FARMAKOLOGIJA

1. FARMAKODINAMIKA
Farmakologija je nauka o lijekovima, porijeklo, fzike i hemijske osobine, nain spravljanja,
djelovanje, promjene u organizmu i upotrebu u terapiji. Grana farmakologije koja prouava
djelovanje hemijskih supstanci na ivi organizam naziva se farmakodinamika. Sa ovom granom je
tijesno povezana nauka o primjeni lijekova u terapiji, i ona se naziva farmakoterapija.
Farmakodinamika se esto opisuje kao izuavanje onoga ta lijek radi tijelu, dok farmakokinetika
izuava djelovanje tijela na lijek.
2. ANTIBIOTICI
Antibioticima nazivamo produkte mikroorganizama koji u malim koncentracijama sprijeavaju rast
drugih mikroorganizama ili ih i ubijaju. Penicilini su najznaajniji antibiotici danas. Meu njima je
najvaniji kristalni benzil-penicilin. Penicilin djeluje samo na izazivae bolesti, a ne utie na prirodne
odbrambene snage organizma. Prema penicilinu je osjetljiv najvei broj gram pozitivnih bakterija pa
ima vrlo iroku upotrebu za razliite vrste infekcija .Najea neeljena dejstva su alergijske
reakcije. Pored kristalnog benzil penicilina, znaajni su i prokain-penicilin i fenoksimetil penicilin.
Najznaajniji polusintetski penicilini su meticilin, kloksacilin i ampicilin. Oni su efksani i prilikom
oralnog unoenja. Cefalosporini su po hemijskom sastavu i farmakologiji slini penicilinima, to su:
cefaleksin, cefadroksin za oralnu upotrebu i za parenteralnu primjenu: cefalotin, cefaloridin,
cefazolin i cefapirin. Imaju vrlo irok spektar dejstva.
Aminoglikozidi su: streptomicin, neomicin, kanamicin, genatmicin, tobramicin i amikacin.
Najpoznatiji antibiotici sa irokim antibakterijskim spektrom djelovanja su tetraciklini i
hloramfenikol. Hloramfenikol je najpouzdanije sredstvo za lijeenje trbunog tifusa. A najpoznatiji
tetraciklini su tetraciklin, hlortetraciklin, oksitetraciklin, metaciklin i doksiciklin.
Eritromicin, linkomicin i klindamicin su antibiotici koji su po dejstvu vrlo slini benzil penicilinu.
Znaajni su jer predstavljaju zamjenu za penicilin kod osoba koje su alergine na penicilin.
3. PLACEBO EFEKAT
Placebo efekat je jedan od faktora koji oteava kliniko ispitivanje lijekova odnosno, njegov uticaj na
psihu bolesnika. Uzimanje lijeka samo po sebi ima jako sugestivno dejstvo na bolesnika i to se
naziva placebo efekt.
Placebo efekat se postie kada se, prilikom ispitivanja nekog novog farmakolokog preparata u
eksperimentalnoj grupi, istovremeno drugoj, kontrolnoj grupi, daje neki medikament sa potpuno
neutralnim dejstvom. Efekat poboljanja zdravstvenog stanja kod kontrolne grupe (placebo efekat),
koji je esto bolji od efekta primjene pravog medikamenta, rezultat je autosugestije i umnogome
zavisi od linosti uesnika u proceduri.
Placebo efekat utie na percepciju i oekivanje pacijenta; ukoliko se smatra da e supstanca
pomoi, ona e lijeiti, ali ako se smatra da e tetiti, ona moe prouzrokovati negativne efekte, to
je poznato kao nocebo efekat. Da bi se izbjegao uticaj psihikih faktora na tok lijeenja,
uporeivanje se vri tako to se izvodi dvostruko slijepi test, tj. ni ljekar ni bolesnik ne znaju do kraja
lijeenja da li je u pitanju pravi lijek ili placebo.
4. CITOSTATICI
Citostatici su lijekovi koji koe rast malignih elija. Iako su hirurki zahvat i jonizujue zraenje
primarni u terapiji, citostatici su korisni naroito kada hirurki zahvat nije mogu. Glavni nedostatak
im je to su vrlo toksini i nedovoljno selektivni. Idealan antikancerski lijek bi djelovao samo na
malignu eliju, pritom ostavljajui intaktne elije normalnih tkiva. Ali takav lijek naalost jo uvijek
ne postoji. U grupu citostatika spadaju: alkilirajui agensi, antimetaboliti, glikokortikoidni i sexualni
hormoni, radioaktivni izotopi, antibiotici, prirodni alkaloidi itd.
Mogu biti oni koji djeluju na elije koje se intenzivno dijele (maligna oboljenja krvi i kod tumora koji
imaju brzu proliferaciju) i na one koji djeluju nespecifno i oni se primjenjuju u terapiji tvrdih tumora
sa sporim rastom.
Alkilirajui agensi su: hlormetin, hlorambucil, melfalan, ciklofosfamid, karmustin, cis platinum.
Antimetaboliti su: metotreksat, merkaptopurin, tiogvanin, citarabin, fluorouracil.
Radioaktivni izotopi su: radioaktivni fosfor, radioaktivni jod.
Antibiotici su najee doksorubicin i daunorubicin.
Prirodni alkaloidi i glikozidi su vinblastin i vinkristin.

5. SULFONAMIDI
Uvoenje penicilina i drugih antibiotika je donekle ograniilo njihovu upotrebu, meutim, oni su jo
uvijek dragocjeni lijekovi, naroito u terapiji dizenterije, meningokoknog meningitisa i infekcija
mokranih puteva.
Sulfonamidi se ubrajaju u sintetske antimikrobiotike. Dejstvo sulfonamida je da inhibira rast
bakterija-bakteriostatsko dejstvo a ne da ih ubija-bakterocidno dejstvo.Dejstvo sulfonamida
ponitava prisustvo gnoja i raspadanje tkiva. Najvaniji su: sulfadiazin, sulfadimidin, sulfamerazin,
sulfzoksazol. U posljednje vrijeme su otkriveni sulfonamidi sa dugotrajnim dejstvom kao to su
sulfafenazol, sulfadimetoksin itd.
7. FARMAKOKINETIKA
Da bi ispoljio svoje dejstvo, lijek mora prodrijeti u unutranjost organizma i dospijeti do organa,
elija i tkiva na koje djeluje. Kretanju lijeka doprinose mnogi biokinetiki procesi, kao to su
resorpcija lijeka, raspodjela u tkivima i izluivanje iz organizma. Sve ove procese u funkciji vremena
prouava dio farmakologije koji se zove farmakokinetika. Farmakokinetiki procesi podrazumjevaju
prolazak lijeka kroz sve tjelesne membrane.
Prirodna mjesta resorpcije su digestivni trakt, plua i koa. Nakon resorpcije lijekovi se raspodjeljuju
u krvi a zatim se raznose po cijelom organizmu u tkiva i organe na koje djeluju. Lijekovi se izluuju
iz organizma preko bubrega, jetre, plua, pljuvake, znoja itd.
8. ANTACIDI
Antacidi neutraliu eludanu kiselinu i tako poveavaju gastrinu pH vrednost. To ima za posljedicu
inhibiciju peptike aktivnosti, koja praktino prestaje na pH 5. Primjenjeni u adekvatnim dozama i
dovoljno dugo, antacidi mogu dovesti do zacjeljenja ulkusa duodenuma, kod eludanih ulkusa nisu
tako djelotvorni. Najee primjenjivani antacidi su soli magnezijuma i aluminijuma. Soli
magnezijuma uzrokuju proliv, a soli aluminijuma opstipaciju, pa se njihova kombinacija moe
koristiti radi ouvanja normalne funkcije crijeva.
Antacidi su supstance koje su u stanju da neutraliu suvinu hloridnu kiselinu u elucu. Najvanija
antacidna sredstva su magnezij oksid, aluminij-hidroksid, magnezij karbonat, magnezij trisilikat,
natrij hidrokarbonat, bizmut subkarbonat. Magnezij oksid ima najjae dejstvo. Natrij hidrokarbonat
ima prednost jer djeluje brzo. Aluminij hidroksid i magnezij trisilikat imaju dugotrajno dejstvo.
9. ANESTETICI
Veliki broj lijekova koji ispoljava svoje dejstvo u CNS-u se manifestuje kao depresija ili kao
stimulacija CNS-a. U lijekove koji deprimiraju funkcije CNS-a spadaju: opti anestetici, hipnotici,
sedativi, antiepileptici, etanol i analgetici. A u lijekove koji stimuliu CNS spadaju centralni
analeptici, antidepresivi, psihostimulansi.
Pod optom anestezijom se podrazumjeva prolazna paraliza CNS-a koja se manifestuje gubitkom
svijesti i iskljuenjem svih osjeaja. Supstance koje prouzrokuju prolaznu paralizu CNS-a su opti
anestetici, to su izvjesne lako isparljive tenosti npr. halotan, eter, hloroform i sl. ili gasovi npr.
dinitrogen-oksid. Meutim, ako se opta anestezija provodi nestruno, tj. ako se anestetiko
sredstvo unese u dozama veim od dozvoljenih, dolazi do zastoja disanja i rada srca.
Opta anestezija se izvodi na 2 naina: inhalaciona anestezija koja se postie udisanjem
anestetikih para i gasova npr. halotana ili dinitrogen-oksida i intravenska anestezija koja se izvodi
intravenskim ubrizgavanjem lijekova npr. tiobarbiturata. Cilj opte anestezije je da se postigne
analgezija, arefleksija i relaksacija skeletnih miia. Sve ovo treba postii a da pritom budu ouvane
funkcije disanja i krvotoka. Opta anestezija ima 4 stadijuma: stadijum analgezije (osjeaj bola je
otupljen), stadijum razdraenja (motorni nemir), stadijum hirurke anestezije (nesvjesno stanje),
ako se anestetiko sredstvo predozira nastaje asfksija ili kolaps. Bolesnik pri buenju iz anestezije
prolazi kroz iste stadijume samo obrnutim redoslijedom.
Isparljivi anestetici: eter, halotan, hloroform, etil-hlorid, trihloretilen, metoksifluran. Anestetiki
gasovi su dinitrogen-oksid i ciklopropan.Intravenska anestezija: tiopenton-natrij, ketamin,
propanidid. Ona se primjenjuje kao uvodna opta anestezija koja se zatim produbljuje ili kao
kratkotrajna opta anestezija.
10. LIJEKOVI ZA KARDIO-VASKULARNI SISTEM
Kardiotoniki glikozidi su lijekovi koji poveavaju snagu kontrakcije sranog miia. Najvaniji su
digitoksin, gitoksin, gitalin, digoksin. Kardiotonici utiu na sva 4 bitna svojstva sranog miia:

kontraktilnost, sprovodljivost, refraktarnost i automatizam. Ovi lijekovi pojaavaju snagu i efkasnost

kontrakcije miokarda, usporavaju provoenje nadraaja sa pretkomora na komore, produuju
refraktarni period, poveavaju automatizam srca, popravljaju cirkulaciju, smanjuju venski pritisak i
tahikardiju. Primjenjuju se oralno i parenteralno.
Jedan od novih pristupa lijeenju insufcijencije srca je rastereenje miokarda pomou
vazodilatatornih lijekova kao to su: natrij-nitroprusid, hidralazin, organski nitrati i antagonisti
kalcija. Vazodilatatori se dijele na slijedee grupe: lijekovi protiv angine pektoris-koronarni dilatatori,
lijekovi koji se koriste u perifernim vaskularnim oboljenjima i lijekovi koji se koriste u poremeajima
cerebralnog krvotoka.
Deava se da nastupi disproporcija izmeu poveane potrebe miokarda za kiseonikom i smanjene
mogunosti koronarnog krvotoka. Uslijed toga, nastaje ishemija miokarda i bol, tj. angina pektoris
koja se lijei: nitroglicerol i ostali organski nitrati, adrenergiki beta blokatori i kalcijski antagonisti.
Svi ovi lijekovi otklanjaju bol a za kompleksno lijeenje angine pektoris, potrebni su i drugi lijekovi.
Antiaritmijski lijekovi omoguavaju normalizovanje rada srca, utiu na automatizam, brzinu
sprovoenja nadraaja i refraktarni period. Dijele se na 4 grupe:
-stabilizatori elijske membrane: hinidin, prokain-amid, fenitoin i ajmalin. Oni smanjuju
razdraljivost sranog miia.
-adrenergiki beta blokatori: propranolol (inderal), iskljuuju aritmogeno djelovanje kateholamina
-lijekovi koji proiruju akcioni potencijal: amjodaron, bretilijum, produuju trajanje refraktarnog
perioda
-antagonisti kalcija: verapamil, smanjuju razdraljivost sranog miia.
Antihipertenzivni lijekovi sniavaju povieni arterijski pritisak i terapija hipertenzije se mora
provoditi trajno. Sniavaju pritisak koenjem:
- adrenergike aktivnosti, tako djeluju: rezerpin, alfa metil DOPA, klonidin, beta blokatori,
gvanetidin, alfa blokatori, ganglijski blokatori.
- pojaanjem izluivanja natrija i smanjivanjem zapremine tenosti u cirkulaciji: diuretici npr.
hidrohlortiazid
- direktnom vazodilatacijom: hidralazin, natrij-nitroprusid
-blokadom sistema renin-angiotenzin: kaptopril. Antihipertenzivni lijekovi se esto kombinuju.
Od bolesti kardiovaskularnog sustava se esto umire, pa su lijekovi za lijeenje bolesti
kardiovaskularnog sustava jedni od najpropisivanijih i najtroenijih lijekova u svijetu. Tako se za
lijeenje hipertenzije koriste diuretici, antihipertenzivi, ACE i AT II inhibitori, blokatori kalcijevih
kanala i beta blokatori. Za lijeenje aritmija koriste se antiaritmici, beta blokatori i blokatori
kalcijevih kanala. U lijeenju i prevenciji ishemijskih bolesti koriste se beta blokatori, vazodilatatori,
blokatori kalcijevih kanala i hipolipemici. Kod kardiogenog oka koriste se srani stimulatori. U
lijeenju kongestivnog zatajenja srca koriste se srani glikozidi, diuretici, vazodilatatori i ACE
inhibitori. Za lijeenje povienih masnoa u krvi i prevenciju ateroskleroze koriste se hipolipemici.
Za lijeenje bolesti vena koriste se vazoprotektivi, a periferni vazodilatatori se koriste kod smetnji
periferne cirkulacije u udovima.
11. INKOMPATIBILNOST LIJEKOVA
Inkompatibilnost lekova je jedna od moguih potekoa farmakoterapije a predstavlja neeljenu
reakciju koja se javlja izmeu lijeka i rastvora, pakovanja ili drugog lijeka. Ona nastaje ako prilikom
mjeanja ljekovitih preparata njihovi sastojci stupaju u meusobne fzike i/ili hemijske interakcije.
Pojava inkompatibilnosti nije tako esta. Neposredne pojavne posljedice inkompatibilnosti su
najee, ali ne i uvijek, vidljive. Inkompatibilnost moe da uzrokuje: a) gubitak ili smanjenje
bioloke aktivnosti lijeka, b) poveanje njegove toksinosti, c) neki drugi neeljeni efekat.
Neeljenim dejstvom lijeka smatraju se sve tetne promjene koje se javljaju u toku lijeenja. Mogu
biti neeljeni efekti uslijed predoziranja lijekom-toksini efekt, neeljeni efekt koji je rezultat
neuobiajenog reagovanja pacijenta na lijek-idiosinkrazija, alergijske reakcije i sl.
12. UROANTISEPTICI
Urinarni antiseptici su lijekovi koji djeluju na bakterije u mokrai i koriste se iskljuivo u terapiji
infekcija urinarnog trakta. Najpoznatiji su nitrofurantoin, nalidiksinska kiselina i metenamin
mandelat.
Uroantiseptici su hemoterapeutici koji su po jaini su izmeu urolokog aja i fluorohinolona. Razlog
zato se koriste samo kod uroinfekcija je injenica da je njihova eliminacija iz krvi u urin toliko brza
da doslovno projure kroz organizam bez efekata u ostalim tkivima i u potpunosti se koncentriu

samo u urinarnom traktu. Jedan od prvih uroantiseptika bio je metenaminijum mandelat. U nekim
dravama je i dan danas u upotrebi. Takoe se koriste jedinjenja kao to su nitrofurantoin,
nitrofurantoinol, nalidiksina kiselina.
13. NITROGLICERINSKI PREPARATI
Najznaajniji predstavnici ove grupe lijekova su: nitroglicerol, pentaeritrol-tetranitrat i izosorbit
dinitrat. Ovi lijekovi prekidaju napad angine pektoris time to prouzrokuju vensku dilataciju i
omoguavaju zadravanje krvi na periferiji. Time se smanjuje priliv krvi ka srcu i postie
rastereenje srca. Nitroglicerol se primjenjuje u obliku lingvaleta i brzo djeluje. Povoljna je okolnost
to se poslije uzimanja nitroglicerola ne mijenja frekvencija sranog rada. Zamjene za nitroglicerol
su: dipiridamol, to je sintetski lijek koji pojaava cirkulaciju krvi kroz koronarne arterije, a pritom ne
utie znatnije na arterijski pritisak i srce, karbokromen, prenilamin, heksobendin su po dejstvu slini
dipiridamolu. Meutim, svi ovi lijekovi imaju slabije dejstvo od nitroglicerola i ne mogu ga u
potpunosti zamjeniti.
14. KISIK KAO LIJEK
Preien kiseonik za medicinsku upotrebu uva se u elinim bocama. Udisanje kiseonika do
koncentracije od 60 posto u mjeavini sa vazduhom ne predstavlja opasnost za ovjeka.
Anoksemika anoksija je stanje u kome arterijska krv nije zasiena kiseonikom, bilo uslijed
smanjenja pritiska kiseonika u udahnutom vazduhu, bilo uslijed prepreka u disajnim organima.
Primjena kiseonika kod ovakvog tipa anoksije je vrlo korisna. Zatim u trovanju karbon monoksidom,
kiseonik se upotrebljava u smjesi sa kabon dioksidom. U sluaju meteorizma, tj. nakupljanja gasova
u crijevima, u opasnostima od nagle dekompresije kao to je kesonska bolest, znatno se smanjuje
ako radnici po izlasku iz kesona borave izvjesno vrijeme u atmosferi istog kiseonika. Primjena
kiseonika se vri kroz masku za udisanje, kroz kateter koji se uvlai u nos i pomou atora koji se
postavljaju iznad bolesnikove glave.
15. NACINI PRIMJENE LIJEKOVA
Nain primjene zavisi od toga da li lijek treba da djeluje na mjestu primjene (lokalna primjena) ili je
potrebno da sa mjesta aplikacije pree u krvotok i putem krvi dospije do organa na koji djeluje
(sistemska primjena). Ako je rije o sistemskoj primjeni, onda se primjenjuje jedan od slijedeih
naina:
-oralno tj. kroz usta, to je najprirodniji i najei nain sistemske primjene lijekova
-parenteralno i to u vidu injekcija, inhalacija i sublingvalno. Injekcije mogu biti supkutane
(potkone), intramuskularne (u mii), intravenske (u venu), intravenska infuzija (kada je koliina
tenosti koja se ubrizgava u venu vea od pola litra, pa ona ide kap po kap). Inhalacije su gasovite i
lako isparljive supstance i aerosoli koji se unose u organizam udisanjem. Sublingvalno se unose
lijekove od kojih se oekuje brzo dejstvo, preko oralnih sluznica u obliku lingvaleta.
-rektalno, preko sluznice rektuma, u obliku epia.
16. VRSTE INJEKCIJA
Primjena lijeka putem injekcija omoguuje tano doziranje lijeka i brzo i pouzdano postizanje
terapijskog efekta. Razlikujemo sljedee vrste injekcija:
Supkutana injekcija ubrizgavanje u rastresito potkono tkivo podlaktice i butine najlake je u
pogledu izvoenja
Intramuskularna injekcija u miinu masu ubrizgavaju se rastvori i suspenzije lijekova u vodi ili ulju
Intravenska injekcija u venu se ubrizgavaju samo vodeni rastvori lijekova.
17. ANTITUSICI
Antitusici su lekovi koji ublaavaju i/ili blokiraju refleks kalja. Lijekovi koji suprimiraju suvi bolni
kaalj su antitusici (ili supresori kalja). Mora se dobro zapamtiti da ovi lijekovi smiruju kaalj kao
simptom, ali ne i uslove koji su do njega doveli. To su simptomatski lekovi. Kod kalja koji prati
hronini bronhitis i astmu, antitusici mogu prouzrokovati tetno zgunjavanje sputuma i njegovu
retenciju. Najefkasniji lijekovi u grupi antitusika su opioidni antitusici morfn, kodein, folkodin,
metadon, dekstrometorfan ili noskapin,etilmorfn, dihidrokodein, hidrokodon,, folkodin) To su tzv.
centralni antitusici sa opioidnim delovanjem. Sa druge strane, postoje sintetski centralni antitusicineopioidni antitusici (butamirat, fedrilat, glaucin, pipazetat, klofedanol. Postoje i periferni antitusici,

kao to su: pentoksiverin, prenoksidiazin, benzonatat i sluzave droge (korijen i list bijelog slijeza,
cvijet crnog slijeza, gomolj kauna).
18. KARDIOTONICI
Kardiotoniki glikozidi su lijekovi koji poveavaju snagu kontrakcije sranog miia. Najvaniji su
digitoksin, gitoksin, gitalin, digoksin. Kardiotonici utiu na sva 4 bitna svojstva sranog miia:
kontraktilnost, sprovodljivost, refraktarnost i automatizam. Ovi lijekovi pojaavaju snagu i efkasnost
kontrakcije miokarda, usporavaju provoenje nadraaja sa pretkomora na komore, produuju
refraktarni period, poveavaju automatizam srca, popravljaju cirkulaciju, smanjuju venski pritisak i
tahikardiju. Primjenjuju se oralno i parenteralno.
19. OVISNOST O LIJEKOVIMA
Zavisnost od lijeka najee se razvija prema psihoaktivnim supstancama, od kojih se samo neke
upotrebljavaju kao lijekovi, dok se druge zloupotrebljavaju kao opojne droge. Glavna obiljeja
zavisnosti od lijeka su psihika, a katkad i fzika i manje ili vie izraena tolerancija. Psihika
zavsinost se ispoljava neodoljivom eljom za uzimanjem droge radi obnavljanja njenih euforikih
efekata. Tolerancija je gotovo redovna pojava koja prati zavisnost: da bi postigao eljeni efekat,
uivalac droge mora stalno da poveava dozu, iji euforini efekat postepeno slabi. Meutim,
primjena velikih doza esto ugroava ivot. U najteem obliku zavisnost ispoljava odlike hronine
recidivirajue bolesti koja, nezavisno od vrste droge, vodi ka moralnoj i duevnoj degradaciji
linosti.
20. ANTIPARAZITALNI LIJEKOVI
U antiparazitna sredstva spadaju insekticidna sredstva, lijekovi protiv uge, fungicidni lijekovi,
lijekovi protiv crijevnih parazita, protiv pantljiare, protiv djeijih glista, protiv oksiurisa.
Najvanija insekticidna sredstva su: hlorfenotan ili DDT-vrlo jak otrov za vai, stjenice, komarce,
muve i sl. Za depedikulaciju se upotrebljava praak od 5 posto ili emulzija ali nema efekta na jaja
vai. Slino djeluje i Lindan. Piretrini i Malation su neotrovna insekticidna sredstva.
Lijekovi protiv uge su: sumpor koji je najstarije sredstvo za lijeenje uge, benzil-benzoat kao
rastvor od 25 posto, nije toksian a vrlo je pouzdan; gama-benzenheksahlorid koji se upotrebljava i
za ugu i za vai, ampon se koristi za vai a emulzija za ugu. Krotamiton se koristi za ugu.
Lindan je snaan pedikulocid i skabicid. U koncentracijama od 0,3% lindana, u obliku gela i
emulzije prua siguran terapijski efekat sa mnogo manje neeljenih dejstava, tako da se moe
koristiti i kod male djece i odojadi. U obliku 1% ampona se pokazao poslije jednokratne,
kratkotrajne primjene kao efkasan pedikulocid. Indikacije: uga (scabies) gel i emulzija, valjivost
glave, tijela i stidnih predjela ampon, gel i emulzija. Ovi oblici su namjenjeni samo za spoljnu
upotrebu.
Piretrin pripada grupi antiparazitarnih lijekova odnosno pedikulocida.. Piretrin je toksian za veliki
broj insekata ali ne ispoljava toksina dejstva na toplokrvne ivotinje i ljude. Piretrin djejuje samo na
ive oblike vai, i ispoljava brzo i snano pedikulocidno dejstvo. Pri lokalnoj aplikaciji ne prodire u
sistemsku cirkulaciju. Indikacije: valjivost glave i pubine regije.
21. ANALGETICI I ANTIPIRETICI 6. ANTIPIRETICI
Analgetici su lijekovi koji otklanjaju bol i pri potpuno ouvanoj svijesti bolesnika. Dijele se u 2 velike
grupe:
-opijati ili narkotiki analgetici (alkaloidi opijuma i njihovi polusinetski derivati) kao to su morfn,
kodein, dihidromorfnon,diacetilmorfn (heroin).
-sintetski analgetici-zamjene za prirodne alkaloide iz opijuma kao to su meperidin,
metadon,pentazocin
Neke druge klase lijekova se obino ne smatraju analgeticima, ali se koriste za lijeenje
neuropatskih sindroma bola. Meu njima su tricikliki antidepresanti i antikonvulzanti.
Antipiretik je lijek koji smanjuje tjelesnu temperaturu u stanju groznice. Meutim, on ne utjee na
normalnu tjelesnu temperaturu ako nema groznice. Nakon toga, tijelo e funkcionisati na nioj
temperaturi, a rezultat je smanjenje groznice. Uobiajeni antipiretici koji se najee koriste su
aspirin, paracetamol, aminofenazon (aminopirin), fenilbutazon (butazolidin) i i drugi. Svi opijati, u
manjoj ili veoj meri, prouzrokuju stvaranje zavisnosti, dok antipiretici nemaju tu osobinu.
Antipiretici se dijele u 4 grupe: salicilati (aspirin, acisal), pirazoloni (minofenazon, metamizol),

paracetamol i ostali antiinflamatorni lijekovi (nesteroidni antiinflamatorni lijekovi-ibuprofen,

diklofenak, indometacin, itd.).
22. ANTIKOAGULANTNI LIJEKOVI
Zajednika karakteristika antikoagulantnih lijekova je da sprijee koagulaciju krvi. Najvaniji iz ove
grupe su:
-Inhibitori biosinteze protrombina (Etilbiskumacetat, Fenprokumon i Acenokumarol)
-Heparin i
-Natrij-citrat
U prvu grupu spada vei broj kumarinskih derivata. Svi djeluju na taj nain to kompetitivnim
mehanizmom antagonizuju djelovanje vitamina K u jetri i tako sprijeavaju biosintezu protombina.
Heparin neutralie dejstvo ve stvorenog trombina, sprijeava aglutinaciju trombocita, inhibie
trombokinazu i sprijeava pretvaranje protrombina u trombin. Koristi se za lijeenje tromboza.
Natrij-citrat spreava koagulaciju inaktiviui jone kalcija. Ovo sredstvo se upotrebljava za
konzervisanje krvi u tenom stanju koja se moe infundovati bolesnicima.
23. TUBERKULOSTATICI
Najvaniji lijekovi u terapiji tuberkuloze su streptomicin, izoniazid, etambutol i ritampicin. Ako se
ovim lijekovima ne postigne odgovarajui uspjeh ili ako zbog toksinosti ne mogu da se primjene,
onda se jo koriste i paraaminosalicilna kiselina, etionamid i pirazinamid. Pravilo je da se lijeenje
TBC-a zapoinje istovremenom primjenom 3 lijeka: najee je to streptomicin, iznoiazid i
etambutol, im se dobije prvo poboljanje streptomicin se izostavlja a ostatak terapije ostaje isti.
Tuberkulostatici uglavnom deluju bakteriostatski ali neki deluju i baktericidno (rifampicin,
pirazinamid). Meutim, zbog brzog razvijanja rezistencije kod terapije pojedinim lekom
tuberkulostatici se kombinuju. Izoniazid je najvaniji tuberkulostatik.
24. DOZIRANJE LIJEKOVA
Poznavanje terapijskih doza i osnovnih principa doziranja je od velikog znaaja za terapiju. Doze
lijekova se izraavaju u gramima ili dijelovima grama, miligram, mikrogram. Srednja terapijska doza
na osnovu klinikog iskustva i mnogih prethodnih ispitivanja, za veinu lijekova je utvrena doza
koja je optimalna za prosjenog pacijenta. Terapijska irina lijeka opasnost od toksinih efekata
je utoliko vea ukoliko je manji razmak izmeu srednje terapijske i srednje toksine doze. Ovaj
razmak naziva se terapijskom irinom lijeka. Maksimalna terapijska doza da bi se sprijeilo
predoziranje, za lijekove jakog dejstva se u farmakologiji navode maksimalne doze i one se ne smiju
prekoraiti. Faktori koji utiu na doziranje lijeka su: individualna osjetljivost, tjelesna masa, pol,
uzrast, trudnoa, uticaj bolesti, farmakoloki inioci.
25. BILJNI LIJEKOVI
Pod pojmom biljnih lijekova podrazumijevamo lijekove koji kao djelatne komponente sadre tvari
biljnog podrijetla, odnosno dijelove biljaka ili tvari dobivene preradom biljaka.Danas se kao biljni
lijekovi koriste uglavnom oni ija je primjena dobro poznata, a koliine djelatnih supstancija su u
dozama koje su uinkovite i relativno sigurne. Najpoznatiji biljni lijekovi koji se danas primjenjuju su
biljni sirupi za lijeenje kalja koji se dobivaju od nekoliko razliitih biljaka: slijeza, trputca, jaglaca,
islandskog liaja, majine duice, zatim gingko za poboljanje cirkulacije, glog za srce...
Biljni lijekovi se moraju proizvoditi prema vrlo strogim standardima, kako bi bila osigurana tana
biljna vrsta koja se koristi za dobivanje djelatne komponente, te kako bi sirovina bila odreene
kvalitete. ajne mjeavine takoer predstavljaju biljne lijekove, i mogu sadravati biljke koje znatno
djeluju na na organizam. Stoga treba biti oprezan i prilikom nabavljanja ajnih mjeavina kako
bismo uvijek bili sigurni da uzimamo kontrolirani pripravak obzirom na sadraj biljaka, njihovu
istou i djelovanje.
26. LAKSANSI
Laksantni lijekovi ili laksansi, laksativi potpomau pranjenje crijeva i izazivaju refleks defekacije.
Upotrebljavaju se za lijeenje opstipacije, otklanjanje tetnog sadraja iz crijeva i razmekanje
stolice.
Razlikujemo grupe u zavisnosti od mehanizmu djelovanja:
-Osmotska sredstva izvlae velike koliine vode u debelo crevo inei stolicu mekom i rahlom.

-Kontaktni laksativi vrlo snano, efkasno i direktno podstiu zid debelog creva uzrokujui njegovo
stezanje i pokretanje stolice.
-Sredstva koja bubre -ovi laksativi poveavaju zapreminu stolice ime se podstie prirodno
rastezanje creva. Takoe, takva sredstva izvlae vodu i omekavaju stolicu.
-Emolijentni laksativi olakavaju defekaciju tako to razvodnjavaju i omekavaju feces. Nazivaju se
jo i skliskim sredstvima.
Tu su jos: bisakodil, glicerol, senozidi A i B, antiapsorpcijski laksativi.
Laksantne soli su soli koje u crijevima osmotski vezuju znatnu koliinu vode, pa crijevna sadrina
postaje tenijja. To su: magnezij sulfat ili gorka so, natrij sulfat ili Glauberova so, kalij natrij tartarat,
vjetaka karlovarska so, magnezij citrat.
Takoer vrlo efkasno je i ricinusovo ulje, kao i antrahinonski derivati-emodin i brizofanska kiselina,
frangula, sena, aloa, fenolftalein, acetfenolizatin.
27. ANTIBIOGRAM TEST
Antibiogram je uobiajeni izraz za ispitivanje osjetljivosti bakterija prema antimikrobnim lijekovima,
tj. antibioticima. Na osnovi rezultata antibiograma doktor odabire najdjelotvorniji antibiotik. Postoji
nekoliko metoda, a najee se koriste: dilucijske metode, difuzijske metode i metoda E-testa.
Najee se izvodi kao disk-difuzija: papirnati disk, natopljen standardiziranom koliinom
antibiotika, postavlja se na povrinu vrste podloge na koju se prethodno inokulira ista kultura
ispitivane bakterije, te se inkubira na temperaturi od 35C do 37C kroz 18 do 24 sata.
Poto antibiotici djeluju samo na odreene sojeve bakterija neophodno je poznavanje soja bakterije
koja je izaziva bolesti. Testovi osjetljivosti bakterija prema antibioticima se izvode posebno kod
gram negativnih bakterija jer njihova osjetljivost je vrlo promjenjiva.
28. INSULIN
Inzulin je hormon koji lui lijezda guteraa (pankreas), a slui za regulaciju eera u krvi. On
pokree elije koje iz krvi uzimaju potrebni eer ili jetru da ga pohranjuje.Nesposobnost organizma
da iskoriava glukozu manifestuje se hiperglikemijom i nizom drugih poremeaja, meu kojima je
dijabetika acidoza najopasnija. Dakle, nedovoljno luenje insulina dovodi do dijabetisa. Za lijeenje
dijabetesa koristi se vie preparata insulina koji se meusobno razlikuju samo po brzini nastupanja i
duini trajanja. Prosjena dnevna doza kristalnog insulina odreuje se prema koliini glukoze koja se
izluuje u mokrai u toku 24 sata. Na svakih 1,5 do dva grama glukoze potrebna je jedna doza
insulina.
-Za lijeenje dijabetisa se koristi vie preparata insulina: kristalni insulin se daje potkono ili
intravenski i ima brzo dejstvo. Srednje dugo dejstvo imaju amorfni insulin, isofan-insulin i amorfni u
kombinaciji sa mikrokristalnim insulinom. Sa dugim dejstvom su insulin zinco-protaminatum i insulin
ultralente. Oralni antidijabetici su lijekovi koji se unose oralno i u stanju su da smanje koncentraciju
glukoze u krvi. Postoje 2 grupe jedinjenja koje imaju ovaj efekt: derivati sulfonilureje i derivati
bigvanida. Od derivata sulfonilureje kod nas su najpoznatiji hlorpropamid, glibenklamid i tolbutamid.
29. DIURETICI
Diuretici su skupina lijekova koji uzrokuju poveano izluivanje urina. Diureticima se smatraju one
tvari koji uz izluivanje vode dovode do poveanja izluivanja i soli u prvom redu natrijeva klorida.
Diuretici se primjenjuju primarno kod slijedeih stanja: akutni edemi (zadravanje vode),kronini
edemi, zatajenje bubrega, zatajenje srca, hipertenzija.
Najznaajniji lijekovi u ovoj grupi su:
-tiazidi (hidrohlortiazid, hlorotiazid, politiazid), pojaavaju izluivanje natrija, hlora i vode, kao i
kalija.
-diuretici sa snanim i brzim dejstvom (furosemid i etakrinska kiselina) pojaavaju izluivanje
natrija, hlora i vode, kao i kalija.
-diuretici koji tede kalij (spironolakton, triamteren)-pojaano luenje aldosterona (hormona kore
nadbubrene lijezde) se manifestuje zadravanjem natrija i pojavom edema. Ovi lijekovi blokiraju
dejstvo aldosterona, pa se pojaano izluuju natrij, hlorid i voda ali ne i kalij.
-osmotski diuretici (manitol koji se obino daje intravenski)
-inhibitori ugljine anhidraze (acetazolamid)
-ostali diuretici (preparati ive, amonij-hlorid, teoflin i sl.)
Po jaini djelovanja mogu biti jaki, umjereneni i slabi. Jaki i umjereni diuretici, osim natrija
prouzrokuju i gubitak kalija.

30. HORMONI KAO LIJEKOVI

Hormoni su bioloki aktivni agensi koji se sintetiu i oslobaaju iz jednog tkiva, a zatim se
posredstvom krvi prenose i djeluju na udaljene organe i tkiva. Kao lijekovi, hormoni se najee
koriste u supstitucionoj terapiji.
-U tireoidnoj lijezdi se sintetiu dva hormona: tiroksin i trijodtironin. Koenje aktivnosti tireoidnih
hormona se postie primjenom lijekova koji smanjuju sintezu tireoidnih hormona: metimazol i
propiltiouracil, primjenom lijekova koji smanjuju vezivanje joda u tiroidi: tiocijanati i perhlorati,
primjenom supstanci koje razaraju tiroidu: radioaktivni jod, primjenom jodida.
-Insulin je hormon proteinskog porijekla iji nedostatak prouzrokuje dijabetis. Za lijeenje dijabetisa
se koristi vie preparata insulina: kristalni insulin se daje potkono ili intravenski i ima brzo dejstvo.
Srednje dugo dejstvo imaju amorfni insulin, isofan-insulin i amorfni u kombinaciji sa mikrokristalnim
insulinom. Sa dugim dejstvom su insulin zinco-protaminatum i insulin ultralente. Oralni
antidijabetici su lijekovi koji se unose oralno i u stanju su da smanje koncentraciju glukoze u krvi.
Postoje 2 grupe jedinjenja koje imaju ovaj efekt: derivati sulfonilureje i derivati bigvanida. Od
derivata sulfonilureje kod nas su najpoznatiji hlorpropamid, glibenklamid i tolbutamid.
-Kora nadbubrene lijezde lui tri vrste hormona: kortizol, aldosteron i dehidro-epi-androsteron. Svi
ovi hormoni su steroidi. Postoje sintetski glikokortikoidi kao to su prednizon, prednizolon, metilprednizolon, triamcinolon, betametazon i deksametazon. Za iskljuivo lokalnu primjenu koriste se
fluocinolon, flumetazon i fluokortolon.
-Estrogeni su supstance sa dejstvom enskih polnih hormona. Prirodni estrogeni su estradiol, estron
i estriol a sintetski estrogeni su mestrenol, dienestrol, dietilstilbestrol itd. Ovi hormoni se najee
koriste u klimaksu, nakon operativnih zahvata, hormonalnih poremeaja, za lijeenje pojedinih
karcinoma itd.
-Gestageni su hormoni koji mogu biti prirodni, to je progesteron i sintetski: linesterol, etisteron i
noretisteron. Progesteron je neophodan za odravanje trudnoe, obino se daje kod menstrualnih
poremeaja, abortusa, hormonske kontracepcije i sl.
-Androgeni su supstance sa dejstvom mukih polnih hormona, to su: testosteron i metil-testosteron.
Sintetski androgeni su mesterolon i fluoksimesteron. Primjenjuju se u terapiji karcinoma, u klimaksu
i sl.
31. TERAPIJA CIRA NA ZELUCU
U farmakoterapiji peptikog ulkusa koriste se 3 vrste lijekova: antacidi, antiholinergiki lijekovi i
blokatori histaminskih H2 receptora. Svrha ove terapije je da se postigne ublaavanje bolova, da se
ubrza zarastanje ulkusnog kratera i da se sprijei recidiv bolesti.
-Antacidi su supstance koje su u stanju da neutraliu suvinu hloridnu kiselinu u elucu. Najvanija
antacidna sredstva su magnezij oksid, aluminij-hidroksid, magnezij karbonat, magnezij trisilikat,
natrij hidrokarbonat, bizmut subkarbonat.
-Najvaniji antiholinergici koji se koriste u terapiji peptikog ulkusa su: atropin, skopolamin
butilbromid, oksifenciklimin i oksifenonijum. Ovi se lijekovi koriste u kombinaciji sa antacidima,
blokiraju holinergike receptore u digestivnom traktu, smanjuju tonus glatkih miia i sekreciju
eludanog soka.
-H2 antihistaminici su: Cimetidin i ramitidin koji su blokatori histaminskih H2 receptora u sluznici
eluca. Koriste se jo ranitidin, famotidin, nizatidin, roksatidin i niperotidin.
eludani ulkus izazvan bakterijom Helicobacter pylori lijei se preparatima koji unitavaju
uzronika, smanjuju kiselost eluca i oblau eluanu sluzokou zatitnim slojem.Terapija je
kombinovana antibioticima, blokatorima luenja kiseline i lijekovima koji djeluju zatitno na
sluzokou. Trenutno je najpouzdanija tzv. trostruka terapija s dva antibiotika protiv H. pylori u
kombinaciji s lijekom koji blokira luenje kiseline ili s protektivom. Provjera dejstva lijekova na H.
pylori vri se endoskopskim pregledom ili pregledom daha 4 nedelje nakon sprovedene terapije. Ako
ulkus nije uzrokovan bakterijom H. pylori nije potrebno uzimati antibiotike, ve je dovoljno uzimati
blokatore luenja kiseline.
32. ALERGIJE NA LIJEKOVE
Alergijske reakcije su izraz steene preosjetljivosti organizma prema odreenom lijeku. One su
nezavisne od primjenjene doze i nemaju nita zajedniko sa karakteristinim farmakolokim i
toksinim dejstvima lijeka. Alergijske reakcije se ispoljavaju kod malog broja osoba kod kojih je
prethodna primjena lijeka izazvala specifne imunoloke promjene u organizmu, tj. stvaranje
antitijela. Ispoljene alergijske reakcije nastaju tek kada senzibilisana osoba, sa visokim titrom

antitijela doe ponovo u kontakt sa lijekom. Najee je to u vidu promjena na koi i sluznicama,
groznicom, bolovima u zglobovima, bronhijalnom astmom ili kao serumska bolest. Ponekad se javlja
teki i esto smrtonosni anaflaktiki ok.
33. VITAMINSKI PREPARATI
Vitamini su supstance koje su neophodne za normalno odvijanje metabolikih procesa. Organizam
nije u stanju da sintetie ove supstance i stoga zavisi od njihovog unoenja hranom. Nedostatak
vitamina-avitaminoza i hipovitaminoza se lijee davanjem vitamina u hemijski istom obliku.
Vitamin A je neophodan za stvaranje vidnog purpura u oku i za normalno funkcionisanje epitelnog
tkiva. Nalazi se samo u produktima ivotinjskog porijekla.
Vitamin D je vaan za metabolizam kalcija i fosfora.Nalazi se u ivotinjskim proizvodima i stvara se
u koi pod uticajem sunevih zraka. Nedostatak vitamina D prouzrokuje rahitis.
Vitamin E slui kao snaan antioksidans.
Vitamin K je vitamin koagulacije i neophodan je za stvaranje protrombina u jetri, njegov nedostatak
prati sklonost ka krvarenju.
Vitamin C -njegov nedostatak prouzrokuje skorbut. Vrlo je znaajan za imunitet i za zarastanje rana.
Vitamin B1-njegov nedostatak prouzrokuje bolest beri beri, nalazi se u kvascu i jetri.
Komplex vitamina B-ima vie vitamina: vitamin B2, B6, nikotinamid, folna kiselina, paraaminobenzoeva kiselina, biotin, inozitol i pantotenska kiselina i vitamin B12 je faktor koji je
neophodan za normalno sazrijevanje eritrocita.
34. LIJECENJE SUGE I VASLJIVOSTI
Lindan je snaan pedikulocid i skabicid. U koncentracijama od 0,3% lindana, u obliku gela i
emulzije prua siguran terapijski efekat sa mnogo manje neeljenih dejstava, tako da se moe
koristiti i kod male djece i odojadi. U obliku 1% ampona se pokazao poslije jednokratne,
kratkotrajne primjene kao efkasan pedikulocid. Indikacije: uga (scabies) gel i emulzija, valjivost
glave, tijela i stidnih predjela ampon, gel i emulzija. Ovi oblici su namjenjeni samo za spoljnu
upotrebu.
Piretrin pripada grupi antiparazitarnih lijekova odnosno pedikulocida.. Piretrin je toksian za veliki
broj insekata ali ne ispoljava toksina dejstva na toplokrvne ivotinje i ljude. Piretrin djejuje samo na
ive oblike vai, i ispoljava brzo i snano pedikulocidno dejstvo. Pri lokalnoj aplikaciji ne prodire u
sistemsku cirkulaciju. Indikacije: valjivost glave i pubine regije.