ARHITEKTURA STARE GRKE

Uticaj Stare Grke na modernu civiliyaciju je nepobitan, kako na svim ostalim, tako i na
poljima arhitekture. Meutim potrebno je jasno prikazati razvoj ove velike civilizacije u
arhitektonskom smislu, to se najbolje postie kroz posmatranje razvoja sakralne i
profane gradnje kroz periode grke istorije, tanije kroz formiranje razliitih stilova.
ARHAJSKI STIL
Arhajski stil je period procvata u monumentalnoj arhitekturi.
Iz mikenskog megarona (sredinjeg pravougaonog prostora sa stubovima) razvio se
glavni oblik grke arhitekture hram. Drvene kue u kojima su se nalazile skulpture
boanstava, zamenjuju kamene graevine na stepenastoj platformi (stilobat).
Naos ili svetilite je glavni centralni prostor grkog hrama uokviren kamenim zidovima.
Ispred naosa stoje stubovi (najpre dva, a kasnije etiri) koji nose arhitrav (greda)
pretprostora (anta). Na arhitravu poiva drveni krov na dve vode, poploan crepom od
opeke koji se i danas koristi na kuama. Kasnije hramovi postaju sve bogatiji, tj. dodaju
se pretprostori sa stubovima i iza naosa, a kasnije i oko celog hrama. Sa gradnjom
hramova javlja se i plastika u vidu skulpture reljefa na zabatima. Kasnije se reljef na
zabatima naputa, a na njegovo mesto dolaze pojedinane slobodne statue,
komponovane da se uklope u zabat.
Delove arhitekture isticali su jasnim bojama. Sa tesnim i mranim svetlitem, i jasnim i
otvorenim proeljem s ritmom brojnih stubova, grki hram je vie spoljanja nego
unutranja arhitektura i deluje kao skulptura. Hramovi mogu varirati prema veliini
graevine ili regionalnim sklonostima, ali njihove osnovne crte toliko su sline da se
mogu sagledati u jednoj tipinoj osnovi. To jedinstvo grkih hramova nazivamo stilom, a
stilovi se razlikuju po svojoj kombinaciji elemenata osnove (stilobata), nosaa (zidova i
stubova) i tereta (arhitrava i krova). Najstariji grki stil je dorski, koji se postepeno
razvija tek u klasinom razdoblju.

KLASINO ILI ZLATNO DOBA

Obino utvreni, grki gradovi, imali su odvojeno drutveno sredite grada oko glavnog
trga u dolini (agora) od verskog centra na akropolju (breuljku).
Agora u Atini je nepravilan etvorougaoni trg okruen nizom zgrada razliitih funkcija
(stoa za skupljanje graana, venica u obliku pozorita, sudnice i hramova). Stoa je u
grkoj arhitekturi predstavljala trem ija je prednja strana bila otvorena i ralanjena
stubovima u dorskom stilu, dok su ostale strane bile zatvorene. Podizane su na
trgovima i svetilitima, prvobitno kao zatita od vremenskih neprilika, a kasnije su sluile
kao mesta za sastanke sveta ili uionice. Postojali su i unutranji stubovi u jonskom stilu
kako bi se dobilo na dubini. Stoe su mogle biti i viespratne. Najstarija potie iz 7.veka
p.n.e., nalazi se na Samosu u Herinom svetilitu.
Jelena Mandi a 1475

Akropolj (grad na brdu) se nalazi na breuljku, gde je jo u Mikensko doba bio utvreni
grad, iji su delovi i danas vidljivi, naroito na jugu Propileje. Predstavlja antiko
svetilite posveeno boginji Atini, zatitnici grada Atine. Visine je oko 150 m, a vrh ini
platforma. Najslavniji mitovi, religiozni festivali i drugi vani dogaaji stare Atine su
povezani sa Akropoljom. Datira iz 5. veka p.n.e. i slikovit je primer moi, raskoa i
bogatstva Atine u zlatnom dobu Perikla. Najouvanije graevine su Partenon,
Erehtejon, hram boginje Nike.
Akropolju se pristupalo kroz monumentalni prolaz, sagraen od belog mermera
Propileje. Propileji se nalaze na zapadnom kraju, blizu vrha Akropolja. Projektovao ih je
arhitekta Mnesikle, tako da ima dva asimetrina krila: prema severu i jugu. Sastoji se od
est iroko razmaknutih stubova u dorskom, a unutra se nalaze dva reda stubova u
jonskom stilu. U severnom krilu se nalazila galerija slika, dok je juno krilo vodilo do
hrama boginje Nike.
Partenon, hram posveen grkoj boginji Atini, naznaajnija je sauvana graevina
klasinog stila. Smatra se vrhuncem razvoja dorskog stila i simbolom antike Grke.
Partenon je izgraen umesto starijeg hrama posveenog Atini, poznatog pod nazivom
Pre-Partenon ili Stariji Partenon, koji je uniten u invaziji Persijanaca. Arhitekte Iktin i
Kalikrat su zapoeli sa gradnjom 447. godine p.n.e., gradnja je zavrena 432. godine,
ali je rad na dekoraciji potrajao jos godinu dana. Izgradnju Partenona je nadgledao
uveni vajar Fidija, koji je bio zaduen za skulpturalnu dekoraciju. Iako je pravougaoni
Partenon u belom mermeru pretrpeo mnoga oteenja gde je uniten ili nestao vei deo
skulptura, njegova osnovna struktura je ostala netaknuta. Ima osam dorskih stubova na
kraim i sedamnaest na duim stranama hrama. Dvostruki broj stubova, plus jedan na
duim stranama, postaje kanon grke arhitekture. Partenon, u poreenju sa arhajskim
dorskim hramovima ima vitkije stubove sa uim razmacima, tako da je samostalnost
stubova umanjena u cilju jedinstvene celine. Na ovom hramu su sve linije, pa ak i
zabati, blago zakrivljene. Jonski friz je najupadljivija karakteristika dekoracije i
arhitekture hrama, koji se protee nad spoljanjim zidovima naosa. U Partenonu su u
dubokom reljefu bile isklesane devedeset dve metope. Metopa je arhitektonski izraz za
prostor izmeu dva triglifa(3 uspravna ureza na frizu dorskih stubova) na frizu dorskog
reda. Smatra se da ih je isklesao vajar Kalamis. Metope sa istone strane hrama
prikazuju mitske bitke izmeu bogova sa Olimpa i Giganta, dok su na zapadnoj strani
posveene mitskoj borbi Atinjana protiv Amazonki. Sa june strane metope prikazuju
bitku Lapita i Tezeja protiv Kentaura. Metope sa severne strane su loe ouvane, ali se
pretpostavlja da su prikazivale pljakanje Troje. Sauvane metope skinute sa Partenona
mogu se videti u Akropoljskom i Britanskom muzeju, a jedna se nalazi u Luvru. U isto
vreme kada dorski stil doivljava vrhunac, poinje razvoj jonskog stila. Stub je vii i tanji,
arhitrav je napravljen od tri horizontalne grede od kojih je svaka sledea gornja malo

Jelena Mandi a 1475

izbaena u odnosu na prethodnu donju. Friz je iao oko celog hrama i bio u potpunosti
ispunjen reljefima.
Erehtejon je drugo remek delo na atinskoj Akropoli. Svojom asimetrinom osnovom sa
dva naosa i tri portika pokazuje veu slobodu jonskog stila u kome je izgraen. Jedan
od tri portika(hodnik sa stubovima) ima umesto stubova karijatide. Ljudske figure, kao
deo arhitektonskog reenja u kome zamenjuju stub, postojale su u Grkoj i na istoku i
ranije, ali se tek na Erehtejonu noenje uravnoteava sa optereenjem na tako lak nain
da se, zapravo i nema utisak noenja. Sa jednom nogom isturenom napred i blago
savijenom u kolenu ove devojke odaju utisak da hodaju u mirnom ritmu sveane
povorke. Monotonija ponavljanja razbijena je kontrateom jer tri leve karijatide imaju
savijenu desnu nogu, a tri desne levu, tako da grupa od est karijatida deluje
raznovrsno i ivahno.
Hram boginje Atine Nike je delikatna i graciozna graevina sa desne strane Propileja.
Poznat je i kao hram "Pobednice bez krila" , izgradjen u 5. veku p.n.e., u ast pobede
Grka nad Persijancima. Na frizu hrama isklesane su scene iz tih bitki . Ovim malim
hramom Atinjani su odali ast svojoj zatitnici Atini Nike, prikazavi je bez krila, tako da
ne moe odleteti daleko od Atine.
U klasino doba javlja se jo nekoliko vrsta hramova, kao to su:
- Peripteros vrsta starogrkog hrama iji slobodnostojei stubovi u potpunosti okruuju
sva lica zgrade i na taj nain kreiraju portal tako da se na uoj strani hrama dobijaju dva
reda stubova;
- Pseudoperipteros (lani peripteros) boni stubovi nisu slobodni, veu se za zid;
- Dipteros kao i peripteros ima predvorje sa stubovima oko cele graevine, ali u 2 reda;
- Pseudodipteros slian pseudoperipterosu, sem to na duim stranama ima jedan
slobodan red stubova, a drugi red je vezan za zid;
- Monopteros (tolos) okrugli hram.
Grke kue se grade kao megaroni. Megaron predstavlja pravougaonu graevinu sa
predvorjem. U sreditu unutranjeg prostora stajalo je ognjite, a etiri stuba oko njega
nosila su na tom mestu neto uzdignutiji krov, tako da je bio omoguen odvod dima.
Javlja se podela na dve prostorije: glavna za domaina kue i goste i sporedna za enu
i decu. U nekim kuama se javlja i otvoreno dvorite, ograeno stubovima koji stvaraju
peristil. Svaki grki hram je napravljen po principu megarona, sa oltarom koji se nalazi
na mestu ognjita.
Svoju jedinstvenost Heleni su potvrdili i pronalaskom arhitekture pozorita. Razumljivo
je da je njihovo shvatanje arhitekture dalo reenje iskljuivo na otvorenom prostoru.
Izabrala bi se padina brega u koju su usecani pravilni stepenici koji su inili sedita za
gledaoce (kaveje). Sedita su pravljena polukruno u ravni terena, a u centru sedita
izgraivana je kruna ili polukruna orkestra namenjena glumcima. Na nju se nastavljao
trei deo skena. Ona je u poetku bila zaklon u obliku atora koji je sluio glumcima,
da bi se kasnije razvila u pravougaoni oblik okruen stubovima i koristila iskljuivo za
Jelena Mandi a 1475

potrebe scenske radnje. Akustika je u grkim pozoritima bila tako dobra da se u

poslednjem redu ulo isto tako dobro kao i u prvom. Najpoznatije je Atinsko pozorite.

HELENISTIKO DOBA

Bogatstvo se pokazuje raskonom dekoracijom. Pored dorskog i jonskog, poinje da se

koristi korintski stil. Korintski stil je slian jonskom, ali dekorativniji. Grci su esto
kombinovali sva tri stila na svojim graevinama, ali po strogim pravilima rasporeda.
Koliko je tadanji narod voleo i negovao helenistiku kulturu svedoe nam ostaci
pozorita u Epidaurusu na Peloponezu, izgraeno u 3 veku p.n.e. Arhitekta ovog
pozorita je iskoristio prirodno udubljenje u padini brda za polukruno stepeniasto
gledalite. Ispod njega smetena je kruna scena, a iza nje ostaci zgrade koja je
podupirala scenografiju. Akustinost pozorita je izvanredna.
Arhitekturu glomaznih objekata punih stubova i raskoi najavljuje Mauzolej u
Halikarnasu u Maloj Aziji, koji predstavlja ogromnu grobnicu. Podigli su ga Mausol, koji
je vladao u tim krajevima, i njegova udovica Artemizija. Sama graevina je potpuno
sruena, ali se njene dimenzije i izgled mogu rekonstruisati na temelju starih opisa.
Visine od oko 49 metara, nosila je kolonadu od jonskih stubova visokih 12 metara, a
nad njima se dizala piramida na ijem su se vrhu nalazile dvokolice sa statuama
pokojnika. Skulptoralni program sadrao je tri friza koja su prikazivala borbu Lapita s
Kenaurima, Grka sa Amazonkama i trke dvokolica. Tu su se nalazili i nizovi klesanih
lavova uvara i izvestan broj statua, ukljuujui portrete pokojnika i njihovih predaka.
Ovde se zapaa negrki nain ostvarenja ideje ivota kao slavnoj bitci ili trci dvokolica.
Ogromne dimenzije grobnice, a poseno oblik piramide, potiu iz Egipta. Time je
izraeno uzdizanje vladara visoko iznad statusa obinog oveka, a moda i
nagoveteno njegovo srodstvo s bogovima. Oigledno je, da je Mausol, gledanje na
sebe samog kao na bogom odreenog vladara preuzeo od Persijanaca, koji su ga
nasledili od Asiraca i Egipana. Ova graevina je svojim viestrukim frizovima i
statuama, verovatno, zadivila svoje savremenike.
U periodu helenizma znatno se razvio i urbanizam.
Gradovi dobijaju pravougaonu osnovu sa podelom na blokove u obliku ahovskih polja,
a kao primer takvog urbanistikog reenja imamo grad Mileta u Maloj Aziji.U ovom
periodu veliki znaaj su dobile dvorane oko gradskih trgova (stoe) dok pozorite dobija
sve vei znaaj i uticaj.
Antika Grka je temelj kulture zapadnoevropske civilizacije. Grka arhitektura je
izvrila snaan uticaj na Rimsko carstvo, koje je prenelo njen oblik po mnogim delovima
Jelena Mandi a 1475

Evrope. Stoga, mogue je pratiti njeno naslee koje je trajalo kroz vekove i utemeljilo se
u principima savremene arhitekture.
(Zadatak 3: Title)

Florescence of Architecture Through the Ages of Ancient Greece

OK, 5 points

(Zadatak 4: Abstract)

Ancient Greece is a very common topic in scientific circles,; however, there are not
many papers that consider it only from this specific aspect. The main aim of this
particular study was to present the development of the ancient Greek architecture and
to differentiate its main characteristics. This was achieved by explaining styles,
typologies and elements in architecture, such as square, theatre and column along with
the other forms of art that followed it, through the established periods of Greek history.
Results achieved by this study show that the basics of the original Greek architecture is
present a love affair with balance and symmetry and that these edifices typically
combine Ionic, Dorian or Corinthian columns with a pediment (triangular-shaped portico
held up with three columns), dentil (scalloped designs along a roof edge) or frieze
(carved-relief depicting a scene). By presenting ancient Greek architecture in this
manner (reviewing it through archaic, classic and the age of the Hellenes) we have
been allowed a clear, detailed view on this ground-breaking, golden time of architectural
history. Knowledge of the ancient Greek architecture is crucial not only for its beauty but
also for the practical dynamics it brings to lasting and sturdy building construction
techniques.
Now it is ok. You have a few mistakes, and a few unnecessary descriptions, so 14
points.

(Zadatak 5: Keywords)

temple, square, columns, gods, theatre

Jelena Mandi a 1475

Ok, 5 points

(Zadatak 6: Summary)

The paper discusseds and emphasizess the importance of the ancient Greece, the
cradle of contemporary society, whose roots are in its architecture. Therefore it is
necessary to underline the archaic period in which the basic form of architecture is a
temple. Simple at first, temples are later enriched by columns, decorations on the
gables, colors. Sizes vary, but the basic features are so similar that they can be seen in
a typical basis. Further on, the Golden Age of Greece brings rectangular squares,
classrooms, that are surrounded by temples, courtrooms and porches with Doric and
Ionic columns. Also essential for this period is are building temples in dedication to
various gods, such as the Parthenon temple of goddess Athena. Research also
provides the reader knowledge about the Greek theatre, the invention of the Golden
Age. Greek theatres have circular shape and great, excellent acoustics. The best
presentation of the principles applied on this architectural typology is obvious in
Athenas theatre, the most famous one. Furthermore, period of the Hellenes includes
constructions of the mausoleums, monumental tombs, whose purpose is to riseraise the
ruler, high above the people, with its divine sculptures. Knowledge of the ancient Greek
architecture is an essential guide through the centuries and the specific handbook on
the topic of symmetry, proportions and harmony within buildings. In addition ancient
urban planning is also ancient Greek establishment. Formed on the principles of a
chess board, the city of Miletus is the foundation of modern urban planning. Conclusion
of the paper is the fact, the recognition that through the influence on the Roman
architecture, Greek architecture is one of the most important determinants that shape
architecture in contemporary practice.
You have a little too much descriptions and explanations, and you add a little of your
own thinking. Luckily, you have the elements of formal writing. So, 13 points.

Jelena Mandi a 1475

Jelena Mandi a 1475