INTERNET U FUNKCIJI UENJA

Duan Kljaki, mr sc.

Pedagoka akademija Sarajevo
Adresa: Skenderija 72, Sarajevo; Tel.: ++ 387 33 214 606; Email: dkljakic@pa.unsa.ba
Rezime. Rad Internet u funkciji uenja nastao je kao rezultat istraivanja na Internetu,
pretraivanjem njegovih resursa i korienjem njegovog istraivakog instrumentarija. To je
kao da je sam Internet prikazao sebe u funkciji uenja.
U viemjesenom istraivanju pregledano je i analizirano vie od 2 000 relevantnih
dokumenata objavljenih u posljednjih desetak godina, upravo u periodu burnog razvoja
Interneta. Traeni su odgovori na pitanja: kako je definisano uenje podrano novom
tehnologijom, koja se teorija uenja moe primijeniti, kakav je pedagoki okvir Webokruenja, koja se tehnologija koristi, koje praktine aktivnosti se mogu izvoditi na mrei,
kakvi programi i kursevi se izuavaju na mrei, kakav put je prola implementacija takvog
uenja?
U toku analiziranja dokumenata otkrivala se i struktura sadraja ove teme. Od preko 2 000
stranica sirovog teksta preuzetog s Interneta sintetiziran je reprezentativni tekst od oko 16
stranica, sa citiranom literaturom.
Kljune rijei: Internet u funkciji uenja, online uenje, elektronsko uenje, nova paradigma
uenja.

I Uvod
U toku posljednjih desetak godina Internet je fundamentalno izmijenio praksu uenja i
poduavanja, posebno na fakultetima i univerzitetima dobro opremljenim novom
tehnologijom. Ova injenica nije nigdje tako evidentna kao u transformaciji univerziteta sa
uenjem na daljinu, koji nastoje da iskoriste beneficije izazovne infrastrukture informacione i
komunikacione tehnologije za svoju osnovnu djelatnost, sa izgledima da poboljaju kvalitet i
smanje trokove nastave koju nude studentima.
ta je Internet i kakvo se uenje moe obezbijediti na njemu?
Internet
Internet je mrea velikih dimenzija povezana linijama za prenos podataka velikim brzinama
preko modema, telefonskih linija, kablova, satelita i korisnikih DSL (engl. digital subscriber
line) linija.
Internet je rezultat vizionarskog razmiljanja ljudi koji su poetkom 1960-tih godina vidjeli
veliku potencijalnu vrijednost u omoguavanju raunarima da razmjenjuju informaciju o
istraivanju i razvoju na naunom i vojnom polju. esto se navode dva ovjeka kao otac
Interneta: Leonard Kleinrock i J.C.R. Licklider. Prvi je prikazao proces povezivanja kao na
Internetu u laboratoriji na Univerzitetu Kalifornija u Los Anelesu, pri odbrani svoje
doktorske disertacije. Drugi je iz Instituta za tehnologiju Masausec, i vai za prvog pokretaa
Interneta.
1

Internet je poeo rad 1969. godine kao ARPANET, povezivanjem etiri velika univerzitetska
raunara na jugozapadu SAD. Internet je projektovan u periodu hladnog rata, sa ciljem da
obezbijedi mreu komunikacija koja bi radila ak i kada bi neki njegov dio bio oteen u
nuklearnom napadu.
U poetku Internet su koristili eksperti za raunare, ininjeri, naunici i bibliotekari. Tada je
bilo teko raditi. Nije bilo personalnih raunara, a malobrojni korisnici imali su da izue
upotrebu veoma kompleksnog sistema. U prvim godinama Internetom su prenoeni samo
tekstualni dokumenti. Poetkom 1970-tih godina univerziteti su poeli da upotrebljavaju
elektronske table (engl. bulletin board) na svojim time-sharing sistemima. One su posluile za
razmjenu informacije meu univerzitetima. Elektronsku potu, e-mail, za ARPANET je
prilagodio 1972. godine Ray Tomlinson.
World Wide Web
Godine 1989. desio se dogaaj koji je mreu Interneta uinio lakom za korienje. Tim
Berners-Lee i saradnici iz Evropske laboratorije za nuklearnu fiziku predloili su izradu
jednog sistema - protokola koji bi pomou raunara omoguio slobodan pristup raznim
tipovima informacije i njihovo povezivanje. Taj sistem, koji je 1991. godine postao World
Wide Web, ili Web irom svijeta, baziran je na hipertekstu, sistemu ugraenih linkova u tekst,
koji ga povezuju sa drugim tekstom. Obian tekst kodira se u hipertekst kada se izrazi
posebnim jezikom koji je nazvan hypertext markup language, html. Takoe je razvijen i
protokol za prenos hiperteksta (engl. hypertext transfer protocol, http), kao i sistem za
jedinstveno adresiranje mjesta na Webu (engl. uniform resource locator, URL).
Web je engleska rije koja oznaava tananu mreu, poput one koju pravi pauk. Ona asocira na
mreu informacije (informacija nema masu!) na Internetu. Web je hipermedij koji objedinjuje
informaciju pohranjenu na bezbrojnim raunarima povezanim na mreu Interneta. Ova dva
pojma nekada se koriste kao sinonimi. Kada se eli istai da se misli na informaciju
pohranjenu na Internetu, tada se upotrebljava termin Web. Kada se misli samo na
komunikaciju (e-mail) tada se upotrebljava termin Internet.
Interesovanje za Web i njegova ekspanzija ekali su na razvoj odgovarajueg softvera. Mark
Andreessen sa Univerziteta Ilinois bio je prvi u kreiranju Mosaica, programa za itanje
hiperteksta (engl. brouser) koji je transformisao viziju Weba u praktinu aplikaciju. Kasnije je
Andreessen saraivao i u kreaciji pretraivaa Netscape Navigator. Yahoo i AltaVista takoe
su meu prvim pretraivakim mainama. Mnogo kasnije, 1998. godine, pojavio se Google,
danas najsavremenija maina za pretraivanje Weba, sa bazom od preko 8 milijardi webstranica.
Kako je Internet upoetku finansirala Vlada SAD, on je tada bio korien za istraivanje,
obrazovanje i potrebe Vlade. Komercijalno korienje bilo je zabranjeno ako nije direktno
sluilo ciljevima istraivanja i obrazovanja. Ta politika nastavila se do 1990-tih godina kada
su nezavisne komercijalne mree poele da se ire.
Godine 2002. preko 600 miliona ljudi u svijetu koristilo se servisima Interneta, traenjem
informacije na Webu i elektronskom potom (e-mail). To je 10% od svjetske populacije.Tada
je u Bosni i Hercegovini manje od 5% populacije koristilo Internet (daleko ispod svjetskog
prosjeka!). Danas je broj korisnika Interneta u svijetu, pa i procent, dvostruko vei.
2

Koje mogunosti za uenje prua Internet, a posebno Web, i kakva je praksa danas u
korienju Interneta za uenje u institucijama osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja?
Uenje podrano novom tehnologijom
iroki obim resursa, dinamika priroda sadraja i nezavisnost od vremena i lokacije stvorili su
od Interneta veliki potencijal za uenje. Ali, kako sve to najbolje iskoristiti?
Od svakodnevnih procesa koji se odvijaju u kolskoj uionici, fokusirajmo panju samo na tri:
komunikacija i kolaboracija, istraivanje i publiciranje.
Komuniciranje sa uenicima je integralni dio procesa uenja. Tipino, ova komunikacija se
obavlja u uionici i sastoji se od interakcije izmeu nastavnika i uenika u toj prostoriji.
Internet raspolae mogunostima da proiri tu komunikaciju na druge razrede uenika, druge
nastavnike i eksperte za sadraje. Ovakvi razgovori i resursi nisu uvijek neophodni u razredu,
ali mogunost da se proiri podruje interakcija, razliitost pogleda i irina pristupa koju
uenici mogu uzeti u rjeavanju problema moe samo obogatiti okruenje uenja.
Istraivanje je svakako nova tema u kolama, ali opet Internet nudi uenicima i nastavnicima
novi nain pristupa informaciji i materijalima. Jedna od trenutnih beneficija je proliferacija
resursa i materijala koji su danas na raspolaganju uenicima i nastavnicima preko Weba.
Detaljnije o istraivanju u poglavlju V. Praktine aktivnosti na Webu.
Publiciranje radova uenika odraava njihovo poznavanje saraja nastavnog predmeta i
injenica prouenih u konkretnom razredu. Internet omoguuje nastavnicima i uenicima da o
izradi zadataka sada razmiljaju drugaije nego ranije kao o neemu to e vidjeti ljudi
irom svijeta i to moe biti dodatak Internetu, kao upotrebljivi resurs.
Studenti koji stiu formalno univerzitetsko obrazovanje na mnogim fakultetima irom svijeta
ve imaju odreene predmete koje izuavaju preko Interneta, tj. online. Mnogi zaposleni, kao
i oni iz udaljenih ruralnih krajeva, za svoje dokolovanje upisuju se na kolede i univerzitete
koji organizuju, dijelom ili u cjelini, online nastavu. U Sjedinjenim Amerikim Dravama
65% fakulteta koji nude postdiplomske studije, takoe nude postdiplomski studij online. Za
dodiplomske studije stanje je skoro isto: 63% fakulteta uz tradicionalni studij (face-to-face)
nudi i dodiplomski studij online. Ovakvim oblikom studija online - na jedan ili vie kurseva
samo na koledima i univerzitetima Sjedinjenih Amerikih Drava 2004. godine upisano je
2,35 miliona studenata (The Sloan Consortium, 2005).
Najbrojniji univerzitet na svijetu sa organizovanom online nastavom, tj. uenjem na daljinu je
Anadolu Univerzitet u Turskoj sa preko 500 000 studenata. Dravni univerzitet u Njujorku
(SUNY) je jedan od vodeih u svijetu koji nudi 100 kompletnih stepena i sertifikata, sa 4300
online kurseva godinje, koji godinje upisuje 100 000 studenata iz itavog svijeta, a sa
kojima radi 2 000 instruktora svjetske klase (http://sln.suny.edu). Open University u Hong
Kongu obezbjeuje kurseve i programe za 100 000 studenata. Universidad Nacional de
Educacion a Distancia u paniji ima oko 130 000 studenata. Osim toga, velike svjetske
korporacije organizuju struno osposobljavanje svojih radnika irom svijeta izradom
programa za online uenje. Procijenjeno je da e u Sjedinjenim Amerikim Dravama 2004.
godine trite e- uenja prevazii sumu od 23 milijarde dolara, to je znaajno poveanje u
odnosu na dvije milijarde iz 1999. godine (IDC, 2001)

Velike organizacione promjene i nova usavravanja u visokom obrazovanju ubrzani su

dinamikim pomacima u globalnim digitalnim komunikacijama i sve sofisticiranijim
tehnologijama uenja. Barijere za pristupanje mogunostima uenja globalno su reducirane
poboljavanjem tehnologija uenja (Hanna, 1999).
Definicije uenja podranog tehnologijom
Internet je unio u rjenike novi termin za uenje, uenje preko mree, tj. online uenje (engl.
online learning). Online uenje je klasificirano kao jedan sveobuhvatni termin koji se odnosi
na uenje pomou raunara i Interneta ili intraneta. Nivoi ovog uenja variraju, poevi od
osnovnih programa koji ukljuuju tekst i grafiku kursa, vjebe, testiranje i snimanje rezultata
rada, kao to su rezultati testa, pa sve do visoke sofistikacije. Sofistikacija bi mogla ukljuiti
animacije, simulacije, audio i video sekvence diskusionih grupa sa vrnjacima i ekspertima,
online mentorstvo, linkove na materijale pohranjene na intranetu ili na Webu i druge resurse
obrazovanja (Urdan & Weggen, 2000).
Uz online uenje formirao se i termin online obrazovanje.
Online obrazovanje omoguuje studiranje kurseva visokog obrazovanja kroz elektronski
medij Interneta. Svim materijalima kursa, ukljuujui referentnu dokumentaciju, te
kontaktima sa tutorima i kolegama studentima, pristupa se preko personalnih raunara i
telekomunikacija.
Online obrazovanje omoguuje studentima ranije nepoznatu slobodu da studiraju u virtuelno
bilo kojoj lokaciji i bilo kojim tempom koji se moe prilagoditi njihovim drugim uslovima,
kao to su rad i porodica. Za sticanje diplome, dodiplomskog i magistarskog stepena, koji
maksimalno traju pet godina, moe se studirati danju i nou u stanu, kancelariji, pa ak i u
hotelskoj sobi, ako esto putujete (Kearsley, 1999).
Srodni termini online uenju su uenje bazirano na Webu (engl. Web-based learning), uenje
bazirano na tehnologiji (engl. technology-based learning).
U posljednje vrijeme u trendu je upotreba termina elektronsko uenje, ili elektronski podrano
uenje, e-uenje (engl. e-learning, eLearning). Postoje razliite definicije ovog uenja.
Najkraa je definicija koju je dalo englesko Ministarstvo obrazovanja i vjetina 2003. godine:
Ako neko ui na nain da koristi informacionu i komunikacionu tehnologiju (IKT), on
upotrebljava elektronsko uenje (DfES, 2003).
Ova se definicija moe razviti i po potrebi dopuniti sa vie detalja.
Elektronsko uenje je nain uenja pri kojem se koristi raunarska mrea za dostavljanje
informacije, za interakciju i unapreivanje procesa uenja. Pritom se mogu koristiti razliite
vrste raunarskih mrea kao to su LAN, WAN ili Internet, zatim audio i videotrake, satelitski
prenos, interaktivna TV i CD-ROM. Najavljeno je i skoro ukljuivanje mobilne mree.
Najzad, u uenju baziranom na novim tehnologijama spomenimo i oblik uenja nazvan uenje
bazirano na resursu (engl. resource-based learning). Ovaj termin postao je popularan
djelimino i zato to reflektuje nove trendove i napredovanja, kao i to slui kao krovni
koncept koji pokriva termine kao to su otvoreno uenje (engl. open learning), fleksibilno
4

uenje (flexible learning), individualizirano uenje, uenje potpomognuto raunarom

(computer aided learning), i uenje bazirano na projektu (project based learning). Termin je
irok i uopten, ali je dobar da oznai ta nije uenje bazirano na resursu: nastavnik koji
prezentira predavanja ili seminare za 2-3 studenta, ili grupe od 200-300 studenata.
U tradicionalnoj nastavi dodatni resursi nastavniku su udbenici i laboratorijska oprema.
Meutim, uloga nastavnika je kljuna. On upravlja nastavnim sadrajima koji se izuavaju.
Od njega se oekuje sposobnost da izlae nastavne sadraje, da poduava, da odgovara za
napredovanje studenata i da zna ocijeniti njihovo napredovanje. Iz ove perspektive, uenje
bazirano na resursu u kontrastu je sa centralnom ulogom nastavnika u uenju.

II Teorija online uenja

Uvoenje raunara u uionicu i pojava Interneta intenzivirali su debatu o tome ta poboljava
uenje: upotreba posebne tehnologije ili primjena odgovarajue nastavne metode. Za
promociju miljenja vieg reda na Webu, online uenje mora kreirati izazovne aktivnosti koje
omoguuju uenicima/studentima da poveu novu informaciju sa starom, da usvoje novo
znaenje i upotrijebe svoje kognitivne sposobnosti, jer je strategija nastave ta, a ne
tehnologija, koja utie na kvalitet uenja (Ally, 2004).
Posebni atributi raunara potrebni su da prikau modele realnog ivota i simulacije
ueniku/studentu, tako da medij utie na uenje. Ali raunar sam po sebi nije taj koji ini da
uenik naui, ve su to modeli realnog ivota i simulacije, i uenikove interakcije sa tim
modelima i simulacijama. Raunar je vie sredstvo koje omoguuje procesiranje i isporuuje
instrukciju uenicima/studentima (Clark, 2001).
Online uenje dozvoljava fleksibilnost pristupa u svako doba, sa svakog mjesta (engl.
anytime & anywhere), Meutim, materijali za uenje moraju biti adekvatno izraeni da
angauju uenika i unaprijede uenje. Prije izrade nastavnih materijala nastavnici bi morali
eksplicitno znati principe uenja, posebno to su ovdje nastavnici i uenici fiziki rastavljeni.
Izrada nastavnih materijala za efektivno online uenje trebala bi biti bazirana na provjerenim i
vrstim teorijama uenja. Kao to je ranije naglaeno, medij nije determiniui faktor za
kvalitet uenja; vie od toga, razrada programa odreuje efektivnost uenja.
Postoji vie kola miljenja o uenju, ali ni jedna ekskluzivno nije primjenljiva za razradu
online materijala za uenje. U takvoj situaciji ovjek mora upotrijebiti kombinaciju teorija za
izradu online materijala za uenje.
Teorije uenja, kojih ima vie od 50, mogu se razvrstati u tri glavna pravca, prema
teoretiarima koji ih zastupaju, a to su bihejvioristi, kognitivisti i konstruktivisti.
Bihejvioristi tvrde da je opservabilno ponaanje ono to indicira da li je, ili nije, uenik neto
nauio, a ne neto to se zbiva u uenikovoj glavi.
Kognitivna psihologija kae da uenje ukljuuje upotrebu pamenja, motivacije i miljenja i
da razmiljanje igra znaajnu ulogu u uenju. Oni vide uenje kao integralni proces i tvrde da
koliina nauenog zavisi od uenikovog kapaciteta procesiranja, koliine uloenog truda u
procesu uenja, dubine procesiranja i uenikove postojee strukture znanja (Craik & Tulving,
1975; Ausubel, 1974).
5

U posljednje vrijeme napravljen je pomak prema konstruktivizmu. Teoretiari konstruktivisti

tvrde da uenici interpretiraju informaciju i svijet u skladu sa njihovom linom stvarnou i da
oni ue opserviranjem, procesiranjem i interpretiranjem, a zatim personaliziraju informaciju u
personalno znanje (Cooper, 1993; Wilson, 1997),
Kada se blie analiziraju kole bihejviorista, kognitivista i konstruktivista, zapaaju se mnoga
preklapanja ideja i principa. Razrada online materijala za uenje moe ukljuiti principe svih
triju teorija. Strategije bihejviorista mogu se upotrijebiti za uenje ta (injenice),
kognitivne strategije mogu se upotrijebiti za uenje kako (procesi i principi), a strategije
konstruktivista mogu se upotrijebiti za uenje zato (miljenje vieg nivoa koje unapreuje
personalno znaenje i kontekstualno uenje).
Raunarski podrano kolaborativno uenje
Internet kao medij sa elektronikom potom i navigacijom hiperteksta moe pruiti ueniku
ansu da aktivno uestvuje u procesu uenja i lako komunicira sa drugim uenicima.
Mogunosti interakcije i povratne informacije u obrazovnom procesu uenja na daljinu mogu
imati i kontraefekt sa negativnim reperkusijama, a esto i izolaciju koju osjeaju uenici.
Uprkos injenici da su oni rastavljeni u prostoru i vremenu, uenici moraju biti ohrabreni da
djeluju kao grupa razvijanjem aktivnosti uenja koje uvruju interakciju i kolaboraciju
meu partnerima. Isto tako je vano strukturirati pedagoke parametre u virtuelnom okruenju
na metodiki i logiki nain, kao i prezentirati sav materijal za uenje jasno i precizno
(Harasim, 1993).
Personalizirano Web-okruenje za uenje
Uenje podrano Webom brzo se razvijalo u posljednjih nekoliko godina. Kreirani su. brojni
medijski podrani pristupi formalnom i neformalnom uenju, ukljuujui inovativne primjene
mobilnih tehnologija.
Personalizirane tehnologije su definisane kao pristupi za adaptaciju obrazovnih sadraja,
prezentacija i navigacione podrke tako da se prilagode specifinim potrebama,
karakteristikama i preferencijama svakog uenika ili zajednice uenika. Personalizacija se
obino primjenjuje na tri razliita naina: prilagoavanje nivoa sadraja, prilagoavanje nivoa
prezentacije i prilagoavanje nivoa navigacije.
Prvi pokuaji u personaliziranom, ili adaptiranom, okruenju uenja pojavili su se poetkom
1990-tih godina, a 1996. godina se smatra prekretnom takom u podruju adaptivnih sistema
(Brusilovsky, 2000). Projekti ovakvih sistema izraeni su u Evropi, Sjevernoj i Junoj
Americi i Australiji.

III Pedagoki okvir Web-okruenja

Informaciona i komunikaciona tehnologija otvorila je iroke mogunosti za razvoj obrazovne
tehnologije, ali to ne garantuje njenu efektivnu primjenu u obrazovanju niti kvalitet procesa
uenja koji se eli postii.
6

Da bi se odgovorilo na brze promjene u drutvu, na poveani broj studenata i ekonomske

probleme, visoko obrazovanje u znaajnom dijelu svijeta prolazi kroz tekoe sopstvenog
adaptiranja. Predavai se sastaju sa sve brojnijim auditorijima, kvalitet poduavanja i
ocjenjivanja ponekad postaje nezadovoljavajui. Malo vremena preostaje za savladavanje
novih tehnologija za uenje.
Kako pomoi profesorima i predavaima na fakultetima da se suoe sa izazovima novih
tehnologija i da odgovore zahtjevima vremena?
U okviru programa istraivanja i razvoja uenja na daljinu SOCRATES koji je sponzorirala
Evropska zajednica, posebnim projektom razvijen je pedagoki okvir prilagoen okruenju u
kojem se odvija proces online uenja (Socrates, 1998).
Pedagoki okvir obuhvata tri glavna dijela: (a) situacija obrazovanja, (b) pedagoki okvir i (c)
organizacioni kontekst, slika 1.

Organizacioni
kontekst
Pedagoki okvir
Situacija obrazovanja
Filozofija
Pedagogija visokog
nivoa
Pedagoka strategija
Pedagoka taktika

Okruenje
Zadaci

(ukljuujui obrazovnu
tehnologiju)

Aktivnosti studenta

Postignua uenja

Slika 1. Pedagoki okvir, situacija obrazovanja i organizacioni kontekst

A. Situacija obrazovanja
Situacija obrazovanja slui da se prikae kako su u zajednici zadaci, aktivnosti i okruenje.
Situacija obrazovanja moe sadravati, recimo, 10 studenata, jedan zadatak i jedan as
aktivnosti uenja. Tipino, ona sadri stotine studenata koji rade na vie zadataka u toku
nekoliko mjeseci.
Zadatak specificira aktivnosti studenta. To mogu biti eseji, laboratorijske vjebe, diskusije,
teme za istraivanje, izrada proizvoda. Zadatak treba da je dovoljno dobro specificiran da se
7

anse studenta angairanog na neproduktivnim aktivnostima tolerantno ogranie, ali mora

imati i stepen otvorenosti da odgovori potrebama studenta i inicira kreativan odgovor.
Okruenje obuhvata fiziki prostor sa svim sadrajima, od papira i olovke do raunara i
Interneta sa resursima. Uenje je pod snanim uplivom okruenja.
Aktivnosti uenja interpretiraju specifikacije zadatka. Ako elimo da student ima vie
odgovornosti za svoje uenje, moramo prihvatiti njegove sopstvene interpretacije zadatka
uenja.
Posljedica aktivnosti uenja je niz osvojenih postignua uenja.
Aktivnosti i zadaci imaju dijalektiku povezanost sa okruenjem uenja. Okruenje bi moralo
biti projektovano da podri aktivnosti studenta.
B. Pedagoki okvir
Pedagoki okvir sastoji se od etiri elementa meusobno povezana hijerarhijskim vezama.
Filozofija, na vrhu, sastavljena je od niza uvjerenja: o prirodi znanja i kompetencije, o tome
kako dolazi do uenja, kako treba i kako ne treba sa studentima raditi, itd. Duboke i
neapsolvirane filozofske rasprave u okviru jednog strunog tima mogu dovesti do fatalnih
razlika u svakodnevnom operativnom radu. Nije neobino da neki lanovi tima vjeruju da su
studenti osiromaeni ako se sami organizuju i najbolje ue ako se snabdijevaju malim
koliinama informacije, dok drugi lanovi tima ele da primijene aktivno uenje kojim
studenti upravljaju. to ranije se te razlike uklone, tim bolje.
Pedagogija visokog nivoa brine o uspostavi filozofskih stajalita u kontekstu kreiranja nove
obrazovne situacije. Ima mnogo formi pedagogije visokog nivoa, kao uenje otkriem,
uenje bazirano na problemu, raunarski podrano kolaborativno uenje. Sa stanovita
njihovog mjesta u pedagokom okviru, oni su na nivou apstakcije, izmeu filozofije i akcije.
Strategija je direktno povezana sa akcijom. Strategija je detaljan opis planova ta treba
uraditi da se izvre odreeni zadaci. Ona podrava opis akcija i intencija na nivou gdje su
skriveni elementi konfuzije. Opis akcija i intencija moe biti koristan i lanovima razvojnog
tima, a kasnije i studentima.
Pedagoke taktike su detaljni pomaci kojima se ostvaruje strategija.
Unutranja struktura pedagokog okvira sastoji se od etiri elementa koja su labavo povezana.
Labava veza je realna, a ima i prednosti. Ona reflektuje potrebu da se radi sa nedovrenim
konceptom, posebno u prvim fazama izrade projekta.
C. Organizacioni kontekst
Organizacioni kontekst posebno je znaajan kada se podrka uenju obezbjeuje u velikim i
kompleksnim institucijama kao to su univerziteti i korporacije. Ako ne poklonimo dunu
panju organizacionom kontekstu, tada postoji opasnost od idealiziranja procesa kroz koje se
kreiraju i razvijaju pedagoki okviri, obrazovne situacije, zadaci, okruenje za uenje, itd.

Organizacioni kontekst obezbjeuje brojne provjere u tim procesima, kao to su provjera

logistike, finansija idr.
Izrada modela pedagokog okvira rada u Web-okruenju namijenjena je za podrku lanovima
strunih timova angaovanih na izradi programa ili kurseva za online uenje. Ovaj model je
samo u funkciji prijedloga za diskusiju o njihovom sopstvenom projektu, a ne gotova matrica
za rad.

IV Tehnologije Web-okruenja
Uenje je proces sticanja znanja, razvijanja vjetina, formiranja pogleda i stavova u
individualnom interaktivnom odnosu studenta sa informacijom i okruenjem. Uenje je i
socio-kulturna aktivnost jer se odvija u manjim ili veim grupama i zajednicama studenata
razliitih kultura. U Web-okruenju komuniciranje meu studentima, kao i komuniciranje sa
nastavnikom / instruktorom, moe se obavljati jednostavno, bez obzira na geografske
udaljenosti meu njima. U Web-okruenju su i resursi za uenje, a raspoloive tehnologije
Web-okruenja omoguuju i ocjenjivanje studentovih postignua u uenju.
Tehnologije Interneta od interesa za obrazovanje, prema Centru za akademsku praksu (Centre
for Academic Practice, CAP) Univerziteta u Varviku, Velika Britanija (www.warwick.ac.uk),
mogu se grupisati u tri skupine, kao (1) resursi za uenje, (2) komunikacija preko raunara i
(3) ocjenjivanje potpomognuto raunarom.
1. Resursi za uenje
Mogu biti jednostavno plasirani Word dokumenti na Webu koje studenti uitavaju i
tampaju, ili su to predavanja prezentirana u PowerPointu, digitalnom streaming videu i
drugim interaktivnim programima..
2. Komunikacija preko raunara
Moe se obavljati bilo kojim sredstvom kojim pojedinci i grupe razgovaraju
meusobno. Glavne tehnologije sainjavaju:
Elektronska pota (E-mail) najpopularniji servis Interneta koji se koristi za razmjenu
poruka meu pojedincima. Korisnici alju i primaju poruke kroz programe kao to su MS
Outlook Express, Hotmail, Yahoo Mail, Eudora i dr., instalirane na svojim raunarima.
Korisnik moe simultano poslati poruke na vie adresa i pridruiti im datoteke (Word
dokument, elektronsku tablicu, sliku). Ovim se olakava kolaborativno online uenje.
Potanske liste (Mailing lists) komunikacioni kanali izmeu grupa (many-to-many) kroz
programe kao to su Listserv, Majordomo i Listproc. Pojedinci alju poruke na potansku
listu, a primaju kopije svih poruka poslatih tamo.Moe se koristiti za kolaborativne diskusije,
rasprave, pa i osposobljavanje u okviru zajednica za uenje. Meutim, suvie velike grupe
mogu vie ometati nego pomoi procesu uenja.
Novinske grupe (Usenet newsgroup) poseban sistem Interneta koji omoguuje korisnicima
da proitaju i uestvuju u radu globalnih specijalizovanih novinskuh grupa; broj tema
novinskih grupa je ogroman, a predmeti rasprave se kreu od standardnih do potpuno
bizarnih.
9

Raunarski konferensing (diskusiona tijela, liste vezanih diskusija) koji omoguuje

grupama ljudi da vode diskusiju itanjem i postavljanjem tekstualnih poruka na raunarski
sistem. Prednost u odnosu na potanske liste je to se poruke arhiviraju, a struktura diskusije
se snima. Raunarski konferensing iroko se koristi za podrku uenju.
at (Internet Relay Chat, IRC)- jo jedan sistem Interneta koji omoguuje korisnicima da
komuniciraju sinhrono - uivo - kostei tekst ili telefon preko Interneta. Mnogi IRC
programi kao to su MSN Messenger, ICQ ili Yahoo Messenger nezavisni su od Weba, ali se
mogu lansirati neposredno sa web-stranica. Softver na serveru dri podatke kad ste vi, i ljudi
sa liste koje ste vi specifirali, online (na Internetu). Moete komunicirati pojedinano (one-toone) ili na konferenciji. Neki noviji sistemi imaju elektronsku tablu (electronic whiteboard) na
kojoj nastavnik moe ispisivati informaciju vidljivu svim uesnicima ata, simulirajui
situaciju u uionici.
Videokonferensing sredstvo pomou kojeg male grupe ljudi, geografski udaljene, mogu
voditi diskusije u realnom vremenu, u toku kojih mogu jedni druge uti i vidjeti i razmijeniti
razne vrste podataka.
Hibridni sistemi (WebBoard,YahooGroups, SmartGroups, Forums) kombinuju liste
voenih diskusija, at i potanske liste, omoguujui korisnicima da se lako prebace iz jedne u
drugu grupu, u zavisnosti od prirode diskusije. Jedan od besplatnih Internet servisa je
YahooGroups koji korisniku omoguuje voenje diskusije sa standardne elektronske adrese.
On takoe omoguuje razmjenu dokumenata i slika.
Komunikacija preko raunara moe biti sinhrona (razmjena poruka u realnom vremenu) ili
asinhrona (poruke se postave u bilo koje vrijeme, a itaju ih i odgovaraju na njih drugi
korisnici u vrijeme koje njima odgovara; drugim rijeima, korisnici ne moraju biti online u
isto vrijeme, kao to moraju u sinhronoj razmjeni). Elektronska pota, potanske liste,
raunarski konferensing sve su asinhrone, dok su at, telefon preko Interneta, i
videokonferensing sinhrone komunikacije. Svi ovi tipovi asinhronih i sinhronih
komunikacija preko raunara na raspolaganju su u Web-okruenju.
Koji tip komunikacije izabrati? Zavisi od vrste diskusije koju elite. Svaki tip ima svoju jaku
stranu i svoje slabosti, kako u pogledu tehnikih pogodnosti za softver, tako i u pogledu tipa
interakcije koju ohrabruje.
3. Ocjenjivanje potpomognuto raunarom
Moe li se u Web-okruenju omoguiti uenicima da samostalno ocijene svoje
napredovanje i razumijevanje programskih sadraja? Bez povratne informacije od
instruktora ili veoma sofisticirane vjetake inteligencije, to obino znai neku formu
objektivnog testa, isporuenog u obliku online kviza. Kako je test objektivan i mogui
odgovori su poznati, povratna informacija moe se automatizirati. Prema tome,
uenici mogu odmah dobiti povratnu informaciju kao rezultat na testu. Ovakva
primjena ocjenjivanja potpomognutog raunarom za samostalno dijagnostiko
ocjenjivanje moe se obaviti brzo, a daje vrijednu povratnu informaciju o efektivnosti
uenja.

10

V Praktine aktivnosti na Webu

Internet je snano sredstvo za angaovanje misaonih aktivnosti studenata. Pojedinci i grupe
studenata mogu saraivati na projektima, studenti mogu izraziti svoja sopstvena
interesovanja, preuzimajui odgovornost za prikupljanje informacije, i svako moe
komunicirati sa svojim vrnjacima, pa i ekspertima irom svijeta. Za nastavnika / instruktora
Internet otvara elektronska vrata ka resursima za uenje i praktinim iskustvima ranije
nedostupnim. Bez obzira koliko je specijalizirano podruje interesovanja, na Internetu uvijek
ima neko ko moe ukazati na upotrebljive resurse.
Puni potencijal Interneta kao sredstva za uenje jo se istrauje, a mogunosti su ograniene
samo naom matom. Koled Lewis & Clark iz Oregona, SAD (www.lclark.edu) navodi pet
vrsta, ili formata, praktinih aktivnosti uenja na Webu koje se mogu upotrijebiti u uionici.
1. Hotliste Izrada hotliste je prvi korak za tekuu aktivnost uenja, a sastoji se u
prostom sastavljanju liste resursa na Webu. To je kao da za odreeni zadatak, ili temu,
donesete iz biblioteke vie knjiga sa sadrajima koji su relevantni za izradu zadatka ili
obradu teme. Time obezbjeujete:
- dopunjavanje tradicionalnih nastavnih materijala
- izbjegavate da studenti gube vrijeme u surfanju po Webu
- svjeu informaciju po izboru i interesovanju studenta
- eliminaciju neophodnog fotokopiranja nastavnih materijala.
2. Multimedijska sveska (Multimedia Scrapbook) Prikupljanje raznih izvora
informacije i njihovo organizovanje u kategorije, kao to su fotografije, mape, izreke,
injenice, prie, audioklipovi (audiozapisi), videoklipovi (videosekvence) itd.
Korisno kada su studenti ve stekli izvjesno znanje o temi koja se izuava. Studenti
zatim biraju informacije iz prikupljenih resursa i ugrauju ih u projekte, kao to su
izvjetaji, kolske novine, web-stranice, PowerPoint prezentacije i dr.
ta se ovim postie?
- Aktivnost centrirana na studentu
- Studenti biraju aspekte teme koji lino njih interesuju
- Omoguavanje studentima da kreiraju interesantnije izvjetaje i prezentacije
- Studenti imaju mogunost da upotrebljavaju multimedijske alatke.
3. Predmetni uzorak (Subject Sampler) Kada studenti steknu odreeno znanje iz
predmeta moete se zapitati da li su oni u tome afektivno angaovani. U tom cilju
kreirajte predmetni uzorak. Pronaite pet-est web-stranica o izabranoj temi koje
sadre elemente prakse, neeg to treba uraditi, ili odsluati, ili razgledati. Zatraite da
studenti izaberu jednu ili dvije web-stranice koje ih najvie interesuju. ta time
postiete?
- Ohrabrivanje studenata da se emotivno veu za temu koju izuavaju
- Ostavljate studentima da izaberu resurse po sopstvenom interesu i stilu uenja
- Izazivate afektivan interes za temu koju ete obraivati
4. Potraga za blagom (Treasure Hunt) Izaberite 10-15 web-stranica i za svaku od njih
pripremite pitanje na koje se trai odgovor. Web-stranice i pitanja upuuju studente da
proue kritine aspekte teme. Od studenata se zatim trai da sintetizuju ta su prouili,
da bi odgovorili na glavno pitanje na kraju Potrage za blagom.

11

Korisno da pomogne studentima prouavanje teih injenica iz teme ili podruja

studiranja, i da sagledaju cjelinu. Efekti?
- Ohrabruje itanje za specijalnu namjenu
- Osnauje izgraivanje saradnje i konsensusa meu grupama studenata
- Trai od studenata produbljenu analizu i izvlaenje zakljuaka.
5. WebQuest (Rjeavanje problema) Moe se primijeniti na kompleksniju temu
(problem), koja zahtijeva dublju analizu komponenata i rjeavanje. Prije dijeljenja
odjeljenja na grupe, svi studenti prouavaju osnovnu informaciju o temi (problemu).
Nastavnik / instruktor prikuplja web-stranice i kategorie ih prema posebnim ulogama,
zadacima ili aspektima. Male grupe, pojedinci ili parovi studenata zaduuju se kao
eksperti za jedan aspekt problema za koji se osposobljavaju itanjem i
razumijevanjem web-resursa . Kada se studenti ponovo okupe, oni otvaraju raspravu u
cilju razmjene, vrednovanja i sintetiziranja informacije koju su obradili. Nakon toga
studenti izvravaju aktivnosti kao to je slanje poruka elektronskom potom
(konsultacije sa strunim licima).
Korisno da pomogne studentima da prevaziu simplicistiki prilaz rjeavanju
kompleksnih problema. ta omoguuje rad u WebQuestu?
- Omoguuje savremene resurse iz razliitih aspekata kompleksnog problema
- Ohrabruje itanje sa razumijevanjem i vrednovanjem (vjetine kritikog
itanja)
- Zahtijeva razmjenu informacije i sintetiziranje materijala sa razliitih stajalita
- Pomae studentima da vide kako se razmiljanja ljudi razlikuju u pogledu
rjeavanja kompleksnih problema
- Proces ohrabruje respektovanje stajalita drugih studenata.
Primjeri za sve ove formate praktinih aktivnosti uenja na Webu mogu se nai na
Internetu u velikom broju, traenjem pomou kljunih rijei (Hotlist, WebQuest),
odnosno fraza (Multimedia Scrapbook, Subject Sampler, Treasure Hunt), na
engleskom jeziku.
Koji format aktivnosti uenja na Webu izabrati?
Zavisi od cilja. Ako je cilj prikupljanje resursa Internet linkova, kolekcija
multimedijskih materijala treba izabrati Hotlist ili Multimedia Scrapbook .
Za napredno uenje, moete se odluiti za izgraivanje, odnosno akumuliranje znanja
(Treasure Hunt), promjenu ponaanja studenta (Subject Sampler) ili rjeavanje
problema (WebQuest).
Jedna napomena. Svi materijali na Webu su, uglavnom, na engleskom jeziku. Studenti
koji su poloili engleski jezik ovdje imaju ivotnu priliku da vide zato su to morali
uiti, kakvu korist od toga imaju. Uz rjenik, sada im je na raspolaganju neizmjerno
bogatstvo informacije na Internetu.

VI Programi i kursevi
Obrazovanje, tradicionalno ili bazirano na Webu, ukljuuje rad eksperata za organizovanje
sadraja, sekvence nastavnih aktivnosti, strukturu zadataka, set interakcija, i evaluaciju
procesa (Harasim i dr., 1995).
12

Kurs koji je projektovan ili adaptiran za isporuku preko Weba, isporuuje se u jedno
okruenje razliito od tradicionalne uionice, pa projektovani proces za ovo okruenje
namee razmiljanje o nizu pedagokih postavki, ukljuujui potrebu:
-

promjene uloge instruktora od predavaa ka pomagau ili voditelju procesa,

voenja studenata kroz nelinearno, hipermedijsko okruenje koje im omoguava da
konstruiu znanje i znaenje na nov nain,
izgraivanja osjeaja za razrednu zajednicu i snaenje uenja ugradnjom
kolaborativnih elemenata,
osiguranja akademskog integriteta.

Odabrana pedagogija mora biti odgovarajua za materijal, studente, instruktora i izabrani

medij. Virtuelna uionica je nov medij i ima svoje jedinstvene karakteristike koje doprinose
odabiru odgovarajue pedagogije (McCormack & Jones, 1998).
Glavne paradigme koje su u upotrebi u ovom okruenju ukljuuju slijedee (Bourne, 1998):
-

Upotrebu raunarskog konferensinga za podnoenje domaih zadataka, raspravljanje o

idejama i pomo,
Online materijale koji sadre nastavni program, zadatke, literaturu za itanje,
probleme i interaktivne module uenja,
Menadment kursa koji ukljuuje podnoenje domaih zadataka, trenutno rangiranje i
napredovanje studenta,
Interakcije sa studentima koje ukljuuju elektronsku potu, potanske liste, at,
Audiosekvence predavanja, uivo i sa mogunou uitavanja,
Videosekvence predavanja, uivo i sa mogunou uitavanja.

Jo jedan kritini faktor moe doprinijeti efektivnom online uenju. To je vebsajt razreda ili
klase (The Class Web Site). Vebsajt razreda obezbjeuje organizacionu strukturu kroz koju se
uesnici mogu angaovati za rad sa materijalom kursa i jedni sa drugim (Palloff & Pratt,
1999).
Izrada materijala za Web razlikuje se od izrade tampanih materijala jer Web ukljuuje vie
ula (Porter, 1997). Projekt za Web mora biti itljiv za oi, informativan i imati jasne
konceptualne i intuitivne putanje meu dijelovima informacije. Korisnici ele navigaciju na
vebsajtu koja nee izazvati konfuziju (Hall, 1997). to je vie interaktivnosti na vebsajtu, tim
lake e studenti razumjeti sadraj kursa (Porter, 1997).
Mnogi autori se slau da je interakcija znaajna komponenta u jednom nastavnom programu.
To je sredstvo kojim ljudi ue (Hall, 1997). Dalje, to je kljuni sastavni element uspjenih
kurseva i studenti ga moraju efektivno koristiti da bi postigli ciljeve uenja i bili zadovoljni
steenim iskustvom.
Interakcije u online uenju pojaane su alatkama koje su specijalno projektovane za
ugraivanje interakcije u virtuelnu uionicu, za sugestije o pristupima uenju u Webokruenju, za identifikaciju i selekciju specifinih aktivnosti uenja koje dobro slue u
ovakvom online okruenju. Svaka alatka prua specifine mogunosti i ima svoje zahtjeve
koji je ine odgovarajuom za odreenu namjenu, ali ne za druge (McCormack & Jones,
1998).
13

Tako, uspjeh interakcija za uenje, bar jednim dijelom, zavisi od odabira odgovarajue alatke.
U ovom prikazu ranije smo spomenuli te alatke (elektronska pota, potanske liste, novinske
grupe, at, hibridni sistemi...).
Mnogi primjeri kurseva nalaze se na Webu, predstavljajui razliite tipove komunikacije i
interakcije izmeu instruktora i studenata. Mogu se nai primjeri razliitih nastavnih pristupa,
filozofija, aktivnosti i metodologija.
Softver za izradu programa
Softver koji se upotrebljava za izradu programa i kurseva razliitog je kvaliteta. Od prvih
online kurseva koji su samo isporuili postojee studijske programe na Web, softver je u
stanju stalnog usavravanja. Postavljeni su novi zahtjevi za softver: da se studenti upisuju na
kurs, da se prati njihovo napredovanje u elektronskom uenju, da se biljee rezultati rada i
uenja. Za takvo upravljanje procesom uenja, softver je dobio naziv Learning Management
System (LMS). Ako se upravljanje odnosi na kurs u cjelini, softver se zove Course
Management System (CMS).
Jedan od najveih proizvoaa softvera za online programe je organizacija BlackboardInc.
(www.blackboard.com). Njen softver (The Blackboard Learning System) upotrebljavaju
hiljade institucija i milioni korisnika u svijetu. Zatim, tu su WebCT (www.webct.com),
Trainersoft (www.trainersoft.com), i drugi. Sve su to veliki igrai sa skupom licencom za
korienje programa.
Moodle je besplatni (!) paket softvera projektovan na pedagokim principima, kao pomo
edukatorima da kreiraju efektivne zajednice online uenja. Program se moe besplatno uitati
sa Weba (http://moodle.org), i moe usluiti od jednog nastavnika, pa do 40 000 studenata.
Moodle ima veliku i raznovrsnu zajednicu korisnika sa vie od 50 000 registrovanih
korisnika, koji govore 60 jezika u 120 zemalja.
Moodle je dijete Martina Dougiamasa koji je projektovao program radei na svojoj
doktorskoj disertaciji na Curtin University of Technology, Perth, Australia. On ga je izradio
kao alatku (Course Management System) za svoj doktorat baziran na sociokonstruktivistikom pristupu online uenju.
Nedostatak veine ovakvih sistema je to su zatvoreni, pa sadraje kreirane u jednom sistemu
nije mogue koristiti u nekom drugom sistemu. Da bi se obezbijedila upotreba sadraja iz
jednog sistema u drugom, dogovoren je referentni model SCORM (Sharable Courseware
Object Reference Model) koji treba da poslui kao meunarodni standard za izradu online
programa.
Tipovi akademskih programa
Akademski programi za online uenje, izuzev onih na virtuelnim univerzitetima, uvijek se
realiziraju jednim dijelom u tradicionalnoj uionici (lice-uz-lice, face-to-face). Ako se preko
14

Weba realizira 80% i vie sadraja programa, smatra se da su to online programi (The Sloan
Consortium, 2005). Ako sadraji isporueni preko Weba obuhvataju 30...79% ukupnog
programa, takvi programi nazivaju se mijeani/hibridni programi (blended/hybrid programs),
tabela 1.
Tabela 1. Tipovi akademskih programa (The Sloan Consortium, 2005)
Proporcija

Tip

sadraja

programa

Tipianopis

isporuenog
online
0%

Tradicionalni

1 do 29%

Olakan
Webom

30 do 79%

Blended/
Hybrid

80+%

Online

Program se upotrebljava bez online tehnologije.

Sadraj se prezentira usmeno ili pismeno
Program koji koristi Web tehnologiju da olaka upotrebu
u sutini tradicionalnog programa. Koristi Course
Management System (CMS) ili web-stranice da izloi
program i zadatke, naprimjer
Program koji mijea online i face-to-face isporuku.
Znaajan dio sadraja isporuuje se online, tipino se
upotrebljava online diskusija, a tipino ima i sastanke
face-to-face
Program iji sadraj se veinom, ili u potpunosti,
isporuuje online. Tipino, nema sastanaka face-to-face.

Uz blended/hibrid programe upotrebljava se i izraz blended/hybrid learning (mijeano/hibrid

uenje), o kojem e biti rijei u poglavlju VII.

VII Mijeano uenje (Blended learning)

Tradicionalna uionica bila je dominantna forma za transfer znanja najmanje 3 000 godina.
Jo i danas skoro 80% tog transfera provodi se u uionici. Posljednja univerzalna tehnologija
u uenju, tampana knjiga, stara je vie od 500 godina. Razvoj informacione i komunikacione
tehnologije doveo je do brih promjena u obrazovanju. Samo u posljednjih 10 godina,
uvedeno je vie od 10 novih tehnologija za uenje i kolaboraciju. Prva iskustva sa ovim
tehnologijama otkrila su mogunosti za potpunije poboljanje kvaliteta uenja, njegove
efektivnosti, prilagoenosti i cijene. Sada postaje jasno da e iskustva uenja evolvirati do
eksploatacije mijeanih kombinacija tradicionalnih metoda i metoda uenja baziranog na
tehnologiji (Singh & Reed, 2001).
Mijeano uenje je jedno od vodeih trendova dananjeg obrazovanja. Ustvari, mijeano
uenje je kombinacija elektronskog uenja i tradicionalnog uenja u uionici, u cilju
postizanja maksimalne efektivnosti uenja. Mijeano uenje preuzima ono to je najbolje u
isporuci elektronskog i tradicionalnog uenja, radi postizanja fleksibilnog, po cijeni
prihvatljivog obrazovanja i osposobljavanja, kojem moe pristupiti najiri auditorij, kako
geografski, tako i u pogledu stilova uenja i nivoa obrazovanja (Clark, 2003).

15

Klju mijeanog uenja je selekcija prave kombinacije medija koja e dovesti do optimalnog
rjeenja. Mogu se kombinovati komponente online medija sa komponentama offline medija
(tradicionalna uionica). Zatim ostaje problem selekcije prave smjese.
Offline komponente mijeanog uenja mogu se svrstati u est grupa:
1. Uenje samostalno (u kui, na radnom mjestu)
2. Uenje uz tutora, voditelja ili mentora
3. Uenje u uionici (predavanja, laboratorije, seminari)
4. tampani mediji (udbenici, praktikumi, asopisi)
5. Elektronski mediji (audiokasete, audio-CD, videotrake, CD-ROM, DVD)
6. Radiotelevizijski mediji (TV, radio, interaktivna TV)
Online komponente mijeanog uenja mogu se, takoe, svrstati u est grupa:
1. Online sadraj za uenje (prosti i interaktivni resursi za uenje)
2. Elektronski tutor, voditelj ili mentor
3. Online kolaborativno uenje (e-mail, potanske liste, at, audiokonferensing,
videokonferensing, virtuelna uionica)
4. Online menadment znanja (pretraivanje baza, izvlaenje dokumenata)
5. Web (pretraivake maine, vebsajtovi, korisnike grupe)
6. Mobilno uenje (laptop, mobilni telefoni).
Selekcija komponenti za izradu smjese vri se po kriterijima koji e dati najbolju kombinaciju
kvaliteta uenja i cijene trokova. U projektovanju mijeanog uenja mora se voditi rauna o
planiranim postignuima uenja, uenicima, njihovoj kulturi, raspoloivim resursima za
uenje, elektronskoj infrastrukturi, obimu i mogunostima opsluivanja predloenog rjeenja.
Dobri kokteli, normalno, nisu napravljeni od to veeg broja raspoloivih pia. Oni su
briljivo sklopljena blenda komplementarnih ukusa, gdje suma nadmauje sastavne elemente.
U nekim sluajevima, kao to je viski, prosta malta je superiornija od blende! (Clark, 2003).

VIII Implementiranje online uenja

Od poetka 1980-tih godina veliki pomaci su napravljeni u podruju informacione i
komunikacione tehnologije, sa brzim irenjem mikroraunara, razvojem kompakt diskova i
postepenom konvergencijom telekomunikacija, televizije i raunarske tehnologije. Izazov
Interneta 1990-tih, kao jedne meunarodne mree informacije, naveliko raspoloive za
javnost, revolucionisao je miljenje o tome kako se informacija moe procesirati, distribuirati,
prikupiti i upotrijebiti u svakoj sferi ovjekove aktivnosti. Danas je samo pitanje retorike
govoriti o informatikom drutvu, informatikoj eri ili informatikoj revoluciji, kada
se analizira uticaj informacione i komunikacione tehnologije na ekonomski i drutvenokulturni razvoj u zadnjoj polovini 20. stoljea (Byron & Gagliardi, 2002).
Raspoloivost snanih elektronskih mrea nudi mnoge nove mogunosti za uenje i
formalnim obrazovnim institucijama i iroj zajednici. Elektronske mree ne samo da daju
pristup ogromnim koliinama informacije, nego one omoguuju i vrijedno dijeljenje resursa,
ideja i iskustava izmeu zajednica studenata i nastavnika. U razvijenim zemljama
uspostavljene su brojne formalne i neformalne mree za studente i nastavnike, kako na
regionalnom, tako i na nacionalnom, pa i na internacionalnom nivou.
16

Velika Britanija i SAD

U Velikoj Britaniji na inicijativu Vlade, poev od 1998. godine, izgrauje se nacionalna mrea
za uenje National Grid for Learning, na kojoj se prezentiraju materijali za potrebe uenika u
kolama, za nastavak kolovanja, za visoko obrazovanje, za bibliotekare, za doivotno uenje
(http://www.ngfl.gov.uk). Problemi obrazovanja povjereni su specijaliziranoj agenciji
BECTA, British Educational Communications and Technology Agency
(http://www.becta.org.uk). Stalna izloba proizvoda za kole i posebni sajmovi najnovije
opreme mogu se vidjeti na Internetu na adresi http://www.bettshow.co.uk.
U Sjedinjenim Amerikim Dravama implementiranje novih tehnologija u obrazovanje prati
Fondacija Sloan (The Sloan Consortium, http://www.sloan-c.org). Fondacija Sloan je
najrazvijenija nacionalna amerika asocijacija institucija i organizacija zainteresovanih za
kvalitetno online obrazovanje. Ona sarauje sa Odborom za kolede (College Board,
http://www.collegeboard.com), asocijacijom ija misija je da povee studente sa koledima.
Okuplja vie od 5 000 kola, koleda, univerziteta i drugih obrazovnih institucija. Svake
godine Odbor za kolede opsluuje 3,5 miliona studenata, 23 000 srednjih kola i 3 500
koleda kroz programe i servise za upis na kolede, vodie za studij, finansijsku pomo i dr.
Evropska zajednica
Nedavna studija Evropske zajednice New Learning Environments in School Education
identificirala je postojanje inovativnih trendova u teoriji i praksi okruenja za uenje. Nalazi
iz studije sugeriu jasan pomak prema novoj paradigmi uenja. Nova paradigma uenja
predstavlja pomak od instruktivizma ka konstruktivizmu. Izgleda da e vizije konstruktivista
u buduem obrazovnom sistemu biti globalno prihvaene i dijeljene.
Nova paradigma uenja (elearningeuropa.info, 2005) ukazuje na niz potencijalnih promjena:

Uenicikaopojedinci: Postaju aktivniji i odgovorniji za svoj sopstveni proces

uenja;
Planiranjeuenjapremaindividualnimstilovimauenja: Planiranje uenja,
razliito za razliite uenike, omoguujui im da rade po svom individualnom stilu
uenja i svojim tempom uenja;
Fokusnasocijalnuparticipaciju: Pojaan fokus na socijalnu participaciju, na
razvijanje vjetina meusobne komunikacije i saradnje (kolaboracije);
Promjenaulogenastavnika: Od nastavnika kao izvora znanja, ka nastavniku
savjetniku, voditelju, kontroloru procesa uenja u parovima (pupil-to-pupil) i uenja
u grupi, te koji svojim uenicima obezbjeuje uslove za proces uenja;
Odreprodukcijekakonstrukcijiznanja: Od sposobnosti reprodukcije nauenih
injenica i znanja, ka kreiranju znanja. Uenici moraju biti aktivni uesnici u
konstruiranju znanja kroz svoj sopstveni proces uenja, radei samostalno i zajedno
sa vrnjacima. Eksperimentisanje i istraivanje su znaajni aspekti ovog aktivnog
konstruisanja znanja;
Reorganiziranjesituacijeuenja: Nova paradigma uenja unosi vjerovanje da e
uenje dobiti reorganiziranjem situacije uenja na nain da se tradicionalni nain
miljenja vezan za nastavni program prevazie multidisciplinarnim pristupima i

17

radikalno modificiranim planiranjem vremena - i organizacije, i uenja i

nastavnikovog rada.
Izgleda da je opteprihvaeno da upotreba informacione i komunikacione tehnologije (IKT)
sadri veliki potencijal za podrku i transformisanje gore pomenutog pomaka ka novoj
paradigmi uenja.
Vijee ministara Evrope podralo je inicijativu elektronskog uenja (eLearning) i vanost IKT
za obrazovanje i osposobljavanje u rezoluciji od 13. jula 2001. godine, podstiui zemljelanice da nastave u svojim naporima za efektivnu integraciju IKT u sistemima obrazovanja
i osposobljavanja. Ovi napori ve daju ohrabrujue rezultate.
U izvjetaju Evropska mladost u digitalnom dobu za 2001. i 2002. godinu stoji da su
postignuti inicijalni ciljevi programa eEurope o spajanju svih kola na Internet i
osposobljavanju dovoljnog broja nastavnika, a da sada panju treba usmjeriti na obezbjeenje
boljeg okruenja za e-uenje, integrisanje IKT u sisteme obrazovanja i osposobljavanja i bolji
kvalitet infrastrukture telekomunikacija (irokopojasna konekcija na Internet).
U periodu 2004 2006. godina u toku je realizacija viegodinjeg programa za efektivnu
integraciju IKT u sisteme obrazovanja i osposobljavanja u Evropi (eLearning Programme)
koji su 5. decembra 2003. godine usvojili Evropski parlament i Evropski savjet.
Strategija elektronski podranog obrazovanja u Bosni i Hercegovini (Preporuke)
U projektu eObrazovanje u BiH Preporuke koji je finansijski podrala Asocijacija WUS
Austrija, radna grupa, preporuujui strategiju, navodi i slijedee (WUS Austria, 2005):
Elektronski podrano uenje, kao vaan aspekt u drutvu znanja e zauzimati sve
znaajnije mjesto zbog razloga sve veeg pritiska na obrazovne institucije za
poveanjem obrazovnih mogunosti, bez poveanja budeta. Samo institucije sa dobrim
kapacitetima u opremi i ljudstvu e moi odgovoriti takvim zahtjevima, i time se
nametnuti na tritu obrazovanja.
Da bi se omoguio to bri prelazak sa klasinog, na kombinaciju klasinog i
elektronskog obrazovanja, neophodno je posjedovati opremu za podrku elektronskom
uenju, te osposobiti nastavno osoblje za razvoj multimedijalnih sadraja. Za tu svrhu
na univerzitetima treba formirati centre koji e pruati tehniku, organizacionu i
didaktiku podrku razvoju daljinskog obrazovanja.
Za razvoj elektronski podranog uenja na fakultetima / univerzitetima potrebno je
definisati budetska sredstva za finansiranje centara za razvoj daljinskog obrazovanja,
te za razvoj elektronskih obrazovnih sadraja. Razvoj elektronskih obrazovnih sadraja
treba potencirati na poslijediplomskim studijima, gdje se dio prikupljenih novanih
sredstava od uplata kandidata treba striktno i namjenski koristiti u ove svrhe. Takoer je
potrebno definisati procenat sredstava prikupljenih od upisnina dodiplomskih studenata
koji e se uloiti u razvoj elektronski podranog uenja, u prvom redu obrazovnih
sadraja.

18

Dodatni izvori za finansiranje ovih centara se mogu pronai u njihovom trinom

djelovanju, kroz ponudu namjenskih elektronskih kurseva razvijenih za potrebe
privatnih i javnih kompanija, iznajmljivanje postojee opreme, ponudu klasinih
kurseva i seminara i sl.

IX Zakljuak
Internet je globalni medij sa neogranienim resursima za uenje i velikim mogunostima za
individualnu i grupnu interakciju. Sadanje korienje Interneta za uenje moe se ocijeniti
kao faza djetinjstva kroz koju prolazi i sazrijeva ovaj gigant informacione i komunikacione
tehnologije. Ne znamo kakva e sve tehnoloka i metodoloka usavravanja doivjeti Internet
i teorije uenja, ali se ini izglednim predvianje jednog vizionara da e do 2025. godine vie
od 90% programa i kurseva za obrazovanje i osposobljavanje u razvijenim zemljama biti
prilagoeno online uenju.

X Literatura
Ally, M. (2004). Foundations of Educational Theory for Online Learning. In T. Anderson & F.
Elloumi (Eds.) Theory and Practice of Online Learning (pp. 3-30). Athabasca, AB: Athabasca
University
Ausubel, D. P. (1974). Educatinal Psychology: A Cognitive Wiew. New York: Holt, Rinehart
and Winston
Bourne, J.R. (1998). Net Learning: Strategies for on-Campus and off-Campus NetworkEnabled Learning. Journal of Asynchronous Learning Networks 2(2): 70-88. Preuzeto 4.
februara 2000. sa adrese http://www.aln.org/alnweb/journal/jaln_vol2issue2.htm.
Brusilovski, P. (2000). Web Lectures: Electronic Presentations in Web-Based Instruction.
Syllabus, 13 (5), 18-23
Byron, I. & Gagliardi, R. (2002). Communities and the Information Society: The Role of
Information and Communications Technologies in Education. Preuzeto 5. novembra 2002. sa
adrese http://www.idrc.ca/acacia/studies/ir-unes1.htm
Clark, D. (2003). Blended Learning. Preuzeto 25. novembra 2005. sa adrese
http://www.epic.co.uk .
Clark, R.E. (2001). A Summary of Dissagreements with the Mere Vehicles Argument. In
R.E. Clark (Ed.) Learning from Media: Arguments, Analyses. and Evidence. Greenwich, CT:
Information Age Publishing
Cooper, P. A. (1993). Paradigm Shifts in Designing Instruction: From Behaviorism to
Cognitivism to Constructivism. Educational Technology, 33(5), 12-19
Craik, F.I.M. & Tulving, E. (1975). Depth of Processing and the Retention of Words in
Episodic Memory. Journal of Experimental Psychology: General, 104, 268-294

19

DfES. (2003). Department for Education and Skills. Preuzeto 5. decembra 2005. sa adrese
http://www.dfes.gov.uk/
Elearningeuropa.info. (2005). The New Learning Paradigm in School Education. Preuzeto 19.
januara 2005. sa adrese http://www.elearningeuropa.info/index.php
Hall, B. (1997). Web-Based Training cookbook. New York: John Wiley & Sons
Hanna, D.E. (1999). Higher Education in an Era of Digital Competition: Choices and
Challenges. Madison, WI: Atwood Publishing
Harasim, L. (1993). Global Networks: Computers and International Communication.
Cambridge, MA: MIT Press
Harasim, L., Hiltz, S.R.,Teles,L. & Turoff, M. (1995). Learning Networks: A Field Guide to
Teaching and Learning Online. Cambridge, MA: MIT Press
IDC (2004). International Data Corporation. Preuzeto 28. marta 2005. sa adrese http://www.idc.com/

Kearsley, G. (1999). Online Education: Learning and Teaching in Cyberspace. Wadsworth

McCormack, C. & Jones, D. (1998). Building a Web-Based Education System. New York:
John Wiley & Sons
Palloff, R.M. & Pratt, K. (1999). Building Learning Communities in Cyberspace: Efective
Strategies for the Online Classroom. San Francisco, CA: Jossey-Bass
Porter, L.R. (1997). Creating Virtual Classroom: Distance Learning with the Internet. New
York: John Wiley & Sons
Singh, H. & Reed, C. (2001). A White Paper: Achieving Success with Blended Learning.
Preuzeto 30. novembra 2005. sa adrese
http://www.centra.com/download/whitepapers/blendedlearning.pdf
SOCRATES. (1998). Socrates. Preuzeto 15. septembra 2005. sa adrese
http://europa.eu.int/comm/education/programmes/socrates/socrates_en.html
The Sloan Consortium.(2005). Growing by Degrees: Online Education in the United States,
2005. Preuzeto 10. decembra 2005. sa adrese http://www.sloan-c.org/
Urdan,T. & Weggen, C. (2000). Corporate e-learning: Exploring a new frontier. WR
Hambrecht & Co.
Wilson, B. G. (1997). Reflection on Constructivism ang Instructional Design. In C.R. Dills &
A.J. Romiszowski (Eds.). Instructional Development Paradigms (pp. 63-80). Englewood
Cliffs, NJ: Educational Technology Publications
WUS Austria. (2005). eObrazovanje u Bosni i Hercegovini Preporuke. Banja Luka:
Europrint

20

NAPOMENA. Ovaj tekst prvi put je objavljen u asopisu za teoriju i praksu odgoja i
obrazovanja Naa kola (Sarajevo), broj 36, godina LII, 2006., str. 3 23.

21