Chuyn 6

Phn tch hot ng ti chnh

nng cao
I. TNG QUAN V PHN TCH HOT NG TI CHNH DOANH NGHIP

1.1. ngha v ni dung phn tch hot ng ti chnh doanh nghip

1.1.1. ngha phn tch hot ng ti chnh doanh nghip
Phn tch hot ng ti chnh doanh nghip l vic vn dng tng th cc phng
php phn tch khoa hc nh gi chnh xc tnh hnh ti chnh ca doanh nghip,
gip cho cc i tng quan tm nm c thc trng ti chnh v an ninh ti chnh ca
doanh nghip, d on c chnh xc cc ch tiu ti chnh trong tng lai cng nh ri
ro ti chnh m doanh nghip c th gp phi; qua , ra cc quyt nh ph hp vi
li ch ca h.
C rt nhiu i tng quan tm v s dng thng tin kinh t, ti chnh ca doanh
nghip. Mi i tng quan tm theo gic v vi mc tiu khc nhau. Do nhu cu v
thng tin ti chnh doanh nghip rt a dng, i hi phn tch hot ng ti chnh phi
c tin hnh bng nhiu phng php khc nhau p ng cc nhu cu khc nhau
ca tng i tng. iu , mt mt to iu kin thun li cho phn tch hot ng ti
chnh ra i, ngy cng hon thin v pht trin; mt khc, cng to ra s phc tp trong
ni dung v phng php ca phn tch hot ng ti chnh.
Cc i tng quan tm n tnh hnh ti chnh ca doanh nghip bao gm:
- Cc nh qun l;
- Cc c ng hin ti v tng lai;
- Nhng ngi tham gia vo i sng kinh t ca doanh nghip;
- Nhng ngi cho doanh nghip vay tin nh: Ngn hng, t chc ti chnh,
ngi mua tri phiu ca doanh nghip, cc doanh nghip khc...
- Nh nc;
- Nh phn tch ti chnh;
- ...
Cc i tng s dng thng tin ti chnh khc nhau s a ra cc quyt nh vi
mc ch khc nhau. V vy, phn tch hot ng ti chnh i vi mi i tng s p
ng cc mc tiu khc nhau v c vai tr khc nhau. C th:
@/ Phn tch hot ng ti chnh i vi nh qun l:
L ngi trc tip qun l, iu hnh doanh nghip, nh qun l hiu r nht ti
chnh doanh nghip, do h c nhiu thng tin phc v cho vic phn tch. Phn tch
hot ng ti chnh doanh nghip i vi nh qun l nhm p ng nhng mc tiu sau:
- To ra nhng chu k u n nh gi hot ng qun l trong giai on
qua, vic thc hin cn bng ti chnh, kh nng sinh li, kh nng thanh ton v ri ro
ti chnh trong hot ng ca doanh nghip...;
- m bo cho cc quyt nh ca Ban gim c ph hp vi tnh hnh thc t ca
doanh nghip, nh quyt nh v u t, ti tr, phn phi li nhun...;
171

- Cung cp thng tin c s cho nhng d on ti chnh;

- Cn c kim tra, kim sot hot ng, qun l trong doanh nghip.
Phn tch hot ng ti chnh lm r iu quan trng ca d on ti chnh, m d
on l nn tng ca hot ng qun l, lm sng t, khng ch chnh sch ti chnh m
cn lm r cc chnh sch chung trong doanh nghip.
@/ Phn tch hot ng ti chnh i vi cc nh u t:
Cc nh u t l nhng ngi giao vn ca mnh cho doanh nghip qun l s
dng, c hng li v cng chu ri ro. l nhng c ng, cc c nhn hoc cc
n v, doanh nghip khc. Cc i tng ny quan tm trc tip n nhng tnh ton v
gi tr ca doanh nghip. Thu nhp ca cc nh u t l tin li c chia v thng d
gi tr ca vn. Hai yu t ny phn ln chu nh hng ca li nhun thu c ca
doanh nghip. Trong thc t, cc nh u t thng tin hnh nh gi kh nng sinh li
ca doanh nghip. Cu hi ch yu phi lm r l: Tin li bnh qun c phiu ca doanh
nghip l bao nhiu? Cc nh u t thng khng hi lng trc mn li c tnh ton
trn s sch k ton v cho rng mn li ny chnh lch rt xa so vi tin li thc t.
Cc nh u t phi da vo nhng nh chuyn nghip trung gian (chuyn gia
phn tch ti chnh) nghin cu cc thng tin kinh t, ti chnh, c nhng cuc tip xc
trc tip vi ban qun l doanh nghip, lm r trin vng pht trin ca doanh nghip v
nh gi cc c phiu trn th trng ti chnh.
Phn tch hot ng ti chnh i vi nh u t l nh gi doanh nghip v
c on gi tr c phiu, da vo vic nghin cu cc bo co ti chnh, kh nng sinh
li, phn tch ri ro trong kinh doanh...
@/ Phn tch hot ng ti chnh i vi cc nh u t tn dng:
Cc nh u t tn dng l nhng ngi cho doanh nghip vay vn p ng
nhu cu vn cho hot ng sn xut - kinh doanh. Khi cho vay, h phi bit chc c
kh nng hon tr tin vay. Thu nhp ca h l li sut tin cho vay. Do , phn tch
hot ng ti chnh i vi ngi cho vay l xc nh kh nng hon tr n ca khch
hng. Tuy nhin, phn tch i vi nhng khon cho vay di hn v nhng khon cho
vay ngn hn c nhng nt khc nhau.
i vi nhng khon cho vay ngn hn, nh cung cp tn dng ngn hn c bit
quan tm n kh nng thanh ton ngay ca doanh nghip. Ni khc i l kh nng ng
ph ca doanh nghip khi n vay n hn tr. i vi cc khon cho vay di hn, nh
cung cp tn dng di hn phi tin chc kh nng hon tr v kh nng sinh li ca doanh
nghip m vic hon tr vn v li li tu thuc vo kh nng sinh li ny.
@/ Phn tch hot ng ti chnh i vi nhng ngi hng lng trong doanh
nghip:
Ngi hng lng trong doanh nghip l ngi lao ng ca doanh nghip, c
ngun thu nhp chnh t tin lng c tr. Bn cnh thu nhp t tin lng, mt s
lao ng cn c mt phn vn gp nht nh trong doanh nghip. V vy, ngoi phn thu
nhp t tin lng c tr h cn c tin li c chia. C hai khon thu nhp ny ph
thuc vo kt qu hot ng sn xut - kinh doanh ca doanh nghip. Do vy, phn tch
tnh hnh ti chnh gip h nh hng vic lm n nh v yn tm dc sc vo hot
ng sn xut - kinh doanh ca doanh nghip tu theo cng vic c phn cng.
172

T nhng vn nu trn, cho thy: Phn tch hot ng ti chnh doanh nghip
l cng c hu ch c dng xc nh gi tr kinh t, nh gi mt mnh, mt yu
ca doanh nghip, tm ra nguyn nhn khch quan v ch quan, gip cho tng i tng
la chn v a ra c nhng quyt nh ph hp vi mc ch m h quan tm.
1.1.2. Ni dung phn tch hot ng ti chnh
Phn tch hot ng ti chnh ca mt doanh nghip bao hm nhiu ni dung khc
nhau ty thuc vo mc ch phn tch. Tuy nhin, v c bn, khi phn tch hot ng ti
chnh ca mt doanh nghip, cc nh phn tch thng ch trng n cc ni dung ch
yu sau:
- nh gi khi qut tnh hnh ti chnh;
- Phn tch c cu v s bin ng ca vn - ngun vn;
- Phn tch tnh hnh cng n v kh nng thanh ton;
- Phn tch tnh hnh lu chuyn tin t;
- Phn tch hiu qu s dng vn;
- Phn tch ri ro ti chnh v d bo nhu cu ti chnh.
1.2. Phng php phn tch hot ng ti chnh doanh nghip
tin hnh phn tch ti chnh ca mt doanh nghip, cc nh phn tch thng
kt hp s dng cc phng php mang tnh nghip v - k thut khc nhau nh phng
php so snh, phng php loi tr, phng php d bo, phng php Dupont... Mi
mt phng php c nhng tc dng khc nhau v c s dng trong tng ni dung
phn tch khc nhau. C th:
1.2.1. Phng php so snh
So snh l phng php c s dng rng ri, ph bin trong phn tch kinh t
ni chung v phn tch ti chnh ni ring. Mc ch ca so snh l lm r s khc bit
hay nhng c trng ring c ca i tng nghin cu; t , gip cho cc i tng
quan tm c cn c ra quyt nh la chn. Khi s dng phng php so snh, cc
nh phn tch cn ch mt s vn sau y:
So snh vi mc tiu nh gi:
+ iu kin so snh c ca ch tiu:
Ch tiu nghin cu mun so snh c phi m bo thng nht v ni dung
kinh t, thng nht v phng php tnh ton, thng nht v thi gian v n v o
lng.
+ Gc so snh:
Gc so snh c la chn c th l gc v khng gian hay thi gian, tu thuc
vo mc ch phn tch. V khng gian, c th so snh n v ny vi n v khc, b
phn ny vi b phn khc, khu vc ny vi khu vc khc... Vic so snh v khng gian
thng c s dng khi cn xc nh v tr hin ti ca doanh nghip so vi i th
cnh tranh, so vi s bnh qun ngnh, bnh qun khu vc... Cn lu rng, khi so snh
v mt khng gian, im gc v im phn tch c th i ch cho nhau m khng nh
hng n kt lun phn tch. V thi gian, gc so snh c la chn l cc k qua
(k trc, nm trc) hay k hoch, d ton. C th:
173

- Khi xc nh xu hng v tc pht trin ca ch tiu phn tch, gc so snh

c xc nh l tr s ca ch tiu phn tch k trc hoc hng lot k trc (nm
trc). Lc ny s so snh tr s ch tiu gia k phn tch vi tr s ch tiu cc k gc
khc nhau;
- Khi nh gi tnh hnh thc hin mc tiu, nhim v t ra, gc so snh l tr s
k hoch ca ch tiu phn tch. Khi , tin hnh so snh gia tr s thc t vi tr s k
hoch ca ch tiu nghin cu.
+ Cc dng so snh:
Cc dng so snh thng c s dng trong phn tch l so snh bng s tuyt
i, so snh bng s tng i v so snh vi s bnh qun.
So snh bng s tuyt i phn nh qui m ca ch tiu nghin cu nn khi so
snh bng s tuyt i, cc nh phn tch s thy r c s bin ng v qui m ca ch
tiu nghin cu gia k (im) phn tch vi k (im) gc.
So snh bng s tng i: Khc vi s tuyt i, khi so snh bng s tng i,
cc nh qun l s nm c kt cu, mi quan h, tc pht trin, mc ph bin v
xu hng bin ng ca cc ch tiu kinh t. Trong phn tch ti chnh, cc nh phn tch
thng s dng cc loi s tng i sau:
- S tng i ng thi: Dng phn nh nhp bin ng hay tc tng
trng ca ch tiu v thng dng di dng s tng i nh gc [c nh k gc:
yi/y0 (i = 1, n)] v s tng i lin hon [thay i k gc: y (i + 1)/yi (i = 1, n)].
- S tng i k hoch: S tng i k hoch phn nh mc , nhim v m
doanh nghip cn phi thc hin trong k trn mt s ch tiu nht nh.
- S tng i phn nh mc thc hin: Dng nh gi mc thc hin
trong k ca doanh nghip t bao nhiu phn so vi gc. S tng i phn nh mc
thc hin c th s dng di ch s hay t l v c tnh nh sau:
Ch s (t l %) thc hin so = Tr s ch tiu thc hin x 100
vi gc ca ch tiu nghin cu
Tr s ch tiu gc
So snh vi s bnh qun: Khc vi vic so snh bng s tuyt i v s tng
i, so snh bng s bnh qun s cho thy mc m n v t c so vi bnh qun
chung ca tng th, ca ngnh, ca khu vc. Qua , cc nh qun l xc nh c v
tr hin ti ca doanh nghip (tin tin, trung bnh, yu km).
1.2.2. Phng php phn chia (chi tit)
Phng php ny c s dng chia nh qu trnh v kt qu chung thnh
nhng b phn khc nhau phc v cho vic nhn thc qu trnh v kt qu di
nhng kha cnh khc nhau ph hp vi mc tiu quan tm ca tng i tng trong
tng thi k. Trong phn tch, ngi ta thng chi tit qu trnh pht sinh v kt qu t
c ca hot ng ti chnh doanh nghip thng qua nhng ch tiu kinh t theo nhng
tiu thc sau:
- Chi tit theo yu t cu thnh ca ch tiu nghin cu: chia nh ch tiu nghin
cu thnh cc b phn cu thnh nn bn thn ch tiu ;
- Chi tit theo thi gian pht sinh qu trnh v kt qu kinh t: chia nh qa trnh
v kt qu theo trnh t thi gian pht sinh v pht trin;
174

- Chi tit theo khng gian pht sinh ca hin tng v kt qu kinh t: chia nh
qa trnh v kt qu theo a im pht sinh v pht trin ca ch tiu nghin cu.
1.2.3. Phng php lin h, i chiu
Lin h, i chiu l phng php phn tch s dng nghin cu, xem xt mi
lin h kinh t gia cc s kin v hin tng kinh t, ng thi xem xt tnh cn i ca
cc ch tiu kinh t trong qu trnh hot ng. S dng phng php ny cn ch n
cc mi lin h mang tnh ni ti, n nh, chung nht v c lp i lp li, cc lin h
ngc, lin h xui, tnh cn i tng th, cn i tng phn... V vy, cn thu thp c
thng tin y v thch hp v cc kha cnh lin quan n cc lung chuyn dch gi
tr v s vn ng ca cc ngun lc trong doanh nghip.
1.2.4. Phng php phn tch nhn t:
Phn tch nhn t l phng php c s dng nghin cu, xem xt cc ch
tiu kinh t ti chnh trong mi quan h vi cc nhn t nh hng thng qua vic xc
nh mc nh hng ca tng nhn t v phn tch thc cht nh hng ca cc nhn
t n ch tiu phn tch.
a) Xc nh mc nh hng ca cc nhn t: l phng php c s dng
xc nh xu hng v mc nh hng c th ca tng nhn t n ch tiu nghin
cu. C nhiu phng php xc nh nh hng ca cc nhn t, s dng phng php
no tu thuc vo mi quan h gia ch tiu phn tch vi cc nhn t nh hng. Cc
phng php xc nh mc nh hng ca cc nhn t thng c s dng trong
phn tch ti chnh doanh nghip l:
Phng php loi tr: xc nh xu hng v mc nh hng ca tng
nhn t n ch tiu phn tch, ngi ta s dng phng php loi tr tc l nghin
cu nh hng ca mt nhn t phi loi tr nh hng ca nhn t khc. c im ca
phng php ny l lun t i tng phn tch vo cc trng hp gi nh khc nhau.
Tu thuc vo mi quan h gia ch tiu phn tch vi cc nhn t nh hng m s
dng phng php thay th lin hon, phng php s chnh lch hay phng php hiu
s t l.
Phng php thay th lin hon l phng php xc nh nh hng ca tng
nhn t bng cch thay th ln lt v lin tip cc nhn t t gi tr k gc sang k phn
tch xc nh tr s ca ch tiu khi nhn t thay i. Sau , so snh tr s ca ch
tiu va tnh c vi tr s ca ch tiu cha c bin i ca nhn t cn xc nh s
tnh c mc nh hng ca nhn t . c im v iu kin p dng phng
php thay th lin hon nh sau:
- Xc nh ch tiu phn nh i tng nghin cu;
- Xc nh cc nhn t nh hng n ch tiu phn nh i tng nghin cu;
- Mi quan h gia ch tiu phn nh i tng nghin cu vi cc nhn t nh
hng th hin di dng tch s hoc thng s;
- Sp xp cc nhn t nh hng v xc nh nh hng ca chng n ch tiu
phn nh i tng nghin cu theo th t nhn t s lng c xc nh trc ri mi
n nhn t cht lng; trng hp c nhiu nhn t s lng hoc nhiu nhn t cht
lng th xc nh nhn t ch yu trc ri mi n nhn t th yu sau;
- Thay th gi tr ca tng nhn t nh hng n ch tiu phn nh i tng
nghin cu mt cch ln lt. Cn lu l c bao nhiu nhn t th thay th by nhiu
175

ln v nhn t no thay th th c gi nguyn gi tr thay th (k phn tch) cho

n ln thay th cui cng;
- Tng hp nh hng ca cc nhn t v so vi s bin ng tuyt i ca ch
tiu phn nh i tng nghin cu gia k phn tch so vi k gc.
Phng php thay th lin hon c th c khi qut nh sau:
Ch tiu phn nh i tng nghin cu l Q v Q chu nh hng ca cc nhn t
a, b, c, d. Cc nhn t ny c quan h vi Q v c sp xp theo th t t nhn t s
lng sang nhn t cht lng, chng hn Q = abcd. Nu dng ch s 0 ch gi tr ca
cc nhn t k gc v ch s 1 ch gi tr ca cc nhn t k phn tch th Q 1 =
a1b1c1d1 v Q0 = a0b0c0d0. Gi nh hng ca cc nhn t a, b, c, d n s bin ng gia
k phn tch so vi k gc ca ch tiu Q (k hiu l Q) ln lt l a, b, c, d,
ta c:
Q = Q1 - Q0 = a + b + c + d.
Trong :
a = a1b0c0d0 - a0b0c0d0.
b = a1b1c0d0 - a1b0c0d0.
c = a1b1c1d0 - a1b1c0d0.
d = a1b1c1d1 - a1b1c1d0.
Phng php s chnh lch l phng php cng c dng xc nh nh
hng ca cc nhn t n s bin ng ca ch tiu phn nh i tng nghin cu.
iu kin, ni dung v trnh t vn dng ca phng php s chnh lch cng ging nh
phng php thay th lin hon, ch khc nhau ch xc nh mc nh hng ca
nhn t no th trc tip dng s chnh lch v gi tr k phn tch so vi k gc ca
nhn t (thc cht l thay th lin hon rt gn p dng trong trng hp ch tiu
phn nh i tng nghin cu c quan h tch s vi cc nhn t nh hng). Dng
tng qut ca s chnh lch nh sau:
Q = Q1 - Q0 = a + b + c + d.
Trong :
a = (a1 - a0 )b0c0d0.
b = (b1 - b0 )a1c0d0.
c = (c1 - c0 )a1b1d0.
d = (d1 - d0)a1b1c1.
Phng php cn i: Phng php cn i l phng php c s dng
xc nh mc nh hng ca cc nhn t n ch tiu phn nh i tng nghin cu
nu ch tiu phn nh i tng nghin cu c quan h vi nhn t nh hng di dng
tng hoc hiu. Xc nh mc nh hng nhn t no n ch tiu phn tch, bng
phng php cn i ngi ta xc nh chnh lch gia thc t vi k gc ca nhn t
y. Tuy nhin cn n quan h thun, nghch gia nhn t nh hng vi ch tiu
phn nh i tng nghin cu.
Phng php cn i c th khi qut nh sau:
Ch tiu phn nh i tng nghin cu l M chu nh hng ca nhn t a,b,c
th hin qua cng thc: M = a + b - c
176

Nu dng ch s 0 ch gi tr ca cc nhn t k gc v ch s 1 ch gi tr
ca cc nhn t k phn tch th M 1 = a1+b1-c1 v M0 = a0+b0-c0d0. Gi nh hng ca
cc nhn t a, b, c n s bin ng gia k phn tch so vi k gc ca ch tiu M (k
hiu l M) ln lt l a, b, c ta c:
M = M1 - M0 = a + b + c
Trong :
Mc nh hng ca nhn t a: a = a1 a0
Mc nh hng ca nhn t b: b = b1 b0
Mc nh hng ca nhn t c: c = - (c1 c0)
b) Phn tch thc cht ca cc nhn t
Sau khi xc nh c mc nh hng ca cc nhn t, c nh gi v d
on hp l, trn c s a ra cc quyt nh v cch thc thc hin cc quyt nh
cn tin hnh phn tch tnh cht nh hng ca cc nhn t. Vic phn tch c thc
hin thng qua ch r v gii quyt cc vn nh: ch r mc nh hng, xc nh
tnh cht ch quan, khch quan ca tng nhn t nh hng, phng php nh gi v
d on c th, ng thi xc nh ngha ca nhn t tc ng n ch tiu ang nghin
cu, xem xt.
1.2.5. Phng php d on
Phng php d on c s dng d bo ti chnh doanh nghip. C nhiu
phng php khc nhau d on cc ch tiu kinh t ti chnh trong tng lai; trong
, phng php hi quy c s dng kh ph bin. Theo phng php ny, cc nh
phn tch s dng s liu qu kh, d liu din ra theo thi gian hoc din ra ti cng
mt thi im thit lp mi quan h gia cc hin tng v s kin c lin quan.
Thut ng ton gi l s nghin cu mc tc ng ca mt hay nhiu bin c lp
(bin gii thch) n mt bin s gi l bin ph thuc (bin kt qu). Mi quan h ny
c biu din di dng phng trnh gi l phng trnh hi quy. Da vo phng
trnh hi quy ngi ta c th gii thch kt qu din ra, c tnh v d bo nhng s
kin s xy ra trong tng lai. Phng php hi qui thng c s dng di dng hi
quy n, hi quy bi nh gi v d bo kt qu ti chnh ca doanh nghip.
Phng php hi quy n (hay hi quy n bin) l phng php c dng
xem xt mi quan h gia mt ch tiu phn nh kt qu vn ng ca mt hin tng
kinh t (gi l bin ph thuc) vi ch tiu phn nh nguyn nhn (gi l bin c lp).
Phng trnh hi quy n c dng: Y= a +bx
Trong :
- Y l bin ph thuc; x l bin c lp;
- a l tung gc (nt chn trn th); b l h s gc ( dc hay nghing
ca ng biu din Y trn th).
Trong phng php hi quy n, vi mc ch l gii thch hoc d bo mt ch
tiu cn nghin cu, nn vic quan trng nht l tm ra gi tr ca a, b. Trn c s , xy
dng phng trnh hi quy tuyn tnh c lng cc gi tr ca Y ng vi mi gi tr
ca x.
177

 xc nh gi tr thng s a v b ngi ta s dng cc phng php nh

phng php cc i, cc tiu, phng php bnh phng ti thiu hoc s dng phn
mm Excel trn my vi tnh. Chng hn, theo phng php cc i, cc tiu, gi tr cc
thng s a, b c xc nh nh sau:
Ymax - Ymin
b = -------------------Xmax - Xmin
a = Y- bx hoc a = Y bX
Vi phng php bnh phng ti thiu, cc thng s a, b c xc nh theo
cng thc:

Xi XYi Y
n

i 1

Xi X
i 1

hay
n

XiYi nXY
i 1
n

Xi nX
2

i 1

a = Y bX
Phng php hi quy bi (hi quy a bin l phng php c s dng phn
tch mi quan h gia nhiu bin c lp vi mt bin ph thuc (mt ch tiu kt qa
vi nhiu ch tiu nguyn nhn). Trong thc t, c nhiu m hnh phn tch s dng hi
quy a bin, nh phn tch v d bo doanh thu ca doanh nghip kinh doanh nhiu mt
hng, phn tch tng chi ph vi nhiu nguyn nhn tc ng
Mt ch tiu kinh t chu s tc ng cng lc ca nhiu nhn t c thun chiu
ln ngc chiu, nh doanh thu ph thuc vo s lng hng bn, kt cu hng bn, gi
c hng ho, thu nhp bnh qun x hi, ma v, thi tit, qung co gii thiu Mt
khc, gia cc nhn t cng c mi quan h ni ti. V vy, phn tch hi quy va kim
nh gi thit v nhn t tc ng v mc nh hng, va nh lng cc quan h
kinh t gia chng. T c c s cho phn tch d bo v c quyt nh ph hp, c
hiu qu trong vic thc hin mc tiu mong mun ca cc i tng.
Phng trnh hi quy a bin tng qut di dng tuyn tnh l:
Y= b0 +b1x1 + b2x2 + + bixi + + bnxn + e
Trong :
Y: bin ph thuc (ch tiu phn nh i tng nghin cu) v c hiu l c
lng (Y);
b0 l tung gc; bi cc dc ca phng trnh theo cc bin xi;
xi cc bin c lp (nhn t nh hng); e cc sai s

178

Mc tiu ca phng php hi quy a bin l da vo cc d liu lch s v cc

bin Yi v Xi, dng thut ton tm cc thng s b 0 v bi xy dng phng trnh hi
quy d bo cho c lng trung bnh ca bin Y.
1.2.6. Phng php Dupont
L phng php phn tch da trn mi quan h tng h gia cc ch tiu ti
chnh, t bin i mt ch tiu tng hp thnh mt hm s ca mt lot cc bin s.
Chng hn: tch h s kh nng sinh li ca vn ch s hu (ROE) hay h s kh nng
sinh li ca ti sn (ROA), ... thnh tch s ca chui cc h s c mi quan h mt thit
vi nhau.
S 6.1: Vn dng phng php Dupont phn tch ROE
Li nhun sau thu

Doanh thu thun

x
Tng ti sn
SUT
SINH
LI
CA
VN
CH
S
HU
(ROE)

Li nhun sau thu

=
Vn ch s hu

Doanh thu thun

Tng ti sn
Vn ch s hu

Tng ti sn

Li nhun sau thu

Tng ti sn

Doanh thu thun

x
Doanh thu thun

Vn ch s hu

1.2.7. Cc phng php phn tch khc

Ngoi cc phng php c s dng nu trn, thc hin chc nng ca mnh,
phn tch ti chnh cn c th s dng kt hp vi cc phng php khc, nh: p hng
php thang im, phng php kinh nghim, phng php quy hoch tuyn tnh, phng
php s dng m hnh kinh t lng, phng php da vo kin ca cc chuyn gia...
Mi mt phng php c s dng ty thuc vo mc ch phn tch v d liu phn
tch.
1.3. T chc phn tch ti chnh doanh nghip
1.3.1. ngha ca t chc phn tch ti chnh doanh nghip
T chc phn tch ti chnh doanh nghip l vic thit lp trnh t cc bc cng
vic cn tin hnh trong qu trnh phn tch ti chnh ph hp vi tng loi phn tch,
ph hp vi tng doanh nghip.
phn tch hot ng ti chnh doanh nghip thc s pht huy tc dng trong
qu trnh ra quyt nh, phn tch ti chnh phi c t chc khoa hc, hp l, ph hp
179

vi c im kinh doanh, c ch hot ng, c ch qun l kinh t, ti chnh ca doanh

nghip v ph hp vi mc tiu quan tm ca tng i tng.
Do mi i tng quan tm vi nhng mc ch khc nhau, mi doanh nghip c
c im v iu kin khc nhau, nn t chc phn tch ti chnh i vi mi i tng,
tng doanh nghip cng c nhng nt ring.
T chc phn tch ti chnh c th nm mt b phn ring bit t di s kim
sot trc tip ca ban qun l iu hnh cp cao v lm tham mu cho ban qun l iu
hnh cp cao. Khi qu trnh phn tch c thc hin i vi ton b hot ng ti
chnh t t chc, phn phi v s dung vn, t chnh sch huy ng, chnh sch u t
n chnh sch phn phi li nhun.
T chc phn tch ti chnh c thc hin nhiu b phn c lp cn c vo
chc nng qun l nhm cung cp thng tin cho cc b phn theo s phn quyn, trch
nhim v ra quyt nh i vi hot ng ti chnh trong phm vi c giao.
1.3.2. Ni dung t chc phn tch ti chnh doanh nghip
phn tch ti chnh trong doanh nghip thc s pht huy tc dng trong qu
trnh ra quyt nh, phn tch ti chnh phi c t chc khoa hc, hp l, ph hp c
im kinh doanh, c ch hot ng, c ch qun l kinh t ti chnh ca doanh nghip v
ph hp vi mc tiu quan tm ca tng i tng. Mi i tng quan tm vi nhng
mc ch khc nhau, nn vic phn tch i vi mi i tng cng c nhng nt ring,
kh xc nh khun mu trong vic t chc phn tch cho tt c cc i tng, tt c cc
doanh nghip. Song, ni chung, t chc phn tch ti chnh thng c tin hnh qua
cc giai on sau:
a) Giai on chun b phn tch l mt khu quan trng, nh hng nhiu n
cht lng, thi hn v tc dng ca phn tch hot ng ti chnh. Cng tc chun b
bao gm vic xy dng chng trnh (k hoch) phn tch v thu thp, x l ti liu phn
tch.
K hoch phn tch phi xc nh r ni dung phn tch (ton b hot ng ti
chnh hay ch mt s vn c th), phm vi phn tch (ton n v hay mt vi b
phn), thi gian tin hnh phn tch (k c thi gian chun b), phn cng trch nhim
cho cc c nhn, b phn v xc nh hnh thc hi ngh phn tch (Ban gim c hay
ton th ngi lao ng). c bit, trong k hoch phn tch phi xc nh r loi hnh
phn tch c la chn. Ty thuc vo cch thc tip cn, c th k ra mt s loi hnh
phn tch ch yu sau:
Da vo phm vi phn tch, phn tch ti chnh c chia thnh phn tch ton b
(phn tch ton din) v phn tch b phn (phn tch chuyn ). Phn tch ton b l
vic phn tch ton b hot ng ti chnh trn tt c cc kha cnh nhm lm r cc mt
ca hot ng ti chnh trong mi quan h nhn qu gia chng cng nh di tc ng
ca cc nguyn nhn, nhn t bn ngoi. Phn tch b phn hay l phn tch chuyn l
vic tp trung vo mt hay mt vi kha cnh c th, trong phm vi no trong hot
ng ti chnh.
Da vo thi im tin hnh phn tch hot ng ti chnh, phn tch ti chnh
c chia thnh phn tch d on, phn tch thc hin v phn tch hin hnh. Phn tch
d on (phn tch trc, phn tch d bo) l vic phn tch hng vo d on cc
hin tng c th xy ra, cc mc tiu c th t c trong tng lai. Phn tch thc
180

hin (phn tch nh gi, phn tch qu kh) l vic phn tch tnh hnh v ang din
ra trong qu trnh tin hnh cc hot ng ti chnh nhm nh gi thc hin, kim tra
thng xuyn trn c s iu chnh nhng sai lch, pht hin nguyn nhn gip nhn
thc c tnh hnh thc hin lm cn c a ra cc quyt nh. Phn tch hin hnh l
vic phn tch cc nghip v hay kt qu thuc hot ng ti chnh ang din ra nhm
xc minh tnh ng n ca cc k hoch hay d ton ti chnh c bin php iu
chnh kp thi nhng bt hp l trong cc d ton, k hoch ti chnh.
Da vo thi im lp bo co phn tch, phn tch ti chnh c chia thnh phn
tch thng xuyn v phn tch nh k. Phn tch thng xuyn c t ngay trong
qa trnh thc hin, kt qu phn tch l ti liu iu chnh cc hot ng mt cch
thng xuyn. Phn tch nh k c t ra sau mi k hot ng, thng c thc
hin sau khi kt thc hot ng. Kt qu phn tch ca tng k l c s xy dng mc
tiu v ra quyt nh cho k sau.
Bn cnh vic lp k hoch phn tch, cn phi tin hnh su tm v kim tra ti
liu, bo m yu cu , khng thiu, khng tha. Nu thiu, kt lun phn tch s
khng xc ng, nu tha s lng ph thi gian, cng sc v tin ca. Tu theo yu cu,
ni dung, phm vi v nhim v tng t phn tch c th tin hnh thu thp, la chn,
x l ti liu. Ti liu phc v cho vic phn tch bao gm ton b h thng bo co ti
chnh lin quan, k c cc bo co k hoch, d ton, nh mc, cc bin bn kim tra,
x l c lin quan... Cc ti liu trn cn c kim tra tnh chnh xc, tnh hp php,
kim tra cc iu kin c th so snh c ri mi s dng tin hnh phn tch.
b) Giai on thc hin phn tch c thc hin theo trnh t sau:
- nh gi chung (khi qut) tnh hnh:
Da vo ch tiu phn nh i tng nghin cu xc nh theo tng ni dung
phn tch, cc nh phn tch s dng phng php so snh nh gi chung tnh hnh.
C th so snh trn tng th kt hp vi vic so snh trn tng b phn cu thnh ca ch
tiu k phn tch vi k gc. T , xc nh chnh xc kt qu, xu hng pht trin v
mi quan h bin chng gia cc hot ng kinh doanh vi nhau.
- Xc nh nhn t nh hng v mc nh hng ca tng nhn t n i
tng phn tch:
Hot ng ti chnh chu nh hng ca rt nhiu nguyn nhn, c nhng nguyn
nhn m nh phn tch c th xc nh c mc nh hng v c nhng nguyn
nhn khng th xc nh c mc nh hng ca chng n s bin ng ca i
tng nghin cu. Nhng nguyn nhn m cc nh phn tch c th tnh ton c,
lng ha c mc nh hng n i tng nghin cu gi l nhn t. V th, sau
khi xc nh lng nhn t cn thit nh hng n i tng nghin cu, cc nh
phn tch s vn dng phng php thch hp (loi tr, lin h cn i, so snh, ton
kinh t...) xc nh mc nh hng v phn tch thc cht nh hng ca tng
nhn t n s thay i ca i tng nghin cu.
- Tng hp kt qu phn tch, rt ra nhn xt, kt lun v cht lng hot ng ti
chnh ca doanh nghip:
Trn c s kt qu tnh ton, xc nh nh hng ca cc nhn t n s bin
ng ca i tng nghin cu, cc nh phn tch cn tin hnh lin h, tng hp mc
bin ng ca cc nhn t n i tng nghin cu nhm khc phc tnh ri rc, tn
181

mn. T , rt ra cc nhn xt, ch r nhng tn ti, nguyn nhn dn n thiu st, sai
lm; ng thi, vch ra cc tim nng cha c khai thc, s dng c cc quyt nh
ph hp vi mc tiu t ra.
c) Giai on kt thc phn tch:
Kt thc phn tch l giai on cui cng ca hot ng phn tch. Trong giai
on ny, cc nh phn tch cn tin hnh vit bo co phn tch, bo co kt qu phn
tch trc nhng ngi quan tm (Ban Gim c, cc nh u t, c ng...) v hon
chnh h s phn tch.
1.4. C s d liu phc v phn tch ti chnh doanh nghip
1.4.1. H thng bo co ti chnh
Bo co ti chnh l nhng bo co tng hp nht v tnh hnh ti sn, vn ch s
hu v cng n cng nh tnh hnh ti chnh, kt qu kinh doanh, tnh hnh lu chuyn
tin t v kh nng sinh li trong k ca doanh nghip. Bo co ti chnh cung cp cc
thng tin kinh t - ti chnh ch yu cho ngi s dng thng tin k ton trong vic nh
gi, phn tch v d on tnh hnh ti chnh, kt qu hot ng kinh doanh ca doanh
nghip. Bo co ti chnh c s dng nh ngun d liu chnh khi phn tch ti chnh
doanh nghip.
Khc vi h thng bo co k ton qun tr - l nhng bo co lin quan n vic
cung cp thng tin cho cc nh qun tr trong ni b doanh nghip - Bo co ti chnh l
nhng bo co dng cng khai, lin quan ch yu n cc thnh vin bn ngoi doanh
nghip. Ngi s dng thng tin ca bo co ti chnh quan tm n vic xem xt, nh
gi hot ng kinh doanh v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip c quyt nh thch
ng (u t, cho vay, rt vn, lin doanh, xc nh thu v cc khon ngha v khc).
Thng thng, ngi s dng thng tin trn Bo co ti chnh l nhng ngi lm cng
tc phn tch ti chnh cc c quan Nh nc (c quan ch qun, ngn hng, thng k,
ti chnh...), nh u t, nhn vin thu, cc c ng, cc tri ch, ch n...
Bo co ti chnh doanh nghip c ngha to ln khng nhng i vi cc c
quan, n v v c nhn bn ngoi doanh nghip m cn c ngha trong vic ch o,
iu hnh hot ng sn xut, kinh doanh ca doanh nghip. Bo co ti chnh rt hu
ch i vi vic qun tr doanh nghip v ng thi l ngun thng tin ti chnh ch yu
i vi nhng ngi ngoi doanh nghip. Bo co ti chnh khng nhng cho bit tnh
hnh ti chnh ca doanh nghip ti thi im bo co m cn cho thy kt qu hot ng
m doanh nghip t c trong hon cnh . Bng vic xem xt, phn tch bo co ti
chnh, ngi s dng thng tin c th nh gi chnh xc sc mnh ti chnh, kh nng
sinh li v trin vng ca doanh nghip. Do , Bo co ti chnh ca doanh nghip l
mi quan tm ca nhiu nhm ngi khc nhau nh Ban gim c, Hi ng qun tr,
cc nh u t, cc c ng, cc ch n, cc khch hng chnh, nhng ngi cho vay,
cc nhn vin ngn hng, cc nh qun l, cc nh bo him, cc i l... k c cc c
quan Chnh ph v bn thn ngi lao ng. Mi nhm ngi c nhng nhu cu thng
tin khc nhau v do vy, mi nhm c xu hng tp trung vo nhng kha cnh ring
trong bc tranh ti chnh ca mt doanh nghip. Mc du mc ch ca h khc nhau
nhng thng lin quan vi nhau, do vy, h thng s dng cc cng c v k thut c
bn ging nhau phn tch, xem xt Bo co ti chnh. C th khi qut vai tr ca Bo
co ti chnh trn cc im sau:
182

- Bo co ti chnh cung cp ch tiu kinh t - ti chnh cn thit gip cho vic

kim tra mt cch ton din v c h thng tnh hnh sn xut, kinh doanh, tnh hnh thc
hin cc ch tiu kinh t - ti chnh ch yu ca doanh nghip, tnh hnh chp hnh cc
ch kinh t - ti chnh ca doanh nghip.
- Bo co ti chnh cung cp s liu cn thit tin hnh phn tch hot ng
kinh t - ti chnh ca doanh nghip, nhn bit tnh hnh kinh doanh, tnh hnh kinh t
- ti chnh nhm nh gi qu trnh hot ng, kt qu kinh doanh cng nh xu hng
vn ng ca doanh nghip t a ra cc kt lun ng n v c hiu qu. ng
thi, Bo co ti chnh cung cp nhng thng tin kinh t, ti chnh ch yu v thc trng
ti chnh ca doanh nghip trong k hot ng qua, gip cho vic kim tra, gim st
tnh hnh s dng vn v kh nng huy ng ngun vn vo sn xut, kinh doanh ca
doanh nghip.
- Bo co ti chnh cung cp ti liu tham kho phc v cho vic lp k hoch sn
xut, kinh doanh, k hoch u t m rng hay thu hp phm vi...
- Bo co ti chnh cung cp thng tin cho cc ch doanh nghip, Hi ng Qun
tr, Ban gim c... v tim lc ca doanh nghip, tnh hnh cng n, tnh hnh thu chi ti
chnh, kh nng ti chnh, kh nng thanh ton, kt qu kinh doanh... c quyt nh v
nhng cng vic cn phi tin hnh, phng php tin hnh v kt qu c th t c...
- Bo co ti chnh cung cp thng tin cho cc nh u t, cc ch n, ngn hng,
i l v cc i tc kinh doanh v thc trng ti chnh, thc trng sn xut, kinh doanh,
trin vng thu nhp, kh nng thanh ton, nhu cu v vn ca doanh nghip... quyt
nh hng u t, quy m u t, quyt nh lin doanh, cho vay hay thu hi vn...
- Bo co ti chnh cung cp thng tin cho cc c quan chc nng, c quan qun
l Nh nc kim sot tnh hnh kinh doanh ca doanh nghip c ng chnh sch ch
, ng lut php khng, thu thu v ra nhng quyt nh cho nhng vn x hi...
- Bo co ti chnh cung cp cc ch tiu, cc s liu ng tin cy tnh ra cc
ch tiu kinh t khc nhm nh gi hiu qu s dng vn, hiu qu ca qu trnh sn
xut, kinh doanh ca doanh nghip.
- Bo co ti chnh l cn c quan trng trong vic phn tch, nghin cu, pht
hin nhng kh nng tim tng v l cn c quan trng ra cc quyt nh v qun l,
iu hnh hot ng sn xut, kinh doanh hoc u t vo doanh nghip ca ch s hu,
cc nh u t, cc ch n hin ti v tng lai ca doanh nghip.
- Bo co ti chnh cn l cn c quan trng xy dng cc k hoch, kinh t k thut, ti chnh ca doanh nghip, l nhng cn c khoa hc ra h thng cc
bin php xc thc nhm tng cng qun tr doanh nghip, khng ngng nng cao hiu
qu s dng vn, nng cao hiu qu sn xut, kinh doanh, tng li nhun cho doanh
nghip.
Theo Ch k ton doanh nghip hin hnh Quyt nh s 15/2006/Q-BTC
ngy 20/03/2006 v cc thng t b sung n nay, h thng Bo co ti chnh p dng
cho tt c cc doanh nghip thuc mi lnh vc, mi thnh phn kinh t trong c nc
Vit Nam bao gm 4 biu mu bo co sau:
- Bng cn i k ton (Mu s B01 - DN);
- Bo co Kt qu hot ng kinh doanh (Mu s B02 - DN);
- Bo co Lu chuyn tin t (Mu s B03 - DN);
183

- Bn thuyt minh bo co ti chnh (Mu s B09 - DN).

Vi cc tp on kinh t: Theo Quyt nh s 15/2006/Q-BTC ngy 20/03/2006
v Thng t s 161/2007/TT-BTC ngy 31/12/2007, quy nh v h thng bo co ti
chnh hp nht ca tp on cng ty M - Con gm:
- Bng cn i k ton hp nht

Mu s B01 - DN/HN

- Bo co kt qu hot ng kinh doanh hp nht

Mu s B02 - DN/HN

- Bo co lu chuyn tin t hp nht

Mu s B03 - DN/HN

- Bn thuyt minh bo co ti chnh hp nht

Mu s B09 - DN/HN

Theo Thng t s 161/2007/TT-BTC ngy 31/12/2007 ca B Ti chnh, h thng

bo co ti chnh hp nht c cc im khc bit so vi bo co ti chnh ca cc doanh
nghip thng thng. C th:
* B sung cc ch tiu trong Bng cn i k ton hp nht (Mu s B01DN/HN)
(1) B sung ch tiu VI Li th thng mi (M s 269) trong phn Ti sn Thuc mc B. Ti sn di hn phn nh li th thng mi pht sinh trong giao
dch hp nht kinh doanh.
(2) B sung mc C Li ch ca c ng thiu s (M s 439) trong phn
Ngun vn phn nh gi tr li ch ca c ng thiu s.
* B sung cc ch tiu trong Bo co kt qu hot ng kinh doanh hp nht
(Mu s B02 - DN/HN)
(1) Phn li hoc l trong cng ty lin kt, lin doanh (M s 45).
(2) Li nhun sau thu ca c ng thiu s (M s 61).
(3) Li nhun sau thu ca c ng ca cng ty m (M s 62).
* B sung cc thng tin phi trnh by trong Bn thuyt minh bo co ti chnh
hp nht
(1) B sung vo sau phn I c im hot ng ca Tp on cc thng tin cn
trnh by trong Bn thuyt minh bo co ti chnh hp nht theo yu cu ca cc Chun
mc k ton s 25 Bo co ti chnh hp nht v k ton khon u t vo cng ty
con, Chun mc s 07 K ton cc khon u t vo cng ty lin kt v Chun mc
s 08 Thng tin ti chnh v nhng khon vn gp lin doanh, bao gm:
- Tng s cc Cng ty con:
+ S lng cc Cng ty con c hp nht: ..................
+ S lng cc Cng ty con khng c hp nht:........
- Danh sch cc Cng ty con quan trng c hp nht:
+ Cng ty A:
184

. Tn cng ty:.........................................................
. a ch:................................................................
. T l li ch ca Cng ty m:..............................
. Quyn biu quyt ca Cng ty m:.....................
+ Cng ty B:
. Tn cng ty:.........................................................
. a ch:................................................................
. T l li ch ca Cng ty m:................................
. Quyn biu quyt ca Cng ty m:.......................
...
- Cc Cng ty con b loi khi qu trnh hp nht (Gii thch r l do).
- Danh sch cc Cng ty lin kt quan trng c phn nh trong Bo co ti
chnh hp nht theo phng php vn ch s hu:
+ Cng ty lin kt A:
. a ch tr s chnh:..............................................
. T l phn s hu:.................................................
. T l quyn biu quyt:.........................................
+ Cng ty lin kt B:
. a ch tr s chnh:..............................................
. T l phn s hu:.................................................
. T l quyn biu quyt:.........................................
+ Cng ty lin kt C:
...
- Danh sch cc Cng ty lin kt ngng p dng hoc khng p dng phng
php vn ch s hu khi lp Bo co ti chnh hp nht.
- Danh sch cc c s kinh doanh ng kim sot quan trng c phn nh trong
Bo co ti chnh hp nht theo phng php vn ch s hu:
+ C s kinh doanh ng kim sot A:
. a ch tr s chnh:..............................................
. T l phn s hu:.................................................
. T l quyn biu quyt:.........................................
185

+ C s kinh doanh ng kim sot B:

. a ch tr s chnh:..............................................
. T l phn s hu:.................................................
. T l quyn biu quyt:.........................................
+ C s kinh doanh ng kim sot C:
...
- Danh sch cc c s kinh doanh ng kim sot ngng p dng hoc khng p
dng phng php vn ch s hu khi lp Bo co ti chnh hp nht.
- Nhng s kin nh hng quan trng n hot ng kinh doanh ca Tp on
trong nm bo co.
Vi doanh nghip nh v va, gm cng ty trch nhim hu hn (tr cng ty
trch nhim hu hn 1 thnh vin c chuyn t doanh nghip nh nc), cng ty c
phn (tr cng ty chng khon c phn v cng ty c phn nim yt trn th trng
chng khon), cng ty hp danh, doanh nghip t nhn v hp tc x (tr hp tc x
nng nghip v hp tc x tn dng nhn dn) p dng h thng Bo co ti chnh ban
hnh theo Quyt nh s 48/2006/Q-BTC ngy 14/9/2006 ca B trng B Ti chnh
v cc thng t c lin quan. V c bn, h thng bo co ny cng tng t nh h
thng bo co theo Quyt nh 15/2006/Q-BTC ngy 20/03/2006; tuy nhin, s lng
bo co v ni dung cng c nhng khc bit nht nh. V s lng, cc doanh nghip
va v nh ni trn phi lp cc bo co ti chnh sau:
1. Bng Cn i k ton
- Mu s B01-DNN
2. Bng Cn i ti khon
- Mu s F01-DNN
3. Bo co Kt qu hot ng kinh doanh
- Mu s B02-DNN
4. Bo co Lu chuyn tin t
- Mu s B03-DNN
5. Bn Thuyt minh bo co ti chnh
- Mu s B09-DNN
i vi cc hp tc x, bo co ti chnh bao gm:
1. Bng Cn i Ti khon
- Mu s B01-DNN/HTX
2. Bo co Kt qu hot ng kinh doanh
- Mu s B02-DNN
3. Bn Thuyt minh bo co ti chnh
- Mu s B09-DNN/HTX
Kt cu v ni dung phn nh trn h thng bo co ti chnh doanh nghip
c trnh by trong Chuyn 4 K ton ti chnh, k ton qun tr.
Ngoi ra, phc v yu cu qun l, ch o, iu hnh hot ng sn xut, kinh
doanh, cc doanh nghip c th lp thm cc bo co ti chnh chi tit khc.
1.4.2. C s d liu khc

186

S tn ti, pht trin cng nh qu trnh suy thoi ca doanh nghip ph thuc
vo nhiu yu t: C yu t bn trong v yu t bn ngoi; C yu t ch quan v yu t
khch quan. iu tu thuc vo tiu thc phn loi cc yu t nh hng.
- Cc yu t bn trong:
Cc yu t bn trong l nhng yu t thuc v t chc doanh nghip; trnh
qun l; ngnh ngh, sn phm, hng ha, dch v m doanh nghip kinh doanh; quy
trnh cng ngh; nng lc ca lao ng...
- Cc yu t bn ngoi:
Cc yu t bn ngoi l nhng yu t mang tnh khch quan nh: ch chnh tr
x hi; tng trng kinh t ca nn kinh t; tin b khoa hc k thut; chnh sch ti
chnh tin t; chnh sch thu...
Phn tch ti chnh nhm phc v cho nhng d on ti chnh, d on kt qu
tng lai ca doanh nghip, trn c s m a ra c nhng quyt nh ph hp.
Nh vy, khng ch gii hn vic nghin cu nhng bo biu ti chnh m phi tp hp
y cc thng tin lin quan n tnh hnh ti chnh ca doanh nghip, nh cc thng
tin chung v kinh t, tin t, thu kho, cc thng tin v ngnh kinh t ca doanh nghip,
cc thng tin v php l, v kinh t i vi doanh nghip. C th l:
+ Cc thng tin chung:
Thng tin chung l nhng thng tin v tnh hnh kinh t chnh tr, mi trng
php l, kinh t c lin quan n c hi kinh t, c hi u t, c hi v k thut cng
ngh... S suy thoi hoc tng trng ca nn kinh t c tc ng mnh m n kt qu
kinh doanh ca doanh nghip. Nhng thng tin v cc cuc thm d th trng, trin
vng pht trin trong sn xut, kinh doanh v dch v thng mi... nh hng ln n
chin lc v sch lc kinh doanh trong tng thi k.
+ Cc thng tin theo ngnh kinh t:
Thng tin theo ngnh kinh t l nhng thng tin m kt qu hot ng ca doanh
nghip mang tnh cht ca ngnh kinh t nh c im ca ngnh kinh t lin quan n
thc th ca sn phm, tin trnh k thut cn tin hnh, c cu sn xut c tc ng n
kh nng sinh li, vng quay vn, nhp pht trin ca cc chu k kinh t, ln ca
th trng v trin vng pht trin...
+ Cc thng tin ca bn thn doanh nghip:
Thng tin v bn thn doanh nghip l nhng thng tin v chin lc, sch lc
kinh doanh ca doanh nghip trong tng thi k, thng tin v tnh hnh v kt qu kinh
doanh ca doanh nghip, tnh hnh to lp, phn phi v s dng vn, tnh hnh v kh
nng thanh ton... Nhng thng tin ny c th hin qua nhng gii trnh ca cc nh
qun l, qua Bo co ti chnh, bo co k ton qun tr, bo co thng k, hch ton
nghip v...
Bn cnh h thng bo co ti chnh, khi Phn tch ti chnh doanh nghip, cc
nh phn tch cn kt hp s dng nhiu ngun d liu khc nhau nh: Bo co qun tr,
bo co chi tit, cc ti liu k ton, ti liu thng k, bng cng khai mt s ch tiu ti
chnh... y l nhng ngun d liu quan trng gip cho cc nh phn tch xem xt,
nh gi c cc mt khc nhau trong hot ng ti chnh mt cch y , chnh xc.
Tuy nhin, phn ln ngun d liu ny ch c s dng trong ni b (tr cc ch tiu ti
chnh cng khai).
187

Trong cc d liu khc s dng phn tch hot ng ti chnh, c th ni, h

thng bo co k ton qun tr c s dng nhiu nht. Khng ging nh h thng bo
co ti chnh, bo co k ton qun tr l nhng bo co nhm phn nh chi tit hn tnh
hnh ti sn, ngun hnh thnh ti sn theo tng i tng c th, tnh hnh v kt qu
tng hot ng sn xut, kinh doanh... Bo co k ton qun tr cung cp thng tin chi
tit theo tng i tng qun l c th phc v cho nhu cu qun l, ch o, iu hnh
hot ng sn xut, kinh doanh ca doanh nghip.
i vi vic cng khai ti chnh, theo iu 32, iu 33 Lut K ton nm 2003,
cc doanh nghip c trch nhim phi cng khai bo co ti chnh nm trong thi hn
mt trm hai mi ngy, k t ngy kt thc k k ton nm. Ni dung cng khai bo
co ti chnh ca n v k ton trong hot ng kinh doanh bao gm cc thng tin lin
quan n tnh hnh ti sn, n phi tr v vn ch s hu; kt qu hot ng kinh doanh;
tnh hnh trch lp v s dng cc qu; tnh hnh thu nhp ca ngi lao ng. Vic cng
khai bo co ti chnh c thc hin theo cc hnh thc nh: Pht hnh n phm; thng
bo bng vn bn; nim yt v cc hnh thc khc theo quy nh ca php lut. Cn c
vo Bng cng khai mt s ch tiu ti chnh theo quy nh, cc nh phn tch s tin
hnh phn tch, xem xt v a ra nhn nh v tnh hnh ti chnh, kt qu kinh doanh...
ca doanh nghip.
Cc thng tin khc lin quan cn thu thp phc v phn tch ti chnh ca doanh
nghip rt phong ph v a dng. Mt s thng tin c cng khai, mt s thng tin ch
dnh cho nhng ngi c li ch gn lin vi s sng cn ca doanh nghip. C nhng
thng tin c bo ch hoc cc t chc ti chnh cng b, c nhng thng tin ch trong
ni b doanh nghip c bit.
Tuy nhin, cng cn thy rng: Nhng thng tin thu thp c khng phi tt c
u c lng ha c th, m c nhng ti liu khng th biu hin bng s lng c
th, n ch c th hin thng qua s miu t i sng kinh t ca doanh nghip.
Do vy, phn tch ti chnh pht huy hiu qu trong qun l, ch o iu hnh,
c s d liu l nhng thng tin cn thit phc v cho qu trnh phn tch phi c thu
thp y v thch hp. chnh l yu cu cu ca thng tin thu thp. Tnh y
th hin thc o s lng ca thng tin. S thch hp phn nh cht lng thng tin thu
thp hay l chnh xc, trung thc v hp l ca nhng thng tin.
II. NI DUNG PHN TCH HOT NG TI CHNH DOANH NGHIP

2.1. nh gi khi qut tnh hnh ti chnh

2.2.1. ngha v mc ch nh gi khi qut tnh hnh ti chnh
nh gi khi qut tnh hnh ti chnh nhm xc nh thc trng v sc mnh ti
chnh ca doanh nghip, bit c mc c lp v mt ti chnh cng nh nhng kh
khn v ti chnh m doanh nghip ang phi ng u, nht l lnh vc thanh ton.
Qua , cc nh qun l c th ra cc quyt nh cn thit v u t, hp tc, lin
doanh, lin kt, mua bn, cho vay...
nh gi khi qut tnh hnh ti chnh c thc hin da trn nhng d liu ti
chnh trong qu kh v hin ti ca doanh nghip tnh ton v xc nh cc ch tiu
phn nh thc trng v an tinh ti chnh ca doanh nghip. T , gip cho cc nh qun
l nhn nhn ng n v v tr hin ti v an ninh ti chnh ca doanh nghip nhm a
ra cc quyt nh ti chnh hu hiu. Bi vy, yu cu t ra khi nh gi khi qut tnh
188

hnh ti chnh l phi chnh xc v ton din. C nh gi chnh xc thc trng ti chnh
v an ninh ti chnh ca doanh nghip trn tt c cc mt mi gip cc nh qun l a
ra cc quyt nh hiu qu, ph hp vi tnh trng hin ti ca doanh nghip v nh
hng pht trin trong tng lai. Vic nh gi chnh xc v ton din cn gip cc nh
qun l c cc k sch thch hp nng cao nng lc ti chnh, nng lc kinh doanh v
nng lc cnh tranh ca doanh nghip.
nh gi khi qut tnh hnh ti chnh ca doanh nghip nhm mc ch a ra
nhng nhn nh s b, ban u v thc trng ti chnh v sc mnh ti chnh ca doanh
nghip. Qua , cc nh qun l nm c mc c lp v mt ti chnh; v an ninh
ti chnh cng nhng kh khn m doanh nghip ang phi ng u.
2.1.2. H thng ch tiu nh gi khi qut tnh hnh ti chnh
Vi mc ch trn, khi nh gi khi qut tnh hnh ti chnh, cc nh phn tch
ch dng li mt s ni dung mang tnh khi qut, tng hp, phn nh nhng nt chung
nht thc trng hot ng ti chnh v an ninh ti chnh ca doanh nghip nh: tnh hnh
huy ng vn, mc c lp ti chnh, kh nng thanh ton v kh nng sinh li ca
doanh nghip. Mt khc, h thng ch tiu s dng nh gi khi qut tnh hnh ti
chnh trn cc mt ch yu ca hot ng ti chnh cng mang tnh tng hp, c trng;
vic tnh ton nhng ch tiu ny cng ht sc n gin, tin li, d tnh ton. Do vy
nh gi khi qut tnh hnh ti chnh ca doanh nghip, cc nh phn tch cn s dng
cc ch tiu c bn sau:
(1) Tng s ngun vn: S bin ng (tng hay gim) ca tng s ngun vn cui
nm so vi u nm v so vi cc nm trc lin k l mt trong nhng ch tiu c s
dng nh gi kh nng t chc, huy ng vn trong nm ca doanh nghip. Tuy
nhin, do vn ca doanh nghip tng, gim do nhiu nguyn nhn khc nhau nn s bin
ng ca tng s ngun vn cha th hin y tnh hnh ti chnh ca doanh nghip,
do khi phn tch, cn kt hp vi vic xem xt c cu ngun vn v s bin ng ca
ngun vn c nhn xt ph hp. Ch tiu "Tng s ngun vn" c phn nh trn
Bng cn i k ton, phn "Ngun vn".
(2) H s t ti tr: H s t ti tr l ch tiu phn nh kh nng t bo m v
mt ti chnh v mc c lp v mt ti chnh ca doanh nghip. Ch tiu ny cho
bit, trong tng s ngun vn ca doanh nghip, ngun vn ch s hu chim my phn.
Tr s ca ch tiu cng ln, chng t kh nng t bo m v mt ti chnh cng cao,
mc c lp v mt ti chnh ca doanh nghip cng tng v ngc li, khi tr s ca
ch tiu cng nh, kh nng t bo m v mt ti chnh ca doanh nghip cng thp,
mc c lp v ti chnh ca doanh nghip cng gim. H s ti tr c xc nh
theo cng thc:
H s ti tr =

Vn ch s hu
Tng s ngun vn

"Vn ch s hu" c phn nh ch tiu B "Vn ch s hu" (M s 400), cn

"Tng s ngun vn" c phn nh ch tiu "Tng cng ngun vn" (M s 440) trn
Bng cn i k ton.
(3) H s t ti tr ti sn di hn: H s t ti tr ti sn di hn (hay h s vn
ch s hu trn ti sn di hn) l ch tiu phn nh kh nng trang tri ti sn di hn
189

bng vn ch s hu. Nu tr s ca ch tiu ny cng ln hn 1, s vn ch s hu ca

doanh nghip cng c tha kh nng trang tri ti sn di hn v do vy, doanh nghip
s t gp kh khn trong thanh ton cc khon n di hn n hn. Do c im ca ti
sn di hn l thi gian lun chuyn di (thng l ngoi mt nm hay ngoi mt chu k
kinh doanh) nn nu vn ch s hu ca doanh nghip khng ti tr ti sn di hn
ca mnh m phi s dng cc ngun vn khc (k c vn chim dng di hn) th khi
cc khon n o hn, doanh nghip s gp kh khn trong thanh ton v ngc li, nu
vn ch s hu ca doanh nghip c v bo m tha kh nng ti tr ti sn di hn
ca doanh nghip th doanh nghip s t gp kh khn khi thanh ton n o hn. iu
ny tuy gip doanh nghip t bo m v mt ti chnh nhng hiu qu kinh doanh s
khng cao do vn u t ch yu vo ti sn di hn, t s dng vo kinh doanh quay
vng sinh li.
H s t ti tr
ti sn di hn

Vn ch s hu
Ti sn di hn

"Ti sn di hn" c phn nh ch tiu B "Ti sn di hn" (M s 200) trn

Bng cn i k ton. Cn lu rng, ch tiu H s t ti tr ti sn di hn cn c
th tnh ring cho tng b phn ti sn di hn (n phi thu di hn, ti sn c nh v
ang u t, bt ng sn u t, u t ti chnh di hn), c bit l b phn ti sn c
nh v ang u t; bi v, ti sn c nh ( v ang u t) l b phn ti sn di
hn phn nh ton b c s vt cht, k thut ca doanh nghip. Khc vi cc b phn
ti sn di hn hn, doanh nghip khng th d dng v khng th em bn, thanh l b
phn ti sn c nh c v y chnh l iu kin cn thit v l phng tin phc v
cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip. H s t ti tr ti sn c nh c tnh
theo cng thc sau:
H s t ti tr
ti sn c nh

Vn ch s hu
Ti sn c nh v ang u t

Ti sn c nh v ang u t c phn nh ch tiu Ti sn c nh (M

s 220) trn Bng cn i k ton, bao gm ti sn c nh u t (ti sn c nh hu
hnh, ti sn c nh thu ti chnh v ti sn c nh v hnh tng ng cc ch tiu c
M s 221, 224, v 227) v ti sn c nh ang u t (chi ph xy dng c bn d dang
c M s 230).
(4) H s u t: H s u t l ch tiu phn nh mc u t ca ti sn di
hn trong tng s ti sn, n phn nh cu trc ti sn ca doanh nghip. Tr s ny ph
thuc rt ln vo ngnh ngh kinh doanh ca doanh nghip.
Ti sn di hn - Phi thu di hn
H s u t =
Tng s ti sn
H s u t c th tnh chung cho ton b ti sn di hn sau khi tr i cc
khon phi thu di hn (h s u t tng qut) hay tnh ring cho tng b phn ca ti
sn di hn (h s u t ti sn c nh, h s u t ti chnh di hn...); trong , h
s u t ti sn c nh c s dng ph bin, phn nh gi tr cn li ca ti sn c
nh chim trong tng s ti sn l bao nhiu. Tr s ny ph thuc vo tng ngnh, ngh
c th.
(5) H s kh nng thanh ton tng qut: H s kh nng thanh ton tng qut
190

l ch tiu phn nh kh nng thanh ton chung ca doanh nghip trong k bo co. Ch
tiu ny cho bit: vi tng s ti sn hin c, doanh nghip c bo m trang tri c
cc khon n phi tr hay khng. Nu tr s ch tiu "H s kh nng thanh ton tng
qut" ca doanh nghip lun 1, doanh nghip bo m c kh nng thanh ton tng
qut v ngc li; tr s ny < 1, doanh nghip khng bo m c kh nng trang tri
cc khon n. Tr s ca H s kh nng thanh ton tng qut cng nh hn 1, doanh
nghip cng mt dn kh nng thanh ton.
Tng s ti sn
H s kh nng thanh =
ton tng qut
Tng s n phi tr
"Tng s ti sn" c phn nh ch tiu "Tng cng ti sn" (M s 270) v
"Tng s n phi tr" phn nh ch tiu "N phi tr" (M s 300) trn Bng cn i
k ton. i vi cc doanh nghip va v nh, ch tiu "Tng s ti sn" c phn nh
ch tiu "Tng cng ti sn" (M s 250) v "Tng s n phi tr" c phn nh ch
tiu "N phi tr" (M s 300) trn Bng cn i k ton.
(6) H s kh nng thanh ton n ngn hn: "H s kh nng thanh ton n ngn
hn" l ch tiu cho thy kh nng p ng cc khon n ngn hn ca doanh nghip l
cao hay thp. N ngn hn l nhng khon n m doanh nghip phi thanh ton trong
vng mt nm hay mt chu k kinh doanh. Nu tr s ca ch tiu ny xp x bng 1,
doanh nghip c kh nng thanh ton cc khon n ngn hn v tnh hnh ti chnh l
bnh thng hoc kh quan. Ngc li, nu H s kh nng thanh ton n ngn hn <
1, doanh nghip khng bo m p ng c cc khon n ngn hn. Tr s ca ch tiu
ny cng nh hn 1, kh nng thanh ton n ngn hn ca doanh nghip cng thp.
Ti sn ngn hn
H s thanh ton =
n ngn hn
Tng s n ngn hn
Gi tr "Ti sn ngn hn" c phn nh ch tiu A "Ti sn ngn hn" (M s
100) v "Tng s n ngn hn" c phn nh ch tiu I "N ngn hn" (M s 310)
trn Bng cn i k ton.
(7) H s kh nng thanh ton nhanh:
H s kh nng thanh ton nhanh" l ch tiu c dng nh gi kh nng
thanh ton tc thi (thanh ton ngay) cc khon n ngn hn ca doanh nghip bng tin
(tin mt, tin gi ngn hng, tin ang chuyn) v cc khon tng ng tin. Ch tiu
ny c tnh nh sau:
H s kh nng = Tin v cc khon tng ng tin
thanh ton nhanh
Tng s n ngn hn
Ty thuc vo tnh cht v chu k kinh doanh ca tng doanh nghip m ch tiu
H s kh nng thanh ton nhanh c tr s khc nhau. Tuy nhin, thc t cho thy, tr
s ca ch tiu H s kh nng thanh ton nhanh khng nht thit phi bng 1 doanh
nghip mi bo m kh nng thanh ton nhanh; bi v, tr s ca t s trong cng thc
xc nh ch tiu H s kh nng thanh ton nhanh c xc nh trong khong thi
gian ti a 3 thng trong khi tr s ca mu s li c xc nh trong khong 1 nm
hoc mt chu k kinh doanh. Mt iu c th khng nh chc chn rng: nu tr s ca
ch tiu H s kh nng thanh ton nhanh qu nh, doanh nghip c th gp kh khn
trong vic thanh ton cng n - nht l n n hn - v khng tin v tng ng
191

tin v do vy, doanh nghip c th phi bn gp, bn r hng ha, sn phm, dch v
tr n. Khi tr s ca ch tiu H s kh nng thanh ton nhanh ln hn hoc bng 1,
mc du doanh nghip bo m tha kh nng thanh ton nhanh song do lng tin v
tng ng tin qu nhiu nn s phn no lm gim hiu qu s dng vn; t , lm
gim hiu qu kinh doanh.
"Tin, cc khon tng ng tin" phn nh ch tiu I "Tin v cc khon
tng ng tin" (M s 110); trong , cc khon tng ng tin" bao gm cc
khon u t ngn hn c thi gian thu hi hoc o hn khng qu 3 thng, d dng
chuyn i thnh mt lng tin xc nh m khng c ri ro khi chuyn i thnh tin
k t ngy mua khon u t ti thi im bo co nh k phiu ngn hng, tn phiu
kho bc, chng ch tin gi...
(8) H s kh nng chi tr: Do cc ch tiu nh: "H s kh nng thanh ton n
ngn hn" v "H s kh nng thanh ton nhanh" mang tnh thi im (u k, cui k)
v c s tnh ton da trn s liu ca Bng cn i k ton nn trong nhiu trng hp,
cc ch tiu ny phn nh khng ng tnh hnh thc t. iu ny rt d xy ra v 2
nguyn nhn ch yu sau:
Th nht, do cc nh qun l mun ngy to tnh hnh, to ra mt bc tranh ti
chnh kh quan cho doanh nghip ti ngy bo co. Chng hn, mun nng cao tr s ca
cc ch tiu trn, cc nh qun l tm cch ngy to sao cho cc khon tin v tng
ng tin tng ln, tr gi hng tn kho gim xung. Cng vic ny thc s khng h
kh khn vi cc nh qun l v k ton; chng hn, nhng ngy cui k (cui qu, cui
nm), mc du hng v, nhp kho nhng k ton tm ngoi s sch hoc cc
khon n cha thu nhng k ton li ghi nhn nh thu, nu b pht hin th coi nh
ghi nhm. Tng t, k ton c th ghi cc bt ton b tr gia n phi thu di hn vi
n phi tr di hn...
Th hai, do tnh thi v ca hot ng kinh doanh m ti thi im bo co,
lng hng tn kho rt ln, lng tin v tng ng tin rt nh. Tnh hnh ny
thng xy ra vi cc doanh nghip kinh doanh mang tnh thi v. Ti nhng doanh
nghip ny, c nhng thi im m buc phi d tr hng tn kho ln (d tr hng ha
phc v cc dp l, tt, khai trng, khai hi; thu mua nng sn, lm sn, hi sn, th
sn... theo ma).
khc phc tnh hnh trn, khi nh gi khi qut tnh hnh ti chnh, cn kt
hp vi ch tiu "H s kh nng chi tr". H s ny s khc phc c nhc im ca
2 ch tiu trn v n c xc nh cho c k kinh doanh v khng ph thuc vo yu t
thi v.
H s kh = S tin thun lu chuyn trong k
nng chi tr
N ngn hn
Ch tiu ny cho bit, vi dng tin thun to ra t cc hot ng ca mnh trong
k, doanh nghip c kh nng bo m c kh nng thanh ton cc khon n ngn
hn hay khng. S liu t s ca cng thc trn c ly t Bo co lu chuyn tin t.
(9) Kh nng sinh li ca ti sn (Return on assets - ROA):
Kh nng sinh li ca ti sn phn nh hiu qa s dng ti sn doanh nghip,
th hin trnh qun l v s dng ti sn. Ch tiu ny cho bit bnh qun mt n v
ti sn s dng trong qu trnh kinh doanh to ra c bao nhiu ng li nhun trc
192

thu. Tr s ca ch tiu cng cao, hiu qu s dng ti sn cng ln v ngc li.

Kh nng sinh = Li nhun trc thu
li ca ti sn
Tng ti sn bnh qun
Li nhun trc thu phn nh ch tiu "Li nhun trc thu " trn Bo co kt
qu hot ng kinh doanh; cn "Tng ti sn bnh qun c tnh nh sau:
Tng ti sn = Tng ti sn u nm + Tng ti sn cui nm
bnh qun
2
Trong , Tng ti sn u nm v cui nm ly s liu trn Bng cn i k ton
(ct "S u nm" v ct "S cui nm"). Mu s ca ROA l Tng ti sn bnh qun
v t s l kt qu ca mt nm kinh doanh nn mu s khng th ly tr s ca ti sn
ti mt thi im c m phi s dng tr gi bnh qun ca nm.
(10) Kh nng sinh li ca vn ch s hu (Return on equity - ROE):
Kh nng sinh li ca Vn ch s hu l ch tiu phn nh khi qut nht hiu
qu s dng vn ca doanh nghip. Khi xem xt ROE, cc nh qun l bit c mt
n v Vn ch s hu u t vo kinh doanh em li my n v li nhun sau thu. Tr
s ca ROE cng cao, hiu qu s dng vn cng cao v ngc li.
Li nhun sau thu
Kh nng sinh li =
ca vn ch s hu
Vn ch s hu bnh qun
Li nhun sau thu phn nh ch tiu "Li nhun sau thu thu nhp doanh
nghip" trn Bo co kt qu hot ng kinh doanh; cn ch tiu "Vn ch s hu bnh
qun" c tnh nh sau:
Tng s vn ch s hu u k + cui k
Vn ch s
=
hu bnh qun
2
Trong , vn ch s hu u nm v cui nm ly ch tiu "Vn ch s hu"
(M s 400) trn Bng cn i k ton (ct "S u nm" v ct "S cui nm"). Mu s
ca ROE l Vn ch s hu bnh qun v t s l kt qu ca mt nm kinh doanh nn
mu s khng th ly tr s ca vn ch s hu ti mt thi im c m phi s dng
tr gi bnh qun ca nm. i vi cc doanh nghip va v nh, ch tiu "Li nhun sau
thu" c phn nh ch tiu "Li nhun sau thu" trn Bo co kt qu hot ng
kinh doanh.
2.1.3. Phng php nh gi khi qut tnh hnh ti chnh
Phng php c s dng nh gi khi qut tnh hnh ti chnh ca doanh
nghip l phng php so snh. Bng cch so snh gia k phn tch vi cc k gc
khc nhau c v s tuyt i v s tng i gin n trn tng ch tiu phn nh khi
qut tnh hnh ti chnh, cc nh phn tch s cn c vo s bin ng cng nh ngha
ca tng ch tiu nu ln nhn xt.
nh gi khi qut tnh hnh ti chnh ca doanh nghip c chnh xc, khc
phc c nhc im ca tng ch tiu n l (nu c), cc nh phn tch cn xem xt
ng thi s bin ng ca cc ch tiu v lin kt s bin ng ca chng vi nhau. T
, rt ra nhn xt khi qut v thc trng v sc mnh ti chnh cng nh an ninh ti
chnh ca doanh nghip.
i vi vic nh gi tnh hnh huy ng vn ca doanh nghip, cc nh phn
tch tin hnh so snh s bin ng ca tng s ngun vn. Qua vic so snh s bin
193

ng ca tng s ngun vn theo thi gian, cc nh phn tch s nh gi c tnh hnh

to lp v huy ng vn v qui m; Trn c s c nh gi khi qut v quy m ti
sn m doanh nghip ang qun l v s dng.
nh gi mc c lp v mt ti chnh ca doanh nghip, trc ht cc nh
phn tch cn tnh ra tr s ca cc ch tiu H s t ti tr v H s t ti tr ti sn
di hn k phn tch v k gc. T , tin hnh so snh s bin ng ca cc ch tiu
trn theo thi gian cng nh so vi tr s bnh qun ngnh, bnh qun khu vc. Khi so
snh ch tiu H s ti tr" v "H s t ti tr ti sn di hn" theo thi gian, cc nh
phn tch s c nhn nh chnh xc v xu hng bin ng ca mc c lp ti
chnh; cn khi so snh vi s bnh qun ca ngnh, bnh qun khu vc, cc nh phn tch
s xc nh chnh xc v tr hay mc c lp ti chnh ca doanh nghip hin ti l
mc no (cao, trung bnh, thp). Trn c s s c cc quyt sch ti chnh ph hp
vi tnh hnh v iu kin c th ca doanh nghip.
Vic nh gi kh nng thanh ton ca doanh nghip cng c thc hin tng
t; ngha l tnh ra tr s ca cc ch tiu H s kh nng thanh ton tng qut, H s
kh nng thanh ton n ngn hn v H s kh nng thanh ton nhanh v da vo tr
s cng nh ngha ca tng ch tiu nh gi. Bn cnh , bit c xu hng
bin ng ca kh nng thanh ton, cn so snh tr s ca cc ch tiu trn theo thi gian.
nh gi khi qut kh nng sinh li ca doanh nghip c thc hin bng cch
tnh ra tr s ca cc ch tiu kh nng sinh li ca vn ch s hu, kh nng sinh li
ca ti sn v da vo tr s ca ch tiu nh gi. Bn cnh , bit c xu
hng bin ng ca kh nng sinh li, cn so snh tr s ca ch tiu kh nng sinh li
ca vn ch s hu v ch tiu kh nng sinh li ca ti sn theo thi gian.
Nhm thun tin v n gin trong vic tnh ton v rt ra nhn xt khi qut v
tnh hnh ti chnh, trnh s ri rc v tn mn trong qu trnh nh gi, khi phn tch, c
th lp bng sau:
Bng 6.1: Bng nh gi khi qut tnh hnh ti chnh
K phn K phn
tch so
tch so
K K
K
vi k
gc gc ... phn vi k
Ch tiu
...
gc
1
gc 2
tch
1
2

%
A

1. Tng s ngun vn
2. H s t ti tr
3. H s t ti tr ti sn di hn
4. T sut u t
5. H s kh nng thanh ton tng qut
6. H s kh nng thanh ton n ngn
hn
7. H s kh nng thanh ton nhanh
8. H s kh nng chi tr
9. Kh nng sinh li ca ti sn
194

10. Kh nng sinh li ca vn ch s

hu

Qua bng phn tch trn, cc nh phn tch s nm c cc ni dung ch yu

sau:
- Ct B, C, ...,D: Phn nh tr s ca cc ch tiu cc k (im) tng ng (nm
N v cc nm lin k trc nm N). Da vo tr s ca cc ch tiu cc k (im), cc
nh phn tch s nh gi c quy m vn, mc c lp hoc ph thuc v ti chnh
ca doanh nghip, mc u t vo ti sn di hn, kh nng thanh ton, kh nng sinh
li ca vn ch s hu v ca ti sn ca doanh nghip tng k (im) tng ng.
+ Ct (cc ct E, H..): Phn nh s bin ng v s tuyt i ca cc ch tiu.
Qua cc ct ny, cc nh phn tch s thy c mc bin ng v qui m ng vi
tng ch tiu theo thi gian.
+ Ct % (cc ct G, I ...): Phn nh s bin ng v s tng i theo thi gian
ca cc ch tiu. Qua cc ct ny, cc nh phn tch s thy c mc tng trng v
xu hng bin ng theo thi gian ca cc ch tiu nghin cu.
Cn lu l nhng ch tiu dng nh gi khi qut tnh hnh ti chnh ca
doanh nghip c th phn thnh hai nhm: nhm nhng ch tiu xc nh ti mt thi
im v nhm nhng ch tiu xc nh trong mt k. Thuc nhm ch tiu tnh ton ti
mt thi im gm: tng ngun vn, h s t ti tr, h s t ti tr ti sn di hn, h s
u t, h s kh nng thanh ton tng qut, h s kh nng thanh ton n ngn hn, h
s kh nng thanh ton nhanh; Thuc nhm ch tiu tnh ton ti mt thi k gm: H s
kh nng chi tr, kh nng sinh li ca ti sn v kh nng sinh li ca vn ch s hu.
Khi nh gi khi qut tnh hnh ti chnh phi kt hp c tr s ca cc ch tiu v s
bin ng ca cc ch tiu.
2.2. Phn tch c cu v s bin ng ca ti sn v ngun vn
2.1.1. Khi nim v ni dung phn tch
C cu ti sn v ngun vn l t trng ca tng loi ti sn, tng loi ngun vn
trong tng s. Thng qua t trng ca tng ngun vn chng nhng nh gi c chnh
sch ti chnh ca doanh nghip, mc mo him ti chnh thng qua chnh sch m
cn cho php thy c kh nng t ch hay ph thuc v ti chnh ca doanh nghip.
Nu t trng ngun vn ca ch s hu cng nh chng t s c lp v ti chnh ca
doanh nghip cng thp v ngc li.
Mi loi ngun vn ca doanh nghip li gm nhiu b phn khc nhau. Nhng
b phn c nh hng khng ging nhau n mc c lp hay ph thuc v ngha
v ca doanh nghip i vi tng ngun vn y cng khng ging nhau. Chng hn,
ngha v ca doanh nghip i vi cc khon vay khc vi cc khon chim dng, yu
cu qun l i vi cc khon vay ngn hn khc vi cc khon vay di hn, ngun vn
kinh doanh khc cc qu...
Vic t chc huy ng vn trong k ca doanh nghip nh th no, c p ng
nhu cu sn xut, kinh doanh hay khng c phn nh thng qua s bin ng ca
ngun vn v chnh s bin ng khc nhau gia cc loi ngun vn cng s lm c cu
ngun vn thay i.
Tng ti sn ca doanh nghip, bao gm 2 loi: Ti sn ngn hn v ti sn di
hn. trong tng loi ti sn li bao gm nhiu loi khc nhau, mi loi c tc ng
195

khng ging nhau n qu trnh kinh doanh ca mi doanh nghip. Mt cch chung
nht, ti sn doanh nghip ang qun l v s dng th hin tng s vn ca doanh
nghip v vic phn b vn hnh thnh nn ti sn nh th no. Vn nhiu hay t, tng
hay gim, phn b cho tng khu, tng giai on hp l hay khng s nh hng ln n
kt qu kinh doanh v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip. Phn tch s bin ng v
tnh hnh phn b vn l nh gi tnh hnh tng, gim vn, phn b vn nh th no
t nh gi vic s dng vn ca doanh nghip c hp l hay khng.
Nh vy, phn tch c cu v s bin ng ca ti sn v ngun vn gm nhng
ni dung nh: Phn tch c cu ca ti sn, phn tch s bin ng ca ti sn, phn tch
c cu ngun vn, phn tch s bin ng ca ngun vn, phn tch mi quan h gia ti
sn v ngun vn.
2.2.2. Phn tch c cu v s bin ng ca ti sn
Bn cnh vic t chc, huy ng vn cho hot ng kinh doanh, cc doanh
nghip cn phi s dng s vn huy ng mt cch hp l, c hiu qu. S dng vn
hp l, c hiu qu khng nhng gip cho doanh nghip tit kim c chi ph huy ng
vn m quan trng hn cn gip cho cc doanh nghip tit kim c s vn huy
ng. iu ng ngha vi vic tng lng vn huy ng vo kinh doanh. Vi cng
mt lng vn huy ng, nu bit s dng hp l, doanh nghip s c iu kin u
t c v chiu rng v chiu su cho kinh doanh. S dng hp l, c hiu qu s vn
huy ng c th hin trc ht ch: s vn huy ng c u t vo lnh vc
kinh doanh hay b phn ti sn no. V th, phn tch tnh hnh s dng vn bao gi
cng c thc hin trc ht bng cch phn tch c cu ti sn. Qua phn tch c cu
ti sn, cc nh qun l s nm c tnh hnh u t (s dng) s vn huy ng, bit
c vic s dng s vn huy ng c ph hp vi lnh vc kinh doanh v c phc
v tch cc cho mc ch kinh doanh ca doanh nghip hay khng.
Phn tch c cu ti sn ca doanh nghip c thc hin bng cch tnh ra v so
snh tnh hnh bin ng gia k phn tch vi k gc v t trng ca tng b phn ti
sn chim trong tng s ti sn. T trng ca tng b phn ti sn chim trong tng s
ti sn c xc nh nh sau:
T trng ca tng b phn ti
sn chim trong tng s ti sn

Gi tr ca tng b phn ti sn
Tng s ti sn

x 100

Vic xem xt tnh hnh bin ng v t trng ca tng b phn ti sn chim trong
tng s ti sn gia k phn tch so vi k gc mc du cho php cc nh qun l nh
gi c khi qut tnh hnh phn b (s dng) vn nhng li khng cho bit cc nhn t
tc ng n s thay i c cu ti sn ca doanh nghip. V vy, bit c chnh xc
tnh hnh s dng vn, nm c cc nhn t nh hng v mc nh hng ca cc
nhn t n s bin ng v c cu ti sn, cc nh phn tch cn kt hp c vic phn
tch ngang, tc l so snh s bin ng gia k phn tch vi k gc (c v s tuyt i
v s tng i) trn tng s ti sn cng nh theo tng loi ti sn.
Bn cnh vic so snh s bin ng trn tng s ti sn cng nh tng loi ti sn
(ti sn ngn hn, ti sn di hn, tin v cc khon tng ng tin, cc khon u t
ti chnh ngn hn, cc khon phi thu ngn hn, hng tn kho, ti sn ngn hn khc,
cc khon phi thu di hn...) gia k phn tch so vi k gc, cc nh phn tch cn
phi xem xt t trng tng loi ti sn chim trong tng s v xu hng bin ng ca
196

chng theo thi gian thy c mc hp l ca vic phn b. Vic nh gi phi

da trn tnh cht kinh doanh v tnh hnh bin ng ca tng b phn. Trong iu kin
cho php, c th xem xt v so snh s bin ng v t trng ca tng b phn ti sn
chim trong tng s ti sn ca doanh nghip qua nhiu nm v so vi c cu chung ca
ngnh nh gi.
Nhm thun tin cho vic nh gi c cu v s bin ng ti sn, khi phn tch,
c th lp bng sau:
Bng 6.4: Bng phn tch c cu v s bin ng ti sn
Cui nm
Ch
tiu
A

Cui nm N so vi cui nm

(N-3)
(N-2)
(N-1)
N
(N - 3)
(N - 2)
(N - 1)
S
T
S
T
S
T
S
T
S T T
S T T
S T T
tin trng tin trng tin trng tin trng tin l trng tin l trng tin l trng
B

A.
Ti
sn
ngn
hn
I.
Tin
v
tng
ng
tin
II.
u
t ti
chnh
ngn
hn
III.
Phi
thu
ngn
hn
IV.
Hng
tn
kho
V. Ti
sn
ngn
hn
khc
B.
Ti
sn
di
hn
I.

197

Phi
thu
di
hn
II. Ti
sn c
nh
III.
Bt
ng
sn
u t
IV.
u
t ti
chnh
di
hn
V. Ti
sn
di
hn
khc
Tng
s ti
sn

Qua bng phn tch trn, cc nh phn tch s nm c cc ni dung ch yu sau:

- Ct S tin trong k phn tch (Ct I) v k gc (cc ct B, D v G) phn nh
tr s ca tng ch tiu (tng loi ti sn v tng s ti sn) thi im cui k tng
ng (cui nm N v cc nm lin k trc nm N); trong , s tng cng theo tng ct
ca ch tiu A Ti sn ngn hn v ch tiu B Ti sn di hn ng bng s liu ca
ch tiu Tng s ti sn tng k.
- Ct T trng trong k phn tch (ct K) v k gc (cc ct C, E v H) phn
nh t trng ca tng b phn ti sn (ti sn ngn hn, ti sn di hn v tng loi ti
sn ngn hn, di hn c th) chim trong tng s ti sn tng thi im cui k tng
ng (cui nm N v cc nm lin k trc nm N); trong , s tng cng theo tng ct
ca cc ch tiu b phn (Ti sn ngn hn v Ti sn di hn) ng bng 100% v
ng bng t trng ca ch tiu Tng s ti sn.
- Ct Cui nm N so vi cui nm (N - 1), (N - 2) v (N - 3):
+ Ct S tin (cc ct L, O v R): phn nh s bin ng v s tuyt i ca
tng s ti sn cng nh tng loi ti sn theo thi gian. Qua cc ct ny, cc nh phn
tch s thy c mc bin ng v qui m ca ti sn cng nh nguyn nhn nh
hng n s thay i v t trng ca tng b phn ti sn chim trong tng s ti sn.
ng thi, qua s liu ca ct R, cc nh phn tch s xc nh c nh hng ca cc
nhn t b phn (tng loi ti sn) n s bin ng ca ch tiu A Ti sn ngn hn,
ch tiu B Ti sn di hn cng nh nh hng ca Ti sn ngn hn v Ti sn di
hn n s bin ng ca ch tiu Tng s ti sn.
+ Ct T l (cc ct M, P v S): phn nh s bin ng v s tng i theo
198

thi gian ca tng b phn ti sn chim trong tng s ti sn. Qua cc ct ny, cc nh
phn tch s thy c mc tng trng v xu hng bin ng theo thi gian ca
tng loi ti sn.
+ Ct T trng (cc ct N, Q v T): phn nh tnh hnh bin ng v t trng
theo thi gian ca tng loi ti sn. S thay i theo thi gian v t trng ca tng b
phn ti sn chim trong tng s ti sn s cho cc nh qun l nh gi c xu hng
bin ng ca c cu ti sn hay tnh hnh phn b vn.
Bng vic xem xt bng phn tch trn, cc nh qun l s thy c nhng c
trng trong c cu ti sn ca doanh nghip, xc nh c tnh hp l ca vic s dng
(u t) vn. Qua vic xem xt c cu ti sn v s bin ng v c cu ti sn ca
nhiu k kinh doanh, cc nh qun l s c quyt nh u t vo loi ti sn no l thch
hp, u t vo thi im no; xc nh c vic gia tng hay ct gim hng tn kho
cng nh mc d tr hng tn kho hp l trong tng thi k sao cho c lng
hng tn kho cn thit p ng cho nhu cu sn xut - kinh doanh v nhu cu tiu th
ca th trng m khng lm tng chi ph tn kho; c chnh sch thch hp v thanh ton
va khuyn khch c khch hng va thu hi vn kp thi, trnh b chim dng
vn;... Khi phn tch c cu ti sn, nh phn tch cn lin h vi s liu bnh qun ca
ngnh cng nh so snh vi s liu ca cc doanh nghip khc kinh doanh cng ngnh
ngh c hiu qu cao hn c nhn xt xc ng v tnh hnh s dng vn v tnh hp
l ca c cu ti sn ca doanh nghip. ng thi, cn cn c vo tnh hnh thc t ca
doanh nghip cng nh chnh sch u t v chnh sch kinh doanh m doanh nghip
vn dng trong tng thi k nh gi.
Nhng im cn lu khi nh gi sau y:
- V tin v cc khon tng ng tin:
khc phc nhng nhc im m ch tiu "Tin v cc khon tng ng
tin" trn Bng cn i k ton c th em li do tnh thi im ca ch tiu ny, khi
xem xt cn lin h vi tnh hnh bin ng ca ch tiu "H s kh nng chi tr" (xem
mc 2.1.2). ng thi cn c vo nhu cu thc t v tin ca doanh nghip trong tng
giai on nhn xt. Khon mc ny c th tng (hoc gim) khng phi do ng
(hay thiu tin) m c th do doanh nghip ang c k hoch tp trung tin chun b
u t mua sm vt t, ti sn... hay do doanh nghip va u t vo mt s lnh vc
kinh doanh...
- V u t ti chnh: u t ti chnh l mt hot ng quan trng ca doanh
nghip trong nn kinh t th trng nhm pht huy ht mi tim nng sn c cng nh
nhng li th ca doanh nghip nng cao hiu qu kinh doanh, khng nh v th ca
mnh. u t ti chnh trong doanh nghip bao gm nhiu loi, trong ch yu l cc
hot ng u t gp vn (u t vo cng ty con, u t vo cng ty lin kt, u t
lin doanh...) v u t chng khon ngn hn v di hn. Khi xem xt khon u t ny,
cn lin h vi chnh sch u t ca doanh nghip cng nh mi trng u t trong
tng thi k; bi v, khng phi doanh nghip no cng c iu kin u t ti chnh.
Hn na, mi trng u t cng nh hng nhiu n t trng ca khon u t ny.
Mt doanh nghip trong mt mi trng m th trng chng khon cha pht trin th
chc chn khon u t ti chnh cha th cao c. Mt iu c th khng nh rng,
trong iu kin hi nhp ca nn kinh t, u t ti chnh chnh l c hi cn thit
gip doanh nghip s dng s vn di tha c hiu qu; ng thi, to cho doanh nghip
199

c nhiu c hi nm bt, hc hi c kinh nghim v kin thc qun l kinh t tin

tin, gp phn thc y tng trng kinh t cng nh c iu kin ng dng cc tin
b k thut vo sn xut.
- V cc khon phi thu:
Cc khon phi thu ca doanh nghip c nhiu loi, trong ch yu l cc
khon phi thu ngi mua v tin t trc cho ngi bn. y l s vn (ti sn) ca
doanh nghip nhng b ngi mua v ngi bn chim dng. Khon phi thu ny tng
(hoc gim) do nhiu nguyn nhn khc nhau. Tuy nhin, khi xem xt ni dung ny cn
lin h vi phng thc tiu th (bn bun, bn l), vi chnh sch tn dng bn hng
(tn dng ngn hn, tn dng di hn), vi chnh sch thanh ton tin hng (chit khu
thanh ton), vi kh nng qun l n cng nh nng lc ti chnh ca khch hng...
nhn xt. Chng hn, s n phi thu tng hoc gim khng phi do yu km ca doanh
nghip trong vic qun l n m c th do phng thc tiu th p dng ti doanh
nghip. Nu doanh nghip p dng phng thc bn l l ch yu th s n phi thu s
thp do hng bn ra c thu tin ngay; ngc li, vi doanh nghip p dng phng
thc bn bun l ch yu th t trng n phi thu s cao do c trng ca phng thc
tiu th ny l thanh ton chm. Hoc vi chnh sch tn dng bn hng khc nhau, trong
thi k doanh nghip p dng chnh sch tn dng bn hng di hn, s n phi thu chc
chn s ln hn s n phi thu trong thi k p dng chnh sch tn dng bn hng ngn
hn. Do chnh sch tn dng bn hng c quan h cht ch vi lng hng ha tiu th
v c coi nh mt bin php kch thch tiu th nn khi xem xt s n phi thu pht
sinh, nh phn tch cn lin h vi lng hng ha tiu th nh gi. Vic p dng
chnh sch chit khu thanh ton cng c quan h trc tip vi s n phi thu. Bi vy,
thu hi vn c kp thi, trnh b chim dng vn, doanh nghip cn xy dng v
vn dng chnh sch chit khu thanh ton hp l, linh hot.
Trng hp do kh nng qun l khch hng km, khon n phi thu s tng do
pht sinh cc khon "n xu" trong k (n kh i, n qu hn), gim bt ri ro c
th xy ra, doanh nghip cn c cc bin php thch hp nh: bn cc khon n cho cng
ty mua bn n, ngng cung cp hng ha cho cc khch hng ny hay nh s can thip
ca php lut thu hi n. ng thi, trnh tnh trng n kh ng tng thm, doanh
nghip cn tm hiu k cng v nng lc ti chnh ca khch hng v tnh hnh thanh
ton ca khch hng trc khi t quan h lm n.
- V hng tn kho:
bo m cho qu trnh kinh doanh c tin hnh lin tc, khng b gin on,
i hi doanh nghip phi xc nh c lng hng tn kho d tr hp l. Lng hng
tn kho d tr hp l l lng d tr va p ng c nhu cu kinh doanh lin tc, va
khng gia tng chi ph tn kho gy ng vn. Lng d tr hp l ph thuc vo
nhiu nhn t, trong ch yu vo qui m sn xut, tiu th (lng vt t tiu dng hay
hng ha tiu th bnh qun mt ngy m), vo mc chuyn mn ha, vo h thng
cung cp, vo tnh hnh ti chnh ca doanh nghip v vo cc nguyn nhn khc (tnh
thi v; vo nh mc tiu hao vt t; vo thuc tnh t nhin ca vt t, hng ha; vo
vic bo m cc phng tin vn chuyn cng nh kh nng cung cp ca ngi bn).
Khi xem xt t trng hng tn kho chim trong tng s ti sn, cn lin h vi ngnh
ngh v lnh vc kinh doanh ca doanh nghip, vi chnh sch d tr, vi tnh thi v
ca kinh doanh v vi chu k sng ca sn phm, hng ha. Chng hn, trong cc doanh
200

nghip kinh doanh thng mi, t trng hng tn kho thng ln do i tng kinh
doanh ca cc doanh nghip ny l hng ha; ngc li, trong cc doanh nghip kinh
doanh dch v (khch sn, gii tr...), t trng hng tn kho thng chim t trng thp.
i vi cc doanh nghip sn xut, kinh doanh mang tnh thi v, vo nhng thi im
nht nh trong nm, t trng hng tn kho thng rt cao do yu cu d tr thi v;
ngc li, vo nhng thi im khc, lng hng tn kho li qu thp. Tng t, khi sn
phm, hng ha ang giai on tng trng, lng d tr hng tn kho thng cao
p ng nhu cu chim lnh th trng; cn khi sn phm, hng ha vo giai on suy
thoi, trnh ri ro, lng hng tn kho thng c gim xung mc thp nht.
Mt doanh nghip c h thng cung cp tt s gim c lng hng tn kho m
khng nh hng n tnh lin tc ca qu trnh kinh doanh. H thng cung cp c
xem l tin tin hin nay ang c p dng l h thng cung cp kp thi (Just in time).
Theo h thng ny, mi nhu cu v vt t, hng ha phc v cho sn xut, kinh doanh
trong k u c doanh nghip lp k hoch v k hp ng vi cc nh cung cp ht
sc chi tit. V th, doanh nghip khng cn phi d tr hng tn kho, khi s dng n
u, cc nh cung cp s phc v ti . Nh vy, doanh nghip khng nhng tit kim
c vn trong khu d tr m cn tit kim c cc chi ph lin quan n kho tng
bo qun, bo v, gp phn nng cao hiu qu s dng vn ni ring v hiu qu kinh
doanh ni chung.
- V ti sn c nh:
T trng ti sn c nh chim trong tng s ti sn trc ht ph thuc vo
ngnh ngh v lnh vc kinh doanh. Sau na, t trng ny cn ph thuc chnh sch u
t, vo chu k kinh doanh v vo phng php khu hao m doanh nghip p dng. i
vi cc doanh nghip c chnh sch u t mi (c chiu su v chiu rng), trong giai
on mi u t, t trng ny thng cao do lng vn u t ln v mc khu hao
cha nhiu. Mt khc, t trng ca ti sn c nh chim trong tng s ti sn c xc
nh bng gi tr cn li ca ti sn c nh nn phng php khu hao m doanh nghip
vn dng cng c nh hng ng k do mi phng php khu hao khc nhau th c
mc khu hao khc nhau.
Do vy, khi xem xt t trng ca ti sn c nh chim trong tng s ti sn, bn
cnh vi vic lin h vi ngnh ngh v lnh vc kinh doanh ca doanh nghip, nh phn
tch cn lin h vi tnh hnh u t, vi chu k kinh doanh v phng php khu hao
rt ra nhn xt thch hp. ng thi, cn i su xem xt t trng ca tng b phn ti sn
c nh (ti sn c nh hu hnh, ti sn c nh thu ti chnh, ti sn c nh v hnh)
chim trong tng s ti sn; qua , nh gi chnh xc hn tnh hnh u t v c cu ti
sn c nh ca doanh nghip. c bit, cn ch trng n mt s b phn ti sn c
nh v hnh nh: nhn hiu hng ha, quyn pht hnh, bn quyn, bng sng ch... v
trong nn kinh t th trng, gi tr cc b phn ny thng c xu hng gia tng.
T trng ca ti sn c nh chim trong tng s ti sn chnh l ch tiu T sut
u t (hay H s u t), phn nh gi tr cn li ca ti sn c nh chim trong
tng s ti sn l bao nhiu. Tr s ca ch tiu ny ph thuc vo tng ngnh, ngh, lnh
vc kinh doanh c th. Chng hn, ngnh cng nghip thm d v khai thc du kh:
90%, ngnh luyn kim: 70%, ngnh cng nghip thc phm: 10%...
- V bt ng sn u t: Bt ng sn u t trong cc doanh nghip bao gm
quyn s dng t (do doanh nghip b tin ra mua li); nh hoc mt phn ca nh
201

hoc c nh v t; c s h tng do ngi ch s hu hoc ngi i thu ti sn theo

hp ng thu ti chnh nm gi. Cc ti sn ny c ghi nhn l bt ng sn u t
khi doanh nghip nm gi cho thu hoc ch tng gi m khng phi bn trong k
hot ng kinh doanh thng thng hay s dng cho hot ng sn xut, kinh doanh ca
doanh nghip. Khi xem xt t trng ca bt ng sn u t chim trong tng s ti sn,
cn lin h vi cc chnh sch v ch trng v kinh doanh bt ng sn ca doanh
nghip cng nh hiu qu kinh doanh lnh vc ny nh gi.
2.2.3. Phn tch c cu v s bin ng ca ngun vn
tin hnh hot ng kinh doanh, cc doanh nghip cn phi xc nh nhu cu
u t, tin hnh to lp, tm kim, t chc v huy ng vn. Doanh nghip c th huy
ng vn cho nhu cu kinh doanh t nhiu ngun khc nhau; trong , c th qui v hai
ngun chnh l vn ch s hu v n phi tr.
Vn ch s hu l s vn ca cc ch s hu, cc nh u t ng gp ban u
v b sung thm trong qu trnh kinh doanh (vn u t ca ch s hu). Ngoi ra, thuc
vn ch s hu cn bao gm mt s khon khc pht sinh trong qu trnh hot ng kinh
doanh nh: chnh lch t gi hi oi, chnh lch nh gi li ti sn, li nhun sau thu
cha phn phi, cc qu doanh nghip... Vn ch s hu khng phi l cc khon n nn
doanh nghip khng phi cam kt thanh ton.
Khc vi vn ch s hu, n phi tr phn nh s vn m doanh nghip i chim
dng trong qu trnh hot ng kinh doanh; do vy, doanh nghip phi cam kt thanh
ton v c trch nhim thanh ton. Thuc n phi tr cng bao gm nhiu loi khc
nhau, c phn theo nhiu cch khc nhau; trong , phn theo thi hn thanh ton v
i tng n c p dng ph bin. Theo cch ny, ton b n phi tr ca doanh
nghip c chia thnh n phi tr ngn hn (l cc khon n m doanh nghip c trch
nhim phi thanh ton trong vng mt nm hay mt chu k kinh doanh) v n phi tr
di hn (l cc khon n m doanh nghip c trch nhim phi thanh ton ngoi mt
nm hay mt chu k kinh doanh).
Doanh nghip c trch nhim xc nh s vn cn huy ng, ngun huy ng, thi
gian huy ng, chi ph huy ng... sao cho va bo m p ng nhu cu v vn cho kinh
doanh, va tit kim chi ph huy ng, tit kim chi ph s dng vn v bo m an ninh
ti chnh cho doanh nghip. V th, qua phn tch c cu ngun vn, cc nh qun l nm
c c cu vn huy ng, bit c trch nhim ca doanh nghip i vi cc nh cho
vay, nh cung cp, ngi lao ng, ngn sch... v s ti sn ti tr bng ngun vn ca
h. Cng qua phn tch c cu ngun vn, cc nh qun l cng nm c mc c lp
v ti chnh cng nh xu hng bin ng ca c cu ngun vn huy ng.
Vic phn tch c cu ngun vn cng tin hnh tng t nh phn tch c cu ti
sn. Trc ht, cc nh phn tch cn tnh ra v so snh tnh hnh bin ng gia k phn
tch vi k gc v t trng ca tng b phn ngun vn chim trong tng s ngun vn. T
trng ca tng b phn ngun vn chim trong tng s ngun vn c xc nh nh sau:
T trng ca tng b phn ngun
=
vn chim trong tng s ngun vn

Gi tr ca tng b phn ngun vn

x 100

Tng s ngun vn
Vic xem xt tnh hnh bin ng v t trng ca tng b phn ngun vn chim
trong tng s ngun vn gia k phn tch so vi k gc mc du cho php cc nh qun
l nh gi c c cu vn huy ng nhng li khng cho bit cc nhn t tc ng n
202

s thay i c cu ngun vn m doanh nghip huy ng. V vy, bit c chnh xc

tnh hnh huy ng vn, nm c cc nhn t nh hng v mc nh hng ca cc
nhn t n s bin ng v c cu ngun vn, cc nh phn tch cn kt hp c vic
phn tch ngang, tc l so snh s bin ng gia k phn tch vi k gc (c v s tuyt
i v s tng i) trn tng s ngun vn cng nh theo tng loi ngun vn.
Bn cnh vic so snh s bin ng trn tng s ngun vn cng nh tng loi
ngun vn (vn ch s hu, n phi tr) gia k phn tch so vi k gc, cc nh phn
tch cn phi xem xt t trng tng loi ngun vn chim trong tng s v xu hng
bin ng ca chng theo thi gian thy c mc hp l v an ninh ti chnh ca
doanh nghip trong vic huy ng vn. Vic nh gi phi da trn tnh hnh bin ng
ca tng b phn vn huy ng v hiu qu kinh doanh ca doanh nghip trong tng
thi k. Trong iu kin cho php, c th xem xt v so snh s bin ng v t trng
ca tng b phn ngun vn chim trong tng s ngun vn ca doanh nghip qua nhiu
nm v so vi c cu chung ca ngnh nh gi.
Nhm thun tin cho vic nh gi c cu ngun vn, khi phn tch, c th lp
bng sau:
Bng 6.5: Bng phn tch c cu ngun vn
Cui nm
Ch
tiu
A

Cui nm N so vi cui nm

(N-3)
(N-2)
(N-1)
N
(N - 3)
(N - 2)
(N - 1)
S
T
S
T
S
T
S
T
S T T
S T T
S T T
tin trng tin trng tin trng tin trng tin l trng tin l trng tin l trng
B

A. N
phi
tr
I. N
ngn
hn
II. N
di
hn
B.
Vn
ch
s
hu
I. Vn
ch s
hu
II.
Ngu
n kinh
ph v
qu
khc
Tng
s NV

Qua bng phn tch trn, cc nh phn tch s nm c cc ni dung ch yu sau:

- Ct S tin trong k phn tch (Ct I) v k gc (cc ct B, D v G) phn nh
tr s ca tng ch tiu (tng loi ngun vn v tng s ngun vn) thi im cui k
203

tng ng (cui nm N v cc nm lin k trc nm N); trong , s tng cng theo

tng ct ca ch tiu A N phi tr v ch tiu B Vn ch s hu ng bng s liu
ca ch tiu Tng s ngun vn tng k.
- Ct T trng trong k phn tch (ct K) v k gc (cc ct C, E v H) phn
nh t trng ca tng b phn ngun vn (n phi tr v vn ch s hu v tng loi
vn ch s hu, tng khon n phi tr ngn hn, di hn) chim trong tng s ngun
vn tng thi im cui k tng ng (cui nm N v cc nm lin k trc nm N);
trong , s tng cng theo tng ct ca cc ch tiu b phn (N phi tr v Vn ch
s hu) ng bng 100% v ng bng t trng ca ch tiu Tng s ngun vn.
- Ct Cui nm N so vi cui nm (N - 1), (N - 2) v (N - 3):
+ Ct S tin (cc ct L, O v R): phn nh s bin ng v s tuyt i ca
tng s ngun vn cng nh tng loi ngun vn theo thi gian. Qua cc ct ny, cc
nh phn tch s thy c mc bin ng v qui m ca ngun vn cng nh
nguyn nhn nh hng n s thay i v t trng ca tng b phn ngun vn chim
trong tng s ngun vn. ng thi, qua s liu ca ct R, cc nh phn tch s xc nh
c nh hng ca cc nhn t b phn (tng loi ngun vn) n s bin ng ca ch
tiu A N phi tr, ch tiu B Vn ch s hu cng nh nh hng ca N phi
tr v Vn ch s hu n s bin ng ca ch tiu Tng s ngun vn.
+ Ct T l (cc ct M, P v S): phn nh s bin ng v s tng i theo
thi gian ca tng b phn ngun vn chim trong tng s ngun vn. Qua cc ct ny,
cc nh phn tch s thy c mc tng trng v xu hng bin ng theo thi gian
ca tng loi ngun vn.
+ Ct T trng (cc ct N, Q v T): phn nh tnh hnh bin ng v t trng
theo thi gian ca tng loi ngun vn. S thay i theo thi gian v t trng ca tng
b phn ngun vn chim trong tng s ngun vn s cho cc nh qun l nh gi c
xu hng bin ng ca c cu ngun vn hay c cu ngun huy ng.
Bng vic xem xt bng phn tch trn, cc nh qun l s thy c nhng c
trng trong c cu huy ng vn ca doanh nghip, xc nh c tnh hp l v an ton
ca vic huy ng vn. Qua vic xem xt c cu ngun vn v s bin ng v c cu
ngun vn ca nhiu k kinh doanh, gn vi iu kin kinh doanh c th, cc nh qun
l s c quyt nh huy ng ngun vn no vi mc bao nhiu l hp l, bo m
hiu qu kinh doanh cao nht.
Bng phn tch trn cng cho php cc nh qun l nh gi c nng lc ti
chnh cng nh mc c lp v mt ti chnh ca doanh nghip. Nh bit, ton b
ngun vn hnh thnh nn ti sn ca doanh nghip c chia thnh ngun n phi tr
v ngun vn ch s hu; trong , doanh nghip ch chu trch nhim thanh ton s n
phi tr, cn s vn ch s hu doanh nghip khng phi cam kt thanh ton. Nu ngun
vn ch s hu chim t trng cao trong tng s ngun vn, doanh nghip c kh
nng t bo m v mt ti chnh v mc c lp ca doanh nghip i vi cc ch
n (ngn hng, nh cung cp...) l cao. Ngc li, nu n phi tr chim ch yu trong
tng s ngun vn (c v s tuyt i v tng i), kh nng bo m v mt ti chnh
ca doanh nghip s thp, an ninh ti chnh thiu bn vng.
Qua bng phn tch c cu v s bin ng ngun vn, cc nh phn tch s nm
c tr s v s bin ng ca cc ch tiu nh: H s t ti tr (t trng vn ch s
hu trong tng ngun vn), H s n (t trng n phi tr trong tng ngun vn).Cc
ch tiu ny u cho thy mc c lp v mt ti chnh ca doanh nghip. Tr s ca
204

ch tiu H s t ti tr cng cao, mc c lp ti chnh cng cao v ngc li. Cn

tr s ca cc ch tiu H s n cng cao, mc c lp v mt ti chnh ca doanh
nghip cng thp v ngc li.
nh gi chnh xc tnh hp l v mc an ton ti chnh ca doanh nghip,
cc nh phn tch cn lin h vi chnh sch huy ng vn v chnh sch u t trong
tng thi k ca doanh nghip v nguyn nhn dn n s bin ng ca tng loi
ngun vn. Chng hn, trong giai on u t m rng kinh doanh, doanh nghip s huy
ng tt c cc ngun vn c th, nht l ngun vn vay (vay ngn hng, vay cc i
tng khc v vay bng pht hnh tri phiu) v vn gp. Mt khc, cng cn lin h tr
s ca cc ch tiu trn vi tr s trung bnh ngnh hoc vi cc doanh nghip khc tng
ng. Mt iu chc chn rng, nu doanh nghip c tr s ca ch tiu "H s t ti
tr" thp, tr s ca ch tiu "H s n cao s rt kh khn khi thuyt phc cc nh u
t tn dng cho vay. Do vy, doanh nghip cn phi c cc gii php thch hp xy
dng v duy tr c cu ngun vn hp l. C cu ngun vn c xem l ti u l c
cu ngun vn vi mc tiu ti thiu ho chi ph s dng vn. V vy, cc nh phn tch
thng kt hp phn tch ch tiu chi ph s dng vn bnh qun. Ch tiu ny c
xc nh bng cng thc:
n

nvi

NV cfi

Tti cfi

= i 1
= i 1
Trong : nvi: Mc huy ng ca ngun vn i
NV: Tng nhu cu ti tr (Tng s vn d kin huy ng)
Cfi: Chi ph s dng ngun vn i
Tti: T trng ngun vn i
Bng phng php so snh chi ph vn bnh qun k phn tch vi chi ph vn
bnh qun k gc xc nh chnh lch sau tm hiu nhng nguyn nghn dn n
chnh lch, c bit cp n nhng l do khin doanh nghip la chn chnh sch ti
tr c chi ph vn cao.
2.2.4. Phn tch mi quan h gia ti sn v ngun vn
Cc phn tch nu ch dng vic phn tch c cu, s bin ng ti sn v ngun
vn s khng bao gi th hin c chnh sch huy ng v s dng vn ca doanh
nghip. Chnh sch huy ng v s dng vn ca mt doanh nghip khng ch phn nh
nhu cu vn cho hot ng kinh doanh m cn c quan h trc tip n an ninh ti
chnh, n hiu qu s dng vn ca doanh nghip v do vy, tc ng trc tip n hiu
qu kinh doanh cng nh ri ro kinh doanh ca doanh nghip. phn tch mi quan h
gia ti sn v ngun vn, cc nh phn tch thng tnh ra v so snh cc ch tiu sau:
- H s n trn ti sn:
H s n trn ti sn l ch tiu ny phn nh mc ti tr ti sn ca doanh
nghip bng cc khon n. Tr s ca H s n trn ti sn cng cao cng chng t
mc ph thuc ca doanh nghip vo ch n cng ln, mc c lp v mt ti
chnh cng thp. Do vy, doanh nghip cng c t c hi v kh nng tip nhn cc
khon vay do cc nh u t tn dng khng my mn m vi cc doanh nghip c h s
n trn ti sn cao.
N phi tr
H s n
=
trn ti sn
Ti sn
CP

205

H s n trn ti sn cn c th c bin i bng cch thay t s (n phi tr =

Ngun vn - Vn ch s hu = Ti sn - Vn ch s hu) vo cng thc nh sau:
H s n
=
trn ti sn

Ti sn - Vn ch s hu

Ti sn

1-

Vn ch s hu
Ngun vn

= 1 - H s ti tr
Cch tnh ny cho thy, gim H s n trn ti sn, doanh nghip phi tm
mi bin php tng H s ti tr.
- H s kh nng thanh ton tng qut (xem mc 2.1.2 trn).
- H s ti sn trn vn ch s hu:
H s ti sn trn vn ch s hu l ch tiu phn nh mc u t ti sn ca
doanh nghip bng vn ch s hu. Tr s ca ch tiu ny nu cng ln hn 1, chng t
mc c lp v ti chnh ca doanh nghip cng gim dn v ti sn ca doanh nghip
c ti tr ch mt phn bng vn ch s hu v ngc li, tr s ca ch tiu H s ti
sn trn vn ch s hu cng gn 1, mc c lp v mt ti chnh ca doanh nghip
cng tng v hu ht ti sn ca doanh nghip c u t bng vn ch s hu. Ch tiu
ny c tnh nh sau:
Ti sn
H s ti sn trn
=
vn ch s hu
Vn ch s hu
C th vit li ch tiu ny theo cch khc nh sau:
H s ti sn trn = Vn ch s hu + N phi tr = 1 +
vn ch s hu
Vn ch s hu

N phi tr

Vn ch s hu
Nh vy, gim H s ti sn trn vn ch s hu, cc nh qun l phi tm
mi bin php gim t l n phi tr trn vn ch s hu. C nh vy mi tng cng
c tnh t ch v ti chnh.
Nhm thun tin cho vic nh gi mi quan h gia ti sn v ngun vn, qua
thy r c chnh sch huy ng v s dng vn, khi phn tch, c th lp bng sau:
Bng 6.6: Bng phn tch mi quan h gia ti sn v ngun vn
Cui nm
Cui nm N so vi cui nm
Ch tiu
(N - 3)
(N - 2)
(N - 1)
(N-3) (N-2) (N-1) N

%
A

1. H s n trn ti sn
2. H s kh nng thanh
ton tng qut
3. H s ti sn so vi
vn ch s hu

Qua bng phn tch trn, cc nh phn tch s nm c cc ni dung ch yu

sau:
- Cc ct B, C, D v E phn nh tr s ca tng ch tiu thi im cui k
206

tng ng (cui nm N v cc nm lin k trc nm N).

- Cc ct F, H v K phn nh mc bin ng v s tuyt i ca tng ch
tiu theo thi gian. Qua cc ct ny, cc nh phn tch s thy c mc bin ng v
qui m ca tng ch tiu.
+ Ct % (cc ct G, I v L): phn nh s bin ng v s tng i theo thi
gian ca tng ch tiu. Qua cc ct ny, cc nh phn tch s thy c mc tng
trng v xu hng bin ng theo thi gian ca tng ch tiu phn nh mi quan h
gia ti sn v ngun vn.
Bng vic xem xt bng phn tch trn, cc nh qun l s thy c nhng c
trng trong chnh sch huy ng v s dng vn ca doanh nghip, xc nh c tnh
hp l v an ton ca vic huy ng vn. Qua vic xem xt s bin ng ca tng ch
tiu qua nhiu k kinh doanh, gn vi iu kin kinh doanh c th, cc nh qun l s c
quyt nh huy ng ngun vn no vi mc bao nhiu l hp l, bo m hiu qu
kinh doanh cao nht v an ninh ti chnh bn vng nht.
2.3. Phn tch tnh hnh bo m vn cho hot ng kinh doanh
2.3.1. Khi nim v ni dung phn tch
tin hnh hot ng sn xut, kinh doanh, cc doanh nghip cn phi c ti
sn, bao gm ti sn ngn hn v ti sn di hn. Vic bo m y nhu cu v ti sn
l mt vn ct yu bo m cho qu trnh kinh doanh c tin hnh lin tc v c
hiu qu.
Nhm p ng nhu cu v ti sn cho hot ng kinh doanh, doanh nghip cn
phi tp hp cc bin php ti chnh cn thit cho vic huy ng, hnh thnh ngun ti
tr ti sn (ngun vn). Ngun ti tr ti sn (ngun vn) ca doanh nghip c hnh
thnh trc ht t ngun vn ca bn thn ch s hu (vn u t ca ch s hu ban
u v b sung trong qu trnh kinh doanh, cc qu doanh nghip c ngun gc t li
nhun, li nhun cha phn phi, cc ngun kinh ph, ngun vn xy dng c bn...);
sau na, ngun vn ca doanh nghip c hnh thnh t ngun vn vay (vay ngn hn,
di hn, trung hn ngn hng v vay cc i tng khc). Cui cng, ngun vn c
hnh thnh do chim dng trong qu trnh thanh ton (n ngi cung cp, n ngi lao
ng, n Ngn sch Nh nc... k c s chim dng bt hp php).
Phn tch tnh hnh bo m vn cho hot ng kinh doanh chnh l vic xem xt
mi quan h cn i gia ti sn v ngun hnh thnh ti sn ca doanh nghip. Mi
quan h ny phn nh cn bng ti chnh ca doanh nghip. V th, khi phn tch tnh
hnh bo m vn cho hot ng kinh doanh, cc nh phn tch thng xem xt tnh hnh
bo m vn theo quan im lun chuyn vn v tnh hnh bo m vn theo quan im
n nh ngun ti tr cng vi cn bng ti chnh ca doanh nghip.
2.3.2. Phn tch tnh hnh bo m vn theo quan im lun chuyn vn
Xt theo quan im lun chuyn vn, ti sn ban u ca doanh nghip c hnh
thnh trc ht bng ngun vn ch s hu; ngha l, doanh nghip s dng s vn ch
s hu ca mnh ti tr ti sn ban u phc v cho hot ng kinh doanh. S ti sn
ban u c ti tr bng vn ch s hu ny khng bao gm s ti sn trong thanh ton
(khon b chim dng). Mi quan h ny th hin qua ng thc:
Vn ch s hu = Ti sn ngn hn + Ti sn di hn
Cc ch tiu ca ng thc trn u c thu thp trn Bng cn i k ton. C
207

th:
- Vn ch s hu: phn nh tng s vn ch s hu hin c ti doanh nghip. Ch
tiu Vn ch s hu c thu thp ch tiu B Vn ch s hu, M s 400.
- Ti sn ngn hn: phn nh s ti sn ngn hn u t ban u bng vn ch s
hu, khng bao gm cc khon phi thu pht sinh trong thanh ton. Thuc ti sn ngn
hn ban u bao gm: "Tin v cc khon tng ng tin (M s 110), "Cc khon
u t ti chnh ngn hn (M s 120), "Hng tn kho" (M s 140), "Chi ph tr trc
ngn hn" (M s 151) v "Ti sn ngn hn khc (M s 158).
- Ti sn di hn: phn nh s ti sn di hn u t ban u bng vn ch s hu,
khng bao gm cc khon phng thc pht sinh trong thanh ton. Thuc ti sn di hn
ban u bao gm: "Ti sn c nh" (M s 220), "Bt ng sn u t" (M s 240),
"Cc khon u t ti chnh di hn" (M s 250), "Chi ph tr trc di hn" (M s
261) v "Ti sn di hn khc" (M s 268).
V th, c th th hin ng thc trn c th nh sau:
B Vn ch s hu (M s 400) = A Ti sn ngn hn [I (M s 110 "Tin v
cc khon tng ng tin") + II (M s 120 "Cc khon u t ti chnh ngn hn") +
IV (M s 140 "Hng tn kho") + V (M s 151 "Chi ph tr trc ngn hn" v M s
158 "Ti sn ngn hn khc")] + B Ti sn di hn [II (M s 220 "Ti sn c nh") +
III (M s 240 "Bt ng sn u t") + IV (M s 250 "Cc khon u t ti chnh di
hn") + V (M s 261 "Chi ph tr trc di hn" v M s 268 "Ti sn di hn khc")]
(1)
V tri v v phi ca cn i (1) c th chi tit trn bng sau:
Bng 6.7: Bng cn i gia vn ch s hu vi ti sn
Vn ch s hu
Ti sn
I. Ti sn ngn hn
1. Tin v cc khon tng ng tin (M s 110)
2. Cc khon u t ti chnh ngn hn (M s 120)
3. Hng tn kho (M s 140)
4. Chi ph tr trc ngn hn (M s 151)
Vn ch s hu
5. Ti sn ngn hn khc (M s 158)
(Loi B, Ngun
II. Ti sn di hn
vn, M s 400)
1. Ti sn c nh (M s 220)
2. Bt ng sn u t (M s 240)
3. Cc khon u t ti chnh di hn (M s 250)
4. Chi ph tr trc di hn (M s 261)
5. Ti sn di hn khc (M s 268)
Cn i (1) ch l cn i mang tnh l thuyt, ngha l vi ngun vn ch s hu,
doanh nghip trang tri cc loi ti sn ban u phc v cho cc hot ng ch yu
m khng phi i vay hoc chim dng. Trong thc t, thng xy ra mt trong hai
trng hp:
+ V tri > V phi:
208

V tri > v phi ng ngha vi s vn ch s hu ca doanh nghip ln hn s

ti sn ban u. Do vy, s vn ch s hu ca doanh nghip d tha, khng s dng ht
nn s b chim dng.
+ V tri < V phi:
V tri < v ng ngha vi s vn ch s hu ca doanh nghip nh hn s ti
sn ban u. Do vy, c s ti sn phc v cho cc hot ng kinh doanh, doanh
nghip phi i vay hoc chim dng vn t bn ngoi.
Trong qu trnh hot ng kinh doanh, khi vn ch s hu khng p ng nhu
cu v vn cho kinh doanh, doanh nghip c php i vay b sung vn kinh doanh.
Loi tr cc khon vay qu hn th cc khon vay ngn hn, trung hn v di hn (ca
Ngn hng hay ca cc t chc, c nhn trong v ngoi nc) cha n hn tr, dng
cho mc ch kinh doanh u c coi l ngun vn vay hp php (vay hp php). Do
vy, v mt l thuyt, chng ta li c quan h cn i sau y:
Vn ch s hu + Vn vay hp php = Ti sn ngn hn + Ti sn di hn
(2)
Trong , vn vay hp php bao gm vay ngn hn (ch tiu Vay v n ngn
hn, M s 311, chi tit Vay ngn hn 1), vay di hn (ch tiu Vay v n di hn,
M s 334, chi tit Vay di hn2). V th, cn i (2) c vit li nh sau:
B Vn ch s hu (M s 400) + A Vn vay hp php [I (M s 311, chi tit
Vay ngn hn) + II (M s 334, chi tit Vay di hn) = A Ti sn ngn hn [I (M
s 110) + II (M s 120) + IV (M s 140) + V (M s 151 v M s 158)] + B Ti sn
di hn [II (M s 220) + III (M s 240) + IV (M s 250) + V (M s 261 v M s
268)] (2)
C th phn nh cn i (2) qua bng 6.8 sau:
Bng 6.8: Bng cn i gia vn ch s hu v vn vay trong hn vi ti sn
Vn ch s hu v vn vay
Ti sn
trong hn
I. Ti sn ngn hn
1. Tin v cc khon tng ng tin (M s 110)
2. Cc khon u t ti chnh ngn hn (M s 120)
I. Vn ch s hu (Loi B,
3. Hng tn kho (M s 140)
Ngun vn, M s 400)
4. Chi ph tr trc ngn hn (M s 151)
II. Vn vay trong hn
5. Ti sn ngn hn khc (M s 158)
1. Vay v n ngn hn (M s
II. Ti sn di hn
311, chi tit Vay ngn hn)
1. Ti sn c nh (M s 220)
2. Vay v n di hn (M s
2. Bt ng sn u t (M s 240)
334, chi tit Vay di hn)
3. Cc khon u t ti chnh di hn (M s 250)
4. Chi ph tr trc di hn (M s 261)
5. Ti sn di hn khc (M s 268)
1
2

Phn chi tit Vay ngn hn c phn nh trn Bn thuyt minh bo co ti chnh, mc V - 15a.
Phn chi tit Vay di hn c phn nh trn Bn thuyt minh bo co ti chnh, mc V - 20a

209

Cn i (2) hu nh khng xy ra m trn thc t, thng xy ra mt trong hai

trng hp:
+ V tri > V phi:
Trng hp ny ng ngha vi s vn ch s hu v vn vay hp php hin c
ca doanh nghip ln hn s ti sn ban u, tc l khng s dng ht s vn hin c.
Do vy, s vn d tha ca doanh nghip s b chim dng.
+ V tri < V phi:
Ngc vi trng hp trn, trong trng hp ny, lng ti sn ban u phc v
cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip ln hn s vn ch s hu v vn vay hp
php. Do vy, c ti sn phc v cho nhu cu kinh doanh, doanh nghip buc phi
i chim dng vn trong thanh ton (chim dng hp php v bt hp php).
Mt khc, do tnh cht cn bng ca Bng cn i k ton, tng s ti sn lun
lun bng tng s ngun vn nn t cn i (2) chng ta c cn i (3) sau y:
Vn ch s hu + Vn vay hp php + Ngun vn thanh ton = Ti sn ngn
hn + Ti sn di hn + Ti sn thanh ton (3)
Ngun vn thanh ton l ton b s vn m doanh nghip i chim dng ca cc
i tc trong thanh ton (k c chim dng bt hp php). Ngun vn thanh ton bao
gm ngun vn thanh ton ngn hn v ngun vn thanh ton di hn; trong , ngun
vn thanh ton ngn hn l s vn chim dng trong thanh ton m doanh nghip c
trch nhim phi thanh ton cho cc i tc trong vng mt nm hay mt chu k kinh
doanh. Ngun vn thanh ton ngn hn trong doanh nghip bao gm:
- Vay v n ngn hn (M s 311, chi tit N di hn n hn tr3);
- Phi tr ngi bn (M s 312);
- Ngi mua tr tin trc (M s 313);
- Thu v cc khon phi np Nh nc (M s 314);
- Phi tr ngi lao ng (M s 315);
- Chi ph phi tr (M s 316);
- Phi tr ni b (M s 317);
- Phi tr theo tin hp ng xy dng (M s 318);
- Cc khon phi tr, phi np ngn hn khc (M s 319);
- D phng phi tr ngn hn (M s 320).
Ngun vn thanh ton di hn trong doanh nghip gm cc khon chim dng
trong thanh ton c thi hn trn mt nm hay ngoi mt chu k kinh doanh. Thuc
ngun vn thanh ton di hn trong doanh nghip gm:
- Phi tr di hn ngi bn (M s 331);
- Phi tr di hn ni b (M s 332);
- Phi tr di hn khc (M s 333);
- Vay v n di hn (M s 334, chi tit N di hn4);
- Thu thu nhp hon li phi tr (M s 335);
3
4

Phn chi tit N di hn n hn tr c phn nh trn Bn thuyt minh bo co ti chnh, mc V - 15b.

Phn chi tit N di hn c phn nh trn Bn thuyt minh bo co ti chnh, mc V - 20b.

210

- D phng tr cp mt vic lm (M s 336);

- D phng phi tr di hn (M s 337).
Ti sn thanh ton v thc cht l s ti sn ca doanh nghip nhng b cc i
tc chim dng, doanh nghip c trch nhim phi thu hi. Thuc ti sn thanh ton gm
ti sn thanh ton ngn hn (l s ti sn m doanh nghip c trch nhim thu hi trong
thi hn mt nm hay mt chu k kinh doanh) v ti sn thanh ton di hn (l s ti sn
m doanh nghip c trch nhim thu hi ngoi mt nm hay mt chu k kinh doanh). Ti
sn thanh ton phn nh trn Bng cn i k ton c th nh sau:
- Cc khon phi thu ngn hn (M s 130);
- Thu GTGT c khu tr (M s 152);
- Thu v cc khon khc phi thu Nh nc (M s 154);
- Cc khon phi thu di hn (M s 210);
- Ti sn thu thu nhp hon li (M s 262).
T , cn i (3) c vit li nh sau:
Bng 6.9: Cn i gia ti sn v ngun ti tr ti sn ca doanh nghip
VN CH S HU V VN
VAY HP PHP

TI SN NGN HN V TI SN DI HN

I. Vn ch s hu (Loi B,
Ngun vn, M s 400)
- II. Vn vay trong hn
1. Vay
nTHANH
ngn hnTON
(M s
TI v
SN
311, chi tit Vay ngn hn)
N phi
hns
2.I. Vay
v nthu
di ngn
hn (M
334,
chikhon
tit Vay
1. Cc
phidi
thuhn)
ngn
hn (M s 130)
2. Thu GTGT c khu tr
(M s 152)
3. Thu v cc khon khc
phi thu Nh nc (M s
154)

II. N phi thu di hn

1. Cc khon phi thu di hn
(M s 210)
2. Ti sn thu thu nhp hon
li (M s 262)

==

- -

I. Ti sn ngn hn
1. Tin v cc khon tng ng tin (M s 110)
2. Cc khon u t ti chnh ngn hn (M s 120)
3. Hng tn kho (M s 140)
4. Chi ph tr trc ngn hn (M s 151)
5. Ti sn ngn hn khc (M s 158)
II. Ti sn di hn
1. Ti sn c nh
(M sVN
220) THANH TON
NGUN
2. Bt ng sn u t (M s 240)
I. Ngun vn thanh ton ngn hn
3. Cc khon u t ti chnh di hn (M s 250)
1. N ngn hn (M s 311, chi tit N di hn n hn tr)
4. Chi ph tr trc di hn (M s 261)
2. Phi tr ngi bn (M s 312)
5. Ti sn di hn khc (M s 268)
3. Ngi mua tr tin trc (M s 313)
4. Thu v cc khon phi np Nh nc (M s 314)
5. Phi tr ngi lao ng (M s 315)
6. Chi ph phi tr (M s 316)
7. Phi tr ni b (M s 317)
8. Phi tr theo tin k hoch hp ng xy dng (M s
318)
9. Cc khon phi tr, phi np khc (M s 319)
10. D phng phi tr ngn hn (M s 320)
II. Ngun vn thanh ton di hn
1. Phi tr di hn ngi bn (M s 331)
2. Phi tr di hn ni b (M s 332)
3. Phi tr di hn khc (M s 333)
4. N di hn (M s 334, chi tit N di hn)
5. Thu211
thu nhp hon li phi tr (M s 335)
6. D phng tr cp mt vic lm (M s 336)
7. D phng phi tr di hn (M s 337)

B Vn ch s hu (M s 400) + A Vn vay hp php [I (M s 311, chi tit

Vay ngn hn) + II (M s 334, chi tit Vay di hn) + I Ngun vn thanh ton
ngn hn (cc M s 311, chi tit N di hn n hn tr; M s 312; M s 313; M
s 314; M s 315; M s 316; M s 317; M s 318; M s 319 v M s 320) + II
Ngun vn thanh ton di hn (cc M s 331; 332; 333; M s 334, chi tit N di
hn; M s 335; M s 336 v M s 337) = A Ti sn ngn hn [I (M s 110) + II
(M s 120) + IV (M s 140) + V (M s 151 v M s 158)] + B Ti sn di hn [II
(M s 220) + III (M s 240) + IV (M s 250) + V (M s 261 v M s 268)] + A
Ti sn thanh ton ngn hn [III (M s 130) + V (M s 152, 154)] + B Ti sn
thanh ton di hn [I (M s 210) + V (M s 262)] (3)
Cn i (3) c th bin i v cn i (4) nh sau:
B Vn ch s hu (M s 400) + A Vn vay hp php [I (M s 311, chi tit
Vay ngn hn) + II (M s 334, chi tit Vay di hn) - A Ti sn ngn hn [I (M
s 110) + II (M s 120) + IV (M s 140) + V (M s 151 v M s 158)] - B Ti sn
di hn [II (M s 220) + III (M s 240) + IV (M s 250) + V (M s 261 v M s
268)] = A Ti sn thanh ton ngn hn [III (M s 130) + V (M s 152, 154)] + B
Ti sn thanh ton di hn [I (M s 210) + V (M s 262)] - I Ngun vn thanh ton
ngn hn (M s 311, chi tit N di hn n hn tr; M s 312; M s 313; M s
314; M s 315; M s 316; M s 317; M s 318; M s 319 v M s 320) - II
Ngun vn thanh ton di hn (cc M s 331; 332; 333; M s 334, chi tit N di
hn; M s 335; M s 336 v M s 337)] (4)
Cn i (4) cho thy: s vn m doanh nghip b chim dng (phn chnh lch
gia vn ch s hu v vn vay hp php ln hn s ti sn ngn hn v ti sn di hn
tng ng) ng bng s chnh lch gia s ti sn pht sinh trong qu trnh thanh ton
(n phi thu ngn hn v n phi thu di hn) vi ngun vn chim dng trong thanh
ton (n phi tr ngn hn v di hn) v ngc li; s vn m doanh nghip i chim
dng (phn chnh lch gia s ti sn ngn hn v ti sn di hn ln hn s vn ch s
hu v vn vay hp php) ng bng s chnh lch gia ngun vn chim dng trong
thanh ton (cng n phi tr) vi s ti sn pht sinh trong qu trnh thanh ton (n phi
thu ngn hn v di hn). Cn i (4) trn y th hin cn i gia ti sn v ngun ti
tr ti sn ca doanh nghip.
2.3.3. Phn tch tnh hnh bo m vn theo tnh n nh ca ngun ti tr
Phn tch tnh hnh m bo vn theo tnh n nh ca ngun ti tr c thc
hin da trn c s phn chia ngun hnh thnh nn ti sn s dng trong qu trnh hot
ng ca doanh nghip thnh hai loi tng ng vi thi gian lun chuyn ti sn l
Ngun vn ngn hn v ngun vn di hn. Ngun vn ngn hn l ngun ti tr m
doanh nghip s dng tm thi vo vo hot ng trong mt thi gian ngn nn cn gi
l ngun ti tr tm thi. Thuc ngun vn ngn hn (ngun ti tr tm thi) bao gm
212

cc khon N ngn hn. Ngun vn di hn l ngun vn m doanh nghip c s

dng lu di trong qu trnh hot ng. Ngun vn ny thng xuyn tn ti doanh
nghip trong mt chu k kinh doanh ti tr cho ti sn s dng vo hot ng ca
doanh nghip. V vy ngun vn di hn cn gi l ngun ti tr thng xuyn. Thuc
ngun vn di hn (ngun ti tr thng xuyn) bao gm vn ch s hu v n di hn.
Mt khc, quan st chu trnh ti chnh ca doanh nghip c biu hin qua s
:
Th trng ti chnh

To vn

Ti
tr

u t ti chnh

u t SXKD

Hot ng
kinh doanh
Thu nhp t
HKD

Thu nhp
ti chnh
Tng thu nhp ca doanh nghip
Phn
chia
thu
nhp

Thc hin cc
ngha v

Phn chia cho

ch s hu

Gi li trong
doanh nghip

Chu trnh cho thy r 2 nghip v l ti tr (gm to vn v u t) v phn

chia thu nhp. Vic phn chia thu nhp din ra sau hot ng ti tr mt thi gian nht
nh. iu ny xc nh nguyn tc c bn m bo cn bng ti chnh l: Ti sn
c ti tr trong mt thi gian khng thp hn thi gian chuyn ho ti sn y ni
khc i: Thi gian ca ngun vn ti tr phi khng thp hn tui th ca ti sn c
ti tr. Nh vy, khi tnh n an ton, n nh trong vic ti tr, nguyn tc cn bng
ti chnh i hi: Ti sn di hn ch c ti tr bi ngun vn di hn (ngun ti tr
thng xuyn); ngun vn ngn hn (ngun ti tr tm thi) ch ti tr cho ti sn ngn
hn.
Vi nguyn tc trn, khi phn tch mc m bo vn theo tnh n nh, ngun
ti tr cn xc nh phn ngun vn di hn, thng xuyn lu li doanh nghip c s
dng ti tr cho ti sn lun chuyn lin tc, thi gian lun chuyn ngn (ti sn ngn
hn). Phn ngun vn di hn ti tr cho Ti sn ngn hn c gi l vn lu chuyn.
Cn c vo Bng cn i ki ton, c th khi qut cn bng ti chnh ca doanh
nghip theo gc n nh ngun ti tr qua s sau y:
213

Cn bng ti chnh theo gc n nh ngun ti tr ti sn

S trn cho thy cn bng ti chnh c th hin qua ng thc:

Ti sn
Ngun vn ngn
Ngun vn di hn
Ti sn
+
ngn
+
= hn (Ngun ti
(Ngun ti tr
di hn
hn
tr tm thi
thng xuyn)
Hay
Ti sn
Ngun ti
Ti
Ngun ti tr
ngn
= tr thng - sn di
tm thi
hn
xuyn
hn
Phn tch tnh hnh ti tr thc cht l xem xt mi quan h gia Ngun vn di
hn (bao gm ngun vn ch s hu v vay di hn) vi Ti sn di hn hay Ti sn
ngn hn vi ngun vn tm thi.
Nu ngun vn di hn ln hn ti sn di hn th doanh nghip c vn lu
chuyn. y l du hiu an ton i vi doanh nghip v n cho php doanh nghip
ng u c vi nhng ri ro c th xy xa nh vic ph sn ca khch hng ln,
vic ct gim tn dng ca cc nh cung cp k c vic thua l nht thi
Vn lu chuyn (VLC) c xc nh bng cng thc:
VLC = Ngun vn di hn - Ti sn di hn
214

Hay VLC = (Vn ch s hu + N di hn) - Ti sn di hn

Hoc VLC = Ti sn ngn hn - Ngun vn ngn hn
Cng thc ny cho thy c 2 nhn t nh hng n vn lu chuyn l ngun vn
di hn (ngun ti tr thng xuyn) v ti sn di hn hay vn ch s hu, N di hn
v ti sn di hn hoc ti sn ngn hn v n ngn hn. i su xem xt tng nhn t c
th thy nguyn nhn nh hng n vn lu chuyn.
Phng php phn tch c tin hnh l phng php so snh kt hp vi
phng php xc nh mc nh hng ca tng nhn t. C th so snh VLC lin
hon gia cc im khc nhau ng thi xc nh mc nh hng ca tng nhn t
bng phng php cn i v xc nh nhng nguyn nhn nh hng. Nhng nguyn
nhn thng thng dn n s bin ng ca vn lun chuyn thng l:
- Nguyn nhn thuc bn thn chnh sch ti tr nh: gi li thu nhp tng
vnvic i vay hay tr bt n vay
- Nguyn nhn thuc chnh sch u t nh quyt nh tng cng hay gim bt
u t, nhng quyt nh v u t di hn hay u t ngn hn..
- Nguyn nhn v hiu qu kinh doanh v kh nng sinh li
- Nguyn nhn v chnh sch khu hao v d phng
-
Trng hp ngun vn di hn nh hn hoc bng ti sn di hn ngha l doanh
nghip khng c vn lu chuyn. Vic ngun vn di hn nh hn ti sn c nh v ti
sn s dng trong di hn ng ngha vi vic doanh nghip dng mt phn ngun
vn c th s dng trong ngn hn ti tr cho Ti sn di hn. K c khi ngun vn
di hn bng ti sn di hn iu c ngha: ngun vn di hn ca doanh nghip va
ti tr cho ti sn di hn, cn bng ti chnh trong trng hp ny tuy vn t
c song tnh n nh cha cao, nguy c vi phm nguyn tc cn bng ti chnh vn
tim tng. y l chnh sch ti tr khng em li s n nh v an ton, tnh trng bi t
v ti chnh ca doanh nghip ang din ra. tn ti, ngoi vic lin tc phi o n,
doanh nghip cn nhanh chng thot khi tnh trng ny. Khi cc i tng bn ngoi
cn ch nh gi cc bin php doanh nghip s dng thot khi tnh trng bi t
xy ra v kh nng thc hin cc bin php . Cc phng php c th s dng l thu
hp quy m ti sn c nh, thu hi u t u t ti chnh di hn, tng vay di hn hay
s dng cc cng c ti chnh di dn
c cn c nh gi tnh n nh v bn vng ca cn bng ti chnh, khi phn
tch, cc nh phn tch cn thit phi xem xt s bin ng ca vn lu chuyn trong
nhiu k lin tc. iu va khc phc c s sai lch v s liu do tnh thi v hay
chu k kinh doanh ca doanh nghip li va cho php d on c tnh n nh v cn
bng ti chnh trong tng lai.
Ngoi ra khi phn tch mc m bo vn trong doanh nghip cc nh phn tch
cn tin hnh xem xt trong k doanh nghip s dng ngun vn huy ng c nh th
no, vo vic g t c nh gi v tnh hnh ti chnh. thc hin vic ny, trc ht
cn lit k s thay i cc ch tiu trn bng cn i gia nm nay vi nm k trc. Sau
lp bng phn tch tnh hnh s dng ngun ti tr trong nm (bng 6.10)
Bng ny c kt cu thnh 2 phn: Phn "Ngun ti tr v Phn "S dng
ngun ti tr", mi phn c chia thnh 2 ct: "S tin" v "T trng") theo tiu thc:
215

. Nu tng phn ti sn, gim phn ngun vn ghi vo phn s dng vn.
. Nu tng phn ngun vn, gim phn ti sn th ghi vo phn ngun ti tr vn.

Bng 6.10: Phn tch tnh hnh s dng ngun ti tr

Ngun ti tr
S tin
T trng
Cc ch tiu ngun vn tng
Cc ch tiu ti sn gim
Cng
100
S dng ngun ti tr
S tin
T trng
Cc ch tiu ti sn tng
Cc ch tiu ngun vn gim
Cng
100
Thng qua bng phn tch trn c th thy c, trong nm doanh nghip s dng
vn vo vic g, lm th no m thc hin c cc s dng , trn c s y nh gi
c hin ti doanh nghip ang gp kh khn hay ang c tnh hnh ti chnh lnh mnh.
2.4. Phn tch tnh hnh v kh nng thanh ton
2.4.1. ngha v mc ch phn tch
Bng vic phn tch tnh hnh thanh ton v kh nng thanh ton ca doanh nghip,
cc nh phn tch c th nh gi c cht lng hot ng ti chnh, nm c vic
chp hnh k lut thanh ton nh gi c sc mnh ti chnh hin ti, tng lai cng
nh d on c tim lc trong thanh ton v an ninh ti chnh ca doanh nghip.
Thc t cho thy, mt doanh nghip c hot ng ti chnh tt v lnh mnh, s
khng pht sinh tnh trng dy da n nn, chim dng vn ln nhau, kh nng thanh
ton di do. Ngc li, khi mt doanh nghip pht sinh tnh trng n nn dy da, ko
di th chc chn, cht lng hot ng ti chnh ca doanh nghip khng cao (trong
c qun l n), thc trng ti chnh khng my sng sa, kh nng thanh ton thp. V
th, c th ni, qua phn tch tnh hnh v kh nng thanh ton ca doanh nghip, cc
nh qun l c th nh gi c cht lng v hiu qu hot ng ti chnh. cng
chnh l mc ch ca phn tch tnh hnh v kh nng thanh ton.
2.4.2. Phn tch tnh hnh thanh ton
Tnh hnh thanh ton ca doanh nghip th hin qua vic thu hi cc khon n
phi thu v vic chi tr cc khon n phi tr ca doanh nghip. Do cc khon n phi
thu v n phi tr trong doanh nghip ch yu l cc khon n i vi ngi mua, ngi
bn nn khi phn tch, cc nh phn tch ch yu i su xem xt cc khon n phi thu
ngi mua (tin bn hng ha, dch v...); khon n phi tr ngi bn (tin mua hng
ha, vt t, dch v ...). i vi cc doanh nghip thng xuyn pht sinh cc khon n
vi Ngn sch, vi n v ni b, khi phn tch cng cn xem xt cc mi quan h thanh
ton ny. V mt tng th, khi phn tch tnh hnh thanh ton, cc nh phn tch tnh ton
v so snh cc ch tiu sau y v da vo s bin ng ca cc ch tiu nhn xt:
216

- T l cc khon n phi thu so vi cc khon n phi tr (%): Ch tiu ny phn

nh cc khon doanh nghip b chim dng so vi cc khon i chim dng v c tnh
theo cng thc sau:
N phi thu
T l cc khon n phi thu
=
x 100
so vi cc khon n phi tr
N phi tr
Nu t l ny tr ln hn 100%, chng t s vn ca doanh nghip b chim dng
ln hn s vn m doanh nghip i chim dng. Ngc li, nu ch tiu ny nh hn
100%, chng t s vn doanh nghip b chim dng nh hn s vn i chim dng.
Thc t cho thy, s vn i chim dng ln hn hay nh hn s vn b chim dng u
phn nh tnh hnh ti chnh khng lnh mnh.
- S vng quay cc khon phi thu ngn hn (vng): S vng quay cc khon phi
thu ngn hn l ch tiu phn nh trong k kinh doanh, cc khon phi thu ngn hn quay
c my vng. Nh phn tch trn, do s n phi thu trong cc doanh nghip ch
yu pht sinh trong qu trnh tiu th sn phm, hng ha, dch v nn s vng quay cc
khon phi thu thng ch tnh cho s tin hng bn chu. Tuy nhin cc i tng bn
ngoi doanh nghip c th s dng doanh thu thun v bn hng. S vng quay cc
khon phi thu ngn hn c tnh theo cng thc:
S vng quay cc khon = Tng s tin hng bn chu (hoc doanh thu thun)
phi thu ngn hn
S d bnh qun cc khon phi thu ngn hn
Ch tiu ny cho bit mc hp l ca s d cc khon phi thu ngn hn v
hiu qu ca vic thu hi n ngn hn. Nu s vng quay ca cc khon phi thu ngn
hn ln, chng t doanh nghip thu hi tin hng kp thi, t b chim dng vn. Tuy
nhin, s vng quay cc khon phi thu ngn hn nu qu cao s khng tt v c th nh
hng n khi lng hng tiu th do phng thc thanh ton qu cht ch (ch yu l
thanh ton ngay trong thi gian ngn).
Trong cng thc trn, s d bnh qun cc khon phi thu c tnh nh sau:
S d bnh qun cc
khon phi thu ngn hn

Tng s n phi thu ngn hn u nm v cui nm

2

Ngoi cch tnh trn, ch tiu "S vng quay cc khon phi thu ngn hn cn c
th tnh cho ton b cc khon phi thu ngn hn hay tng khon phi thu c th (phi
thu ngi bn, phi thu ni b...). Mi cch tnh s cho php cc nh qun l nh gi
c tnh hnh thanh ton theo tng i tng.
- Thi gian thu tin bnh qun: Thi gian thu tin (cn gi l thi gian quay vng
cc khon phi thu ngn hn hoc k thu tin bnh qun) l ch tiu phn nh thi gian
bnh qun thu cc khon phi thu ngn hn. Ch tiu ny c tnh nh sau:
Thi gian ca k phn tch
Thi gian thu
=
tin bnh qun
S vng quay cc khon phi thu ngn hn
Thi gian thu tin cng ngn, chng t tc thu hi tin hng cng nhanh,
doanh nghip t b chim dng vn. Ngc li, thi gian thu tin cng di, chng t tc
thu hi tin hng cng chm, s vn doanh nghip b chim dng nhiu. Tuy nhin,
thi gian thu tin ngn qu s gy kh khn cho ngi mua, khng khuyn khch ngi
mua nn s nh hng n tc bn hng.
217

Khi phn tch, cn tnh ton v so snh vi thi gian bn chu quy nh cho khch
hng. Nu thi gian thu tin ln hn thi gian bn chu qui nh cho khch hng th vic
thu hi cc khon phi thu l chm; ngc li, s ngy qui nh bn chu cho khch hng
ln hn thi gian thu hi tin hng bn ra, chng t vic thu hi n sm hn so vi k
hoch v thi gian.
i vi cc doanh nghip m nhp iu kinh doanh n nh, t b nh hng ca
tnh thi v v chu k kinh doanh, ch tiu "Thi gian thu tin" cn c th tnh theo cng
thc sau:
S d cc khon phi thu cui nm
Thi gian thu
=
tin bnh qun
Mc tin hng bn chu bnh qun 1 ngy
Vi cch tnh ny (t s phn nh s n phi thu ti thi im phn tch), cc nh
qun l bit c khong thi gian cn thit doanh nghip c th thu hi ht cc
khon n hin ti.
- S vng quay cc khon phi tr ngn hn (vng): S vng quay cc khon phi
tr ngn hn l ch tiu phn nh trong k kinh doanh, cc khon phi tr ngn hn quay
c bao nhiu vng. Cng tng t nh ch tiu "S vng quay cc khon phi thu
ngn hn, ch tiu ny cng c tnh cho s tin m doanh nghip mua chu v vt t,
hng ha, ti sn, dch v theo cng thc:
Tng s tin chm tr
S vng quay cc
=
khon phi tr ngn hn
S d bnh qun cc khon phi tr ngn hn
Ch tiu ny cho bit mc hp l ca s d cc khon phi tr ngi bn v
hiu qu ca vic thanh ton n. Nu s vng quay ca cc khon phi tr ln, chng t
doanh nghip thanh ton tin hng kp thi, t i chim dng vn. Tuy nhin, s vng
quay cc khon phi tr nu qu cao c th nh hng n kt qu kinh doanh trong k
ca doanh nghip, do doanh nghip phi huy ng mi ngun vn tr n (k c vay,
bn r hng ho, dch v...).
Trong cng thc trn, s d bnh qun cc khon phi tr c tnh nh sau:
Tng s n phi tr ngn hn u nm v cui nm
S d bnh qun cc
=
khon phi tr ngn hn
2
Ngoi cch tnh trn, ch tiu "S vng quay cc khon phi tr ngn hn c th
tnh cho ton b cc khon phi tr ngn hn hay tng khon phi tr c th (phi tr
ngi bn, phi tr khch hng, phi tr ni b, phi np Ngn sch...). Mi mt cch
tnh s cho php cc nh qun l nh gi c tnh hnh thanh ton theo tng i tng.
- Thi gian thanh ton: Thi gian thanh ton hay thi gian quay vng cc khon
phi tr ngn hn l ch tiu phn nh thi gian bnh qun m doanh nghip thanh ton
tin cho ch n trong k. Ch tiu ny c tnh nh sau:
Thi gian ca k phn tch
Thi gian thanh
=
ton bnh qun
S vng quay cc khon phi tr ngn hn
Hay:
S d bnh qun cc khon phi tr ngn
Thi gian thanh
=
ton bnh qun
Mc tin chm tr bnh qun 1 ngy
Thi gian thanh ton tin cng ngn, chng t tc thanh ton tin cng nhanh,
218

doanh nghip t i chim dng vn. Ngc li, thi gian thanh ton tin cng di, tc
thanh ton tin cng chm, s vn doanh nghip i chim dng nhiu.
Khi phn tch, cn tnh ton v so snh vi thi gian mua chu c ngi bn
quy nh cho doanh nghip. Nu thi gian thanh ton tin ln hn thi gian chm tr
c qui nh th vic thanh ton tin l chm tr v ngc li, s ngy qui nh mua
chu ln hn thi gian thanh ton tin, chng t vic thanh ton n sm hn so vi k
hoch v thi gian.
Cng nh ch tiu "Thi gian thu tin, trong cc doanh nghip m nhp iu kinh
doanh n nh, t b nh hng ca tnh thi v v chu k kinh doanh, ch tiu "Thi gian
thanh ton cn c th tnh theo cng thc sau:
Thi gian thanh
ton bnh qun

S tin hng cn phi tr cui nm

Mc tin chm tr bnh qun 1 ngy

Vi cch tnh ny (t s phn nh s n phi tr ti thi im phn tch), cc nh

qun l bit c khong thi gian cn thit doanh nghip c th tr ht cc khon n
hin ti.
Ngoi vic tnh v so snh cc ch tiu trn, nm c tnh hnh thanh ton cc
khon n phi thu v cc khon n phi tr trong k ca doanh nghip, cc nh phn tch
tin hnh so snh cc khon n phi thu, n phi tr gia cui nm vi u nm trn
tng s cng nh trn tng khon n phi thu, n phi tr v s tin n qu hn c v s
tuyt i v s tng i trn tng ch tiu v da vo tnh hnh bin ng c th ca
tng ch tiu rt ra nhn xt.
i vi cc khon phi thu, khi phn tch c th lp bng phn tch theo mu sau:
Bng 6.11: Bng phn tch tnh hnh thanh ton n phi thu
Ch tiu

K gc
K 1 K 2

I. N phi thu ngn hn

1. Phi thu ca khch hng
Trong : Phi thu qu hn
2. Tr trc cho ngi bn
Trong : Phi thu qu hn
3. Phi thu ni b
Trong : Phi thu qu hn
4. Phi thu theo tin k
hoch hp ng xy dng
Trong : Phi thu qu hn
5. Cc khon phi thu khc
Trong : Phi thu qu hn
II. N phi thu di hn
1. Phi thu khch hng
Trong : Phi thu qu hn
2. Phi thu ni b
Trong : Phi thu qu hn
219

...

K
phn
tch

K phn tch so vi k gc
K 1
K 2
...

3. Phi thu di hn khc

Trong : Phi thu qu hn
Cng:

S n cn phi thu c thu thp da vo Bng cn i k ton v Thuyt minh

bo co ti chnh. Ring s n phi thu qu hn, cc nh phn tch phi da vo s chi
tit cc i tng lin quan. V do vy, s n phi thu qu hn ch c cc nh phn
tch trong ni b doanh nghip s dng.
i vi cc doanh nghip va v nh, do Bng cn i k ton cha phn loi n
phi thu theo thi gian nn khi phn tch, cc ch tiu n phi thu s dng phn tch l
"Phi thu khch hng" (M s 131) v "Cc khon phi thu khc" (M s 135).
phn tch tnh hnh thanh ton cc khon phi tr, trn c s Bng cn i k
ton v cc ti liu khc c lin quan, cc nh phn tch cng lp bng phn tch tng t
nh phn tch tnh hnh thanh ton cc khon phi thu.
Bng 6.12: Bng phn tch tnh hnh thanh ton phi tr
Ch tiu

K gc
K 1 K 2

...

K
phn
tch

K phn tch so vi k gc
K 1
K 2
...

I. N phi tr ngn hn
1. Phi tr ngi bn
Trong : N qu hn
2. Ngi mua tr tin trc
Trong : N qu hn
3. Thu v cc khon phi np NN
Trong : N qu hn
4. Phi tr ngi lao ng
Trong : N qu hn
5. Phi tr ni b
Trong : N qu hn
6. Phi tr theo tin k hoch
hp ng xy dng
Trong : N qu hn
5. Cc khon phi tr khc
Trong : N qu hn
II. N phi tr di hn
1. Phi tr ngi bn
Trong : N qu hn
2. Phi tr ni b
Trong : N qu hn
3. Phi thu di hn khc
Trong : N qu hn
Cng:

S n cn phi tr cng c thu thp da vo Bng cn i k ton v Thuyt

220

minh bo co ti chnh. Trong cc doanh nghip va v nh, cc khon phi tr c

phn nh trn Bng cn i k ton.
i vi cc nh phn tch trong ni b doanh nghip, c nhn xt, nh gi
ng n v tnh hnh thanh ton cc khon n phi thu, phi tr ca doanh nghip, khi
phn tch cn phi s dng cc ti liu k ton qun tr xc nh tnh cht, thi gian v
nguyn nhn cc khon phi thu, phi tr; xem xt cc bin php m n v p dng
thu hi n hoc thanh ton n; phn tch cc nguyn nhn dn n cc khon tranh chp
n phi thu, phi tr.
2.4.3. Phn tch kh nng thanh ton
Kh nng thanh ton ca doanh nghip cho bit nng lc ti chnh trc mt v
lu di ca doanh nghip. Kh nng thanh ton ca doanh nghip cng cao, nng lc ti
chnh cng ln, an ninh ti chnh cng vng chc v ngc li, kh nng thanh ton ca
doanh nghip cng thp, nng lc ti chnh cng nh v an ninh ti chnh s km bn
vng.
Khi phn tch kh nng thanh ton ca doanh nghip, ngoi vic tnh ton v so
snh mt s ch tiu phn nh kh nng thanh ton c cp cc ni dung trc
(H s thanh ton tng qut, H s thanh ton hin hnh, H s thanh ton n ngn hn,
H s thanh ton nhanh...), cc nh phn tch cn s dng ch tiu "H s kh nng thanh
ton" sau y:
Kh nng thanh ton
H s kh nng
=
thanh ton
Nhu cu thanh ton
H s kh nng thanh ton c tnh cho c thi k hoc cho tng giai on (kh
nng thanh ton ngn hn, kh nng thanh ton di hn, kh nng thanh ton thng ti,
kh nng thanh ton qu ti...). Nu tr s ca ch tiu > 1, chng t doanh nghip bo
m kh nng thanh ton v tnh hnh ti chnh l bnh thng hoc kh quan. Tr s ca
ch tiu "H s kh nng thanh ton" cng ln hn 1 th kh nng thanh ton ca doanh
nghip cng di do v an ninh ti chnh cng vng chc. Ngc li, khi tr s ca ch
tiu ny < 1, doanh nghip s khng bo m kh nng thanh ton. Tr s ca ch tiu
cng nh hn 1, doanh nghip cng mt dn kh nng thanh ton. Khi "H s kh nng
thanh ton" 0 th doanh nghip b ph sn, khng cn kh nng thanh ton.
Tip theo, da vo cc ti liu hch ton lin quan, tin hnh thu thp s liu lin
quan n cc khon c th dng thanh ton (kh nng thanh ton) vi cc khon phi
thanh ton (nhu cu thanh ton) ca doanh nghip. Sau , sp xp cc ch tiu ny vo
mt bng phn tch theo mt trnh t nht nh. Vi nhu cu thanh ton, cc ch tiu
c xp theo mc khn trng ca vic thanh ton (thanh ton ngay, cha cn thanh
ton ngay); cn vi kh nng thanh ton, cc ch tiu li c xp theo kh nng huy
ng (huy ng ngay, huy ng trong thi gian ti...), trong c th chi tit theo thng,
qu, 6 thng, nm...
thun tin cho vic phn tch, cc nh phn tch c th lp Bng phn tch nhu
cu v kh nng thanh ton. Trn c s bng phn tch ny, nh qun l s tin hnh so
snh gia kh nng thanh ton vi nhu cu thanh ton trong tng giai on (thanh ton
ngay, thanh ton trong thng ti, thanh ton trong qu ti, thanh ton trong 6 thng
ti...). Vic so snh ny s cho cc nh qun l bit c liu doanh nghip c bo m
c kh nng thanh ton trong tng giai on hay khng ra cc chnh sch ph
221

hp. Trng hp doanh nghip khng bo m kh nng thanh ton (khi cc khon c
th dng thanh ton nh hn cc khon phi thanh ton hay tr s ca ch tiu "H s
kh nng thanh ton" < 1), cc nh qun l phi tm k sch huy ng ngun ti chnh
kp thi bo m cho vic thanh ton nu khng mun ri vo tnh trng ph sn.
Bng s 6.13: Bng phn tch nhu cu v kh nng thanh ton
S
S
Nhu cu thanh ton
Kh nng thanh ton
tin
tin
I. Nhu cu ngn hn
I. Kh nng ngn hn
1. Cc khon phi thanh ton
1. Cc khon c th dng
ngay
thanh ton ngay
a. Cc khon n qu hn:
a. Tin mt:
- Phi np ngn sch
- Tin Vit Nam
- Phi tr tin vay
- Vng bc, qu
- Phi tr ngi lao ng
- Ngoi t
- Phi tr ngi bn
b. Tin gi Ngn hng:
- Phi tr ngi mua
- Tin Vit Nam
- Phi tr ni b
- Ngoi t
- Phi tr khc
- Vng bc, qu
b. Cc khon n n hn:
c. Tin ang chuyn:
- N ngn sch
- Tin Vit Nam
- N tin vay
- Tin ang chuyn khc
- N ngi lao ng
d. Cc khon tng ng tin
- ...
2. Cc khon c th thanh ton
trong thi gian ti
2. Cc khon phi thanh ton
trong thi gian ti
1. Thng ti:
1. Thng ti:
- u t ngn hn khc
- Np Ngn sch
- Khon phi thu
- Phi tr tin vay
- Vay ngn hn
- ...
- V.v...
2. Qu ti:
2. Qu ti:
- Np Ngn sch
- Vay
- Phi tr tin vay
- Thu hi tin hng
- Phi tr ngi bn
- Thu hi n phi thu
- V.v...
-V.v
3. 6 thng ti
3. 6 thng ti
- Phi np Ngn sch
-
-
II. Kh nng di hn
II. Nhu cu di hn
1. Nm ti
1. Nm ti

2. Hai nm ti
2. Hai nm ti

.
2.5. Phn tch mc to tin v tnh hnh lu chuyn tin t
222

2.5.1. ngha ca phn tch mc to tin v tnh hnh lu chuyn tin t

Phn tch mc to tin v tnh hnh lu chuyn tin t cung cp thng tin cho
ngi s dng cc nh gi v s thay i trong ti sn thun, c cu ti chnh, kh nng
chuyn i thnh tin ca ti sn, kh nng thanh ton v kh nng ca doanh nghip
trong vic to ra cc lung tin trong qu trnh hot ng. Phn tch lu chuyn tin t
lm tng kh nng nh gi khch quan tnh hnh hot ng kinh doanh cu doanh
nghip v kh nng so snh gia cc doanh nghip v n loi tr c nh hng ca cc
phng php k ton khc nhau cho cng mt giao dch v hin tng, l s tr v
k ton tin mt t k ton theo thc th pht sinh.
Phn tch mc to tin v tnh hnh lu chuyn tin t l phn tch dng lu
chuyn lng tin ca doanh nghip thng qua cc nghip v thu chi, thanh ton khi tin
hnh hot ng SXKD, hot ng u t, hot ng ti chnh trong mt k nht nh.
Vic phn tch xut pht t cn i v thu chi tin t th hin vng lu chuyn tin t
trong doanh nghip...
Phng trnh cn i ca qu trnh lu chuyn tin t l:
Tin tn
Tin thu
Tin chi
Tin tn
+
=
+
u k
trong k
trong k
cui k
Vng lu chuyn tin t doanh nghip c th biu din n gin qua s sau:
S 6.1: Vng lu chuyn tin t
Tin

u
t

Cc khon phi thu

Bn chu

Hng tn kho

Tiu th

Ti sn
c nh

Thu
trc
tip
bng
tin

Khu
hao

S trn cho thy: li nhun khng ng nht vi tin mt. Tin mt, cc hnh
thc bin i theo thi gian ca tin nh hng tn kho, cc khon phi thu v quy tr li
thnh tin l mch mu ca doanh nghip. Nu mch mu (dng tin) b tc nghn
nghim trng hay d ch thiu ht tm thi cng c th dn doanh nghip n ch ph
sn.
Phn tch mc to tin v kh nng lu chuyn tin cho php tr li tm tt cu
hi tin t u mang li v tin c chi ra cho mc ch g ng thi cng cho php
l gii: Ti sao doanh nghip ang lm n c li m vn phi i vay tin np thu, vn
c th b ph sn v khng c tin tr n. iu to iu kin cho d bo v kh
nng ti chnh v s pht trin ti chnh ca doanh nghip.
223

i vi nhng ngi ngoi doanh nghip, phn tch lu chuyn tin t l cng
vic u tin nu mun nh gi kh nng chi tr n ca doanh nghip. V vy, nn xem
xt mi lin h ca cc thng tin v lu chuyn tin t vi bng cn i k ton v bo
co kt qu kinh doanh. Xem xt trong h thng bo co lin tc, khng nn ch dng li
mt bo co. Vic nghin cu lu chuyn tin t trong mt s nm lin tip s to ra
ci nhn su sc v ton din hn v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip.
Phn tch mc to tin v tnh hnh lu chuyn tin t thng c tin hnh
trn cc ni dung c bn sau:
2.5.2. Phn tch nh gi kh nng to tin
Vic phn tch c thc hin trn c s xc nh t trng dng tin thu ca tng
hot ng trong tng dng thu trong k ca doanh nghip qua cng thc tng qut sau
y:
Tng s tin thu vo ca tng hot ng
T trng dng tin thu
=
x 100
vo ca tng hot ng
Tng s tin thu vo trong k
T trng ny th hin mc ng gp ca tng hot ng trong vic to tin ca
doanh nghip, ni khc i l kh nng to tin ca tng hot ng.
Do dng tin t ca doanh nghip c lu chuyn trong qu trnh hot ng kinh
doanh, hot ng u t v hot ng ti chnh, nn khi phn tch ch tiu t trng dng
tin thu vo ca tng hot ng ngi ta thng tnh ton ring cho hot ng kinh
doanh, hot ng u t v hot ng ti chnh. C th:
T trng dng tin
Tng s tin thu vo ca hot ng kinh doanh
=
x 100
thu vo t hot
Tng
s
tin
thu
vo
trong
k
ng kinh doanh
T trng dng tin
thu vo ca hot
ng u t

Tng s tin thu vo tng hot ng u t

Tng s tin thu vo trong k

x 100

T trng dng tin

Tng s tin thu vo ca hot ng ti chnh
=
x 100
thu vo t hot
Tng
s
tin
thu
vo
trong
k
ng ti chnh
Khi phn tch, cc nh phn tch tin hnh so snh tr s ca cc ch tiu trn gia
k ny vi k trc, cn c vo s bin ng v tr s ca ch tiu kt hp vi tnh hnh
c th v tng khon tin thu vo v xu hng bin ng m c kt lun ph hp.
Nu t trng dng tin thu t hot ng kinh doanh cao th hin tin c to ra
ch yu t hot ng kinh doanh bng vic bn hng c nhiu, thu tin t khch hng
ln, gim cc khon phi thu trnh ri ro... l du hiu tt n cho thy kh nng to
tin doanh nghip l cao v y l ngun m bo cho kh nng thanh ton ca doanh
nghip.
Nu t trng tin thu t hot ng u t cao chng t doanh nghip thu hi
cc khon u t v chng khon, thu li t hot ng u t, nhng bn ti sn c
nh.. nu do thu li th l iu bnh thng. Tuy nhin, nu ch c th th t trng
khng th ln. Trng hp do thu hi tin u t v nhng bn ti sn c nh th phm
vi nh hng ca doanh nghip b thu hp v nng lc sn xut, kinh doanh s gim st.
224

Nu tin thu c ch yu t hot ng ti chnh thng qua vic pht hnh c

phiu hoc i vay.. iu cho thy trong k doanh nghip s dng vn t bn ngoi
nhiu hn.
Vic nghin cu cc nghip v thu tin ca tng hot ng cho thy: nu dng tin
thu vo trong k ch yu c to ra khng phi bi hot ng kinh doanh th l iu
khng bnh thng. Cc i tng cn tm hiu nguyn nhn, kim tra li tnh hnh hot
ng nht l hot ng kinh doanh, iu chnh vic s dng vn c bit l vn vay
trong k ti.
2.5.3. Phn tch kh nng chi tr thc t trong doanh nghip
Ngi ta c th cn c vo Bng cn i k ton xem xt, nh gi khi qut
kh nng thanh ton; tuy nhin, nhng h s phn nh kh nng thanh ton c tnh
ton da vo s liu trn Bng cn i k ton ch l nhng h s tnh ti, trong 1 thi
im c th do khng xt n tc lu chuyn ti sn v tnh hnh thc t ca doanh
nghip.
Trong thc t, cc ch n, ngi cho vay, nhng nh u t thng s dng cc
h s thanh ton da vo lng tin thun nhiu hn bi n cho thy bc tranh sinh ng
v cc ngun m doanh nghip c th huy ng tr cc khon n khi n hn.
Cc ch tiu c s dng l:
Lng tin lu chuyn thun t hot ng kinh doanh
H s kh nng
=
tr n ngn hn
Tng s n ngn hn
H s ny cho thy: doanh nghip c kh nng tr cc khon n ngn hn hay
khng t lng tin thun thu c ca hot ng sn xut, kinh doanh. Tr s ca ch
tiu cng cao, kh nng tr n ngn hn cng cao v ngc li.
Bng vic so snh gia k ny vi k trc ng thi xc nh mc nh hng
ca tng nhn t n kh nng tr n ngn hn m c nh gi c th. Khi nh gi cn
c bit ch n tr s ca ch tiu phn tch.
Khi phn tch kh nng chi tr ti mt doanh nghip cn xc nh c th mc tiu
phn tch l ra cc quyt nh ngn hn hay di hn. Bi trong nhiu trng hp li
nhun trong k ln v tng nhiu so vi k trc nhng doanh nghip khng tin
trang tri y cc khon chi tiu.
2.5.4. Phn tch lu chuyn tin t trong mi lin h vi cc hot ng
Phn tch dng tin thu vo v chi ra theo tng hot ng gip cc i tng quan
tm c ci nhn su hn v nhng dng tin t ca doanh nghip, bit c nhng
nguyn nhn, tc ng nh hng n tnh hnh tng gim vn bng tin v cc khon
tng ng tin trong k.
Phn tch lu chuyn tin t trong mi lin h vi cc hot ng trc ht c
tin hnh bng vic so snh lng lu chuyn tin thun ca tng hot ng c v s
tuyt i v tng i xc nh s bin ng v lng tin thun lu chuyn ca tng
hot ng. Tip theo xc nh mc nh hng ca tin thu vo v chi ra nh hng
n lu chuyn tin thun trong k ca tng hot ng da vo cng thc:
Lu chuyn
Lu chuyn tin
Lu chuyn tin
Lu chuyn tin
tin thun =
thun ca hot
+ thun ca hot +
thun t hot
trong k
ng kinh doanh
ng u t
ng ti chnh
Trong :
225

Lu chuyn tin thun

Tng s tin thu vo
Tng s chi ra ca
=
ca tng hot ng
ca tng hot ng
tng hot ng
Vic xc nh mc nh hng ca cc nhn t da vo phng php cn i.
C th:
nh hng ca lu
Lu chuyn tin
Lu chuyn tin
chuyn tin thun t = thun ca hot ng - thun t hot ng
hot ng kinh doanh
kinh doanh k ny
kinh doanh k trc
nh hng ca lu
chuyn tin thun t
hot ng u t
nh hng ca lu
chuyn tin thun t
hot ng ti chnh
nh hng ca
dng tin thu vo

Lu chuyn tin
thun ca hot ng
u t k ny

Lu chuyn tin
Lu chuyn tin
thun ca hot ng
thun t hot ng
ti chnh k ny
ti chnh k ny
=

Tng s tin thu

vo k ny

Lu chuyn tin
thun t hot ng
u t k trc

Tng s tin thu

vo k trc

nh hng ca
Tng s tin
Tng s tin
=
dng tin chi ra
chi ra k ny
chi ra k trc
Cui cng xc nh v so snh gia k ny vi k trc v t trng lu chuyn
tin thun ca tng hot ng trong tng lu chuyn tin thun trong k nghin cu
v nh gi tnh hnh lu chuyn tin trong mi lin h gia cc hot ng.
Khi phn tch cn nhn thc r mt s im c bn sau:
Hot ng kinh doanh l hot ng ch yu trong doanh nghip, trong mt thi
gian di, cn thit phi to ra dng tin dng th doanh nghip c kh nng tn ti, iu
th hin tin thu bn hng ln hn chi ph m doanh nghip b ra trong k: doanh
nghip lm n c hiu qu.
Dng tin thun t hot ng kinh doanh dng s duy tr hot ng ca doanh
nghip c lin tc, t ko theo cc hot ng khc nh u t, ti tr.. Mt khc,
dng tin t hot ng kinh doanh c xem nh mt khon ch yu o lng tnh
linh hot ca ti sn.
Dng tin t hot ng u t v hot hot ng ti chnh trong mt k no
khng nht thit phi dng. Nhiu khi dng tin t hot ng u t v hot ng ti
chnh m li th hin doanh nghip ang pht trin v tr c n nhiu hn i vay.
2.6. Phn tch im ha vn v vic ra quyt nh
2.6.1. ngha phn tch im ho vn
im ho vn l im m ti doanh thu b p ton b cc khon chi ph
b ra. Ni khc i, im ho vn l im m ti doanh nghip khng c li nhng
cng khng b l (li nhun bng 0).
Doanh nghip mun tn ti, khi tin hnh hot ng kinh doanh, cn xc nh
doanh thu ti thiu b p chi ph ca qu trnh hot ng kinh doanh . Phn tch
im ho vn cho php xc nh c sn lng, mc doanh thu v thi gian sn xut
t nht b p chi ph b ra. Phn tch im ho vn gip cc i tng quan tm
n ti chnh doanh nghip, nhn nhn qu trnh kinh doanh trong mi quan h vi nhiu
226

yu t tc ng ti li nhun, cho php xc nh r rng vo thi im no trong k kinh

doanh, hay mc sn xut v tiu th bao nhiu sn phm th doanh nghip khng b l,
doanh nghip mun t c mc li nhun mong mun th cn phi sn xut v bn ra
bao nhiu sn phm t c cc quyt nh ch ng, tch cc ph hp v m bo
thc hin c mc tiu t ra. Vi cc nh qun l v iu hnh doanh nghip, phn
tch ho vn gip a ra cc quyt nh hp l kinh doanh t hiu qu, m bo duy
tr v nng cao nng lc ti chnh
Phn tch ho vn l k thut phn tch mi quan h gia chi ph c nh (nh
ph), chi ph bin i (bin ph), s lng tiu th v li nhun. Khi ngi ta phn
chia chi ph lm 2 (ch 2 m thi) l chi ph c nh (nh ph) v chi ph bin i
(bin ph); gi nh khng c hng tn kho; bin ph n v (chi ph bin i tnh cho 1
n v sn lng) l khng thay i hay t l bin ph so vi doanh thu khng thay i;
tng nh ph khng thay i khi trong phm vi xem xt, gi bn l nh nhau mi mc
ca sn lng; khng xt n gi tr tin t theo thi gian; do ch quan tm n chi
ph hot ng kinh doanh hng ho nn li nhun xem xt ch l li nhun kinh doanh
hng ho thng thng trc thu.
2.6.2. Xc nh im ho vn
C nhiu phng php khc nhau xc nh im ho vn nh sn lng ho
vn, doanh thu ho vn, thi gian ho vn... V bn cht, cc phng php l thng
nht. Tuy nhin, mi phng php l mt cch tip cn mang li cch nhn ton din,
t nhiu pha, to iu kin thun li cho xc nh im ho vn.
a) Xc nh sn lng ho vn:
Nu ta gi: Q l sn lng sn xut v bn ra
F l tng chi ph c nh (Tng nh ph)
v l chi ph bin i tnh cho mt sn phm (bin ph n v)
g l gi bn n v sn phm.
CB l tng chi ph bin i (Tng bin ph) CB = Q x v
SLH l sn lng ho vn
Khi Tng chi ph sn xut l Y1 = F + Q x v
Tng doanh thu D (Y2) = Q x g
Ti im ho vn ta c:
Tng doanh thu = Tng chi ph ngha l:
Q x g = F + Q x v;
Q x g Q x v = F;
Q(g - v) = F
Q

F
g v

Nh vy, sn lng ha vn c tnh theo cng thc sau

SL

F
g v

b) Xc nh doanh thu ho vn (DTH)

227

Doanh thu ho vn l doanh thu thu c khi sn xut v bn ra mc sn lng

ha vn. Doanh thu ha vn c xc nh bng:
DTH = SLH g
F
Fxg
F
F
g

g v
v
g v
= g v
1
g
g

Chnh lch (g-v) c gi l li trn bin ph n v (K hiu l lb) khi :

F
F

lb
v
1
g
g

DTH =
T l

lb

lb
100 (%)
g

= 1 g 100 (%) c gi l t l li trn bin ph (k hiu

). Nh vy:
DTH =

lb

R rng khi t l li trn bin ph cng ln, doanh thu ho vn cng nh v ngc
li
Trng hp doanh nghip kinh doanh nhiu mt hng, mi mt hng c t trng
bn ra khc nhau, doanh thu ha vn c xc nh bng cng thc:
F

DTH = LB
DT
F
DTH = 1 CB
DT

hoc:

Trong : CB l tng chi ph bin i

LB l tng li trn bin ph (LB = DT CB)
T l
qun (k hiu

CB
LB

100 (%) = 1
100 (%) c gi l t l li trn bin ph bnh
DT
DT

lb

).

Hoc

lb

DTH =

lb

l t l li trn bin ph bnh qun cn c xc nh bng:

Tr

lb

(Tr T lb )
i 1

l t trng mt hng i c tnh bng:

228

Doanh thu mt hng i

Tng doanh thu

T lb

t l li trn bin ph mt hng i

Vic xc nh doanh thu ho vn rt hu ch, n c th cho chng ta tm c

doanh thu ho vn ca mt doanh nghip sn xut nhiu loi sn phm, mi loi c chi
ph bin i v gi bn ca mt sn phm khc nhau.
Tu theo ti liu thu thp c c th s dng cch tnh doanh thu ho vn trong
trng hp doanh nghip kinh doanh nhiu mt hng khc nhau. Tuy nhin nu c 3 d
liu ti thiu c th xc nh c doanh thu ho vn. 3 d liu l:
+ Doanh thu trong k.
+ Tng chi ph ng vi doanh thu trn
+ Tng chi ph c nh (Tng chi ph bin i c bng chnh lch gia tng chi
ph vi tng chi ph c nh)
Chng hn: C ti liu v doanh thu, chi ph Cng ty LACOLd nh sau:
Tng doanh thu: 500.000
Tng chi ph to ra doanh thu trn: 443.000
Tng nh ph: 133.0000
Vi ti liu trn doanh thu ho vn c xc nh nh sau:
133.000
350.000
DTH = 1 443.000 133.000
500.000

Cng ti cng ty LACOLd nu thu thp c s liu chi tit v doanh thu, chi
ph bin i ca tng loi sn phm hoc t trng bn ra v t l li trn bin ph ca
tng mt hng c th xc nh doanh thu ha vn
Chng hn cng ty LACOLd sn xut v kinh doanh 3 mt hng khc nhau l A,
B v C. Trong nm cng ty sn xut v tiu th c 5000 sn phm A, 2000 sn phm
B v 1000 sn phm C. Gi bn mi sn phm ln lt l: 50, 75, 100. bo co v doanh
thu, chi ph v kt qu ca cng ty cho 3 mt hng nh sau:
Mt hng
Tng s
A
B
C
Doanh thu
250.000
150.000
100.000
500.000
Bin ph
150.000
105.000
55.000
310.000
inh ph
133.000
Tng chi ph
443.000
Khi , ngoi vic xc nh doanh thu ho vn nh trn, doanh thu ha vn cn
c th xc nh nh sau:
Xc nh tng li trn bin ph v li trn bin ph n v ca tng mt hng
Mt hng
A
B
C
Tng s
1 v
Tng s 1 v sp Tng s
1 v
sp
sp
229

Doanh thu
250.000
Bin ph
150.000
Li trn bin ph 100.000
nh ph
Sau xc nh T l li
cch sau:
Cch 1:

50
30
20

500.000
310.000
190.000
133.000
trn bin ph bnh qun v doanh thu ho vn theo cc

T l li trn bin ph bnh qun

hoc

150.000
105.000
45.000

T
lb

lb

=1-

75
52,5
22,5

100.000
55.000
45.000

100
55
45

190
100 = 38%
500

310
= 0,38 = 38%
500

Doanh thu ho vnca cng ty LACOLd:

DTH =

133.000
0,38

= 350.000

Cch 2:
T l li trn bin ph ca mt hng A: Tlb (A) =

20
100 = 40%; vi cch tnh
50

tng t i vi mt hng B; C
T l li trn bin ph ca mt hng A,B,C ln lt l: 40%; 30%; 45%
T trng tiu th mt hng A =

250.000
100 50 %; tng t tnh c t trng
500.000

tiu th mt hng B, C
T trng tiu th mt hng A,B,C ln lt l: 50%; 30%; 20%;
T l li trn bin ph bnh qun l 40%x50% + 30%x30% + 45%x20% = 38%
Doanh thu ha vn ca cng ty LACOLd: DTH =

133.000
=
0,38

350.000.

c) Xc nh thi gian ho vn:

Thi gian ho vn l s ngy cn thit t c doanh thu ho vn trong mt
k kinh doanh thng l 1 nm
Thi gian ho
Doanh thu ho vn
DTH x s ngy trong k
=
=
vn (ngy)
Doanh thu bnh qun 1 ngy
Tng doanh thu
d) Xc nh cng sut ho vn:
nh gi cht lng khai thc nng lc sn xut kinh doanh ca doanh nghip,
cn xc nh doanh nghip phi huy ng bao nhiu phn trm cng sut s t im ho
vn? Mc huy ng nng lc sn xut cao hn cng sut ho vn s a li li nhun
cho doanh nghip, ngc li mc huy ng nng lc sn xut thp so vi cng sut ho
vn doanh nghip s b l.
Cng sut ho vn l t l gia sn lng ho vn vi sn lng c th khai thc.
Cng sut ho vn cn gi l t l ho vn
Cng sut ho vn c xc nh bng cng thc:

230

Cng sut
ho vn (h%)

Sn lng ho vn
x 100
Sn lng c th khai thc
Thng qua h% ngi qun l c th nh gi doanh nghip c t c im ho
vn trong k hay khng?
Nu h% cng nh hn 100% kh nng em li li nhun cng cao. Ngc li nu
h% ln hn 100% th hin doanh nghip khng t im ho vn trong k kinh doanh s
b l.
h % nh hn 100% th chnh lch gia 100% v h% gi l khong cch an ton
v cng sut.
Khong cch an ton v cng sut = 100% - h%
e) th phn tch ho vn
th ca im ho vn c v nh sau:
- Bc 1: V trc to xoy vi trc tung oy phn nh doanh thu (hay tng chi
ph); trc ox phn nh sn lng hot ng.
- Bc 2: V th ca tng chi ph Y1 = F + Qxv v th ca tng doanh thu Y2
= Qxg (ch rng th ny lun lun xut pht t gc to (0)).
Hai th ny ct nhau ti im M, im M (vi tng doanh thu Y 2 = tng chi ph
Y1 tng ng vi n l sn lng SLH; DTH c gi l im ho vn v SLH c gi l
sn lng ho vn; DTH l doanh thu ho vn. Nhng gi tr no ca Q > SLH ; DT>DTH
phn nh phm vi sn lng v doanh thu c li; ngc li doanh nghip b l
phn bit r tng thnh phn ca cc khi nim v chi ph c nh, chi ph
bin i v li nhun, ngoi dng th n gin (s 1) ngi ta cn c dng th
kiu phn bit (s 2). Nu nh dng tng qut phi v hai th ( th biu din
tng doanh thu Y2 = Qxg, th biu din tng chi ph Y1 = F + Qxv. Dng phn bit li
v 4 th ( th biu din chi ph c nh, th biu din tng chi ph bin i, thi
biu din tng chi ph v th biu din doanh thu). th dng phn bit ch r chi ph
c nh, chi ph bin i m doanh thu phi b p, phn cn li l li.
S 1: th ho vn dng n gin
=

Doanh thu: Y2=Qxg

Vng li

Tng CF: Y1=F+Qxv

Vng l
DTH

SLH

231

S 2: th ho vn dng phn bit

Doanh thu: Y2=Qxg

Vng li

Tng CF: Y1=F+Qxv

Vng l

Bin ph
Y4=Qxv

DTH

nh ph Y3=F

SLH

2.6.3. ng dng phn tch ho vn vi vic ra quyt nh

Phn tch im ho vn mc d c nhng hn ch nht nh song c s dng
nhiu trong qu trnh ra quyt nh. Chng hn nh quyt nh v lp k hoch sn xut
t li nhun mong mun, quyt nh v bn sn phm, quyt nh v vic chp nhn
hay t chi mt n t hng no , quyt nh tip tc hay nh ch sn xut,
- Lp k hoch sn xut v bn ra t li nhun mong mun.
Khi t sn lng ho vn, do chi ph c nh khng ph thuc vo s thay i
ca sn lng, nn ton b chi ph c nh c b p. v th , sau sn lng ho
vn, phn sn lng tng thm ch phi b p chi ph bin i.
Nu mun t c mc li nhun nht nh l LM th cn phi sn xut v bn
ra s sn phm l:
Q = SLH+ Q =

F
g v

LM
g v

F LM
g v

Q l phn sn lng tng thm sau sn lng ha vn

- Xc nh khung gi bn sn phm:
Trong kinh t th trng th gi bn sn phm l mt v kh cnh tranh quan
trng. Mt doanh nghip nu bit iu chnh gi hp l va c th thng th trong cnh
tranh va c th em li nhng c hi tng li nhun. Ngc li, s dng v iu chnh
gi bn sn phm khng hp l c th lm cho doanh nghip i n bn b ca ph sn.
v vy, vic nm vng khung gi bn ca tng loi sn phm cc mc sn lng khc
nhau c ngha quan trng trong vic ch ng iu chnh gi ph hp trong tng iu
kin c th.
232

Khung gi bn sn phm l gi bn ho vn cc mc sn lng khc nhau.

cc mc sn lng nh vy, nu bn c gi cao hn doanh nghip c li v ngc li
b l
Nu gi gi bn ho vn l gh th gi bn ho vn c xc nh nh sau:
gh =

F
Q

+v

Vic xc nh khung gi bn ho vn cc mc sn lng khc nhau to iu

kin a ra cc quyt nh gim gi thc hin chin lc kinh doanh ph hp, gim
thiu tn tht v tn dng cc c hi tng li nhun.
- Quyt nh tip tc hay nh ch sn xut
Trong kinh doanh c ch th trng, do quy lut cnh tranh, nhiu khi t doanh
nghip lm vo tnh trng lm n thua l. Trc tnh trng ny, doanh nghip cn c s
la chn nn tip tc sn xut hay nh ch sn xut. Tip tc sn xut l tn ti, nh
ch sn xut ng ngha vi s dit vong. V vy, cc nh qun tr cn tnh ton cn nhc
k lng. Phn tch ho vn gip cho vic a ra quyt nh nhm gim thiu ri ro.
2.6.4. Phn tch, ra quyt nh v kh nng tng sn lng, thay i c cu
hng bn, thay i gi bn, thay i chi ph vi mc tiu li nhun
Trong kinh doanh, vi mc tiu ti a ho li nhun, cc doanh nghip lun phi
tm kim cu tr li v vic phi sn xut v bn ra bao nhiu sn phm? mc gi bn ra
sao, s gia tng chi ph c ko theo s tng gi bn sn phm hay khng? nu c th tng
c bao nhiu? gim chi ph c th lm cht lng sn phm gim dn n gi bn
gim, khng bn c hng th nn nh th no?...
Phn tch, ra quyt nh v tng sn lng, thay i gi bn, chi ph vi mc tiu
ti a ho li nhun thc cht l nghin cu mi quan h gia doanh thu, chi ph v li
nhun.
Mi quan h gia doanh thu, chi ph v li nhun th hin qua cng thc sau y:
Li nhun (LN) = Doanh thu (DT) - Chi ph (CP)
Phn tch mi quan h gia doanh thu, chi ph v li nhun thc cht l xem xt,
nghin cu cng thc trn nhng gc , di nhng kha cnh khc nhau ph hp vi
mc tiu quan tm ca tng i tng. Thng thng khi phn tch mi quan h doanh
thu, chi ph v li nhun ngi ta chia chi ph thnh 2 v ch 2 l chi ph bin i (CB)
v chi ph c nh (F). Khi :
LN = DT CB F
Gi LB l li trn bin ph v c xc nh nh sau:
LB = DT CB = Qx(g-v) = Q x lb
Lc ny: LN = LB F
V chi ph c nh trong mt quy m xc nh l khng thay i nn vi cng
thc trn ti a ho li nhun cn ti a li trn bin ph. Mt khc, cc mc sn
lng khc nhau th gi bn v chi ph bin i tnh cho 1 sn phm khng thay i
trong khi chi ph c nh tnh cho 1 sn phm thay i cc mc sn lng khc nhau.
Do , s dng cng thc trn cho php nhanh chng c cu tr li hp l cho cc
phng n khai thc cc kh nng khc nhau v chi ph, gi bn, khi lng sn phm
tiu th nhm ti a ho li nhun.
233

Vi T lb l t sut li trn bin ph th LB = DTxTlb

Khi : LN = (DT x Tlb ) - F.
Vi cng thc trn, cho php xem xt mi quan h gia doanh thu, chi ph v li
nhun trong trng hp doanh nghip sn xut v kinh doanh nhiu mt hng
Phn tch im ho vn, cng vi vic xem xt mi quan h gia doanh thu, chi
ph v li nhun, c ng dng nhiu trong thc tin, nht l khi cn nhanh chng a
ra cc quyt nh v nh gi cc quyt nh c tc ng n cc yu t vi mc tiu ti
a ho li nhun. chng han nh nhng quyt nh v vic thay i gi bn, khung gi
bn, chi ph c nh, chi ph bin i, quyt nh nhn hay t chi mt n t hng c
th, quyt nh tip tc hay nh ch sn xut kinh doanh 1 b phn
- Quyt nh v vic tng sn lng:
Trong qu trnh sn xut kinh doanh, ngoi hot ng v kt qu kinh doanh bnh
thng, doanh nghip c th d tha c gii hn mt s ngun lc no c th khai
thc tng li nhun. Doanh nghip kinh doanh nhiu mt hng khc nhau, trong iu
kin nng lc d tha c gii hn , cn a ra quyt nh thc y mt hng vi mc
tiu ti a ho li nhun. Vi mc tiu , mt hng c thc y l mt hng c mc
li nhun trn bin ph cao nht trn mi yu t d tha c gii hn.
- Quyt nh v thay i gi bn: y l loi quyt nh thng xuyn gp trong
kinh doanh. Gi bn sn phm trn th trng cnh tranh phi lun linh hot nu mun
ti a ho li nhun. a ra quyt nh v vic thay i gi bn sn phm, trc ht
cn nm r khung gi bn sn phm, s lng sn phm bn c v cn thy r rng:
phn sn lng tng thm so vi sn lng ho vn ch phi b p chi ph bin i. Khi
bn ra vt sn lng ho vn th phn chnh lch gia gi bn vi bin ph n v
chnh l s li tnh cho mi n v sn phm bn ra tng ln. Tuy nhin, khi a ra cc
quyt nh v s thay i gi bn sn phm cn tnh n phn ng ca th trng
- Quyt nh v s thay i chi ph:
Mi s thay i chi ph trong qu trnh kinh doanh u nh hng n li nhun
ca doanh nghip ng thi cng phn nh trnh qun l v s dng chi ph trong
doanh nghip.
Chi ph trong sn xut kinh doanh thay i c th nh hng ti cht lng sn
phm, nh hng ti s lng sn phm bn ra, nh hng ti gi bn sn phm. Vi
mi mc chi ph khc nhau, sn lng ho vn, gi bn ho vn v mc li nhun t
c l khc nhau.
2.7. Phn tch hiu qu s dng vn
2.7.1. ngha v ch tiu phn tch
Vic qun l v s dng vn hp l, tit kim v c hiu qu va l yu cu, va
l mc tiu ca cc nh qun l doanh nghip. y cng l vn c hu ht cc i
tng c li ch lin quan n doanh nghip quan tm v ch . Hiu qu qun l v s
dng vn ca doanh nghip s nh hng n s sng cn ca doanh nghip, n li ch
kinh t ca cc i tng c lin quan.
Hiu qu s dng vn ca doanh nghip th hin qua nng lc to ra gi tr sn
xut, doanh thu v kh nng sinh li ca vn. Phn tch hiu qu s dng vn l nh gi
trnh , nng lc qun l v s dng vn trong doanh nghip, thy c nhng nguyn
234

nhn v nhn t tc ng n hiu qu s dng vn. Trn c s ra cc quyt nh

ph hp.
Cc i tng tu thuc mc tiu quan tm c th ch n hiu qu s dng
vn nhng kha cnh khc nhau nhng khng xa ri cch nh gi hiu qu chung.
tin hnh hot ng sn xut, kinh doanh, cc doanh nghip cn phi c mt
lng vn nht nh, bao gm vn ch s hu, vn vay v cc khon vn chim dng
trong thanh ton khc. Doanh nghip c nhim v t chc, huy ng cc loi vn cn
thit cho nhu cu kinh doanh; ng thi tin hnh phn phi, qun l v s dng s vn
hin c mt cch hp l, c hiu qu cao nht trn c s chp hnh cc ch , chnh
sch qun l kinh t - ti chnh v k lut thanh ton ca Nh nc. Yu cu t ra cho
cc nh qun tr l vi s vn huy ng c, doanh nghip phi s dng sao cho c
hiu qu nht, tc l t c kt qu cao nht vi chi ph thp nht. iu cho thy,
hiu qu hot ng ti chnh (xt trn gc huy ng v s dng vn) gn cht vi
hiu qu s dng vn, c nng cao hiu qu s dng vn mi nng cao c hiu qu
hot ng ti chnh, mi thc y c hot ng ti chnh pht trin. Trn mt kha
cnh khc, hiu qu s dng vn li phn nh hiu qu kinh doanh ca doanh nghip,
hiu qu s dng vn cng cao th hiu qu kinh doanh cng cao v ngc li, hiu qu
s dng vn cng thp th hiu qu kinh doanh cng thp.
Bng vic xem xt hiu qu s dng vn, cc nh qun l c th nh gi chnh
xc kh nng sinh li v thc trng ti chnh ca doanh nghip. Tuy nhin, do nhng
ngi s dng thng tin theo ui cc mc tiu khc nhau nn vic xem xt hiu qu s
dng vn cng c tin hnh theo nhiu cch khc nhau. iu va to ra li ch va
to ra s phc tp ca vic nghin cu hiu qu s dng vn. Phn tch hiu qu s dng
vn ca doanh nghip c thc hin bng cch xem xt, kim tra, i chiu v so snh
s liu v kt qu hot ng ti chnh hin hnh vi qu kh m qua , ngi s dng
thng tin c th nh gi thc trng ti chnh, tim nng, hiu qu kinh doanh cng nh
nhng ri ro trong tng lai, v trin vng ca doanh nghip. Qua phn tch hiu qu s
dng vn, cc nh qun l nh gi c hiu qu kinh doanh, kh nng sinh li v tnh
n nh v bn vng v ti chnh ca doanh nghip cng nh cc nhn t, cc nguyn
nhn nh hng n hiu qu kinh doanh v kh nng sinh li.
nh gi chnh xc, c c s khoa hc hiu qu kinh doanh ca doanh nghip,
cn phi xy dng h thng ch tiu phn tch hiu qu ph hp. H thng ch tiu ny
bao gm cc ch tiu tng qut (khi qut) v cc ch tiu chi tit (c th) phn nh c
cc mt biu hin khc nhau ca hiu qu kinh doanh. ng thi, h thng ch tiu ny
cng phn nh c hiu qu s dng tng yu t, tng loi ti sn, tng loi vn - k c
tng s v phn gia tng.
Trn thc t, c kh nhiu cch thc tip cn hiu qu s dng vn ca doanh
nghip, v do vy, c nhiu ch tiu khc nhau phn nh hiu qu s dng vn. Tuy
nhin, v mt tng qut, o lng v nh gi hiu qu s dng vn, cc nh phn
tch thng s dng cc ch tiu phng php sc sn xut, sc sinh li v sut hao ph
ca vn di y:
- Sc sn xut ca vn:
Sc sn xut ca vn l ch tiu phn nh mt n v vn u t vo kinh doanh
em li my n v kt qu sn xut u ra. Tr s ca sc sn xut cng ln, chng t
hiu qu s dng vn cng cao, ko theo hiu qu kinh doanh cng cao. Ngc li, tr s
235

ca ch tiu ny tnh ra cng nh, chng t hiu qu s dng vn cng thp, dn n hiu
qu kinh doanh cng gim.
u ra phn nh kt qu sn xut
Sc sn xut
=
ca vn
Vn u t
Tu theo mc ch phn tch, t s ca ch tiu "Sc sn xut ca vn" c th s
dng mt trong cc ch tiu nh: tng gi tr sn xut, doanh thu thun bn hng, tng s
lun chuyn thun...; cn mu s ca ch tiu Sc sn xut ca vn chnh l s vn u
t vo kinh doanh, biu hin di hnh thi vt cht (ti sn, lao ng, t liu lao ng...)
hay ngun hnh thnh vn (vn ch s hu, vn vay).
- Kh nng sinh li ca vn:
Kh nng sinh li ca vn l ch tiu phn nh mt n v vn u t vo kinh
doanh em li my n v li nhun. Tr s ca ch tiu "Kh nng sinh li ca vn" tnh
ra cng ln, chng t kh nng sinh li ca vn cng cao, ko theo hiu qu kinh doanh
cng cao. Ngc li, tr s ca ch tiu ny tnh ra cng nh, chng t kh nng sinh li
cng thp, dn n hiu qu kinh doanh khng cao.
u ra phn nh li nhun
Kh nng sinh
=
li ca vn
Vn u t
Tu thuc vo mc ch phn tch, t s ca cng thc "Kh nng sinh li ca
vn" c th l li nhun gp v bn hng, li nhun thun t hot ng kinh doanh, tng
li nhun k ton trc thu, li nhun sau thu, li nhun trc thu v li vay...
- Sut hao ph ca vn:
Sut hao ph (hay mc hao ph) ca vn l ch tiu cho bit: c mt n v u
ra phn nh kt qu sn xut hay u ra phn nh li nhun, doanh nghip phi hao ph
my n v vn u t u vo. Tr s ca ch tiu "Sut hao ph ca vn" tnh ra cng
nh, chng t hiu qu kinh doanh cng cao v ngc li, tr s ca ch tiu ny tnh ra
cng ln, chng t hiu qu kinh doanh cng thp.
Vn u t
Sut hao ph
=
ca vn
u ra phn nh kt qu sn xut hay li nhun
Ngoi cc cch tnh trn, khi phn tch hiu qu s dng vn, cc nh phn tch
cn tin hnh so snh u ra phn nh li nhun vi u ra phn nh kt qu sn xut.
Vi cch so snh ny, cc nh qun l s nm c: c mt n v li nhun, doanh
nghip phi thu c bao nhiu n v gi tr sn xut, bao nhiu n v doanh thu thun
hay bao nhiu n v lun chuyn thun, ... Tr s ca ch tiu tnh ra cng ln, hiu qu
s dng vn cng cao v ngc li. V thc cht, y l mt hnh thi biu hin khc ca
ch tiu Sc sinh li ca vn trn.
Khi xc nh cc ch tiu, cn lu rng: cc ch tiu u ra phn nh kt qu sn
xut hay li nhun l kt qu ca c k kinh doanh; cn cc ch tiu phn nh yu t vn
u t u vo c xc nh theo s bnh qun ca k phn tch. Tr s bnh qun ca
vn u t u vo c th xc nh theo nhiu cch khc nhau; trong , xc nh theo
tr s bnh qun gia u k v cui k ca cc ch tiu c s dng ph bin. n
gin, tr s ca tng b phn phn nh vn u t u vo di hnh thi vt cht (ti
sn, ti sn ngn hn, ti sn di hn, s lng lao ng...) hay di gc ngun vn
(vn ch s hu, vn vay, n phi tr...) phi c hiu l tr s bnh qun ca k phn
236

tch v c tnh theo cng thc sau:

Tr s u k v cui k ca tng yu t
Tr s bnh qun ca tng yu
=
t phn nh vn u t u vo
2
i vi mt s yu t u vo nh s lng lao ng bnh qun; s lng my
mc, thit b bnh qun;... phi da vo thi gian c mt thc t xc nh.
Da vo cc ch tiu phn nh hiu qu kinh doanh tng qut nu (sc sn
xut, sc sinh li, sut hao ph), tu thuc vo mc ch v ni dung phn tch, cc nh
phn tch s tin hnh nh gi hiu qu kinh doanh theo tng gc khc nhau. Trn c
s , cung cp nhng thng tin cn thit cho cc nh qun l ra cc quyt nh
ph hp.
2.7.2. Phn tch hiu qu s dng vn qua ch tiu "Sc sn xut ca vn"
Phn tch hiu qu s dng vn qua ch tiu "Sc sn xut ca vn" c thc
hin bng cch tnh ra v so snh gia k phn tch vi k gc ca cc ch tiu phn nh
sc sn xut ca vn theo tng cch biu hin nh: sc sn xut ca tng s ti sn, sc
sn xut ca ti sn c nh (tnh theo nguyn gi v theo gi tr cn li), sc sn xut
ca ti sn ngn hn, sc sn xut ca ti sn di hn, sc sn xut ca vn ch s hu,
sc sn xut ca vn vay... Khi tnh ch tiu "Sc sn xut ca vn" theo tng cch biu
hin, tu thuc vo mc ch phn tch v ngun ti liu, t s (u ra phn nh kt qu
sn xut) c th s dng mt trong cc ch tiu sau:
- Tng gi tr sn xut:
Tng gi tr sn xut l ch tiu tng hp biu hin bng tin phn nh ton b kt
qu cui cng v cc hot ng sn xut - kinh doanh ca doanh nghip trong 1 thi k
(thng l 1 nm) bao gm c sn phm d dang. Ch tiu "Tng gi tr sn xut" c
tnh bng tng gi tr ca tt c sn phm, dch v m doanh nghip thc hin trong k
(k c qui i d dang); trong , gi tr ca tng loi sn phm, dch v c tnh bng
cch ly s lng sn phm, dch v tng loi nhn (x) vi gi bn n v sn phm,
dch v tng loi.
Sc sn xut ca vn theo tng yu t u vo tnh theo tng gi tr sn xut s
cho bit mt n v yu t u vo em li my n v tng gi tr sn xut.
- Doanh thu thun v bn hng v cung cp dch v:
Ch tiu ny c phn nh Bo co kt qu hot ng kinh doanh (M s 10).
Khi tnh sc sn xut theo doanh thu thun v bn hng v cung cp dch v, cc nh
qun l bit c thu c mt n v doanh thu thun, doanh nghip phi b ra my
n v yu t u vo.
- Doanh thu thun hot ng kinh doanh:
Doanh thu thun hot ng kinh doanh l ch tiu phn nh tng s doanh thu
thun m doanh nghip thu c t cc hot ng chnh trong k. S liu ghi vo ch
tiu ny c tnh bng cch cng (+) s liu ca ch tiu 3 "Doanh thu thun v bn
hng v cung cp dch v" (M s 10) v s liu ca ch tiu 6 "Doanh thu hot ng ti
chnh" (M s 21) trn Bo co kt qu hot ng kinh doanh. Khi tnh sc sn xut theo
doanh thu thun hot ng kinh doanh, cc nh qun l bit c: thu c mt n
v doanh thu thun t hot ng kinh doanh, doanh nghip phi b ra my n v yu t
u vo. Ch tiu "Sc sn xut ca vn" tnh theo doanh thu thun hot ng kinh
237

doanh thng c gi l s vng quay ca cc yu t (S vng quay ca tng ti sn,

s vng quay ca ti sn ngn hn, s vng quay ca vn ch s hu...). n gin,
trong cc ni dung tip theo, khi cp n doanh thu thun hot ng kinh doanh,
chng ti s gi tt l doanh thu thun.
- Tng s lun chuyn thun:
Tng s lun chuyn thun l ch tiu phn nh tng s khi lng cng vic m
doanh nghip thc hin c trong k kinh doanh. Ch tiu ny c tnh theo cng thc:
Doanh thu thun
Doanh thu
Li nhun
Tng s lun
= v bn hng v +
thun hot
+
(hay l)
chuyn thun
cung cp dch v
ng ti chnh
thun khc
S liu ghi vo ch tiu ny c cn c vo s liu trn Bo co kt qu hot
ng kinh doanh (cc m s 10, m s 21 v m s 40). Khi tnh ch tiu "Sc sn xut
ca vn" theo tng s lun chuyn thun, cc nh qun l s bit c mt n v vn
u t u vo s em li my n v lun chuyn thun trong k.
Trn y l mt s ch tiu thng c cc nh phn tch s dng khi phn tch
sc sn xut ca cc yu t u vo. Thng thng, tu thuc vo ngun ti liu v mc
ch phn tch, cc nh phn tch s xc nh nhng ch tiu cn s dng phc v cho
cng tc phn tch ch khng phi s dng tt c nhng ch tiu nu. Nhng ch tiu
nh: s vng quay ca tng ti sn, s vng quay ca ti sn ngn hn, s vng quay ca
ti sn di hn, s vng quay ca vn ch s hu, s vng quay ca vn vay, h s lun
chuyn thun trn ti sn ngn hn... l nhng ch tiu hay c s dng nht.
Ngoi vic tnh ra v so snh gia k phn tch vi k gc trn cc ch tiu phn
nh sc sn xut ca vn ni trn, i vi mt s ch tiu quan trng, phn nh khi qut
hiu qu s dng vn ca doanh nghip nh ch tiu "Sc sn xut ca ton b ti sn", "
Sc sn xut ca vn ch s hu" cn c cc nh phn tch tin hnh xy dng cc
phng trnh khc nhau phn nh cc mt khc nhau cng nh mi quan h v tc
ng ca cc nhn t n s bin ng ca tng ch tiu. T , c cn c ra cc
quyt sch ph hp. C th:
- Sc sn xut ca ton b ti sn (Total asset turnover):
Bng cch nhn (x) v chia (:) t s v mu s ca ch tiu ny vi s vn ch s
hu, ta c:
Sc sn xut
Vn ch s hu bnh qun
Doanh thu thun
ca ton b =
x
Tng
ti
sn
bnh
qun
Vn ch s hu bnh qun
ti sn
Hay:
Sc sn xut ca
H s t
=
x
ton b ti sn
ti tr

Sc sn xut ca
vn ch s hu

T y, ta thy: tng s vng quay ca tng ti sn, t , gp phn nng cao

hiu qu kinh doanh, doanh nghip phi tm mi bin php thch hp tng h s ti
tr v s vng quay ca vn ch s hu. Bng phng php loi tr, cc nh phn tch
s xc nh c nh hng ca tng nhn t (h s ti tr v s v vng quay ca vn ch
s hu) n s thay i ca s vng quay ti sn trong k.
- Sc sn xut ca vn ch s hu (Total equity turnover):
238

Nhn (x) v chia (:) t s v mu s ca ch tiu ny vi s tng s ti sn, ta c :

Tng ti sn bnh qun
Doanh thu thun
Sc sn xut ca
=
x
vn ch s hu
Vn ch s hu bnh qun
Tng ti sn bnh qun
Hay:
Sc sn xut ca
=
vn ch s hu

H s ti sn trn
vn ch s hu

Sc sn xut ca
ton b ti sn

T y, ta thy: Hiu qu s dng vn ch s hu ph thuc vo h s ti sn trn

vn ch s hu v hiu qu s dng ton b ti sn. Do vy, tng hiu qu s dng
vn ch s hu, t , gp phn nng cao hiu qu kinh doanh, doanh nghip phi tm
mi bin php thch hp tng h s ti sn trn vn ch s hu v hiu qu s dng
ton b ti sn. Bng phng php loi tr, cc nh phn tch s xc nh c nh
hng ca tng nhn t (h s ti sn trn vn ch s hu v s vng quay ca ti sn)
n s thay i ca s vng quay vn ch s hu trong k.
Do c im lun chuyn ca ti sn ngn hn nn khi phn tch hiu qu s dng
vn theo sc sn xut, cn c bit ch n phn tch tc lun chuyn ca ti sn
ngn hn. phn tch tc lun chuyn ca ti sn ngn hn, ngi ta s dng cc
ch tiu sau:
Tng s lun chuyn thun
S vng lun chuyn
=
ca ti sn ngn hn
Ti sn ngn hn bnh qun
* Ti sn ngn hn bnh qun: phn nh lng ti sn ngn hn tham gia lun
chuyn. n gin trong tnh ton, ch tiu ny c qui nh tnh nh sau:
Ti sn ngn
hn bnh
qun thng

Ti sn ngn hn u thng + Ti sn ngn hn cui thng

Ti sn ngn hn
bnh qun qu

2
=

Tng ti sn ngn hn bnh qun 3 thng

3

Tng ti sn ngn hn bnh qun 4 qu

4
Trng hp c s liu v ti sn ngn hn u cc thng th c th xc nh vn
lu ng bnh qun qu, bnh qun nm nh sau:
V1/2 + V2 + ... + Vn - 1 + Vn/2
Ti sn ngn hn
=
bnh qun nm
n-1
Ti sn ngn hn
bnh qun nm

Trong :
- V1, V2,..., Vn l gi tr ti sn ngn hn hin c vo u cc thng.
- n l s thng.
Trng hp khng c s liu cc thng, c th tnh s vn lu ng bnh qun
trong k bng cch cng s ti sn ngn hn u k vi cui k ri chia cho 2. S ti
sn ngn hn c phn nh trn Bng cn i k ton, phn "Ti sn", loi A "Ti sn
ngn hn" (M s 100).
239

S vng quay ca ti sn ngn hn cho bit trong k kinh doanh, ti sn ngn hn

quay c my vng. S vng quay cng ln, Thi gian ca mt vng lun chuyn cng
nh, tc lun chuyn ca ti sn ngn hn cng cao, hiu qu s dng ti sn cng cao
v ngc li.
Thi gian ca mt
vng lun chuyn

Thi gian trong k

S vng lun chuyn ca ti sn ngn hn

(Thi gian trong k: Theo quy c, thi gian trong k thng ly trn ngy
(thng: 30 ngy, qu: 90 ngy v nm: 360 ngy). S d khi phn tch ly trn ngy v
n gin cho vic tnh ton; hn na, tr s ca cc ch tiu tnh theo qui c (trn ngy)
v tnh theo s ngy thc t ca k phn tch khng c s khc bit ng k nn khng
nh hng n kt lun phn tch).
Thi gian ca mt vng lun chuyn th hin s ngy cn thit cho ti sn
ngn hn quay c mt vng. Thi gian 1 vng (k) lun chuyn cng nh th tc
lun chuyn cng cao v ngc li, nu thi gian 1 vng (k) lun chuyn cng di th
tc lun chuyn ca ti sn ngn hn cng thp.
Phn tch tc lun chuyn ca ti sn ngn hn c thc hin trc ht bng
vic nh gi chung tc lun chuyn ca ti sn ngn hn. nh gi chung tc
lun chuyn, cn tnh ra v so snh cc ch tiu phn nh tc lun chuyn (s vng
lun chuyn, thi gian ca mt vng lun chuyn, h s m nhim ca vn) gia k
phn tch so vi k gc (c v s tuyt i v s tng i) v da vo s bin ng ca
cc ch tiu a ra nhn xt v tc lun chuyn ca vn. Cn ch rng, k gc
thng c s dng so snh y c th bao gm c k hoch k ny v thc t k
trc.
n gin v thun tin khi nh gi chung tc lun chuyn ca ti sn ngn
hn, cn lp bng phn tch theo mu sau:
Bng 6.14 : Bng nh gi chung tc lun chuyn ca ti sn ngn hn
K phn tch so
K
K
vi k gc
Ch tiu
phn
gc
tch

%
1

1. S vng lun chuyn ca ti sn ngn hn (vng)

2. Thi gian 1 vng lun chuyn ca ti sn ngn hn
(ngy)
Bng phn tch trn s cho php cc nh phn tch d dng nh gi tc lun
chuyn ca ti sn ngn hn gia k phn tch so vi k gc. Trong iu kin cho php,
c th so snh cc ch tiu phn nh tc lun chuyn ca ti sn ngn hn gia k
phn tch vi nhiu k gc khc nhau c th nhn nh chnh xc v xu hng bin
ng cng nh n nh ca vic bin ng tc lun chuyn ti sn ngn hn.
Tip n l vic phn tch cc nhn t nh hng n thi gian 1 vng lun
chuyn ca ti sn ngn hn. Do tc lun chuyn ti sn ngn hn c o theo nhiu
ch tiu khc nhau nn nhn t nh hng n tc lun chuyn cng khc nhau.
240

bo m nh gi y , chnh xc nh hng ca cc nhn t n tc lun chuyn,

ta phi qui t chng v mt mi lin h thng nht th hin qua cng thc xc nh thi
gian ca 1 vng lun chuyn (s ngy) bng cch thay cc b phn ca ch tiu "S vng
lun chuyn ca ti sn ngn hn" vo cng thc xc nh thi gian 1 vng lun chuyn :
Ti sn ngn hn bnh qun
Thi gian mt
=
x Thi gian
vng lun chuyn
trong k
Tng s lun chuyn thun
T ta thy tc lun chuyn ca ti sn ngn hn (th hin qua ch tiu "Thi
gian mt vng lun chuyn") chu nh hng ca cc nhn t sau:
- Ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn:
Trong iu kin cc nhn t khc khng i, gi tr ti sn ngn hn bnh qun
tham gia lun chuyn c quan h t l thun vi thi gian ca mt vng lun chuyn tc
l quan h ngc chiu vi tc lun chuyn ca ti sn ngn hn. nh hng ca
nhn t ny c xc nh trong iu kin gi nh l gi tr ti sn ngn hn bnh qun
tham gia lun chuyn k phn tch, thi gian k phn tch, cn tng s lun chuyn thun
k gc.
Gi nh hng ca nhn t ny n thi gian ca mt vng lun chuyn l V, ta c:
V =

Ti sn ngn hn bnh
qun k phn tch

Ti sn ngn hn
bnh qun k gc

Tng s lun chuyn thun k gc

Thi gian
trong k

- Tng s lun chuyn thun:

Trong iu kin cc nhn t khc khng i, nhn t "Tng s lun chuyn thun"
c quan h t l nghch vi thi gian ca mt vng lun chuyn, tc l c quan h cng
chiu vi tc lun chuyn ca vn. nh hng ca tng s lun chuyn thun n
thi gian 1 vng lun chuyn (s ngy) c xc nh trong iu kin cc nhn t u c
tr s k phn tch.
Gi nh hng ca tng s lun chuyn thun n thi gian ca mt vng lun
chuyn l R, ta c:
R

Ti sn ngn hn bnh
qun k phn tch

Thi
gian
trong
k

Ti sn ngn hn bnh
qun k phn tch

Thi
x gian
trong
k

x
Tng s lun chuyn
Tng s lun chuyn
thun k phn tch
thun k gc
Thi gian k phn tch l ch tiu c nh, khng thay i; do vy, nhn t ny
khng nh hng n tc lun chuyn ca ti sn ngn hn (nh hng bng khng).
y nhanh tc lun chuyn ca ti sn ngn hn s gp phn gim nhu cu v
vn, cho php lm ra nhiu sn phm, to ra nhiu doanh thu, gim bt kh khn do
thiu vn. C th, khi tc lun chuyn ca ti sn ngn hn tng, vi s ti sn ngn
hn tham gia lun chuyn nh c, doanh nghip s lm ra c mt lng lun chuyn
thun nhiu hn. Ngc li, nu lng lun chuyn thun khng i, tc lun chuyn
ti sn ngn hn c nng ln th doanh nghip ch cn lng ti sn ngn hn tham gia
lun chuyn t hn.
iu ny c chng minh nh sau:
T cng thc xc nh s vng quay ca ti sn ngn hn, ta c :
241

Tng s lun
Ti sn ngn
S vng quay ca
=
x
chuyn thun
hn bnh qun
ti sn ngn hn
Qua cng thc ny, ta thy nhn t "Tng s lun chuyn thun" chu nh hng
ca 2 nhn t: Ti sn ngn hn bnh qun (phn nh qui m ti sn ngn hn tham gia
lun chuyn) v S vng quay ca ti sn ngn hn (phn nh tc lun chuyn ca
ti sn ngn hn). p dng phng php loi tr, ta tnh ra nh hng ca cc nhn t
n tng s lun chuyn thun:
- Nhn t ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn:
nh hng ca nhn t "Ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn" n
tng s lun chuyn thun bng:
Chnh lch gi tr ti sn ngn hn bnh qun
tham gia lun chuyn k phn tch so vi k gc

S vng quay ca ti
sn ngn hn k gc

iu ny cho thy, trong iu kin tc lun chuyn ca ti sn ngn hn khng

i so vi k gc, s thay i ca ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn s
nh hng trc tip n lng lun chuyn thun. Lng ti sn ngn hn bnh qun
tham gia lun chuyn tng th thu sut lun chuyn thun s tng v ngc li. Mc
chnh lch gi tr ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn k phn tch so vi
k gc c tnh bng cch ly gi tr ti sn ngn hn bnh qun k phn tch tr (-) gi
tr ti sn ngn hn bnh qun k gc.
- Nhn t s vng quay ca ti sn ngn hn:
nh hng ca s vng quay ti sn ngn hn n tng s lun chuyn thun bng:
Gi tr ti sn ngn hn
Chnh lch s vng quay ca ti sn
x
bnh qun k phn tch
ngn hn gia k phn tch so vi k gc
Gi s s ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn k phn tch khng
i so vi k gc, nu s vng quay ca ti sn ngn hn k phn tch > k gc, tc l
tng tc lun chuyn ca ti sn ngn hn cng s lm cho tng s lun chuyn thun
tng ln. Ngc li, trong trng hp gi nh tng s lun chuyn thun khng i, nu
s vng quay ca ti sn ngn hn k phn tch > k gc th lng ti sn ngn hn tham
gia lun chuyn k phn tch s t hn so vi k gc. Mc chnh lch s vng quay ca
ti sn ngn hn gia k phn tch so vi k gc c tnh bng cch ly s vng quay
ca ti sn ngn hn k phn tch tr (-) s vng quay ca ti sn ngn hn k gc.
T cng thc xc nh thi gian mt vng lun chuyn, c th khi qut cch xc
nh s ti sn ngn hn tham gia lun chuyn tit kim (-) hay lng ph (+) k phn
tch so vi k gc nh sau:
Thi gian mt
=
vng lun chuyn

Ti sn ngn hn bnh qun

Tng s lun chuyn thun

Thi gian
trong k

Ta c:
Tng s
Thi gian
1
lun
1 vng
x
x
chuyn
lun
Thi gian trong k
thun
chuyn
Nh vy, s ti sn ngn hn bnh qun tham gia lun chuyn chu nh hng ca
hai nhn t: Tng s lun chuyn thun (phn nh qui m lun chuyn ca ti sn ngn
Ti sn ngn hn
bnh qun tham =
gia lun chuyn

242

hn) v thi gian 1 vng lun chuyn (phn nh tc lun chuyn ca ti sn ngn
hn). Trong , s vn tit kim (-) hay lng ph (+) do y nhanh tc lun chuyn
ca ti sn ngn hn s l:
S ti sn ngn
Tng s
Chnh lch v
1
hn tit kim (-)
lun
thi gian 1 vng
hay lng ph (+) = chuyn x lun chuyn k x
do tc lun
thun k
phn tch so vi
Thi gian trong k
chuyn thay i
phn tch
k gc
Cui cng, cc nh phn tch cn xc nh nguyn nhn nh hng v bin php
y nhanh tc lun chuyn ca ti sn ngn hn. bit c nguyn nhn nh
hng n tc lun chuyn ca ti sn ngn hn nhm tm ra bin php hu ch nhm
y nhanh tc lun chuyn ca vn, cn i su xem xt cc qu trnh cung cp, sn
xut, tiu th. Bi v, mun y nhanh tc lun chuyn ca ti sn ngn hn, doanh
nghip cn p dng ng b cc bin php nhm rt bt s ti sn ngn hn v thi gian
lu li ca ti sn ngn hn tng khu, tng giai on trong qu trnh kinh doanh (ci
tin khu thu mua, d tr, sn xut, tiu th, gim lng tn kho...).
Rt ngn thi gian m ti sn ngn hn lu li trong tng qu trnh chnh l vic
y nhanh tc lun chuyn ca ti sn ngn hn. Vic cung cp nguyn, vt liu y
, kp thi, ng b, bo m cht lng l iu kin c tnh cht tin cho s lin tc
ca qu trnh kinh doanh. V th, ti qu trnh cung cp, cn xem xt mc bo m,
cht lng nguyn, vt liu, tnh kp thi v ng b ca vic cung cp, mc d tr hp
l. Cng tng t, qu trnh tiu th cn xem xt cht lng sn phm, k hn tiu th,
mc tiu th tng loi mt hng, phng thc tiu th, k hn thanh ton, cc bin
php khuyn khch tiu th, chnh sch sau bn hng...
2.7.3. Phn tch hiu qu s dng vn thng qua ch tiu "Kh nng sinh li
ca vn"
Hiu qu s dng vn th hin qua ch tiu "Kh nng sinh li ca vn" c
xem xt trn nhiu gc khc nhau tu thuc vo mc ch phn tch v ngun d liu.
Thng thng, khi xc nh kh nng sinh li, t s ca ch tiu kh nng sinh li c th
s dng mt trong cc ch tiu li nhun sau:
- Li nhun gp v bn hng v cung cp dch v:
Vi cch tnh ny, cc nh qun l s bit c mt n v vn u t u vo
hay mt n v u ra phn nh kt qu em li my n v li nhun gp v bn hng
v cung cp dch v trong k. S li nhun gp v bn hng v cung cp dch v c
ly ch tiu 5 "Li nhun gp v bn hng v cung cp dch v" (M s 20) trn Bo
co kt qu hot ng kinh doanh.
Do tm quan trng ca li nhun i vi vic ra quyt nh kinh doanh nn khi
phn tch hiu qu s dng vn, cn i su xem xt ch tiu li nhun gp v bn hng
v cung cp dch v. Li nhun gp v bn hng cao v ngy cng gia tng l iu kin
tng li nhun trc thu, li nhun sau thu. y cng l iu kin gia tng hiu
qu s dng vn ca doanh nghip. Ch tiu li nhun gp v bn hng v cung cp dch
v c tnh ton da vo cng thc sau:
Nu gi:
243

+ GP0, GP1: ln lt l tng li nhun gp bn hng v cung cp dch v k gc,

k phn tch;
+ qoi, q1i: ln lt l s lng sn phm, hng ha, dch v i tiu th k gc, k
phn tch;
+ p0i, p1i: ln lt l gi bn n v sn phm, hng ha, dch v i k gc, k phn
tch;
+ nr0i, nr1i: ln lt l doanh thu thun n v sn phm, hng ha, dch v i k
gc, k phn tch;
+ c0i, c1i: ln lt l gi vn n v sn phm, hng ha, dch v i tiu th k gc,
k phn tch.
Ta c:
n

GP0 = i 1 q0i (nr0i - c0i) v GP1 = i 1 q1i (nr1i - c1i)

Trong , doanh thu thun n v sn phm, hng ha, dch v i tiu th l phn
chnh lch gia doanh thu vi cc khon gim tr doanh thu (gim gi hng bn, doanh
thu hng bn b tr li, chit khu thng mi v thu tiu th) tnh trn mt n v sn
phm, hng ha, dch v tiu th.
Bng vic so snh gia k phn tch vi k gc ng thi s dng phng php
phn tch loi tr nghin cu, xem xt s bin ng ca ch tiu li nhun gp v tiu
th sn phm, hng ha, dch v. Vic phn tch tnh hnh bin ng li nhun gp v
bn hng v cung cp dch v c tin hnh theo trnh t sau:
Bc 1: Xc nh mc chnh lch v s tuyt i ca li nhun gp v bn hng
v cung cp dch v gia k phn tch vi k gc:
Mc chnh lch gia k phn tch vi k gc ca
= GP1 - GP0
li nhun gp v bn hng v cung cp dch v
Bc 2: Xc nh nh hng ca cc nhn t n s bin ng ca li nhun gp
v bn hng v cung cp dch v gia k phn tch vi k gc:
- Do sn lng tiu th thay i:
n

i 1

GP0 x

q1ip0

- GP0

i 1

q0ip0

+ Do c cu mt hng tiu th thay i:

n

(q1i - q0i)(nr0i - c0i) + Do doanh thu thun n v thay i:

i 1

nh hng ca nhn t
sn lng tiu th

i 1

q1i(nr1i - nr0ii)
244

+ Do gi vn n v thay i: - i 1 q1i (c1i - c0i)

Bc 3: Tng hp nhn t nh hng, rt ra nhn xt, kt lun v s tc ng ca
cc nhn t n li nhun gp. ng thi, xem xt nhng nguyn nhn dn n s thay
i ca tng nhn t, c bit phi xc nh nhng nguyn nhn ch quan, khch quan
no dn n s thay i . C nh vy mi ra bin php nhm ti a ho li nhun
t m c nhng quyt nh lin quan n hiu qu s dng vn.
- Li nhun thun t hot ng kinh doanh:
T s ca cng thc Sc sinh li ca vn tnh theo cch ny s cho cc nh
qun l bit c mt n v vn u t u vo hay mt n v u ra phn nh kt qu
s em li my n v li nhun thun t hot ng kinh doanh (li nhun bn hng v
li nhun hot ng ti chnh). S li nhun thun t hot ng kinh doanh c phn
nh ch tiu 10 "Li nhun thun t hot ng kinh doanh" (M s 30) trn Bo co
kt qu hot ng kinh doanh.
- Li nhun trc thu:
Sc sinh li ca vn tnh theo li nhun trc thu thu nhp doanh nghip s cho
cc nh qun l bit c mt n v vn u t u vo hay mt n v u ra phn nh
kt qu em li my n v li nhun trc thu thu nhp. S li nhun trc thu c
tnh bng cch ly s liu ch tiu 16 "Li nhun sau thu thu nhp doanh nghip" (M
s 60) cng (+) s liu ca ch tiu 15 "Chi ph thu thu nhp doanh nghip" (M s 51)
v ch tiu Chi ph thu thu nhp doanh nghip hon li (M s 52) trn Bo co kt
qu hot ng kinh doanh.
- Li nhun sau thu:
Vi cch tnh sc sinh li ca vn theo li nhun sau thu, cc nh qun l s bit
c mt n v vn u t u vo hay mt n v u ra phn nh kt qu em li
my n v li nhun sau thu thu nhp doanh nghip. S li nhun sau thu c phn
nh ch tiu 16 "Li nhun sau thu thu nhp doanh nghip" (M s 60) trn Bo co
kt qu hot ng kinh doanh.
Ngoi ra, tu theo mc ch phn tch, t s ca sc sinh li cn c s dng
khc nhau. Chng hn, khi phn tch sc sinh li ca c phn thng hay sc sinh li
ca c phiu thng, t s ca sc sinh li c tnh bng s li nhun sau thu thu
nhp doanh nghip tr (-) s c tc tr cho c phiu u i; hoc khi phn tch kh nng
tr li vay (kh nng sinh li ca li vay), t s l s li nhun trc thu cng (+) li
vay phi tr...
phn tch hiu qu kinh doanh qua ch tiu sc sinh li, cc nh phn tch cng
tnh ra v so snh gia k phn tch vi k gc trn cc ch tiu phn nh sc sinh li ca
vn u t u vo hay sc sinh li tnh trn u ra phn nh kt qu. Cng nh phn
tch hiu qu s dng vn qua sc sn xut, khi phn tch sc sinh li ca vn, tu thuc
vo mc ch phn tch v ngun d liu, cc nh phn tch s la chn nhng ch tiu
thch hp trong s nhng ch tiu phn nh sc sinh li ch khng nht thit phi xem
xt, i chiu ht ton b nhng ch tiu phng php sc sinh li. Mt s ch tiu c
s dng kh ph bin khi phn tch sc sinh li nh: sc sinh li ca tng ti sn, sc
sinh li ca doanh thu, sut sinh li ca vn ch s hu, h s li nhun trc thu trn
tng ti sn, h s li nhun trc thu trn doanh thu thun hot ng kinh doanh, h s
li nhun trc thu trn vn ch s hu, h s li nhun trc thu v li vay trn tng
245

ti sn, h s li nhun trc thu v li vay trn li vay...

Ngoi vic tnh ra v so snh gia k phn tch vi k gc trn cc ch tiu phn
nh Kh nng sinh li ni trn, khi phn tch Kh nng sinh li, cc nh phn tch cn i
su xem xt tnh hnh bin ng v cc nhn t nh hng n mt s ch tiu quan
trng, phn nh khi qut hiu qu kinh doanh ca doanh nghip nh ch tiu "Kh nng
sinh li ca tng ti sn", "Kh nng sinh li ca vn ch s hu... C th:
- Kh nng sinh li ca tng ti sn (ROA):
Bng cch nhn (x) v chia (:) t s v mu s ca ch tiu ny vi doanh thu
thun hot ng kinh doanh, ta c:
Kh nng sinh li
Doanh thu thun
Li nhun trc thu
=
x
ca tng ti sn
Tng ti sn bnh qun
Doanh thu thun
Hay:
Kh nng
Kh nng sn
T sut li
sinh li ca = xut ca tng x nhun trc thu
tng ti sn
ti sn
trn doanh thu
T y, ta thy: tng sc sinh li ca tng ti sn, t , gp phn nng cao
hiu qu kinh doanh, doanh nghip phi tm mi bin php thch hp tng s vng
quay ca ti sn v sut sinh li ca doanh thu. Bng phng php loi tr, cc nh phn
tch s xc nh c nh hng ca tng nhn t (s vng quay ca tng ti sn v sut
sinh li ca doanh thu) n s thay i sut sinh li ca tng ti sn trong k. Tuy nhin,
cng cn ch rng, trong chng mc nht nh, 2 nhn t ny c quan h ngc chiu
nhau. Thng thng, tng s vng quay ti sn, doanh nghip phi tng doanh thu
thun v do vy, buc phi gim gi bn, dn n li nhun gim. V th, tng sut
sinh li ca ti sn m vn tng c s vng quay ca ti sn v sut sinh li ca doanh
thu, i hi cc nh qun l phi c cc gii php thch hp nhm nng cao cht lng
sn phm, dch v sao cho lng hng ha bn ra vn tng (tng doanh thu) khng
phi gim gi bn.
- Kh nng sinh li ca vn ch s hu (ROE):
Bng cch nhn (x) v chia (:) t s v mu s ca ch tiu ny vi s tng s ti
sn v tng s doanh thu thun hot ng kinh doanh, ta c:
Tng ti sn
Doanh thu
Li nhun
Kh nng
bnh qun
thun
sau thu
sinh li ca
x
x
=
vn ch s
Vn ch s
Tng ti sn
Doanh thu
hu
hu bnh qun
bnh qun
thun
Hay:
Kh nng sinh
H s ti
Sc sn
T sut li
li ca vn
= sn trn vn x xut ca x nhun sau thu
ch s hu
ch s hu
ti sn
trn doanh thu
Trong :
Sc sn xut
T sut li nhun sau
Kh nng sinh li
x
=
ca ti sn
thu trn doanh thu
ca tng ti sn
V th, kh nng sinh li ca vn ch s hu c th vit cch khc nh sau:
246

Kh nng sinh li
H s ti sn trn
Kh nng sinh li
=
x
ca vn ch s hu
vn ch s hu
ca tng ti sn
Kh nng sinh li ca vn ch s hu tnh theo cng thc trn y, cho thy: Kh
nng sinh li ca vn ch s hu ph thuc vo h s ti sn trn vn ch s hu v kh
nng sinh li ca tng ti sn. Do vy, tng kh nng sinh li ca vn ch s hu,
doanh nghip phi tm bin php tng h s ti sn trn vn ch s hu v tng kh
nng sinh li ca ti sn. Bng phng php loi tr, cc nh phn tch s xc nh c
nh hng ca tng nhn t (h s ti sn trn vn ch s hu v kh nng sinh li ca
tng ti sn) n s thay i ca kh nng sinh li ca vn ch s hu trong k.
- T sut li nhun sau thu trn doanh thu (ROS):
Nhn (x) v chia (:) t s v mu s ca ch tiu ny vi s tng s ti sn ta c:
Tng ti sn bnh qun
Li nhun sau thu
T sut li nhun sau
=
x
thu trn doanh thu
Doanh thu thun
Tng ti sn bnh qun
Hay:
T sut li nhun sau
H s ti sn trn
T sut li nhun sau
=
x
thu trn doanh thu
doanh thu thun
thu trn doanh thu
Theo cch tnh ny, t sut li nhun trn doanh thu ph thuc vo h s ti sn
trn doanh thu thun hot ng kinh doanh v kh nng sinh li ca ti sn. Do vy,
tng t sut li nhun trn doanh thu, doanh nghip phi tm bin php tng h s ti
sn trn doanh thu v tng kh nng sinh li ca ti sn. Bng phng php loi tr, cc
nh phn tch s xc nh c nh hng ca tng nhn t (h s ti sn trn doanh thu
thun v Kh nng sinh li ca ti sn) n s thay i t sut li nhun trn doanh thu
trong k.
- H s li nhun trc thu v li vay so vi tng ti sn:
Ch tiu ny cho bit 1 n v ti sn bnh qun em li my n v li nhun trc
thu v li vay. Tr s ca ch tiu "H s li nhun trc thu v li vay so vi tng ti
sn" khng ph thuc vo chi ph li vay, tc l khng ph thuc vo cu trc ngun vn
nn ch tiu ny cn c gi l "Sut sinh li kinh t ca ti sn". Bng cch nhn (x) v
chia mu s ca ch tiu ny vi doanh thu thun hot ng kinh doanh, ta c:
Sut sinh
Doanh thu thun
Li nhun trc thu v li vay
li kinh t =
x
Tng
ti
sn
bnh
qun
Doanh thu thun
ca ti sn
Hay:
Sut sinh li kinh
S vng quay
Sut sinh li kinh t
=
x
t ca ti sn
ca tng ti sn
ca doanh thu
Bng cng thc ny, cc nh phn tch nm c mi quan h gia sut sinh li
kinh t ca ti sn vi s vng quay ca ti sn v sut sinh li kinh t ca doanh thu.
- H s li nhun trc thu v li vay so vi li vay:
Ch tiu ny cho bit kh nng chi tr li vay ca doanh nghip bi v, li nhun
m doanh nghip thu c trc khi ng thu v li vay c tr li vay hay khng.
Tr s ca ch tiu ny nu < 1, chng t doanh nghip kinh doanh b l, li nhun thu
c khng chi tr li vay; nu = 1, chng t li nhun thu c ch va trang
247

tri li vay; cn nu > 1, chng t doanh nghip c tha kh nng b p li vay v ng

thu cho Ngn sch cng nh li tch lu hay chia cho cc thnh vin. H s li nhun
trc thu v li vay cn c gi l "H s chi tr li vay". Vn dng phng php
phn tch Dupont bng cch nhn (x) v chia mu s ch tiu ny vi chi ph kinh doanh,
ta c:
Chi ph kinh doanh
Li nhun trc thu v li vay
H s chi
=
x
tr li vay
Li vay
Chi ph kinh doanh
Hay:
H s chi
tr li vay

H s chi ph kinh
doanh trn li vay

Sut sinh li kinh t

ca chi ph kinh doanh

Trong , "Chi ph kinh doanh" l ch tiu phn nh tng s chi ph m doanh

nghip b ra lin quan n hot ng kinh doanh trong k. Ch tiu ny c tnh bng
cch cng s liu ca cc ch tiu "Gi vn hng bn" (M s 11), "Chi ph ti chnh"
(M s 22), "Chi ph bn hng" (M s 24) v ch tiu "Chi ph qun l doanh nghip"
(M s 25) trong k bo co trn Bo co kt qu hot ng kinh doanh. Qua cng thc
ny, "H s chi tr li vay" chu nh hng ca "H s chi ph kinh doanh trn li vay"
(phn nh mc chi ph kinh doanh bng my ln chi ph li vay) v "Sut sinh li kinh t
ca chi ph kinh doanh" (phn nh mt n v chi ph kinh doanh b ra em li my n
v li nhun trc thu v li vay).
Bn cnh cc ch tiu ni trn, khi phn tch hiu qu kinh doanh qua sc sinh li
ca vn, cc nh phn tch cn ch trng xem xt thm mt vi ch tiu sau y:
- Sut sinh li ca vn c phn thng (Return on common equity - ROCE):
Phn nh mc li nhun m cc c ng thng thu c trn mi n v vn
u t ca h. Ch tiu ny c tnh nh sau:
Sut sinh li
Li nhun sau thu - C tc tr cho c phn u i
ca vn c =
Vn c phn thng bnh qun
phn thng
- Li nhun cho mi c phiu thng (Earnings per common share - EPS):
Phn nh mc li nhun m cc c ng thng thu c trn mi c phiu
thng l bao nhiu:
Li nhun cho mi
c phiu thng

Li nhun sau thu - C tc tr cho c phn u i

S c phiu thng bnh qun

- H s gi c so vi li nhun c phiu (Price/Earnings Ratio):
Ch tiu ny phn nh mt n v li nhun m mi c phiu thu c tng ng
vi my n v gi c phiu trn th trng.
H s gi c so
Gi th trng ca mi c phiu
vi li nhun =
Li nhun cho mi c phiu
c phiu
- Mc chi tr c tc so vi li nhun c phiu (Dividend Payout):
Phn nh t l c tc chi tr cho mi c phiu thng so vi li nhun thu c
trn mi c phiu. Tr s ca ch tiu tnh ra cng ln, chng t c tc chi tr cng cao,
s li nhun gi li hoc phn phi cho cc lnh vc khc cng thp v ngc li.
248

Mc chi tr c
Mc c tc chi tr cho mi c phiu thng
tc so vi li
=
Li nhun cho mi c phiu
nhun c phiu
- Mc c tc so vi gi th trng c phiu (Dividend Yield):
Ch tiu ny phn nh mt ng th gi c phiu em li cho ch s hu (c ng)
my ng c tc:
Mc c tc so
Mc c tc chi tr cho mi c phiu thng
vi gi th
=
Gi th trng ca mi c phiu thng
trng c phiu
- H s gi tr th trng so vi gi tr s sch:
Phn nh mt n v gi tr s sch ca ch s hu tng ng vi my n v gi
th trng. Tr s ca ch tiu cng ln, chng t gi tr ng vn ca ch u t trn th
trng cng cao v ngc li.
H s gi tr th
Gi th trng ca mi c phiu thng
trng so vi
=
Gi tr s sch ca mi c phiu thng
gi tr s sch
Trong , gi tr s sch ca mi c phiu thng c tnh theo cng thc:
Gi tr s sch
Tng vn ch s hu - S c phn u i
ca mi c
=
S lng c phiu thng lu hnh
phiu thng
2.7.4. Phn tch hiu qu s dng vn thng qua ch tiu "Sut hao ph ca
vn"
phn tch hiu qu s dng vn qua ch tiu sut hao ph, cc nh phn tch
cng tnh ra v so snh gia k phn tch vi k gc trn cc ch tiu phn nh sut hao
ph ca vn trn tng mt biu hin: sut hao ph ca tng s ti sn, sut hao ph ca ti
sn ngn hn, sut hao ph ca ti sn di hn, sut hao ph ca vn ch s hu, sut hao
ph ca vn vay... Khi phn tch, trn c s cc ch tiu phn nh sut hao ph la
chn ph hp vi ngun d liu v mc ch phn tch, cc nh phn tch s tin hnh
thu thp d liu, tnh ton gi tr ca cc ch tiu v lp bng phn tch sut hao ph cc
yu t u vo.
Bn cnh tnh ra v so snh gia k phn tch vi k gc trn cc ch tiu phn
nh sut hao ph ni trn, khi phn tch sut hao ph, cc nh phn tch cn i su xem
xt tnh hnh bin ng v cc nhn t nh hng n mt s ch tiu quan trng, phn
nh khi qut hiu qu kinh doanh ca doanh nghip nh ch tiu "Sut hao ph ca tng
ti sn", "Sut hao ph ca vn ch s hu", ... Chng hn, phn tch sut hao ph ca
tng ti sn so vi li nhun sau thu, bng cch nhn (x) v chia (:) t s v mu s ca
ch tiu ny vi vn ch s hu, ta c :
Sut hao ph ca
Tng ti sn
Vn ch s hu
tng ti sn so vi =
x
Vn ch s hu
Li nhun sau thu
li nhun sau thu
Hay:

249

Sut hao ph ca
tng ti sn so vi
li nhun sau thu

H s ti sn
so vi vn
ch s hu

Sut hao ph vn
ch s hu trn li
nhun sau thu

T y, ta thy: gim sut hao ph ca ti sn trn li nhun sau thu, t ,

gp phn nng cao hiu qu kinh doanh, doanh nghip phi tm mi bin php thch hp
gim h s ti sn trn vn ch s hu v sut hao ph vn ch s hu trn li nhun
sau thu. iu ny buc cc nh qun l phi xc nh c mt cu trc ti chnh hp
l, va bo m vn cho kinh doanh, va bo m an ninh ti chnh li va c hiu qu
nht. Bng phng php loi tr, cc nh phn tch s xc nh c nh hng ca tng
nhn t (h s ti sn trn vn ch s hu v sut hao ph vn ch s hu trn li nhun
sau thu) n s thay i sut hao ph ti sn trn li nhun sau thu trong k. Tuy nhin,
cng cn ch rng, trong chng mc nht nh, 2 nhn t ny c quan h ngc chiu
nhau: gim h s ti sn trn vn ch s hu buc phi tng vn ch s hu hoc
gim vn vay trong khi tng vn ch s hu s lm tng sut hao ph vn ch s hu
trn li nhun sau thu. V th, gim sut hao ph ca ti sn trn li nhun sau thu
m vn tng vn ch s hu v gim sut hao ph vn ch s hu trn li nhun sau
thu, i hi cc nh qun l phi c cc gii php thch hp nhm nng cao cht lng
sn phm, dch v sao cho tng lng hng ha bn ra, gi nguyn hoc tng c
gi bn, tit kim chi ph, h gi thnh sn phm tng li nhun...
2.7.5. Phn tch n by ti chnh v mi quan h gia n by ti chnh vi
hiu qu s dng vn
n by trong kinh t doanh nghip c gii thch bng mt s gia tng rt nh
v sn lng (hoc doanh thu) c th t c mt s gia tng rt ln v li nhun. Mt
trong nhng n by c cc doanh nghip thng s dng l n by kinh doanh v
n by ti chnh.
a) n by kinh doanh l s kt hp gia chi ph c nh v chi ph bin i trong
vic iu hnh doanh nghip. n by kinh doanh s rt ln trong cc doanh nghip c
t trng chi ph c nh cao hn so vi chi ph bin i, ngc li n by kinh doanh s
thp khi t trng chi ph c nh nh hn chi ph bin i. Khi n by kinh doanh cao,
ch cn mt s thay i nh v sn lng tiu th cng lm thay i ln v li nhun,
ngha l li nhun ca doanh nghip s rt nhy cm vi th trng khi doanh thu bin
ng. n by kinh doanh phn nh mc ri ro trong kinh doanh. V thc cht, n
by kinh doanh phn nh t l thay i v li nhun trc thu v li vay pht sinh do s
thay i v sn lng tiu th.
ln ca n by kinh doanh tn ti trong doanh nghip mc sn lng cho
sn c tnh theo cng thc:
ln ca n by
kinh doanh (DOL)

T l thay i li nhun trc thu v li vay

T l thay i sn lng tiu th

Trong :
T l thay i li
nhun trc thu
v li vay

Chnh lch gia li nhun trc thu v

li vay k phn tch so vi k gc
Li nhun trc thu v li vay k gc
250

Chnh lch gia sn lng tiu th

T l thay
k phn tch so vi k gc
i sn lng =
Sn lng tiu th k gc
tiu th
n by kinh doanh l cng c c cc nh qun l s dng gia tng li
nhun. Trong cc doanh nghip trang b ti sn c nh hin i, nh ph rt cao, bin
ph rt nh th sn lng ho vn rt ln. Tuy nhin, mt khi vt qu im ho vn,
n by kinh doanh s rt ln. Do , ch cn mt s thay i rt nh ca sn lng
cng lm li nhun gia tng rt ln. T , ta c cng thc o lng s tc ng ca
n by kinh doanh vi s gia tng li nhun nh sau:
T l gia tng
ln ca
T l thay i
li nhun trc =
n by
x v sn lng
thu v li vay
kinh doanh
tiu th
Khi nim n by kinh doanh cung cp cho cc nh qun l doanh nghip mt
cng c d kin li nhun. Nu doanh thu ca doanh nghip tng ln v doanh thu
vt qu im ho vn ch cn tng mt t l nh v doanh thu l c th tng ln mt
t l ln hn v li nhun.
Cn lu rng: n by kinh doanh nh "con dao hai li", chng ta bit n
by kinh doanh ph thuc vo nh ph. Nhng khi cha vt qu im ho vn, cng
mt mc sn lng th doanh nghip no c nh ph cng cao, l cng ln.
iu ny gii thch ti sao cc doanh nghip phi phn u t c sn lng
ho vn. Khi vt qu im ho vn th n by kinh doanh lun lun dng v n nh
hng tch cc ti s gia tng li nhun.
b) n by ti chnh
n by ti chnh l khi nim dng ch s kt hp gia n phi tr v vn ch
s hu trong vic iu hnh chnh sch ti chnh ca doanh nghip. n by ti chnh s
rt ln trong cc doanh nghip c t trng n phi tr cao hn t trng ca vn ch s
hu. Ngc li, n by ti chnh s thp khi t trng n phi tr nh hn t trng ca
vn ch s hu.
n by ti chnh va l mt cng c thc y li nhun sau thu trn mt ng
vn ch s hu, va l mt cng c km hm s gia tng . S thnh cng hay tht bi
ny tu thuc vo s khn ngoan hay kh di khi la chn c cu ti chnh. Kh nng
gia tng li nhun cao l iu mong c ca cc ch s hu, trong n by ti chnh
l mt cng c c cc nh qun l a dng.
V li vay phi tr khng i khi sn lng thay i, do n by ti chnh s
rt ln trong cc doanh nghip c t s n cao, v ngc li n by ti chnh s rt nh
trong cc doanh nghip c t s n thp. Nhng doanh nghip khng mc n (t s bng
khng) s khng c n by ti chnh. Nh vy, n by ti chnh t trng tm vo t
s n. Khi n by ti chnh cao, ch cn mt s thay i nh ca li nhun trc thu
v li vay cng lm thay i ln t l li nhun sau thu trn vn ch s hu ngha l t
l li nhun sau thu trn vn ch s hu s rt nhy cm vi li nhun trc thu v li
vay. V thc cht, n by ti chnh phn nh s thay i ca t sut li nhun sau thu
trn vn ch trc s thay i ca li nhun trc thu v li vay.
251

Nh vy, ln ca n by ti chnh c xem nh l t l thay i ca t sut

li nhun sau thu trn vn ch s hu pht sinh do s thay i ca li nhun trc thu
v li vay.
ln n
by ti
=
chnh (DFL)
Trong :
T l thay i v
t sut li nhun
sau thu trn vn
ch s hu
T l thay i
li nhun trc =
thu v li vay

T l thay i v t sut li nhun sau thu

trn vn ch s hu
T l thay i li nhun trc thu v li vay

Chnh lch gia t sut li nhun sau thu trn

vn ch s hu k phn tch so vi k gc
T sut li nhun sau thu trn vn ch s hu
k gc
Chnh lch gia li nhun trc thu
v li vay k phn tch so vi k gc

Li nhun trc thu v li vay k gc

Cng nh s dng n by kinh doanh, s dng n by ti chnh nh s dng
"con dao hai li". Nu tng ti sn khng c kh nng sinh ra mt t l li nhun ln
b p cc chi ph tin li vay phi tr th t sut li nhun sau thu trn vn ch s
hu b gim st. V phn li nhun do vn ch s hu lm ra phi dng b p s
thiu ht ca li vay phi tr. Do vy, thu nhp ca mt ng vn ch s hu s cn li
rt t so vi tin ng l chng c hng. n by ti chnh c cc nh qun l s
dng gia tng t sut li nhun sau thu trn vn ch s hu. cng thc xc nh s
tc ng ca n by ti chnh n t sut sut li nhun sau thu trn vn ch s hu
nh sau:
T l thay i v t
ln n
T l thay i
x li nhun trc
sut li nhun sau thu =
by ti
trn vn ch s hu
chnh (DFL)
thu v li vay
Khi nim n by ti chnh cung cp cho cc nh phn tch mt cng c quan trng
d kin t sut li nhun sau thu trn vn ch s hu. Cn lu l khi li nhun
trc thu v li vay khng ln trang tri li vay th t sut li nhun sau thu trn
vn ch s hu b gim st. Nhng khi li nhun trc thu v li vay ln th ch cn
s gia tng nh v li nhun trc thu v li vay c s gia tng ln v t sut li
nhun sau thu trn vn ch s hu.
c) n by tng hp
n by kinh doanh phn nh mi quan h gia chi ph c nh v chi ph bin
i. ln ca n by kinh doanh s rt ln nhng doanh nghip c chi ph c nh
cao hn chi ph bin i. Nhng n by kinh doanh ch tc ng ti li nhun trc
thu v li vay, bi l t s n khng nh hng ti ln ca n by kinh doanh.
Cn ln ca n by ti chnh ch ph thuc vo t s mc n, khng ph
thuc vo kt cu chi ph c nh v chi ph bin i ca doanh nghip. Do , n by
ti chnh tc ng ti li nhun sau thu v li vay. V vy, khi nh hng ca n by
kinh doanh chm dt th nh hng ca n by ti chnh s thay th khuch i
252

doanh li vn ch s hu khi doanh thu thay i. V l ngi ta c th kt hp n

by kinh doanh v n by ti chnh thnh mt n by tng hp.
ln ca n by
ln ca n
ln ca n
=
x
tng hp (DTL)
by kinh doanh
by ti chnh
T cng thc n by tng hp chng ta c mt nhn xt: Mt quyt nh u t
vo TSC v ti tr cho vic u t bng vn vay (tri phiu, vay ngn hng) s
cho php xc nh mt cch chnh xc s bin ng ca doanh thu nh hng nh th
no ti li nhun ca ch s hu
2.8. Phn tch ri ro ti chnh v d bo nhu cu ti chnh
2.8.1. ngha phn tch ri ro ti chnh v d bo nhu cu ti chnh
Ri ro ti chnh c th hiu l s bt trc, s khng n nh c th o lng c,
c th a n nhng tn tht, mt mt thit hi hoc lm mt i nhng c hi sinh li.
Nhng ri ro ny gn lin vi hot ng ti chnh v mc s dng n ca doanh
nghip, ngha l gn lin vi c cu ngun vn ca doanh nghip. Phn tch ri ro ti
chnh gip nh gi, d bo c ri ro, trn c s c bin php qun l ri ro, hn
ch thp nht nhng thit hi, tn tht nu ri ro xy ra.
D bo nhu cu ti chnh l c tnh v cu ti chnh trong tng lai gn, gip
nh gi tim lc ti chnh, c k hoch t chc huy ng vn ph hp nhm p ng
nhu cu vn phc v qu trnh hot ng ca doanh nghip.
2.8.2. Phn tch ri ro ti chnh
o lng ri ro ni chung, ri ro ti chnh ni ring ngi ta dng hai tham s
o lng l gi tr k vng v lch chun.
- Gi tr k vng cn gi l gi tr bnh qun gia quyn ca cc gi tr khc nhau,
chim t trng khc nhau trong mt tp hp quan st.
n

E R Ri Pi
i 1

Trong : E R l gi tr k vng
Ri

l gi tr ng vi kh nng i; Pi l xc sut xy ra kh nng i

- lch chun ( ) c dng o lng phn tn hay sai bit gia gi tr

thc t ng vi tng trng hp so vi gi tr k vng. lch chun o lng s khc
bit phn phi gi tr ng vi tng kh nng so vi gi tr trung bnh ca n.
lch chun ( ) c xc nh:

R E R
i 1

Pi

lch chun thng chu nh hng ca quy m chui. Do , chun ha,

ngi ta ly lch chun chia cho gi tr trung bnh ca chui bin s c dng
nghin cu, gi l h s bin thin.
- H s bin thin
H s bin thin l t s so snh gia lch chun v gi tr k vng.
253

 lch chun (so vi gi tr trung bnh) cng cao th h s bin thin cng cao v
ri ro cng cao.

CV

E R

Trong : CV l h s bin thin.

S dng h s bin thin l v lch chun i khi cho chng ta nhng kt lun
khng chnh xc, khi so snh ri ro ca cc doanh nghip khng cng qui m gi tr k
vng.
Khi quy m gi tr k vng l ging nhau, phn tch ri ro ti chnh ngi ta
tin hnh so snh lch chun gia k phn tch vi k gc. Nu lch chun ln th
ri ro ti chnh cao v ngc li. Khi quy m gi tr k vng l khc nhau, phn tch
ri ro ti chnh ngi ta tin hnh so snh h s bin thin gia k phn tch vi k gc.
Nu h s bin thin ln, ri ro ti chnh cao v ngc li.
Phn tch ri ro ti chnh, tu thuc vo quy m ca gi tr k vng, mc tiu
phn tch m cn c vo lch chun hay h s bin thin ca ch tiu: li nhun gp
v bn hng v cung cp dch v, li nhun hot ng kinh doanh, li nhun trc thu,
li nhun sau thu, t sut li nhun trc thu v li vay trn ton b vn hay t sut li
nhun sau thu trn vn ch s hu kt hp vi tr s v s bin ng ca cc ch tiu:
h s n, vng quay cc khon phi thu ngn hn, vng quay hng tn kho, cc ch tiu
th hin kh nng thanh ton... kt lun.
2.8.3. D bo nhu cu ti chnh
Mun tin hnh qu trnh sn xut, kinh doanh, doanh nghip cn phi c mt
lng vn nht inh. Lng vn m doanh nghip cn s dng p ng nhu cu sn
xut, kinh doanh nhiu hay t ph thuc vo quy m hot ng ca doanh nghip. Mt
trong nhng ch tiu biu hin quy m hot ng ca doanh nghip l doanh thu thun
(doanh thu thun bn hng v cung cp dch v hoc doanh thu thun hot ng kinh
doanh). Nhu cu v vn ca doanh nghip chnh l s vn cn thit doanh nghip tin
hnh kinh doanh ph hp vi tng quy m hot ng. Nhu cu v vn i hi s cn
bng vi u t v quy m hot ng. V th, khi doanh thu thay i, nhu cu v vn
cng thay i theo. S thay i khng nht thit phi theo mt t l c nh bi l n
cn ph thuc vo hiu qu s dng vn. Do vy, trong thc tin qun l ti chnh lun
ny sinh nhu cu "c tnh" v vn nh hng cho vic lp k hoch sn xut, kinh
doanh cng nh hoch nh chin lc. Nhu cu c tnh chnh l nhu cu d bo cc
ch tiu ti chnh v lp k hoch ti chnh.
d bo cc ch tiu ti chnh ca doanh nghip, trc ht cn chn cc khon
mc trn cc bo co ti chnh (Bo co kt qu hot ng kinh doanh, Bng cn i k
ton) c kh nng thay i khi doanh thu thun thay i. Vic la chn ny c da
vo mi quan h gia doanh thu thun vi tng khon mc. Trn c s , s d bo tr
s ca tng ch tiu trong k ti. Qui trnh d bo cc ch tiu trn Bo co kt qu hot
ng kinh doanh v Bng cn i k ton tin hnh nh sau:
Bc 1: Xc nh mi quan h gia cc ch tiu trn tng bo co vi doanh thu
thun:
Trong bc ny, cn da vo tnh hnh c th ti tng doanh nghip, trn c s
xem xt s liu ca nhiu nm phn loi cc khon mc trn Bo co kt qu hot
ng kinh doanh v Bng cn i k ton vo 2 nhm:
254

- Nhm nhng ch tiu thay i cng chiu vi doanh thu thun v thng chim
mt t l nht nh so vi doanh thu thun:
y l nhng ch tiu c kh nng thay i khi doanh thu thun thay i v thay
i cng chiu vi doanh thu thun. Nhng ch tiu ny thng chim mt t l nht
nh so vi doanh thu thun. C th k ra mt s ch tiu trn Bo co kt qu hot ng
kinh doanh nh: Tng doanh thu bn hng v cung cp dch v, cc khon ghi gim
doanh thu, gi vn hng bn, chi ph bn hng... hoc mt s ch tiu trn Bng cn i
k ton nh: Tin v tng ng tin, cc khon phi thu ca khch hng, cc khon tr
trc cho ngi bn, thu GTGT c khu tr, hng tn kho, khon phi tr cho ngi
bn, ngi mua tr tin trc; thu v cc khon phi np nh nc; cc khon phi tr
ngi lao ng...
- Nhm nhng ch tiu khng thay i hoc thay i khng r rng khi doanh thu
thun thay i hoc nhng ch tiu c xc nh trn c s cc ch tiu nhm 1:
Khc vi cc ch tiu thuc nhm 1, nhng ch tiu nhm 2 khng thay i hoc
thay i khng theo qui lut khi doanh thu thun thay i. Ngoi ra, mt s ch tiu
thuc nhm 2 li c xc nh trn c s cc ch tiu nhm 1. Chng hn: Li nhun
gp v bn hng v cung cp dch v, li nhun thun hot ng kinh doanh, tng li
nhun k ton trc thu...
Bc 2: Xc nh tr s d bo ca cc ch tiu thuc nhm 1:
Trong bc ny, cc nh d bo s ly tr s nm trc (vi cc ch tiu trn Bo
co kt qu hot ng kinh doanh) hoc tr s cui nm trc (vi cc ch tiu trn Bng
cn i k ton) ca cc ch tiu thuc nhm 1 ri so vi doanh thu thun nm trc
nhm xc nh t l ca tng ch tiu so vi doanh thu thun. Tip , ly doanh thu
thun d bo nm nay nhn (x) vi t l va xc nh tnh ra tr s d bo ca cc ch
tiu thuc nhm 1.
Bc 3: Lp bo co ti chnh d bo:
Sau khi xc nh c tr s d bo ca cc ch tiu thuc nhm 1, cc nh d bo
s xc nh tr s ca nhng ch tiu thuc nhm 2 bng cch b nguyn gi tr k trc
ca cc ch tiu khng thay i hoc thay i khng r rng khi doanh thu thun thay
i. i vi cc ch tiu c lin quan n nhm 1, cc nh d bo s tin hnh xc nh
trn c s gi tr d bo ca cc ch tiu thuc nhm 1.
Bc 4: Xc nh lng vn tha (+) hoc thiu (-) ng vi mc doanh thu thun
mi:
Lng vn tha (+) hoc thiu (-) ng vi mc doanh thu thun mi chnh l
phn chnh lch gia tng ngun vn d bo vi tng ti sn d bo ( Bng cn i k
ton d bo) v c xc nh nh sau:
S vn tha (+) hoc thiu (-) ng
Tng ngun
Tng ti
=
vi mc doanh thu thun mi
vn d bo
sn d bo
Bc 5: Xc nh lng tin thun lu chuyn trong k:
xc nh lng tin thun lu chuyn trong k, cc nh d bo phi tm ra mi
quan h gia lng tin v tng ng tin vi cc ch tiu khc trn Bng cn i k
ton. Da vo tnh cn i v mi quan h gia cc ch tiu trn Bng cn i k ton,
tin v tng ng tin ca doanh nghip c xc nh theo cng thc sau:
255

Tin
u
Ti
Vn
Ti
Phi
v
N
t ti
Hng
sn
ch
sn
thu
tng =
+ phi - chnh - tn
- ngn
s
di
ngn
ng
tr
ngn
kho
hn
hu
hn
hn
tin
hn
khc
Qua mi quan h ny, cc nh d bo s bit c cc nguyn nhn lm tin v
tng ng tin tng (vn ch s hu tng, n phi tr tng, cc loi ti sn khc ngoi
tin v tng ng tin gim) v cc nguyn nhn lm tin v tng ng tin gim
(vn ch s hu gim, n phi tr gim, cc loi ti sn khc ngoi tin v tng ng
tin tng). T , cn c vo Bng cn i k ton d bo xc nh lng tin thun
lu chuyn trong k theo cng thc:
Lu chuyn tin
Lng tin tng
Lng tin gim
=
thun trong k
(thu vo) trong k
(chi ra) trong k
Trong trng hp lng tin gim ln hn lng tin tng trong k, doanh
nghip phi c k hoch huy ng thm tin t cc ngun khc nhm trnh gp phi
kh khn trong thanh ton.

*
*

256