MEDICINSKI FAKULTET

UNIVERZITET U SARAJEVU
KATEDRA ZA SOCIJALNU MEDICINU

Atari u BiH
(Vjeba 3)

Memi Jasmin
Sarajevo, decembar, 2014.

Prvi pisani tragovi o postojanju atara na podruju Bosne i Hercegovine potiu

iz 15. i 16. Stoljea. Rije atar je perzijsko - arapskog porijekla. Oznaava
osobu koja prodaje lijekove. Atari imaju veliku zaslugu za razvoj narodne
farmacije, a smatraju se preteama savremenih farmaceuta. U poetku su to
bili Jevreji, kasnije i muslimani Atari su svoja znanja sticali u porodici, koja su
prenoena s koljena na koljeno. U 16. stoljeu su postojale atarske arije u
Sarajevu. Atari su se bavili ne samo prodavanjem i spravljanjem lijekova, ve
i sakupljanjem i gajenjem ljekovitog bilja. U biljne droge koje su se mogle
nai u atarskim radnjama ubrajaju se: pelin, salep, alfija, valerijana, list
sene, kora cinhone itd. Koritena su i razna ulja: ulje pitome nane, ricinusovo,
susamovo, ruino ulje i dr.

Od lijekova mineralnog porijekla najvie

su se upotrebljavali: hlorovodonina kiselina, azotna kiselina, teni amonijak,

zatim razna jedinjena ive.

Slika 1. Lijekovi koje su koristili atari

Iz godine 1234. je sauvan Pravilnik o kontroli farmaceuta i kvaliteti lijekova,
koji se zove Nihajjetur - rutbe. U ovom spisu su glavni zanati opisani
posebnim poglavljima. Posebna panja se posveuje falsifikovanju lijekova.
Reforme sultana Selima III utiu na opadanje znaaja organizacije esnafa.
Ogranienja u radu ogledaju se u prodaji izvjesnih droga i ljekovitih trava,
dok im se spravljanje lijekova u potpunosti zabranjuje. Muslimani atari

nastvaljaju rad sve do I Svjetskog rata. Jevreji atari su svoje djelovanje i rad
odrali do II Svjetskog rata. Posljednji sarajevski atar bio je Santo Papo.

Slika 2. Atarska arija

Ljekarue su knjige koje govore o bolestima, lijekovima i lijeenju. Prve
ljekarue u Bosnu i Hercegovinu su donesene iz okolnih zemalja, a pisane su i
nove i to gotovo u svim dijelovima zemlje. Ljekarue su pisane na vie jezika:
latinski, talijanski, turski, arapski, i razliitim pismima na arabici, bosanici,
irilici i latinici. Postojaje su razne ljekarue: muslimanske, jevrejske, srpske i
hrvatske (franjevake) ljekarue .
Muslimansje predstavljaju prepise uvenih arapskih ljekara. Najvie je
prepisivan dervi Nidajija. Osim njega bilo je i po nekoliko prepisa Ibn Nefisa,
Ibn Sine, Al Razija i dr.

Prve sauvane jevrejske ljekarue datiraju tek

iz prve polovine XIX stoljea. Navanije jevrejske ljekarue su:

- Sefardska ljekarua iz 1820. godine
- Sefardska ljekarua iz 1836. godine
- Sefardska ljekarua iz 1840. godine
Najstarije srpske ljekarue potiu od pravoslavnih svetenika i kaluera
kolovanih po raznim manastirima u Srbiji. Najvanije srpske ljekarue su:
- Pribnika ljekarua iz 16. stoljea
- Ljekarua Mie Jovanovia, uetelja iz Sarajeva

- Teanjska ljekarua, pisana 1835. godine, a objavljena 1937. godine od

strane Milenka Filipovia
- Medieve ljekarue iz 1904. godine.
Hrvatske(franjevake) su uglavnom pisali ljekari - franjevci, zatim apotekari franjevci ili obini fratri. Hrvatske ljekarue su:
- "Sinjski zapisi" - prva najstarija ljekarua
- Livanjska ljekarua - poetak XIX stoljea
- Razliite likarije od fra Ivana Kreia iz 1836. godine
- "Belle cosarelle a sapersi" iz 1846. godine
- "Sacerdotis viatoris", fra Frane Gracia tampana u Padovi 1795. godine
- "Guogorka ljekarua" iz 1790. godine
- "Tevtter od likarija" fra Grge Martia iz 1857. godine.
Tevter od likarija fra Grge Martia predstavlja primitivno uvezanu biljenicu
koja sadri 56 strana. U njoj se nalazi 166 razliitih lijekova. Opisani su
lijekovi za mnoge bolesti: unutranje, zarazne, one, kone, djeije, enske i
dr. bolesti, kao i savjeti za uzimanje lijekova i sl. Lijek za srdobolju glasio je:
Uzmi dva umanca od frika jaja i
dvadeset kapi dobra sireta, nastrui
peata, izmjeaj sve zajedno dobro i popij.
Mnoge ljekarue su unitene tokom vremena, ali ih je veliki broj sauvan u
franjevakim samostanima. Prve apoteke se otvaraju u Sarajevu, u kojima su
radili priueni apotekari bez svrenih kvalifikacija. 1514. godine spominje se
prva apoteka u Sarajevu, kada je Junuz - aga bio bosanski sandak beg.
Polovinom 1854. godine otvara se "Apoteka kod lava".
U drugim gradovima se takoe otvaraju apoteke, u Tuzli, Banja Luci,
Glamou, Mostaru i Travniku. Jevreji su dali veliki doprinos razvoju medicine i
farmacije. Oni lijeniko - apotekarsko znanje prenose sa oca na sina ili sa
uitelja na uenika.
Krajem XVIII i poetkom XIX stoljea u Sarajevu je ljekarsku praksu vrilo
nekoliko domaih Jevreja. Najpoznatiji ljekari i apotekari Josef Salom i oni iz
porodice Sumbul (Samuel Sumbul i njegovi sinovi Jakov i Josef). Jakov
Sumbul odlazi u Carigrad gdje zavrava studij farmacije i postaje diplomirani
apotekar. Ulaskom Austro - Ugarskih trupa u Bosnu i Hercegovinu 1878.

godine znaajno se mijenjaju zdravstvene prilike. Mnoge od narodnih

apoteka bivaju zatvorene ili u neku ruku modernizovane (evropeizirane).
Zabranjeno je nadriljekarstvo Zakonskom odredbom 22.07.1879. godine, pod
brojem 2682 okupacijska vlast raspisuje "Verordnung", tj. odredbe o vrenju
ljekarske, ranarske, veterinske i babike prakse u Bosni i Hercegovini.