T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS
TOZALTI KAYNAI

ANKARA, 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3
1.TOZALTI KAYNAI .......................................................................................................... 3
1.1.Tozalt Kaynann Endstrideki Yeri ve nemi........................................................... 4
1.2. Tozalt Kaynanda Kullanlan Tozlar.......................................................................... 4
1.2.1.Tozalt Kaynanda Kullanlan Toz eitleri ......................................................... 4
1.2.2. Fiziksel Etkileri...................................................................................................... 5
1.2.3. Kimyasal Etkileri ................................................................................................... 5
1.3. Tozalt Kaynanda Kullanlan Tel (Elektrot) eitleri................................................ 6
1.4. Tozalt Kaynak Makineleri ........................................................................................... 6
1.5. Tozalt Kayna ile Yatayda Kt-Ek Kayna .............................................................. 7
1.5.1. Tozalt Kaynanda Kullanlan Altlklar ............................................................... 8
1.5.2. Nfuziyet ve Paso Saysn Belirleme ................................................................... 8
1.5.3. Amper Ayarna Gre Tel, Toz ve Makine lerleme Hz....................................... 9
1.5.4. Arkn Balatlmas ................................................................................................. 9
1.5.5. Tozun ve lave Telin Kaynak Blgesine Gnderilmesi....................................... 10
1.6. Tozalt Kaynanda Kullanlan Tellerin ve Tozlarn Korunmas................................ 10
UYGULAMA FALYET ................................................................................................. 11
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 12
RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 14
2. YATAYDA KE KAYNAI .................................................................................... 14
2.1.1. Kullanlan Altlklar.............................................................................................. 14
2.1.2. Nfuziyet ve Paso Saysn Belirleme ................................................................. 15
2.1.3. Amper Ayarna Gre Tel, Toz Ve Makine lerleme Hz.................................... 15
2.1.4. Arkn Balatlmas ............................................................................................... 15
2.1.5. Tozun ve ilave Telin Kaynak Blgesine Gnderilmesi ....................................... 16
UYGULAMA FAALYET................................................................................................ 17
LME VE DEERLENDRME......................................................................................... 18
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 20
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 21
KAYNAKA ......................................................................................................................... 22

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI

521MMI240
Metal Teknolojisi
Kaynaklk
Tozalt Kayna
Bu modl, Tozalt kayna ile eliklerin
kaynan yapmay kapsayan renme materyalidir.
40/32

SRE
N KOUL

Alaml eliklerin Kayna modln alm

olmak

YETERLK

MODLN AMACI

Tozalt kayna ile eliklerin kaynan yapmak

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman
salandnda, teknie uygun olarak tozalt kayna
ile eliklerin kaynan yapabileceksiniz.
Amalar
Teknie uygun oalrak tozalt kayna ile eliklerin
yatayda kt-ek kaynan yapabileceksiniz.
Teknie uygun oalrak tozalt kayna ile eliklerin
yatayda i ke kaynan yapabileceksiniz.
Ortam

ETM RETM
ORTAMLARI
VE DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Gerek alma ortam ve toz alt kaynak

atlyeleri
Donanm
Toz alt kaynak makinesi, elektrot, kaynak tozu,
tel besleme nitesi, toz toplama aparat, kaynatlacak
malzemeler.
Bu modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra
verilen lme aralar ile kendi kendinizi
deerlendireceksiniz.
Modl sonunda, kazandnz bilgi beceri ve
tavrlarn llmesi iin retmeniniz tarafndan
hazrlanan lme arac ile deerlendirileceksiniz.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile kaynak teknolojisi alannda,
tozalt kayna ile yatayda kt ek kaynan ve i ke kaynan yapabileceksiniz.
Bu modl tamamladnzda, tozalt kaynann tanmn, endstrideki yeri ve
nemini, kullanlma alanlarn, kaynak makinesi eitlerini, kullanlan tel ve toz, eitlerini
teorik olarak reneceksiniz. Pratik (uygulamal) olarak da kaynak arkn balatmay ve
kaynak yapmay becere bileceksiniz.
Gnmz kaynak teknolojisinde nemli bir yeri bulunan tozalt kaynan bu
modlden, dikkatli bir ekilde takip ederek renin

RENME FAALYET1
RENME FAALYET - 1
AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun ortam salandnda teknie uygun olarak tozalt
kayna ile eliklerin yatayda kt-ek kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Toz alt kaynanda kullanlan makine, takm ve ara-gerelerin neler olduunu

aratrarak not ediniz.

Tozalt kaynanda yatayda kt-ek kaynann nasl yapldn aratrarak

gzlemleriniz rapor olarak hazrlaynz ve snf ortamnda tartnz.
Yapacanz bu aratrmalar iin, evrenizdeki sanayi ortamndan veya tozalt kayna
yapan iletmelerden, mesleki eitim veren kurumlardan (meslek liseleri veya
niversitelerden), ktphane veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

1.TOZALTI KAYNAI
Tozalt kayna, arkn koruyucu atmosfer olarak toz altnda oluturulmas ile yaplan
bir kaynak trdr. Gnmzde pek fazla uygulama alan olmasa da zellikle kaln ve byk
paralarn birletirilmesi ve dolgu kayna ilemlerinde ( gemi gvdeleri, ar i makineleri,
byk apl kazanlar, LPG tanklar vb) kullanlmaktadr.

Resim 1.1: Tozalt kaynak makinesi ( kaynak dzenei)

1.1.Tozalt Kaynann Endstrideki Yeri ve nemi

Gnmz endstrisinde gazalt ve dier kaynak yntemleri ile ince ve orta kalnlktaki
i paralarnn kaynaklar rahatlkla yaplabilmektedir. Ancak, kaln i paralarnn kayna
(gemi gvdesi, byk apl boru ve kazanlarn kayna, LPG tank ve tpleri vb) istenilen
verimlilikte tozalt kayna ile yaplmaktadr.
Bu kaynak yntemi ilk defa 1933 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde yaplmaya
balanm 1937 ylndan itibaren de Avrupa da ar sanayide kullanlmaya balamtr.
Tozalt kaynak yntemi ar sanayinin en nemli kaynak yntemi haline gelmitir.
Bu kaynak yntemi lkemizde genellikle gemi sanayinde ve kaln sac malzemelerin
(depo, boru, kazan, ar i makineleri vb.) kaynak ilemlerinde kullanlmaktadr.

1.2. Tozalt Kaynanda Kullanlan Tozlar

rtl elektrotlarda ve gaz alt kaynaklarndaki rtnn ve gazn grevi, toz alt
kaynanda kullanlan tozun grevi, kaynak blgesini havann zararl ortamndan korumak,
kaynak dikiinin istenilen zellik ve kalitede olmasn salamaktr. Tozalt kaynanda
yksek nfuziyet ve derinlik kazandran toz eitleri 4 ana guruba ayrlr.

Resim 1.2: Tozalt kaynanda kullanlan tozlar

1.2.1.Tozalt Kaynanda Kullanlan Toz eitleri

Kaynan Amacna Gre Snflandrlm Tozlar
Kaynak sresini hzlandran tozlar,
Dikiin derinliini artran tozlar,
nce paralarn kaynanda kullanlan tozlar,
Dolgu kaynaklarnda kullanlan tozlar.
retim ekillerine Gre Snflandrlm Tozlar
Erimi kaynak tozlar,
Sinterlenmi kaynak tozlar,
Seramik kaynak tozlar.

 Kimyasal zelliklerine Gre Kaynak Tozlar

Asit yapl tozlar,
Ntr yapl tozlar,
Bazik yapl tozlar.
Yapsnda Bulunan Manganez Miktarna Gre Kaynak Tozlar
erisinde manganez bulundurmayan tozlar,
erisinde orta miktarda manganez bulunduran tozlar
erisinde yksek oranda manganez bulunduran tozlar.

Resim 1.3: Tozun kaynak esnasnda kullanlmas ve kaynaa etkileri

Kaynak tozunun kaynaa etkisi 2 ekilde olmaktadr.

1.2.2. Fiziksel Etkileri

Koruyucu toz olarak kullandmz gerelerin younluu kaynak yaplan gerecin
younluundan azdr. Younluu az olan gerecin bir ksm kaynak ergiyik havuzu ierisine
karrken, dier ksm kaynak blgesinde oluan yksek scaklktan dolay yzeyde toplanr.
Yzeyde toplanan kaynak tozu curuf tabakasn oluturur. Bu tabaka kaynak yzeyinin ani
soumasn nler ve bu srada kaynak ierisinde oluan gazlarn dar kmasn salar. Bu
esnada kaynak dikiine fiziksel olarak biim vererek kaynak yzeyinin dzgn olmasn
salar (Resim 1.3).

1.2.3. Kimyasal Etkileri

Kaynak tozlarnn kaynaa kimyasal olarak etkileri unlardr:

Kaynak tozunun zelliklerini kaynan bileimine iyi ynde verir,

Koruyucu toz olarak kullandmz malzeme sayesinde, kaynak dikiinin
zellikleri istenildii gibi deitirilebilir.
Kaynak banyosunun hacimce genilemesini salar,
Kaynak dikii zerinde yapsal deiikliklere yol aar.

1.3. Tozalt Kaynanda Kullanlan Tel (Elektrot) eitleri

Tozalt kaynak ynteminde kullanlan plak elektrotlar kaynak teli olarak adlandrlr.
Bu teller dier kaynaklarda kullanlan tellerle benzerlik gsterir. Tozalt kaynak telleri
yksek manganl zel eliklerden retilir ve zerleri bakrla kaplanr. Bu tellerin ierisine
ayn zamanda karbon, silisyum, manganez, krom, nikel gibi alam elementleri de katlr. Bu
elementlerin kaynak blgesine katt etkiler aadaki tabloda gsterilmitir.
Tablo 1.1: Tel ierisine katlan alam elamanlarnn kaynaa kazandrd zellikler

Alam eleman

Kaynaa kazandrd zellik

Karbon (C)
Silisyum ( Si)
Manganez ( Mn)

Sertliini artrr, dayanmn ykseltir.

Desokside eder, ileme ve kaynak kabiliyetini artrr.
ekme ve entik darbe dayanmn artrr (Uzama).

Molibden (Mo)
Krom (Cr)
Nikel ( Ni)

Scakla kar dayanmn artrr

Sertliini ykseltir ve scakla kar dayanmn artrr.
Dk scaklklarda dayanm artrr.

1.4. Tozalt Kaynak Makineleri

Tozalt kaynanda kullanlan kaynak makineleri doru ve dalgal akmda alabilen
makinelerdir. Bu makineler e ayrlr (Resim 1.4).
Redresrl tozalt kaynak makineleri
Transformatrl tozalt kaynak makineleri
Jenaratrl tozalt kaynak makinesi

Resim 1.4: Tozalt kaynak makinesi ve tel ve toz ilerleme dzenei

 Tozalt Kaynak Makinesi Elemanlar

Kaynak makinesi (akm reteci)

Kumanda panosu

Tel verme sistemi

Toz verme sistemi ve toz deposu

Kaynak kablolar

Kayna yrtme sistemi

Toz toplama nitesi,(Resim 1.5)

Resim 1.5: Tozalt kaynak makinesi elemanlar

1.5. Tozalt Kayna ile Yatayda Kt-Ek Kayna

Tozalt kayna ile yatayda kt-ek kaynann yapl aamalar aada verilen ilem
basamaklarna gre gereklemektedir.(Resim 1.6)
Kaynak yzeyini boya, pas, kir vb atklardan
temizlenir.
Malzeme cinsi ve kalnlna gre elektrot, kaynak teli
ve kaynak tozu seilir.
Malzemenin zelliine, kalnlna ve kaynak hzna
gre tel,toz ve amper ayar yaplr.
Makinenin anahtar alarak ark oluturulur. Kaynak
takip edilerek,cruf krlr ve kaynak kontrol edilir.

Resim 1.6: Tozalt kayna

ile yatayda kt-ek kayna
l

1.5.1. Tozalt Kaynanda Kullanlan Altlklar

Tozalt kaynanda altlk kullanm ska bavurulan bir yntemdir. Altlk kullanarak
10mm kalnlna kadar olan malzemeleri salkl bir ekilde kaynak edebiliriz. Altlk
kullanlarak yaplan kaynaklarda para kesitinin tamam ergiyerek kaynak oluumunu salar.
Bu kaynakta 10-85 mm arasndaki paralara, istenirse kaynak az alabilir. Ancak
genellikle 85mm zerindeki paralara eitli kaynak azlar alarak kaynak yaplr.
Tozalt kaynanda elikten, bakrdan ve tozdan yaplm altlklar kullanlr. Bazen de
gerecin zelliklerine uygun kk pasolar altlk olarak kullanlr.

Resim 1.7: Tozalt kaynanda

1.5.2. Nfuziyet ve Paso Saysn Belirleme

Nufuziyet
ve
paso
saysn
belirlemede aadaki hususlar gz nnde
bulundurulmaldr.
Tozalt
kaynanda
85mm
kalnln altnda kalan malzemeleri
ergitilerek tek pasoda kaynak yapabiliriz.
180 mm kalnla kadar olan
eliklerin kaynan ise ift pasoda yapmak
mmkndr.
Bu kalnlktan daha fazla olan
malzemelerin kayna ise daha ok pasoda
yaplmaldr.
Kaynak blgesi tamamen ergidii
iin bu kaynakta nufuziyet ok iyi olur.
Resim 1.8: Toz alt kayna ile birden fazla
pasoda ekilmi kaynak

1.5.3. Amper Ayarna Gre Tel, Toz ve Makine lerleme Hz

Tozalt kaynanda kullanlan tel ap bydke amper ayar buna orantl olarak
artar. Ayn zamanda kullanlan toz, elektrot apna orantl olarak ark blgesini tamamen
kapatacak ekilde artarak verilir. Elektrot apna gre amper deerleri aadaki tabloda
gsterilmitir.
Tablo 1.2: Elektrot apna gre amper deerleri

Elektrot
Amper

2,5mm 3mm 4mm

180250- 400300
400
650

5mm
600900

6mm
8001100

7mm
11001500

8mm
15001800

10mm
18002800

1.5.4. Arkn Balatlmas

Tozalt kaynak makinelerinde kullanlan akm reteleri doru ve dalgal akm da
olmak zere iki ekilde alr. Her iki yntem ile kaynan yaplmas mmkndr. Doru
akm retelerinde arkn balamas zel yaplm bir buton (anahtar) ile salanr. Buton
devreye sokulduktan sonra yksek kaynak gerilimi ya da frekans oluturarak kaynak arkn
balatr.

Resim 1.9: Tozalt kaynanda arkn balatlmas ve ark blgesi

1.5.5. Tozun ve lave Telin Kaynak Blgesine Gnderilmesi

Tozalt kayna otomatik ya da yar otomatik kaynak makineleri ile yaplr. Her iki
uygulamada elektrot ve toz, tel ve toz verme sisteminden kaynak blgesine otomatik olarak
gnderilerek, kaynak yaplr. Kaynan hz evre faktrleri gz nnde bulundurularak
kaynak tarafndan ayarlanr.

Resim 1.10: Tozun ve ilave telin kaynak blgesine gnderilmesi

1.6. Tozalt Kaynanda Kullanlan Tellerin ve Tozlarn Korunmas

Toz alt kaynanda kullanlan elektrotlarn zerleri, gaz alt kaynandaki teller gibi
bakrla kaplanmtr. Bakr kaplama, telin kaynak blgesine daha kolay gnderilmesini
salar. Elektrik iletkenliini artrr ve korozyona kar koruma salar.
Ancak bakr kaplama ok dayankl
olmad iin bu tr elektrotlarn raf mrleri
ksadr. retici firmann verdii zaman
ierisinde tketilmelidir. Elektrotlarn uzun
sreli saklanmas gerekiyorsa, nem ve
rutubetten uzak alanlarda ve kapal ortamlarda
saklanmaldr. Elektrotlar iin geerli olan
saklama koullar, kaynak tozlar iinde
geerli olup kapal bir kap ierisinde
saklanmaldr.

Resim 1.11: Tozalt kaynanda kullanlan

kaynak teli ve tozu

10

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FALYET
Tozalt kaynak yntemi ile yatayda kt-ek kayna ilemini aadaki ilem
basamaklarna gre yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Kaynak yzeyini boya, pas, kir vb alma srasnda mutlaka dikkatli
atklardan temizleyiniz.

davrannz.

10 mmden kaln paralara kaynak az alma

anz.

esnasnda

emniyet

tedbirlerini uygulaynz.

Malzeme cinsi ve kalnlna gre alrken kesinlikle i giysisi ve

elektrot ve tozu seiniz.

eldiven giymeden almaynz.

Tel, toz ilerleme nitesini malzeme Mesleiniz ile ilgili etik ilkelere uygun
zerine yerletirerek, malzeme cinsine
ve

kalnlna

gre

amper

ayarn

yapnz.
Dz birletirmelerde elektrot asn 900
ayarlaynz.
4mm den ince olan paralara altlk
yerletirerek

elektrotu

pozitif

kutba

ayarlaynz.
Amper ayarna gre tel, toz ve makine
ilerleme hzn ayarlaynz.
Akm eidine gre ark oluturunuz.
alma sistemine gre i parasna veya
elektroda

hareket

vererek

kaynak

dikiini ekiniz.
Crufu krarak dikii kontrol ediniz.

11

davrannz.

LME
DEERLENDRME
LME
VEVE
DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak
belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular
1.

Tozalt kaynanda kullanlan plak elektrotlarn yzeyi aadaki metallerden hangisi

ile kaplanmtr?
A) inko
B) Kalay
C) Bakr
D) Pirin

2.

Tozalt kayna ile tek pasoda en fazla ka mm kalnlndaki paralar kaynak

edilebilir?
A) 65mm
B) 40mm
C) 95mm
D) 85mm

3.

Aadakilerden hangisi tozalt kaynanda kullanlan tozlardan deildir?

A) Ergimi kaynak tozlar
B) Seramik kaynak tozlar
C) Sellozik kaynak tozlar
D) Sinterlenmi kaynak tozlar

Doru Yanl Sorular

(.) 4. Tozalt kayna daha ok 4mm zerindeki malzemelerin kaynanda kullanlan bir
yntemdir.
(.) 5.Tozalt kaynanda ark ss d ortama ok iyi yayldndan ergime az olur. Bu da
kaynan nufuziyetinin yksek olmasn salar.
(.) 6. Tozalt kaynanda kaynak tozlar tekrar kullanlamaz.
(.) 7.Tozalt kaynanda sadece yatay pozisyonda kaynak yapmak mmkndr.
(.)

8. Tozalt kaynanda kaynaa

temizlenmesine gerek yoktur.

balamadan

nce

paralarn

yzeylerinin

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

12

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER

Evet

Hayir

1) Kaynak yzeyini boya, pas, kir vb atklardan temizlediniz mi?

2) 10 mmden kaln paralara kaynak az atnz m?
3) Malzeme cinsi ve kalnlna gre elektrot ve tozu setiniz mi?
4) Tel, toz, ilerleme nitesini malzeme zerine yerletirerek,
malzeme cinsine ve kalnlna gre amper ayarn yaptnz
m?
5) Dz birletirmelerde elektrot asn 900 ayarladnz m?
6) 4mm den ince olan paralara altlk yerletirerek elektrotu
pozitif kutba ayarladnz m?
7) Amper ayarna gre tel, toz ve makine ilerleme hzn
ayarladnz m?
8) Akm eidine gre ark oluturdunuz mu?
9) alma sistemine gre i parasna veya elektroda hareket
vererek kaynak dikiini ektiniz mi?
10) Curufu krarak dikii kontrol ettiniz mi?
11) alrken btn i gvenlii ve etik kurallara uydunuz mu?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

13

RENME FAALYET2

AMA

RENME FAALYET - 2

Gerek alma ortam veya kaynak yapmaya uygun ortam salandnda teknie
uygun olarak tozalt kayna ile eliklerin yatayda i ke kaynan yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Tozalt kayna ile yatayda i ke kaynann nasl yapldn aratrarak
gzlemlerinizi rapor olarak hazrlaynz ve snf ortamnda tartnz.
Yapacanz bu aratrmalar iin, evrenizdeki sanayi ortamndan veya tozalt kayna
yapan iletmelerden, mesleki eitim veren kurumlardan (meslek liseleri veya
niversitelerden), ktphane veya Internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

2. YATAYDA KE KAYNAI
Tozalt kaynanda eitli biim ve yntemlerde kaynak yapmak mmkndr.
Bunlardan bir tanesi de i ke kaynadr.

2.1. Tozalt Kayna le Yatayda Ke Kayna

Tozalt kayna ile yatayda i ke kayna aada verilen ilem basamaklarna gre
gereklemektedir.
Kaynak yzeyi boya, pas, kir vb atklardan
temizlenir.
Malzeme cinsi ve kalnlna gre
elektrot,kaynak teli ve kaynak tozu seilir.
Malzemenin zelliine, kalnlna ve
kaynak hzna gre;tel,toz ve amper ayar
yaplr.
Makinenin
anahtar
alarak
ark
Kaynak blgesi
oluturulur.Kaynak takip edilerek,cruf
krlr ve kaynak kontrol edilir.
Resim 2.1: Tozalt kayna ile yatayda
i ke kayna yaplm malzeme

2.1.1. Kullanlan Altlklar

Tozalt kaynanda elikten, bakrdan ve tozdan yaplm altlklar kullanlr. Bazen de
gerecin zelliklerine uygun kk pasolar altlk olarak kullanlr.Ancak yatayda i ke
kaynanda altlk kullanlmaz.Gerekli olduu yerde kk pasolar altlk yerine kullanlr.

14

2.1.2. Nfuziyet ve Paso Saysn Belirleme

Nfuziyet ve paso saysn belirlemede aadaki hususlar gz nnde
bulundurulmaldr.
Tozalt kaynanda 85mm kalnln altnda kalan malzemeleri ergitilerek tek
pasoda kaynak yapabiliriz. (Resim 2.2)

Resim 2.2: Amper ayarna gre kaynak nfuziyeti

180 mm kalnla kadar olan eliklerin kaynan ise ift pasoda yapmak
mmkndr.
Bu kalnlktan daha fazla olan malzemelerin kayna ise daha ok pasoda
yaplmaldr.
Kaynak blgesi tamamen ergidii iin bu kaynakta nfuziyet ok iyi olur.

2.1.3. Amper Ayarna Gre Tel, Toz Ve Makine lerleme Hz

Tozalt kaynanda kullanlan tel ap bydke, amper ayar buna orantl olarak
artar. Ayn zamanda kullanlan toz, elektrot apna orantl olarak ark blgesini tamamen
kapatacak ekilde artarak verilir. Elektrot apna gre amper deerleri aadaki tabloda
gsterilmitir.
Tablo 2.1: Amper ayarna gre elektrot aplar

Elektrot
Amper

2,5mm
180300

3mm
250400

4mm
400650

5mm
600900

6mm
8001100

7mm
11001500

8mm
15001800

10mm
18002800

2.1.4. Arkn Balatlmas

Tozalt kaynak makinelerinde kullanlan akm reteleri doru ve dalgal akm da
olmak zere iki ekilde alr. Her iki yntem ile kaynan yaplmas mmkndr. Doru
akm retelerinde arkn balamas zel yaplm bir buton (anahtar) ile salanr. Kaynak
makinesinin toz,tel, amper ve kaynak hz kaynak tarafndan ayarlanr. Buton devreye
sokulduktan sonra yksek kaynak gerilimi ya da frekans oluarak kaynak arkn balatr.

15

Resim 2.3: Tozalt yntemi ile i ke kayna uygulamasnn ematik olarak gsterilmesi

2.1.5. Tozun ve ilave Telin Kaynak Blgesine Gnderilmesi

Yatayda i ke kaynana balamadan evvel kaynak, toz alt kaynak makinesinin
toz, tel, amper ve kaynak hzn, kaynak edilecek parann zelliklerine gre kaynak
makinesinden ayarlar.
Kaynak ark baladnda, kaynak tozu ark blgesine otomatik olarak gelerek kaynak
telini tamamen kapatr ve ark blgesini koruma altna alr. Bu olay otomatik olarak
gerekleir. Kaynan hz, evre faktrleri gz nnde bulundurularak kaynak tarafndan
kaynak esnasnda ayarlanabilir.

Resim 2.4: eitli tozalt kaynak makineleri

16

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Tozalt kaynak yntemi ile yatayda kt-ek kayna ilemini aadaki ilem
basamaklarna gre yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Kaynak yzeyini boya, pas, kir vb alma srasnda mutlaka dikkatli
atklardan temizleyiniz.

davrannz.

10 mmden kaln paralara kaynak az alma

anz.

esnasnda

emniyet

tedbirlerini uygulaynz.

Malzeme cinsi ve kalnlna gre elektrot alrken kesinlikle i giysisi ve

ve tozu seiniz.
Tel,

toz,

eldiven giymeden almaynz.

ilerleme

nitesini

malzeme Mesleiniz ile ilgili etik ilkelere

zerine yerletirerek, malzeme cinsine ve

kalnlna gre amper ayarn yapnz.
Dz birletirmelerde elektrot asn 900
ayarlaynz.
4mm den ince olan paralara altlk
yerletirerek

elektrotu

pozitif

kutba

ayarlaynz.
Amper ayarna gre tel, toz ve makine
ilerleme hzn ayarlaynz.
Akm eidine gre ark oluturunuz.
alma sistemine gre i parasna veya
elektroda hareket vererek kaynak dikiini
ekiniz.
Crufu krarak dikii kontrol ediniz.

17

uygun davrannz.

LME
VE DEERLENDRME
LME
VE DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak
belirleyiniz.
A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular

Aada oktan semeli, doru-yanl ve boluk doldurmal olarak verilen sorular
cevaplaynz.
1.

Tozalt kayna ile aadaki kaynaklardan hangisi yaplamaz?

A) Yatay konumda kt-ek kayna
B) Tavan kayna
C) Yatay konumda i ke kayna
D) Yatay konumda dolgu kayna

2.

Aadakilerden hangisi tozalt kaynanda kullanlan altlklardan biridir?

A) Ahap altlk
B) Alminyum altlk
C) Beton altlk
D) Gm altlk

3.

Aadakilerden hangisi tozalt kaynanda kimyasal yaplarna gre kullanlan

tozlardan deildir?
A) Asit yapl
B) Ntr yapl
C) Bazik yapl
D) Sellit yapl

Doru Yanl Sorular

(.) 4. Tozalt kayna otomatik veya yar otomatik kaynak makineleri ile yaplr.
(.) 5. Tozalt kaynanda kaynak maskesi kullanmak gerekir
(.) 6. Kaynak tozlar nemsiz ve rutubetsiz ortamda, yerden 40cm ykseklikte muhafaza
edilmelidir.
(.) 7. Tozalat kaynanda kullanlan tozun grevi kaynak yaplacak blgeyi d etkilerden
korumaktr.
(.) 8. Tozalt kaynanda akm iddeti artka kaynak nfuziyeti azalr.

Boluk Doldurmal Sorular

9. Tozalt kaynanda kullanlan elektrotlar mm ile mm aras
aplarda piyasada bulunur.
10. Tozalt kaynanda kullanlan elektrotlar piyasada halinde satlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

18

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER

Evet

Hayir

1) Kaynak yzeyini boya, pas, kir vb atklardan temizlediniz mi?

2) 10 mmden kaln paralara kaynak az atnz m?
3) Malzeme cinsi ve kalnlna gre elektrot ve tozu setiniz mi?
4) Tel, toz, ilerleme nitesini malzeme zerine yerletirerek,
malzeme cinsine ve kalnlna gre amper ayarn yaptnz m?
5) Dz birletirmelerde elektrot asn 900 ayarladnz m?
6) 4mm den ince olan paralara altlk yerletirerek elektrotu pozitif
kutba ayarladnz m?
7) Amper ayarna gre tel, toz ve makine ilerleme hzn ayarladnz
m?
8) Akm eidine gre ark olutur dunuz mu?
9) alma sistemine gre i parasna veya elektroda hareket
vererek kaynak dikiini ektiniz mi?
10) Crufu krarak dikii kontrol ettiniz mi?
11) alrken btn i gvenlii ve etik kurallara uydunuz mu?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

19

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz.

KONTROL LSTES
KRTERLER (LTLER)

Evet

Hayir

1)
2)
3)
4)

Kaynak yzeyini boya, pas, kir vb. atklardan temizlediniz mi?

10 mmden kaln paralara kaynak az atnz m?
Malzeme cinsi ve kalnlna gre elektrot ve tozu setiniz mi?
Tel, toz, ilerleme nitesini malzeme zerine yerletirerek,
malzeme cinsine ve kalnlna gre amper ayarn yaptnz m?
5) Dz birletirmelerde elektrot asn 900 ayarladnz m?
6) 4mm den ince olan paralara altlk yerletirerek elektrotu
pozitif kutba ayarladnz m?
7) Amper ayarna gre tel, toz ve makine ilerleme hzn
ayarladnz m?
8) Akm eidine gre ark oluturdunuz mu?
9) alma sistemine gre i parasna veya elektroda hareket
vererek kaynak dikiini ektiniz mi?
10) Curufu krarak dikii kontrol ettiniz mi?
11) alrken btn i gvenlii ve etik kurallara uydunuz mu?
12) alma esnasnda i nl ve eldiven kullandnz m?

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.
Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size
eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

20

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1C
2D
3C
Doru-Yanl Testi
4D
5Y
6Y
7D
8Y

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1B
2C
3D
Doru-Yanl Testi
4D
5Y
6D
7D
8Y
Boluk doldurma testi
92,5 ile 10mm
10Rulo

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

21

KAYNAKA

KAYNAKA
YT kr, Tozalt Ark Kaynaklar ve Uygulamalar, Devlet Bakanl,
Babakanlk Basm Evi, Ankara, 1988.

ALIKAN, Hikmet, Metal leri Meslek Teknolojisi, Trk Hava Kurumu

Basmevi, Ankara, 1990.

ZKARA, Hamdi, Metal leri Meslek Teknolojisi 3, lksan Matbaaclk,

Ankara,1997 .

SERFEL, Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 2000.

SERFEL, Y. Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi3, FORM Ofset,

Ankara, 1997.

AKAKALE Nurettin, Eren MEK, Metal leri Meslek Teknolojisi, Ostim

Mesleki Eitim Merkezi, Ankara,2001.

LAYIKTEZ Celil, Oerlkon Kaynak Bilimi, Oerlikon Kaynak Elektrotlar ve

Sanay A.. Adna,1985.

22