GIỚI THIỆU MÔN HỌC

NỘI DUNG

LỊCH SỬ TOÁN HỌC

Giảng viên : Th.S ĐỖ HOÀI VŨ

 YEÂU CAÀU MOÂN HOÏC
1. Ñi hoïc ñuû soá tieát quy ñònh ( >2/3)
2. Moãi nhoùm thöïc hieän tieåu luaän goàm 10 sv .
3. Chaám ñieåm tieåu luaän theo hình thöùc : Goïi ngaãu nhieân
moãi nhoùm 4 sv trình baøy chaám ñieåm tröïc tieáp . Ñieåm
caùc sv coøn laïi trong nhoùm seõ baèng ñieåm trung bình cuûa 4
sv vieân vöøa goïi .
4. Thi giöõa kyø vaø cuoái kyø theo hình thöùc traéc nghieäm
khaùch quan .Ñieåm tb moân ñöôïc tính theo quy ñònh
5. Sv phaûi chuaån bò giaùo trình ñaày ñuû . Taøi lieäu tham khaûo
ñeå laøm tieåu luaän goàm caùc cuoán saùch sau :
Toaùn cao caáp , taâp 3 , taùc giaû : Nguyeãn Ñình Trí .
 K2 K
MOÂN HOÏC
K1

LAØM TIEÅU LUAÄN (1) THI GM

Ñ K
Ñ
THI LAÏI
Ñ K
LAØM TIEÅU LUAÄN (2) XEÙT VÔÙT

K
Ñ THI KEÁT THUÙC MOÂN THI LAÏI
Ñ
ÑAÏT Ñ
CHƯƠNG I CHƯƠNG II CHƯƠNG III CHƯƠNG IV

I. Các khái niệm mở đầu hàm nhiều biến

1. Tập hợp trong Rn
2. Định nghĩa Hàm nhiều biến
3. Giới hạn - Liên tục
II. Đạo hàm vi phân
1. Đạo hàm riêng - Đạo hàm hợp - Đạo hàm ẩn
2 .Vi phân toàn phần
3. Đạo hàm vi phân cấp cao
4. Công thức Taylor
III. Cực trị hàm nhiều biến
CHƯƠNG I CHƯƠNG II CHƯƠNG III CHƯƠNG IV

I. TÍCH PHÂN KÉP

1. Định nghĩa
2. Phương pháp tính
3. Ứng dụng cơ học và hình học

II. TÍCH PHÂN KÉP BỘI 3

1. Định nghĩa
2. Phương pháp tính
3. Trọng tâm vật thể
CHƯƠNG I CHƯƠNG II CHƯƠNG III CHƯƠNG IV

I . TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI I

Định nghĩa –Cách tính -Trọng tâm cung
II. TÍCH PHÂN ĐƯỜNG LOẠI II
Định nghĩa- Cách tính - Công thức Green
III. TÍCH PHÂN MẶT LOẠI I
Định nghĩa –Cách tính - Trọng tâm mặt
IV. TÍCH PHÂN MẶT LOẠI II
Định nghĩa –Cách tính - Công thức Stoke-Ostrogradsky
CHƯƠNG I CHƯƠNG II CHƯƠNG III CHƯƠNG IV

I . PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN CẤP 1

Đại cương về ptvp cấp 1– Các phương trình cơ bản
II. PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN CẤP 2
Đại cương về ptvp cấp 2– Các phương trình cơ bản
III. HỆ PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN
Đại cương – Cách giải
Hệ phương trình vi phân thuần nhất hệ số hằng
1. TẬP HỢP TRONG Rn
2. HÀM NHIỀU BIẾN
2.1 Định nghĩa
2.2 Cách cho một hàm nhiều biến

2.3. Một số mặt bậc hai cơ bản

3 .GIỚI HẠN- LIÊN TỤC .
3.1. Giới hạn hàm nhiều biến
3.2. Sự liên tục của hàm nhiều biến
II. ĐẠO HÀM –VI PHÂN
1. Đạo Hàm
1.1 Ñaïo haøm rieâng:
1.2 ÑaÏo haøm hoãn hôïp

1.3. Ñaïo haøm aån

2 . Vi Phaân:
2.1. Vi phaân caáp 1
2.2. Vi phaân caáp n
II. CÖÏC TRÒ
1. Ñònh nghóa:

2 . Cöïc trò töï do

3 . Cöïc trò coù ñieàu kieän

f, g
 CHƯƠNG I : HÀM SỐ NHIỀU BIẾN
I. CÁC KHÁI NIỆM MỞ ĐẦU
Ví dụ

1.Tập hợp trong Rn

1.1. Khoảng cách giữa hai điểm
Xét hai điểm M( x1, x2 , …, xn ), N ( y1, y2 , …, yn ) trong
không gian Rn . Khoảng cách 1
giữa M và N cho bởi công
thức:  n  2


∑
d ( M ,N ) = 

i =1
( x i− y i )  =

2

2
+ x( −
x( −1 y 1 )+ K n y n
2
)

 d (A, B) =0 ⇔A ≡ B
Tính chất : Ba điểm A , B , C  d (A, B) =d (B, A)
tùy ý trong Rn ta có : d (A, B) ≤d (A,C ) + d (C , B)

CHƯƠNG I : HÀM SỐ NHIỀU BIẾN I. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN Ví dụ

1.Tập hợp trong Rn

1.2. Lân cận
Tập hợp B (M0 , r) = { M ∈ R : d( M0 , M) }<rgọi là hình
n

cầu mở tâm M0 bán kính r . Lân cận của M0 là tất cả

ε
các tập hợp chứa một B(M0 , ) nào đó .
Chú ý :
 Trong R hình dạng của B(x0, r) là khoảng (x0-r,x0 + r)

 Trong R2 hình dạng của B(x0, r) là miền tròn x0

không lấy những điểm nằm trên biên

 Trong R3 hình dạng của B(x0, r) là quả cầu x0
x0
không lấy những điểm nằm trên biên (mặt cầu)
 CHƯƠNG I : HÀM SỐ NHIỀU BIẾN Ví dụ
I. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

1.3. Điểm trong - Tập Mở .

Điểm M0 gọi là điểm trong của tập A nếu :
∃ε > 0 : B ( M 0 , ε ) ⊂ A. Tập hợp tất cả các điểm trong gọi
là miền trong của tập A và kí hiệu là int A . Tập A gọi là
tập mở nếu mọi điểm của nó đều là điểm trong
1.4. Điểm biên - Tập đóng
Điểm M0 gọi là điểm biên của tập A nếu với mọi lân cận
của M0 đều chứa những điểm thuộc A và những điểm
không thuộc A trừ M0 . Tập hợp tất cả các điểm biên gọi
∂A
là biên của tập A và kí hiệu là .Tập A gọi là đóng nếu
 CHƯƠNG I : HÀM SỐ NHIỀU BIẾN Ví dụ
I. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

1.5. Điểm Tụ - Điểm cô lập

Đểm M0 gọi là điểm tụ của tập A nếu :
∀ε > 0 : B( M 0 , ε ) ∩ ( A \ { M 0 } ) ≠ ∅
. Ngược lại ta nói điểm M0 là điểm cô lập của A
Chú ý :
 Điểm tụ có thể là điểm trong hoặc điểm biên
 Tập đóng chứa được mọi điểm tụ của nó
1.6. Tâp bị chặn
Tập E được gọi là một tập bị chặn A B(xo,r)
nếu nó nằm trong một quả cầu nào đó
CHƯƠNG I : HÀM SỐ NHIỀU BIẾN I.:CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN Ví dụ

1.7. Tâp Compact

Tập A được gọi là tập Compact nếu nó đóng và bị chặn

1.8. -Tập liên thông : Tập A gọi là một tập liên thông nếu
có thể nối hai điểm bất kỳ M , N bằng một đường liên tục
nằm trong A ..Tập A gọi là đơn liên nếu nó được bao bởi
một đường kín trong R2 ( hoặc một mặt kín trong R3 ) .
Ngược lại nếu nó được bao bởi nhiều đường , mặt khác
nhau đôi một thì ta nói A là đa liên .

M A
N
Tập LT –Đa Liên
Tập Liên Thông –Đơn Liên
II. HÀM NHIỀU BIẾN

1.Định nghĩa
Xét không gian Euclide n chiều Rn . Một phần tử M ∈ Rn
là một bộ gồm n thành phần .Hàm số n biến thực trên
D Ì Rn là một ánh xạ từ D vào R . Khi đó ta thường viết
z = f(x1, x2 , … , xn) hay z = f(M) .
Chú ý
 D gọi là miền xác định của hàm số .
 Miền giá trị của hàm f là tập hợp các giá trị của z
khi M chạy khắp miền D .
 Trong giáo trình chỉ xét các hàm hai hoặc ba biến .
II. HÀM NHIỀU BIẾN

2. Cách cho một hàm nhiều biến

Người ta có thể biểu diễn hàm nhiều biến bằng một hay
nhiều biểu thức . Trong trường hợp này ta có thể hiểu D là
tập các điểm M sao cho biểu thức của f có nghĩa .
Ví dụ

Trong các bài toán ứng dụng ta còn có thể dùng bảng
để biểu diễn hàm nhiều biến
Ví dụ
 CÁC VÍ DỤ-MXĐ
Ví dụ 1
2 2
Tìm miền xác định của z= f(x,y)= 4- x - y y

GIẢI
x

D = { ( x, y) : x + y £ }4
2 2 o

 x2 y 2
Ví duï 2 :  2 2 khi ( x
, y
)≠ (0, 0)
z =  x y + ( x − )y 4

0 khi x (y= , ) (0, 0)
Ví duï z = x ln y
3:
 BÀI GIẢI
Ví dụ 2: D = R2

Ví dụ 3 :
z xaùc ñònh khi x.lny ≥ 0y
x ≥ 0
 1
y ≥1
⇔ 
x ≤ 0 o x

0 < y≤1

 CÁC VÍ DỤ-MXĐ
Ví dụ 1
Tìm miền xác định, miền giá trị của z= f(x,y) cho bằng
bảng
(x,y) (1,2) (3,4) ( 5,6) (7,9) ( 12,14)

f(x,y) 5 6 9 2 1

GIẢI
MXĐ: D={(1,2), (3,4),( 5,6), (7,9),( 12,14)}
MGT : f(D)={ 5,6,9,2,1}
II. HÀM NHIỀU BIẾN

2.Giới hạn hàm nhiều biến

a. Ñònh Nghóa
Định nghĩa 1 (ngôn ngữ ε − δ )
Cho hàm f(M) xác định trên D ⊂ ¡ n. Xét M0 là điểm tụ của
D . Số a được gọi là giới hạn của hàm f(M) khi M tiến dần
về M0 nếu :
∀ε > 0 ,∃δ > 0,∀ M
∈ D, M
≠ M 0: d( M, M<)0δ
⇒ f (M )− a < ε
II. HÀM NHIỀU BIẾN

Định nghĩa 2 (ngôn ngữ dãy )

Cho hàm f(M) xác định trên D ⊂ ¡ n. Xét M0 là điểm tụ của
D . Số a được gọi là giới hạn của hàm f(M) khi M tiến dần
về M0 nếu với mọi dãy điểm Mn : Mn∈ Rn , Mn ≠ M0 ,

lim d ( M n , M 0 ) = 0 ⇒ lim f ( M n ) = a
n →∞ n →∞

Khi đó ta viết : lim f (M ) = a

M →M0
 II. HÀM NHIỀU BIẾN

b. Tính chaát giới hạn hàm nhiều biến

haïn laëp : neáu xeùt thöù töï laáy cuûa giôùi haï
uaùt ta coù :
lim ( lim z(x, y) ) ≠ lim ( lim z(x, y) )
y → y0 x →x0 x →x 0 y →y0

coù giôùi haïn thì giôùi haïn ñoù khoâng phuï thu
ôùng tieán cuûa ñieåm M(x,y) ñeán ñieåm M0(x
) coù giôùi haïn taïi (x0,y0) thì giôùi haïn naøy laø
aát vaø coù :
⇒ lim z(x, y) =lim ( lim z(x, y))
(x, y) →(x 0, y 0) →
y y 0 →
x x 0

=lim( lim z(x, y))

x →x 0 y→ y 0
 II. HÀM NHIỀU BIẾN
ùi nieäm giôùi haïn voâ haïn cuøng vôùi caùc ñòn
ùi haïn cuûa toång, hieäu, tích, thöông cuûa haø
uõng ñuùng vôùi haøm hai bieán .
dụ

1) lim x(2+ y 3 =) 8
( x , y )→ (1, 2)
y
2) lim x arctg = 0
( x , y )→ (0, 0) x
y y
0 ≤ x arctg ≤x . arctg ≤
x x
π
≤ x.
2
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI ( giới hạn )
x 2CÁC
y VÍ DỤ - GIỚI HẠN 2
1) lim
(x,y) →(0;0) x +y
2 2 5) lim
(x,y) →(0;2)
( 1 + xy ) + xy
x 2

1+ x + y
2 2
2) lim 2
(1− cos y)
( x ,y)→ (0;0) y
xy
3) lim
(x,y) →
(0;0) x +y

x −y 2 2
4) lim
(x,y) → (0;0) x 2 + y 2
II. HÀM NHIỀU BIẾN

3. Sự liên tục của hàm nhiều biến

a. Ñònh Nghóa
Định nghĩa 1
Haøm z = f(M) lieân tuïc taïi ñieåm M0 ⊂ R
⇔ lim =)
f( M f( M ) 0
M →M 0

Định nghĩa 2
Haøm z = f(M) lieân tuïc treân mieàn D ⊂
khi noù lieân tuïc ∀M ∈ D
b.Các tính chất của hàm liên tục (SGK)
 MỘT SỐ MẶT BẬC HAI
Định nghĩa : Trong không gian với hệ tọa độ Descartes
vuông góc Oxyz , mặt bậc hai là tập hợp tất cả các điểm
có tọa độ thỏa mãn một phương trình đại số bậc hai đối
với x, y, z :
Ax2+2Bxy +2Cxz + Dy2 +2Eyz+ Fz2 + Gx+2Hy+2Kz+ L = 0

Với A, B, C, D, E, F, G, H, K, L là các số thực , A, B,

C, D, E, F không đồng thời bằng không . Trong tính
toán chúng ta thường gặp các mặt sau
Mặt cầu , Mặt trụ , Mặt elipxôit , Mặt nón
Mặt hyperboloit 1 tầng,2 tầng , Mặt yên ngựa
Mặt parabololit eliptic
 Mặt Cầu
• Phương trình tổng quát :
2 2 2
x + y + z 2 + Ax 2 + By 2 Cz
+ D +0 =
2 2 2 2
⇔ ( x −a ) (+y b −) (z + c ) − R = z
2 2 2
⇔ z = f( x, y) = ±R ( x − a) − ( y −b) −
o
• Phương trình tham số :
y
 x = a + R sin θ cos ϕ x

 y = b + R sin θ sin ϕ , 0 ≤ θ ≤ π , 0 ≤ ϕ ≤ 2π .
 z = c + R cos θ

 Mặt Elipxôit
• Phương trình tổng quát : z
2 2 2
x y z o
+ + 1 = . a,b, c >0 y
2 2 2
a b c x
2 2
x y
⇔ z = f( x, y) =c ±1 − −
2 2
a b
• Chú ý :
Nếu dùng các mặt phẳng song song với các mặt tọa
độ cắt hình Elipxôit tùy theo các hệ số a, b, c ta sẽ
được giao tuyến là Elíp hoặc đường tròn
 Mặt Trụ
z
• Trụ Eliptic
2 2 o
x y y
+ 1= . a,b >0
2 2 x
a b
• Trụ parabolic
y2=2px
x
 Mặt yên ngựa
(parabolit hyperbolic)
• Phương trình

x2 y2
− =2 z . a,b >0
2 2
a b
• Chú ý : f

f
Nếu dùng các mặt phẳng
song song với các mặt tọa
độ cắt hình ta sẽ được giao
f
tuyến là parabol hoặc hyperbol
f
 Mặt hyperboloit một tầng
• Phương trình
2 2 2
x y z
+ − 1 = . a,b,c >0
2 2 2
a b c
( x, y , z)

( x, y , z)

• Chú ý :
Nếu dùng các mặt phẳng
song song với các mặt tọa
độ cắt hình ta sẽ được giao
tuyến là parabol hoặc hyperbol ( x, y , z)
 Mặt parabolit eliptic
• Phương trình
2 2
x y
+ =2 z . a,b >0
2 2
a b

• Chú ý :
Nếu dùng các mặt phẳng
song song với các mặt tọa
độ cắt hình ta sẽ được giao
tuyến là parabol hoặc elip
 Mặt hyperboloit hai tầng
• Phương trình
2 2 2
x y z
+ − 1= −. a,b,c >0
2 2 2
a b c

• Chú ý :
Nếu dùng các mặt phẳng
song song với các mặt tọa
độ cắt hình ta sẽ được giao
tuyến là hyperbol hoặc elip
 Mặt nón eliptic
• Phương trình
2 2 2
x y z
+ − 0 = . a,b,c >0
2 2 2
a b c

• Chú ý :
Nếu dùng các mặt phẳng
song song với các mặt tọa
độ cắt hình ta sẽ được giao
tuyến là hyperbol hoặc elip
 CHƯƠNG I I: ĐẠO HÀM RIÊNG –VI PHÂN NHIỀU BIẾN
I. ĐẠO HÀM RIÊNG

1. Đạo hàm riêng cấp 1( hàm hai biến z=f(x,y))

a. Đạo hàm theo biến x : lim
f ( x0 + ∆ x , y0 ) − f ( x0 , y0 )
∆x →0 ∆x
δf
Kí hiệu : f x′ ( x0 , y0 ) hay ( x0 , y0 ) hay z x′ ( x0 , y 0 )
δx
b.Đạo hàm theo biến y : lim
f ( x0 , y0 + ∆ y ) − f ( x 0 , y 0 )
∆y →0 ∆y
δf
Kí hiệu : f y′ ( x0 , y0 ) hay ( x0 , y0 ) hay zx′ ( x0 , y0 )
δy
c. Ví dụ : z =x2y3 +x4 => z’x = 2xy3 + 4 x3 , z’y = 3x2 y2
 I. ĐẠO HÀM RIÊNG
2. Đạo hàm riêng cấp cao ( hàm hai biến z=f(x,y))
a. Đạo hàm hỗn hợp : 2
∂ f δ δf
z ′′xy = ( z x′ ) ′y hay = ( )
∂x∂y δ y δx
∂2 f δ δf
z ′yx
′ = (z′ y ′)x hay = ( )
∂y∂x δx δy
Định lý (Schwarz) :
Giả sử f(x,y) cùng với các đạo hàm riêng fx’ ,fy’ ,
fxy ’’ , fyx ’’ xác định trên một lân cận (x0 , y0) và liên tục tại
(x0 , y0) thì : z ′′xy ( x0 , y0 ) = z ′′yx ( x0 , y0 )
g töï ta coù theå laáy ñaïo haøm caáp n theo bieá
theo bieán y kí hieäu laø :f ( n + m )
xn y m
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI ( tìm đạo hàm riêng )
CÁC VÍ DỤ - GIỚI HẠN
xy
1) z = f ( x, y ) = xye . z′x , z′y , z′′xy , z′′yx ?
2) z = xy+sin(xy) . z′x , z′y , z ′′xy ?
3 3
3) z= 3
x +y . z′x (0, 0), z′y (0, 0), z ′′yx ?
x
4) z= x+(y-1)arcsin . z′x ( x,1) ?
y
3 2 y (5)
5) z= x y + 4 xe . z xy2 xy ?
 CHƯƠNG I I: ĐẠO HÀM RIÊNG –VI PHÂN NHIỀU BIẾN
II. VI PHÂN HÀM NHIỀU BIẾN

1. Vi phân cấp 1( hàm hai biến z=f(x,y))

Ñònh nghóa:
(x0,y0) ∈ D, cho caùc soá gia ∆ x, ∆ y sao
cho
(x0 + ∆ x, y0 + ∆ y) ∈ D. Ta noùi haøm z =
f(x,y) khaû vi taïi (x0,y0) neáu soá gia
toaøn phaàn: θ(∆x, ∆y)
∆ f =đóf(x
Trong 0 + ∆ x,
: Trong ñoù + ∆laø
y0 A,B – f(x0,y0θ) (coù
y) hai ∆ x, ∆ y)
soá
laø thöïc,
voâ
theå cuøng
bieåu beù baäc
dieãn ñöôïc∆ôû
x2 +daïng:
∆y2 ∆f=
cao hôn θ(∆x, ∆y)
A.∆ x
nghóa ∆lim+ B.∆
x→0
y2 + 2 = 0
∆x + ∆y
laø: ∆y→0
 CHƯƠNG I I: ĐẠO HÀM RIÊNG –VI PHÂN NHIỀU BIẾN
II. VI PHÂN HÀM NHIỀU BIẾN

2. Vi phân cấp n ( hàm hai biến z=f(x,y))

Vi phaân caáp 2 :
2 / /
d z = d (dz )= d (f xdx+ f ydy )
// 2 // // 2
= f 2 dx + 2f xydxdy+ f 2 dy
x y
Vi phaân caáp n :
∂ ∂ n
d z = ( dx + dy) ( f ) = ∑ C n f xi y n − i dx dy
n n i (n) i n−i

∂x ∂y i=0
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI ( tìm vi phân )

Ví duï : z = x4 + y4 – 4x2 y2 . Tính d2z ?

2
z = ( 12x2 – 8y2 )dx2 – 32xydxdy + (12y2 – 8x2)dy
xy 2
1) z = f ( x, y ) = xye . dz?, d z
2) z = xy+sin(xy)
3 3 3
3) z= x +y .
 1. Ñònh nghóa:
Xeùt z = f(x,y) coù M0(x0,y0) laø cöïc ñaïi ñòa
phöông
neáu vaø chæ neáu : M0 ≠ ∀M(x,y) ∈ laân
caän naøo ñoù
cuûa M0: f(M) ≤ f(M0)
Töông töï ta
Tạiñònh nghóa cho cöïc tieåu laø
điểm (0,0)
f(M) ≥ f(M0không
). phải là
cực trị
Điểm O
là cực trị
 2 . Cöïc trò töï do
BaØi toaùn: Tìm cöïc trò cuûa haøm
z=f(x,y)  ''
Phöông phaùp  f := 0
' A = f 2 ( 0x , 0y )
 x  x
 '  ''
 f = 0  B = f
xy ( x
0 , 0y )
• Giải :  y , Tính:

A B ''
∆=  C = fy 2 ( 0x , 0y )
•Tính: B C 

• Neáu :∆ > 0, A > 0 => ñaït cöïc tieåu

taïi M0 (x0,y0)
∆ > 0, A < 0 => ñaït cöïc ñaïiVí dụ
 CÁC VÍ DỤ-CỰC TRỊ
Ví dụ 1 Tìm cöïc trò cuûa haøm z = x3 + y3
– 3xy

• Tìm taäp caùc ñieåm döøng :

z’x = 3x2 – 3y = 0
z’y = 3y2 – 3x = 0
Giaûi heä naøy ta coù 2 ñieåm döøng laø
M1(1,1) vaø M2(0,0)
• Ta coù : A= 6x , B = -3 , C = 6y
• Taïi M1 ta coù ∆ = AC – B2 = 36 – 9 > 0, A
=6>0
neân M laø ñieåm cöïc tieåu,
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI ( tìm cực trị )
Tìm caùc ñieåm cöïc trò cuûa
caùc haøm sau

a/ z = 2xy – 3x2 – 2y2 + 10

b/ z = x3y2 (6-x-y) , x > 0 , y >
0
(2
)2 − x(2 +y 2 )
= x +4y e 4 2
c/ z = 2x +y -x -2y2

d/ z

e/ z = x + y – exy
 2 . Cực trị có điều kiện
Baøi toaùn : Ta caàn tìm cöïc trò cuûa haøm
z = z(x,y) thỏa ñieàu kieän maët ϕ (x,y) = 0 .
Trong ñoù f(x,y), ϕ (x,y) coù caùc ñaïo haøm
rieâng lieân tuïc, ϕ ’x (x0,y0) ≠ 0, ϕ ’y (x0,y0) ≠
0.
Phöông phaùp : (Nhaân töû Lagraênge)
+ Ñaët haøm L(x,y,λ ) = f(x,y) + λ ϕ (x,y)
+ Tìm ñieåm döøng (x0,y0)
L/ = f / + λϕ /
x x x= 0

 / / /
L
 y = f y + λ ϕ
y= 0
 /

 Lλ = φ( x ,y =
) 0
2 '' 2 '' '' 2
+ Ta xét dấu d: L = Lx 2 d x + 2L xydxdy + L y 2 dy
' ' 2 2
Chuù yù:ϕ x .dx + ϕy .dy = 0, dx +
dy 0>

Neáu : d2L(x0,y0) > 0 thì (x0,y0) laø ñieåm

cöïc tieåu.
 VÍ DỤ ( TÌM CỰC TRỊCÓ ĐK)
Ví duï 1 : Tìm cöïc trò haøm z = xy Thoûa
ϕ (x,y) = (x-1)2 + y2 – 1 = 0
+ Ñaët : L = f + λ .ϕ = xy + λ [(x-1)2
+ y2 – 1 ]
+ 
 λ = 0, x= 0, =
y 0
 y + 2λ (x− 1)
= 0 
  3 3 3
x + 2λ y= 0 ⇔ =− λ = ,x = ,y
 2 2 2
( x −1) 2
+ y 2
− 1= 0 
 λ =− 3 ,=x 3 = −3
 , y
 2 2 2
CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI ( tìm cực trị có ĐK)
Tìm cöïc trò coù ñieàu kieän cuûa
caùc haøm sau

a/ z = xy vôùi x + y = 1

c/ z = xy vôùi ( x – 1 )2 + y2 – 1 = 0

e/ z=f(x,y)=2x+y, vôùi x2 + y2 = 5.

f/ z=f(x,y)=x+y, vôùi x y = 1.
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2
(KEÙP)
I. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.Baøi toaùn môû ñaàuS: i
z f(x,y)
f(xi,yi) hi ≈ f ( xi , yi )

Si
Vi =Si.hi
n n
x
D V ≈ ∑∑
i =1
≈Vi
=i 1
S i f xi y
(i , )
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
2. Ñònh nghóa : (sgk)
3. Ký hiệu : ∫∫
f ( x, y )dS
D
D là miền đóng và
bị chặn
4. Nhaän xeùt :
 Vì tích phân kép không phụ thuộc vào cách chia miền
D thành các miền nhỏ nên ta có thể thay dS=dxdy

 f(x,y) = 1 ∀(x,y) ∈ D thì dieän tích mieàn :∫∫

S D = D dxd
D
 f(x,y) > 0, lieân tuïc ∀(x,y) ∈ D thì theå
tích hình truï coù caùc ñöôøng sinh song
song vôùi Oz, hai ñaùy
0, z= f(x,y) là ∫∫
VD =giôùi f(x,y)
D
haïn bôûi z=
dxdy
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
5. Tính chaát cuûa tích phaân keùp :
Tính chaát 1 :Nếu f lieân tuïc trong D thì f
khaû tích treân D
Tính chaát 2 : Tích phaân keùp coù tính
∫∫ (
tuyeán tính
D
f + g ) dxdy = ∫∫
fdxdy
D
+∫∫
gdxdy
D

∫D
∫
Kfdxdy = K ∫∫
D
fdxdy , K ∈R

= ∅ thì D
∫∫ ∫∫ ∫∫
f = D f=+D1 ∪f D2 vaø D1 ∩ D2
Tính chaát 3 : Neáu
D1 D2
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
5. Tính chaát cuûa tích phaân keùp :

Tính chaát 4 : Nếu f(x,y)≤ g(x,y) ∀(x,y) ∈ D

thì
∫∫ f (x, y)dxdy ≤∫∫ g (x, y)dxdy
D D

m ≤5 f: ( x, y ) ≤ M , ∀( x, y ) ∈ D
Tính chaát
Nếu
mS ≤ ∫∫ f ( x, y) dxdy ≤ MS
Thì D
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
5. Tính chaát cuûa tích phaân keùp :

Tính chaát 6 : Nếu f(x,y) liên tục trên một miền

đóng và bị chặn D thì trong D có ít nhất một (xo, yo )
sao cho
∫∫ f (x, y )dxdy =f (x 0, y 0)
D
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
II. CÁC PHƯƠNG P PHÁP TÍNH TÍCH PHÂN x
II.1 Trong heä truïc d
y
Descartes.
Mieàn D laø hình chöõ nhaät c:
D = (x,y) : a ≤ x ≤ b, c ≤ y ≤ d a b
= [a,b]× [c,d]
d b b d
∫∫ f ( x, y)dxdy = ∫ ( ∫ ( f ( x, y)dx)dy = ∫ ( ∫ f ( x, y )dy )dx
D c a a c

∫∫
Ví duï : D = [0,1]× [1,2] tính 2 2
I = ( x + y ) dxdy
:
D
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaân keùp )

Tính caùc tích phaân sau:

∫ ∫(cos x + sin y )dxdy

2 2
a)
D
π π
0≤x≤
D laø hình vuoâng: 0 ≤ y ≤,
4 4
b) ∫ ∫x ln y dxdy. D laø hình chöõ
nhaät,
D [1,4]x[1,e]
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
 Mieàn D giới han bởi : a ≤ x ≤ b, y1(x)≤ y≤
y2(x) x
D = [a,b]×b [y2y(1x(x),
) y2(x)] y2(x)
∫∫ f ( x, y )dxdy = ∫ ( ∫ ( f ( x, y)dy )dx
D a y1 ( x )
y1(x)
a b
N
 Mieàn D giới han bởi: c ≤ y ≤ d, x1(y)≤ x≤
x2(y) d
D = [ x1(y),d xx22 (y)]
(x ) × [c,d]
y
∫∫ ∫ (∫
f (x, y )dxdy = ( f (x, y )dx)dy
D c x 1x( ) c
x1(y) x2(y)
x
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaân keùp )
Tính caùc tích phaân sau:

a) dxdy x ≥ bôûi
D giôùi haïn 1, y ≥ 1, x + y ≤ 3
∫D ∫( x + y) 3 .
b) ∫ ∫x ( y − x)dxdy .
2

D giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng y = x2, x = y2

ø
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

II.2 Phöông phaùp ñoåi

bieán :
Xét ∫∫ f ( x, y )dxdy vì laáy tích phaân treân
mieàn
D Dquaù
phöùc taïp neân ta bieán veà mieàn D ñôn
giaûn nhö caùc hình 1. chöõ
u(x,y) , nhaät chaúng
v(x,y) cùng các đạo
 u = u( x, y) hàm riêng liên tục trên miền D
haïn,.
Đặt :
 v = v( x, y) thỏa 2 . Phép đặt là một song ánh D D’
xu′ xv′ 1
3. J = = ≠0
yu′ yv′ u ′ u ′y
x
Chú ý :
vx′ v ′y
J có thể bằng không tại một số điểm trong D’
 ∫∫ f (x, y )dxdy ∫∫= f (x (u ,v ), y (u,Jv)) dudv
D D '
Ví duï 1 :
Mieàn D’ laø hình tam giaùc O(0,0), A(2,0),
B(0,2), ñöôïc bieán hình qua pheùp bieán
ñoåi phi tuyeán
G: (x,y)=G(u,v)=(u+v,
1 u2-v).
f (x, y) =
Tính tích phaân cuûa haøm: 1 + 4 x + 4 y

treân mieàn bieán hình D=G(D’).

 B
Đặt :  x = u + v
 2
D D’  y = u − v
O A
xu′ xv′ 1 1
⇒J= = = −(1 + 2u ) ≠ 0
yu′ yv′ 2u −1
1 1
∫ ∫ 1 + 4x + 4y.dxdy= 2u + 1 ∫ ∫ J .dudv = dudv
D ' D ' D
Chú ý :
 u ( x, y ) = a
Nếu D có dạng :  u ( x, y ) = b
 Đặt :
u = u (x , y )⇒ u∈ [a ,b ]


 v ( x, y ) =
 v = v (x , y )⇒ v∈ [c ,d ]

c
 v( x, y ) = d
u
y d
v
c
a b
o x
J= 1
u x′ u y′
vx′ v y′
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaân keùp )
Tính caùc tích phaân sau:

∫∫
a) xydxdy.
3x,
D giôùi haïn bôûi y2 = x, y = x, y2 =
D y= 2x

b)
∫∫ dxdy.
D giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng y2
D
= px, y2 = 3qx,
c) ∫ ∫( x + y ) (xx2 =
− y ) dxdy
2 .
ay, x = by vôùi D0 <giôùi
p <q,haïn
0 < abôûi:
<b
x D+ y = 1 ,
∫∫
d) xy dxdy.
x D– =
xy y= 2, -1y = x,
x – haïn
D giôùi y = 1,
bôûi x: +
xyy==1,3,

y = 3x (x >
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)
II.3 Tích phaân trong heä toïa
ñoä cöïc : r
ϕ2
Đặt :  x = r cos ϕ ϕ2
 ϕ
 y = r sin ϕ ϕ 1
ϕ1 r1
0 ≤ r < +∞ , r2
0 ≤ ϕ ≤ 2π

∫∫ f (x, y)dxdy =∫∫ f (r cos ϕ, rsin ϕ ) rdrd ϕ

D D '

Chú ý :
 Phép đổi biến này dùng khi D có dạng cung tròn hoặc Elip
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaân keùp )
Tính caùc tích phaân sau:

a) ∫ ∫ +
2 2
x y d x d .y D giôùi haïn : x2 + y2 = a2,
x2D + y2 =4a2

∫ ∫ dxdy.
2
xy
D
b) D giôùi haïn bôûi : x2 + ( y –
1)2 = 21, vaø
∫∫ ( x + y )dxdy D= (x,y) / x2 + y2 -2 x - y≤
c) 2 0
2
x +y – 4y = 0
D
2 2 x2 y2
d) x y D elip+ =1
∫∫ 1−
a 2
−
b 2
dxdy .
a2 b2
D
a) ϕ ∈ [ 0, 2 ]π

 r ∈ [ a, 2 a]

ϕ ∈ [ 0, π ]
b) 
r ∈ [ 2sin ϕ , 4sin ϕ ]

c)
1
  π π 3
ϕ ∈ − , 
2

  4 4
r ∈[ 0,cos +ϕ sinϕ ]

 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

III . ÖÙNG DUÏNG TÍCH PHAÂN KEÙP

1. Dieän tích mieàn D
2. Theå tích hình truï V
3. Diên tích mặt cong
4. Khối lượng, Momen tĩnh cuûa
taám phaúng
5. toïa ñoä troïng taâm cuûa hình
phaúng ñoàng nhaát
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

1. Dieän tích mieàn D

D S=
∫∫ dxdy
D
Tính dieän tích phaúng giôùi haïn bôûi
caùc ñöôøng 2 :
a) x + y = 2x, x + y = 4x, y = x, y =
2 2 2

0
b) (x – 2y + 3 ) + ( 3x + 4y –1 )2 = 100
2

c) x = 4y – y2 , x + y = 6
d) x2 + y2 ≤ 2x , x2 + y2≤ 2 3
y
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

a) S = ∫∫ dxdy = ∫∫ rdrdϕ
D D'

 π
D ' : [ 2sin ϕ ,4sin ϕ ] × 0,
 4 

b)
s = ∫∫ rdrd ϕ
D'

π π π
D ' : [ 0, 2sin ϕ ] × 0,  ∪ [ 0, 2 cos ϕ ] ×  , 
 6   6 2 
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

2. Theå tích hình truï V z=f(x,y)

V=
∫∫ f ( x, y) dxdy
D
D
Tính thể tích phaúng giôùi haïn bôûi
caùc m ặt : x y z
a) x = 0 , y = 0 , z = 0 , + + =1
1 2 1 2
b) x + y = 2 , z = 4 – x – y , z = 0
2 2 2

c) z = x2 + y2 , z = x + y.
d) y = 1 + x2 , z = 3x , y = 5 , z = 0 naèm trong
phaàn taùm thöù nhaát.
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

a) b)
D

c)

f,g
d)
 CHÖÔNG 3: TÍCH PHAÂN BOÄI 3
I.CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN

2.Ñònh Nghóa :
Cho haøm f(x,y,z) xác
định trong mieàn đóng bị chặn V. Chia miền V
thành n miền đóng rời nhau có thể tích là ∆ V1 ,
∆ V2 ,…, ∆ Vn. và các đường
n kính tương  ứng là d1,d
…dn. Lấy Mi thuộc
max di → 0 
∑
limVi. Nếu giới ). ∆Vi 
f ( M ihạn

 i =1 
 CHÖÔNG 3: TÍCH PHAÂN BOÄI 3
2. Kí hiệu :
∫∫∫ f (x, y , z )dxdydz
V
3. Tính chất : (Tương tự như tích phân bội 2)
II. CÁC PHƯƠNG P PHÁP TÍNH TÍCH PHÂN
 Mieàn V = [x0,x1]× [y0, y1] × [z0,z1]

x2 y2 z2
I= ∫ dx ∫ dy ∫ f ( x, y, z) dz
x1 y1 z1

 Mieàn V = [x0,x1]× [y0(x), y1(x)] × [z0

(x,y),z1(x,y)]b y2 ( x ) z2 ( x, y )
I = ∫ dx ∫ dy ∫ f ( x, y, z ) dz
a y1 ( x ) z1 ( x, y )
 CHÖÔNG 3: TÍCH PHAÂN BOÄI 3
 Công thức tổng quát

 z2 ( x , y ) 
I = ∫∫  ∫ f (x , y ,z )dz dxdy . Dxy là hình chiếu của V
 
Dxy  z1 (x , y )  lên mặt phẳng Oxy

 y2 ( x , z ) 
I = ∫∫  ∫ f (x ,y ,z )dy dxdz . Dxz là hình chiếu của V
  lên mặt phẳng Oxz
Dxz  y 1 (x ,z ) 

 x2 ( y, z ) 
I = ∫∫  ∫ f( x
, y
, z
) dx dydz. Dyz là hình chiếu của V
  lên mặt phẳng Oyz
D yz  x1 ( y, z) 
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaân keùp )
Tính caùc tích phaân sau:

a) J =
∫ ∫ xyz
V
∫ (1 − x − y − z )dxdydz
V laø mieàn xaùc ñònh bôûi x ≥ 0, y
≥ 0, z ≥ 0, x + y +z ≤ 1
b) I =
∫∫∫ xydxdydz
V xaùc ñònh bôûi 2x + 3y –12 = 0,
) V laø mieàn x
1
= 0, z = y,
y
z= 2
III. Phöông phaùp ñoåi
bieán
Xét I= : vì laáy tích phaân
∫∫∫ f ( x, y, z)dxdydz
V

treân mieàn V quaù phöùc taïp neân ta bieán

veà mieàn V ñôn giaûn nhö caùc hình hôp
chöõ nhaät chaúng haïn. 1. x(u,v,w) ,y(u,v,w) ,z(u,v,w))
 x = x( u, v, w) cùng các đạo hàm riêng liên
Đặt :  y = y( u, v, w)thỏa tục trên miền đóng V’

 z = z( u, v, w) 2 . Phép đặt là một song ánh V V’

xu′ x′v x′ w
3 . J = y ′ y ′ y′ ≠ 0
u v w
Khi đó : zu′ z′v ′zw
I= ∫ ∫ ∫ f ( x( u, v, w), y(vu, w, z), u (v , w,J dudvd
)) w
V'
1 . V làHình hộp xiên

V V’

 u ( x, y , z ) = a
 u ( x, y , z ) = b
 Đặt :
 u = u ( x, y , w) ⇒ u ∈ [a , b ]

v = v( x, y , w) ⇒ v ∈ [c, d ]
 w = w( x , y , w) ⇒ v ∈ [e, f ]


 v ( x, y , z ) = c

v( x, y , z ) = d
w( x, y , z ) = e

w( x, y , z ) = f Khi đó
1
J=
u x′ u ′y u ′z
v ′x v ′y v′z
wx′ w′y w′w
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaânbội 3)
Tính caùc tích phaân sau:

a) ∫∫∫
dxdydz V laø mieàn
xaùc ñònh
V bôûi
x− y+ z + y− z+ x + z− x+ y ≤1

b) I = ∫∫∫
dxdydz
V
V laø mieàn xaùc ñònh bôûi: x+y+z =± 2,
-x+2y+3z =± 3,
2x+3y-3z =± 4.
2 Toïa Ñoä Truï

V’
Z
V
ϕ
 x = r cos ϕ , 0 ≤ r

Đặt :  y = r sin ϕ , 0 ≤ ϕ ≤ 2π
z = z , −∞ < z < +∞

Khi đó I =
∫∫∫ f ( rcosϕ , rsin ϕ , z) rdrd ϕ dz
vr ϕ z
Chú ý : Dùng khi miền D có dạng tròn hoặc elip
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaânbội 3)
Tính caùc tích phaân sau:

a) ∫ ∫(x
∫ + y )dxdydz
2 2
V laø mieàn
xaùcVñònh bôûi
Giải x2+y2=2z, z=2.

 x = r cos ϕ , 0 ≤ r ≤ 2

 y = r sin ϕ , 0 ≤ ϕ ≤ 2π

f, g
f, g

2
z = z r
, ≤z≤2
 2
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaânbội 3)

∫∫∫
2 2
b) z x + y dxdydz
V V laø mieàn xaùc ñònh bôû
x2 + y2 = 2x, y ≥ 0, z = 0, z = a > 0
z
a
 x = rcosϕ , 0 ≤r 2≤ cos ϕ
 π
o 
x  y = rsinϕ , 0 ≤ϕ ≤
 2
y
 z = z , 0 ≤z ≤a
2 Toïa Ñoä Cầuï
z V’
θ
ϕ
y

x
 x = r sin θ cos ϕ , 0 ≤ r < +∞

Đặt :  y = r sin θ sin ϕ , 0 ≤ ϕ ≤ 2π
 z = r cos θ ,0 ≤ θ ≤ π
Khi đó 

∫∫∫
2
f ( r sinθ cos ϕ , r sin θsin ,ϕr cos ) rθ sin drdθ
vr ϕ z
Chú ý : Dùng khi miền V có dạng hình cầu
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaânbội 3)
V laø mieàn
∫∫∫
a) 2
x dxdydz
xaùc ñònh bôûi 2 2 2 2
x +y + z = R
V
z
Giải
y

ϕ ∈[ 0,2
π ]θ ,∈ π0,[ ],
∈ r 0, [ R ]
ϕ = 2π r =R θ =π 2
I =∫
ϕ =0
dϕ ∫
r =0
dr ∫
θ =0
( r sin θ cos ϕ) r sin θ d θ
2
 CÁC VÍ DỤ TỰ GIẢI (tích phaânbội 3)
b) ∫ ∫ ∫ +
2 2
( x y )dxdydz V laø mieàn
xaùcV ñònh bôûi
x2 + y2 + z2 = 1
 2
x + y2
= z2
,z > 0
Giải
 π
ϕ ∈[ 0,2
π ]θ,∈ 0, 
 4
r ∈[ 0,1 ]
 CHÖÔNG 2: TÍCH PHAÂN BOÄI 2 (KEÙP)

III . ÖÙNG DUÏNG TÍCH PHAÂN BÔI BA

1. Theå tích V
2. Khối lượng, cuûa vật thể V
3. Toïa ñoä troïng taâm cuûa vật
thể V
 CHÖÔNG 3 : TÍCH PHAÂN BOÄI 3

1. Theå tích V V=
∫∫∫ dxdydz
v

Tính thể tích phaúng giôùi haïn bôûi

caùc mặt :
a) z = x2 + y2, z = 0, x = 0, y = 0, x +
y=4

b) z = x2 + y2, z = 0, x2 + y2 = x, x2 +
y2 = 2x

c) x2 + y2 + z2 = 4, x2 + y2 = 1 ( phaàn trong
 CHÖÔNG 3 : TÍCH PHAÂN BOÄI 3

a)
44

44
X+y=4
 CHÖÔNG 4: TÍCH PHAÂN ÑÖÔØNG
TÍCH PHAÂN ÑÖÔØNG LOAÏI MOÄT
------     ------

• 1.1 Baøi toaùn môû ñaàu :

• Xuaát phaùt töø vieäc ñi tìm khoái löôïng (hay maät
ñoä cuûa moät ñaïi löôïng vaät lyù naøo ñoù ) treân
cung AB khi bieát khoái löôïng rieâng cuûa cung ngöôøi
ta ñöa ra khaùi nieäm tích phaân ñöôøng loaïi 1. Ngoaøi
ra ñeå tính dieän tích maët cong coù ñöôøng sinh // Oz,
ñöôøng cong khoâng gian ôû treân laø z=f(x,y), ñöôøng
giôùi haïn döôùi laø ñöôøng cong phaúng F(x,y)=0.
• 1. 2 Ñònh nghóa :
• Xeùt cung AB vaø haøm z=f(x,y) chia cung AB thaønh n
phaàn ∆ Si, laáy treân moãi ∆ Si moät ñieåm Mi­ laäp
toång In = ,
n

• Neáu khi : n → ∞ sao cho∑ Max[∆ Sii ] → 0, toång coù

f ( M i ) ∆S
giôùi haïn höõu haïn thì tai =noùi
1
f khaû tích treân cung AB
vaø goïi giôùi haïn ñoù laø tích phaân ñöôøng loaïi 1 treân
cung AB.

• Kí hieäu :

• Khi f(x,y) laø haøm khoái löôïng rieâng cuûa ñöôøng cong
thì tích phaân ñöôøng∫loaïi
f (x1, y)ds
laø baøi toaùn tính khoái
löôïng cuûa ñöôøng cong
AB phaúng .
• Nhaän xeùt :
• 1) Neáu L laø kín ta vieát
∫ , y)ds
L
f ( .
x

• 2) Töø ñònh nghóa treân, ta khoâng phaân bieät höôùng

• neân
•
∫
AB
f ( x, y )ds =
BA
∫ f ( x, y)ds
• 3) Tính chaát cuûa tích phaân ñöôøng loai 1 thöïc chaát gioáng
nhö tích phaân xaùc ñònh ñaõ hoïc, neân haàu heát caùc tính
chaát cuûa tích phaân xaùc ñònh ñöôïc aùp duïng cho tích phaân
ñöôøng loaïi 1 .
• 1.3 Phöông phaùp tính :
• Do nhaän xeùt treân neân muoán tính tích phaân
ñöôøng loaïi 1 ta ñöa noù veà tích phaân xaùc ñònh
baèng caùch tham soá hoùa ñöôøng cong L :
• a) x = x(t), y = y(t), t1 ≤ t ≤ t2, xA = x( t1 ),
xB = x( t2 ) t= t 2

∫ f (x, y)ds= ∫ f (x(t),y(t) ) xt′ + yt′ dt

2 2

AB t= t1

• Môû roäng chot= t 3 chieàu : ′ 2 ′ 2 ′ 2

2

∫ f (x, y)d s= ∫ f (x(t),y(t),z(t)) xt + yt + zt d t

AB t= t1

• b) y = y(x), a ≤ x ≤ b b, xA = a, 2 xB = b.
• ∫
AB
f (x, y)ds = ∫ f (x, y(x) )
a
1 + y′ (x) dx
• Ví duï 1 : tính∫( x + y ) ds vôùi C laø chu vi tam
giaùc ABC C

• y
• 1 B

• o A x
•

• 1
∫ = ∫ + ∫ + ∫
• do tính chaát cuûa tích phaân ñöôøng Cta coù
OA
:
AB BO

• rieâng treân AB ta coù phöông trình : y = - x + 1

⇒ ds = 1 + y′ dx = 2dx
2

∫ ( x + y)ds = ∫ ( x+ 0) dx+ ∫ [ x+ −( +x 1)] 2 dx

+ ∫ ydy
C OA AB BO
» =
1 1 1
• =∫+
xdx∫ + ∫=+
d
1x
. 2 ydy 2 1
0 0 0
• Ví duï 2 : I = ∫ xds , OB
OB

x2
2
• cung parabol y = noái töø ñieåm

y
• O(0,0) ñeán B(2,2). 2 B
•
ds = 1 + y′ 2 (x)dx O 2 x

2 2
1 1 1 3
I = ∫ x 1 + x dx = ∫ (1 + x 2 ) 2 d (1 + x 2 ) = .5 2
2

0
20 3
• 1.4 ÖÙng duïng:
• a/ Ñoä daøi cung
• Chieàu daøi cung
ΟΒ : L = ds ∫
• b/ Troïng taâm, khoái löôïng cuûa cung ñöôøng AB
• Khoái löôïng rieâng cuûa cung AB taïiΟM(x,y,z)
Β laø ρ (M) thì caùc toïa
ñoä troïng taâm laø :

1 1
xG = ∫
m ΑΒ
x ρ(Μ )ds , zG = ∫ zρ(Μ)ds
m ΑΒ
• m laø khoái löôïng cuûa cung AB trong khoâng gian 3 chieàu .
1
yG = ∫ y ρ(Μ)ds , m = ∫ ρ(Μ)ds
m ΑΒ ΑΒ
• Ví duï 1 : tìm khoái löôïng M cuûa cung giôùi haïn bôûi :
•

• L= vôùi 0 ≤ t ≤t 2 1, t3 
x = t , y = , z= 
 2 3
• bieát khoái löôïng rieâng c(x,y,z) = 2y

»1 t2 = 2 2 2 2
1
M = ∫ 2yds= ∫ 2. . +1 t+ ∫ + t +1 t
t( =) dt t2 dt 4
L 0
2 0

1
2 12 3 1 2 1 1 3 3 2 3+
= ∫ (t + )+
2
. d+
4 2
(t = )
2
−
3
(3 +3 1
2
ln
3
)
0

• nhôù laïi coâng thöùc: u 2 + a du = u u 2 + A + A ln u 2 + u 2 + A + C

∫ 2 2
• vaø keát quaû cuoái cuøng daønh cho baïn ñoïc tính chi
tieát .
• Ví duï 2 : Tính chu vi ñöôøng troøn coù baùn kính R
 TÍCH PHAÂN ÑÖÔØNG LOAÏI HAI
• 2.1 Tích Phaân Ñöôøng Loaïi 2 :
• Neáu tích phaân ñöôøng loaïi 1 xuaát phaùt töø baøi
toaùn tính khoái löôïng cuûa ñöôøng cong thì tích phaân
ñöôøng loaïi 2 laïi xuaát phaùt töø baøi toaùn raát cô
hoïc ñoù laø : caàn tính
 
F (x,:y) = P (x, y).i + Q(x, y).j
• coâng cuûa moät löïc phaúng
• di chuyeån treân ñöôøng cong phaúng L:
, Fi
• Qi B
• Ai+1 uuur
∆yi
uuur
• Ai Pi ∆xi
• A

• coâng treân vi phaân cung Ai Ai +1 = ∆xi ∆(yi , ) laø :


Wi = Fi . Ai Ai +1 = (Pi ,Qi ) (∆xi , ∆yi )
•
• vaø n n
W = ∑W = ∑ P (x , y ) . ∆ x + Q(x , y ).∆y
n i i i i i i i
i =1 i =1
• 2.2 Ñònh nghóa :
• Khi neáu giôùi
n → ∞ sao cho max ( Δxi , Δyi ) → 0
i =1,n
• haïn treân toàn taïi höõu haïn thì giaù trò giôùi

• haïn ñoù goïi laø tích phaân ñöôøng loaïi 2 cuûa

• haøm vectô treân cung L .


• Luùc ñoù ta noùiF
haøm
( x,vectô
y ) khaû tích trong
• cung L vaø kí hieäu giôùi haïn naøy laø :
•

∫P ( x, y )dx +Q ( x, y ) dy
AB
• Nhaän xeùt :
• a/ Vì coâng coù theå laø aâm hay döông neân tích phaân ñöôøng loaïi 2 xaùc

• ñònh chieàu aâm, döông ñieàu naøy khaùc cô baûn vôùi tích phaân ñöôøng
loaïi 1,

• neân ta coù :
∫ ( x, y)dx + Q( x, y )dy = − ∫ P( x, y)dx + Q( x, y)dy
F
ñieàu naøy hieån nhieân vì
AB BA
 
• tích voâ höôùng: Fi . Ai Ai +1 = − Fi . Ai +1 Ai

• b/ Neáu L laø voøng kín thì quy öôùc

• chieàu döông laø chieàu maø ngöôøi ñi doïc

• theo chieàu aáy seõ thaáy mieàn trong

∫Pdx
• (höõu haïn ) beân tay traùi. Vaø luùc ñoù kí hieäu
L
+Q
dy

• c) Trong khoâng gian ta môû roäng cho haøm vectô coù 3 thaønh phaàn

• P(x,y,z), Q(x,y,z), vaø R(x,y,z) töông öùng vôùi 3 truïc toaï ñoä :

∫ P( x, y, z )dx + Q( x, y, z )dy + R( x, y, z )dz

AB
• d) Tính chaát cuûa tích phaân xaùc ñònh haàu heát aùp duïng ñöôïc cho tích
phaân

• ñöôøng loaïi 2
• 2.3 Phöông phaùp tính :
• YÙ chuû ñaïo cuûa caùch tính tích
phaân ñöôøng loaïi 2 laø tham soá hoùa
ñöôøng cong :
• a/ x = x(t), y = y(t), tA ≤ t ≤ tB thì
tB

∫ + = ∫ +
/ /
Pdx Qdy (P [ x(t) , y(t) ]. x (t) Q[x(t) , y(t) ]. y (t))dt
AB tA

• b/ y = y(x), b xA = a, xB = b
• ∫ Pdx+ Qdy= ∫ { P ( x , y( x)) + Q(x , y( x) ) . y/
(x) } dx
AB a
• Ví duï 1 : tính I = ∫ xdy − ydxL
vôùi laø ñöôøng
L

• cong noái A(0,0) vôùi B(1,1) , qua

ñöôøng
• cong L nhö sau :
• a) y = x2 1 1
1
I = ∫ x ( 2 xdx ) −x 2 dx = ∫ x 2 dx =
0 0
3

• b) y = x31 1
1
I = ∫ x (3 x ) dx − x dx = ∫2 x
2 3 3
=
0 0
2
• Ví duï 2: tính I= ∫ xydx laø cung theo phöông trình
, AB
AB

• y2 = x, A(1,-1) vaø B(1,1) y

• Caùch 1 : x = y2 ⇒ dx = 2ydy
1 B
1
y5 4
I = ∫ y y .2 ydy = 2.
1
2
−1
= O 1 x
−1
5 5
• Caùch 2 : ta duøng tính chaát coäng
-1 A
∫ = ∫ +∫
AB AO OB

• ta coùI = ∫ x(− x )dx +

0
3
2
1
3
∫ x x dx = −∫ x dx + ∫ x dx = 2∫ x 2 dx = 2
1
3 4
AO OB 1 0 0
5

4
∀ → Sinh vieân coù kieåm chöùng
∫xydx =−
5
BA
•
• Ví duï 3 : tính I = ∫ y 2dx+ x 2dy
C
, C laø nöûa Ellip
•x 2

2
y2
+ 2 =1 , phaàn nöûa maët phaúng treân,
a b
chaïy theo
• chieàu aâm ( chieàu kim ñoàng hoà
y )
x = a cos t
•

y =bsin t
⇒

-a 0 a x
0
4 2
I= ∫ = ∫ (b 2 sin 2 t )(−a sin t dt ) + ( a 2 cos 2 t ).(b cos t ) dt =
π
3
ab
AB

• Ôû ñaây nhôù laïi coâng

π π
thöùc Walliss:
» 0 n leû
∫0
n
cosn
xdx =  ∫sin xd
2
x =
× Walliss
• ta coù 2 × Walliss 0

π 1 n leû
2
(n − 1)!!
• vôùi Walliss = ∫0 sin xdx= n!! .
n

 π
2
n chaün
• Nhaän xeùt :
• Giaù trò cuûa tích phaân ñöôøng loaïi 2 toång
quaùt seõ khaùc nhau treân nhöõng ñöôøng cong
khaùc nhau . Vaäy moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra
laø : vôùi tính chaát haøm P(x,y) vaø Q(x,y) ra sao
thì tích phaân ñöôøng loaïi 2 seõ ñoäc laäp vôùi
ñöôøng cong, maø noù chæ phuï thuoäc vaøo
ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái . Moät laàn nöõa caâu
hoûi naøy nghe ra raát “ cô hoïc “ maø ta ñaõ bieát
ôû sô caáp raèng coâng cô hoïc cuûa heä baûo
toaøn ñi töø A ñeán B thì ñoäc laäp vôùi ñöôøng ñi,
chæ phuï thuoäc vaøo ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái
maø thoâi ! Heä quaû cuûa ñònh lyù Green sau
ñaây seõ giaûi quyeát caâu hoûi naøy .
• 2.4 Ñònh lyù Green :
• a/ Ñònh lyù:
• Neáu P(x,y) vaø Q(x,y) coù ñaïo haøm rieâng
lieân tuïc trong D ( keå caû bieân ) vôùi L = ∂ D thì
• . Chieàu veá traùi laø chieàu
∫ + = ∫ ∫ . )dxdy
−
/ /
Pdx
duông Qdy (
ñaõ bieátQ P
• ∂D D
x y

• Nhaän xeùt : coù moät ñieàu trieát lyù cuûa ñònh

lyù laø: “nhìn maët cuûa vaät theå ñoaùn ñöôïc taâm
hoàn beân trong cuûa vaät theå ”, nhö laø : nhìn chu
vi bieát dieän tích, nhìn maët ngoaøi bieát theå tích .
• Ví duï 4: xeùt laïi ví duï 2 ôû treân, tính
I = ∫ xydx , AB
laø AB

• cung theo phöông trình y2 = x, A(1,-1) vaø B(1,1),

• neáu noái ñöôøng thaúng töø A ñeán B, aùp duïng
ñònh lyù ∫ = ∫ +∫
AOBA
∫ AOB BA AOB

• Green ta coù : , ta caàn tìm ,

• ∫ = y0
• ta coù ngay BA vì x = 1 ⇒ dx = 0, 1 B
• o 1 x
• -1 A
• vaø do choïn chieàu aâm neân ta 1 coù
x1=
y5
∫ = − P ∫
dx Q +
dy ( ′
x =
Q − ′
y ∫∫
P
) −
dxdy [ xdxdy
] = −
= ∫ dy∫ = ∫−∫
xdx
1
− y (= )
1 4
•
uuuuuu
AOBA
ur uuuuuu
ABOA
u
r
D D
= −1 x =y 2 2 5 −15

• vaäy 4 4
∫ = ∫ −∫ =
5
−0 =
5
AO . B AOBA BA
• Ví duï 5 : xeùt laïi ví duï 3, tính I = ∫y dx+
2 2
x dy , C laø nöûa Ellip
C
• x +y =1 , phaàn döông treân, chaïy theo chieàu aâm, (chieàu
2 2

kim
a 2
b 2

I = ∫ = ∫ + ∫
• ñoàng hoà ) ta duøng coâng thöùc Green :
•
y AOBCA AOB BCA

• ta caàn tìm ∫ , I = ∫ = −∫∫(Qx/ − Px/ )dxdy b C

• BCA AOBCA D

• -a a x
• vôùi P = y2 vaø do choïn chieàu aâm ta coù Q = x2
• B O A

• I = 2 ∫∫( y − x ) dxdy , duøng pheùp bieán ñoåi giaû laäp toïa ñoä cöïc
vaø D

 x = ra cos ϕ
• nöûa Ellip treân bieán thaønh nöûa voøng troøn ytreân
= rb sin ϕ ⇒J=
rab, r = 1 1 π

• ⇒ I = 2ab∫ ∫r (bsinϕ − acosϕ)drdϕ = 2ab= ∫ r dr∫ (bsinϕ − acosϕ)dϕ

2 2

r 2 =2 0 0

r3 1 abπ 2 π ab2 4
= 2ab − ( b−
cos aϕ
= ) ϕ − ( bcos
sin ϕ
= aϕsin )
3 0 0 3 0 3

∫ =0
• coøn AOB (do y = 0 ⇒ dy = 0) 4 4
∫ = ∫ − ∫ = −0 =
2 2
ab ab
3 3
• vaäy BCA AOBCA AOB
• Töø ñònh lyù Green, ta suy ra heä quaû quan troïng sau :
• b/ Heä quaû:
• P vaø Q coù ñaïo haøm rieâng lieân tuïc trong D D thì caùc
ñieàu sau laø töông ñöông ∪∂
• i/ Q’x =P’y ∀(x,y) D
• ii/ ∈
vôùi moïi ñöôøng cong L kín trong D.
• iii/
∫ Pdx
L
+Qdy = 0
khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng ñi noái töø A ñeán B
•

∫
• ( khoâng
AB
kín+
Pdx )Qdy chæ phu thuoäc vaøo ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái.
maø
• iv/ Toàn taïi haøm theá vò u(x,y) ñeå vi phaân toaøn phaàn
•

du = Pdx+Qdy= .
•

• Neáu tröôøng löïc / thì coù : .

uxdx+ uy/ dy
• Haøm u(x,y) ñöôïc tính baèng caùch laáy tích phaân ñöôøng loïai 2 treân
cung xuaát phaùt töø O(0,0) ñeán ñieåm M(x,y) nhö sau:
F = (P ,Q) F = grad(u) = ∇u = (ux/ ,uy/ )
•

x =x y =y y =y x =x
hay
∫ (x ,0)dx+
u (x ,y ) = P ∫ +)dy C
Q(x ,y ←
→ u=
(x ,y ) ∫ (0,y )dy +
+
Q ∫ P(x,y )dx C
x =0 =y 0 y =0 =x 0
 x− y x+ y
• Ví duï 6: Tính I = ∫C x2 + y2 dx +
x +y
2 2
dy

• a/ Vôùi C laø cung AB coù phöông trình y=x, A(1,1),

B(2,2), töø ñoù suy ra keát quaû vôùi moïi cung hôû AB
khoâng chöùa goác toïa ñoä treân cung vaø coù
phöông trình baát kyø .

• b/ Vôùi C laø ñöôøng cong kín, khoâng chöùa goác toïa

ñoä ôû beân trong mieàn höõu haïn vaø coù phöông
trình baát kyø .

• c/ Vôùi C laø ñöôøng cong kín, chöùa goác toïa ñoä ôû

beân trong mieàn höõu haïn vaø coù phöông trình baát
kyø .

• d/ Tìm haøm theá vò u(x,y), kieåm chöùng keát quaû

caâu a/ baèng u(B)- u(A)=ln2.
 y= 2
x− x y+ y 2y 1
• a/ Ta coù : I = ∫ABx2 + x2 dx+
y +y
2 2
dy= ∫AB2 y2 dy= ∫y=1 y dy= ln2

− x2
+ y2
− 2 xy
• ta coù Py/ = = Qx
/

x2 + y2
.

• Theo heä quaû, tích phaân chæ phuï

thuoäc ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái,
vaø luoân coù giaù trò laø ln2.
• y
• y y
• C C1 C1 C2

• A B x
• o x O x o
•

• H1 H2 H3

• b/ Do , neân theo heä quaû, tích phaân

luoân trieät tieâu ñoái vôùi moïi ñöôøng
cong kín khoâng chöùa goác O beân
trong mieàn (nhö hình H1).
• c/ Neáu ñöôøng cong C1 bao quanh goác O nhö hình H2, thì ta
bieán thaønh hình H3, baèng caùch ta khoeùt moät loã troøn ñuû
nhoû baùn kính R nhö voøng troøn C2, vaø moät nhaùt caét AB
ñuû nhoû, luùc ñoù tích phaân treân ñuôøng cong kín C = C1∪
∪ C2 ∪ , theo chieàu döông nhö hình veõ H3 laø trieät tieâu (vì
khoâng chöùa goác O nhö caâu b).BAChuù yù tích AB
phaân laáy theo
2 ñöôøng traùi chieàu cuûa nhaùt caét treân vaø seõ coù
cuøng giaù trò vaø daáu traùi nhau.
• (cuøng chiều kim đồng hồ )
BA AB
•= Tham soá hoùa :veá phaûi luùc naøy laø :
•
∫ =∫ +∫ u+
∫ur +∫
u ∫ −∫
= ⇒=
uuu
r
0
• VaäyBAtích
C C1 C 2 phaân
C 1sau
C 2 cuøng baèng 2π .
AB

ϕ =0 ϕ = π2
− ∫ Pdx+ Qdy= ∫ + Qdy
Pdx
ϕ =2π ϕ= 0
 1 x
=x + y ) − arctg + C
• d/ Tìm haøm theá vò u(x,y)ln( 2 2

2 y

• (kieåm chöùng!), khi ñoù :

B
1 
∫ du = u (B )− u (A )= u (2,2)− =
u (1,1) 
2
−
ln8 +
arctg 1 −
C 

A

1 
• -  ln 2 − arctg1+ C = ln 2
2 
• Ví duï 7: Tính I = ∫ 2 xdy − 3 ydx
C
vôùi C laø chu

• vi tam giaùc ABC

y
C

B
x
• Cho bieát A(1,2), B(3,1), C(2,5) theo chieàu döông.
 ∫
• Caùch 1: (theo ∫+I ∫=
ñöôøng loaïi 2)
+∫
Ab BC CA

3 3
1 3 15 1 15 x 2 15 3
• * ∫+ ∫ 2 x(− dx ) + ( x − )dx = ∫ ( x − x)dx =
2 2 2 2 2 4
− x 1 = −13
2
AB 1 1

2 2
y
• * ∫ = ∫ 2 x(−4dx ) − 3(−4 x +13)dx = ∫ (4 x − 39 )dx = 2 x 2
− 39 x
2
3
= 29
C
BC 3 3

1 1
3x 2 1 3
• * * ∫
uuu
r
=∫ 2 (3 )− 3(3+ x1)=∫ dx
x dx − (+ 3 x=−
3) dx+ = 3 x
2 2 2 A
CA 2 2
B
x
3 3 35
⇒ I= − 13
+ 29
+ = 16
+ =
2 2 2

• Caùch 2 : theo coâng thöùc Green

1 2 1
1 35
I = ∫∫(Qx/ − Py/ )dxdy = 5 ∫∫dxdy = 5. 3 1 1 =
D S( ABC )
2 2
2 5 1
ϕ
 z

ππ
44 y
x

xx
 z

ϕ y

θ
x

l0
y
x
m
m l0

∆l