Orta Asyann Gelien Ekonomisi: zbekistan

2016 ylnda bamszlnn 25. yln kutlayacak olan zbekistan, kontroll gei srecini ksa
zamanda baaryla gerekletirdii bir dizi reform ile atlatmtr. zbek Modeli olarak n plana kan
bu reformlar btn zbekistan siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda dnya seviyesine ulatrmay
amalamaktadr. Bugn halen srdrlmekte olan model, devleti bir reform uygulayc olarak
belirlemektedir. zbekistann uygulamaya ald bu reformlar sayesinde nemli bir deiim ierisine
girdii sylenebilir. zbek ekonomisi eski Bamsz Devletler Topluluu (BDT) lkeleri ve gei
ekonomileri arasnda en baarl ekonomilerden biri olarak kabul edilmektedir. Sz konusu lkeler
arasnda Rusya dnda sadece Azerbaycan, Trkmenistan ve Kazakistan zengin enerji kaynaklarnn
ekonomilerine kazandrlmas sayesinde ayn atlm gsterebilmitir.
2008 sonras kresel krizin birok lkede oluturduu ekonomik klmelerin aksine zbekistan
iktisadi geliimini srdrmektedir. Byme oranlar son 5 ylda %8,2lik bir ortalama tutturmu, lkeyi
bu alanda st sralara tamtr. Dnya Ekonomik Forumu lkeyi en hzl gelien 13 ekonomi arasnda
5. srada gstermitir. Dnya standardnn olduka stnde olan byme oran sayesinde zbekistan
gayri safi yurtii haslasn 2000den bu yana 5 katna karmay baarmtr. lke, performansn
nmzdeki yllarda da korumay hedeflemektedir. Dnya Bankasnn tahminine gre zbekistan
2016 ylnda %7,5, 2017 ve 2018 yllarnda ise %7,7 byyecektir. zbek hkmetinin 2016 yl iin
resmi tahmini %7,8 olarak aklanmtr. Asya Kalknma Bankas (ADB) ise %7,2lik bir byme
beklemektedir.
lke ekonomisindeki sektrel dalmlar, sre ierisinde devaml olarak deiime uramaktadr. Bu
dnemde en byk deiim tarm sektrnde grlmtr. 2000li yllarn banda tarm sektrnn
gayri safi yurtii hasladaki pay %34,4 iken, 2014 ylnda bu rakam %18,8e kadar dmtr, ancak
bu durum sz konusu sektrn lkedeki roln olumsuz etkilememitir. Dier sektrlerin son yllardaki
atlmna ramen tarm halen zbekistan ekonomisinin temelini oluturmakta, zbek igcnn drtte
birini istihdam etmektedir. Bamszlnn ilk yllarnda da baml bir gda tketimine sahip olan
zbekistan, retim rakamlarn arttrmasnn ardndan bu durumu lehine evirmi, tarm rnleri

ihracatnda Orta Asyann en nemli lkesi olmutur. Hlihazrda Rusya, Kazakistan ve dier BDT
lkeleri, zbekistann sz konusu ihracatnda nemli paya sahiptirler. Bunlarn yannda 120 lkeye
tarm rnleri ihracat gerekletiren zbekistan, ihracat an geniletmeyi hedeflemektedir.

zbek hkmetinin, iftilik faaliyetlerinin ve mevcut iftlik ve arazilerin gelitirilmesine ynelik yapt
gncel almalar sektrn gelimesine nclk etmektedir. Bu balamda yasal ereve ierisinde
tarmsal faaliyetlerin arttrlmas adna eitli arazilerin mevcut iftliklere verilmesi ve yeni iftliklerin
oluturulmas kararlatrlmtr. Bu sayede retimin ykn eken tarm iftliklerinin says gnmzde
68 bine ulamtr. stikrarl retim oranlar neticesinde zbekistanda yllk ortalama %6-7lik byme
oranlar kayda gemektedir. Sadece 2015 ylnda lke apnda 7 milyon 300 bin ton buday, 3 milyon
350 bin ton pamuk retimi yaplmtr. Yine her yl ortalama 16 milyon ton meyve ve sebze
retilmektedir.
Sektrel dalmda hizmet sektr, lkenin kontroll geii ve uluslararas ekonomiye entegre olma
srecinde n plana kmtr. Bunun sonucunda, hizmet sektr nemini arttrm ve bu sektre dahil
olan ticaret, ulam, bankaclk, telekomnikasyon ve turizm gibi birok faaliyet alan da zbek
ekonomisinde aktif hale gelmitir. Sektr bugn gayri safi yurtii haslann neredeyse yarsn
oluturmaktadr. Ayrca, lke igcnn %60na da istihdam salamaktadr. Sektre dair byme
oranlar son 5 ylda %10,8lik bir ortalama tutturarak bu alanda Orta Asyann gei ekonomileri
arasnda en yksek deeri kaydetmitir.
Bu bymenin salanmasnda kk iletmeler ve devlet tarafndan zel sektre salanan yasal
dzenlemeler kritik bir role sahiptir. Bu dzenlemeler kapsamnda, iletme amak iin gerek duyulmu
veya zaman ierisinde zorunlu tutulmu 160a varan lisans ilemi iptal edilmitir. Bu balamda
giriimciye faaliyetlerinde uzun vadede kolaylk oluturulmas amalanm ve devlet mdahalesinin
minimuma indirilmesi salanmtr. Bunun yannda dk faizleri kapsayan kredi kolayl, dviz
eriimi ve dier finans ilemlerinde yerli ve yabanc yatrmc ayrm gzetmeksizin tevik edilmektedir.
Kk iletmelerin 2001de %33,8 olan GSYH pay sz konusu tevikler sayesinde 2012 ylnda
%54,6ya, 2015 ylnda da %56,7ye ulamtr.
Gnmzde zbekistan, yabanc yatrmc iin uygun bir zemin yaratmay baarmtr. zbek
yasalarna gre, lkede yatrm yapmay arzulayan yabanc irketlere, yerli yatrmclara salanan
artlar istisnasz uygulanmaktadr. Enerji, ulam, pamuk ve altn retimi gibi stratejik grlen sektrler
dnda btn faaliyetler yabanc giriimcilerin yatrmna ak durumdadr. Olumlu reform hareketleri
sayesinde zbekistan, Dnya Bankasnn Doing Business raporu deerlerinde her sene byk
atlm gstermektedir. 2013 ylnda 154. srada bulunan lke sadece 3 senede 67 sra birden
ykselerek 2016 ylna gelirken 87. sraya yerlemitir. Gncel rapor kapsamnda zbekistan, kk
iletmelere salad ayrcal, i imknlar ve iletmelere kredi salanmas balklarnda, her ikisinde
de 42. sraya ykselerek bu konudaki baarsn ispatlamtr.
zbek hkmeti iin yabanc sermayenin lkeye istikrarl bir ekilde dahil olmas nceliktir, ancak bu
konuda seici bir yaklam izlendii ve yatrmcnn daha ok endstriyel yatrmlara ynlendirildii
sylenebilir. Bu sayede zbekistan gda ileme, makine sanayi, kimyasal retim ve otomotiv
sektrlerinde blgesel apta bir sanayi merkezi olmay amalamaktadr. Bunun yannda pamuk retimi
ve tekstil sektrnde de yatrmlar tevik edilmektedir, ancak tekstil iletmelerinde ana hissedar
devlettir. Btn sanayi faaliyetleri arasnda otomotiv sektr son yllarda en n plana kan sektr
olmutur. zbekistan, byk apta motorlu aralar ve yan paralarn reten tek Orta Asya lkesidir.
General Motors ve Gney Korenin Daewoo irketlerinin lkede otomobil retim tesislerinin almasna
destek salamas zbekistan bu alanda ileri bir seviyeye tamtr. Refah seviyesinin artmasyla
otomobile olan ilgi de artm, 100 aileye den ara says 5 ylda 1,5 kat artarak 42ye ulamtr.

Gelinen noktada btn sektrleri kapsayan birok reform hayata geirilmi ve ekonomide istikrarn
salanmas amalanmtr. zbekistann bu ynde baarl admlar att sylenebilir. Gerek
ekonomide gerek sektrlerde gze arpan byme oranlar bu baary kantlam durumdadr. Liberal
piyasa artlarnn rnek alnd lkede, devletin varlnn en aza indirilmesi hedeflenmekte ve zel
sektrn rol bizzat devlet tarafndan n plana karlmaktadr. Byle bir tabloda uzun vadede zbek
ekonomisi kazanacaktr.

Kaynaka:
1 Vladimir Popov, Can Uzbekistans Economy Retain its High Growth Rate? Ponars Eurasia, 2014.
2 World Bank: Uzbekistans GDP to grow.. http://www.uzbekistan.de/en/nachrichten/nachrichten/world-bankuzbekistan%E2%80%99s-gdp-grow-75-2016
3 Development of Agriculture in Uzbekistan during the Years of Independence, Jahon Information Agency.
4 Uzbek Farmers Victory, http://jahonnews.uz/en/ekonomika/316/11382/
5 Factors of Business Attractiveness of Uzbekistan, The Embassy of the Republic of Uzbekistan to Belgium.
6 Doing Business 2015 Report, World Bank Group.