Presentacin

Actividade de educacin ambiental en forma de exposicin divulgativa sobre a biodiversidade

vexetal. Dirixida ao alumnado de 12 a 18 anos que en Galicia corresponde ao Ensino
Secundario Obrigatorio e o Bacharelato e en Portugal cobre o Terceiro Ciclo da Educacin
Escolar e o Ensino Secundario.
A exposicin proporciona informacin diversa sobre a diversidade vexetal en Galicia e o
norte de Portugal e est organizada arredor de tres ncleos principais:
-

A biodiversidade e os seus condicionantes

As especies ameazadas e as ameazas

Accins para a conservacin das plantas ameazadas

Estes ncleos principais compltanse cunha ltima rea onde queremos recoller as opinins,
pensamentos e ideas que a exposicin motiva nas persoas que a visitan.
O documento que ests a ler serve de apoio aos contidos da exposicin e incle varias
actividades para desenvolver antes e despois da visita exposicin. A nosa intencin que
estas actividades lles sirvan aos educadores/as para poder integrar esta exposicin na
programacin da aula, non s como unha actividade puntual, senn tamn como un proxecto
educativo e de investigacin arredor da biodiversidade vexetal.
No enderezo web www.biodiversidade.eu, plataforma dixital do proxecto BIODIV-GNP,
encontrars informacin mis completa e actualizada, ademais doutros recursos tiles.

Obxectivos e competencias
Esta exposicin unha actividade de educacin ambiental e, como tal, pretende contribur a
que as persoas e comunidades tomen conciencia do medio natural e, ao mesmo tempo,
adquiran coecementos, valores, destrezas, experiencia e tamn a determinacin que as
capacitar para actuar, individual e colectivamente, na prevencin e afrontamento dos riscos
ambientais presentes e futuros. Mis concretamente, son obxectivos desta exposicin os
seguintes:

Concienciar sobre os valores da biodiversidade vexetal e as ameazas que sofre en

Galicia e no norte de Portugal.

Divulgar o proxecto BIODIV-GNP e, en especial, as ferramentas pblicas que estarn

dispoibles no seu web.

A exposicin est dirixida ao alumnada, polo que tamn se teen en conta as diferentes
competencias bsicas no currculo escolar. De xeito xeral, as competencias mis ligadas a esta
exposicin e ao proxecto BIODIV-GNP son:
-

Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico

Tratamento da informacin e competencia dixital

Competencia social e cidad

Para mis informacin sobre educacin ambiental e competencias bsicas pdense consultar
os seguintes documentos:
-

Estratexia Galega de Educacin Ambiental:

http://www.sgea.org/documentos/000117_egea.pdf

Presentacin da Xunta de Galicia sobre competencias:

http://www.slideshare.net/guest5795fb9/competencias-basicas-presentation-856074

Ficha de actividades
Nas seguintes pxinas presntanse as fichas das diferentes actividades propostas. En cada
actividade sinlanse:
-

Xustificacin e presentacin da actividade

Obxectivos e competencias bsicas que se traballan

Duracin proposta (nmero de sesins) e organizacin temporal (antes ou despois da

visita exposicin)

Material necesario

Desenvolvemento da actividade

Recursos adicionais

Moitas das actividades teen uns contidos transversais, relacionados non s coa rea de
ciencias naturais, senn tamn coas reas de linguas, matemtica, xeografa..., o que posibilita
traballar en diferentes disciplinas.

1. O teu nome nunha pranta

Xustificacin: ademais dos nomes que os seres vivos teen en cada lingua (nome
vernculo), todos os organismos vivos posen un nome cientfico, que consiste en das
palabras en latn e escritas en letra cursiva. A primeira palabra indica a que xnero (unha
categora taxonmica) pertence ese organismo e a segunda palabra identifica a especie dentro
do xnero.
Por exemplo: Pinus pinaster (pieiro bravo ou pieiro do pas) pertence ao xnero Pinus, no que tamn
temos Pinus pinea (pieiro manso ou pieiro cernil), Pinus halepensis (Pieiro do Alepo), Pinus sylvestris
(pieiro silvestre) e outros.

Esta nomenclatura binomial foi establecida polo cientfico Carlos Lineu a finais do sculo XVIII.
Hoxe de uso xeneralizado, de maneira que todos os organismos vivos teen un nome
cientfico nico, inconfundible e universal (igual para todas as linguas).
Por exemplo, o carballo (galego-portugus) ten moitos nomes noutras linguas: roble (espaol), chne
(francs), oak (ingls), roure pnol (cataln) ou stieleiche (alemn), pero s un nome cientfico: Quercus
robur.

Existen normas para darlle o nome cientfico a unha nova especie. Algunhas veces eses nomes
son unha homenaxe a un cientfico singular. Por exemplo, a Armeria merinoi leva o seu nome
en honor a Baltasar Merino (1845-1917), botnico autor da primeira (e nica) flora de Galicia;
ou a Ornithogalum broteroi, dedicada a Flix de Avelar Brotero (1744-1828), pai da botnica
en Portugal que publicou en 1804 a Flora lusitnica, primeiro inventario da flora portuguesa.

Na rede:
-

Mis informacin de Brotero: http://cvc.instituto-camoes.pt/ciencia/p6.html

Mis informacin de Merino: http://gl.wikipedia.org/wiki/Baltasar_Merino

A distincin entre especies de plantas faise tradicionalmente en base sa morfoloxa e outras

caractersticas do ciclo vital (p. ex. poca de floracin), se ben en tempos recentes outro tipo de
caracteres (nmero de cromosomas ou anlise do ADN) estn a ser mis utilizados.
E se por un momento xogamos a ser cientficos? Acabamos de descubrir unha nova especie de
planta! Como ? Que nome lle pomos? Que propiedades ten?

Desenvolvemento da actividade:
-

Organizar o alumnado en pequenos grupos.

Presentar o concepto de nome cientfico.

Entregar a cada grupo follas con deseos de diferentes formas de follas, flores,
froitos... (ver seccin de recursos).

Convidar a cada grupo a que imaxine (e desee en papel) a sa propia especie de

planta, o seu caule, as sas follas e flores, os seus froitos, e que invente o seu nome.

Optativo:
- En lugar de entregar papeis con deseos de follas, caules, races..., pdese programar unha
sada ao patio da escola e facer unha recollida de material vexetal e logo usalo como modelo.

Obxectivos

- Facer unha aproximacin nomenclatura cientfica.

- Observar a enorme diversidade morfolxica que existe nas
plantas.
- Estimular a imaxinacin e a creatividade.

Competencias

Competencia en comunicacin lingstica.

Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico.
Competencia cultural e artstica.
Competencia para aprender a aprender.

Duracin
aproximada

Unha sesin (preferiblemente antes da visita exposicin).

Material necesario

Fichas impresas con esquemas de diferentes tipos de races,

caules, follas, flores... ou ben dispoibilidade de acceso a internet
para consultar imaxes.

Recursos

Ligazns onde se poden ver deseos e fotografas de diferentes

formas de follas, caules, flores, cores...
- http://plants.ifas.ufl.edu/education/images/a_glossary_leaf_s
hapes.jpg
- http://www.vplants.org/plants/glossary/plate01.html
- https://charge.wisc.edu/botany/sales.asp - posters

2. Plantas no prato
Xustificacin: un dos principais valores das plantas para o ser humano o da nutricin, de
maneira que a poboacin mundial obtn o 95 % da sa alimentacin de 30 especies vexetais.
Tres delas (millo, trigo e arroz) supoen o 60 %. Cada unha das plantas cultivadas para a
alimentacin domesticouse a partir de exemplares silvestres nunha rexin do mundo (p. ex., o
millo no sur de Mxico e Amrica Central), pero agora moitas delas cultvanse e/ou transprtanse

fra desa rexin.

Partindo das preguntas e ns que comemos? e temos unha dieta internacional?
propoemos unha pequena actividade de investigacin.

*Desenvolvemento da actividade:
1. sesin
-

Organizaremos o alumnado en pequenos grupos.

Cada grupo ter que pensar sobre as cousas que comeu o da anterior nas tres
principais comidas (almorzo, xantar e cea) e cales deses alimentos eran plantas. Cada
grupo far unha listaxe coas plantas que consumiu. As plantas poden ser consumidas
cras (ensalada, zume...) ou preparadas (anaco de pan, cereais do almorzo,
chocolate...). Pdese dar para isto 15-20 minutos.

Despois, unha ou das persoas por grupo irn lendo a sa listaxe e farase unha lista
comn para a aula. Esta posta en comn pdese aproveitar para resolver dbidas.

Cos resultados para toda a aula pdese elaborar un panel.

Optativo:
- Podemos agrupar as especies en categoras. Por exemplo: cereais, races ou tubrculos, froitas
e verduras, aceites.
- Dependendo do nivel educativo, pdese contar tamn o nmero de persoas que consumiran un
determinado vexetal e calcular que porcentaxe constite cada categora (ou cada vexetal) sobre
o total. Por exemplo: o 35 % do total de vexetais consumidos foron cereais, o 12 % foron aceites
etc.

2. sesin
-

Organizaremos o alumnado en pequenos grupos.

Dividiremos a listaxe da sesin anterior, dndolle a cada grupo unha parte da lista.

Cada grupo ter que procurar a rea de orixe de cada planta. Esta busca pdese
facilitar empregando a rede.

Haber unha posta en comn dos resultados, que se pode facer empregando un
mapamundi mudo e escribindo o nome de cada planta sobre a rexin na que se iniciou
o cultivo desta.

Para rematar esta sesin pdese falar do traballo do cientfico ruso Nikolai I. Vavilov,
quen a comezos do sculo XX identificou oito centros primarios de orixe das plantas
cultivadas, que son reas nas que o ser humano comezou o cultivo de plantas
(domesticou) a partir de parentes silvestres. Poderiamos subliar que o ser humano
dispn agora de millo, trigo ou arroz grazas a que na natureza existan plantas
silvestres que puideron ser domesticadas. A biodiversidade foi imprescindible para a
orixe da agricultura.

Obxectivos

- Reflexionar sobre o papel das plantas na nosa vida e na nosa

alimentacin.
- Coecer a orixe das plantas cultivadas.

Competencias

Duracin
aproximada

Competencia matemtica.
Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico.
Tratamento da informacin e competencia dixital.
Competencia para aprender a aprender.
Autonoma e iniciativa persoal.
Das sesins (para a segunda preferible ter acceso a internet),
preferentemente antes da visita exposicin.

Material
necesario

- Papel grande para a elaboracin dun panel.

- Mapamundi impreso en A3 sobre o que se poidan pintar as reas
de orixe das plantas cultivadas; como alternativa pdese imprimir un
mapa dos centros de orixe de Vavilov (ver recursos).
- Dispoibilidade de acceso a internet.

Recursos

- Anda que na rede existen moitos lugares onde buscar, nesta ligazn
http://www.fao.org/docrep/u8480e/u8480e07.htm
pdese
ver
informacin sobre a orixe de moitas plantas de cultivo. un
documento da FAO (Organizacin das Nacins Unidas para a
Agricultura e a Alimentacin) que forma parte dun libro que celebra os
50 anos deste organismo.
- Mapa dos centros de orixe de Vavilov:
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Vavilov-center.jpg.

3. Reflexionando sobre a beleza

Xustificacin: ademais do valor material ou produtivo, as plantas teen un valor esttico
que todas as persoas precisamos. esa a sensacin que toda persoa experimenta cando olla
unha paisaxe bela, da que habitualmente as plantas son unha parte moi importante. Propomos
unha actividade de reflexin sobre a beleza.
Velaqu algunhas preguntas que nos poderiamos facer: as paisaxes naturais son belas? E as
paisaxes artificiais? E as paisaxes degradadas? Que sinto/sentimos ante cada unha desas
situacins? Cal o meu/noso ideal de beleza? Temos todas/os o mesmo ideal de beleza?

Velaqu algunhas imaxes ilustrativas:

1. Paisaxe do Courel (fonte: FlickR, Xon Pin). / 2. Canteira no Courel (fonte: SOS Courel)
3. Porto (fonte: wikimedia commons) / 4. Tokyo (fonte: wikimedia commons).

*Desenvolvemento da actividade:
-

Presentaremos a actividade e convidaremos a que cada alumno/a imaxine e plasme

nun papel, empregando se quere as pinturas, o lugar mis belo onde lle gustara vivir
ou estar.

Cada alumno/a presentar a sa creacin por quendas, describindo as razns da

beleza de cada un dos lugares.

Presentaremos as diferentes fotografas e podemos abrir un debate para falar sobre cal
delas mis semellante idea de beleza plasmada nos deseos do alumnado.

Proposta opcional 1: pdese completar este tema cunha exposicin fotogrfica (fsica ou
virtual/powerpoint) elaborada con imaxes de lugares belos e lugares feos ou degradados do
municipio ao que pertence a escola ou instituto, tomadas polo propio alumnado.

Proposta opcional 2: pdese elaborar o meu mapa emocional, coas paisaxes/zonas

favoritas, invitando a fotografarse nos lugares con significado persoal e emocional, xunto s
persoas que relacionamos con estes espazos especiais. Pdese elaborar tamn unha
presentacin ou exposicin.

Ambas as propostas poden complementarse cunha pequena investigacin, cubrindo unha ficha
didctica coas principais caractersticas: nome do lugar, situacin xeogrfica, motivo polo que
foi escollido, principais valores (especies, recursos da zona...), problemas ambientais
observados etc.

Obxectivos

- Reflexionar sobre o valor emotivo das plantas e das paisaxes.

- Estimular as habilidades creativas.

Competencias

Duracin
aproximada
Material necesario

Competencia en comunicacin lingstica.

Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico.
Competencia social e cidad.
Competencia cultural e artstica.
Autonoma e iniciativa persoal.
Unha sesin

- Papel e pintura de cores.

- Fotografas ou imaxes de paisaxes naturais, paisaxes urbanas e
paisaxes destrudas/degradadas (minera, chatarras...).

4. Plantas no mapa
Xustificacin: as plantas teen un papel nas sociedades humanas, ben como provedoras
de recursos (fonte de alimento, fibras, materiais de construcin ou combustible) ou polo seu
valor emocional, simblico ou cultural. Unha mostra disto son os fitotopnimos, nomes comns
de plantas usados en moitos topnimos (nomes propios de vilas, aldeas...) e tamn en
microtopnimos (nomes de camios, de fontes, de terras de cultivo...).

Aproveitando os recursos xeogrficos dispoibles na rede (ver seccin de recursos) ou ben

mapas topogrficos en papel, propomos nesta actividade explorar os topnimos dunha zona
(por exemplo, o municipio ao que pertence a escola) procurando nomes de plantas (p. ex., en
Compostela hai unha parroquia chamada Figueiras) ou de formacins da vexetacin (p. ex., hai moitos
lugares co nome de Souto). Completaremos a nosa busca cunha investigacin fra da aula,

preguntndolles familia e aos vecios por microtopnimos relacionados coa flora.

*Previamente sesin:
Previamente sesin, entregaremos a cada alumno unha copia do mapa topogrfico (reducida
ou s en anacos do mapa) correspondente ao municipio: animaremos a que o alumnado
pregunte familia e aos vecios por fitotopnimos e que, a ser posible, marque a sa
localizacin no mapa.

*Desenvolvemento da actividade:
-

Organizaremos a aula en pequenos grupos.

Dividiremos a rea do municipio entre todos os grupos.

Cada grupo ir ollando o mapa (dixital ou en papel), procurando e anotando topnimos

relacionados coa flora e a vexetacin.

Farase unha posta en comn para toda a clase das das investigacins (dentro e fra
da aula).

Pdese comentar cales son as plantas que aparecen (son plantas silvestres ou
cultivadas? Son plantas tiles ou danias?).

Como conclusin grfica, propomos que nun papel grande onde estn marcados os
lmites do municipio cada grupo vaia situando e escribindo os nomes dos fitotopnimos.

Obxectivos

Competencias

Duracin
aproximada

Material
necesario

Recursos

- Recoecer o valor simblico das plantas na sociedade e na

cultura.
- Ter contacto con informacin xeogrfica, en papel ou en soportes
dixitais (plataformas de visionado de mapas e fotografa area).
- Coecer mellor o noso contorno mis prximo.
-

Competencia matemtica.
Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico.
Tratamento da informacin e competencia dixital.
Competencia social e cidad.
Competencia cultural e artstica.
Autonoma e iniciativa persoal.

Unha sesin
- Follas de mapa topogrfico (escala 1:25 000) que correspondan
ao municipio ao que pertence o centro ou ben dispoibilidade de
acceso a internet (preferiblemente con ordenador de aula) para
poder consultar mapas dixitais.
- Fotocopias en papel do mapa topogrfico para a investigacin
fra da aula.
- Papel grande para poder elaborar un panel de conclusin.
Ligazns onde se poden consultar os mapas topogrficos de Galicia
e de Portugal.
- http://signa.ign.es/signa/
- http://mapas.igeo.pt/igp/igp.phtml

5. Ervas de poesia
Xustificacin: os poetas teen nas plantas unha fonte de inspiracin, ben na beleza das
fores:
Sonhei com lcidos delrios
luz de um puro amanhecer
Numa plancie onde crescem lrios
E h regatos cantantes a correr.
Sophia de Mello Breyner Andresen (Portugal 1919-2004)

ou bem nas paisagens e imensidade dos bosques:

Courel dos tesos cumes que olham de longe!

Eiqui sinte-se bem o pouco que um home.
Augas brancas da Rogueira!
Bouas pechas d'uzes e gestas!
Abrairas teixos faias jardois e reboleiras!
Outo bosco calado!
Fontinhas do coro!
Carroos picafondo!
Nom hai outro templo mais vasto
nim outro credo
que este silncio
Uxo Novoneyra (Galiza, 1930-1999).

Nesta actividade propomos unha aproximacin poesa e s plantas empregando haikus. Os

haikus (no Brasil, hikai) son un tipo de poemas curtos tradicionais de Xapn relacionados coa
natureza (as estacins, as plantas...). Teen unha estrutura de s tres versos sen rima.
Velaqu un exemplo:

Porque no sabemos o nome

Tenho de exclamar apenas:
Quantas flores amarelas!
Paulo Franchetti (Brasil, 1954)

*Desenvolvemento da actividade:
-

Presentaremos o panel/diapositivas ou daremos enderezos para ver imaxes.

Motivaremos o alumnado para que faga as sas propias obras.

Compartiremos as creacins lendo por quendas.

Obxectivos

- Recoecer o valor simblico das plantas nas artes.

- Estimular a creatividade e a expresin artstica.

Competencias

Duracin
aproximada

Competencias en comunicacin lingstica.

Competencia social e cidad.
Competencia cultural e artstica.
Autonoma e iniciativa persoal.
Unha sesin

- Papel
Material
necesario

- Opcionalmente, pdese preparar un panel (ou un grupo de diapositivas) con

imaxes bonitas de plantas e vexetacin (ver recursos).
- Opcionalmente, pdense buscar poemas sobre plantas (ver recursos).

Recursos

- Grupos de Flickr dedicados botnica e s flores dos cales

podemos tirar fotografas:
- http://www.flickr.com/groups/48889066957@N01/pool/
- http://www.flickr.com/groups/plantimages/pool/
- http://www.flickr.com/groups/flowercloseups/pool/

- Como alternativa, pdese dar acceso a internet para procurar imaxes

bonitas (ver recursos).

- Ligazn a unha pxina con diversos haikus de poetas do Brasil e

outros pases de Amrica do Sur: http://seabra.com/haikai/

6. Plantas e contaminacin
Xustificacin: o solo serve de soporte fsico para as plantas. Ademais, do solo as plantas
toman a auga e diferentes elementos qumicos necesarios para o seu desenvolvemento.
Existen diferentes tipos de solo, en funcin de diversas variables: material de orixe, contido de
materia orgnica, temperatura ambiental, humidade... Moitas plantas teen preferencia por
solos cunhas determinadas propiedades.
Un exemplo extremo disto son as plantas serpentinfitas (como Santolina melidensis, Armeria eryophylla
ou Alyssum serpyllifolium subsp. lusitanicum, as tres endmicas de Galicia e o norte de Portugal),
especies capaces de crecer sobre solos pobres en nutrientes, pero ricos en metais pesados (como Ni, Cr
ou Co).

Porn, diversas accins humanas afectan s condicins e fertilidade dos solos, alterando ou
facendo imposible o crecemento das plantas.
Nesta actividade presentamos un experimento no que poder observar os efectos da
contaminacin do solo sobre as plantas.

Desenvolvemento da actividade:
Presentacin terica
-

Temos unha hiptese: a contaminacin do solo afecta ao crecemento das plantas.

Para testar esta hiptese imos facer crecer sementes de plantas en dous grupos de
vasos cuxa nica diferenza a presenza ou ausencia de contaminacin; para iso moi
importante que o resto dos factores sexa igual en todo o experimento. Se posible, os
vasos deben ser iguais, deben conter a mesma cantidade de substrato, debemos regar
coa mesma cantidade de auga e en cada vaso colocaremos o mesmo nmero de
sementes.

Observaremos os resultados do experimento e tentaremos extraer conclusins del.

Sesin inicial
-

Dividiremos os vasos en dous grupos: control e contaminado. Marcaremos cada

grupo con diferentes etiquetas ou adhesivos.

Encheremos os vasos control co substrato.

Mesturaremos substrato con sal de cocia (se usamos vaso de iogur, podemos engadir
unha cullerada de sopa chea de sal para cada vaso) para obtermos substrato
contaminado. Encheremos con este substrato os vasos contaminado.

Colocaremos en cada vaso das sementes (se lentella ou grelo/col) ou unha semente
(se ervella).

Engadiremos auga e deixaremos todos os vasos sobre a bandexa nun lugar iluminado
da aula, non moi preto dos calefactores. Debemos manter a terra dos vasos hmida.

NOTA: para favorecer a xerminacin das sementes, podemos deixalas nun algodn con auga o da
anterior ao comezo do experimento.

Seguimento
Unha vez por semana observaremos os vasos, tomando datos do nmero de sementes
xerminadas en cada vaso e do estado de desenvolvemento das plantas (p. ex. nmero de
follas, lonxitude dos caules...). A informacin pdese recoller en tboas coma estas:
Tboa 1: nmero de sementes xerminadas
Vaso / Semana

Semana 1

Semana 2

Semana 3

Semana 4

Semana 2

Semana 3

Semana 4

Vaso 1
Vaso 2
...
Vaso n
Tboa 2: altura da pranta (cm)
Vaso / Semana
Vaso 1
Vaso 2
...
Vaso n

Semana 1

Tboa 3: nmero de follas.

Vaso / Semana

Semana 1

Semana 2

Semana 3

Semana 4

Vaso 1
Vaso 2
...
Vaso n

Despois das nosas observacins, recolocaremos os vasos rotando as sas posicins

na bandexa.

Sesin final
-

Tentaremos responder nosa pregunta inicial: a contaminacin afectou ao crecemento

das plantas?

Para iso compararemos os datos dos dous grupos de plantas (control e

contaminado) procurando diferenzas entre eles:

Diferenzas no tempo que tardaron en xermolar.

Diferenzas na altura das plantas.

Diferenzas na cantidade de follas que produciran.

Para simplificar, a comparacin entre grupos pode facerse de xeito cualitativo e indicar
s que grupo ten as plantas mis grandes ou mis pequenas.
-

En base s diferenzas observadas, redactaremos entre toda a clase as conclusins.

Optativo: este experimento pdese plasmar nun panel colectivo con fotografas das plantas, tboas ou
grficos cos datos, as conclusins...

Obxectivos

- Observar os efectos da contaminacin do solo sobre as plantas.

- Valorar o solo frtil como recurso non renovable.
- Facer unha aproximacin metodoloxa cientfica.

Competencias

Duracin
aproximada

Das sesins (montaxe e desmonte) e seguimento durante catro

semanas.

Material
necesario

- Sementes (poden ser ervellas, lentellas ou sementes do grelo/col).

- Oito vasos pequenos para as plantas. Poden ser vasos de iogur
ou outro recipiente (podemos aumentar o nmero de vasos en
funcin do espazo na aula, do nmero de alumnos/as...).
- Bandexa.
- Terra ou substrato suficiente para encher os vasos.
- Etiquetas ou adhesivos para marcar os diferentes vasos.
- Sal de cocia (que usaremos como contaminante).
- Regra para tomar medidas.

Competencia matemtica.
Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico.
Tratamento da informacin e a competencia dixital.
Competencia para aprender a aprender.

7. As plantas e o cambio climatico

Xustificacin: a actividade industrial humana durante os ltimos sculos ten alterado o
funcionamento do ecosistema da Terra a nivel global. Unha destas alteracins o chamado
cambio climtico, incremento da temperatura media da Terra causada por un aumento da
cantidade de CO2 e outros gases de efecto invernadoiro (como o metano) na atmosfera,
causado sa vez polo noso elevado consumo de combustibles fsiles (carbn, petrleo ou
gas natural).
Os cambios no clima afectan s plantas: estudos cientficos revelan que, por exemplo, durante
as glaciacins moitas especies de plantas que agora crecen no norte de Europa s puideron
sobrevivir en diferentes lugares do sur do continente. Porn, non se coecen os efectos
concretos que a elevacin da temperatura da Terra pode ter sobre a supervivencia futura de
moitas plantas ameazadas.
Esta actividade presenta un exemplo de experimento no que poder estudar os efectos do
cambio climtico sobre as plantas.

*Desenvolvemento da actividade:
Presentacin terica
-

Temos unha hiptese: o aumento da temperatura afecta ao crecemento das plantas.

Para testar esta hiptese imos facer crecer sementes de plantas en dous grupos de
vasos cuxa nica diferenza a presenza dunha estufa. Para iso moi importante que o
resto dos factores sexa igual en todo o experimento. Se posible, os vasos deben ser
iguais, deben conter a mesma cantidade de auga e en cada vaso colocaremos o
mesmo nmero de sementes.

Observaremos os resultados do experimento e tentaremos extraer conclusins del.

Sesin inicial
-

Dividiremos os vasos en dous grupos: control e estufa. Marcaremos cada grupo con
diferentes adhesivos ou etiquetas.

Encheremos todos os vasos coa mesma cantidade de substrato.

Colocaremos en cada vaso das sementes (se lentella ou grelo/col) ou unha semente
(se ervella) e engadiremos auga.

Usaremos as botellas sen fondo como estufas artificiais, para o que as colocaremos
sobre cada un dos vasos do grupo estufa. Eses vasos deben permanecer sempre
cubertos e s retiraremos as botellas cando queiramos regar.

Deixaremos todos os vasos sobre a bandexa nun lugar iluminado da aula, non moi
preto dos calefactores. Debemos manter a terra dos vasos hmida.

Para favorecer a xerminacin das sementes, podemos deixalas nun algodn con auga
o da anterior ao comezo do experimento.

Seguimento
-

Unha vez por semana observaremos os vasos, tomando datos sobre o estado de
desenvolvemento das plantas (p. ex., nmero de follas, lonxitude dos caules...). A
informacin pdese recoller en tboas coma estas:

Tboa 1: altura da planta (cm)

Vaso / Semana

Semana 1

Semana 2

Semana 3

Semana 4

Semana 2

Semana 3

Semana 4

Vaso 1
Vaso 2
...
Vaso n

Tboa 2: nmero de follas.

Vaso / Semana
Vaso 1

Semana 1

Vaso 2
...
Vaso n

Despois das nosas observacins, recolocaremos os vasos rotando as sas posicins

na bandexa.

Sesin final
-

Tentaremos responder nosa pregunta inicial: afectou a temperatura ao crecemento

das plantas?

Para iso compararemos os datos dos dous grupos de plantas (control e estufa)
procurando diferenzas entre eles:

Diferenzas na altura das plantas.

Diferenzas na cantidade de follas que produciran.

Para simplificar, a comparacin entre grupos pode facerse de xeito cualitativo e, por
exemplo, indicar s que grupo ten as plantas mis grandes ou mis pequenas.

En base s diferenzas observadas, redactaremos entre toda a clase as conclusins.

Optativo:

Este experimento pdese plasmar nun panel colectivo con fotografas das plantas, tboas ou
grficos cos datos, as conclusins...

En paralelo a este experimento, pdese aproveitar para debater na aula sobre o fenmeno do
cambio climtico, as sas causas, as posibles solucins ou as accins que cada alumna/o pode
facer na sa vida para reducir a sa contribucin ao efecto invernadoiro.

Obxectivos

Competencias

Duracin
aproximada

Material
necesario

- Refletir o fenmeno da mudana climtica e os seus efeitos.

- Fazer uma aproximao metodologia cientfica.
-

Competncia matemtica.
Competncia no conhecimento e interao com o mundo fsico.
Tratamento da informao e competncia digital.
Competncia para aprender a aprender.

Das sesins (montaxe e desmonte) e seguimento durante catro

semanas.
- Sementes (poden ser de cspede ou sementes de grelo/col).
- Oitos vasos pequenos para as plantas. Poden ser vasos de iogur ou
outro recipiente (podemos aumentar o nmero de vasos en funcin
do espazo na aula, o nmero de alumnas/os...).
- Catro botellas transparentes de plstico con tapa (poden ser de
auga ou de refresco) de 1,5 ou 2 litros, s que previamente lles
quitamos o fondo.
- Bandexa.
- Terra ou substrato suficiente para encher os vasos.
- Adhesivos ou etiquetas para marcar os diferentes vasos.
- Regra para tomar medidas.

8. Investigacin empregando
www.biodiversidade.eu
O estudo dos ecosistemas (elementos biticos e abiticos, relacins intra e interespecficas,
redes trficas etc.) e dos impactos ambientais relacionados (destrucin de hbitats, perda de
biodiversidade, introducin de especies invasoras etc.) abrdase no currculo de diversas
materias da Educacin Secundaria Obrigatoria (ESO). Dun xeito mis concreto, forma parte do
currculo de Ciencia Naturais / Bioloxa Xeoloxa en 2. e 4. da ESO. Neste ltimo curso,
afndase abordando dun xeito integral todos os contidos traballados anteriormente. Por este
motivo, esta proposta dirxese ao alumnado e ao profesorado de 4. da ESO.
Coecer os principais elementos que interveen nun ecosistema, xunto coas implicacins que
as actividades humanas teen sobre eles, e identificar os tipos mis importantes de
ecosistemas da rexin onde vive unha persoa, xunto co aproveitamento dos seus recursos e
impactos socioambientais, indispensable como parte da formacin cientfica do alumnado
destinatario.
O deseo e realizacin dun traballo de investigacin, a elaboracin de contidos e presentacin
na aula diante dos compaeiros/as permitir avanzar na adquisicin de diversas competencias.

*Desenvolvemento da actividade:
Trtase dun traballo de investigacin que durar varios meses (adaptarase en funcin da
temporalizacin e a programacin docente, segundo se aborde a temtica no 1. ou no 2.
trimestre).
Tras explicar na aula os contidos curriculares relacionados co estudo dos ecosistemas, o
alumnado escoller (coa axuda do profesor/a) unha zona para desenvolver a sa investigacin
(en funcin da proximidade ao lugar de residencia, o interese persoal ou outras circunstancias,
sempre e cando poidan achegarse con regularidade); elixirase un tipo de ecosistema e, nas
sucesivas visitas, irase afondando en diferentes aspectos e observando a sa evolucin no
tempo. O grupo elaborar e presentar dous informes parciais (de xeito breve na aula, o
primeiro durante uns 5 minutos e o segundo, 10 minutos, cos puntos mis importantes) que
permitirn a exposicin e intercambio de ideas (aproveitables deseguido polos compaeiros/as

doutros grupos, se son extrapolables); o xeito de aprender a organizar e expoer en pblico

un traballo complexo, en varias fases e cun grao crecente de duracin e dificultade.
Na exposicin final analizaranse todo os elementos estudados, xunto cunhas conclusins.

Guin inicial: os aspectos que se poden investigar son os seguintes:

Toma de datos:
Identificacin da zona no campo. Creacin dun espazo na web (ligazn). Delimitacin do
espazo no mapa da web (concello, parroquia, lugar, coordenadas). Pode realizarse a
delimitacin recollendo os lmites do espazo con referencias identificables no territorio
(estradas, camios, ros, diferenzas do uso do solo...) ou ben apoiarse nalgn sistema GPS, e
realizar a delimitacin con puntos. Pode realizarse cun telfono mbil.

Rxime

de

propiedade.

Entrevistas

cos

vecios.

Para

Galicia

Sigpac

(http://sigpac.mapa.es/fega/visor/) permite ver o tipo de fincas, tamao e nmero de

propiedades que forman o espazo, e d idea do nmero de propietarios que deberan
implicarse na conservacin. posible que a propia web incorpore esta informacin no futuro.

Existencia de figuras de proteccin.

Inventarios especies (fauna, flora, fungos...).

Rexistrar as observacins de flora e fauna na web. (Fichas de campo_link).

Axuda identificacin. Comprobar se algunha das especies est ameazada (link Busca
catlogo).

Comprobar que outros rexistros existen na zona.

Seleccin dunha especie representativa ou de interese e censo (Link Fichas de

detalle).

Documentacin sobre metodoloxa para a realizacin de censos (link documentacin).

Sinalizacin de impactos e ameazas. (link)

A partir da informacin recollida, os informes debern afondar en aspectos como as relacins

intra e interespecficas, redes trficas, factores abiticos mis relevantes (solo, insolacin,
precipitacins ...), recursos explotados ou evolucin no tempo (recollida de imaxes).

Proposta opcional 1: de cada traballo escolleranse varios materiais (imaxes, cadros

informativos, mapas...) para elaborar unha exposicin final (unha boa data para expoer os
materiais podera ser o 5 de xuo, Da Mundial do Medio Natural).

Proposta opcional 2: elaboracin dun informe-resumo recollendo os principais impactos

ambientais, que ser entregado diante dos responsables da Concellera de Medio Ambiente do
Concello.

Obxectivos

- Afondar no coecemento dos ecosistemas.

- Identificar os principais tipos de ecosistemas e coecer os principais
organismos asociados.
- Reflexionar sobre a repercusin que o aproveitamento dos recursos
ten sobre o equilibrio dos ecosistemas.
- Aprender a desear e realizar traballos de investigacin.
- Mellorar a capacidade de falar / expoer traballos en pblico.

Competencias

Duracin
aproximada

Material
necesario

Competencia no coecemento e interaccin co mundo fsico.

Tratamento da informacin e competencia dixital
Competencia social e cidad.
Autonoma e iniciativa persoal.
Competencia en comunicacin lingstica.
Competencia para aprender a aprender.

Varias sesins, durante todo o curso. Varias visitas para o traballo

de campo realizado por cada grupo (guiados polo asesoramento na
aula do profesor/a).
-

Guin coa proposta de traballo inicial.

Caderno de campo.
Cmara fotogrfica (cmara de vdeo, opcionalmente).
Materiais para a elaboracin dos produtos parciais e finais
(informes e presentacin en formato dixital).

- Blogs interesantes sobre prantas:

- http://asplantas.wordpress.com/
- http://dias-com-arvores.blogspot.com.es/
- http://jardin-mundani.blogspot.com.es/

Recursos

- Flora de Portugal interactiva e sistema de informacin sobre as

plantas de Espaa (mapas, fotos, nomes comns...):
- http://www.flora-on.pt/
- http://www.anthos.es/
- Flora ibrica (pdese navegar e descargar en .pdf; obra tcnica,
destinada principalmente a persoas iniciadas na botnica):
http://www.floraiberica.org/
- Flora vascular (datos de Flora ibrica e Flora de Andaluca, con
fotos e informacin adicional): http://www.floravascular.com/