1.

Hseyn Cavid
Hseyn Cavid 1882-ci ild Naxvann
indiki Kngrli Rayonunun ahtaxt kndind ruhani
alsnd dnyaya gz ab. btidai thsilini Naxvanda
molla mktbind, orta thsilini M.T.Sidqinin "Mktbitrbiy" adl yeni sullu mktbind almdr (18941898). 1899-1903-c illrd Cnubi
Azrbaycanda olmu, Tbrizin "Talibiyy" mdrssind
thsilini davam etdirmidir. stanbul
Universitetinindbiyyat bsini bitirmi (1909),
Naxvanda, sonra is Gnc v Tiflisd, 1915-ci ildn
is Bakda mllimlik etmidir. Hseyn Cavid klassik
Azrbaycan dbiyyatnn n yax nnlrini inkiaf
etdirn sntkarlardandr. O, XX sr Azrbaycan
mtrqqiromantizminin banilrindn biri olmudur.
Hseyn Cavid snti janr v forma chtdn zngindir.
O, lirik eirlrin, lirik-epik, epik poemalarn, Azrbaycan
dbiyyatnda ilk mnzum faci v dramlarn mllifidir.
"Kemi gnlr" adl ilk er kitab 1913-c ild ap
olunmudur. Hseyn Cavid daha ox dramaturq kimi
tannmdr. Onun flsfi v tarixi facilri, ail-mit
dramlar slub, yaz das forma yeniliyi baxmndan
Azrbaycan dramaturgiyasnda yeni bir mrhl yaratd
kimi, milli teatr mdniyytinin inkiafna da qvvtli
tsir gstrmi, "Cavid teatr" kimi sciyylndirilmidir.
Dramaturgiyasnda dvrn mumbri, byk ictimaisiyasi v mdni hmiyyt malik problemlri ksini
tapmdr.
Azrbaycan dbiyyatnda ilk mnzum faci olan "eyx
Snan" (1914) srind xalqlar bir-birin qovudurmaq
n mumbri din ideyasn ortaya atmdr. Hseyn

Cavid bu dvrd tdricl "haq verilmir, alnr" ideyasna

glib xmdr.
Yaradclnda mhm yer tutan "blis" (1918) mnzum
facisind dvrn btn mrtce qvvlri - "insan
insana qurddur" flsfsinin trfdarlar, "iyirminci srin
mdni vhilri" olan dairlri blis surtind
mumildirilmi, ial mhariblr lnt
yadrlmdr.
1926-c ild malic n Almaniyaya gedn v 7
ay Berlind yaayan Hseyn Cavid oradan ziyallarn
mnvi iztirablarn ks etdirn bir sra siyasi-lirik v lirikepik erlrl qaytd.
20-30-cu illrd Hseyn Cavid bir sra tarixi dramlar
yazmdr. "Peymbr" (1922) v "Topal Teymur" (1925)
srlrindn sonra yazd "Syavu" (1933), "Xyyam"
(1935) tarixi dramlar Hseyn Cavidin tarix, tarixi
xsiyytlr baxnda ciddi dn oldu.
Cnubi Azrbaycandak azrbaycanllarn "ahnahlq"
suli-idarsi sarti altnda zab kmsi, n adi insan
hquqlarndan mhrum edilmsi d vtnprvr air kimi
Hseyn Cavidi dndrrd ("Telli saz" dram, 1930;
"Kor Neyzn" poemas, 1930).
eirlri Xzr Universiteti Nriyyat trfindn ap
olunan Azrbaycan Sevgi Poeziyas toplusunun Birinci
kitabna (Bak, 2008) daxil edilmidir (Trtibi: Hamlet
saxanl).
Sovetlr Birliyind totalitarizmin dhtli dvrnd
Hseyn Cavid sosializmin "nailiyytlr"indn yazma
zn rva bilmmi, Stalini, Azrbaycan aalarn mdh
etmkdn qtiyytl boyun qarmdr. Ona gr d bu
mtin xsiyyt Sibir buzlaqlarna, Maqadana srgn
edilmi v 5 dekabr 1941-ci ild rkutsk vilaytinin Tayet
rayonunun evenko kndind hlak olmudur.

Azrbaycan dbiyyatnn sz v fikir zadgandr. Daxili

lyaqti snt idealna son drc uyunlamd. Blk
d bu snt ideal onun daxili lyaqtini illr, on illr boyu
formaladrmd. "Gzllik namna, sevqi namna" yazan
byk sntkar neft buruqlarndan v dniz
qhrmanlarndan, tarlada shrdn gecydk alan
mk qabaqcllarndan trnnm dolu sni misralarn
sayn oxaltmad. Azrbaycan yaradc fikri bu sni
misralar tlatmnd boulduu bir zamanda hyat
bahasna olsa da, Cavid z snt idealna xain xmad,
onu satmad. Gzllik v sevgi airi idi, elc d qald.

2. Cfr Cabbarl
Cabbarl Cfr Qafar olu (d. 20 mart 1899, Xz, Rusiya mperiyas . 31
dekabr 1934, Bak, Azrbaycan SSR, SSR) Azrbaycan dramaturqu, airi v nasiri,
teatrnas, kinonas, trcmi, kinossenarist, jurnalist, aktyor, rejissor, mkdar
incsnt xadimi (1932). 1915-ci ildn lirik v satirik eirlr, hekay v dram
srlri yazmaa balamdr. Azrbaycan teatr sntinin inkiafnda byk xidmti
olmudur.
Cabbarlnn yaradcl zaman etibaril ox davam etms d, siyasi-ictimai
chtdn ox hmiyytli bir dvr, 1915-1934-c illr arasndak iyirmi illik bir
tarixi mrhlni hat edir. ox mhm ictimai-siyasi hadislrl dolu olan bu tarixi
dvr nzrd tutaraq dey bilrik ki, Cabbarlnn dbi faliyyti Azrbaycanda,
xsusn Bakda kapitalizm mnasibtlrinin srtl inkiaf etdiyi burjua v
mlkdar Azrbaycannn fhl-kndli sovet respublikasna evrildiyi illrd
kemidir. Cabbarlnn byk yaradclq yolu tin v ziddiyytli olsa da, sasn,
yksli v trqqi yolu olmudur.
Azrbaycan demokratik-realist klassik dbiyyatna, zngin xalq yaradclna
saslanan Cabbarl, balca olaraq, Mirz Ftli Axundovrealizmindn qidalanrd.
Mirz Ftli Axundovun maarifi-demokratik fikirlrini, hyatla drindn bal olan
realizmini Cabbarl mumiyytl Azrbaycan dbiyyat n, xsusn z n n
dzgn bir yaradclq yolu hesab edirdi.

Cabbarlnn sasland realizm xalq hyat il, Azrbaycan zhmtkelrinin azad

v gzl hyat haqqndak arzular il, xalqn irliy, ia v sdaqt doru coqun
meyllri il bal idi.
Qeyd edildiyi kimi, Cabbarl dbiyyata eirl glmidi v ilk mtbu eirlri 1911-ci
ild "Hqiqti-fkar" qzetind drc olunmudu. 1915-ci il aprel aynn 3-d
"Mktb" jurnalnn 6-c nmrsind onun "Bahar" adl eiri nr olunmudu.
"Mktb" jurnal tutduu mvqe v mktblilr arasnda geni yaylmas il
C.Cabbarln da zn clb ed bilmidi. Demli, C.Cabbarlnn yaradcla
balamasnda "Mktb" jurnalnn da myyn rolu olmudur.[6] 1915-ci ild
"Qurtulu" jurnal trfindn elan edilmi msabiqd Cabbarlnn "Qrub a bir
yetim" eiri bynilmi v o, birincilik qazanaraq Sabirin "Hophopnam"si v
"Qurtulu" jurnalnn birillik abunsi il mkafatlandrlmd.
Gnc Cabbarl hl uaq yalarndan insanlarn ar vziyytini, cmiyytin
yoxsullara v varllara blndyn grr, birincilrin ar, mqqtli hyat
irisind yaamasn mahid edir v btn bunlar qlm almaa, onlara z
mnasibtini bildirmy alr. Ayr-ayr aillrin ar vziyyti onu dndrr. O,
dndklrini "Boranl q gecsi"[7], "Bayram saxlayanlara", "Dilni"[8] v
"Novruz bayramna hazrlaan mslmana thf"[9] kimi eirlrind ks etdirmidir.
Cabbarl yaradclnn ilk dvrnd mhm yer tutan satira dibin bir realist, bir
demokrat kimi yetimsind mhm rol oynamdr. Onun ilk satirik eirlrind hm
mvzu, hm d forma chtdn Sabir ruhu duyulmaqdadr. XX srin vvllrind
Azrbaycanda yetin realist satiric airlrin hams bu v ya baqa kild Sabir
satirasnn qvvtli tsirini hiss etmilr. Gnc Cabbarl da ilk satirik eirlrini bu
byk satirikin tsiri altnda yazmdr.
Sabirdn yrnmk, onun demokratik fikirlrindn mtssir olmaq, satirik
sullarndan istifad etmk Cabbarlnn msbt chtidir. Sabir yaradcl onun
n ilk realizm mktbi, vtnda poeziyas mktbi, cmiyyt, xalqa xidmt
mktbi idi.
"Qzma" adl satirasnda[10] qzlarn chaltd saxlayan khn fikirli atalar tnqid
edilmilr. Maraqldr ki, Cfr Cabbarlnn "Qzma" satiras Oksford Universiteti
trfindn ap olunmu drsliy daxil edilmidir.
lk eir, hekay v dramlarn Cabbarl 1915-1916-c illrd yazmdr. lk
hekaylrindn olan "Aslan v Frhad"n zrind 15 iyul 1916-c il tarixi vardr.
"Mnsur v Sitar" hekaysinin lyazma nsxsi v hminin "Sitar" adl operann
lyazma nsxsind tarix yoxdur. Lakin lyazmalarn xttindn, srlrin

slubundan asanlqla tyin etmk olar ki, bunlar da 1915-ci ilin axrlar v ya 1916c ilin ortalarnda yazlmdr.
"Vfal Sriyy yaxud gz yalar iind gl" srindn sonra yaz "Solun
iklr" srini yazmdr. sr 1915-ci ild yazlmdr. Dramda yaz ictimai
qurulua qar z etirazn bildirmidir. Yaz "Solun iklr"d yaad burjuamlkdar cmiyytinin ziddiyytlrini sas gtrrk, onu bir ail daxilind
vermy almdr. Eyni zamanda hmin cmiyytd hakim rolu olan pulun v
dvltin insanlarn xlaqn pozaraq, daxili almlrini eybcrldirdiklrini,
sdaqtli, tmiz qlbli insanlara zab v ignclr verildiyini ifa etmidir. sr ilk
df 1916-c ild smailiyyd oynanlmdr.
Ail-mit mvzusuna hsr olunmu pyes Cabbarlnn qvvtli dramaturq
istedadna malik olduunu gstrir. Cfr Cfrov "Solun iklr" v "Vfal
Sriyy" pyeslri haqqnda yazr:
"Klassik Azrbaycan dramaturgiyasnn n yax nnlrin sadiq qalan Cabbarl
eyni zamanda znmxsus bir spgisi, orijinal xsusiyyti olan, dbiyyata yeni
mvzular, obrazlar v ideyalar gtirn bir dib kimi meydana xr.
"Nsrddin ah" C.Cabbarlnn ilk tarixi pyesidir. dibin lyazmalar irisind
"Nsrddin ah" pyesinin variantlarnn n khnsi txminn 1916-c il aiddir.
srd Cabbarlranda hkm srn ah despotizmi fonunda zhmtke kndlilrin
ar hyatn, xanlarn aznln, mtrqqi ran gnclrinin azadlq urunda
mbarizsini gstrmidir.
Cfr Cabbarl Azrbaycanda ilk df olaraq tarixi dram janrn milli-azadlq ideyalar
il, geni xalq ktllrinin ah mtlqiyytin qar x il znginldirmidir.
1920-ci illr Cfr Cabbarl dramaturgiyas n drin sarsntlar, iztirabl axtarlar,
varla estetik mnasibtdki eni yoxular mrhlsi idi. Azrbaycan Demokratik
Cumhuriyyti dvrnd (1918-1920) bir ox yazlar kimi, gnc Cabbarlnn da
drindn ulalam milli problematika, milli iftixar, qrur v vtnprvrlik ruhu il
yazlm "Ulduz v ya Trablis mharibsi" (1917), "dirn fthi" (1917) pyeslri
tnqid trfindn "ziyanl snt", "zrrli tmayl" kimi qarlanmd. Hr iki srin
mvzusu trklrin yadellilr qar apard radtli mbarizlrdn
gtrlmdr. Obraz v mvzu yaxnln nzr alaraq "dirn fthi" pyesini
"Trablis mharibsi v ya Ulduz" pyesinin davam hesab etmk olar. Bu srlr trk
mitini, trk qhrmanln v catini tbli etdiyi n hl yazld gndn
vulqar tnqid trfindn "pantrkist", "panislamist" tmayll srlr kimi
qarlanm, az sonra tamamil shndn xarlmdr.

"Trablis mharibsi v ya Ulduz" v "dirn fthi" srlrinin mvzusu qarda

Trkiy trklrinin mbariz dolu tarixinin yaxn kemiindn (1911-1913-c illr)
gtrlmdr.
"Ulduz" (1917) v "dirn fthi" (1917) srlrini mllif mrnn gnclik anda
(18 yanda), yaradclnn ilkin mrhlsind yazmdr. C.Cabbarl Bak Politexnik
mktbinin tlbsi olmasna baxmayaraq, Trkiy tarixinin Balkan mharibsi
(1911-1913) dvrn mtbuat mlumatlar sasnda diqqtl izlmi, bhrlndiyi
tarixi faktlara yaradc mnasibt bslyrk, problemlrin v xarakterlrin
ziddiyytli mqamlarn z-z qoyaraq oxucular v tamaalar tsir altna, grgin
hycanl anlara sala bilck, bu gn d Azrbaycanda mvcud olan ictimai
vziyytl bal lahidd aktuallq ksb edn dyrli shn srlri yaratmdr.
"Ulduz"da hadislr taliya-Trkiy mharibsi fonunda cryan edir. "dirn fthi"
facisini gnc Cabbarl 1917-ci il oktyabrn 17-d bitirmi, sr el hmin
il, dekabrn 15-dtamaaya qoyulmudur. Pyesin sas mzmunu Balkan
mhariblri dvrnd tslimi, riyakar mvqe tutmu hakim dairlr qar trk
xalqnn qzbi, itirilmi dirn torpaqlar urunda vtnprvrlik hrkat,
qhrmanlq v radti tkil edir.
Yaznn "Bak mharibsi" srind 1918-ci ilin martnda Bakda ba vern qanl
hadislr, ermni danaqlarnn azrbaycanllara gar etdiyi zlmlr tsvir olunur,
bada Nuru Paa olmaqla qhrman xilaskar trk ordusunun hri ermni
vhilrindn xilas etmsindn danlrd. Hmin faci 1919-cu il sentyabrn 16da Azrbaycan Dvlt Teatrnda tamaaya qoyulmudur. Lakin ox tssf ki, sr
bu gn kimi taplmamdr.
Cabbarlnn satirik v lirik eirlrdn balanb ictimai-mit pyeslrindk gln ilk
yaradclq dvrnn mumi istiqamti beldir. Cmi 3-4 il srn bu dvr yaznn
dbi tcrb illri adlandrmaq daha dzgn olar. Bu dvrd yazd srlrin bir
oxuna Cabbarl ninki byk hmiyyt vermmidi, htta onlarn ap olunmasna
da almamd.

3.Mirz Ftli Axundov

Azrbaycan yaz-dramaturqu, materialist filosofu, ictimai xadim, Azrbaycan
dramaturgiyasnn banisi 1812-ci ild Nuxa hrind anadan olmudur. Atas Mirz
Mhmmdta v anas Nan xanm 1814-c ild Tbriz yaxnlndak Xamn qsbsin
kmlr. O, 13 yanadk ailsi il birlikd Cnubi Azrbaycann mxtlif blglrind
yaamdr. 1825-ci ild anas il kiy qaytmdr. Ftlinin ruhani olmasn istyn anasnn
misi Axund Hac lsgr1832-ci ild onu Gncy aparr. Gnc Ftli burada mntiq v fiqh
elmlrini, habel dahi Azrbaycan air v filosofu Mirz fi Vazehdn xttatlq sntini
yrnmidir. Lakin Mirz finin gnc Ftliy tsiri bununla bitmir. Bu gru Mirz Ftlinin
hyat v yaradclna, mumiyytl, onun bir mtfkkir kimi formalamasna ciddi tsir
gstrir.
Dvrnn masir elmlri il maraqlanan Ftli 1833-c ild kid alm rus mktbin daxil
olur v bir il burada thsil alr. 1834-c ild o, Tiflis getmi, Qafqaz caniininin ba
dftrxanasnda mlki ilr sahsind rq dillri mtrcimi tyin olunmu v mrnn sonuna
qdr bu vzifd almdr. 1873-c ild ona polkovnik hrbi rtbsi verilmidir. [1]
1851-ci ild Rus Corafiya Cmiyyti Qafqaz bsin zv seiln Axundov sonralar Qafqaz
Arxeoqrafiya Komissiyasnda tdqiqat ilrin clb olunur. O, "kini" qzetinin nrin byk
hmiyyt vermi, onun shiflrind "Vkili Millti-Namlum" imzas il mqallr drc
etdirmidir.
Mirz Ftli Axundovun qz Nis xanm Xanbaba xann hyat yolda olmudur.
Mirz Ftli Axundov 1878-ci ild Tiflisd vfat etmi v Tbilisi botanika banda yerln
mslman mzarlnda dfn olunmudur.
Axundov bdii yaradclna eirl balamdr ("Sbuhi" txlls il). O,
Azrbaycan dbiyyatnda azad dnc trzinin n byk nmayndsidir. Mirz
Ftli slamdnyasnn ictimai, sosial v siyasi sahlrind radikal islahatlarn
lzumluu fikrini mdafi edirdi.

M.F.Axundzad 1850-1855-ci illrd znn mhur alt komediyasn yaratmaqla

ninki Azrbaycan dbiyyatnda, btvlkd Balkanlardan Hindistana qdrki trk-mslman
dnyasnda dramaturgiyann sasn qoymudur. Byk ustad bu komediyalar il rq almind
dram yazman nmunsini gstrmidir. Bunu hr ks qbul edir ki, trk-mslman dnyasnda
dramaturgiya Mirz Ftli Axundzad dramaturgiyasnn nnlri inda inkiaf etmidir.[2]

Azrbaycan teatr Axundzadnin lmz komediyalar zminind yaranmdr. 1873-c

ild Hsnby Zrdabi Ncfby Vzirovla birlikd Bak mktblrinin birind mhur Hac
Qara srinin tamaasn gstrmkl Azrbaycanda, hm d mumn trk-mslman almind
teatr hrkatnn sasn qoymudur. Mirz Ftli Axundovun komediyalarnda Azrbaycan
qadnlarnn timsalnda ilk df rq qadnlarnn shn obrazlar yaradlb. XIX srd teatr
shnsind Azrbaycan qadnnn shnd kiilrl birlikd glb danmasn gstrmk hnr
tlb edirdi. Zamanna gr bu byk ii d Mirz Ftli Axundzadnin srlrini shny
xarmaqla Azrbaycan maarifilri hyata keirmyi bacarmlar.
M.F.Axundovun yaradcl Avropa dbiyyatnaslarnn v teatrnaslarnn diqqtini ox tez
clb etdi. 1852-ci ilin avqustunda Alman jurnal Magazin fr die Literatur des Auslandes (Xarici
dbiyyat jurnal) yazrd: "Fikirlmk olard ki, Transqafqazn mslman halisi slam ruhuna
uyun olaraq bel yeniliklr (teatra) hl uzun zaman yad qalacaqlar, lakin onlarn arasndan
qfltn dramatik dahi meydana xd, Tatar Molyeri, hansnn ki, ad onun lksinin
srhdlrindn knarda da diqqt layiqdir. O Mirz Ftli Axundovdur". [3]
M.F.Axundzad 1837-ci ild - 25 yanda ikn Pukinin lmn rq poemasn yazm v
drhal da rus dilind Moskovskiy nablyudatel jurnalnda ap etdirmidir. O,Aleksandr
Pukinin facili lmnd arn li olduu n susmaa mcbur olmu rus airlrini
xcaltdn qurtarm, Rusiya diblrinin vtndalq vzifsini yerin yetirmidir.
2012-ci ild Cfr Cabbarl adna "Azrbaycanfilm" kinostudiyasnda Mirz Ftli Axundovun
haqqnda bioqrafik bdii film kilmidir. "Sbhn sfiri" adlanan filmin mtfkkirin 200 illik
yubileyi mnasibtil ekranlara xmdr.

4. Mirz lkbr Sabir

lkbr Zeynalabdin olu Tahirzad 1862-ci il mayn 30-da amaxda
anadan olmudur. Atas kiik baqqal dkan olan dindar bir kii idi v
lkbri glckd ruhani grmk istyirdi. Buna gr d olu skkiz yana
atanda onu mollaxanaya qoymudu.
Mollaxanada agirdlrin ilk vzifsi Quran oxumaq idi. Ancaq lkbr Quran
oxuyub baa vurmadan yaz yazd n mollas trfindn falaqqaya
salnb dylmd. Onu sxan yalnz mollaxanadak dzlmz qanunqaydalar, maraqsz ken drslr idi. Evd ata-anas skkiz yal oullarn
oruc tutmaa, namaz qlmaa mcbur edirdilr. Sabir 12 yana qdr
mollaxanada oxumu, sonra mhur air Seyid zimin ad yeni sullu
mktb kemidi. Bu mktb onun n faydal olmu, xssil biliyinin v
airlik istedadnn inkiafna kmk etmidir. Mllimi lkbr Fars dilindn
erlr trcm etdirir, sonra bu trcmlri oxuyub ona mslhtlr verir,
mktbli airin yaradclq hvsini artrrd.
Seyid zim z agirdinin trcmlri il brabr, orijinal erlrini d oxuyub
redakt edirmi. Lakin bir-iki il sonra atas lkbri thsildn ayrb z
dkannda kmki ildir. Ancaq elm v dbiyyata hvsi snmyn gnc
yen oxuyub yazmanda davam edir. Dostu Abbas Shhtin yazdna gre,
Sabir al-veridn ziyad oxuyub-yazmaa hvs gstrdiyi n atas
hirslnib tez-tez onu mzmmt edirmi: htta bir df er dftrini d
crbm.
Atasnn bu hrkti gnc Sabir ar tsir ets d, onu mtalidn v er
yazmaqdan kindir bilmir. ksin, bu mnasibtl yazd bir qitsind o,
er dftrinin atas trfindn crlmasna cavab olaraq airlikdn l
kmycyini, atas onu bir d incidrs, amaxdan xb gedcyini qeyd
edir. 1902-ci ild ba vermi dhtli zlzl hri tar-mar etmidi. Yann
nticsind hrd yzlrc imart yanb kl dnm, halinin ox qismi
evsiz-eiksiz, quru yerd qalmd. Bu zaman Sabirin evi d dalmd. air
tk bana byk bir tinlikl ailsi n mvqqti bir daxma dzltmidi.
Xatirlrd deyilir ki, ox fdakar, qayke, mehriban ail bas olan Sabir
uaqlarnn yalnz maddi ehtiyacn deyil, mnvi rahatlq v trqqisini d
tmin etmy almdr. O, arvadn v qzn savadl grmk istyir, onlara
lifba yrdirmi. airin qz Sriyy sonralar yazrd ki, hyatnn olduqca
ar, sxntl kemsin baxmayaraq, atam xo zl, zarafatl, smimi idi.
Molla Nsrddin jurnal 1911-ci il 14-c saynda xst air maddi yardm
etmy aran bir elan drc edir. Bu elandan sonra Rusiyann v rqin bir
ox hrlrindn onlarla oxucu byk xalq airin mhbbt v hrmt

lamti olaraq Molla Nsrddin-in nvanna ian gndrirlr.

Xstliyinin ox iddtlndiyini v ona baqa bir lac olmayacan grn air
crrahiy mlliyatna raz olub, iyulun 8-d Bakya glir. Lakin artq hkimlr
crrahiynin d he bir fayda vermycyini sylyrk, ona tez amaxya
qaytma mslht grrlr. Jurnalist H. Qasmov xst airl Bakda son
grn xatrlayaraq yazr: ... Qzetd yazarsan, Sabir deyirdi ki, mn
vcudumda olan timi xalqmn yolunda rtdm. gr mr vfa etsydi,
smklrimi d xalqmn yolunda qoyardm.
1911-ci il iyulun 12-d, hyatnn v yaradclnn n parlaq bir vaxtnda
Sabir vfat edir. airin cnazsi amaxda Yeddi gnbz qbiristan-nda
dfn olunur.
Sabirin xatirsin hrmt lamti olaraq vfatndan bir il sonra, 1912-ci ild
arvad Bllurnis xanm, dostlar Abbas Shht v M.Mahmudbyovun syi
il onun erlri Hophopnam ad il ap olundu. Oxucular kitab hrartl
qarladlar. ki il sonra xalqn iansil Hophopnam-nin ikinci, daha
mkmml nri buraxld.
Sovet hakimiyyti illrind Sabir irsin maraq grlmmi drcd artd,
Hophopnam byk tirajla bir ne df ap olundu. Sabir bdii
yaradcla kiik yalarnda, Seyid zim irvaninin mktbind oxuduu
zaman balam, ilk erlrini rqin Firdovsi, Sdi, Fzuli kimi byk
klasiklrinin tsiri il yazmdr. Bu srlr lirik slubda v sasn qzl
janrndadr. Baqa Azrbaycan sntkarlar kimi, Sabirin d qzllrinin ana
xtti, leytmotivi mhbbt duyularnn tsvir v trnnmdr.
Sabirin lirik qhrman Aiqdir. O, sevgilisi haqqnda orta sr poeziyasndan
tandmz aiqlrin dili il danaraq z drdlrini, hsrtini nal edir,
ayrlqdan, hicrandan, sevgilinin rqib uymasndan ikaytlnir.
Bu qzllrin mzmunu kimi, bdii tsvir v ifad vasitlri d orta sr
erind ox ilnn, htta bir qismi sabitlmi sz v ifadlrdn ibart idi.
Aiq ox vaxt zn Mcnunla, sevgilisini is Lyli il mqayis dirdi.
Prvan, m kimi obrazlardan, Adm, Zkhak, Kb, Babil kimi dini,
fsanvi, corafi adlardan tez-tez istifad olunurdu.
airin yetkin vaxtnda, 21-ci srin axr, 20-ci srin vvlind yazd lirik
erlrin bir qismi ictimai mvzudadr. Mhbbt v gzellik dnyasnda
yaayan Aiqdn frqli olaraq, buradak lirik qhrman mbariz
meydannda arpan mdrik v atin vtndadr. air gr dnyada
insan ya avam olmal, ursuz, idraksz, duyusuz bir mr keirmli, ya da
mbariz aparmal, hqiqi hyata atmaldr. Sabir'in lirik qhrman min bir
zab v ziyyt ds d, urlu, mbariz bir hyat keirmyi stn tutur.
ur, dnc, duyu is onun nzrind hyat, azadlq, xobxtlik urunda
mbariz onun n sas amillrdndir.
Bdii yaradcla lirik erlrl balayan v sonralar da bir ox lirik erlr
yazan M..Sabir dbiyyat tarixind dahi satirik kimi mhurlamdr.
Zman onu 1905-ci il inqilabnn sntkarlar srasna daxil edrk, uzun
zaman tbitind gizli qalan byk bdii iqtidar z xarmdr.

5.

6.
7.
8.
9.
10.