Univerzitet u Sarajevu

Prirodno-matematiki fakultet
Odsjek za biologiju

Seminarski rad iz predmeta: Bioantropologija

Tema:

Individualna konstitucija i osnovi biotopije ovjeka

Mentor:
Studenti:
prof. dr. Damir Marjanovi
Sijamhoi Hanka, Prtvar
Danilo, Poplata Amina, Selimovi Merima i Smaji Denis

Sarajevo, 2015.

SADRAJ:

1. Uvod
U bioantropolokom smislu, pod konstitucijom se podrazumijeva karakteristina
manifestacija sveukupnog morfoloko-anatomskog, funkcionalnog i psihikog ustrojstva
organizma. Imajui u vidu organizaciono-funkcionalni integritet svakog ivog bia, sasvim je
jasno da je parcijalno prouavanje pojedinih elemenata i cjeline biofizikog, fiziolokog,
mentalnog i etolokog sklopa odreenih osoba i njihovih skupina najee uvjetovano
metodolokim ogranienjima u posmatranju personalne sveukupnosti.
Sam termin biotipologija nastao je iz (gr. bios - ivot, typos - otisak, logia - znanost)
znanost koja se bavi prouavanjem razliitih tipova ljudi u istoj etnikoj skupini tako da
ispituje bioloke, psihike, funkcionalne, endokrine, seksualne i druge karakteristike. U
narednom radu bie vie govora o gore navedenom.

2. Konstitucijska biotipologija
2.1. Komponetne i faktori individualne konstitucije
U bioantropolokom smislu, pod konstitucijom se podrazumijeva karakteristina
manifestacija sveukupnog morfoloko-anatomskog, funkcionalnog i psihikog ustrojstva
organizma. Imajui u vidu organizaciono-funkcionalni integritet svakog ivog bia, sasvim je
jasno da je parcijalno prouavanje pojedinih elemenata i cjeline biofizikog, fiziolokog,
mentalnog i etolokog sklopa odreenih osoba i njihovih skupina najee uvjetovano
metodolokim ogranienjima u posmatranju personalne sveukupnosti. Suglasno tome, u opoj
i medicinskoj antropologiji i psihologiji dominiraju etiri osnovna pristupa analizi
psihofizikog ispoljavanja u kojima se posmatraju:
1. biofizika,
2. funkcionalna,
3. psihika
4. homeopatska konstitucija.
Fizika konstitucija ovjeka primarno je definisana ukupnim i parcijalnim mjerama tjelesne
teine, obima, mase i snage te njihovim odreenim relacijama i antroposkopskim
pokazateljima morfoloko-anatomskih svojstava opeg habitusa. U funkcionalnoj konstituciji
preteno su posmatrani odnosi meu najvitalnijim elementima biofizikih i psihikih
osobenosti ispitanika. Pokazatelji i osnove psihikog ustrojstva (posebno struktura i karakter
linosti, temperament i druga mentalna svojstva) pokuavaju se, takoer, dovesti u vezu sa
morfosomatskim i funkcionalnim osobinama, dok se homeopatska konstitucija odnosi na
cjelokupni sistem organizaciono-funkcionalnog i psihiko-etolokog ispoljavanja individue.
Izvori i inioci ope konstitucijske varijable su i egzogene i endogene prirode. Meu
egzogenim determinantama dominiraju uticaji ekolokih, nutricionih i zdravstvenohigijenskih faktora, a od unutranjih najznaajniji su genetiki, biohemijsko-fizioloki i nervni
faktori. Iz kompleksnosti i dinamike njihove interakcije proistiu i najkrupniji problemi
kategorizacije i taksonomije konstitucijskih tipova, poto je veoma teko definisati parcijalni
uticaj tih inilaca na formiranje distinktivnih pokazatelja moguih biolokih entiteta.
Ontogenetske promjene tjelesne konstitucije u sukcesiji karakteristinih ivotnih dobi
svjedoe da je to izrazito dinamina cjelina, koja ponekad moe varirati ak i izmeu
krajnosti: od slabano-gracilne (u mladosti) do robusno-punake i gojazne (u kasnijim fazama
razvoja). Uopeno uzevi, relativna frekvencija dugih i uskih osoba (longitip) najvea je u
dobi ranog djetinjstva, a nakon toga su sve ei kratki i iroki (brahitip) tipovi konstitucije.
Za razliku od egzogenih i ostalih endogenih, genetie osnove konstitucijske varijacije su
relativno rijetko prouavane, pa su i njihovi efekti ostali gotovo sasvim nepoznati. Ipak,
gemelolokom metodom je procijenjeno da endodermalna, mezodermalna i ektodermalna
komponenta ukupnog fenotipa ispoljavaju dosta heterogen (i relativno nizak) stepen
4

heritabilnosti (h) i da su, u tom pogledu, uoljive meuspolne razlike. Prema rezultatima
istraivanja amerikih autora, heritabilnost ukupnog tipa tjelesne konstitucije iznosi h=0,36
(mukarci) i h=0,61 (ene). Zapaeno je da su meuspolne razlike posebno markantne u
ektodermalnom kompleksu (mukarci: h=0,19; ene h=0,74), dok su u mezodermalnom
(mukarci: h=0,32; ene h=0,26) i endodermalnom (istovjetno: h=0,45) praktino
zanemarljive.
Unato tome, opeprihvaena je pretpostavka da registrirana fenotipska varijacija tjelesne
konstitucije (posebno stasa, ope forme i temperamenta) poiva na znaajnim endogenim
biolokim predispozicijama. Meutim, jo uvijek je nedovoljno istraeno i otvoreno pitanje
detekcije i definicije tih komponenti, a posebno kvantifikacije njihovih efekata. Jedan od
moguih savremenih istraivakih pravaca u ovoj oblasti polazi od procjene stepena
maskuliziranosti, odnosno feminiziranosti posmatranog fenotipa, a prema registrovanom
stanju pojedinih tjelesnih kompleksa kao to su ruke i trup, struk i trbuh te odreena svojstva
miia trohantera, bedara i potkoljenica. Prema tim kriterijima, stepen heritabilnosti tjelesne
konstitucije je veoma visok i kod mukarca iznosi h=0,78, a kod ena ak h=0,85. U ovakvom
pristupu posebno je respektovana injenica da su najuoljiviji nasljedni elementi konstitucije
definisani spolnom pripadnou posmatrane individue. Kod odraslih osoba, sve tjelesne mjere
mukaraca, izuzimajui karlini opseg, prosjeno su vee nego kod ena. One imaju
srazmjerno iri, a mukarci ui zdjelini nego rameni pojas. Potkoni masni sloj kod ena je
u prosjeku oko 10 mm deblji i (u veoj mjeri) karakteristino lokalizovan na skapularnoj i
bedrenoj regiji, dok je kod mukaraca izraeniji na iji i gornjim ekstremitetima. Mukarci su
(prosjeno) oko 10 cm vii; visina gornjeg ruba sternuma im je za oko 8 cm, a simfize za oko
5,5 cm vea nego kod ena koje, stoga, imaju relativno dui trup (u odnosu na ukupnu
visinu). Kod leptosomnih ena, duge i tanke ruke mnogo su naglaenija specifinost nego kod
mukaraca istog tipa konstitucije. Deponovanje rezervnog masnog tkiva u njih je naroito
izraena u glutealnoj, sakralnoj, subtrohanterskoj i peritrohanterskoj regiji te iza deltoideusa,
na donjem dijelu abdomena i podruju pubisa, dok se kod mukarca to obino deava oko
grudi, cerviko-dorzalno i na prednjoj strani bedara, tj. kod njih je masno tkivo vie
koncentrisano u gornjem, a kod ena u donjem djelu tijela.
Morfoloko-anatomsku i funkcionalnu konstituciju ljudskog organizma (kao i svih ostalih
ivih bia) prouava somatologija (nauka o tijelu), a psihiku psihologija (nauka o psihi).
Specijalno podruje ovih znanosti je tipologija osobenih konstitucijskih entiteta, tj.
prepoznatljivih tipova somatske (somatotipova) i psihike strukture. Saglasno opisanim
relacijama ovih komponenti individualnog fenotipa, pojam somatotipa se u obiajenom
komuniciranju esto proiruje i na sveukupnu konstituciju ljudskog organizma. Klasina i
savremena definicija fenotipova konstitucije polaze od osnovnih odrednica ope
bioantropologije, tj. baziraju se na identifikaciji karakteristinih cjelina morfolokoanatomskih, fiziolokih i psihikih svojstava, a koje se mogu (manje ili vie) jasno razlikovati
od drugih istovjetno definisanih individualnih entiteta u populaciji. Iako se mogunosti i
kriteriji pouzdane klasifikacije somatotipova dugo i intenzivno prouavaju u mnogim
oblastima antropologije (posebno u medicinskoj, biolokoj i primijenjenoj), jo uvijek ne

postoji opeprihvatljiva (ni prirodna ni konvencionalna) taksonomija ovog vida ljudske

varijacije.

1.2. OSNOVNI POKAZATELJI TJELESNE KONSTITUCIJE

Visina i oblik ljudskih bia variraju u nasljedno omeenim granicama. Drugim rijeima,
ljudski genotip odreuje injenicu da nijedna osoba ne moe dostii slonovske dimenzije niti
moe imati dimenzije minijaturnih sisara. U tom poglednu, individualna raznolikost u
svekolikom svjetskom stanovnitvu se kree unutar znatno ueg raspona varijacije nego kod
mnogih
ivotinjskih
vrsta.
Stas (rast), odnosno ukupna tjelesna visina, ima posebno kompleksnu bioloku kontrolu, sa
veoma visokim stupnjem heritabilnosti (mukarci 0,79; ene 0,92). Kao to je ve
naglaavano, najnii ljudi dananjice su Pigmeji, sa prosjenom visinom mukaraca od oko
137 cm i ena oko 135 cm (u nekim zairskim plemenima i 134 cm, odnosno 124 cm.) Najvii
su Niloti (pleme Tuci ili Vatusi) gornjonilskog podruja (okolina jezera ad) gdje prosjena
visina odraslih mukaraca iznosi oko 185 cm, a mnogih preko 215 cm.
U svim populacijama i svim sredinskim uvjetima, osnovni diferencirajui faktor tjelesne
visine je spolna pripadnost. Tako isti kompleks odgovornih gena kod mukaraca je sa oko 6 %
ekspresivniji, tj. Po 1 cm, vie na svakih 15 cm enskog stasa. Osnovu spolne diferencijacije
ovog svojstva i tjelesnih proporcija ine specifinosti rasta skeleta i opeg razvoja organizma.
Iako se genotip ovjeka hiljadama godina relativno malo mijenjao, ljudi dananjice su
respektabilno vii od svojih predaka; tokom proteklih 50 godina, te razlike su u razvijenim
zemljama dostigle 5
Stas (rast)
Mukarci
ene
cm. Porast je naroito
Patuljast
> 130,0
> 121,0
izraen
u
nekim
Vrlo nizak
130,1 150,0
121,1 140
populacijama,
gdje
Nizak
150,1 160,0
140,1 149,0
iznosi ak 10-15 cm,
Srednji
160,1 170,0
149,1 159,0
to se obino dovodi u
Visok
170,1 180,0
159,1 168,0
vezu sa fenomenom
Vrlo visok
180,1 200,0
168,1 187,0
akceleracije
rasta.
Divovski
200,0 >
187,0 >
Futuristike prognoze
oekuju da e u razvijenijim podrujima Zapada, oko 2100. Godine, mukarci biti prosjeno
visoki 183 cm (u velikom broju sluajeva i preko 215 c,), a ene kao to su mukarci danas
(oko 174 cm).
Tabela 1. Kategorije stasa kod mukaraca i ena

Tjelesna visina, po prirodi variranja i mehanizama genetike kontrole, oito spada u

kvantitativna (poligenska) svojstva. U oblasti popularnog sporazumijevanja, u
pojednostavljenoj formi, ona se (dosta proizvoljno) diferencira u kvalitativne kategorije
visok, nizak, srednji itd. (tabela 1.) i tretira kao oligogenski fenotipsko obiljeje, sa
kljunom funkcijom jednog genskog lokusa. Prema toj hipotezi, geni za nizak rast su
dominantni, pa evidentno visoke osobe ne mogu biti njihovi nosioci; u braku dvaju takvih
roditelja gotovo gotovo redovno se raaju visoki potomci, a odstupanja od tih oekivanja se
pripusuju uticajima ishrane, zdravstvenog stanja, hormonalne aktivnosti i sl. Da ova
pretpostavka nije bez osnove, dokazuju i nerijetki nalazi da se iz veze dviju (vjerovatno
heterozigotnih) niskih osoba raaju visoka djeca, esto stasitija od vieg roditelja kao i
injenica da se iz heterospecifinih brakova ee raaju niski potomci.

Oblik tijela najveim dijelom odreen je kvantitativnim odnosima kotane, miine i masne
mase, njihovom distribucijom, meusobnim odnosima tjelesnih dimenzija i obima. Meka
tkiva su pod snanim uticajem okolinskih faktora i naina ivota, za razliku od svojstava
skeletne konstitucije koja su odreena hereditarnim faktorima. Dugotrajno bavljenje
odreenim poslovima moe uticati na oblikovanje odreenih tjelesnih regiona i fenotipa u
cjelini (kod sportista, plesaa...). Takve karakteristike ne treba mjeati sa nasljednim
svojstvima.
Uhranjenost (debljina) jedan je od najznaajnijih determinatora oblika tijela i gojaznosti.
Vjeruje se da geni za uhranjenost djeluju na nivou hormonalne regulacije na taj nain to neke
osobe iz iste hrane stvaraju i deponuju mnogo vie masti nego druge. To doprinosi porastu
ukupne tjelesne mase, promjeni tjelesnih dimenzija, proporcija i oblika. Geni za naglaenu
gojaznost su dominantni u odnosu na gene za mravost.
Spolna diferencijacija oblika tijela upadljivo je naglaena. Kod mukaraca kosi miii su
relativno grublji, deblji i snaniji, grudi su ire, due i deblje, a ruke i noge due i snanije.
Kod ena, ramena i plea su ravnija, oblija i vie strma, bokovi su iri i vei, a obje strukture
su popunjene sa vie masnog tkiva. Miii su meki, pa je i kontura zaokruenija. Nadlaktica i
podlaktica kod mukaraca imaju zajedniku uzdunu osovinu ruke, dok kod ena podlaktica
ima otklon prema vani. ene esto imaju krivlje potkoljenice, to je evolutivna prilagodba
irim kukovima i jaim butinama. Razliitost veliine, oblika i drugih svojstava grudi ima
naglaenu genetiku osnovu, ali zavisi i od ishrane, zdravstveno- higijenskog stanja, fizikih
aktivnosti, trudnoe, dojenja i dr. Neke specifine forme grudi su striktno nasljedne, posebno
one koje su registrovane u izolovanim populacijama Afrike, Azije... Spolni faktori varijacije
oblika tijela uglavnom djeluju preko genetike kontrole funkcije testisa i ovarijuma, to je
posebno uoljivo nakon operativnog odstranjivanja ili disfunkcije spolnih lijezda. Kod
mukaraca, ako se disfunkcija dogodi prije puberteta, njihovo tijelo se formira uz mnoge
feminizirane odlike (iroki bokovi, meka muskulatura, nedostatak facijalne dlakavosti, oblije
tijelo). Dok kod ena, ukoliko jajnici ne funkcioniu ili se odstrane prije puberteta, grudi,
bokovi i opte konture se ne razvijaju u pravcu normalnih enskih formi, takve djevojke mogu
biti neobino visoke i maskulinizirane.
7

Prvi korak spolne diferencijacije odreenje genetskog spola - odvija se pri oplodnji:
Spermij ima jedan X i jedan Y hromosom. Jajace ima dva X hromosoma. ensko dijete i od
majke i od oca dobiva X hromosom, a muko dijete od majke dobiva X, a od oca Y.

Mukarci
Testisi proizvode MISinhibicija razvoja enskih unutarnjih organa
defeminizacija
Testisi proizvode androgene pospjeivanje razvoja mukih unutarnjih
spolnih organa maskulinizacija

ene
Jajnici ne proizvode MIS pospjeivanje razvoja enskih unutarnjih spolnih
organa feminizacija
Jajnici ne proizvode androgene inhibicija razvoja mukih unutarnjih spolnih
organa demaskulinizacija
Razvoj unutarnjih spolnih organa odreen je prisutnou ili odsutnou
hormona iz testisa.
U kritinom periodu intrauterinog razvoja pod uticajem testosterona dolazi i do
maskulinizacije mozga kod mukih fetusa.
Tabela 2. Normalni muki i enski razvoj

NORMALAN ENSKI RAZVOJ

XX
Razvijaju se jajnici
Ne proizvode se androgeni
Wolffove cjevice nestaju

NORMALAN MUKI RAZVOJ

XY
Razvijaju se testisi
Proizvodnja andrgena
Wolffove cjevice se razvijajuunutranji organi
Ne proizvodi se MSI
Proizvodi se MSI
Mullerove cjevice se razvijaju- enski Mullerove cjevice nestaju
unutranji organi
enski spolni organi
Muki spolni organi
Feminizacija u pubertetu
Maskulinizacija u pubertetu

muki

Oblik glave, definie se razliitim stepenima brahikefalnosti i dolihokefalnosti , kao i

nasljednim faktorima. iroko ovalan oblik glave ei je kod mongoloida, a duguljasto ovalan
kod negroida. Geni za brahikefalnst dominiraju nad genima za dolihokefalnost.
8

Tjelesna visina ima odreene relacije sa oblikom glave jer je izduivanje ostalih kostiju
praeno rastom elemenata glavenog skeleta.

1.3. SISTEMI I KRITERIJI KLASIFIKACIJE SOMATOTIPOVA

Jo od antikih vremena, posebnu panju privlae mogue veze izmeu fenotipova
somatske i psihike konstitucije, naroito kada je rije o devijantnim mentalnim svojstvima i
stanjima. Takva shvatanja poivaju na pretpostavci da najbitnije bioloke karakteristike svih
ljudi primarno odreuju i istoznanu reakciju u odreenim ivotnim situacijama, posebno
onim koje neposredno ugroavaju njihovu egzistenciju. Hipokrat je pretpostavio da ukupno
psihofiziko ustrojstvo svakog organizma, ustvari, zavisi od balansa etiri konstitutivna
elementa (krv, sluz, uta i crna u) i da mogue prevage jednog od njih izazivaju
odgovarajua stanja, promjene temperamenta i sklonosti ka odreenim bolestima. Kada je
rije o fizikoj konstituciji, on posebno izdvaja
1- apoplektini (niski i debeli) i
2- ftiziki (visoki i suhi) fenotip.

Galen je hipokratsku podjelu definirao kao etiri tipa temperamenta:

1234-

sangviki
flegmatini
kolerini
melanholini

Tu psihofiziku varijaciju fiziolozi (Pavlov, npr.) kasnije objanjavaju funkcionalnim

osobenostima organizma i opisuju kao:
1234-

jako neuravnoteen i razdraljiv

jako uravnoteen i brz
jako uravnoteen i spor
slabi tip konstitucije

1234-

uravnoteen
inhibiran
inertan
paradoksalan tip.

odnosno:

U savremenoj sintezi veoma razliitih pristupa ovoj kategorizaciji, odreeni duevni

poremeaji se, takoer, dovode u neposrednu vezu sa fenotipovima morfoloko- anatomske
(biofizike) konstitucije kao to su:
1- ciklotimna
2- paranoina
3- izoidna
9

45678-

perverzna
mitomatina
hiperemotivna
zanesenjaka
epileptoidna.

Amerika kola konstitucijske biotipologije (Sheldon i njegovi sljedbenici) pokuava

objektivizirati relativno neprecizne i subjektivno rastegljive kriterije prethodnih
klasifikacija a na bazi prouavanja meusobnih relacija u razvijenosti organa koji potiu iz tri
primarna klicina lista: endoderma (digestivni i visceralni), mezoderma (miini i skeletni) i
ektoderma (koni, ulni i nervni). Indikatore stupnja njihove relativne razvijenosti posmatra
na tri fotografije nagih ispitanika (sprijeda, straga i sa strane), i to na odgovarajuim
pozicijama pet tjelesnih regiona: glava, vrat, grudni ko, gornji i donji ekstremiteti. Stupanj
razvijenosti posmatranih endodermalnih, mezodermalnih i ektodermalnih organa procjenjuje
se na svakoj od tih taaka, a kvantificira se u jedinicama skale od 1 (minimum) do 7
(maksimum), i to za svaki kompleks posebno. Individualna pripadnost tipovima:
1- endomorf
2- mezomorf
3- ektomorf
odreuje se na osnovu prosjenih vrijednosti u procjeni razvijenosti odgovarajuih
organa i kompleksija. Ekstremno endomorfna konstitucija se oznaava sa 1, 7, 1 i
ektomorfna sa 1, 1, 7, ostali odnosi razvijesnoti tri posmatrana kompleksa
pripadaju prijelaznim (posrednim) somatotipovima.

1.4. PROCJENA KOMPONENTI SOMATSKE KONSTITUCIJE

Modeli procjene biofizike konstitucije ljudskog organizma su ogranieno primjenljivi
jer su veoma heterogeni i neujednaeni. Pokazatelji morfoloko- anatomske strukture, oblika i
opeg habitusa somatotipa odreuju se prema diskutabilnim teorijskim pretpostavkama,
obrascima i njihovim empirijskim pokazateljima. Parcijalni parametri se najee koriste za
ukupnu konstituciju ispitanika ( Hadiselimovi, 2005.). Parcijalni parametri se izraunavaju
uvrtavajui izmjerene vrijednosti u date indexe odnosno formule.
Pignet MauriceCharlesJoseph - (Pignetova formula), francuski lijenik, 1900.
godine postavio je index za izraunavanje ope konstitucije. Taj index pokazuje opu grau
gdje se od tjelesne mase izraene u centrimetrima oduzima zbir tjelesne mase u kilogramima i
prosjean obim prsa izraen u centrimetrima.
k= h - (m+o)
k opa konstitucija
h tjelesna visina (cm)
m tjelesna masa (kg)
o prosjeni omjer prsa (cm)
10

Tjelesnu konstituciju prema ovom indexu je opisao kao:

jaka: > - 20 konstitucija
srednja: 21 30 konstitucija
slaba: 31 - < konstitucija
Drugi naunik koji je, takoer, postavio index za izraunavanje ope konstitucije je
naunik Clemens von Pirquet (Pirkeov index), austrijski lijenik.
k = 3 10xg / Si
g tjelesna masa (kg)
Si sjedea visina (cm)
Index pokazuje uhranjenost, uglavnom se izraunava kod djece koja su u razvoju.
Danas se najvie koristi index koji integrie i standardizuje dva prethodna, postavio ga
je naunik Blmen iji je broj proporcionalan proizvodu Pignetova i Pirquetova indexa.
k = (k1xk2) / 40
k1 Pignetov index
k2 Pirquetov index
Broca index je formula za izraunavanje idealne tjelesne teine, mjerei samo
visinu. Broca index je razvio Paul Broca, francuski hirurg. Broca index je samo gruba
procjena i najbolje se odnosi se na raspon srednje veliine tijela. Za rezultat idealne tjelesne
teine potrebno je samo izmjeriti visinu u centrimetrima i od nje oduzeti 100. Na primjer,
ovjek 182 cm e imati standardnu teinu od 82 kg. Za ene, potrebno je oduzeti 110,
odnosno manja je za 10 %. Na primjer, ena visoka 182 cm e imati idealnu teinu 73,8 kg
(0.9 x 82).
g = 100
g tjelesna masa (kg)
tjelesna visina (cm)
Njemaki naunik Krause je postavio index za izraunavanje indexa prsiju:
k = o2 / m
o - obim prsa (cm)
m tjelesna masa (kg)
Ernest Gnter je dao index za izraunavanje oblika tijela:
k = b/o x r/100
b obim prsa (cm)
o gornja visina (cm)
r - duina trupa (cm) ( distantia jugulopubica)
tjelesna visina (cm)
Kategorizaciju je izvrio na osnovu dobivenih rezultata u cm, tako da
Osobe sa rezultatom do 88, 0 cm su stvstane u grupu hyperstenosomia, preko 88,1 do 96,0 cm
stenosomia, mesosomia 96,1 do 104 cm, od 104,1 do 112,0 cm su plethosomia a preko 112
cm je hyper plethosomia.
11

Lenhoff ( Lenhofov) index:

k = ( djp x 100) / cfo
djp distantia jugulopubica (cm) duina trupa
cfo circumferentia abdominalis (cm) obim struka
Pende je postavio index za izraunavanje tjelesne mase pokazuje da je tjelesna masa
proporcionalna obimu prsa (cm) i koeficijent tjelesne teine gdje je masa proporcionalna
visini.
Pendeov index:
k=h/o
h tjelesna visina (cm)
o obim prsa (cm)
Idealno za mukarce je 1, 91, a mukarci sa rezultatima iznad su svrstani u kategoriju
longitipova.
Idealno za ene je 1, 95 do 1, 89, dok ene ispod ovih vrijednosti u svrstane u brevitip.
Pendeov koeficijent tjelesne mase:
k=h/m
h tjelesna visina (cm)
m tjelesna masa (kg)
Normalan raspon za mukarca moe da varira od 2, 66 do 2, 56, a kod ene od 2, 89 do 2,76.
Index za uhranjenost postavio je Quetelet a modifikovao ga je Devenport i Kaup
nazvavi index Devenport Kaupova modifikacija koja predstavlja da je visina
proporcionalna masi tj.
k=m/h
m tjelesna masa (kg)
h tjelesna visina (cm)
Kategorizacija na osnovu rezultata je izvrena na mrave do 2, 14, srednje uhranjene 2, 15 do
2, 56 i gojazne od 2, 57 i vie.

Rorerov (Rohrer) indeks predstavlja mjeru mravosti osobe. Izraunava se kao

odnost imzeu tjelesne mase i visine. Predloio ju je prvi put 1921. Rohrer. Ovaj metod je
veoma taan i kod niskih i veoma visokih osoba. Najee se koristi u pedijatriji.
Rifieov (Ruffier) indeks je fiziki test kojim se ocjenjuje sposobnost osobe da se bavi
sportom.Ovaj test se obavlja pod nadzorom ljekara.Test se odvija u tri etape.
Demenijev (Demeny) indeks predstavlja omjer vitalnog kapaciteta i tjelesne mase
Lorencov (Lorentz) spiroindeks predstavlja omjer vitalnog kapaciteta i tjelesne
visine
12

Somatotipovi po Kretschmeru :
A. leptosomni
B. atletski
C.pikniki

Literatura
1. Hadiselimovi, R. (2004): Biodiverzitet recentnog ovjeka. Prirodno-matematiki fakultet
Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo.
2. Hadiselimovi, R., Lelo, S., ljuka, S. (2014): Bioantropoloki praktikum, XIV-dopunjeno
izdanje. Odsjek za biologiju Prirodno-matematikog fakulteta Univerziteta u Sarajevu,
Sarajevo.
3. Internetske reference

13