P. Vercone, Od Teodoriha do Karla Velikog, Novi Sad 1973.

*ZAPADNO CARSTVO POD DELOTVORNOM ZATITOM VLADARA TEODOSIJEVE DINASTIJE(425 - 455)

*PRVO POMRAENJE VIZANTIJSKOG UTICAJA NA ZAPADU (455 - 527)
*NOVO IRENJE CARIGRADSKE KULTURE U MEDITERANSKIM ZEMLJAMA I KRATKOTRAJNA DELATNOST
JUSTINIJANA (527 - 568)
*ARABLJANI I GERMANSKI NARODI USLOVLJAVAJU KRIZU MEDITERANSKE ZAJEDNICE. PRVE POTVRDE
IZVORNIH KULTURA U SEVERNOJ EVROPI (568 - 700)
* KRAJ VIZANTIJSKE TRADICIJE I UMETNOSTI U ITALIJI. STVARANJE NOVE POLITIKE, KULTURNE I EKONOMSKE
CELINE U EVROPI (700 - 800)

ARABLJANI I GERMANSKI NARODI USLOVLJAVAJU KRIZU MEDITERANSKE

ZAJEDNICE. PRVE POTVRDE IZVORNIH KULTURA U SJEVERNOJ EVROPI (568-700)
Poslije 568, u Italiju iscrpljenu od gotskog rata upadaju Langobardi. Nastao je tzv.
period vojvoda, pod ijim vodstvom su Langobardi upali u centralnu i junu Italiju. Nikada
nisu uspjeli da Vizantincima oduzmu najvanije gradove na moru. Dakle pod vizantijskom
kontrolom ostale su najveim dijelom obalne zone oko nekog grada i tu se ivot i dalje
odvijao po viantijski. Tako je u Italiji u VII vijeku stvorena haotina situacija.
U takvoj klimi umjetnost i arhitektura nisu mogli da cvjetaju. Langobardi nisu proputali
priliku da u gradovima koje su kontrolisali podignu poneku novu graevinu, crkvu, ali
koristei materijale iz spolija, stubove i mermer iz druge ruke. Upotreba stubova od
spolija na poetku je bile airena samo u gradovima bogatim klasinim spomenicima.
Crkve koje su sagraene upotrebom sakupljenog materijala imale su najprije
nejednake nosae, a kada se proredio materijal koji je bio na raspolaganju, pokazivale su
sve vee deformacije. Istovremeno su klasini hramovi pretvarani u hrianska obredna
mjesta.
U ovo doba se sve vie irio kult anela iz Vizantije. U VII i VIII st. na Zapadu su u svim
gradovima podignute crkve i oratorijumi posveeni anelima. Uvezen iz Vizantije u Italiju,
kult sv. Mihaila imao je velikog uspjeha kod Langobarda.
Poetkom VI vijeka dolazi do prikazivanja raspea.
-ampule iz Monce dva razbojnika su prikazana razapeta, realistiki, sa golim grudima.
Hristos je naznaen samo glavom ukraenom oreolom, a nalazi se iznad jednog
shematizovanog krsta, izmeu sunca i mjeseca. Na drugim uljanicama iz Monce Hristos
je odjeven u dugu tuniku. To odijelo je bilo izraz potovanja. Sva najstarija razapea
prikazuju Hrista pokrivenog dugom haljinom.
Gotovo u cijeloj Evropi od kraja VI vijeka pa za vrijeme itavog VII vijeka germanska
je umjetnost cvjetala kroz male predmete linog ukraavanja kod anglosaksonskog,
langobrdskog, franakog, burgundskog i alemanskog naroda. germanska umjetnost je
introspektivna umjetnost u kojoj umjetnik tei da izrazi ono to se u njemu deava. To je
pravilo na najstroiji nain potovano u zoomorfnoj dekoraciji i u dinaminim
prepletima. Ve u poznorimsko doba u velikoj upotrebi je bila dekoracija koja se
inspirisala radovima pletara. U germanskim prepletima sasvim nedostaje pravilnost.
Preobraaj ivotinjskih sadraja, stilizovanih prema postupcima dinaminog prepleta,
stvorio je zoomorfni stil, veoma rasprostranjen u Evropi od sredine VI vijeka.
-sv. Mikele d'Aervoli iz druge polovine VI i poetka VII vijeka u Raveni. Spomenik je
prostran i imao je pravougaonu osnovu sa apsidom prema istoku. Zidovi su od tanke
cigle postavljene horizontalno, gusto povezane malterom. Sa spoljnje strane su
vertikalne lezena, etiri na duim stranama, dvije na fasadi bono. U svakom od bonih
zidova su dva velika polukruna otvora, jedan od dva metra u promjeru, drugi od 1,40 m.
Relativno mali prozori su izuzetak za polovinu VI vijeka.
-crkva sv. Eufimije osvetena je 579. godine. Trobrodna je i poduprta stubovima i
kapitelima od spolija. Spoljnji zidovi su ukraeni ispupenim ritmovanim lezenama i

velikim lunim prozorima. Apsida je s polja poligonalna, a u unutranjosti polukruna.

Sauvan je gotovo itav prvobitni pod. Mozaik je sa ornamentalnim motivima. U brodu je
jedno talasasto polje. oltarski prostor jo uvijek posjeduje mermerne pluteje sa Hristovim
monogramom. Osmougaona krstionica sa ispupenom apsidom nalazi se sa zapadne
strane bazilike.
Poto je Rim bio tree vizantijsko jezgro on je mogao relativno mirno da ivi i u VII
vijeku u njemu su podignute nove crkve i kapele.
-sv. Laurencije pored jedne velike crkve iz IV vijeka podignut je na kraju VI vijeka
istoni dio sadanjeg zdanja. To je jedna mala bazilika sa stubovima i gornjim galerijama,
podignuta na grobu sveevom. U crkvi sv. Laurencija raspored je tipino grki. Crkva je
trobroda sa po pet velikih korintskih stubova od spolija sa svake strane. Monolitni
arhitravi bili su porijeklom sa raznih paganskih spomenika. Trijunfalni luk jo uvijek uva
svoj mozaik i njemu je slijedila apsida sa polukrunom osnovom.
Slikarstvo u mozaiku i u fresko-tehnici ostavilo je u VII vijeku u Italiji znaajna
svjedoanstva samo u Raveni i Rimu.
-Arhiepiskopska kapela crkvica je krstoobrazna sa krstastim svodom, a prethodi joj
mali popreni hodnik pokriven poluobliastim svodom. Mozaici su po stilu bliski onima iz
sv. Vitala. Mozaici u narteksu imaju zlatnu pozadinu sa rozetama od etiri pupoljka
stilizovanog akantusa u tri dijela i sa raznolikim pticama ije je tijelo u malim kockastim
povrinama. U obuhvatnim lukovima glavne odaje nalaze se klipeji sa poprsjima svetaca
i svetica.
-sv. Apolinar u Klase predstavljen je car Konstantin IV Pogonat i njegova braa Iraklije
i Tibeije koje slijedi dostojanstvenik koji predaje svitak povlastica episkopu Reparatu. Svi
su likovi prikazani naspramno u zgradi u perspektivi sa raznobojnim svodom i koljkom
sa dvije golubice u pozadini. etiri manja kvadrata izmeu prozora donose pojedinane
slike ravenskih episkopa i pokazuju analogiju sa dvije gore spomenute kompozicije.
-mozaik trijunfalnog luka u sv. Laurenciju u Rimu ima u sredini Hrista kako
blagosilja sjedei na nebeskom globusu i nosi izdueni krst. Sa njegove dvije srane
nalaze se sv. Petar sa krstom i sv. Pavle sa svitkom. Mozaik plijeni izraajnom snagom
likova. Hristos u purpurnom ogrtau posjeduje gotovo strog i nadljudski izraz
pantokratora.
-sv. Agneza u apsidi crkve na zlatnoj pozadini istie se svetica sa oreolom, bogato
obuena kao vizantijska carica. U ruci nosi svitak. Na vrhu je plavetnilo u kosim trakama
zvijezda i jedan krug. Dvojica papa nalaze se na razdaljini punoj potovanja sa strane
svete djevice. Honorije I (625-638)sa njene desne strane, prua model crkve.
-kapela sv. Venancija pored Laterana najznaajniji rimski mozaiki kompleks iz VII
vijeka. Ikonografija sadri nove elemente. U sreditu skoljke nalazi se veliko poprsje
Hrista Pantokratora. Izbija iz oblaka izmeu dva velika anela prikazana isto tako u
poprsju. Ispod se nalazi Bogorodica u molitvi izmeu sv. Petra i sv. Pavla i dvojice
b+najznaajnijih muenika iz Salone sv. Venancija i sv. Dujma. Sa strane u gornjem
pojasu prikazani su mistini gradovi, Vitlejem i Jerusalim, ukraeni draguljima. Pozadina
je uvijek u zlatu. eono prikazivanje likova istovjetno je sa onima na ostalim mozaicima
iz tog doba.
-sv. Stefan Rotondo kapela svetih Prima i Felicijana ukraena je za vrijeme pape
Teodora. U ikonografiji apsidalnog mozaika dvojica muenika ne predstavljaju osu
kompozicije. Veliki krst ukraen draguljima koji prethodi krstovima ikonoboraca nalazi se
u sredini koljke prekrivene zlatom. Na vrhu trijunfalnog simbola nalazi se diskos sa
poprsjem Hrista koji ima krstasti oreol, kao na nekim uljanicama iz Monce. Sveti Prim i
Felicijan stoje na zelenoj livadi posijanoj crvenim cvijetovima.
-crkva sv. Marija Antikva postoje i freske iz VII vijeka. U polovinu VII vijeka datovani
su likovi crkvenih otaca naslikanih na krajnjem zidu.

Dvostruko je lice umjetnosti u talijanskim pokrajinama koje su zauzeli Langobardi.

Arhitektonski spomenici su vezani za klasinu ili lokalnu tradiciju.
Najraskoniji zlatarski radovi od kovanog zlata, dragog kamenja i emajla esto su
uvoeni iz Carigrada ili su lokalni majstori podraavali vizantijske uzore. Ali metalni
predmeti sa narodne odjee esto svjedoe o sasvim razliitom, posebnom ukusu
germansko-skandinavskog porijekla.
-sv. Spasitelj u Spoletu bila je bazilika pokrivena drvenom tavanicom, s tri broda i
lahkom kupolom u sreditu krsta. U brodu stubovi i arhitravi dorskog stila od spolija
podravaju zidove na kojima se nalaze luni prozori. U sreditu krsta nalaze se snopasti
stupci sa velikim korintskim stubovima koji stoje na kockama i ukraeni su liem, i etiri
srkade toliko visoke da obuhvataju parove prozora koji su u istom nivou sa onima u
brodu. S polja nadgradnja naglaava tambur na kojem se u poetku nalazila lahka
kupola. Tako se ova graevina ukljuuje u grupu bazilika sa kupolom istonog tipa.
Polukruna apsida je stijenjena izmeu dvije etvrtaste kapele pokrivene krstastim
svodom sa dvije male apside. Ukrasi na fasadi izgleda da su svi bili od lahkog ispupenog
tesanog kamena kao u paganskim hramovima, a sama fasada je bila na dva sprata. Donji
obiljeavaju tri portala sa bogatim i lahkim velikim podupiraima.
-Hrami u Klitumnu bogat je suprotnostima. Fasada sa etiri stuba stisnuta
izmeu dva pilastra i dva bono smjetena krila i pored izvjesnih prividnih slinosti ne
odgovaraju shemama rimskih hramova. Dekorativni reljef zabata sa sredinjim krstom
odbacuje shvatanja o slobodnim elementima utkanim u klasino kompoziciono tkivo. U
unutranjosti se kompozicija apsidalne koljke odluno udaljuje od poznorimskog ukusa.
Graenje krstionica je bilo rijetko u langobrdskoj Italiji u VII vijeku.
-krstionica u Lomelu razlikuje se od onih iz V vijeka. To je osmougaonik sa niama, ali
bez stubova u uglovima i sa apsidom u prezviteriju, koja je razvijenija od ostalih. koljka
krstionice je estougaone osnove i obloena je freskama naslikanim lanim ciglama i
vizantijskim motivima sa lanim rombovima od mermera.
-krstionica u Gornjoj Noeri je ogromna. Ima okruglu osnovu sa prstenom draa u
sredini i sa polukrunom isturenom apsidom. Kupola je zidana i poinje odmah iznad
nivoa arkada. Svod pokrivenog hodnika je isto ako masivan. Poluobliast je sa rebrima,
ali ispred apside nalazi se krstasti svod. U sreditu je veliki bazen sa stepenicama i osam
stubova. Datovana je u VII vijek.
-Riznica u Monci u riznici katedrale uva se dragocjeno blago koje se sastoji od
veoma starih zlatarskih predmeta koje je djelimino ostavila kraljica Teodolinda.
-Povez etverojevanelja svaka njegova strana sastavljena je od glatke zlatne
ploice koja ima veliki krst sa draguljima, koji je obrubljen finim emajlom. U etiri glatka
polja nalaze se etiri antike kameje i etiri geme u reljefu
-Agiulfov krst i on ima granulirane rubove, naizmjenini slijed malih i velikih, okruglih
i pravougaonih kamenova, ali izrada je manje precizna, a kompozicija manje ista.
Povrina je puna kamenja i bisera, a emajla nema.
-Kvoka od pozlaenog metala sa sedam pilia, neravnomjerno rasporeenih dok
kljucaju zrnevlje na ravnom krugu, nalazi se zajedno sa Teodolindom i njenim darovima
na reljefu iz XIV vijeka u luneti katedrale. Tehnika izrade podsjea na poznorimske
radove. Snana plastina konstrukcija kokoke sa tanim volumenom tijela, koje se
nazire ispod laganog prekrivaa od perja, glava sa nepominim, ali ivim okom, izgleda
jo uvijek odraava utjecaj rimske realistike tradicije.
-Gvozdena kruna - najuveniji je primjerak riznice u Monci. Ne prepisuje se vie
langobardskom dobu. Raznobojni emajl koji predstavlja pozadinu okruglim dragim
kamenjem i iskovanim zlatnim cvjetovima potvruje slinost sa oltarom u sv. Amvroziju u
Milanu iz IX vijeka.

-Srebrna uljanica ove ampule predstavljaju dragocjen izvor za izuavanje ikonografije

u ranom srednjem vijeku. Neki svetenik Jovan, donio je za vrijeme Grgura Velikog u Rim
vie od sedamdeset tih uljanica sa imenima odgovarajuih svetaca. Sauvalo ih se
esnaest. Posude su najvjerovatnije izraene u Carigradu i posjeduju predstave kao to
su Raspee, Vaznesenje, Vaskrsenje sa sv. Grobom, a imaju i ilustrovane natpise na
grkom.
Sva oprema iz langobardskih grobova moe se datovati izmeu 580. godine i
druge polovine VII vijeka.
Kope u obliku mosta nastavljaju da reprodikuju tipove iz VI vijeka na izvjestan
nain. Osnova obino ima eono postavljenu ivotinjsku glavu. Ukras je u malim cik-cak
linijama.
Krstii od zlatnih ploica, koji su priiveni na grudima, predstavljaju klasino
obogaivanje langobardske nonje. Imali su katkad utinute osnovne geometrijske ukrase,
a ponekad i dinamine ili ivotinjske preplete.
Veleposjednika aristokratija u kojoj su se stopili franaki i galo-rimski elementi
dala je Merovinkoj dravi vladajuu klasu i upravitelja dvora. Vlada majordoma
postepeno je potiskivala vladu nasljednika Klotara II, dok Karlo Martel konano nije liio
posljednje Merovinge i od 715. uzeo u svoje ruke upravu zemljom.
U VII vijeku dolo je do stvaranja kulturnih centara i umjetnikih kola. U toku VII
vijeka u Francuskoj se osjetio jek utjecaj energinih ostrvskih manastira. Irski i
anglosaksonski misionari bili su veoma aktivni u Galiji.
-sv. Martin iz Ostena podignut je oko 590. bila je to trobrodna bazilika koja se
zavravala sa tri apside. Centralne apsida, polukruna i s polja i iznutra, hodnikom je bila
spojena sa jednom pogrebnom kapelom koja je bila jednobrodna s apsidom. Dvije male
apside bile su udubljene u zidu koji je bio s polja ravan. U oltarskom prostoru se
vjerovatno nalazio toranj sa lahkom kupolom. Bila je ukraena visokim mermernim
stubovima. Bogato ukraena drvena tavanica skrivala je krovne grede.
-manastir u uaru najstarija graevina bila je vjerovatno etverougaone osnove sa
pogrebnom kapelom iz oltara u produetku broda. Van svake je sumnje pogrebna funkcija
itave zgrade. U vie slojeva su naeni sarkofazi u brodu. Nii su bili od kamena. Vii od
gipsa. Krajem VII vijeka sagraen je, priljubljen uz junu stranu, dugi ui brod. Struktura
zida sastoji se iz tri razliito sainjena pojasa. Donji je u pravouglovima ili
etverouglovima, srednji u rombovima, a gornji u estouglovima i malim uglastim
rombovima. Kapiteli su veoma elegantni.
-podzemna grobnica iz duna u Poatjeu bila je mala pravougla ukopna soba
pokrivena svodom. Par malih stubova pridravao je popreni luk. Ispod se nalazio
stepenik. U drugom dijelu nalazio se oltar, a lijevo od njega sarkofag osnivaa. U ovom
spomeniku nalaze se ukrasni reljefi, rasporeeni na veoma originalan nain. Tri stepenika
nose jednu krivudavu stabljiku sa liem u obliku srca, dvije ribe, tri zmije koje stvaraju
pletenicu.
Posebno interesovanje pobuuju reljefi sa likovima. Jedan sanduk za moti ima simbole
jevanelista i arhanela Rafaila i Ragiula. Jedan fragmenat se odnosi na svetog Simeona.
Graevina bi se mogla datovati u drugu polovinu VII vijeka.
Dekorativno vajarstvo i reljefi uopte iz VII vijeka u Galiji pobuuju neobino
interesovanje.
-sarkofag sv. Angilberta u uaru sarkofag sv. Angilberta prua veliku figuralnu
predstavu. Hristos je u srdini, na prijestolu, i prikazan je kao odvija svitak sa zakonom. Sa
strane se gomilaju dvije skupine nagih likova koje imaju samo pregau oko bokova. Na
krajevima se nalaze dva anela. Scena sigurno predstavlja vaskrsenj tijela za vrijeme
Stranog suda.

-sarkofag sv. Teodehilde imao je samo ornamente sa strane se nalaze dva reda
preokrenutih koljki vertikalno razdvojenih kratkim peteljkama sa trodijelnim listiima
iznad i ispod.
-sarkofag sv. Algiberte na stranama ima motiv rombova u kojima su se nalazili
pupoljci sa tri lista vizantijskog akantusasvuda okolo bio je motiv od grkog ornametna
-mauzolej i sarkofag u Sen Dizijeu u Alzasu identifikovana je neka vrsta poasnog
sarkofaga sa poklopcem na dvije bogato ukraene strehe. Na jednoj strehi nad nizom
arkadica glatke se vrpce prepliu u cik-cak liniji. Sadre lie palme, a spojene su
iskrivljenom trakom merovinkog tipa sa perlama.
Sarkofazi iz Akvitanije imaju mediteranski karakter. Sainjeni su od neke vrste
domaeg mermera. Sa dekoracijom akvitanskog tipa prikazana su etiri sarkofaga: dva iz
opatije u Moasaku, zatim sarkofag episkopa iz Soasona i sarkofag episkopa
Lentadusa.
Ispitivanje ornamentalnih elemenata potvruje datovanje u VII-VIII vijek to se poklapa sa
relativnim procvatom privrede u istonoj Galiji. Predstavljanje likova je rijetko.
Kompozicija je obino sastavljena od etverouglova sa razliitim temama koji se
simetrino ponavljaju. Drvee od svijenih palmica od akantusa simetrino rasporeenih,
vree loze sa malim grozdovima. Lie ponekad ima izlomljene strane. Inspiracija za
dijeljenje u pojedinane okvire proistie moda iz podnih mozaika.
Darovita izvornost merovinkih Franaka prirodno se iskazuje i u rukopisima. U VII
vijeku u sjevernoj Francuskoj stvoreno je novo pismo koje je svoje nadahnue nalazilo u
kurzivu. Izabrane knjige bile su po pravilu liturgijske ili teoloke knjige, misali,
sakramentari, djela Svetih otaca itd. franaki minijaturisti iz VII vijeka zaboravili su i na
klasinu i na hriansku simbolinu umjetnost. Nisu teili da predstavljaju, ve su se
brinuli da ukrase. Ukras u boji je naglaavao prvo slovo ili prvi red poglavlja.
-Sacramentarium Gelasianum je rukopis iz VII vijeka koji vodi porijeklo iz jedne
franake crkve. U dva lista nalaze se odlomci ispisani merovinkim kurzivom. U
minijaturama nisu prikazane linosti ve samo ornamenti i simboli. Jedna stranica ima
veliki krst pod arkadom. Motivi dragi carigradskoj tradiciji nalaze se i u ornamentima. U
kvadratima luka raspoznaju se etverodijelne rozete od akantusa, u krakovima krsta
druge tipine etvorolane rozete. Zoomorfna dekoracija od etvorononih ivotinja,
ptica i riba daleko je od mediteranskih uzora.
-Lekcionar iz Likseja ima minijature i u poetnim slovima. Ribe su smjetene u
krugovima napravljenim estarom. Na drugim mjestima ukras je sastavljen od cvjetnih
elemenata. Paunovi, dragi Vizantincima, lebde ponekad na vrhu dugih motki koje
ispunjavaju itavu duinu stranice.
Nezavisnost, u stvaranju metalnih predmeta za linu upotrebu, jo je vie
naglaena u stvaranju iz VII vijeka, koje je franako.
Najzanimljiviji komadi su velike kope za opasae od nijelovanog gvoa koje esto
po povrini ima srebrne ploice sa ukrasnim umecima od mesinga.
Prepleti nemaju tekstilnu pravilnost konstantinskih prepleta, ali nemaju ni tipino
germanske ili irske vorove. ivotinjski ukras esto dopunjava preplet razvijajui
sistem koji je iroko upotrebljavan u germanskim prototipovima. Glava se stavi na kraj
trake i na taj se nain pretvore u zmije.
Fanatina islamska vojska je 711. lahko pobijedila malobrojne organizovane snage
Vizigota u paniji i zauzela je prijestolnicu Toledo. Jedino je sjever panije izbjegao
okupaciju.
-sv. Jovan iz Banjosa to je jedini vizigotski spomenik koji je do danas ostao. Sagradio
ga je kralj Recesvinz 661. crkva je imala trobrodnu osnovu sa pravouglim ispupenim
oltarskim prostorom. Boni prostori su prvobitno bili zatvoreni punim zidom. Mali narteks
nalazio se ispred broda. to se tie dekoracije svuda se ponavlja luk u obliku potkovice.

Kapiteli su korintskog tipa. Poznorimskim ukusom naahnute su rezbarije imposta i dviju

arhivolti sa glavnih vrata.
-riznica iz Geracara pronaena je u blizini Toleda u jednoj krstoobraznoj kapeli.
Postoje vijesti o lampama, kadionicama, zlatnim i srebrnim pojasevima, lancima
okovratnicima, zlatnim golubovima. Najstariji datovan primjerak bio je krst kralja
Svintile koji je vladao od 621. do 631. godine. Imao je upljikastu zlatnu traku ukraenu
biserima i kamenjem u boji. Toj istoj grupi pripadala je kruna od upljikave zlatne ploice
koju je sv. Stefanu posvetio opat Teodosije i kruna sa velikim zlatnim okcima.
-kruna iz Klinija sa uobiajenim vizantijskim gornjim tuljkom i sa velikim viseim
krstom dole.
-krst Recensvinta najbogatiji je u itavoj seriji. Sastoji se od prstena od neravnog i
upljikavog zlata koji se otvara pomou jedne arke. Drali su ga lanci u obliku palmica
koji su bili objeeni o gornji tuljak od dragog kamenja i emajla.
Postepeno potvrivanje vizantijske kulture u VII vijeku oigledno je u paniji i na
metalnim predmetima za lini ukras. Kope sa ovalnom osnovom i kasnije ploice sa
grubo izraenim ispupenim pticama trajale su do kraja VII vijeka,
Iako je Rimljani nisu pokorili, Irska je ipak postepeno upila neke elemente
mediteranske kulture. Krajem V vijeka bilo je osnovano ve mnotvo manastira. Broj
manastira dostigao je ak tri hiljade. Prve manstire van Irske osnovao je sv. Kolomban.
Arhitektura u VII vijeku nije ostavila nama poznate datovane spomenike.
Prvi primjerci vajarstva su monumentalni krstovi, tipini ostrvski plastini izraz u
ranom srednjem vijeku.
Umjetnost koja je ostavila istinska umjetnika svjedoanstva je minijatura.
-knjiga Katah nastala je prije VII vijeka. To je fragmenat psaltira kojem nedostaje prve
velika stranica. Sada se ukraavanje sastoji samo od inicijala na poetku svakog psalma.
Crne su boje, istaknute su takama, sa unutranjim utim ornamentima. Raspoznaju se
keltski elementi, spirale i rogovi, krstii i male ivotinjske glave.
-knjiga Daruo iz druge je polovine VII vijeka. Spada meu najstarija knjige ostrvske
monumentalne serije. Knjiga je proeta apstrakcijom, listovi sa velikim krstovima teko
se razlikuju od isto ornamentalnih stranica. Veoma strog red vlada tim kompozocijama.
Nikada nema proizvoljnosti i raznovrsnosti. Snana vitalnost ornamenta vlada i likovima
koji se istiu na irokoj pozadini.
Raspored iluminiranih stranica pokorava se izvjesnim ostrvskim pravilima. I irska
iluminacija neba ilustracija, epizoda i figuralnih scena. Dekoracija je u tipino
skandinavsko-ostrvskim mtivima koji su izraeni jednostavnim i istim nainom. Na
nakim stranicama nalaze se spirale starog domaeg keltskog porijekla, dok su na drugim
ivice od ponovljenih raznobojnih ivotinja, koje prepliu tijelo savijeno u prsten.
Jako je malo ostalo od irskog zlatarstva iz VII vijeka. Nema sumnje da su
preovladavali ornamentalni motivi koji su bili izraeni i u emajlu sadravali spirale koje su
ponovo preuzete iz stare lokalne keltske umjetnosti.
Religiozna arhitektura u Engleskoj prikazuje graevine skromne vrstine ali
normalno izgraene, tj. sa zidovima i krovom, a ne od kamenja naslaganog primitivnim
nainom.
-crkva sv. Petra i Pavla u Kenterberiju osnovao ju je sv. Augustin. Sastojala se od
jednog dosta prostranog broda kojem je prethodio narteks sa dva potporna zida sa obje
strane vrata. Dvije dugake kapele sa pravougaonom osnovom nalazile su se na objema
stranama. Prema sjeveru je kapela sv. Gurgura Velikog, a u njoj je bio sahranjen sv.
Augustin.
-sv. Pankratije u Kenterberiju jo uvijek ima idove nad zemljom. Prvobitno je imao
pravougaonu osnovu sa apsidom i etiri stuba postavljena popreno u brodu, na mjestu

gdje se on spaja sa oltarskim prostorom, gradei neku vrstu ikonostasa. Na bokovima su

se nalazile lezene koje su sluile kao podupirai.
-sv. Martin u Kenterberiju sastojala se od jedne dvorane s podupiraima. Za zidove
se upotrebljavao malter zamjean istucanim crijepom crvenkaste boje. Na fasadi su se
nalazila tri velika prozora. istureni oltarski prostor bio je ui od crkvenog broda i smatra
se najstarijim dijelom graevine.
-Rekalver kralj Kenta Egbert 669. dao je nalog da se sagradi. Iz iskopavanja je proizilo
da se prvobitno jezgro sastojalo od pravougaonog broda, koji se nastavljao prostranim
oltarskim prostorom. Od broda je oltarski prostor bio odvojen trima arkadama sa dva
stuba, a prema istoku bio je ogranien jednom apsidom, koja je iznutra bila polukrunog,
a s polja poligonalnog oblika. Sa strana su se nalazile dvije pogrebne kapele sa
pravougaonom osnovom. I ovdje su zidovi imali podupirae na uglovima.
-crkva u Bradvel-u osnova je bila obian pravougaonik koji je imao tri portika, jedan
na fasadi, a dva sa strana. Apsida je bila polukrunog oblika, odvojena od broda trima
arkadama.
O majstorstvu zlatara iz june Engleske svjedoe divni predmeti iz kraljevske
grobnice u Saton Hu iz june Engleske. Riznica je bila plod paganske a ne hrianske
kulture. U najveem broju sluajeva zlatni nakit je u emajlu, ali poneki je iskovan i
cizeliran ivotinjskim motivima.
Jako je vana velika zlatna kopa sa prepletima od traka sa nijelovanim takama i
zmijskim glavama. Preplet je dinamian, ali nepravilan sa nerazmrsivim vorovima.
Nortumbrija je u VII i poetkom VIII vijeka prola kroz veoma ivu duhovnu
aktivnost koja je bila nezavisna u odnosu na evropski kontinent. Njeno stvaralatvo nije
bilo nimalo slabije od onoga u Irskoj.
-sv. Petar u Monkvermot-u sauva je istona strana i elo broda. Veoma je dugaak i
uzak, a prethodi mu kula na dva sprata. Nedostaje oltarski prostor. Teka arkada na
ulasku u portik na kamenim stubovima, zdepastim cilindrinim trupcima sa ulijebljenim
prstenovima.
-crkva u Briksvortu moda je najznaajnija graevina sa kraja VII vijeka koja postoji
na britanskim ostrvima. Bila je to trobrodna bazilika sa etvrtastim oltarskim prostorom.
Oltar je bio odvojen uobiajenim trima arkadama i zabravao se apsidom. Ostao je trijem
i kula na fasadi. Boni brodovi su srueni.
-minijatura u Codex Amiatinus ne jednoj strani scena sa prorokom Jedrom izgleda
da je napravljena prema originalu iz Kasiodorove biblioteke. Ne samo da lik pisca
odgovara uzorima iz VI vijeka, ve su i knjige sreene po pravilima iz tog doba. Ne jednoj
drugoj stranici nalazi se, izmeu dva anela, Hristos na prijestolu u nebeskom krugu
okruen etvoricom jevanelista.
-etverojevanelje iz Ethernaha je remek-djelo izvorne nortumbrijske minijature, a
nosi ime po belgijskoj opatiji osnovanoj od engleskog misionara sv. Viliborda. Otmjena
minuskula je tipino ostrvska. Velika su slova ponekad okruena crvenim takama. Velike
minijature na itavoj strani zapoinju jevanelja simbolima orla, lava, vola. Izraena su i
neponovljiva heraldika ostvarenja. Posebna osjeajnost za igru raznobojnih traka i
nedostatak dekorativnih ivotinjski tema govore o franakom utjecaju. Nedostaju keltski
elementi. Prepleti su strogo sastavljeni prema ostrvskim zakonima najtanijeg reda.
-Korpus Kristi Koled u imago aquilae simbol je raznobojan i zatvoren u udesan i
rafiniran okvir zelenih traka koje se pretvaraju u krstove.
KRAJ VIZANTIJSKE TRADICIJE I UMJETNOSTI U ITALIJI. STVARANJE NOVE
POLITIKE, KULTURNE I EKONOMSKE CJELINE U EVROPI (700-800)
Osmi vijek u Evropi oznaava istinsku politiku i ekonomsku krizu.

Oko polovine VIII vijeka papa Stefan II je krunisao Pipina Malog za franakog kralja,
zvanino u Sen Deniju.
U VIII vijeku iezla je trgovina i jedino bogatstvo postala je zelja. Sada je Sjever bio taj
koji udara svoj peat episo.
Najznaajniji razlog sukoba izmeu papa i vizantijskog cara bilo je pitanje ikonoklastije.
Od poetka VI vijeka ikone su postale predmet sve veeg oboavanja. Odluke na Istoku
su jo vie raspirile neslogu izmeu poklonika svetih slika, koje su se u to vrijeme
fanatino oboavale, i ikonoboraca koji u svojoj fanatinoj istoti nisu eljeli da se udalje
od tradicionalnog prikazivanja, posebno krsta ukraenog draguljima. Poslije zakona iz
726. koji je donio Lav III izbio je otvoreni rat, koji je podijelio vizantijski narod u dva
neprijateljska tabora. U Italiji je na poetku zauzet stav u prilog prikazivanja simbola, ali
su se vremenom stvari izmijenile i teolozi i vjernici sa zapada su otvoreno zauzeli
neprijateljski stav prema ikonoborcima.
U cijeloj Evropi dolo je do pojave kulta Spasitelja. Ali kulz Spasitelja meu masama
vjernika imao je malo veze sa politikom.
U drugoj polovini VIII vijeka tuna liturgija dana Hristovih muka i pogrebna zamijenila je
trijunfalnu liturgiju i svuda su izloena tovanja raspea sa Hristom koji na grozan nain
pati.
Liturgija je imala veliki utjecaj na arhitekturu ranog srednjeg vijeka zbog brojnosti kultova
i oltara. Dok je u starohriansko doba oltar bio jedan za svaku crkvu, od polovine VI
vijeka esto imamo tri apside i tri oltara. Evropska religiozna arhitektura u VII vijeku bila
je dakle uslovljena novim liturgijskim potrebama. Umjetniko svatanje dekoracije nije se
u sutini promijenilo od poznorimske epohe. Trailo se da se grade crkve potpuno
obloene mermerom, gipsom i blistavim mozaicima, sa brodovima koje bi drali sjajni
stubovi.
Ali poto vizantijski car nije vie slao ni mermer i kockice za mozaik, zidovi su sve ee
bili ukraavani freskama. Upotreba ono malo mermera to bi se dobilo iz starih graevina
uslovila je oblike protokarolinke i karolinke arhitekture.
Poslije Karlovog dolaska u Rim 774. godina, vizantijska kultura i umjetnost su veoma brzo
nestale sa italijanske potornice i zamjenile su ih veoma ratliite lokalne evropske struje.
U VIII vijeku u Raveni Vizantinci se nisu trudili da gade nove spomenike i ostavili su
samo skromne vajarske radove.
-sarkofag episkopa Feliksa umro je 723. godine. Jo je simbolikim temama, ali
izgubljena je jasnoa sadraja. Na eonoj srani nagomilane su arkade od kojih jedna
zatvara krst, dva visea vijenca, dva jagnjeta koja lie na konje, dva mala krsta, dva
svijenjaka sa upaljenim votanicama, dva krajnja mala pilastra. Na poklopcu su diskovi,
sa dva krsta i jedan veliki krst.
U VIII vijeku u Rimu se nisu gradile velike crkve, a jedina znaajna karakterisitika
bazilika tog doba su tri apside.
-sv. Marija in Cosmedin od ove lijepe ukraene grke crkve osim tri apside ostao je
gornji dio broda, prepoznaju se stari zidovi potkrovlja izbueni malim prozorima, ukraeni
freskama iz doba pape Hadrijana I.
-oratorijum u sv. Petru u vatikanskoj bazilici sagradio ga je Jovan VII, sa unutranjim
zidovima potpuno u mozaiku. Kapela je po vizantijskom obiaju bila posveena
Bogorodici. Na zidovima su bile u mozaiku prikazane scene iz ivota sv. Petra i Pavla, a u
apsidalnoj zoni sveta Djevica sa papom koji klei i u tri pojasa scene iz ivota Marije i
Hrista. Ciklus Bogorodice odgovarao je vizantijskoj ikonografiji.
Jedan sauvani mozaik koji je sada u Firenci prikazuje nam sredinji lik. Sa rukama
rairenim u molitvi Bogorodica stoji na postolju okrunjena i bogato odjevena u carsku
purpurnu odjeu i sa velikom ogrlicom. Ramena su joj izvezena dragim kamenjem.

-sv. Marija Antikva na osnovu nje se izuava slikarstvo VIII vijeka u Rimu. Kada je
Jovan VII izabran za papu do sv. Marije Antikve je napravio svoju kapelu. Meu darovima
koje je on dao da se izvedu nalaze se i mnogobrojne freske. Freske koje je on dao da se
naslikaju zauzimaju zid u dnu i bone zidove u oltarskom prostoru, koji su na vidjelo
iznijela iskopavanja. Za taj rad Jovan VII je zovnuo jednog velikog grkog majstora, koji se
zaloio da u svoju kompoziciju, prilagoenu krivini svoda, unese Hrista na krstu kako
tjelesno pati. U donjem dijelu, sakupljeno u dvije zbijene gupe, nalazi se mnotvo ljudi
koji kliu predstavljanje Vaskrsenja. Aneli koji su poredani sa strana su produhovljeni,
lijepih oblika i otmenog dranja. Na bonim zidovima nalazi se hristoloki ciklus i
medaljoni sa apostolima, ponekad udesno lijepi u crteu i boji.
-Teodotova kapela u vrijeme pape Zaharije, izvjesni Teodot je naloio da se sagadi i
oslika kapela koja se nalazi lijevoj strani oltarskog prostora, ukraavajui bone zidove
slikama koje se odnose sa svetog Kirika i Julitu. Ktitor je prikazan i imanovan tri puta,
ak i sa porodicom. Na zidu u dnu nalazi se sloeno Raspee meu etiri velika simbola
jevanelista.
Pavle I (757-767) naloio je da se u glavnoj apsidi naslika veliki uspravljeni Hristos kako
blagosilja, meu anelima u nebeskoj zoni, sa Bogorodicom koju je dvorio sam papadonator.
Mnogo znaajniji spomenici arhitekture i umjetnosti nalaze se u sjevernoj Italiji
-sv. Stefan u Bolonji je skup crkava koji danas ima veliku vrijednost ka svjedoanstvo
ranosrednjovjekovne liturgije anastazis-a. U sredinjem atrijumu na postolju iz XVI vijeka
nalazi se velika kamena aa sa natpisom iz 735-743. godine. Dananja graevina je
zdanje iz XII vijeka, a njen temelj je nastao na temeljima iz ranijih vremena i otkriva nam
veoma stari raspored. U sreditu grupe od sedam malih apsida nalazila se kapela u
obliku krsta sa polukrunom apsidom. Pored nje, sa obje strane, nalazila su se dva para
malih apsida u obliku potkovice. U zapadnom dijelu postoji rotonda Sv. Groba,
prostorija sa kupolom na dvanaest stubova i sa deambulatorijumom. Sa spoljnje strane
crkva ima raznobojne ukrase od opeke i kamena sa crteima, ahovskim poljima,
zvijezdama.
U kupoli su bili naslikani Bog otac i jagnje koje se kretalo ka grudima njegovim.
Okruen je bio starcima iz Stranog suda.
-sv. Aneo u Perui to je mnogougaona graevina sa pokrivenim hodnikom, gotovo
savreno ouvana. Od nje se odvajaju etiri omanja kraka, tri pravougaonog oblika, dok
jedan predstavlja osmougaonik poput potkovice i to je oltarski prostor. Unutra
oravougaone kapele su se otvarale trodijelnim ulazom a imale su prostraniji sredinji luk
sa dva stuba. Uutranji je krug sastavljen od esnaest stubova od spolija, koji nose
lukove sa umetnutim grubim impostima. Tambur koji je s polja sa esnaest strana a
iznutra potpuno okrugao bio je ukraen lahkom kupolom sa drvenim skeletom. I kapele
su imale po dvoja mala bona vrata. Zidovi su od opeka.
-sv. Marija d'Aurona u Milanu osnivanje manastira pada u 735. godinu. To je bila
dvorana koja se bono naslanjala na tornjevite zidove grada. Zavravala je trima
apsidama izdubljenim u masivnom zidu. Srednja je bila polukrunog oblika i nalazila se
izmeu dvije pravougaone apside. Dvorani je prethodila neka vrsta atrijuma.
-sv. Spasitelj u Brei manastir je osnovao kralj Deziderije 753. godine. Zid je od
velikih opeka, a lukovi vrta sainjeni su od dva koncentrina prstena. Prozori su bili luni,
srednje veliine. Otkopani su temelji jedne ranije jednobrodne crkve sa dvije dugake a
uske kapele na obje strane. Sve tri prostorije zavravale su se apsidama potkoviastog
oblika. Ova graevina potjee vjerovatno iz VII vijeka.
Kasnije je crkva proirena na tri broda sa stubovima. Spoljna strana graevine ukraena
je slijepim arkadama. U unutranjosti crkve svi jo ouvani stubovi imaju kapitele od

spolija. Neki su korintski sa pljosnatom lozicom, drugi poput izvrnte piramide sa

povrinom ukraenom arabeskama i sitnim listovima akantusa.
U crkvenom brodu uvaju se trgovi fresaka.
Langobardi su od ividala napravili glavno utvrenje iz kojega su nadgledali
pokrajinu i vladali njome. ividale je u VIII vijeku doivio blistavi procvat. Od 730. godine
on je bio sjedite akvilejskog patrijarha.
-Hrami u ividale sastoji se od jedne gotovo etvrtaste odaje i od
tripravougaone male apside, s polja zatvorene u jedinstvenu niu i ispupenu cjelinu.
Prozori su okrueni slijepim arkadama. Glavna prostorija je zasvedena krstastim svodom.
Tri oltarske odaje imaj poluobliasti svod sa dva srednja kamena arhitrava.
Bogata unuranja dekoracija jo uvijek je rasporeena prema tradicionalnom
vizantijskom obiaju. Zidovi u donjem dijelu imaju polihromne mermerne ploe, a u
gornjem gipsane ukrase i freske. Mozaici su pokrivali svodove oltarskog prostora. Ispod
lunete nalaze se freske Spasiteljevog poprsja, arhanela Mihaila i Gavrila. Okolo ide
bogata arhivolta od gipsa.
U gornjem prostoru izmeu dva horizontalna vijenca nalaze se est velikih likova svetica
sa oreolom, a u sredini je jedan prozor. Takoe ukraen. Dvije sredinje svetice se mole
ispruenim rukama. Prozor ima dva mala bona stuba.
-sv. Sofija u Beneventu originalno svjedoanstvo langobrdske arhitekture u junoj
Italiji. Crkva je osvetana 762. godine. Istraivanja i iskopavanja su otkrila neobinu
zvjezdastu osnovu sa dvostrukim unutranjim pokrivenim hodnikom. Osnova pokazuje
sredinji hipostilni estougaonik, jedan pokriveni hodnik sa deset spoljnih nosaa i drugi
pokriveni hodnik, koji pored zvjezdaste osnove obuhvata i apside. Tri apside su
polukrune i sa unutranje strane. U sredinjoj prostoriji nalazila se kupola od koje su
sauvani slojevi imposta. Dvostruki hodnik podsjea na Kupolu na stijeni. Ali zvjezdasti
oblik osnove crkve spojen sa tri polukrune apside javlja se kao veoma originalna
tvorevina langobardskih graditelja.
-sv. Maksim u Kolenju kod Torina vjerovatno iz VIII vijeka. Stubovi su zamijenjeni
zidanim stupcima iz kojih su izvedeni lukovi u obliku potkovice.
Vajarstvo sjeverne Italije ostavilo je mnoga i vrijedna svjedoanstva u reljefima. Na
crkvenom namjetaju likovi se veoma rijetko nalaze
-Rathisov oltar u ividale na glavnom proelju nalazi se Hrist u nebeskoj mandorli
koju su podravala etiri anela u letu, a na dvije bone strane susret Marije i Jelisavete i
Poklonjenje mudraca.
-Teodotin sarkofag u Paviji unutar finih ivica ukraenih udvojenim listom i grozdom
izvajana su sueljice dva pauna pored jednog vra i dvije himere okrenute drvetu
ivota.
-arkade krstionice u ividalu mali stubovi imaju istovjetne kapitele sa onima iz
malog hrama. U krivinama arhivolte nalaze se vree koje u zavojnicama imaju razliite
motive.
-sv. Marija d'Aurona godinama oko 735. pripadaju jedan kapitel velike lezene, sa
krstom ukraenim draguljima i zavojnicama od rogova i lia.
-sv. Spasitelj u Brei uven je zabat sa paunom meu vreom koja zavrava
renjastim listiima ili malim grozdovima i koju u osnovi prati bogat i tanano uraen
pojas dinaminih prepleta sa irskim motivom na koncentrinim krugovima.
Mnogi su elementi naslijeeni iz ukrasnog i simbolikog repertoara iz VI vijeka, a
prototipovi se nalaze u Raveni. To su trake od sueljenih S, vr, krst, Hristov znak i
ukrasne ivotinje. Iz germanske umjetnosti proistie prikazivanje ivotinja, namjerno
surovog i okrutnog izgleda, koje su ponekad mistine i udne, te prepleti nordijskog
ukusa.

-crkvica sv. Prokula u Naturnu ima fragmenata veoma udnih slika. Na dnu zida sa
strana apsidalnog luka, nalaze se dva anela obuena u bijeli plat sa crnim prugama, a
u rukama nose krst. Ova ikonografija je oigledno pod utjecajem Vizantije.
Jedan od tri fragmenta junog zida vjerovatno predstavlja sv. Pavla kao bjei iz Damaska
preko konopca koji je baen sa zidina. Treba podvui perspektivno rjeenje Damaska.
U VIII vijeku Galija je bila pozornica raanja i trijunfa karolinke dinastije.
Dinastija nosi ima po Karlu Martelu, koji je 714. naslijedio Pipina II. On je proirio granice
preko Rajne. Od Dagoberta pa nadalje merovinki vladari su bili umno zaostali i fiziki
defektni. Uzdizanje dinastije nastavljeno je krunisanjem Pipina Malog, pobjedonosnim
pohodima Karla Velikog. Rastuem ugledu pridruio se i rad na ujedinjenju drave.
Osmi vijek u Francuskoj i Njemakoj nije nam ostavio neka zaista monumentalna
djela. Znaajne graevine koje su podignute u posljednjim decenijama vijeka, poruene
su i jedina svjedoanstava su iskopavanja.
-opatijska crkva u Sen Deniju podigao ju je oko 630. kralj Dagobert I, a obnovio je
Pipin Mali oko 750. osnove us bile iste sa tri broda na stubovima, apsidom i veoma
prostranim transeptom. Stubovi se oslanjaju na velika izvajana podnoja. Jedan kapitel
ima oblik okrenute kupe sa velikim uglastim listovima u niskom reljefu.
-kripta sv. Laurencija u Grenoblu bila je vjerovatno pogrebna kapela. Osnova je
pravougla sa etiri ispupene nie koje sainjavaju latinski krst. Ulazilo se kroz dva bona
ulaza. Svod je poluobliast i dre ga mali stubovi. Ti brojni nosai, kojih je bilo dvadeset,
skromnih dimanzija bili su najbitniji element kompozicije. Glavna apsida i poluobliasti
svod bili su uzvienije postavljeni na jednom nosau. Nasuprot oltarskom prostoru taj
nosa je ukraen sa dva mala stuba koja stvaraju jedan drugi red. Apside imaju svodove
sa lunetama, veoma teke i rijetke vrste.
Kapiteli imaju lie sa kovravom ivicom modelovano lahkim naborima, kratke i jako
suene vitice, i rozete u jako izraenom reljefu.
Prvobitno gomilanje stubova i svodova odgovara protokarolinkom ukusu. Datovana je u
posljednju etvrtinu VIII vijeka.
-krstionica u Poatjeu u prvoj fazi, eonoj sali je prethodila jedna druga sala,
oigledno aneks za one koji se spremaju za krtenje. Otkriven je osmougaoni bazen za
potapanje.
Graevina iz ranog srednjeg vijeka razvila se samo u dvorani sa bazenom sa dodatkom
dvije male bone apside, jedne apside prema istoku poligonalne s unutranje strane, a sa
spoljnje u obliku trapeza. Zidovi ovog zdanja iz ranog srednjeg vijeka svjedoe o velikoj
dotjeranosti. Na dvjema fasadama prema istoku i zapadu na visini prozora, redovi opeke
su umetnuti meu slojeve krenjaka. Ornamentalni sklop je bogat na reljefima paljivo
izraenim dlijetom. Unutranji raspored je ve karolinkog tipa sa slobodnom igrom
slijepih arkada i lunih otvora, lukova i apsida i pojasevima arhitektonskih ukrasa razliito
ralanjenih prema visini samih stubova. Slijepe arkade na malim stubovima ukraavaju i
unutranjost apsida.
Osim rimskih i ranosrednjovjekovnih kapitela ima i onih koji su ovla obraeni. Ti kapiteli
u uglovima imaju iroke listove, sa rezbarenim ivicama i lahko modelovanom povrinom.
Gizdave konzolice nalaze se na vijencima glavne graevine i na dvjema bonim
kapelama, na polukrunom zabatu u sreditu slijepih galerija prema istoku i prema
zapadu. Sa tim motivima rimske inspiracije mijeaju se motivi karolinkog ukusa kao to
su margarite sa mnogo latica u diskovima i sa trodijelnim listovima u uglovima.
Sadanje freske iz romanikog su perioda i mogle bi da budu reprodukcija starijih koje se
odnose na Apokalipsu, sa Hristom meu anelima, starcima i etiri jahaa.
-opatija u Loru osnovao ga je prvi put knez Kankor 763. godine. Sastojao se od jedne
crkve sa dvoranom pravouglog oltarskog prostora i manastirskog dvorita okruenog
elijama za monahe. Drugo znaajno osnivanje pada po elji Karla pada u 772. godinu.

Na dugakom prednjem portiku nalazi se kapela sv. Mihaila. Prvobitno je u prizemlju

bila otvorena trima velikim odvojenim arkadama, tako da je napravljen trodijelni ukras.
Na prvom se spratu nalazila pravougaona sala. Spoljnja dekoracija je veoma lijepa, na
pozadini od dvobojnog kamena istiu se dva arhitektonska reda. Donji ima polustubove
sa kapitelima kompozitnog stila s listovima obraenim na isti nain kao na postoljima u
Sen Deniju. Krajnja otmjenost dekoracije navodi na pomisao da je rije o graevini koja je
trebala da simbolizuje nebeski Jerusalim, s posebno o kapeli kulta anela, to dokazuje
i naziv i poloaj oratorijuma na spratu. Ovaj spomenik je smjeten u posljednju etvrtinu
VIII vijeka.
Osnova Sen Gala pokazuje nam oltare arhanela na vrhovima fasadnih kula kao
branitelje duhovne tvrave. Natpisi u Korveju dokazuju da se u IX vijeku itav Westwerk
smatrao nebeskim Jerusalimom, koji brane aneli.
U dananjoj vajcarskoj odravala se tradicija obinih dvorana sa apsidom i
dvije bone prostorije.
-crkva u Remontjeu je prva crkva tog tipa, ali joj je elo apside bilo stijenjeno od dva
dijela zida i jednog luka.
Druga graevina istog oblika ali veih dimenzija, koja je iskopana zajedno sa prvom, je
najvjerovatnije ona koju je posvetio papa Stjepan II 753.
Tipina shema VIII vijeka bila je ipak dvorana sa vie aosida, dvije ili tri.
-crkva u Mendriziju iskopana je ispod sv. Marina. Nie su imale osnovu jeko isturene
potkovice.
-sv. Jovan u Misteru najznaajnija je crkva sa tri apside. Iz 800. godine je, a spolja je
imala slijepe arkade.
Karolinka minijatura izlazi iz okvira nae teme. Ovdje e biti obraen samo
jedan iluminirani protokarolinki rukopis, Godeskalkov sakramentar.
Poluuncijala i minuskula razlikuju se od vijugavih slova iz Likseja, ali dekoracija koja
je ograniena na poetna slova predstavlja napredak. Ponovo nalazimo, uvijek obojene
crvenom i zelenom bojom na utoj pozadini, ptice i ribe, rode dugakog vrata, zeeve,
patke, veprove. Tijela su im ponekad viebojna kao orijentalni tepih. Naizmjenina sa
ivotinjskim temama nalaze se mali sveti likovi: aneli, Marija sa krstom i miomirisima,
jevanelisti, a isto tako i Raspee sa Hristom pokrivenim jedino tkaninom oko bokova.
-Pentateuh iz Tura njegovo se porijeklo obino pripisuje nekom ataljeu u paniji ili
sjevernoj Africi. Njegovih dvanaest minijatura na cijeloj strani prikazuju ponekad samo
jednu epizodu ili cikluse: od Adama i Eve do Aveljevog ubistva, Jakov i Ezav, ivot Josifov
itd. Najjae boje su esto nekontrastno upotrijebljene u pozadinama, dok su arhitektonski
kompleksi bijeli. Likovi su prikazani u ivom pokretu i ve izgledaju srednjovjekovni.
Prizori su neuredni i neposredno ne pokazuju ni akciju ni hijerarhiju linosti.
-Godeskalkov Sakramentar datovan je u 781. godinu. Ukazuje na sasvim novu
umjetniku i kulturnu klimu na dvoru Karla Velikog. Na poetku kodeksa nalazi se Hristos
na prijestolu dok blagosilja. Fauna koja oponaa prirodu i koja je izraena ivim bojama
okruuje blistav, zlatom ukraen bazen. Okvir od arabesaka i pozlata uokviruje scenu
dajui joj novu plemenitost i bogatstvo. Na strani naspramno tekst zauzima itav prostor
u okviru od tananih zlatnih prepleta. Oigledna je ostrvska inspiracija u velikim slovima.
Zlatna i smea boja istiu se na purpurnoj pozadini inspirisanoj klasinom tradicijom.
Zapadnu Njemaku koja je ve bila pokrtena u toku VII vijeka, konano je priveo
hrianstvu sv. Bonifacije. Iz njegovih pisama se vidi da je elio da nabavi veliki broj
duhovnih i svjetovnih knjiga za irenje vjere i kulture.
Minijature ipak ne pokazuju ostrvski karakter, kako bi se oekivalo, obzirom na
ostrvske misionare.
-Epistole sv. Pavla najuveniji kodeks. Raspee ima sve osobine originalnog djela.
Ikonografija je udna. U jednoj arkadi nalazi se razapeti Hristos u colobium-u, dugakoj

haljini. Sa strana se nalaze dva razbojnika sasvim nerealistiki prikazana. Kompozicija

arkade sa rozetama i sa dvije ptice na krakovima krsta ima prethodnika u galezijanskom
sakramentaru. U stilu se osjeaju narodski akcenti, a fino iznijansirana uta i smea
boja odaje naivnu, ali u isto vrijeme snanu elju za umjetnikim stvaranjem.
-etverjevanelje iz Trijera nastalo je oko 750. godine. Na uvenoj stranici etiri
simbola jevanelista stopljena su u jedan jedinstveni mnostruozni lik koji nije satkan od
istih apstraktnih linija kao modeli iz VII vijeka, ali ne istrauje ni prave efekte
perspektive ili oblikovanja. Okvir u dinaminim ili ivotinjskim prepletima, iako oponaa
ostrvske modele, esto vie ne posjeduje njihovu tananu ljupkost niti strogo sainjenu
simetriju.
-Kubetrthovo etverojevanelje ogleda se ostrvski utjecaj. Djelo pokazuje mnoge
elemente koji su uzeti iz ostrvskog repertoara, naroito dinamine preplete. Ali, ivotinje
su obino prikazane realizmom koji protivrjei tipinoj ostrvskoj stilizaciji. Ponekad su
tijela rastegnuta, ali drugi put su opet prikazana sa takvim naturalizmom da izgleda da
su nastala pod merovinkim utjecajem. Pojavljuju se zeevi, koze, dobroduni zmajevi.
Njean utisak ostavljaju jevanelisti koji su zatvoreni arkadama, ukraenim arabeskama.
-etverojevanelje iz Kremsminstera isto tako nastalo je u zoni Salcburga. U njemu
se potvruje tipino zapadnjaki ukus.
I vajarstvo se u VIII vijeku iskazalo originalnim tvorevinama
-stela iz Hornhauzena sa vitezom naoruanim kopljem i titom, a u donjem dijelu sa
prepletima ivotinja dugih kljunova.
-stela iz Gondorfa pripada drugoj polovini VIII vijeka. Prikazuje ovjeka bez oreola sa
knjigom. Dva goluba su simetrino rasporeena oko glave u jednom krugu. Okvir od
stilizovanih bisera i vretena s polja uokviruje klipej, a u uglovima se nalaze poprsja etiri
ivotinje. Glava i onjaci lie na vuje, ali njuka zavrava iskrivljenim kljunom
anglosaksonskog ukusa.
Zahvaljujui germanskoj tradiciji, zlatarstvo se u VIII vijeku veoma razvilo u
franakim zemljama i na britanskim ostrvima.
-relikvijar iz Koire od pozlaenog je bakra u obliku malog sarkofaga sa veoma iljatim
krovom. Na licu se nalaze dinamini prepleti traka u kojima su devet raznobojnih
kamenova. U gornjem dijelu sada je prikovan jedan pojas od palmica vizantijskog
akantusa koji potjee sa jednog drugog relikvijara. Sa strana su isto tako dinamini
prepleti koji zavravaju stilizovanim glavama i tijelima zvijeri, a u zabatu su dva grubo
izraena pauna, jedan nasuprot drugom. Djelo je datovano oko 750.
-Tasilov putir napravljen je od taljenog bakra, cizeliranog i pozlaenog, sa dodacima
od nijelisanog srebra. U srebru putira su Spasitelj kako blagosilja i etiri jevanelista, a
etiri sveca na postolju. Trouglasta polja su sa ivotinjskom ornamentikom, a
klinasticrte i rezbarija tih prepletenih zvijeri odgovaraju skandinavskoj praksi.
Iberijsko poluostravo je 711. zauzela islamska vojska i samo je sjeverni dio poteen
invazije. Dvor se smjestio u Kangas de Onis i na jednom dolmenu sagraena je mala
crkva sa krstoobaznom osnovom. Kasnije je prijestolnica premjetena u Ovijedo.
-sv. Komba de Bande krstoobrazne je osnove, pokrivena poluobliastim svodom, sa
presjekom krsta u triburijumu. Lukovi su u obliku potkovice.
-crkvica u Kvintanilja de las Vinjas potjee s poetka X vijeka. Bila je to trobrodna
bazilika koja je imala svodove, ali od nje je ostao samo transept.
U Irskoj su u VIII vijeku jo uvijek cvjetali veoma aktivni manastiri, ali religioznosti i
umjetnikoj inspiraciji nije odgovarala politika svijest i efikasna graanska snaga.
Karakteristike irske arhitekture VII i VIII vijeka su sasvim primitivne.
Crkve su imale veoma jednostavne osnove, male dvorane bez sredinjih nosaa. Ponekad
su bile od drveta, vjerovatno obojenog.

Crkve od kamena sa pravouglom osnovom esto su bile pokrivene izboenim svodom. U

tom sluaju zdanje je bilo bez maltera i zidovi su pratili tok svoda iskrivljavajui se prema
unutranjosti. U crkvama u kojima je uptrijebljen malter zidovi su bili vertikalni i tanji.
-manastir u Nendramu sastojao se od dvije koncentrine ograde. U sreditu se
nalazila crkvica sa dvije pravougle prostorije i jedna okrugla kula.
-Skeling Majkl grupa tipinih manastirskih konstrukcija na jednoj veoma visokoj hridi.
Rije je o est izboenih kupola grubo sagraenih i dosta prostranih.
Skromnost arhitekture u Irskoj u VIII vijeku ne moe se uzeti kao mjerilo za
donoenje nekog opteg suda. Duhu zemlje nisu odgovarale monumentalne
manifestacije, ve je u narodu bila veoma snana elja za umjetnou. Ostali su nam
irski iluminirani rukopisi, skulpture i zlatarski radovi izvanredne ljepote nastali prije IX
vijeka.
-etverojevanelje iz Sen Gala minijature u kodeksu obiluju spiralnim dekoracijama
koje su bila drage ba irskim umjetnicima. uvene su stranice sa Raspeem istonjake
ikonografije, stranica na kojoj je prikazan Strani sud. Datovano je u polovinu VIII vijeka.
-knjiga Kels velikih je razmjera. Zapoeta je u odmaklom VIII vijeku. Rukopis je u
veoma lijepoj majuskuli koja je ipak nejasna i sa rijeima koje su meusobno loe
odvojene. Tekst je izraen sa neuporedivom monumentalnou. Brojne su minijature na
itavoj stranici i one obuhvataju ne samo uobiajene listove, ve i ilustracije koje ne
odgovaraju ostrvskoj tradiciji: Bogorodica sa Hristom izmeu etiri anela, iskuenje
Hristovo, njegovo hapenje. Na poetnim stranicama pojedinih jevanelja nalaze se
kompozicije sastavljene od ogromnih slova sa veoma bogatim ornamentalnim
kontekstom. Na obogaivanje ikonografije utjecala je i mediteranska kao i franaka
umjetnost.
Krstovi u kamenu su tipina vajarska ostvarenja. U velikom broju bili su podignuti
u manastirima. Najstariji krstovi visoki su od 3,50 do 4 metra i imaju obine krakove.
Veliki ralanjeni i ukraeni krstovi koji su se nalazili na postolju nisu imali
pogrebnu, ve slavljeniku ulogu. Mnogi krstovi imaju i polukrune izboine posebne
vrste koje izgleda vode porijeklo od zlatarske emajlirane dugmadi. Zajedno sa
apstraktnim ili ivotinjskim ukrasima neki krstovi prikazuju i likove.
-krst u Munu nalazi se relativno sloena ikonografija. Pored scena Raspea i Bjekstva
u Egipat, nalaze se teme kao sv. Pavle i sv. Antonije pustinjaci, Iskuenje sv. Antonija. Svi
ti likovi su niski, iroki i jednostavno izrezbareni u slabom reljefu.
-Krst Sv. Pisma u Klonmaknoiz-u Strani sud trijunfuje u krugu sa jedna strane,
Raspee sa druge. Hrist je na tom krstu realistiki predstavljen u odgovarajuim
srazmjerama.
to se tie irskog zlatarstva, posebno su uvena dva djela sa poetka VIII vijeka.
-pehar iz Ardaga aa je od iskovanog srebra i oivljena je krunim pojasevima
veoma finih zlatnih ukrasa, tankovitih dinaminih tkanja i ivotinjskih prepleta od
filigrana.
-Tara brosh - bronzani prsten od oko 10 cm u preniku sa dugakom iglom. U taljenoj
bronzi nalaze se okca koja sadre ploice od zlatnog filigrana sa dinaminim ili
ivotinjskim prepletima. Ptije glave prvobitnog germanskog ukusa izbijaju iz tijela.
Dugmad u emajlu uobiajene plave i zelene boje oivljavaju ovo djelo.
-Atlonsko raspee prikazuje Hrista obuenog u colobium i uobiajene linosti iz
mediteranske ikonografije.
U Engleskoj je najzad Mersija, poslije Kenta i Nortumbrije, nametnula svoju
duhovnu i politiku nadmo.
U Mersiji i Nortumbriji arhitektura nije ostavila sigurne i znaajne spomenike. Da bi
se stekao utisak o umjetnikom nivou na britanskom ostrvu moramo se obratiti minijaturi
i skulpturi velikih krstova.

-etverojevanelje iz Lindisfarna raskoni rukopis sadri stranice monumentalne

kaligrafije na kojima su poetna slova bogato ukraena tananim dinaminim
prepletima, spiralama i stilizovanim ivotinjama. Druge stranice imaju jedan veliki krst.
Ukrasi na poljima krsta ili pozadine veoma su tanano izraeni u dosta polihromnim
dinaminim ili ivotinjskim prepletima. Postoje samo dvije vrste ivotinja, psi i ptice.
Prikazivanje ivotinjskog svijeta odraava kontinentalni utjecaj.
-Codex aureus iz tokholma pripada kasnom VIII vijeku, a pokazuje jo jasnije
znakove kontinentalnog utjecaja. Prikazuje mediteranski inspirisane jevaneilste sa
likovima meu arkadama od mermernih stubova obogaenih zavjesama. Gusta
dekoracija lahkih dinamikih prepleta i spirala prekriva lezene i arhivolte.
-sanduk sv. Katberta sa strane pokazuju jednostavno uokvirene likove anela, a na
poklopcu Hrista izmeu etiri evanelista.
Veliki anglosaksonski krstovi ukraeni figurama nalaze se izvan vajarskih tokova
kontinentalne Evrope i Irske. Najstariji krstovi pripisuju se drugoj etvrtini VIII vijeka.
-krst iz Bjukastla prikazuje jednostavni sadraj. Jedna strana ima tri savijena polja
poput nia sa sv. Jovanom Krstiteljem i Boanskim jagnjetom, blagosiljajuim Hristom koji
gazi dvije ivotinje i sa Jovanom Jevanelisotm koa prati orao. Dinamini prepleti
smjenjuju se sa ahovskim poljima ili biljnim ornamentima.
-krsta iz Ratvela ima bogat ikonografski program. Likovi su u pravouglim poljima koji
pokrivaju dva lica i u njima se raspoznaju glavne epizode, ciklusa Bogorodice, Susret
Marije i Jelisavete, Bjekstvo u Egipat. Izmeu njih su umetnute epizode iz jevanelja:
Hristos nad dvjema ivotinjama, Izljeenje slijepca, Magdalena pokajnica, Raspee sa
suncem i mjesecom. Ovdje likovi kao da su ivi u svom duhovnikom i pobonom stavu.
Muzikalnost vizantijskih uzora jo uvijek je prisutna, ali prisutan je i jedan razliit, ve
srednjovjekovni i evropski duh.