Peter Filene

Nim vui dy hc
(The Joy of Teaching)

Hng dn thc hnh cho tn ging vin i hc

Ngi dch:

T Diu Lan - Trn N Mai Thy

Ngi hiu nh:
Hong Khng

NH XUT BN VN HA SI GN

THE JOY OF TEACHING:

A Practical Guide for New College Instructors

by Peter Filene

Copyright 2005 by Peter Filene.

Published by the University of North Carolina Press.

Xut ban theo hp ng chuyn nhng ban quyn gia
University of North Carolina Press va TT. VH-NN ng Ty, 2007.
Ban quyn ban ting Vit nhom bin dch
va Cty TNHH TM-DV Vn Hoa CU C, 2008.

Cun sach nay nm trong loat sach Giao duc ai hoc, do

Hoang Khang, Trn Vn Duy, va T Diu Lan
chu trng. Moi y kin trao i xin gi v:
sachdaihoc@gmail.com

Mc lc
Li ni u

Li cm n

14

Dn nhp

18
PHN I. TIN

1. Hiu chnh mnh vi vai tr ging vin

27

3. Xc nh mc tiu v kt qu

59

2. Hiu sinh vin ca mnh

PHN II. THC HNH

4. Xy dng cng kho hc

5. Ging bi

6. Hng dn tho lun

39

79

101

119

7. M rng mi trng hc tp
8. nh gi v cho im

PHN III. NGOI KHO

150

182

9. Quan h vi sinh vin

221

Kt lun

253

Nu bn mun hc hi thm

275

10. Dy m khng b mnh

Ch dn

Bng tra cu

234

257

301

Li ni u
ca GS. Ken Bain

Khi bt u dy v lch s chnh tr Hoa K trng

i hc vo thp nin 1960, ti bit nhiu v lnh vc

chuyn mn ca mnh nhng hu nh khng bit g v

cch lm th no gip ngi khc hc tp. Trc bui

dy u tin, v trng khoa trao cho ti danh sch cc

sinh vin ng k kho hc, cho ti bit a im

phng hc, v t vo tay ti cun sch m khoa chn

lm ti liu ging dy. l s tr gip duy nht m ti

nhn c. Khng mt ai hng dn ti cch lm th no

ra cc mc tiu ging dy, chun b cng kho

hc, lm th no dy v nh gi qu trnh hc tp ca
sinh vin. V th ti v cc sinh vin ca ti phi kh

s trong sut c hc k, thng phi c gng lm mi c

th bt nhp c vi nhau.

10 I niem vui day hoc

Peter Filene bc chn vo hnh trnh ging dy

i hc c phn d dng, thnh cng, v hng th hn
rt nhiu. ng dy cng son mt ti liu hng dn
khc chit cho cc ging vin mi vo ngh (nh nhng
g ng th l, ch l nhng gi thi, ch khng phi
bao qut ht mi vn ). lm c iu ny,
ng c rt kinh nghim t nhng nm thng dy
hc cc k thnh cng vi vai tr l gio s lch s
University of North Carolina, kt hp vi nhng
tng quan trng rt ra t nhng ti liu nghin cu v
vic dy v hc, cng vi tr tu v s thc hnh ging
dy ca ng nghip. Mt trong nhng im c bit
ca cun sch ny l vic s dng cc v d minh ho t
ti liu ca nhiu mn hc khc nhau. ng a ra mt
cun sch hng dn nhm cung cp cho c gi nhng
li khuyn khn ngoan v hu hiu v nhiu vn , t
vic lp k hoch kho hc cho ti vic lm th no
. Chng ti gi nguyn tn ring ca cc c s gio dc Hoa K
c gi c th phn bit cc c s c tn gn ging nhau,
cng nh tin li cho vic cho tra cu v tm hiu thm.
Ngoi ra, chng ti cng thng xuyn s dng cc danh xng
sau: vin i hc (university); trng, trng i hc, trng
i hc thnh vin [ca mt vin i hc] (faculty, college,
school); khoa (department). Ngi ng u cc n v ny
(theo th t): vin trng (president, chancellor); hiu trng
(president nu l mt trng c lp, dean nu l trng
thnh vin ca mt vin i hc); trng khoa (department
chair). (Cc ghi ch cui trang do nhm bin dch b sung;
cc ghi ch nh s 1, 2, 3, ca nguyn bn t cui sch.)

Peter Filene I 11

p ng c nhng i hi a dng trong trch nhim

ca ngi ging vin. ng cng yu cu ngi c i
mt vi hai cu hi cn bn c l ny sinh trong u ca
bt c ging vin no nhng theo cc cng trnh nghin
cu th li gii p cho hai cu hi s to nn mt s
khc bit v cng to ln; hai cu hi l: Tr thnh
mt ging vin c ngha l nh th no? v Qu v
ngh nh th no v cc sinh vin ca qu v cng nh
nhng nhu cu ca h?

ng chng minh cho iu m by lu ti vn

hng tin tng, l: chng ta c th hc hi c
nhiu t nhng phng php thc hnh ca cc nh
gio u t (xem cun What the Best College Teachers Do
ca Ken Bain [Cambridge, Mass.: Harvard University
Press, 2004]). Filene l mt nh gio tuyt vi, ngi
am hiu mt khi lng s cc ti liu l thuyt v
cc nghin cu v vic dy v hc, v v th ng c th
h thng ho thc tin ging dy ca chnh mnh di
dng nhng khi nim. C rt nhiu cun sch gii
thiu v phng php ging dy i hc c xut bn
trong nhng nm gn y, nhng rt t trong s cc
cun sch c vit ra bi nhng ngi c hng
. Cun sch ny c dch ra ting Vit vi nhan Phm
cht ca nhng nh gio u t (Nguyn Vn Nht dch, Hong
Khng hiu nh; Nh xut bn Vn ho Si Gn v Sch H
Ni lin kt xut bn, pht hnh thng 10/2008).

12 I niem vui day hoc

chc nm thnh cng trong vic thc y sinh vin hc

tp. Rt t tc gi kt hp suy ngh ca mnh vi nhng
tng hay nht t cc ti liu nghin cu cng nh
t ng nghip.

Filene c li s dng ngn t mt cch ti tnh v

kh nng nhanh chng a ngi c vo ct li ca
vn . Nhng cu vn sc tch ca ng a ngi c
vo mt cuc i thoi th v. Thng thng, ng
khng vch ra mt cch tip cn c th no. Thay vo
, ng nu vn , a ra nhiu v d khc nhau m
cc gio s khc nhau thc hin thng c trch
dn t cc cng kho hc hay t nhng ti liu hc
tp khc v ri cho ngi c a ra la chn cui
cng cho mnh. ng khng c gng trnh by ht mi
th lin quan n vic dy v hc m cho c gi bt
u bng nhng vn c bn v gip h nhn ra rng
cn nhiu iu cn phi bit v vic hc ca con ngi
v u l cch tt nht thc y s hc tp . Cui
cng, ng a ra mt th mc tham kho tht tuyt
km theo nhng ch thch r rng, c th c xem nh
l mt tm bng ch ng gip nh hng cho vic
hc hi sau ny.
Cc ging vin mi vo ngh s tm thy trong
cun sch nh ny s gii thiu c h thng v cng vic
ging dy bc i hc. Cc ging vin c kinh nghim
hn s thy y chnh l ni quy t nhng tng mi

Peter Filene I 13

v hu ch gip h ci tin nhng n lc ca mnh. Tt

c c gi s thy y l mt cuc tho lun thn mt v
hp dn v mt kho tng nhng cu chuyn cha ng
nhiu thng tin v to nhiu cm hng. Ti dy hc
nhiu nm, khm ph v c cng trnh nghin cu v
ging dy i hc, lm gim c cc trung tm [nghin
cu v h tr] ging dy Vanderbilt, Northwestern,
v New York University, v ti nhn thy cun sch ny
cha ng nhng tng ti mi gip lm mi cm
nhn ca ti v nim vui trong dy hc. Ti xin trn
trng gii thiu cun sch ny n qu v.

Dn nhp

Cho mng bn n vi nm u tin trong ngh dy

hc. Ti hy vng cun sch ny s nh mt cun sch

hng dn du lch hu ch, ng hnh vi bn qua
nhng thch thc v c hi m bn s tri nghim khi
dn thn vo ngh nghip ny. Chng ta s dnh phn
ln thi gian ni v nhng th thch s chim phn
ln thi gian ca bn: l pht trin v ging dy cc
kho hc. Nhng chng ta cng s xem xt n cc vn
nm ngoi chng trnh lin quan n mi quan h
gia bn vi sinh vin v vi ng nghip.

Ti s khng p t nhng gii php ng. Cc

ging vin khng nhng khc nhau trong mc tiu,
phong cch dy, v trong nhng gi tr m h theo ui,
m h cn lm vic trong nhng bi cnh a dng, t
nhng kho hc c ba trm sinh vin n nhng bui

Peter Filene I 19

seminar c mi ngi tham gia, t nhng vin i hc

thin v nghin cu (research universities) n cc
trng cao ng cng ng (community colleges). V
th cun sch ny s m t mt lot nhng cch tip cn
khc nhau cho bn c nhiu la chn.

Song song , ti cng s trch dn mt s cng

trnh nghin cu thc chng gip bn nh gi
nhng u khuyt im ca cc chin lc s phm khc
nhau. Mc d cng tc nghin cu v vic dy v hc
ca loi ngi khng a ra nhng cu tr li c th,
n vn a ra nhng cch tip cn hu ch. Khng cn
phi pht minh li ci bnh xe. Chc chn l th. Ngi
ta cng khng mong bn tr thnh mt nh tm l hc
nhn thc. Thay v vy, ti xem bn nh mt chuyn gia
suy nghim (reflective professional), mt ngi c th
suy ngh mt cch su sc v cng vic dy hc ca
mnh v c th trao i iu vi ng nghip trn
phng din nhn thc.

y l mt cun sch hng dn ngn gn nhm

a ra nhng gi thay v trnh by cn k mi vn .
Nu mun c thm, bn xem th mc tham kho c
ch gii [ cui sch]. Nhng ti cho rng bn c rt t
thi gian, ngay c l c mt cun sch c vit ra
vi mc ch gip bn nng cao k nng ging dy v
trnh lng ph thi gian. V th, mi chng khng
nhng s ngn gn v thit thc, m cn cha ng s
khch l v nim hng khi.

20 I niem vui day hoc

Ti cng mun gip bn trt i gnh nng ca

vic phi lm cho ng vo ln u tin. Ngay c

nhng gio s c kinh nghim cng cn phi dy ba ln

iu chnh kho hc ca mnh cho ph hp. Ln u
tin l th nghim v vp vp, khi bn khm ph ra

nhng g c th v khng th lm c (Hy ngh n

bn tho u tin ca nhng bi bo khoa hc m bn

vit khi ang theo hc chng trnh sau i hc). ln

dy th hai, bn trnh nhng vp vp v sai lm ban

u (nh khi vit bn tho th hai ca bi bo). Sau

v ch sau bn mi c th quan tm n ni dung

v ng li li suy ngh v cu trc [ca kho hc] v

qu trnh [hc tp ca sinh vin]. V th ln trnh din

th ba mi c nhng g m bn mong i: tnh mch

lc, s nhp nhng v sc so. V thm ch sau , l

tng nht l bn khng ngng tm ti nhng gc cnh

v nhng b sung mi.

Phi chng iu ny c ngha l bn nn sn sng

chp nhn hai vng u thiu kh nng? Hon ton

ngc li. Trong khi hnh trnh ny c th gp ghnh

v bt thng vo lc ny hay lc khc, bn s c mt

mi lin kt c bit vi nhng sinh vin ca bn, bi v

cng ging nh h, y l ln u tin bn m ng

kho hc ny. Trong qu trnh hc tp, cc bn s cng

nhau tn hng nim hng khi v nhng iu bt ng

xy n (v ng l c s lo lng na).

Peter Filene I 21

iu ny a ti n vi mt nguyn tc s phm
nn tng ca cun sch hng dn ny. Khi bn dy, c
ngha l bn ang dn thn vo mt mi quan h vi
nhng sinh vin ca bn. iu ny c l qu r rng n
ni khng cn phi ni. Tuy nhin, khi bn ngi lp k
hoch cho kho hc, bn c th tr nn qu ch tm ti
vic t chc ni dung n ni qun mt rng 30 hay 130
con ngi s nhn vo bn ngay ngy u ng lp. Sau
khi tri qua rt nhiu nm hc vic, c l bn khng
kin nhn ng trc bc ging. Bn mng tng
nhng bi ging y tnh khi gi v nhng bui tho
lun c tnh cch thm d v nhng chuyn kho
mang li cho bn nhiu hng khi. Nhng phn ln
sinh vin i hc khng ng k hc kho hc ca bn
tr thnh nh s hc, nh tm l hc, nh trit hc,
hay l g i na nh bn. Mt s ngi yu thch dng
lch s c trnh chiu trn History Channel. Mt s
khc trng i lp Psych 101 [Tm l hc nhp mn] s
gip h t hon thin bn thn; nhng sinh vin khc
na th theo hc mn ny v l mn bt buc.

Trong cun sch hng dn ny, ti s thng

xuyn nhc bn rng dy hc l mt qu trnh hai chiu,
ci m cc hc gi nghin cu v gio dc gi l c tnh
i thoi (dialogic). Ging vin ni, nhng cc sinh
vin nghe v hiu nhng g? Vic ging dy ch thnh
. Mt knh truyn hnh ca Hoa K chuyn v ti lch s.

22 I niem vui day hoc

cng khi m vic hc cng thnh cng nh th. Thc ra,

mi quan h gia dy v hc khng ch n thun c
tnh i thoi, gia gio s v sinh vin, m cn c tnh
a thoi (polylogic), gia cc sinh vin vi nhau. H c
th hc hi ln nhau, hoc lm cho nhau hong s,
nhng d tch cc hay tiu cc, d ngm hay ni r,
h u ng vai tr ca mnh trong mi quan h s
phm. Cc sinh vin v gio s cng nhau trao i vi
mt thnh vin khc ca qu trnh ny: tc l, ch
mn hc.1

Xin vui lng ng hiu sai ti. Trong khi nhn

mnh n qu trnh tng tc ny, ti khng ngm
rng nhng iu mong i v s thc hnh ca sinh
vin s quyt nh nhng iu mong i v s thc
hnh ca bn. Mc ch ca vic dy hc khng phi l
lm tho mn nhng c mun ca ngi tiu th hay
l tm mt mu s chung thp nht. Bi v vic hc lin
quan n vic mo him bc ra ngoi nhng g m
ngi ta bit v tin tng, mt ging vin dy hiu
qu s dn sinh vin ra khi khu vc d chu ca h.
Ngi y s thch thc sinh vin bng nhng tng
cha c xc lp, t ra nhng tiu chun cao, i hi
kh nng t vn v lm vic tch cc. V trong khi lm
tt c nhng iu ny, ngi ging vin ch coi sinh
vin phn ng nh th no.

Trong mi quan h ba chiu ny gia ging vin,

sinh vin, v mn hc, ging vin v sinh vin khao kht

Peter Filene I 23

to ra ci m chng ta c th gi l mi trng hc tp
(learning environment). H cng tc vi nhau trong
cuc tm kim m h b cun ht bng s t m, h
nghin cu bng chng, h phn ng, tho lun v cht
vn, v cui cng i ti mt vi cch hiu khc nhau.
Chng hn nh, ti vn cn nh mt bui chiu khi
nhng sinh vin trong lp seminar dnh cho sinh vin
nm th nht ca ti ang tho lun v mt cun tiu
thuyt ca Andr Malraux, cun Mans Fate (Thn phn
con ngi). Sau hai ting tho lun cng thng, ti
ngh ngh gii lao. Cha c, cc sinh vin ca ti
phn i, trc ht chng ta phi hiu c thn phn
con ngi l g .

Lm th no ging vin to ra c mt mi
trng nh th? Bn a ra nhng cu hi m bn
mun theo ui, nhng cu hi m bn thy th v,
hay/p, v quan trng. Cc chng tip theo s gip
bn t c nhng iu , tuy vy bn cn phi
thit k nhng cu hi theo nhng cch khng
nhng cun ht cc hc gi [trong ngnh] m cn cun
ht sinh vin, nhng ngi mi chn t chn ro
bc vo lnh vc ca bn.

Hnh nh n d sau y s minh ha cho nhng

khi nim tru tng v cng xc lp nhng
nguyn tc ca ti. Dy hc khng nn ging nh nm
mt qu bng chy v pha sinh vin ang khu p

24 I niem vui day hoc

bng xem ngi nh trng hay trt. Tt nht,

ngi ging vin nn t chc tr chi nm a, mi sinh
vin cng nm bt v chuyn qua li mt tng.2

i vi ti, dy hc thnh cng mang li nhiu

nim vui. Ti mun gip bn c c mt tri nghim
tng t nh th.