Mc lc & Gii Thiu 1

Nhng iu Pht Dy
(WHAT THE BUDDHA TAUGHT)

Gia quyn L Kim Kha thnh tm n tng

Lin h: 0903753550
Nguyn cho cng c Php th ny c hi hng n
nhng ngi thn quyn & tt c chng sinh

2 Nhng iu Pht Dy

Ngi dch (L Kim Kha) gi bn quyn bn dch ting Vit. Bn dch ting Vit
ny c in n tng min ph v khng c sao in bn, tr mt s n bn
c s ng ca ngi dch.

Mc lc & Gii Thiu 3

Nhng iu Pht Dy
(WHAT THE BUDDHA TAUGHT)

H.T Tin S Walpola Rahula

Ngi dch: L Kim Kha

NH XUT BN PHNG NG - 2011

4 Nhng iu Pht Dy

Hnh trang ba trc:

y l nh c Pht Thch-Ca nm Ngi 41 tui. Bc nh ny do chnh tay
mt i t ca Pht l ngi Purna (Ph Lu Na) v. Bc nh c tm thy
bi cc nh kho c khi khai qut n . Nguyn bn ca nh tng ny c
lu gi ti Vin Bo Tng Anh Quc v c coi nh mt l Quc Bo.

Mc lc & Gii Thiu 5

Cho M, vi Ba, anh, em khut

Sabbadanam dhammadanam jinati

Mn qu v Chn L l mn qu cao qu nht

6 Nhng iu Pht Dy

Mc lc & Gii Thiu 7

Mc Lc
Trang
Li ta ca Thng Ta Chaokhun, Phra Metheevorrayarn........13
Li gii thiu ca gio s Paul Demieville..................................14
Li ni u ca tc gi Ha Thng Tin s W. Rahula................17
Li ca ngi dch........................................................................21
Bn Vit Tt...................................................................................27
c Pht.......................................................................................29
Danh mc cc vn gio l ca quyn sch trong cc Chng:

CHNG I
Thi Tinh Thn Ca Pht Gio
Con ngi l thng ng Con ngi l ni tng ta
ca chnh mnh Trch nhim S hoi nghi S t do
t tng S khoan dung Pht gio l mt Tn gio hay
mt Trit l? L Tht khng cn nhn hiu Khng phi
l c tin hay nim tin m qung, m l Thy & Bit Ngay
c Chn L cng phi bung b V d v chic b Suy
on tng tng l v ch Thi thc t V d v
ngi b trng tn.. ........................................................ 31

8 Nhng iu Pht Dy

CHNG II
T DIU
Diu Th Nht: Dukkha (Kh)
Pht gio khng bi quan cng khng lc quan, nhng thc tin
Ngha ca t Dukkha Ba kha cnh tri nghim Ba kha
cnh ca t Dukkha Mt Thc th sng l g? Nm tp hp
Un Khng c mt linh hn l i ngha vi vt cht (sc)
Dng chy lin tc Ngi ngh v ngh Cuc sng c s bt
u hay khi thy khng?............................................................ 52

CHNG III
Diu Th Hai: Samudaya
(S Khi Sinh Kh Hay Ngun Gc Ca Kh)
nh ngha Bn loi dng cht (thc n)? Gc r ca s kh
v lun hi Bn cht ca sinh v dit Nghip v Ti Sinh
Cht l g? Ti sinh l g?.........................................................72

CHNG IV
Diu Th Ba: Nirodha
(S Chm Dt Kh, S Dit Kh)
Nit-bn l g? Ngn ng v Chn L Tuyt i Cc nh
ngha Nit-bn Nit-bn khng phi l ph nh Nit bn l

Mc lc & Gii Thiu 9

Chn L Tuyt i Chn L Tuyt i l g? Chn l th khng

phi ph nh Nit-bn v Lun Hi (samsara) Nit-bn khng
phi l mt kt qu Ci g sau Nit-bn? Nhng l gii khng
ng v Nit-bn iu g xy ra vi mt A-la-hn sau khi cht?
Nu khng c T Ng, ai chng ng Nit-bn? Nit-bn trong
i sng hin hu..........................................................................81

CHNG V
Diu Th T: Magga
(Con ng Dn n S Dit Kh)
Con ng Trung o hay Bt Chnh o T bi v Tr tu
Hnh vi o c Nguyn tc v tm Tr tu Hai loi ca s
Hiu bit Bn trch nhim chc nng theo T Diu ?......... 96

CHNG VI
Trit L V-Ng (Anatta)
Linh hn hay T ng l g? Thng v Linh hn: T v hay
T th ? Gio L Ngc dng Phng php Phn tch v
Tng hp Vng Nhn Duyn, Duyn Khi Vn Ch T
do? Hai loi Chn L Mt s quan im sai lm c
Pht nht nh ph nhn T Ng, Ta S im lng ca c
Pht tng v ci Ta hay T Ng l mt cm tng m
nht Thi ng n Nu khng c T Ng, ci Ta, ai s
nhn lnh kt qu ca Nghip? Trit L V Ng khng phi l
ph nh..................................................................................107

10 Nhng iu Pht Dy

CHNG VII
Thin: Tu Dng Tm (Bhvana)
Nhng quan im sai lm Thin khng phi l thot khi cuc
sng Hai dng Thin Bn Nn Tng Chnh Nim (T Nim X)
Thin qun v Hi th Chnh Nim trong sinh hot i sng
Sng trong Thc Ti Thin qun v Cm Th v Tm
Thin qun v cc ti v o l, v Tm linh v v Tr tu....134

CHNG VIII
Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay
Nhng quan im sai lm o Pht cho tt c mi ngi o
Pht trong i sng hng ngy trong Cuc sng gia nh v x hi
Cuc sng ca Pht T ti gia cng cao thng Lm th no
tr thnh mt Pht T Nhng vn v kinh t v x hi Ngho
i: Nguyn nhn Ti phm Tin b v vt cht v tinh thn
Bn loi hnh phc ca i sng Pht T ti gia Bn v vn
chnh tr, chin tranh v ho bnh Bt bo ng Mi ngha nh
Vua Thng ip ca c Pht iu c thc tin khng? V
d v nh vua Pht t Asoka Mc tiu ca Pht gio..............149

CHNG IX
Mt S Kinh Quan Trng
(do tc gi dch)
Kinh Chuyn Php Lun (Dhammacakkappavattana-Sutta).....169
Kinh La (Adittapariyaya-sutta)................................................174

Mc lc & Gii Thiu 11

Kinh Php C (Dhammapada)-Nhng Li Chn L.............178

Kinh T Bi (Metta-sutta)............................................................195
Kinh Hnh Phc (Mangala-sutta)..............................................198
Kinh Li Khuyn Dy Sagala (Sagalovada-sutta).....................201
Kinh V D V Tm Vi (Vatthpama-sutta)..............................213
Kinh Dit Tr Nhng u Lo v Phin No
(Sabbsava-sutta)..........................................................................220
Kinh Nim X (Satipathna-sutta)-Bn Nn Tng
Chnh Nim..............................................................................233
Nhng Li Cui Cng Ca c Pht (trch trong Kinh
i Bt-Nit-bn (Mahaparinibbana-sutta)...........................250

CHNG X
Gii Thiu Tam Tng Kinh Nguyn Thy
S Lu Truyn Ca Cc Tng Kinh Nguyn Thy...................254
Tam Tng Kinh Nguyn Thy bng ting Pali.........................257
A- Kinh Tng (Sutanta-Pikata)................................................258
B- Lut Tng (Vinaya-Pikata).................................................262
C- Vi Diu Php Tng (Abhidhamma-Pitaka).........................263
Ph nh:Quy c Trch Dn Kinh in Nguyn Thy
(ca C s Tin s Bnh Anson)......................................................264
Th Mc Thut ng Pht hc Pali-Vit (xp theo a,b,c)......272
Danh mc nhng sch chn lc tham kho &
nghin cu Pht hc....................................................................285
V Ngi Dch.........................................................................287

12 Nhng iu Pht Dy

Mc lc & Gii Thiu 13

Li Ta
Nhng iu Pht Dy l mt trong nhng quyn sch ni v
Pht hc bn chy nht cc nc phng Ty, c dch ra nhiu
th ting v c ti bn nhiu ln k t khi n c xut bn u
tin vo nm 1958 ti London.
Quyn sch thch hp cho mi ngi thuc nhiu trnh kin
thc khc nhau v Pht hc. N gm nhng chng vit v T
Diu , Thin Pht gio, Trit l V Ng, cc phng php Thin
trong cuc sng v cc bn dch ca nhiu Kinh nguyn thy, ghi
li nhng li dy ca c Pht. Ti tin chc rng Nhng iu Pht
Dy l mt quyn sch tham kho cc k gi tr cho bt c ai
quan tm v mun bit v Pht gio. Bt k ngi theo hc Pht
t lu, th ngi s lun khm ph ra iu mi m hoc b sung
mt cch tha mn hn nhng kin thc v Pht hc m ngi y
hc trc .
Nhiu ngi phng Ty ving thm Thi Lan, min t ca nhng
Cha ching xinh p hoc n nhng nc phng ng khc cng
s tm thy quyn sch ny l mt quyn sch l tng h c v
tm hiu v Pht gio.
Cu mong cho Chn L s c thy bi mi ngi.

Thng ta Chaokhun
Phra Metheevorrayarn
Cha Wat Raja-o-rasaram
Chomthong (Bangkhutien),
Bangkok.

14 Nhng iu Pht Dy

Li Gii Thiu
ca Gio s Paul Demieville

Thnh vin Vin Hn Lm Php Quc

Gio s trng i Hc Php Quc
Gim c Khoa Nghin Cu Pht-hc, trng Cao hc (Paris)

Quyn sch ny trnh by v Pht gio bng mt tinh thn hin

i bi mt trong nhng i din uyn bc ca Pht gio, mt
cao tng ng o. Ho thng Tin s W. Rahula t hc ti
Tch-Lan v tng gi nhng chc v quan trng trong mt tu
vin hng u (Tu vin Pirivena) o quc ny, ni m Gio
php ca c Pht c truyn b vo thi vua Asoka v
c gi nguyn vn bn sc ca truyn thng cho n tn
hm nay. D vy, sau khi c trng thnh trong truyn thng
t hc v thch ng vi yu cu i din vi tinh thn mi
v nhng phng php nghin cu mang tnh khoa hc ca quc
t, Ngi theo hc trng i hc Tch-Lan, ri ly bng C
Nhn Danh D ( London), v sau ly bng Tin s Trit hc
ti i hc Tch-Lan vi Lun n uyn thm v Lch s Pht
Gio ca Tch Lan.
Ngi lm vic cng vi nhng gio s danh ting i hc
Calcutta, n v c tip cn mt thit vi Pht gio i Tha,
vn l trng phi Pht gio hin hnh t Ty Tng n cc nc
Vin ng. Ngi quyt nh i vo nghin cu qua vn h
Ty Tng v Trung Hoa m rng tm hiu bit thu o ca
mnh v Ngi hn hnh n trng i Hc Paris (Sorbonne)
ca chng ti thc hin mt nghin cu v Ngi Asanga (V
Trc) - nh trit hc nghin cu li lc ca Pht gio i Tha
vn c truyn tng bng ting Phn m nhng tc phm chnh

Mc lc & Gii Thiu 15

bng ting Phn b tht lc - v phi thc hin nghin cu

thng qua nhng bn dch bng ting Ty Tng v Trung Hoa. T
n nay (1958-ND) tm nm k t khi Tin S Rahula n
vi trng chng ti, trong c-sa, y vng, ht th khng kh Tri
Ty, su tm nghin cu trong Ngn nm gng c soi Kim C
tm trong dng gng c nh sng phn chiu ph qut
bao trm ca Pht php.
Quyn sch ny, Ngi nh ti ph cp ra cc nc phng Ty, l
mt tc phm trnh by sng t v nhng nguyn l nn tng v ct
li ca hc thuyt Pht gio vn c tm thy trong cc Vn bn
Kinh c xa, hay c gi l Kinh A Hm (Agamas) bng ting
Phn (gm 4 b l: Trng A Hm, Trung A Hm, Tng Nht A
Hm, v Tp A Hm) v trong Tam Tng Kinh (Tipitaka) bng ting
Pali (gm 5 b l: Kinh Trng B, Trung B, Tng Chi B, Tng
ng B v Tiu B). Tin s Rahula l ngi c kin thc v song v
nhng tng Kinh nguyn thy ny.
Pht gio c lu truyn, din dch khc nhau qua nhiu th k
v nhiu vng rng ln khc nhau. Nhng Pht gio y c trnh
by bi Tin s Rahula trong quyn sch ny y tnh nhn vn,
hp l v rt khoa hc c cng c vng chc bi rt nhiu bng
chng chnh thng ca cc Kinh tng nguyn thy, nhng trch dn
t Kinh tng gc t ni ln tt c, c nh Ngi ch phi c li
h chng ta nghe m thi.
Trong khi ging gii Ngi da vo cc trch dn bng li dch thut
ngha t v ngha mt cch chnh xc, rt r rng, n gin, trc
tm v khng h lm ra v thng thi, khch so. Mt s ging gii
c th cn tho lun thm, l lc m Ngi mun khm ph li trit
l Pht gio i Tha t trong Kinh nguyn thy ting Pli. V vi
s quen thuc vi ngun Kinh tng Pali ny gip Ngi mang li
mt ngun nh sng mi cho n.

16 Nhng iu Pht Dy

Ngi th hin mnh l mt ngi hin i, nhng ngi c gng trnh

nhng so snh, i i ny n vi cc dng t tng khc ca th
gii ng i. Xin dnh cho c gi s nh gi cao tnh hin i,
kh nng ng dng ca mt hc thuyt (Pht gio) t trong tc phm
hc thut ny, vi nhng ging gii giu tnh nguyn thy nht m
Ngi trnh by.

Gio s Paul Demieville

Mc lc & Gii Thiu 17

Li M u
(ca tc gi)
C th gii hm nay ngy cng quan tm n Pht gio. Nhiu trng
lp v nhm nghin cu hnh thnh v nhiu s lng sch v
Pht gio xut hin. Tuy nhin, iu ng tic l nhng quyn
sch c vit bi nhng ngi khng tht s c nng lc hoc
c nhng ngi a vo trong tc phm ca mnh nhng gi thuyt,
nhn nh t nhng tn gio khc gy ra nhng sai lch. Chng hn
c mt gio s va mi vit mt quyn sch v Pht gio, thm ch
khng bit c Ananda, th gi thn cn ca c Pht, l mt T
kheo (tu s), m cho rng Ananda l mt c s!. Kin thc v Pht
gio c truyn b trong nhng quyn sch loi ny xin cho c
gi t tng tng l nh th no.
Trong quyn sch b nh ny, ti mun gi n nhng c gi qung
i c hc vn v tr tu, nhng cha c hiu bit c bit g v
Pht gio v mun bit c nhng iu Pht dy tht s l g. V
v li ch ca nhng c gi ny, ti c gng trnh by cc ti mt
cch trung thnh v chnh xc nhng ngn t tht s c dng bi
c Pht, mt cch ngn gn, trc tip v gin d nht, y nh chng
c ghi li trong Tam Tng Pali (Tipitaka) m cc hc gi u cng
nhn l t liu c xa, u tin nht v nhng li dy ca c Pht.
Nhng d liu c dng, nhng an trch dn trong quyn sch
ny u c ly trc tip t nhng tng Kinh nguyn thy . Ch
c vi ch khc, ti cng tham chiu, trch dn thm trong nhng
trc tc, vn bn ra i sau tng Kinh gc.
Ti cng mun nhm vo nhng c gi vn tu hc c mt s
kin thc v nhng iu Pht dy v mun i su hn na hc
hi thm. V vy, ti cng cung cp, nh km khng ch cc nhng
Thut ng tng ng trong ting Pali, m cn trch dn cc cu

18 Nhng iu Pht Dy

t ca Kinh nguyn thy di phn Ch Thch cui mi trang

v mt th mc nhng sch chn lc c gi tr tham kho, nghin
cu v Pht hc.
Tuy nhin, kh khn ca ti cng c nhiu th: Trong sut quyn
sch, ti c gng trnh by gio trnh ny cho c nhng ngi cn
xa l v nhng s ng quen thuc (vi Pht gio), lm cho cc
c gi hin i hiu c v hiu ng, m khng phi lm mt i
bt k ngha v hnh thc no ca cc bi ging ca c Pht. Khi
vit quyn sch ny, cc bi Kinh c xa tri chy trong tr c ti,
ti rt thn trng gi nguyn vn cc t ng ngha v cc ngn t
lp i lp li, vn l mt phn ca cc li thuyt php ca c Pht
c truyn ming n chng ta ngy hm nay, mc ch l cho
c gi mng tng c cch thuyt ging m c Pht hay s
dng. Ti c gng gi ngha dch gn st ngha nh vn bn gc ca
Kinh nguyn thy; v c gng lm cho cc cu t c trch dch tr
nn d dng v d c.
Nhng mt iu na l rt kh m trnh by mt tng, ngha m
khng lm mt i t nhiu s dung d, gin d ca mt s ngha ring
bit m c Pht mun khai ging nh vy. Nh ta sch Nhng
iu Pht Dy c chn cho quyn sch ny, ti cm thy
tht sai tri nu khng trch dn ra nhng t ng, v c nhng hnh
nh minh ha m c Pht dng ging dy, hn l chi u tin
din dch vi mt s hi lng no m vn cn ri ro l lm sai lch
ngha tht s.
Ti trnh by trong quyn sch ny hu ht mi iu c khp
ni chp nhn l nhng li dy, gio php ct li v nn tng ca c
Pht. l cc hc thuyt v T Diu , v Bt Chnh o, v Nm
Un, v Nghip, v Ti Sinh, v Duyn Khi (Paticcasamuppada),
v Thuyt V Ng (Anatta), v Nn Tng Chnh Nim (Satipatthana,
T Nim X).

Mc lc & Gii Thiu 19

L t nhin l c nhng din t kh m quen thuc i vi

nhng c gi phng Ty. Ti xin gi rng nu l mt c gi
phng Ty, ngi y nn bt u bng Chng I, ri c sang
cc Chng V, VII, VIII, ri sau quay tr li Chng II, III,
IV v VI sau khi cc nh ngha chung c lm r v sng
ng hn.
Mt iu na l: khng th no vit mt quyn sch v nhng li
Pht dy m khng a ra c hay khng tp trung vo nhng
Ch ca gio php m c hai trng phi Pht gio Nguyn
Thy (Theravada) v Pht Gio i Tha (Mahayana) u chp nhn
ng l nn tng t tng ca mnh.
Theravada-Hinayana (Chic Xe Nh, trc y gi l Tiu Tha)
khng c dng na, m c gi l Trng Phi Trng Lo
(Theras) v Pht Gio i Tha (Chic Xe Ln) l hai trng phi
ln nht ca Pht Gio ngy nay.
Theravada hay Trng Phi Trng Lo c coi l Pht Gio
Nguyn thy chnh thng, c pht trin cc nc Tch Lan,
Min in, Thi Lan, Campuchia, Lo v Chittagong min
ng Pakistan. Trng phi i Tha c pht trin sau ny
v c thnh hnh rng ri cc quc gia Pht Gio khc nh
Trung Quc, Nht Bn, Ty Tng, Vit Nam, Triu Tin . C
nhng khc bit gia hai trng phi, ch yu l v mt s nim
tin, cch tu tp v nghi thc (v gii lut v l nghi), tuy nhin
nhng gio php quan trng c cp v bn lun trong quyn
sch ny u c hai trng phi Pht Gio Nguyn Thy v
i Tha nht tr ging nhau.
Cn mt iu ti cn lm l ni li cm t n Gio s
E.F.C.Ludowyk, l ngi mi ti vit quyn sch ny, v tt c
nhng s gip m ng dnh cho ti, v nhng s quan tm

20 Nhng iu Pht Dy

v nhng gi ng dnh cho quyn sch, v cng nh ng dnh

thi gian c li bn tho ca ti. Li cm t su sc cng dnh
cho c Miss Marianne Mohn, ngi c ht bn tho v a ra
nhng gi hiu chnh qu gi. Cui cng, ti tht s mang n
Gio s Paul Demieville, ngi thy ca ti Paris, vit Li
Ta tt p cho quyn sch ny .
W. RAHULA
Paris, Thng By, 1958

Mc lc & Gii Thiu 21

Li ngi dch
Ti tnh c tm thy mt n bn gc ca quyn sch ny khi
thm ving ngi Cha Pht Ngc (Wat Phra Kaew) Bangkok,
Thi Lan, n bn ny c ti bn nm 2010 ti Thi Lan (n
bn u tin ca tc gi c xut bn ln u tin nm 1958
ti London).
Ti c qua v tht th v nhn thy rng, y l mt quyn sch
qu gi, chng ta tm thy nhng bng chng chnh xc t Kinh
in Pali c xa v nhng gio l c bn c trch dn ny u
c chp nhn l gio l chung bi hai trng phi chnh ca Pht
gio: Pht gio i Tha v Pht gio Nguyn Thy. Nhng lun
ging c tc gi dn dt cng vi hng trm d liu v trch dn
quan trng m ngi cng phu chn lc t kho tng Tam Tng Kinh
Pali v c nhng kinh, lun ging ca Pht Gio i Tha (nh Kinh
Lng-gi; A-t-t-ma Tp lun, i Tha Nhp Lng-gi ca ngi
V Trc; Trung Qun Lun ca ngi Long Th). Qu c gi s
tm c nhng thng tin, gii thch qu gi trong nhng phn Ch
Thch cui mi trang.
V v nhng iu , quyn sch ny, nh c gi c qua phn
gii thiu trn y ca GS. Paul Demieville v tc gi Ha thng
Tin S W. Rahula, s thch hp v lm quan tm tt c mi ngi,
t nhng Pht t s c mi tm hiu Pht php cho n nhng c
s ti gia, v cc Tng Ni xut gia tng c c duyn t hc o
Pht, cho n nhng sinh vin Pht gio hay ang nghin cu Pht
gio nh mt b mn: H s tm thy, tm thy li, hiu thm cng
nh chim nghim li v nhng li dy ca c Pht mt ln hay
nhiu ln na, thng qua li vit tht dung d m su sc, bng
by m chn thc ca tc gi, mt nh hc thut li lc, mt Ho
thng ng o.

22 Nhng iu Pht Dy

Khi tham kho mt s thut ng chuyn mn bng ting Pali, ting

Anh c nghin cu v s dng bi cc Thy, T trc y, ti
cng v tnh nhn ra quyn sch ny cng tng c bin dch
bi Ni s Tr Hi nm 1966 mang tn Con ng Thot Kh. Ti
ch nhn thy l bn dch trc y s dng ngn ng ca nhng
thp nin hn na th k trc, vn s dng nhiu t Hn Vit m
ti thit ngh rt nhiu Pht t ngy nay kh m c c vn t nh
vy, c bit l thut ng Pht hc Hn Vit, h bt u tm hiu
v Pht gio. l nhng Pht t ln tui nhng min nng thn,
xa xi, vn khng c duyn phc tip cn vi nhiu sch v, gio
dc ca nhng thp nin y chin tranh trc kia. l nhng Pht
t tr tui hm nay, v ang trao di thm kin thc Pht php,
cng nh nhng hc sinh trung hc, sinh vin i hc nghin cu
Pht hc...vn cng khng d dng hiu c ngay ngha ca cc
t ng Pht hc bng ting Hn Vit.
D nhin, i vi nhng ai c kin thc v ting Hn v Hn Vit s
c kh nng tip cn vi kinh in Pht gio i Tha qua cc vn
bn bng ting Hn Vit.
i vi nhng kin thc Pht gio vn c cng nhn bi c hai trng
phi Nguyn Thy v i Tha, chng ta c nhiu c hi tip cn v
dch trc tip t ting Pali hay ting Anh qua ting Vit hin i. iu
s rt thun li cho i a s Pht t c th d dng c hiu.
Ri vi s ng vin ca cc qu thy Thin Vin Trc Lm
Lt, ti c gng nghin cu, tham kho cn thn dch quyn sch
ny, din t trn vn ht ca tc gi v thut ng kinh ra ting Vit
cc c gi ni trn d dng hiu r ngha v ngha ca nhng
li dy ca c Pht.
Nhiu ch mang tnh thut ng su rng, ch ca gio l, sau
khi dch ra ting Vit, ti cng c gng m ngoc t Hn Vit tng

Mc lc & Gii Thiu 23

ng, cho nhiu ngi quen hc cc thut ng ny cng d

dng nhn ra. V d: Bt an v lo lng (Tro hi), By Yu T Gic
Ng (Tht Gic Chi)Nhiu ch nh vy, ti u tham kho nhng
trc tc cng nh cc ngun t liu khc nhau mt cch cn thn v
buc phi dng li mt s danh, tnh t Hn Vit, mt khi v khch
quan ting thun Vit vn cha vn t v s giu ngha din
t trong nhng trng hp . Ti tri n c Ni S Tr Hi nh mt
s tham kho v thut ng c dng bi Ni S, mt hc gi xut
gia ng t ho ca gii Pht hc Vit Nam.
Nhng mc ch trc sau cng l cho ngi c s c d dng
mt quyn sch, mt bn kinh bng t duy ting Vit m chng ta
nghe, ni, c, vit hng ngy m khng phi t duy qua mt ngn
ng khc hiu. i vi cc Tng Ni, nh nghin cu, sinh vin
Pht hcang nghin cu Pht hc bng nhiu th ting, xin gi
qu v c th tham kho thm bn gc bng ting Anh ca quyn
sch c pht hnh rt nhiu nh sch trn th gii hay trang in
t nh: quangduc.com/ whatbuddhataught hay sridb.com.
Phn cui ca quyn sch l nhng trch dch mt s Kinh nguyn
thy quan trng m tc gi ch thn chn dch v gi gm vo
quyn sch ny. S gi gm l: Pht gio khai ging bng L Tht
ca cuc i v Chn l ca th gii (Kinh Chuyn Php Lun), ch
khng phi mt ci g tn th nh trong mt tn ngng; v lng
yu thng dnh cho ng loi v chng sinh, v quan nim hnh
phc, iu lnh v iu xu, v quan nim sng, quan h gia nh,
x hi, kinh ttrong hng ngy c c hnh phc v iu lnh
(Kinh T Bi, Kinh Hnh Phc, Kinh Li Khuyn Dy Sagala);
v nhng cch tu tp c bn, nn tng dnh cho c nhng tu s ln
c s ti gia (Kinh Tr Dit Tt C u Lo & Phin No, Kinh V D
V Tm Vi, Kinh Nim X), m ch cn nh vy v lm ng nh
vy, mt ngi c th hon ton tu tp tt, thm ch c hng ngn
ngi c th gic ng vo thi c Pht thuyt ging. Nhng

24 Nhng iu Pht Dy

Kinh ny chc chn l mt bn dch cng phu t kinh Pali c xa

nht, vi trnh ngn ng v tu hc uyn bc ca Ngi.
Qua hn na th k t lc pht hnh trn th gii, quyn sch c
cho l hay nht, c th gi y l mt lun n cng phu, khng
s nhng bn lun y v nhng ngha ct li ca Pht
gio. V vy, quyn sch ny c th c dng nh mt dng
lm t liu trch dn trong qu trnh dy v hc bi cc Tng, Ni
v Tng sinh trong nhng kha hc chnh quy cc trng, nhng
o trng.
Ti thm mang n nhng ngi thy: HT. Thch Thanh T, TT. Thch
Thng Phng (Thin vin Trc Lm Lt), bng nhng gp g v
nhng ging dy ca cc thy, ti hc c nhiu L Tht v
ngha cao su trong nh sng Pht Php. Nhiu li cm n cng dnh
cho cc qu thy Kh nh, Thng Kim, Bo T, Kh Kin (thin
vin Trc Lm Lt, thin vin Thng Chiu), cc thy gn
gi v ng vin ti tht nhiu trn bc ng hc Pht v lm Pht
s Vit Nam.
Trong , s mang n kh qun dnh cho thy Thch Trc Thng
Tnh, ngi dnh nhiu thi gian nht gip ti hng
ngy trong nhiu nm lm Pht s, n hnh kinh sch, v cng
chnh l ngi thy khch l ti n lc chuyn dch quyn
sch ny ra ting Vit v thy l mt trong nhng ngi gip
c li bn tho.
S nh n cng xin gi n GS. Tin S Joseph Paul, H Washington,
v gi cho ti thc hin Lun vn Cao hc Qun Tr (nm 20032004) v nhng vn sc tc, tn gio v nhn lc trong Kinh
doanh Quc t. iu nh l mt nhn duyn ln trong i, tht
may mn, cho ti bc vo tm hiu Pht Php, tip tc trau di cho
n hm nay.

Mc lc & Gii Thiu 25

Cm n nhng Pht t Nguyn Th Thu Nga, Ng c Ln, L

Hong Phi, Nguyn Th Thu Nga, L Kim Hn v ban n hnh
mit mi gip ti trong vic nh my, hiu chnh bn dch.
V trnh tu hc c hn so vi bin tri thc khng d lnh ng ht
c v nhng s xut khng th trnh c trong khi son tho v
n hnh, knh mong cc c gi vui lng cm thng v gp , b
sung cho quyn sch ny.

Lt, cui ng nm Canh Dn, 2010

(Pht Lch 2554)
L Kim Kha

26 Nhng iu Pht Dy

Chn thnh cm n C s Tin s Bnh Anson gip v cho

php a vo bi nghin cu qu gi Quy c Trch Dn Kinh
in Nguyn Thy ca ng nh phn Ph nh trong ln ti
bn 2011 ny.

Mc lc & Gii Thiu 27

BNG VIT TT
(Tn cc Kinh & Lun ging c trch dn bi tc gi)

Anguttara-Nikya: Tng Chi B Kinh, (bn in ca

Devamitta Thera, nxb Colombo, 1929 v bn in Hi Kinh
in Pli - PTS).

A:

Abhisamuc: Abhidharma-Samuccaya: A-t-t-ma Tp Lun (ca

ngi Asanga V Trc).
D:

Dgha-Nikya: Trng B Kinh, (bn in Nrvsa

Thera, nxb Colombo, 1929).

DA:

Dgha-Nikyatthakath: Ch Gii Trng B Kinh, (bn

in Sinmon Hewavitarne Bequest Series, nxb Colombo).

Dhp:

Dhammapada: Kinh Php C, (bn in K. Dhammaratana Thera, nxb Colombo, 1926).

DhpA:

Dhammapada Atthakath: Lun Ging Kinh Php C,

(bn in Hi Kinh in Pli - PTS).

Dhs:

Dhammasangani: B Php T, (bn in Hi Kinh in

Pli - PTS).

Lanka:

Lankvatra: Kinh Lng Gi, (bn in Nanjio, Kyoto,

1923).

M:

Majjihima-Nikya: Trung B Kinh, (bn in Hi Kinh

in Pli PTS).

MA:

Majjihima-Nikyatthakath, Papncasdan: S Gii

Trung B Kinh, (bn in Hi Kinh in Pli- PTS).

28 Nhng iu Pht Dy

Madhyakri: Mdhiamyka-Krik: Trung Qun Lun (ca ngi Long

Th), (bn in L.de la Vallee Poussin (Bib. Budd. IV).
Mh-Strlankra:
Mahyna-strlankra: i Tha Nhp Lng Gi
(ca ngi V Trc), (nxb Paris, 1907).
Mhvg:

Mahvagga: i Phm (thuc Lun Tng), (bn in

ca Saddhtissa Thera, nxb Alugama, 1922).

PTS:

Pli Text Society: Hi Kinh in Pli ( London,

Anh Quc).

Prmj:

Paramatthajotik, (bn in Hi Kinh in Pali - PTS).

S:

Samyutta-Nikya: Tng ng B Kinh, (bn in Hi

Kinh in Pli - PTS).

Srattha:

Sratthappaksin: Hin Dng Tm Ngha Lun, (bn

in Hi Kinh in Pali - PTS).

Sn:

Suttanipta: Tiu B Kinh, (bn in Hi Kinh in

Pli - PTS).

Ud:

Udna: Kinh Pht T Thuyt, (nxb Colombo, 1929).

Vibh:

Vibhanga: B Phn Tch (b th hai trong 7 b ca

Vi Diu Php Tng Abhiddamma), (bn in Hi Kinh
in Pli - PTS).

Mc lc & Gii Thiu 29

C PHT
c Pht, tn Ngi l Siddhatha (Tt-t-a, ting Phn:
Siddhartha) v h l Gotama (C-m, ting Phn: Gautama) sinh
trng vng Bc n vo th k th 6 trc Cng Nguyn.
Cha ca ngi l vua Suddhodana (vua Tnh Phn) l ngi tr
v vng quc ca dng h Thch Ca (Sakyas, thuc nc Nepal
ngy nay). M ca Ngi l Hong Hu Maya. Theo phong tc
truyn thng thi by gi, ngi kt hn lc cn rt tr, nm
16 tui, vi cng cha Yasodhara (Da Du La) xinh p v
tit hnh. Chng thi t sng trong cung in khun vng, thc
ngc. Nhng bng mt ngy, sau khi chng kin s tht ca cuc
sng v s au kh ca con ngi, ngi quyt nh i tm gii
php - con ng gii thot khi s kh au ca th gian. Vo
tui 29, ngay sau khi ngi con trai Rahula (La-Hu-La) ra i,
ngi ri khi hong cung v tr thnh mt tu s kh hnh vi hy
vng tm ra con ng gii thot.
Su nm tri, tu s kh hnh C-m (Gotama) lang thang khp cc
thung lng sng Hng, gp g tt c cc v o s, hc tp v tu tp
theo phng php hnh xc kh hnh ca h. Nhng nhng s tu
kh hnh khng lm hi lng mc ch ca Ngi. V vy, ngi
t b tt c tn gio v nhng cch tu tp truyn thng v t i
tm con ng ring cho mnh.
Vo mt bui ti, ngi di mt gc cy (t , cy ny c
gi l cy B- hay cy Tr Tu) bn b sng Niranjar (Nilin-kin) gn Buddha-Gaya (tc B- o Trng, gn Gaya,
bang Bihar ngy nay, n ), nm y c 35 tui, Ngi gic
ng thnh o. K t sau , ngi c gi l Pht, c ngha l
Ngi Gic Ng.

30 Nhng iu Pht Dy

Sau khi gic ng, c Pht C-m ni bi thuyt ging u tin

cho nhm 5 anh em ngi bn tu kh hnh xa kia Vn Nai
Isipatana (thuc Sarnath ngy nay), gn Benares (Ba-la-ni). T
lc cho n 45 nm sau, c Pht thuyt ging cho tt c
mi ngi, nam n, t cc vua cha cho n bn nng, t cc Bla-mn cho n k v loi, t nhng ti phit giu c cho n k
n my, t thnh nhn cho n bn cp bc - m khng h c mt
cht phn bit no i vi bt c ai. Ngi nhn ra rng khng c
bt k s khc nhau gia tng lp hoc nhng nhm ngi no, v
Con ng Chnh o Ngi m ra cho tt c mi ngi, bt k
ai mun tm hiu v tu tp theo con ng .
n nm 80 tui, c Pht t gi trn gian ti Kusing, thuc tnh
Utta Pradesh, n ngy nay.
Ngy nay, o Pht c mt cc nc Tch Lan, Min in, Thi
Lan, Cam-pu-chia, Lo, Vit Nam, Ty Tng, Trung Hoa, Nht
Bn, Mng C, i Loan v mt s vng thuc n , Pakistan
v Nepal, v mt s vng thuc Lin-X c. Dn s theo Pht Gio
khong hn 500 triu ngi (vo nm 1958 khi tc gi vit quyn
sch ny - ND).

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 31

Chng I
Thi Tinh Thn Ca Pht Gio
Trong tt c nhng ngi sng lp tn gio th c Pht (nu chng
ta c php gi Ngi l ngi sng lp mt tn gio theo ngha
thng thng ca t ny) l ngi thy duy nht khng t cho mnh
l ai hn l mt con ngi bnh thng, mt ngi trong sch v
gin d. Nhng ngi thy (o s) khc u t cho mnh l Cha,
Tri hoc l hin thn ca Cha, Tri hoc l ha thn ca ng
sng to nh th.
c Pht khng nhng ch l mt con ngi bnh thng m Ngi
cn tuyn b l khng i din cho Cha Tri hay mt ng sng to
hay mt th lc siu nhin bn ngoi no c. Ngi t c s
chng ng chn l bng nhng n lc v tr tu c nhn ca mt con
ngi. Mt ngi, v ch c th l con ngi, mi c th tr thnh
Ngi Gic Ng, tr thnh Pht. Mi ngi u c tim nng
tr thnh mt ngi gic ng, mt v Pht, nu bn thn ngi
quyt tm v n lc. Chng ta c th gi c Pht l mt Ngi xut
chng, Ngi l mt ngi hon thin v phm cht nhn vn.
Theo c Pht, con ngi l v tr thng ng. Con ngi chnh
l ch nhn ca chnh mnh, v khng c mt ng cao siu hay mt
th lc quyn nng no cao hn phn xt hay nh ot vn mnh
ca con ngi.
c Pht dy: Chnh mi ngi l ni nng ta ca chnh
mnh, cn ai khc l ch nng ta ca mnh?1. Ngi khuyn
rn cc t ca mnh rng: Hy l ch da ca chnh bn thn
mnh v khng nn i tm s gip hay nng ta ngi
1

Dhp. XII 4.

32 Nhng iu Pht Dy

khc2. Ngi thuyt ging, khuyn bo v kch thch cc hc

tr phi t mnh gii thot cho mnh v mi ngi u c kh nng
gii thot mnh khi nhng rng buc, dnh mc bng n lc v
tr tu c nhn. c Pht dy rng: Cc thy hy t lm nhng
vic ca mnh, cn Nh Lai3 ch ging dy cch lm4. Nu c
Pht c gi l ng cu th i chng na, th iu cng ch
c ngha l Ngi tm ra con ng i n s Gii thot, con
ng i n Nit-bn. Nhng mi chng ta phi t bc i trn
con ng .
Chnh v s cao n lc v trch nhim c nhn trong vn tu
tp, m c Pht lun cho php cc hc tr c t do. Trong kinh
i Bt Nit Bn, c Pht ni rng Ngi khng bao gi ngh rng
Ngi kim sot Tng on5 hoc mun rng Tng on phi ph
thuc vo Ngi. Ngi ni rng khng c mt trit l b truyn
trong gio php ca mnh hoc khng c iu g cn gi trong nm
tay ca ngi thy (acariya-mutthi), hoc ni cch khc, chng c
iu g cn giu trong tay o ca ngi thy.6
Thng thng khng c nhiu s t do tng nh vy trong cc tn
gio khc. Theo c Pht, s t do nh vy l rt cn thit cho s tu
tp ca mi ngi, bi v s gii thot cua mt ngi l hon ton
ph thuc vo s chng ng Chn L ca ngi y, ch khng ph
thuc vo n hu c ban cho mt tn ch v nghe theo gio iu
ca mt ng ton nng hoc th lc siu nhin no .
D II (nxb Colombo, 1929), tr.62 (Mahparinibbna-sutta: Kinh i Bt Nit-bn).
Tathgata (Nh lai) Ngi t n Chn L, hay Ngi tm ra Chn l.
Danh t ny c Pht thng dng t xng v ch chung cc c Pht khc.
4
Dhp. XX 4.
5
Sangha: c ngha cng ng, on th, nhng trong Pht gio danh t ny
ch Cng ng cc Tu s Pht gio, ngha l: Tng on. Pht, Php (Dhamma, Gio Php) v Tng (on th Tu s hay Tng gi) c gi l Tam Quy
(Tisarana) hay Tam Bo (Tiratana).
6
D II (nxb Colombo, 1929), tr.62.
2
3

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 33

Mt ln n c Pht gh thm mt th trn nh tn l Kesaputta

thuc vng quc Kosala. Dn y c gi tn chung l nhng
ngi Kalama. Khi nghe tin c Pht ang trong th trn, nhng
ngi Kalama n thm Ngi v tha rng:
Tha Ngi, c mt s n s v B-la-mn n thm Kesaputta. H
din gii v biu dng nhng gio thuyt ca h, v cng lc h
ch trch v bi bc nhng gio thuyt ca ngi khc. V ri li c
nhng nhm n s v B-la-mn khc cng n, v n phin h
cng din gii v biu dng nhng gio thuyt ca h v cng lc
h ch trch v bi bc nhng gio l ca ngi khc. Nhng i vi
chng ti, tha Ngi, chng ti lun lun nghi ng v hoang mang
khng bit rng trong s nhng n s v B-la-mn ng knh ai
ni ng l tht v ai ni sai l tht.
Nghe vy, c Pht a ra mt s li khuyn, li khuyn khch
quan duy nht tm thy trong lch s cc tn gio, nh sau:
- Ny hi cc ngi Kalama, cc ngi c nghi ng v hoang mang
l iu hp l thi, bi v s nghi ng khi ln t mt vn cn
ng nghi ng. Ny hi nhng ngi dn Kalama, ng bao gi b
dn dt bi nhng li thut li, hay bi nhng truyn thng hoc
nhng li n i. ng b dn dt bi nhng nh hng ca
nhng kinh k, bi nhng l lun suy din, hay bi nhng hnh thc
b ngoi, hoc bi nhng thch a ra nhng kin on m, hay
bi nhng kh nng nhn c v hp l, hay bi ngh: y l thy
ta. Nhng ny nhng ngi Kalama, khi no cc ngi t mnh bit
r nhng vic g l khng lnh mnh (akusala), v sai tri, v xu xa,
th hy t b chng V khi cc ngi t mnh bit r nhng iu
g l lnh mnh (kusala), l thin v tt th hy chp nhn nhng iu
v lm theo chng.7
7

A (nxb Colombo, 1929), tr.115.

34 Nhng iu Pht Dy

c Pht thm ch cn ni xa hn na. Ngi cn bo cc T Kheo

rng mt mn cn phi xt on ngay c Nh Lai (tc c Pht),
c th hon ton tin chc gi tr ng n ca v thy m mnh
ang theo.8 Theo gio l ca c Pht, nghi ng hay hoi nghi
(vicikiccha) l mt trong 5 Chng Ngi (Nivarana)9, (cn gi l 5
Trin Ci hay Ng Ci), l s cn tr cho s hiu r Chn l v tin
b v tm linh (v cho bt c s tin b no).
Nghi ng, tuy nhin, khng phi l mt dng ti li, bi v khng
h c iu khon v c tin trong Pht Gio. Tht ra, khng c
g gi l ti li trong Pht gio ging nh kiu ti li c hiu
trong nhng tn gio khc. Ci r mi iu xu c l do V Minh
(avijja) v nhng Quan im sai lc (t kin, miccha-ditthi) gy ra.
Mt iu khng th chi ci l, nu cn nghi ng, hoang mang, do
d th khng th no c tin b c. Nhng mt iu song song
cng khng th chi ci c l chc chn phi c s nghi ng mt
khi ngi ta khng hiu c, khng thy c l tht r rng.
Nhng tin b th mt iu tuyt i cn thit l phi dp b
nghi ng. dp b nghi ng th ngi phi thy c vn
mt cch r rng.
Khng c l do no ni rng mt ngi khng nn nghi ng hoc nn
tin tng vo mt iu g. Ch ni l Ti tin khng c ngha l bn
hiu v thy. Khi mt hc sinh ang c gii mt bi ton, cu ta
chc chn s n giai on khng cn bit gii tip bng ng no
v chnh lc cu ta c nghi ng v hoang mang. Mt khi cu ta
cn nghi ng, cu ta khng th tip tc gii tip bi ton. Nu cu ta
mun gii tip bi ton, cu ta phi gii quyt mi nghi ng . V
chc chn c nhiu cch gii quyt s nghi ng . Nu ch ni
Ti tin, hoc Ti khng nghi ng th s chng gii quyt c vn
Vimamsaka-sutta: Kinh Vimamsaka, S.47 thuc Trung B kinh.
Nm Trin Ci (Nm s cn tr) l: (1) Tham dc, (2) Sn hn, (3) Hn trm
(Li bing & ngi ng), (4) Tro hi (Bt an & lo lng); v (5) Nghi ng.
8
9

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 35

. Vic bt p bn thn mnh tin v chp nhn mt iu g m mnh

khng hiu bit th l thi mang tnh b ng hay ch ng
theo hon cnh ch khng phi thi v tm linh hay v tr tu.
c Pht lun lun c gng xua tan i nhng hoi nghi ca mi ngi.
Thm ch ngay khi sp t gi trn gian, c Pht nhiu ln yu cu
cc mn t nhng cu hi nu vn cn nghi ng g v gio l ca
Ngi, hoc nu khng hi, sau ny h s thy hi tic v nhng mi
nghi ng vn cha c p ng r rng. Nhng cc hc tr u
im lng. Khi y c Pht ni mt li rt cm ng: Nu ch v s tn
trng dnh cho Ngi Thy m cc thy khng mun hi iu g, mi
ngi hy bn ni vi bn10 - (tc l, cc thy nh hay ni vi bn
ca mnh bn ca mnh t cu hi gim cho mnh).
Khng phi ch ring vn t do t tng, s bao dung ca c
Pht cng phi lm cho nhng ngi nghin cu lch s tn gio
cng phi ngc nhin. Mt ln n Nalanda, mt ngi xut chng
v giu c tn Upali, ng l mt ni danh ca phi Nigantha
(Ni-kin-t) thuc K-na-gio ca Jaina Mahavira, c bit l do
chnh Mahavira c n gp c Pht tranh lun v bi bc vi
im trong thuyt Nghip Bo (Karma), bi v quan im ca c
Pht v vn ny khc vi quan im ca Mahvra.11
Tri vi s mong i ca h, sau khi tho lun, Upali c thuyt
phc rng nhng quan im ca c Pht v vn ny l ng l
tht v nhng lun im ca thy ng l sai. V vy, ng xin c Pht
chp nhn ng l mt t ti gia (u-b-tc). Tuy nhin, c Pht
vn khuyn ng nn cn nhc li tht k lng, ch nn vi v, bi
v cn nhc mt vn mt cch thn trng l iu tt cn phi lm
i vi mt ngi ni ting nh ng. Khi Upali trnh by c mun
D II (Colombo, 1929), tr.95; A (Colombo, 1929), tr.239.
Mahvira, ngi sng lp K-na gio (Jainism), l mt ngi cng thi vi c
Pht, v c l ln hn Pht vi tui.
10
11

36 Nhng iu Pht Dy

ca mnh mt ln na, c Pht khuyn ng sau ny phi tip tc tn

trng v ng h v o s kia ca mnh nh ng tng lm.12
Vo th k th 3 trc Cng Nguyn, Hong Pht t A-DcVng (Asoka) ca n , theo gng c Pht v s bao dung
v cm thng, tn vinh, knh trng v ng h tt c nhng tn gio
khc trong ch rng ln ca ng. Trong mt tuyn b c ng
cho khc trn ct , m nguyn bn gc cn c c hm nay, v
Hong tuyn b rng:
Ngi ta khng nn ch knh trng tn gio ca ring mnh v bi
bc nhng tn gio ca k khc, m phi knh trng tn gio k khc
v l do ny hay l do khc. Nh th ta c th lm cho tn gio mnh
pht trin v gip cc tn gio khc na. Nu khng, tc l ta
o huyt chn chnh tn gio ca mnh, v cn lm hi cc tn gio
khc. K no ch knh trng tn ngng ca mnh v bi xch nhng
tn ngng khc, thc ra h lm th v sng knh tn ngng ca
ring mnh, ngh rng: Ti s lm rng danh tn gio ca ti.
Nhng tri li, khi lm th h lm tn thng tn gio mnh mt
cch trm trng hn na. Bi th s ha ho l tt p: mi ngi
nn lng nghe, v c thin ch lng nghe nhng l thuyt m ngi
khc xng.13
y, ta cng nn thm rng tinh thn hiu bit cm thng y ngy
nay cn c p dng, khng nhng ch trong vn l thuyt tn
gio, m cn trong nhng lnh vc khc na.
Tinh thn bao dung, thng cm y t khi thy l mt trong
nhng l tng c yu chung nht trong vn ha v vn minh
Pht gio. l l do ti sao khng h c mt v d no v s tng
tn hoc mu no trong lch s mi ngi theo v truyn b Pht
12
13

Kinh Upli, Kinh s 56 thuc Trung B Kinh.

Li ghi trn Tr , Rock Edict, XII.

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 37

gio sut hn 2.500 nm. Pht gio c pht trin mt cch thanh
bnh cc lc a Chu v hin nay c trn 500 triu Pht t
(con s vo nm 1958, khi tc gi vit quyn sch ny -ND). Bo
ng, di bt c hnh thc no, l l no, cng u tuyt i tri
ngc vi gio l c Pht.
Mt cu hi vn thng c t ra l liu: Pht gio c phi l
mt tn gio hay khng hay l mt trit hc? - Tht ra gi tn l g
cng chng quan trng. Pht gio ch l Pht gio, cho d bn c
gn nhn hiu no ln cho n. Nhn hiu cng chng mang ng
ngha g v bn cht. Ngay c ci nhn Pht gio m chng ta
t cho nhng li dy, gio l ca c Pht cng khng quan
trng lm. Ci tn ngi ta t khng phi l ct li ca tt c.
iu g trong mt ci tn? Sao ta gi em l hoa hng
Hay d gi tn g, th mi hng vn ngt ngo nh vy.
Cng nh vy, L Tht hay Chn L khng cn nhn hiu: cho d
L Tht thuc v Pht gio, Thin Cha gio, Hi gio hay Hindu
gio. N khng thuc v s c quyn ca ai ht. Nhng nhn hiu
gio phi ch l nhng cn tr cho s hiu bit c lp v Chn L,
v L Tht v chng to ra nhng thnh kin, thin kin tai hi trong
t tng ca con ngi.
iu ny ng khng nhng trong nhng vn v tr tu v nhn
nh tm linh, m cn ng trong nhng quan h ca con ngi.
V d, khi ta gp mt ngi, ta khng bao gi nhn anh ta nh
ng mt con ngi, m chng ta lp tc dn nhn hiu cho anh ta
nh l ngi Anh, ngi Php, ngi c, ngi M hoc ngi
Do Thi, v bt u ngh v anh ta vi nhng nh kin thuc v
nhm ci nhn hiu m chng ta gn cho anh ta. Nhng c th
anh ta hon ton chng c mt thuc tnh no m chng ta gn
cho anh ta.

38 Nhng iu Pht Dy

Con ngi vn a thch nhng nhn hiu phn bit, n ni h t c

tn nhng nhn hiu y ln trn nhng c tnh v cm xc m mi
ngi u c. H ni n nhng loi tnh bc i khc nhau, chng
hn: Bc i Pht gio hay Bc i Tin Lnh, v khinh thng nhng
nhn hiu bc i khc. Nhng lng bc i khng th thuc v gio
phi, n khng thuc v Thin Cha gio, Pht gio, Hindu gio hay
Hi gio. Tnh thng ca mt b m i vi con khng thuc v
Pht gio hay Thin Cha gio: l tnh m. Nhng c tnh v
cm xc ca con ngi nh tnh yu, bc i, t bi, khoan hng, nhn
nhc, tnh bn, ham mun, th hn, c tm, ngu dt, t phv.v
khng cn n nhng nhn hiu tng phi, chng khng thuc ring
mt tn gio no c.
i vi mt ngi i tm Chn L, th t tng hay l tht c c
t u l khng quan trng. hiu bit ngun gc v s pht trin
ca nhng t tng th thuc v lnh vc nghin cu ca hc gi
hn lm. Cn tht ra, hiu bit v Chn L th khng nht thit
phi cn bit Chn L c ging dy t c Pht hay t bt
c ai khc.
iu ct li l thy c s vic v hiu bit r n. C mt cu
chuyn quan trng trong Trung b Kinh (Majjhima-Nikya, Kinh
s 140) minh ha cho iu ny.
Mt hm, c Pht li m trong xng mt ngi th lm
gm. Cng trong xng , c mt n s cng va mi n trc
khng lu14. H khng bit nhau. c Pht nhn tng mo v n
s ny thm ngh: Lnh thay cch thc ca v tr tui ny. Chc s c
iu hay khi ta hi thm v anh ta. Ri c Pht hi anh ta:
n , nhng xng gm thng rng ri & yn tnh. Trong cc bn kinh
Pali ta thy nhng Sa-mn kh hnh v cc du n s, cng nh Pht, thng ngh
m ti mt xng gm, trong cuc sng lang thang, du hnh nay y mai
ca mnh.
14

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 39

- Ny T Kheo15, v ai m anh phi xut gia tu hnh? Hay ai l Thy

ca anh? Hay gio thuyt no anh thch?.
V n s tr tr li rng:
- Ny bn hu, c mt n s tn C-m, mt ngi thuc dng
h Thch-Ca, ngi ri b h tc Thch-Ca tr thnh mt n
s. Ting tm v ngi y lan rng khp ni rng ngi y l mt
A-la-hn, mt bc Ton Gic(gic ng hon ton). V v nhn danh
c Th Tn y, ti tr thnh mt n s. Ngi y chnh l Thy ca
ti, v ti thch gio thuyt ca Ngi.
- Vy th bc Th Tn, bc A-la-hn, bc Ton Gic hin ang
sng u?
- Ny bn hu, nhng x s phng Bc c mt thnh ph c
gi l Savatthi. l ni m bc Th Tn, bc A-la-hn, bc Ton
Gic hin ang sng.
- Anh c bao gi gp c Th Tn cha? Liu anh c nhn ra
ngi nu bn gp ngi ?
- Ti cha tng gp bc Th Tn . V vy, ti khng th nhn ra
v y c.
iu ng ch l Pht gi ngi n s ny bng danh t T kheo (bhikkhu),
mt danh t vn c dng cho tu s Pht gio. Ngay sau , ta thy v ny
khng phi mt tu s Pht gio (T kheo), mt thnh vin ca Tng on, v
sau khi nghe Pht ging, anh ta mi xin Pht cho th gii c vo Tng
on. C l vo thi Pht, danh t T kheo i khi c s dng khng
phn bit i vi tt c tu s kh hnh, hay chng qua v Pht khng nghim
ngt lm khi s dng danh t y. Bhikkhu hay T kheo ngha l kht s,
ngi xin n, v c l lc c dng theo ng ngha v ngn ng v ngha
gc ca t . Ngy nay danh t y ch dng cho tu s Pht gio, c bit tu s
theo Pht gio Nguyn thy nh: Tch-lan, Min in, Thi Lan, Campuchia,
Lo, v Chittagong.
15

40 Nhng iu Pht Dy

c Pht nhn thy rng ch v nghe tn ca Ngi m chng trai

tr v danh ny ri b gia nh v tr thnh mt n s. Tuy nhin,
khng cn cho bit danh tnh ca mnh, Ngi ni:
- Ny T Kheo, Ta s dy cho anh mt hc thuyt. Hy ch tm m
lng nghe. Ta s ni y.
- Rt tt, tha bn hu, chng trai tr lin ng ngay.
Sau c Pht ging gii cho anh ta mt bi ging rt quan trng
v Chn L, L Tht ca th gian.
(Ct li ca bi ging ny s c trnh by Chng sau).16
Sau khi kt thc bi ging ny, v n s tr kia, tn l Pukkusti, lin
nhn ra ngi va thuyt ging cho anh ta chnh l c Pht. Anh ta
lin ng dy, i v pha c Pht, qu xung chn ca ngi Thy
v t li vi Ngi v gi c Pht l bn hu17 mt cch v
tnh. Sau , anh xin c Pht cho anh ta quy y v chp nhn anh ta
vo Tng on.
c Pht hi anh ta c sn y bt cha. (Mt T kheo phi c 3 y v
1 bnh bt i kht thc). Khi Pukkusti tr li khng c, c Pht
bo rng nhng c Nh Lai (Tathgatas) s khng th k cho mt
Xem Chng IV v Diu Th Ba.
Danh t Pali l vuso c dng c ngha l bn. l mt t l php,
xng h gia nhng ngi ngang hng vi nhau (nh o hu). Nhng cc
t khng bao gi dng t ny xng h vi c Pht. Thay vo , h dng
t Bhante, gn nh c ngha l: Ngi, ng (Th tn, Gic ng). Vo
thi c Pht, cc tu s trong Tng on xng h vi nhau l vuso (bn, o
hu). Nhng trc khi Bt Nit-bn, c Pht c ch d rng nhng tu s nh
tui hn phi xng h vi cc tu s ln tui hn l Bhante (Ngi) hay yasma
(Thng to). V nhng tu s ln tui phi gi nhng tu s tr tui hn bng tn
hoc l vuso (bn, o hu). (D II, nxb Colombo, 1929, tr 95). Truyn thng
xng h ny vn cn c gi trong Tng on cc nc Pht gio ny cho
n ngy nay.
16

17

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 41

ngi no nu h khng c sn y, bt. Bi th Pukkusti ra i tm y

v bt, nhng ri thay dc ng anh ta b b hc cht.18
V sau khi tin bun y n tai c Pht, Ngi bo cc mn rng
Pukkusti l mt ngi khn ngoan, tr tu, thy c Chn L
v t n giai on gn cui trn ng thc chng Nit-bn, v
c ti sinh vo mt ci, y ngi y s tu tr thnh mt v A-lahn19 v cui cng cht khng bao gi phi tr li th gian ny.20
Cu chuyn trn cho ta thy r l khi Pukkusti lng nghe c Pht
ging dy v hiu r c li dy ca Ngi, hiu r L Tht, d anh
ta khng bit ngi ang ni vi mnh l ai, hay y l gio l ca ai.
Anh ta thy c chn l. Nu thuc tt th bnh s lnh. Khng
cn thit phi bit ai lm nn v thuc y hay thuc t u m c.
Hu ht cc tn gio khc u c xy dng trn c tin (tn ngng),
thm ch nh l c tin m qung. o Pht nhn mnh vo s thy,
s bit, s hiu r, ch khng da vo c tin hay n gin ch l s
tin, lng tin. Trong vn h Pht gio, c mt t l saddha (ting Phn:
sraddha) thng thng c dch l c tin hay lng tin. Nhng tht
ra saddha khng c ngha l mt c tin nh vy, m mang ngha s
tin chc, t tin ch khng phi do quy kt vi vng m tin.
Chng ta u bit rng b n- thng i rong ngoi ng. Theo chi tit
ny, th dng nh truyn thng th b nh vy c t rt xa. Nhng thng
nhng con b i rong ny hin ch khng d man hay nguy him.
19
A-la-hn (Arahant) l mt ngi thot khi nhng nhim v bt tnh nh
dc vng, sn hn, c c, ngu si, kiu ngo, ngo mn, v.v Ngi t n
tng Thnh o Qu th t hay chnh l tng cui cng: chng ng Nit-bn, v
c y Tr tu, T bi v nhng phm cht trong sch v cao qu. Lc ny Pukkusti ch mi t n tng th ba m thut ng gi l Bt Lai (Angmi- ngha
l: khng cn tr li th gian). Tng th hai gi l Nht Lai (Sakadgmi- cn
mt ln tr li ci Ta-b) v tng th nht gi l Nhp (D) Lu (Sotpanna-
nhp vo dng Thnh).
20
Chuyn The Pilgrim Kamanita ca Karl Gjellerup dng nh c ly cm
hng t cu chuyn ny v Pukkhusati.
18

42 Nhng iu Pht Dy

Cng phi tha nhn rng, trong Pht hc, cng nh trong cch
dng bnh thng ca t saddha, cng c mt yu t ca c tin
theo ngha din t v lng tin ca Pht t v Pht, Php, Tng
(c Pht, Gio php (ca c Pht) v Tng on - hay cn gi
l Tam Bo).
Theo ngi Asanga (V Trc), mt trit gia Pht gio li lc th k
th 4 trc C.N, t sraddha c 3 ngha: (1) s quy kt y v chc
chn v mt iu g , (2) s an lc do c nhng phm cht tt, v
(3) ch hoc c mun sp c mt iu g .21
Tuy nhin, nu t t sraddha theo ngha c tin hay lng tin theo
kiu nhng tn gio khc th tht s rt t lin quan hay ging vi
ngha t tin hay tn trong Pht gio ca n.22
Vn ca s tin, lng tin v mt iu g khi ln l khi cha thy
c iu , thy y l thy theo mi ngha thng thng ca
t ny. Ngay lc bn thy c, th vn tin hay hay khng tin t
nhin bin mt. Nu ti ni vi bn rng ti ang c mt vin ngc
giu trong nm tay ca ti, vn ca s tin s khi ln trong u
bn l c ng hay khng, bi v bn cha thy c chc l c vin
ngc trong tay ti hay khng. Bn ngh c hay khng l thuc v vn
bn tin hay khng m thi. Nhng nu ti m bn tay ra v cho
bn xem vin ngc, th bn s chnh mt mnh thy c n, ngay lp
tc vn tin hay khng tin khng cn na, v bn thn bn t
tin chc l c vin ngc trong tay ti. Mt on ng vn ca tng
Kinh c xa c ghi rng: S chng ng (tc bit & thy) nh mt
ngi thy vin ngc (hay tri myrobalan) trong nm tay.
Mt t ca c Pht tn l Musila bo vi mt tu s khc:
Abhisamuc, tr.6.
y ch saddha c dng trong ngha thng thng l: S m o, c
Tin, Lng tin.
21
22

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 43

Ny o hu Savitta, khng phi bng s dng hin, c tin hay

lng tin23, khng phi v s thch hay phng theo, khng phi v nghe
tin n hay v truyn thng, khng c suy xt bng nhng l do r
rng, khng phi v thch phng on bng nhng kin, ti bit v
thy rng s chm dt s ti sinh l Nit-bn.24
V c Pht ni rng: Ny cc T kheo, ta ni rng s chm dt
nhim v bt tnh l ni cho nhng ai bit v thy, ch khng ni cho
ngi khng bit v khng thy.25
iu c ngha l phi lun lun t ra vn s Bit & Thy, ch
khng phi vn ca s Tin. Gio php ca c Pht c coi l
ehi-passika: mi bn n v thy, ch khng phi n v tin.
Ngn t trong khp cc Kinh nguyn thy dng din t nhng
ngi chng ng Chn L l:
Con Mt khng b dnh bi v vn c nhn ra Chn l (hay Php
nhn: Dhamma-cakku) m ra. Hay l:
Ngi thy c Chn l, ng c Chn l, bit r
Chn l, i vo Chn l, vt qua nghi ng, khng cn lng
l. Hay l:
Vi tr tu ng n (chnh tu), ngi thy s vic, vn
nh-n-l (yatha bhutam).26
Khi ni v s Gic ng ca mnh, c Pht ni rng:
Lun n Tin S ca Edith Ludowyk-Gyomroi nhan The Role of the Miracle in Early Pali Literature chn ti ny. Nhng rt tic l cha c xut
bn. Cng tc gi y c vit v mt ti ny trn T The University Of Ceylon
Review, Vol.1, S. 1 (April, 1943) tr.74 v tr. k tip.
24
S II (PTS), tr.117
25
S III PTS), tr.152.
26
S V, (PTS), tr.423; III, tr.103; M III (PTS), tr.19.
23

44 Nhng iu Pht Dy

Con mt (php nhn) c c (c sinh ra, ND), kin thc

c c, tr tu c c, khoa hc c c, nh sng c
c.27 Phi lun lun thy c (mi s vic) bng kin thc v tr
tu (nana-dassana), ch khng l tin bng c tin, lng tin.
iu ny cng c tn thnh vo thi y, khi m trng phi chnh
thng B-la-mn mt mc i hi phi tin v chp nhn truyn thng
v danh uy ca h nh l mt Chn l duy nht m khng c nghi
vn g. Khi c mt nhm nhng B-la-mn ni ting hc rng n
gp v m o rt lu vi c Pht. Mt ngi trong nhm,
l mt B-la-mn tr 16 tui, tn l Kapathika, c xem l ngi
thng minh c bit trong nhm, t cu hi vi c Pht.28
- Tha c C-m, c nhng kinh in thing ling c xa ca
o B-la-mn c truyn tng lin tc trong dn gian t th h
ny qua th h khc. Khi ni v nhng kinh in , nhng B-lamn u kt lun tuyt i rng: Ch c nhng iu ny l Chn
l, v tt c mi iu khc l sai tri. Vy by gi c C-m
ni v nhng iu y nh th no?.
c Pht hi: Liu trong s cc B-la-mn c mt B-la-mn
no tuyn b rng bn thn ngi y bit v thy r rng: Ch c
nhng iu ny l Chn l, v tt c mi iu khc l sai tri?.
B-la-mn tr tui y lin thnh tht tha rng: Khng c.
- Vy th c bn thn mt v o s (B-la-mn) no hoc mt ngi
thy ca nhng ngi thy B-la-mn khc trong by th h trc y,
hay thm ch bt k mt trong nhng ngi u tin ni ra nhng kinh
in ny, tng tuyn b l chnh bn thn mnh bit v thy: Ch c
nhng iu ny l Chn l, v tt c mi iu khc l sai tri?.
27
28

S V (PTS), tr.422.
Cank-sutta: Kinh Cank, S 95 ca Trung B Kinh.

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 45

- Khng c.
- Vy th, ging nh mt hng ngi m, ngi sau nm ui o ca
ngi trc; ngi u tin khng thy, ngi gia cng khng thy,
ngi cui cng cng khng thy. V vy, dng nh i vi ta, tnh
trng ca nhng B-la-mn ging nh mt hng ngi m vy.
Sau c Pht a ra nhng li khuyn rt quan trng cho nhm
cc B-la-mn : Tht khng hp l nu mt ngi khn ngoan
phi gi mi, duy tr (ngha gc l:bo v) mt s tht m a n
kt lun rng: Ch c nhng iu ny l Chn l, v tt c mi iu
khc l sai tri?.
B-la-mn tr xin c Pht gii thch ngha v gi, duy tr hay
bo v s tht, c Pht dy rng: Mt ngi c mt c tin. Nu
anh ta ni y l c tin ca ti, th l anh ta ang duy tr s tht.
Nhng iu cho thy anh ta khng th no ng khi ni hay kt
lun l: Ch c nhng iu ny l Chn L, v tt c mi iu khc l
sai tri - (v ch l c tin ca anh ta m thi. -ND). Ni cch khc,
mt ngi c th tin vo iu anh ta thch, v c th ni rng Ti tin
iu . Nh vy anh ta tn trng s tht. Nhng ch v bng c tin
hay lng tin ca mnh, anh ta khng nn ni rng anh ta tin rng ch c
iu anh ta tin l Chn L, v mi iu khc u sai tri.
c Pht bo rng: Dnh mc vo mt iu g (hay mt quan im no
) v coi thng nhng iu khc (nhng quan im khc) th tht l
h lu, km ci. iu ngi c tr gi l mt ci cm (gng cm).29
n khi c Pht ging gii30 v trit l nhn qu cho nhng t
ca Ngi, v h tha rng thy c v hiu c n mt cch
r rng. c Pht bn ni rng:
Sn (PTS), tr.151 (v.798).
Trong Mah-tanhsankhaya-sutta: i Kinh on Tn c, Trung B
Kinh, S 38.
29

30

46 Nhng iu Pht Dy

- Ny cc T kheo, ngay c quan im ny, tht trong sng v r

rng, nhng nu cc thy bm cht vo n, nu cc thy m gi n,
nu cc thy trn qu n, nu cc thy dnh mc vo n, th cc thy
khng hiu c rng gio php ging nh chic b, dng qua
sng, ch khng phi nm gi.31
Nhng lc khc, c Pht cng ging dy bng n d so snh ni
ting ny: rng gio php ca Ngi c v nh chic b qua
sng, ch khng phi nm gi v mang vc n trn lng mnh:
- Ny cc T kheo, nh mt ngi trn chuyn i. Anh ta gp phi
sng nc mnh mng. Bn b ny th ton him ha, nhng bn b
kia th an ton, khng cn him ha. Khng c con thuyn no c th
vt sng an ton v khng nguy him. V cng chng c cu kiu g
bng qua sng. Anh ta t ni vi mnh: Sng nc mnh mng.
Bn b ny th ton him ha, nhng bn b kia th an ton, khng
cn him ha. Khng c con thuyn no c th vt sng an ton v
khng nguy him. V cng chng c cu kiu g bng qua sng.
V vy tt hn ta nn thu nht c, cy, cnh, l lm mt chic b
v chic b s gip a ta qua b bn kia bng tt c n lc tay chn
ca mnh. Ri ngi y, ny cc T Kheo, thu nht c, cy, cnh, l
lm mt chic b v chic b s gip a ngi y qua b bn kia,
anh ta phi t n lc bng tay chn ca mnh. Sau khi vt qua
n b bn kia, anh ta ngh rng: Chic b ny tht v cng hu ch
i vi ta. Nh n m ta vt c qua sng mt cch an ton,
bng n lc chn tay ca chnh ta. Vy tt hn ta vc chic b trn
u hoc trn lng ta theo bt c ni u ta i.
- Cc thy ngh sao, hi cc T Kheo, nu anh ta mang vc chic b
theo mnh c ng khng?
- Tha khng .
31

M I (PTS), tr.260.

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 47

Vy anh ta lm cch no th ph hp nht i vi chic b? Sau khi

vt qua sng n b bn kia, gi s ngi ngh rng: Vy
Chic b ny tht v cng hu ch i vi ta. Nh n m ta vt
c qua sng mt cch an ton bng tt c n lc tay chn ca
mnh. Vy s tt hn nu ta ko chic b t ln b, hoc ta c
chic b tri ni theo dng nc, ri ta i ng ta. Lm nh vy c
l l cch lm ph hp nht i vi chic b.
- Tng t nh vy, ny cc T Kheo, ta dy cho cc thy mt
gio php ging nh chic b dng qua sng, ch khng phi
mang vc theo mnh (nguyn vn: khng phi nm gi n). Cc
thy, ny cc T Kheo, ai hiu c li ta dy cng nh mt chic
b, phi nn vt b ngay c nhng iu tt (gio php, chnh php),
hung h chi nhng iu xu sai (t php).32
T v d ng ngn kia cho thy r gio php ca c Pht nhm
mc ch a con ngi n ch an ton, thanh tnh, hnh phc, tnh
lng v chng c Nit-bn. T n d ny ta thy r rng gio l ca
c Pht l ct a con ngi n an bnh, thanh tnh, hnh phc,
t n Nit-bn (Nirvna). Ton b trit l c Pht dy u dn
n cu cnh sau cng nh vy. Ngi khng ni ra nhng iu ch
m tha mn s t m v tri thc. Ngi l mt v thy thc tin
ch dy nhng iu s em li hnh phc v an lc cho con ngi.
C ln c Pht ang rng Simsapa Kosambi (gn Allahabad).
Ngi cm mt nm l, v hi cc mn :
- Hi cc T kheo, cc thy ngh th no? L trong tay ta nhiu hn
hay l trong rng nhiu hn?
M I (PTS), tr. 134-135. Dhamma (Php) y, theo Lun ging, c ngha
nhng s chng t tm linh cao c, nhng tng v quan nim thanh khit. S
dnh chp vo chnh php ny (mc d chnh php ny l nhng iu cao qu),
cn phi nn x b, th th nhng iu xu, c (t php) li cng nn x b hn
na. MA II (PTS), tr. 109.
32

48 Nhng iu Pht Dy

- Bch c Th Tn, l trong tay ca ng Gic Ng rt t, nhng l

trong rng Simsapa y qu tht nhiu hn mun vn.
- Cng nh vy, ny cc T Kheo, nhng g ta bit ta ni vi cc
thy ch l t i, nhng g ta khng ni vi cc thy th tht nhiu hn.
V ti sao ta khng ni cho cc thy (nhng iu )? Bi v vic
khng em li ch li g...khng a n Nit-bn. V vy, ta khng
ni ht cho cc thy nhng iu .33
Nhiu hc gi c gng mt cch v ch, c c gng suy on, tm
ti nhng g Pht chng ng m cha ni ht cho chng ta.
c Pht khng quan tm n vic tho lun nhng vn siu
hnh, khng cn thit, ch mang li nhng rc ri cho suy on
v tng tng. Ngi cho nh l s lang mang ca nhng
kin hay rng quan nim. Dng nh c vi ngi trong nhng
t ca Pht khng tn thnh thi ny ca c Pht. Bi
v, nh ta bit c mt v d rng mt t ca Ngi, tn l
Malunkyaputta hi c Pht 10 cu hi c in v nhng vn
siu hnh v xin c Pht tr li34. Mt hm, Maflunkyaputta,
sau gi thin bui chiu, i n c Pht nh l, ngi xung mt
bn v hi:
- Bch c Th Tn, khi con ang ngi thin nh mt mnh, ngh
ny n vi con: C nhng vn m c Th Tn khng gii
thch, sang bn v t chi tr li. l:
1. V tr trng tn, hay 2. Khng trng tn;
3. V tr hu hn, hay 4. v hn;
5. Linh hn l mt vi th xc, hay 6. linh hn khc th xc khc.
33
34

SV (PTS), tr. 437.

Cla-Mlunkya-sutta: Tiu Kinh Man ng t, Trung b kinh 63.

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 49

7. c Nh Lai c cn tn ti sau khi cht, hay 8. Ngi khng tn

ti sau khi cht.
9. Ngi (cng mt lc) va tn ti va khng tn ti sau khi cht,
hay 10. Ngi (cng mt lc) va khng tn ti v cng va khng
khng tn ti.
Nhng vn ny c Th Tn khng gii thch cho ta, thi ny
khng lm ta hi lng, ta khng tn thnh thi y. Ta s i n c
Th Tn v tha hi Ngi v vic ny. Nu c Th Tn khng gii
thch cho chng ta, ta s t b tng on v ra i. Nu c Th Tn bit
c v tr trng cu, Ngi hy ni th vi ta. Nu c Th Tn
khng bit v tr l trng cu hay khng v.v.. th mt ngi khng
bit hy nn ni thng ra l: Ta khng bit, ta khng thy r.
Ri th s tr li ca c Pht cho Mlunkyaputta qu cng hu ch
cho hng triu ngi trn th gii ngy nay ang phung ph thi gi
qu bu vo suy on nhng vn siu hnh v lm bn tm mnh
mt cch khng cn thit:
- Ny Mlunkyaputta, ta c bao gi ni vi thy: Hy li y,
Mlunkyaputta, sng i thnh thin di bng ta, ta s gii thch
nhng vn y cho thy hay khng?
- Bch Th Tn, khng.
- Cn thy, ny Mlunkyaputta, thy c ni vi ta: Bch Th Tn,
con s sng i thnh thin di bng Ngi v Ngi s ging gii
nhng vn y cho con khng?
- Bch Th Tn, khng.
- Ngay c by gi, Mlunkyaputta, ta khng ni vi thy: Hy n
sng i thnh thin di bng ta, ta s gii thch nhng vn y
cho ng. V thy cng khng ni vi ta: Bch Th Tn, con s

50 Nhng iu Pht Dy

sng i thnh thin di bng c Th Tn v Ngi s gii nhng

vn y cho con. Trong nhng trng hp y, hi ngi r di kia,
ai chi t ai?.35
- Ny Mlunkyaputta, nu mt ngi no ni: Ti s khng sng
i thnh thin di bng c Th Tn nu Ngi khng gii thch cho
ti nhng vn y th y c th cht trc khi nhng cu hi c
Nh Lai gii p. Ny Mlunkyaputta, gi s mt ngi b trng mi
tn c, bn b v b con a y n mt y s. Gi s khi y ngi
kia ni: Ta s khng rt mi tn ny ra nu ta khng bit c
ai bn, ngi y l mt ngi Ksatriya (thuc giai cp qun nhn)
hay mt B-la-mn (thuc giai cp tu s) hay mt ngi Vaisya (giai
cp thng nng) hay mt ngi Sdra (thuc giai cp h tin), tn
ngi y l g, gia nh ra sao, ngi y cao, thp hay tm vc trung
bnh, da ngi y en, nu hay vng, ngi y n t lng, th trn
hay thnh ph no. Ta s khng rt mi tn ny ra nu ta khng
bit c loi cung no bn ta, dy cung ra sao, loi mi tn g,
lm bng lng g v u tn lm bng cht g. Ny Mlunkyaputta,
ngi y s cht trc khi bit c iu no trong s nhng cu hi
y. Cng th, ny Mlunkyaputta, nu mt ngi ni: Ta s khng
theo i sng thnh thin di bng c Nh Lai cho n khi Ngi
gii p nhng cu hi nh: th gii trng tn hay khngv.v,
ngi y s cht trc khi c Nh Lai gii p.
Khi y c Pht gii thch cho Mlunkyaputta rng i sng thnh
thin khng ph thuc vo nhng quan im . D ngi ta c quan
nim th no v nhng vn i na, th vn c sinh, lo, bnh,
t, su, bi, kh no..., m: S chm dt nhng th ny, l Nit-bn,
ta tuyn b l c th thc hin ngay trong chnh cuc i ny.
C ngha: C hai u t do v khng ai phi c ngha v lm iu g cho bn
kia th vn mi c gii quyt. (Tc l, cho d c Pht c yu cu ng ta
hay ng ta yu cu c Pht nh th, th c Pht vn khng gii quyt nhng
cu hi thuc v siu hnh ca ng ta -ND).
35

Thi Tinh Thn Ca Pht Gio 51

- Bi th, ny Mlunkyaputta, hy ghi nh trong tm tr rng: nhng

g ta ging gii, th coi l c ging gii v nhng g ta khng
ging gii th xem l khng c ging gii. Nhng g l iu ta
khng ging gii? Th gii trng cu hay khngv.v (10 cu
hi trn) ta khng gii thch. V sao, Mlunkyaputta, m ta
khng gii thch chng? Bi v n khng ch li, khng quan h cn
bn n i sng thnh thin tm linh, khng a n s chn b, s
gii thot, s chm dt kh au, s an tnh, s thm nhp, s chng
ng hon ton, tc Nit-bn. Chnh v th m ta khng ni cho
ng v nhng vn .
- Cn na, ny Mlunkyaputta, nhng g ta ging gii? Ta
ging gii v Kh (dukkha), Nguyn nhn ca Kh, S Dit Kh
v Con ng a n S Dit Kh36. Ny Mlunkyaputta, v sao
m ta ging gii nhng iu ?. Bi v chng mang li ch li,
chng l cn bn lin h n i sng thnh thin tm linh, chng
a n s chn b, s gii thot, s chm dt kh au, s an tnh,
s thm nhp, s chng ng hon ton, Nit-bn. Bi th ta
ging gii chng.37

By gi, chng ta hy tm hiu v T Diu m c Pht

va ni Mlunkyaputta rng Ngi ging gii cho ng ta trong
xng gm vo ci m yn tnh .

T Diu (4 Chn l Cao Diu) ny c gii thch trong bn Chng

tip sau.
37
A (nxb Colombo, 1929), tr. 345 & 346; S IV (PTS), tr. 72 & tr. k tip. Dng
nh li khuyn ny ca Pht c hiu qu tho ng i vi Mlunkyaputta, v
trong Kinh khc c ghi li, ta thy ng ta li n ving c Pht xin ch dy,
v nh lm theo li dy, ng chng ng thnh mt A-la-hn.
36

52 Nhng iu Pht Dy

Chng II
T Diu
Tri tim ca gio l c Pht nm ch T Diu (Cattrari
Ariyasaccani) m Ngi trnh by trong bi thuyt php u
tin38 cho nhng ngi bn tu kh hnh trc kia (5 anh em Kiu
Trn Nh) ti Isapantana (tc x Sarnath ngy nay) gn Banares
(Ba-la-ni). Trong bi thuyt php ny, nh chng ta cng thy
trong Kinh nguyn thy ny, th T Diu (Bn Chn L Cao
Diu) c thuyt ging mt cch ngn gn. Nhng rt nhiu ch
khc trong cc kinh tng nguyn thy, th T Diu c ging
gii i, ging gii li rt nhiu ln bng nhiu cch khc nhau v
vi nhiu chi tit ging gii khc nhau.
Nu chng ta nghin cu T Diu cng vi tham kho tt c
nhng ln ging gii khc nhau ca c Pht, chng ta s hiu
kh tt v chnh xc v nhng li dy ct li, c bn ca c Pht
theo ng nh Kinh nguyn thy.
T Diu l:
1) Dukkha39 - Kh (Chn l v kh - Dukkha).
2) S pht sinh kh (Chn l v kh ngonF gc kh - Samudaya).
3) S chm dt kh (Chn l v s dit kh - Nirodha).
4) o (Chn l v Con ng dn n S dit kh - Magga).

Dhammacakkappavattana-sutta: Kinh Chuyn Php Lun. Mhvg.

(Alutgama, 1922), tr.9 & sau, SV (PTS), tr.420 & sau.
39
Tc gi nguyn danh t Dukkha trong nguyn bn thay v dch d gy
hiu lm v ngha su rng hn ca t ny, nh trnh by rt r phn sau ca
Chng ny.
38

Diu Th Nht 53

Diu Th Nht
(Chn l v Kh)
Diu Th Nht (Dukkha-arigasacca) thng c cc dch gi
dch l: Chn l v kh au (kh s v au n...) v thng c
din dch theo ngha l: Cuc i, theo nh o Pht, chng c g
ngoi kh s v au n. C hai cch dch t v dch ngha trn u
khng tha ng v gy hiu lm. Bi v cch dch t lt, ty tin
v hp ngha, v cch din dch ngha nng cn lm cho nhiu
ngi hiu lm o Pht l bi quan.
Trc ht, Pht gio khng phi bi quan cng khng phi lc quan.
Ni ng hn, Pht gio l thc tin, v Pht gio mang mt cch
nhn v cuc i v th gian mt cch thc t. Pht gio nhn s vt
mt cch khch quan (yathbhutam). Pht gio khng ru ng bn
vo mt thin ng ngy to m cng khng lm bn s hi hay au
thng bng nhng ni s v ti li do tng tng. Pht gio ch
cho bn mt cch khch quan bn l ai v th gii xung quanh bn l
g v ch cho bn con ng i n s t do, yn bnh, thanh tnh
v hnh phc hon ton.
Mt thy thuc c th coi mt cn bnh l gh gm theo mt cch
thi qu v bung b mi hi vng cha chy.
Mt thy thuc th qu khinh sut, coi cn bnh khng l vn g
ln lao v khng cn nghin cu cha tr nghim tc v lm cho bnh
nhn yn tm mt cch sai lm v cn bnh ca mnh. Bn c th gi
ngi th nht l bi quan v ngi th hai l lc quan. C hai trng
hp trn u nguy him.
Nhng c mt v thy thuc th ba chn on cn bnh mt cch
ng n, hiu r c nguyn nhn v bn cht ca cn bnh, v

54 Nhng iu Pht Dy

th thy r cn bnh c th tr c v t tin a ra phng php

tr bnh, nn cu sng c bnh nhn. c Pht cng ging nh
v thy thuc th ba . l mt bc s ly tr khn v khoa
hc iu phc nhng cn bnh ca Th gian (Bhisakkha hay
Blaisajya-guru).
ng l trong ting Pali ch Dukkha (ting Phn Duhkha) c ngha
thng thng l kh s, au n, su kh, thng kh nh l
i ngha vi t Sukkha c ngha l hnh phc, thoi mi, d
chu. Nhng t Dukkha trong T Diu trnh by v quan im
ca c Pht v cuc i v th gian mang ngha su sc hn v
mt trit hc v chuyn ti nhiu ngha v cng su rng hn.
Cng phi tha nhn rng t Dukkha vn r rng cng mang ngha
bnh thng l au kh, nhng bn cnh n cng bao hm ngha:
khng hon ho, khng thng hng, hay v thng, s trng
khng (tc khng l mt bn th g -ND), s khng chc chn
(tc lun thay i), cho nn rt kh m tm mt t ng no c
th bao hm ton th khi nim ca t Dukkha trong T Diu . V
tt nht l nguyn khng nn dch, cn hn l phi dch m khng
y , khng tha ng, lm nhiu ngi hiu lm, ngh sai nu ta
c chn cch dch theo kiu truyn thng l au kh hay kh s.
c Pht khng chi ci nhng hnh phc trong cuc sng bnh
thng khi Ngi ni cuc i c au kh. Ngc li, Ngi cng
nhn rt nhiu hnh phc v vt cht v tinh thn c trong i sng
ca mi ngi sng ti gia cng nh cc tu s xut gia. Trong kinh
Tng Chi B (Anguttara-nikaya), mt trong 5 tuyn tp kinh tng
bng ting Pali, cha ng nhng bi ging ca c Pht, c ghi
mt danh sch cc loi hnh phc (sukhani), chng hn nh: Hnh
phc ca cuc sng gia nh v hnh phc ca cuc sng tu s xut
gia; Hnh phc ca khoi lc ca gic quan v hnh phc ca s
t b c chng; Hnh phc ca rng buc v hnh phc ca s

Diu Th Nht 55

bung b c chng; Hnh phc v vt cht v hnh phc v

tinh thn v.v40. Nhng tt c nhng th u nm trong ch
Dukkha, u thuc v Kh.
Ngay c trng thi tm linh tinh khit ca nhng tng Thin nh
(Dhyana) t c bng thin nh cao su, n thot khi bng
dng ca au kh theo ngha ca th gian, trng thi c m t
nh l s hnh phc thun khit, khng pha tp, l trng thi thin nh
khng cn bt c nhng cm gic sng (Sukkha) v kh (Dukkha)
no na; V ch cn l cnh gii Thun thc tnh- cnh gii
tm linh cao siu, y phc lnh v tnh ti , cng cn nm trong
Dukkha, vn thuc v Kh.(*)
Mt kinh thuc tuyn tp Trung B Kinh (Majjihima Nikya), sau
khi cao gi tr hnh phc tm linh ca nhng tng Thin ny,
c Pht dy thm rng chng khng thng hng, chng l v
thng, l kh (dukkha) v lun lun b i thay(aniccdukkha
viparinamadhamma)41.
Lu rng, t Dukkha c dng mt cch r rng xc ng
nh vy. l Kh, khng phi ch v c au kh theo ngha thng
thng ca th gian, m bi v: Nhng g v thng u l kh
(yad aniccam tam dukkham).
c Pht th thc tin v khch quan. Ngi dy rng khi ni v
cuc i v s sung sng, hng lc gic quan, chng ta nn thu
hiu 3 iu sau y:
A (Colombo), 1929, tr.49.
(*) y, tc gi mun ni n bn (4) tng Thin nh, t S Thin cho n T
Thin, nhng ngi tu thin nh chng t c thc mt trong nhng tng
Thin nh ny, th s c ti sinh v nhng ci tri V Sc Gii y hnh phc.
Nhng ngay c nhng cnh gii y phc lnh vi tui th di siu hn ny cng
vn cn thuc v Kh, v cn thay i, v vn cha c gii thot ND.
41
Mahdukkhakkhandha-sutta: i Kinh Kh Un, M I (PTS), tr.90.
40

56 Nhng iu Pht Dy

(1) S hp dn hay th hng lc (assada).

(2) Hu qu xu, s nguy him, hay s bt toi nguyn sau
(dinava).
(3) S t do hay s gii thot khi chng (nissarana).42
Khi bn gp mt ngi d mn, duyn dng v p , bn thy thch
ngi , bn b hp dn, bn mun gp li ngi nhiu ln na,
bn cm thy hi lng v tha mn mi khi gp ngi y. l iu
vui sng (assda). l iu hin nhin m ai cng tri qua. Nhng
s vui sng ny khng tn ti lin tc, mi mi, khng thng hng.
Khi hon cnh thay i, khi bn khng th gp li ngi , khi bn
b mt nim vui , bn tr nn bun, bn c th tr nn kh chu v
ht hng v thm ch cn c th c x khng ng mc. l mt
xu, mt bt toi nguyn v nguy him ca bc tranh (dinava). y
cng l iu hin nhin m ai cng tri qua. By gi, nu bn khng
dnh mc vo mt ngi no, nu bn hon ton bung b, th l
bn c s t do, s gii thot (nissarana). Ba iu ny l ng s
tht i vi tt c mi nim vui sng hng lc trong i sng.
T cho thy rng, khng c vn cn rch ri l bi quan hay lc
quan y, m chng ta phi xem xt nhng vui sng, khoi lc
ca cuc i cng nh nhng au kh v phin no ca chng mang
li, v cng nh s t do, thot khi rng buc ca chng, nhm hiu
c ton din v ng n v cuc i. Ch c nh vy, bn mi c
c s Gii Thot tht s.
Khi ni v vn ny, c Pht dy rng:
Ny cc T kheo, nu cc tu s hoc cc B-la-mn KHNG thu
hiu mt cch khch quan nh th ny rng: S hng th cc khoi
lc gic quan l s hng th; s bt toi nguyn l s bt toi
42

M I (PTS), tr.85 & sau, S III (PTS), tr.27 & sau.

Diu Th Nht 57

nguyn; s gii thot khi chng l s gii thot, th KHNG TH

NO h c th hiu c dc vng ca khoi lc gic quan mt cch
hon ton, hay c th hng dn c ngi khc n s gii thot,
hay ngi c hng dn c th hiu c dc vng ca khoi lc
gic quan mt cch hon ton.
Nhng ny cc T kheo, nu c tu s no hay B-la-mn no hiu
thu C mt cch khch quan nh th ny rng: S hng th
cc khoi lc gic quan l s hng th; s bt toi nguyn l s
bt toi nguyn; s gii thot khi chng l s gii thot, th C
TH h c th hiu c dc vng ca khoi lc gic quan mt cch
hon ton, v c th hng dn c ngi khc n s gii thot,
v ngi c hng dn c th hiu c dc vng ca khoi lc
gic quan mt cch hon ton 43.
Khi nim ca Dukkha c th c nhn t 3 kha cnh:
1) Dukkha l Kh theo ngha thng thng (Kh kh, Dukkhadukkha),
2) Dukkha l Kh do thay i, do v thng (V thng kh,
Viparinma-dukkha),
3) Kh do iu kin, do duyn (Hnh kh, Samkhra-dukkha).44
1) Tt c nhng kh au trong cuc i, chng hn nh: Sanh, gi,
bnh, cht hay gp ngi mnh ght, gp hon cnh kh chu, khng
c iu mnh mun, s au bun, phin no, su biTt c nhng
chu ng v vt cht v tinh thn nh vy, thng c gi chung
l nhng ni kh hay au kh, u thuc v Dukkha theo ngha
bnh thng ca t Kh (tc Kh Kh, Dukkha-dukkha).
43
44

M I (PTS), tr.87.
Vism (PTS), tr.499, Abhisamuc, tr.38.

58 Nhng iu Pht Dy

2) Mt cm th hnh phc, mt iu kin hnh phc, nhng n

khng lin tc, khng tn ti lu, khng n nh. N thay i lin
tc, nay vy mai n. Khi n thay i, n to ra kh au, lm ngi ta
bt hnh. S thng trm mong manh kiu cng thuc v Dukkha,
theo ngha kh do s thay i, do bin chuyn, do v thng (V
thng kh, Viparinma-Dukkha).
Hai dng Kh (Dukkha) trn y th cng rt d hiu i vi chng
ta. C l khng my ai tranh ci v nhng dng Kh r rng trong
cuc sng ca chng ta. Cho nn, ngi ta thng bit n Diu
Th Nht theo hai kha cnh hay hai ngha ny ca t Kh, v
chng d hiu v chng xy ra mt cch tt yu trong cuc sng hng
ngy m chng ta u tri qua.
3) Nhng dng Dukkha th 3 c gi l Kh do iu kin (duyn)
(Hnh kh, Samkhra-dukkha) l kha cnh trit hc quan trng
nht ca Diu Th Nht v n i hi chng ta phi i vo phn
tch, l gii v nhng ci gi l: mt thc th sng, mt bn ng
hay mt ci gi l Ti hay Ta.
Theo Pht gio, ci m chng ta gi l mt thc th sng, mt bn
ng hay mt ci gi l Ti ch l s kt hp ca cc ngun nng
lc thc y v nng lng thuc v vt cht & tinh thn vn lun
lun bin i. Chng c chia thnh nm (5) tp hp hay cn gi l
nm Un (Pnka khandha - Ng un).
c Pht ni rng: Ni ngn gn, nm Un dnh chp l kh
(Samkhittena pancupdnakkhandh dukkha).45
V nhng lc thuyt ging khc, c Pht li dy rng: Ny cc T
kheo, kh l g? Phi nn ni rng kh chnh l nm Un dnh chp.46
45
46

Samkhittena pancupdnakkhandh dukkh. S V (PTS) tr.421.

S III (PTS), tr.158.

Diu Th Nht 59

Vy y cn phi hiu mt cch r rng rng: Kh v nm Un

khng phi l hai th khc nhau, nm Un t thn chng l Kh
(Dukkha). Chng ta s hiu r iu ny hn khi chng ta hiu thm
cc khi nim v nm Un, chng kt cu thnh mt ci gi l mt
s sng. By gi, vy nm Un l g?

Nm Un
Un = tp hp. Nm nhm tp hp hay Nm Un (cn gi l Ng
Un) l:
1) u tin l nhm tp hp v vt cht hay Un v sc, c gi
l Sc Un (Rupa-khandha). Theo thut ng ny, sc un bao gm
nhm Bn Yu T T i theo quan nim truyn thng, bao gm th
cng (t), th lng(nc), th ng (gi), th nhit (la), v cng
gm c nhng th sc phi sinh (upadaya-rupa) do bn yu t T
i to ra.47
Theo thut ng ny Nhng th sc phi sinh ca T i li bao
gm nm gic quan (cn) thuc v vt cht ca chng ta (mt, mi,
tai, li & thn) v i tng bn ngoi (trn) ca chng l: cc hnh
sc thy c bng mt, m thanh, mi hng, mi v & nhng vt
hu hnh xc chm vi thn; Cng vi nhng suy ngh, tng hay
khi nim vn thuc i tng ca tm (tm c coi l mt gic
quan (mt cn) v i tng ca tm cn c gi l php), v
nhng th sc thuc mi trng (X) ca nhng i tng ca tm,
hay gi l nhng Php x (dharma-yatana).48
47
48

S III (PTS), tr.158.

Abhisamuc, tr.4. Vhibh. tr 72, Dhs. tr.133 va tr. 594.

60 Nhng iu Pht Dy

V vy, ton th nhm tp hp v hnh sc, vt cht, bao gm c bn

trong ln bn ngoi, u thuc nhm Sc un.

2) Nhm th hai gi l nhm cm th hay cn gi l Th Un

(Vedana-khandha). Nhm ny bao gm cc cm th thng qua tip
xc ca cc gic quan i vi th gii bn ngoi, bao gm cm th d
chu (lc th) v cm th kh chu (kh th). Chng gm c 6 dng
cm th: Cm th nhn c do mt tip xc vi cc th nhn thy
c, do tai tip xc vi m thanh, do mi tip xc vi mi hng,
do li tip xc vi mi v, do c th tip xc vi cc vt hu hnh,
chm xc bn ngoi v do tm (xin ni li, theo Pht gio, tm l
gic quan (cn) th su) tip xc vi nhng i tng ca tm, hay
nhng suy ngh, tng49. Nhng cm th v vt cht v tinh thn
ca chng ta thuc v nhm Th Un ny.
T ng dng din t v thut ng Tm (manas) trong trit l
nh Pht nn c l gii lun y. Cn phi hiu r rng tm
khng phi l tm hn nh l t i ngha thng thng vi vt cht
(sc). Pht gio khng cng nhn c mt tm hn ngc li vi vt
cht hay th xc, nh cc trit hc khc chp nhn. Tm ch l mt
b phn hay mt gic quan, mt cn (indriya) ging nh mt v tai
vy. N cng c kim sot v pht huy ging nh nhng gic quan
khc vy. (V c Pht lun ni v gi tr ca vic thng xuyn
kim sot v iu phc 6 cn quan trng nh th no!). S khc
nhau gia mt v tm l mt cm th th gii mu sc v hnh th,
cn tm th cm th th gii ca nhng tng, suy ngh v nhng
i tng ca tm.
Chng ta kinh nghim, chng ta bit c nhng mng khc nhau
ca th gian (php trn) bng hay theo cch nhng cm th khc
49

S III (PTS), tr.59.

Diu Th Nht 61

nhau. Chng ta khng th nghe mu sc nhng chng ta c th nhn

thy chng, hay chng ta khng th nhn thy m thanh, nhng chng
ta c th nghe chng. V vy, vi 5 gic quan thuc v Sc - mt, tai,
mi, li, thn - chng ta ch c th cm th v nhn bit c th
gii ca cc hnh sc, m thanh, hng v, mi v v nhng th hu
hnh xc chm vi thn. Nhng nhng th ny ch l mt phn ca
th gii ch khng phi l tt c. Cn tng v suy ngh l g?
Chng cng l mt phn ca th gii cuc sng. Nhng chng khng
th c cm th bng nhng gic quan (cn) thuc v sc nh mt,
tai, mi, li, thn. Nhng chng c th c nhn bit bng gic
quan khc - l Tm. By gi th li thy rng nhng tng, suy
ngh cng khng c lp vi ci th gii m 5 gic quan vt cht
cm th c. S tht l chng ph thuc vo, v b chi phi bi,
cc cm th v vt cht. Mt ngi m mt bm sinh khng th no
c tng hay khi nim v mu sc, ngoi tr ngi y c th cm
th c m thanh hay nhng th khc bng nhng gic quan khc.
tng v suy ngh l mt phn ca th gii sng cng theo cch
m c c nh vo, v b chi phi bi, cc cm th v vt cht
v nhn bit c bng Tm. V vy, tm cng c xem l mt c
quan cm th, mt gic quan hay mt cn (indriya) ging nh mt
v tai vy.

3) Nhm un th ba l tp hp cc nhn thc hay cn gi l Tng

Un (Snn-khandha). Cng ging nh s cm th thng qua cc
gic quan nh trn, s nhn thc cng c c thng qua s tip
xc ca 6 gic quan (cn) ca chng ta vi th gii bn ngoi. Chnh
Tng Un ny nhn thc c i tng l thuc v vt cht (sc)
hay thuc v tm (tm)50.

50

S III (PTS), tr.60

62 Nhng iu Pht Dy

4) Nhm un th t l tp hp nhng s hnh thnh, s to lp hay

to tc ca Tm51. V nhng hnh vi to tc ca tm nn c
gi l Hnh Un (Samkharak-khandha). Nhm ny bao gm nhng
hnh hay hnh vi thc hin v ch, c tt v xu, thin v c.
Nhng g thng c gi l nghip (karma: hnh vi to nghip)
cng thuc nhm Hnh Un ny. Cn ghi nh r nh ngha ring
ca c Pht v nghip l:
Ny cc T kheo, chnh ch (cetana) ta gi l nghip. V c
nh, nn ngi ta hnh ng thng qua thn, li ni v tm
(thn, ming, )52. Cetana l hnh vi chhay hnh -ND).
mun ( ch, c ) l: s to tc thuc v tm, l hnh vi thuc v
tm. Chc nng ca n l hng dn tm thc hin nhng hnh vi
tt, xu hay khng tt khng xu.53
Cng nh cm th (th un) v nhn bit (tng un), ch (hnh
un) cng c 6 dng, lin quan n 6 gic quan bn trong v 6 i
tng (v vt cht v tinh thn, tc sc v tm) ca trn cnh bn
ngoi54. Cm th v s nhn bit khng phi l nhng hnh ng
thuc v ch. Chng khng to nghip hay nghip qu.
Ch nhng hnh vi do ch, mun, chng hn nh s c tm, c
(manasikara), ch (chanda), quyt nh (addhimokha), tin tng
hay s tn (saddha), tp trung hay nh (samdhi), tr khn hay tu
(pnna), ngh lc hay tinh tn (viriya), tham mun (raya), th ght,
sn hn (patigha), s khng hiu bit hay v minh (avijja), kiu mn
Hnh(s to tc ca tm) l mt danh t nay thng dng din t ngha
rng ln ca ch samkhra trong danh sch nm Un. Samkhra trng hp
khc c th ch bt c ci g do iu kin sinh ra, tc cc php hu vi: bt c th
g trong th gian, theo ngha m tt c Nm Un u l samkhra.
52
A (Colombo, 1929) tr.590 - Cetanham, bhikkhave kammam vadmi. Cetayitv
kammam karoti kyena vc manas.
53
Abhisamuc, tr.6
54
S III (PTS), tr.60.
51

Diu Th Nht 63

(mama), tng v ci ta hay thn kin (sakkaya-ditti)vv u

c th to nghip.
C 52 loi tm hnh hay hnh nh vy to thnh tp hp Hnh
Un. hnh (cetana) l mt hnh v n iu khin, thc y 51
hnh kia thc hin nhng hnh vi to tc.

5) Nhm un th nm l nhm un v thc hay cn gi l Thc Un

(Vinnak-khandha)55. Thc l mt phn x hay s p li khi dng
mt trong 6 gic quan hay 6 cn (mt, tai, mi, li, thn, tm) lm
c s v i li vi mt trong 6 hin tng tng ng bn ngoi lm
i tng hay 6 trn (hnh sc, m thanh, hng v, mi v, cc vt
chm hu hnh v cc i tng ca tm (nh suy ngh, tng).
V d, Thc v nhn thy hay gi l Nhn Thc (cakhu-vnnna) c
mt lm c s cho nhn thc, v nhng hnh sc nhn thy c lm
i tng ca nhn thc. Thc v tm hay cn gi l thc hay Tm
Thc (mano-vnna) c tm (manas) lm c s cho tm thc v i
tng ca tm (v d: suy ngh, tng, i tng ca hay gi l
php) l i tng ca tm thc.
Nh vy, Thc Un cng lin h vi cc gic quan hay 6 cn. V
vy, cng nh Th, Tng, Hnh un, Thc un cng c 6 dng
lin quan n 6 cn bn trong v 6 i tng tng ng ca trn
cnh bn ngoi56.
Theo trit l Pht gio i tha, tp hp Thc Un c 3 phng din: (citta),
Tm (manas) v Thc (vijnna). V A-li-ya Thc (Alay vijnna) thng thng
c dch v gi l Tng Thc, (ngha l Thc cha ng, kho tng), cng
chim ch trong tp hp Un ny. V ch ny, bn c th tham kho mt
nghin cu vi nhiu tng quan v chi tit trong mt tc phm trit hc Pht
gio vit sau tc phm ny bi cng mt tc gi.
56
S III (PTS), tr.61.
55

64 Nhng iu Pht Dy

Chng ta nn nh rng Thc khng nhn bit i tng. N ch l

mt kiu bit c hay thc c s c mt ca mt i tng.
Khi mt tip xc vi mt mu sc, nhng khng th nhn bit c
l mu xanh. Ngay lc ny khng c s nhn bit hay nhn ra mu
g. Ch c nhm Un ca s nhn bit, tc Tng Un, mi nhn
ra c mu xanh. Thut ng nhn thc, tc l thc ca s nhn
thy l cch din t mang tnh trit hc, chng qua ch ci s thy,
s nhn thy theo ngha thng thng. Nhn thy khng c ngha
l nhn ra hay nhn bit (c mu g). Cc loi thc khc cng
tng t. (V d, nghe thy ch khng th nghe ra hay phn bit
c m thanh g, ngi thy mi hng ch khng phn bit c
mi g lc ny).
Cn lp i lp li nhiu ln rng, trong trit hc Pht gio, khng c
mt tm hn thng hng, trng tn c xem l bn ng hay mt
linh hn hay ci ti hay ta, i lp li cc s vt vt cht. V
Thc (vnna) khng nn c xem l tm hn hay tinh thn theo
ngha i lp vi sc, vt cht. iu ny cn c bit nhn mnh. V
sao? V t khi thy n nay, vn c quan nim sai lm rng thc l
mt bn ng hay mt linh hn lin tc hay nh l mt bn th lin
tc trong i sng.
Mt trong nhng t ca c Pht, tn Sti, c khng khng cho
rng c Pht ni rng: Ch c cng mt thc chuyn i chuyn
li. c Pht lin hi ng ni v Thc ngha l g? Sati bch
vi Pht theo mt cch c in rng: N chnh l ci biu l, cm
thy, bit c h qu ca nhng hnh vi tt xu, thin c.
c Pht lin qu v dy rng: Ny k r di kia, ta mun ni vi
tt c rng: Thy nghe ta ging iu ny theo kiu hi no?
Ngc li, ta mun ni nhiu ln rng Thc khi sinh khi c iu
kin (khi c duyn, ty vo duyn), rng khng th no c Thc nu
khng c duyn to ra n.

Diu Th Nht 65

Sau , c Pht dy chi tit v Thc nh sau:

Thc c gi tn ty theo iu kin (duyn) to ra n: Trng hp
mt v nhng hnh sc nhn thy c khi sinh mt loi thc, v
c gi l Thc v nhn thy (Nhn Thc).
- Trng hp tai v m thanh khi sinh mt loi thc, v c gi
l thc v m thanh (Nh Thc).
- Trng hp mi v mi hng khi sinh mt loi thc, v c
gi l thc v ngi mi hay thc khu gic (T Thc).
- Trng hp li v mi v khi sinh l mt loi thc, v c
gi l Thc v nm v hay thc v gic (Thit Thc).
- Trng hp thn v nhng vt hu hnh, chm xc khi sinh
mt loi thc, v c gi l Thc v chm xc hay thc xc gic
(Thn Thc).
- Trng hp tm v nhng i tng ca tm ( tng, suy ngh...)
khi sinh mt thc, v c gi l Thc v tm hay thc
(Tm Thc).
c Pht cn ging v Thc bng nhng v d minh ha khc: Mt
ngn la c gi tn theo cht liu m n chy: La chy bng ci
g gi l la ci, la chy bng rm r, th gi l la rm. Cng vy,
thc c gi tn theo iu kin, theo duyn m n khi sinh ra.57
V im ny, ngi Buddhaghosa (Pht m), mt lun s li lc
gii thch nh sau: La chy bng ci ch chy c khi cn ci,
nhng la s tt ngay ti khi khng cn (ngun) ci na, bi v
iu kin thay i, v la ci khng th chuyn qua (chy) cc
vn xung quanh m tr thnh la--vn. V tng t vy,
57

Maha`tanhasamkhaya-sutta: i Tn i Kinh, M I (PTS), tr.256.

66 Nhng iu Pht Dy

(nhn) Thc do mt v cc hnh sc nhn thy c khi sinh ngay

cng ca gic quan (nhn quan, mt) ch khi no c iu kin ca
mt, hnh sc, nh sng, s nhn, s ch duyn hp vi nhau, nhng
thc ny s mt i khi iu kin hay nhng duyn hp khng cn
na, bi v iu kin thay i, thc khng th chuyn qua tai,
mi. m bin thnh thc m thanh (Nh Thc), thc ngi mi
(T thc)c.58
c Pht khng nh nht qun rng Thc ph thuc vo 4 Un
Sc, Th, Tng, Hnh; v Thc khng th tn ti c lp c. Pht
dy rng: Thc tn ti khi c sc lm phng tin (rpupayam), sc
lm i tng (rpprammanam), sc lm ch da (rupapalittham),
v khi tm khoi lc, n (tc Thc) s ln ln, tng ln, pht trin.
Hoc Thc tn ti khi c Th l phng tinhoc Tng lm
phng tinhoc Hnh lm phng tin, Hnh lm i tng,
Hnh lm ch da v khi tm khoi lc, n (tc Thc) s ln ln,
tng ln, pht trin.
Nu c ngi ni rng: Ti s ch ra c s n, s i, s mt i,
s khi sinh, s ln ln, s tng ln hay s pht trin ca Thc m
khng dnh dng g n Sc, Th, Tng, Hnh thc, th ngi
ang ni v mt ci g khng tn ti.59

Rt ngn gn, tm li l Nm Un. Ci chng ta hay gi l mt

Thc th sng, mt C th hay mt ci Ti hay Ta th ch l tn
gi hay mt nhn hiu t cho mt s-kt-hp ca nm Un ny m
thi. Tt c cc un u v thng, tt c lun lun bin i, chng
khng bao gi l c nh tr thnh hay c gi l mt thc th
no c, chng l Khng, khng l g c, khng ngng thay i,
58
59

MA II, PTS, tr.306-307.

S III (PTS), tr.58.

Diu Th Nht 67

lun bin i, khng ngng khc nhau ngay trong hay sau mt lptc. Nn khng l mt thc th hay l ci Ti no c. V Mi th
v thng u l kh (Yad annicam tam dukkham).
Li dy ca c Pht ng theo ngha ny l: Ni ngn gn, nm
Un dnh chp u l kh. (Tc l v chng v thng, lun bin
i, nn l Kh -ND). Chng khng bao gi ging nhau trong hai
khonh khc lin tc. y, A khng tng ng vi A (hai khonh
khc lin tc). Chng bin i theo tng n v thi gian, tng khonh
khc, khi ln ri mt i trong dng sinh ri dit lin tc.
Ny hi cc B-la-mn, ging nh mt dng sng chy t trn ni,
nc chy v nc tri i mt, mang theo mi th trong dng ca n,
khng c mt khonh khc, mt lc, mt giy no n ngng chy, m
n lin tc chy, lin tc. V vy, ny cc B-la-mn, i ngi cng
vy, ging nh mt dng sng chy t trn ni vy60.
V c Pht cng ni vi ng Patthapala rng: Th gian l mt
dng chy lin tc v v thng.
Mt s vt mt i, lm iu kin, lm duyn cho s xut hin ca s
vt khc theo mt chui ca nhn duyn v h qu tc ng ca chng
(nhn qu). Khng c mt th cht hay thc th no khng bin i hay
thng hng bn trong chng. Khng c g ng sau chng c gi
l c th, c tnh hay bt c th g c gi l ci Ti thc cht. Mi
ngi s ng rng khng c Sc, khng c Th, khng c Tng,
Hnh, Thc no thc s c th c gi l mt ci Ti hay Ta.61
A (Colombo, 1929), tr.700. Nhng t ng ny l do c Pht ni ra cho mt v
o s (sattha`) tn l Araka, ngi hon ton thot dc. iu th v nn nh
l hc thuyt ca Heraclitus Chu u (khong nm 500 trc CN) cng ni
tng t l mi s vt u trong trng thi ca mt dng chy, v cu ni ni
ting ca ng l: Bn khng bao gi bc chn xung hai ln trong cng mt
dng sng, v dng nc mi lun lun chy qua chn bn.
61
Trit l Anatta V Ng s c trnh by trong Chng VI.
60

68 Nhng iu Pht Dy

Nhng khi nm tp hp Un v vt cht (Sc) v tm linh (Th, Tng,

Hnh, Thc) ny ph thuc vo nhau, cng hot ng vi nhau trong
mt s kt hp nh l mt b my tm sinh l62, th chng ta c
tng v ci Ti. Nhng chng qua l tng sai lm, l mt s
to tc ca tm (mt Tm hnh), n chng l g c, ch l mt trong 52
Tm Hnh ca Un th t: Hnh Un, nh chng ta ni trn y.
l tng v ci ti hay cn gi l thn kin (sakkhya-ditthi).
Nm Un kt hp li, chng ta gi l mt thc th sng hay mt
s sng, bn thn ca chng u kh (dukkha), hay cn gi l Hnh
kh (Samkhra-dukkha). Khng c mt thc th, mt ci Ti no
thc s ng sau nm Un ny m tht s nm tri hay chu ci
Kh. Ging nh ngi Buddhaghosa ni:
Ch c kh, nhng khng c ngi chu kh
Ch c nghip, nhng khng c k to nghip.63
Khng c ngi y hay tc nhn y ng sau mt s chuyn ng.
N ch l s chuyn ng. Nu ni cuc sng chuyn ng th khng
ng, m tht ra cuc sng chnh n l s chuyn ng. Cuc sng
v s chuyn ng khng phi l hai s khc nhau. Ni cch khc,
khng c ngi ngh ng sau mt ngh. ngh t thn n l ngi
ngh. Nu ly i ngh th cng khng tm thy ngi ngh.
Chng ta khng qun lu l quan im ca Pht gio l ngc li
vi t tng Descart ca Chu u trc kia: Cogito ergo sum:
Ti suy ngh, v vy l c ti (hay: Ti t duy l ti tn ti).
By gi, vn t ra l liu cuc sng bt u t u hay khi thy
l g? Theo li dy ca c Pht, s bt u hay khi thy ca s
Tht ra, Buddhaghosa so snh mt thc th sng nh mt c my bng
g (druyanta). Vism. (PTS), tr. 594-595.
63
Vism (PTS), tr.513
62

Diu Th Nht 69

sng ca chng sinh l khng th ngh bn. Ngi tin vo thuyt cho
rng s sng l do Thng to ra chc s ngc nhin v iu ny.
Nhng nu bn hi h Ci g to ra Thng hay Thng t
u ra?, h s tr li khng do d l Thng khng t u ra,
khng c khi thy- m h cng khng ngc nhin vi chnh cu
tr li ca mnh.
c Pht ni rng: Ny cc T kheo, vng lun hi (Samsra)
khng c kt thc r rt (khng c th nhn thy, nhn bit c), v
s bt u s sng (khi thy) ca chng sinh lang thang, vo ra, ln
ln trong V minh (avijja) v b tri buc bi Dc vng (tanh) l
iu khng th nhn thy c.64
V v sau khi ni v v minh, nguyn nhn gc to ra dng lun
hi sinh t lin tc, c Pht dy thm rng:
Ngun gc ca v minh (avijja) khng th c nhn thy bng
cch no d dng m c th qu quyt rng bn trc mt thi
im no khng c v minh.65
V vy, cng khng th qu quyt rng khng c s sng no bn
trc mt gii hn hay thi im no.

Tm li, l ngha ca Diu v Kh (dukkha). Hiu r c

Diu th nht ny l cc k quan trng, bi v c Pht dy:
Ngi no thy c kh, (ngi ) s thy lun c s khi sinh
kh, s dit kh v thy c con ng dn n s dit kh.66
S II (PTS), tr.178-179, III tr. 149 &151.
A V (PTS), tr.113.
66
AV (PTS), tr.437. Tht ra, Pht dy rng: Nu ngi no thy c Diu
no trong T Diu , th cng s thy c c ba iu cn li. Bn Diu ny
tng tc, gn lin vi nhau.
64
65

70 Nhng iu Pht Dy

Chn l v kh ny khng lm cho cuc i ca cc Pht t tr nn

u bun v m m. Tri li, mt Pht t tht s l ngi hnh phc
nht trong tt c chng sinh, khng s hi hay lo toan. Ngi Pht t
lun bnh lng v thanh thn v khng cn tht vng hay chn nn
vi nhng i thay v bt n, bi v ngi Pht t thy c mi s
vt, s vic nh n l.
c Pht khng bao gi u su hay m m. Ngi c m t
bi ngi cng thi vi Ngi l lun lun mm ci (mihitapubbamgama). Tranh v hay tng tc c Pht ca nh Pht lun
lun th hin c Pht vi v mt hnh phc, tnh lng, vin mn v
t bi. Khng c mt nt mt au kh, chu ng hay s au n no
c thy67. Nhng tc phm ngh thut, kin trc nh Pht v cc
cha Pht gio cng khng bao gi th hin s su no hay bun b
m ch to nn mt khng kh thanh tnh v nim vui an lc, h lc.
Mc d c kh au trong cuc sng, nhng mt Pht t khng nn
u su v iu , khng nn su hn hay mt kin nhn v iu .
Theo o Pht, mt trong nhng k th ln ca i ngi chnh l s
bc tc (Patigha) hay sn hn. S bc tc l s th ght i vi
chng sinh, i vi au kh v nhng th thuc v kh au. Bc
tc vi hon cnh sinh ra gc ca nhng tm trng khng hnh phc
(bt hnh) v nhng c x xu (bt thin).68
V vy, thiu kin nhn trc kh au l iu sai lm. Thiu kin
nhn hay tc gin vi kh au khng lm vi hay ht i kh au, m
ngc li cn lm thm rc ri, kh s v lm cho tnh hung, cho
hon cnh vn phin no, cng thm kh chu ng c, thm
C mt tng Pht Gandhara, n v mt tng pht c Phc Kin,
Trung Hoa, m t c C-m nh mt nh kh hnh, tiu ty, gy m l
c xng sn. Nhng l trc khi Gic Ng, lc Ngi theo li tu kh
hnh khc nghit m sau ny khi thnh Pht, Ngi bi bc li tu hnh cc
oan .
68
Abhisamuc, tr.7.
67

Diu Th Nht 71

bc xc chng ta m thi. iu cn thit lm l KHNG bc tc v

thiu kin nhn m phi HIU R vn ca au kh, ti sao n n
v lm cch no loi b n. Ri hnh ng ng nh hiu vi
s kin nhn thng minh, can m v ngh lc.
C hai bn kinh xa gi l Trng Lo K (Theragth) v Trng
Lo Ni K (Therigth) cha y nhng li hoan h ca cc t
Pht, c Tng ln Ni, nhng ngi tm thy an vui hnh phc
trong i nh gio l ca Ngi.
Vua x Kosala mt hm tha vi Pht: Khc vi nhiu ca
cc h thng tn gio khc thng trng hc hc, th kch, xanh
xao, tiu ty, t a nhn, nhng t Pht lun lun vui ti v
hoan h (hattha-pahattha), hn h v hn hoan (udaggudagga), vui
sng vi i sng tm linh (abhiratarpa), cc cn (gic quan) thanh
tnh (binitindrinya), thanh thn, khng lo u (sppossuka), tnh lng
(pannaloma), yn bnh (paradavutta), th thi nh tm loi hu ni
(migabhtena cetas, tc v t). Nh Vua cn ni thm rng ng
tin khuynh hng lnh thay l do ch: Nhng v tu s xut gia
ng tn knh chc chn liu ng (nhn ra) c ton vn
ngha cao qu ca gio l c Th Tn ging dy.69
Pht gio hon ton ngc li vi thi u su, bun b, cn rt
v u m trong tm tr vn l tr ngi cho s chng ng Chn l.
Tri li, mt iu th v ta nn nh rng chnh nim vui, tc Tm
H (pti), l mt trong By Yu T Gic Ng (hay Tht Gic Chi:
Bojjhamgas), nhng phm cht cn phi c c tu tp n chng
ng Nit-bn.70

69
70

M II (PTS), tr.121.
V by Yu T Gic Ng (hay Tht Gic Chi), xem Chng VII v Thin.

72 Nhng iu Pht Dy

Chng III
Diu Th Hai
(Chn l v Ngun gc ca Kh)
Diu Th Hai l chn l v s Khi sinh hay Ngun gc
ca Kh (Dukkha-Samudaya). Mt nh ngha thng dng v ni
ting nht v Chn L th hai ny c ghi trong rt nhiu Kinh
Pali nguyn thy, nh sau:
Chnh s thm kht (dc vng: tanh) ny to ra s lun hi v
ti sinh (pono-bhavika), v n b tri buc cng vi s tham mun
si m (nadirgasahagat) v i tm khoi lc mi ch ny ch
khc (tatratratrbhinadini).
Dc vng bao gm nhng 3 dng sau:
1) Dc vng hay s thm kht khoi lc gic quan (kama-tanh,
Dc lc),
2) Dc vng hay s thm kht c sng v c tr thnh
(bhava-tanh, Dc vng c sng, c hin hu),
3) Dc vng hay s thm kht v khng c hin hu (vi-bhavatanh, Dc vng v khng cn hin hu hay t hy dit).71
Chnh dc vng ny, s thm kht ny, tham mun ny, c th
hin di nhiu cch khc nhau, lm khi sinh ra au kh v s
lun hi sinh t. Nhng chng ta khng nn coi l nguyn nhn u
tin, bi v, theo Pht gio, khng c nguyn nhn no l nguyn nhn
u tin. Mi th u lin quan v ph thuc ln nhau (tng quan v
71

Mhvg (Alutgama, 1922), tr.9, S5 (PTS), tr.421 v cc ch khc trong sch.

Diu Th Hai 73

tng tc). Thm ch s thm kht, dc vng (tanh) ny, c coi

l nguyn nhn khi sinh ra Kh (dukkha), cng ty thuc vo yu t
khc m khi sinh (samudaya), l cm th (vedan)72, v ri cm
th khi sinh ra cng ty thuc vo s tip xc, xc chm (phasa),
vc nh vy, lp i lp li trong mt vng trn c gi l vng
Duyn Khi (Paticca-samuppda), m chng ta s tho lun sau.73
V vy, tanh (dc vng) khng phi l nguyn nhn th nht hay
duy nht lm khi sinh ra Kh. Nhng n l nguyn nhn r rt
trc mt, d nhn thy nht, l nguyn nhn chnh v bao trm
nht74. V vy, trong nhiu bn kinh Pali, nh ngha v S khi sinh
Kh (samudaya) hay ngun gc ca Kh bao gm lun c nhng
nhim v bt tnh khc (kiles, sasavdhamma, nhng php
trc, nhim gy ra cm th kh hay phin no), bn cnh Dc
vng (tanh) vn lun c cho l nguyn nhn chnh, nguyn
nhn c thy ngay, r rt trc mt75.
Trong gii hn tho lun ca chng ta y, khng c thiu
st, chng ta cn nh mt iu rng: Dc vng c tm im ca n
chnh l tng sai lm v t ng, tng sai lm ny th do
v minh m ra.
y, t thm kht hay dc vng khng phi ch gm nhng tham
mun v dnh mc vo nhng khoi lc gic quan, ca ci v quyn
lc, m n cn bao gm c nhng tham mun v dnh mc vo nhng
tng v l tng, nhng quan im, nhng kin, nhng l thuyt,
nhng quan nim v nhng lng tin (hay cn gi l s tham mun v
dnh mc vo cc php, hay php dc: dhamma-tanh)76.
Vedansamuday tanhsamudayo : M I (PTS), tr. 51.
Xem Chng VI.
74
Abhisamuc, tr. 43, prdhnyrtha, sarvatragrtha.
75
Xem Vibh. (PTS), tr.106 ff.
76
M I (PTS), tr.51, S II , tr.72, Vibh, tr. 280.
72
73

74 Nhng iu Pht Dy

Theo phn tch ca c Pht, mi vn rc ri v xung t trn th

gian, t nhng ci v nh nht trong gia nh cho n nhng cuc
chin tranh tn khc ca nhng quc gia, u xut pht t nhng dc
vng ch k ca con ngi77. T cch nhn ny cho chng ta thy
c tt c nhng vn v kinh t, chnh tr v x hi cng bt
ngun t nhng dc vng ch k nh vy.
c Pht bo vi Ratapla rng: Th gian cn v theo ui, v l
n l cho dc vng (tanh-dso). Mi ngi u bit rng nhng
ci xu, c trong cuc i u do cc dc vng ch k gy ra: iu
ny khng qu kh hiu.
Nhng cn hiu c cch no m nhng dc vng c
th gy ra s lun hi v ti sinh (pono-bhavik) th khng phi
l vn d nm bt c ngay. Ngay lc ny, chng ta ang
tho lun v kha cnh, ngha trit hc ca Diu Th Nht.
hiu c, ta cn c mt s nim v hc thuyt Nghip
v Ti Sinh.
C 4 loi thc n (rhra) - thc n theo ngha l nguyn nhn
hay iu kin cn c duy tr s tn ti, s lin tc s sng ca
chng sinh:
1) Thc n vt cht thng thng - (Kabalinik-rhra, on thc),
2) S tip xc ca cc gic quan (bao gm c Tm) vi th gii
bn ngoi - (Phassr-rahra, Xc thc),
3) Thc (Vinnn-hara, Thc thc), v
4) hnh vi hay ch thuc tm - (Manosan-cetan-rahra, gi
l Hnh thc hay T nim thc)78.
77
78

M I. tr.86
M I, tr.48

Diu Th Hai 75

Trong 4 loi thc n nu trn, thc n cui cng l Hnh thc, l

mun, ch sng, ch c hin hu, tn ti v ti sinh, lin tc
s sng, lin tc tr thnh na v nhiu na.79 N to ra ci r, ngun
gc ca s hin hu, s sng v lin tc s sng v tin v pha trc
bng nhng hnh ng to nghip thin v bt thin (kusalkusalakamma)80. N cng chnh l Tm Hnh (cetan)81.
Nh chng ta bit trc y82: Hnh chnh l Nghip, nh chnh
c Pht nh ngha. Khi ni v Tm Hnh nh chng ta va
cp trn y, c Pht dy rng: Khi mt ngi hiu c thc n
Hnh thc, ngi y s hiu r c 3 dng ca dc vng (tanh)83,
(3 dng ca Dc vng nh trnh by u Chng ny - ND).
V vy, thut ng Dc vng, Hnh, Tm Hnh v Nghip u
biu th mt iu: Chng u biu th dc vng, ch c sng, c
ti sinh, c tr thnh na v hn na, tng trng na v hn na,
tch ly na v hn na. V chnh l nguyn nhn to ra Kh, v
dc vng nm trong tp hp nhng Un to nghip ca Tm - tc l
Hnh Un, mt trong nm Un cu thnh ci gi l mt s sng84.
y l mt trong nhng im quan trng nht v ct li nht ca
gio l Pht gio. V vy, chng ta phi nh du v ghi nh mt
cch cn thn rng: Nguyn nhn, mm mng, ca s khi sinh
kh (dukkha) nm chnh bn trong bn thn kh (dukkha), khng
phi t bn ngoi.
Mt iu th v so snh s thc y ca tm ny vi t libido (ting
Anh) trong Thuyt tm l hc hin i ca Freud.
80
MA I (PTS), tr.210.
81
Manosacetan ti cetan eva vuccati. MA I (PTS), tr.209.
82
Xem Chng II, v Un th t.
83
S II (PTS), tr.100. Ba hnh thc hay 3 dng ca Dc Vng: 1) Tham mun lc th
gic quan, 2) Tham mun c hin hu v tr thnh, v 3) Tham mun v khng c
hin hu, nh ni trong nh ngha v S Khi sinh Kh (Samudaya) trn.
84
Xem Chng II, v Nm Un.
79

76 Nhng iu Pht Dy

V chng ta cng ghi nh tng t rng: Nguyn nhn, mm mng

ca s chm dt kh (dukkha), s dit kh, cng nm chnh bn
trong bn thn kh (dukkha), khng phi t bn ngoi.
iu ny c biu th bi mt cng thc ni ting thng
c thy ghi li trong cc kinh in nguyn thy bng ting
Pali nh sau:
Yamkincisamudayadhammam sabbam tam niroshadhammam
Bt c ci g thuc bn cht ca sinh, cng thuc bn cht
ca dit.85
Mt thc th sng, mt s vt, hay mt h thng, nu c trong
n bn cht ca s khi sinh, bn cht tr thnh, hin hu, th
cng c trong n bn cht, mm mng, ca s chm dt v hy dit.
V vy Kh (dukkha, cng tc l = Nm Un) c bn trong n bn
cht ca s khi sinh (sinh), th cng c trong n s chm dt (dit).
im gio l ny s c bn lun tr li trong phn ni v Diu
Th Ba: Dit Kh (Nirodha).
Danh t Pli kamma hay t Phn karma (gc t kr c ngha
l lm) c ngha hnh ng, s lm. Nhng trong L thuyt v
Nghip ca o Pht, n mang mt ngha ring bit: n ch c
ngha l nhng hnh ng c m thi, khng phi tt c mi
hnh ng. N cng khng c ngha l hu qu ca hnh ng,
ca nghip, nh nhiu ngi dng mt cch sai lc v thiu
cht ch. Trong thut ng Pht hc, ch karma (nghip) khng bao
gi c ngha l tc ng, nh hng, hay hu qu ca n (nghip).
M tc ng ca n c gi l kt qu hay hu qu ca karma
(nghip) hay cn gi l nghip qu hay d thc qu (kamma-phala
hay kamma-vipka).
85

M III (PTS), tr. 280, SIV, tr. 47 & 107V , tr. 423 v nhng ch khc.

Diu Th Hai 77

Hnh vi c c th l tng i tt hoc xu, cng nh mt mun

c th l tng i tt hay xu. V th, nghip c th tt hay xu mt
cch tng i. Nghip tt (thin nghip, kusala) th to ra tc ng
tt v nghip xu (c nghip, akusala) th to ra tc ng xu. Dc
vng, ch, nghip, d l tt hay xu, u c mt lc y chnh l
tc ng, h qu ca n: Lc y theo hng lin tc - lin tc
theo hng tt hoc xu. Tt hay xu th n cng l tng i, tng
quan vi nhau, vn nm trong vng lin tc lun hi (samsra).
Mt v A-la-hn, mc d vn c hnh ng, nhng ngi y khng
to nghip, bi v ngi y khng cn tng sai lm v t ng,
tc v ng, khng cn dc vng, ham mun tip tc hin hu hay
tip tc tr thnh, khng cn dnh mc nhng nhim v bt tnh
(kiles & ssav dhamma). i vi ngi y, khng cn s ti sinh.
Chng ta khng nn lm ln gia Hc thuyt Nghip vi ci gi l
Cng l v o c hay s thng-pht. tng v Cng l
v o c hay s thng-pht pht sinh do quan nim c
mt ng ti cao, mt Thng ngi phn xt, a ra lut l v
quyt nh ng sai. T cng l th khng r rng, vn nguy him,
ngay c danh t cng gy ra nhiu iu tai hi hn l tt i vi
con ngi. Hc thuyt v Nghip l mt l thuyt nguyn nhn v
kt qu (hay nhn qu). V hnh ng v phn ng ko theo; n l
quy lut t nhin, v khng lin quan g n tng cng l hay
thng pht g c. Mi hnh ng c u to ra tc ng hay h
qu ca n.
Nu mt hnh ng tt to ra tc ng tt, mt hnh ng xu to
ra h qu xu, th khng phi l cng l hay s thng pht
c cn nhc hay quyt nh bi bt c ai hay mt th lc siu
nhin c quyn phn quyt no, m n ch xy ra theo tnh cch,
bn cht ca n, theo quy lut ca n. iu ny cng khng kh
khn g hiu c!.

78 Nhng iu Pht Dy

Nhng ci kh l, theo hc thuyt v Nghip, tc ng hay h qu

ca mt hnh ng c c th lin tc biu hin ngay c trong kip
sng sau ci cht. y, chng ta cn phi gii thch c ci cht
l g, theo Pht gio.
Nh ta bit trc y, mt thc th sng (hay mt s sng hay
mt chng sinh) khng l mt ci g c, m ch l mt s-kt-hp
ca nhng ngun nng lc v nng lng thuc v vt cht v
tinh thn. Ci chng ta gi l ci cht tht ra ch l s ngng hot
ng ca mt vt th vt cht. Vy ngun nng lc v nng lng
kia cng ngng hot ng cng vi c th vt cht ngng hot
ng?. Theo o Pht th cu tr li l Khng. Ch, mun,
tham mun v s thm kht c tn ti, c lin tc ti sinh,
c tr thnh na v nhiu na, to thnh mt ngun lc ln thc
y, chuyn dch c cuc sng, s hin hu, thm ch chuyn dch
c th gian. l ngun nng lng ln nht, ngun nng lc ln
nht th gian. Theo Pht gio, ngun nng lc thc y ny khng
ngng hot ng cng vi s ngng hot ng ca c th, m ta gi
l s cht, m n s biu hin mt dng khc, to ra s ti-hinhu, c gi l s ti sinh.
By gi mt cu hi khc l: Nu khng c mt ci g mt nh thc
th thng hng, bt bin, khng thay i, nh l mt linh hn hay
mt bn ng (atma) th ci g s i ti hin hu hay ti sinh sau ci
cht?. Trc khi chng ta ni v s sng sau ci cht, chng ta s
ni v s sng hin ti l g v n ang lin tc trong hin ti nh
th no. Ci m chng ta gi l cuc sng, nh chng ta thng lp
i lp li, l mt s kt hp ca nm Un, mt s kt hp ca cc
ngun nng lc v nng lc thuc v vt cht v tinh thn, v chng
lun lun lin tc thay i, chng khng bao gi ging nhau trong
hai khonh khc lin tc k tip nhau. Trong mi mt khonh khc,
chng c sinh ra v ri cht i. Ny cc T kheo, mi khi cc
Un khi sinh ra, tn hoi v cht i, l mi khonh khc chng ta

Diu Th Hai 79

sinh ra, tn hoi v cht i86. V vy, ngay trong cuc sng hin ti
ny, mi khonh khc chng ta u c sinh ra v cht i, nhng
chng ta lin tc nh vy. Nu chng ta hiu ra rng trong kip
sng hin ti ny, chng ta lin tc (s sinh dit) m khng c mt
thc th hay mt th cht thng hng bt bin no, nh l mt linh
hn hay bn ng (atma), th ti sao chng ta khng th hiu ra rng
cc ngun nng lc s tip tc (biu hin dng khc) sau khi ci
cht ca c th, m khng cn c mt linh hn hay bn ng thng
hng no ng sau n?
Khi c th khng cn kh nng hot ng, nhng ngun nng lc s
bin chuyn thnh nhng dng hay hnh thc khc, m chng ta gi
l mt kip sng khc. Trong mt a tr, nhng gic quan, c quan
thuc v vt cht, tm linh v tr tu u cn rt yu t, nhng nhng
c quan c kh nng tim tng pht trin thnh mt ngi ln
trng thnh. Nhng ngun nng lng thuc v vt cht v tm linh
kt hp, cu thnh mt ci gi l mt s sng vn c c mt
sc mnh ngay bn trong chng nhn hnh thc hin hu mi, v
tng trng ln v tch ly n khi c y sc mnh y (ca
mt s sng trng thnh ND).
Bi v khng c mt thc th, thc cht thng hng, khng thay
i, khng c g (ging nhau hay l mt) chuyn t mt khonh khc
ny sang mt khonh khc lin tc k tip khc. V th, hin nhin
l cng khng c mt ci g thng hng, khng thay i (ging
nhau hay l mt) c chuyn qua hay lun chuyn t kip sng ny
sang mt kip sng khc. l mt chui lin tc, khng gin on,
nhng thay i trong mi khonh khc, trong mi lp tc. Tht s
m ni, chui bin i chng l g c, ch l s chuyn ng,
Prmj I (PTS), tr. 78: Khandhese jyamnesu jiyamnesu miyamnesu ca khane
khane ivam bhikkhu jyase ca jiyase ca miyase ca. Cu ny c trch trong
Lun Paramatthajotik nh l nhng li ca chnh c Pht. Cho n by gi
tc gi cha tm c on ny trong nguyn bn kinh nguyn thy ca n.
86

80 Nhng iu Pht Dy

chuyn dch. Cng nh mt ngn la chy sut m: N khng phi

l cng mt ngn la lin tc chy m cng khng phi ngn la
khc. Mt a tr ln ln thnh mt ngi gi 60 tui. Chc chn
l ngi gi 60 tui khng phi l a b , nhng cng khng
phi l ngi khc.
Tng t vy, mt ngi cht i v c ti sinh ni khc cng
khng phi cng mt ngi (trc khi cht), m cng khng phi l
mt ngi khc (na ca so na ca ao). ch l s lin tc, lun hi
ca nhng chui ging nhau. S khc nhau gia cht, sng ch l mt
khonh-khc-ca-tm- ( ngh) (hay cn gi l mt st-na tm,
thi khong rt ngn cho mt nim khi ln trc khi cht - Ni s Tr
Hi), l khonh khc Tm cui cng trong i ny nh thnh iu
kin cho khonh khc Tm u tin ca ci gi l i sau, nhng
thc ra ch l s tip ni ca cng mt chui lin tc.
Ngay t trong i sng hin ti ca chng ta cng vy, mt
khonh-khc-tm hay tm nim ny s to iu kin hay duyn
thnh khonh-khc-tm, tm nim k tip. Nh vy, theo quan
im ca Pht gio, s cht khng c g l b n, v mt ngi
Pht t khng bao gi cn phi phn vn v vn ny na.
Khi no cn dc vng, thm kht c sng, c tr thnh, ti
sinh, th vng lun hi (samsra) vn cn lin tc. Vng lun hi ch
dng li khi ngun lc thc y n, chnh l dc vng, b cht t
nh vo tr tu nhn thy c Thc Ti, Chn l, Nit-bn.

Diu Th Ba 81

Chng IV
Diu Th Ba
(Chn l v S Chm Dt Kh)
Diu Th Ba l: C s gii phng, s gii thot, s t do khi
Kh, chm dt s lin tc ca Kh. Diu ny l chn l v
s Chm Dt Kh hay s Dit Kh (Dukkha-nirodha-ariyasacca) l Nit-bn (Nibbna, hay ting Phn: Nirvna).
chm dt Kh (dukkha) mt cch hon ton, chng ta phi loi
tr tn gc r ca Kh, chnh l Dc vng (tanh), nh chng ta
tho lun trc y. V th, t Nit-bn (Nibbana) cng c gi
l Tanha-kkhaya: S tt ngm dc vng, s v dc.
By gi bn s t cu hi: Nhng Nit-bn l g? c rt nhiu
giy mc sch v vit ra nhm tr li cho cu hi t nhin v n
gin ny, tuy nhin nhng iu ch cng ngy cng lm cho vn
thm rc ri, phc tp thm thay v lm sng t Nit-bn l g.
Ch c mt cch tr li hp l nht l: Cu hi khng bao gi c
th c tr li mt cch y v tho ng bng ngn ng c,
bi v ngn ng ca con ngi cn qu ngho nn m din t
c tnh cht tht s ca Chn L Tuyt i, l Nit-bn.
Ngn ng c to ra v s dng bi con ngi chng ta din t
nhng s vt & tng theo cch m nhng gic quan v tm kinh
nghim c hay nhn thy c. Mt kinh nghim siu phm hay
xut th gian nh kinh nghim v Chn L Tuyt i khng phi
nhn thy c bng gic quan hay tm d dng. V vy, khng
th c ngn t no din t c kinh nghim tuyt i , cng nh

82 Nhng iu Pht Dy

con c khng th c ngn t no trong ngn ng ca n din t v

t ai trn b (v n cha bao gi c kinh nghim bc i trn t
lin - ND).
Con ra k cho ngi bn C rng Ra mi quay tr li h nc
sau mt cuc i b trn t lin. C lin ni: Tt nhin ri, ca
bn l bn bi phi khng. Con Ra c gng gii thch cho C l
khng th no bi trn t lin c, v t l th cng, v ai cng
i b trn mt t. Nhng C th c khng khng rng khng th tn
ti th g nh kiu mt t , n phi l th lng nh nc h, c
sng, v ai cng c th bi ln trong .
Ngn t ch l nhng biu tng dng th hin s vt v tng
m chng ta bit c; nhng nhng biu tng khng v khng
th chuyn ti bn cht tht s ca ngay c nhng s vt thng thng.
Ngn ng c xem l nh la, lm lc hng vn hiu c
L Tht hay Chn l. V vy, Kinh Lng gi (Lankvatra-sutra) dy
rng: K ngu b mc by trong ngn t, nh con voi mc ly.87
Tuy nhin, chng ta cng khng th lm g c nu khng c ngn
ng. Nhng khi ch Nit-bn c din t v gii thch bng nhng
ngn t mang tnh khng nh, hu nh lp tc chng ta d chp ly
mt tng dnh lin vi nhng ngn t ng y, c khi li l mt
tng c th hon ton ngc li.
Bi th Nit-bn thng c din t bng nhng ngn t dng
ph nh88, c l y l cch t nguy him hn. V vy, n (Nit-bn)
Kinh Lng-Gi (Lanka), tr.113.
88
i khi mt s t mang ngha khng nh c dng din t Nit Bn
nh: Siva (Mang li iu lnh), Khema (S An ton), Suddhi (S Thun khit,
Thanh tnh), Dipa (Hn o), Sarama (Ni nng ta), Tana (S Bo v), Para
(B bn kia hay o b ngn); Santi (S An bnh, S Tnh lng). C 32 t ng
ngha ch Nit-bn trong Kinh Asamkhata-samyutta thuc Tng ng B Kinh
(Samyutta-nikaya). Hu ht nhng t mang ngha n d.
87

Diu Th Ba 83

thng c ni n bng nhng t ng ph nh nh: Tanha-kkhaya

(S tt ngm dc vng hay V dc), Asamkhata (S Bt duyn hay
s Dt duyn), Virga (S vng dc hay S khng cn tham mun),
Nirodha (S chm dt hay s Dit), Nibbna (S thi tt, S dp tt
hay S tt ngm, Tch dit).
Chng ta hy xem xt mt s nh ngha hay m t v Nit-bn
c tm thy trong cc kinh nguyn thy Pli:
l s chm dt hon ton dc vng(tanh), l s t b n, s
xa la n, s gii thot khi n, s khng dnh mc vo n.89
S vng bt cc duyn, s t b mi nhim, s tt ngm dc
vng, s gii thot, s chm dt, dit tn, Nit-bn.90
Ny cc T kheo, ci g l s Tuyt i (v vi) (asamkhata: s
khng cn iu kin, khng cn ty duyn, v vi)?. l, ny cc
T kheo, s tt ngm cc tham mun (rga-kkhayo), s tt ngm
sn hn (dosa-kkhayo), s tt ngm o tng (moha-kkhayo). iu
ny gi l s Tuyt i (v vi).91
Ny Rdha, s tt ngm dc vng (tanha-kkhayo) l Nit-bn.92
Ny cc T kheo, trong tt c cc php, d l php hu vi hay v
vi, th trong s gii thot khi tham mun (virga) l cao c nht.
Vy cng ni rng, s t do khi kiu mn, dit tr tham dc93, nh
tn gc s dnh mc, ct t s tip tc, dp tt dc vng, gii
thot, chm dt, Nit-bn. 94
Mhvg (Alutgama, 1922) tr.10; SV tr 421. Tht l th khi bit rng nh ngha v
S Dit Kh(Nirodha) trong bi thuyt php u tin ca c Pht ti Sarnath (Lc
Uyn) khng c cha t Nit-bn, tuy rng nh ngha ca n c ngha (Nit-bn).
90
S I, tr.136.
91
Ibid IV, tr.359.
92
Ibid III, tr.190.
93
y, t pipasa c ngha chnh l s thm kht hay dc vng.
94
A (PTS) II, tr.34.
89

84 Nhng iu Pht Dy

Khi c mt du s ngoi o (Pariv-rjaka) hi Nit-bn l g, ngi

X-Li-Pht (Sriputta), v t li lc ca Pht cng tr li
ging nh nh ngha v V vi (Asamkhata) nh c Pht ni
(trn y):
S dp tt tham mun, s tt ngm sn hn, s tt ngm o tng
(s dp tt tham, sn, si).95
S t b v dit tr tham mun v dc vng i vi Nm Un dnh
mc ny: l s chm dt Kh.96
S chm dt lun hi v ti sinh l Nit-bn.97
V i xa thm na, khi cp n Nit-bn, c Pht ging dy
nh sau:
Ny cc T kheo, c nhng th khng c sinh ra, khng c
trng thnh, v khng do iu kin (duyn). Nu khng c nhng
th khng sinh ra, khng c trng thnh, v khng do iu kin
(duyn), th s khng c li thot cho nhng th c sinh ra, c
trng thnh, v c to ra do iu kin (duyn). Bi v c nhng
th khng c sinh ra, khng c trng thnh, v khng do iu
kin, nn c li thot cho nhng ci c sinh ra, c trng thnh,
v c to ra do iu kin.98
y, bn yu t t i t, nc, la, v gi khng c mt; nhng
nim v chiu di v rng, s tinh t v th s, s xu v tt, tn
(danh) v hnh thc (sc) tt c u c hy dit; khng cn ci
S (PTS) IV, tr.251.
Li ca ngi X-Li-Pht (Sariputta). MI (PTS) tr.191.
97
Li ca ngi Musila, mt t khc ca c Pht. S II (PTS) tr.117.
98
Ud (Colombo, 1929) tr.129.
95
96

Diu Th Ba 85

i ny hay ci i khc, khng cn s n, s i, s ng, khng

cn sinh t, khng cn nhng i tng gic quan.99
Bi v Nit-bn c din t bng th ph nh, cho nn rt
nhiu ngi nhm tng rng n l ph nh hay tiu cc, v biu
l s t-hy-dit bn ng. Nit-bn chc chn khng phi l s
hy dit t ng hay ci ta, v khng c ci ta hay bn ng
no hy dit. Nu c i chng na, th l s hy dit o
tng, s hy dit ci tng sai lm v ci ta. Nu bo rng
Nit-bn l tiu cc hay tch cc l khng ng. Nhng tng
v ngha tiu cc hay tch cc u l tng i (so snh) v
u thuc phm vi ca hai mt i i, nh nguyn. Nhng t
ng khng th no c dng m t v Nit-bn, Chn L
Tuyt i c, v Nit-bn v Chn L Tuyt i vt ra khi
nh nguyn v s i i so snh.
Mt ngn t ph nh khng nht thit l ch mt trng thi
ph nh. V d trong ting Pli hay ting Phn th t ch sc
kho l rogya, l mt t ph nh, c ngha l s khng bnh
au. Nhng t rogya (sc kho) khng din t mt trng thi
ph nh. T bt t (ting Anh l: Im-mortal, ting Phn l:
Amrta, ting Pli l: Amata), cng l mt dng t ng ngha vi
t Nit-bn, l t ph nh, nhng n khng din t mt
trng thi ph nh. S ph nh ca ph nh th khng phi l
ph nh. Mt trong nhng t ng ngha vi Nit-bn l t S
gii thot, tc S t do (ting Pli: Mutti, ting Phn: Mukti).
Khng ai c th ni rng s gii thot hay s t do l ph nh
c. Ngay c s gii thot hay s t do c mt ph nh ca n,
th cng l s gii thot, s t do khi nhng ci g chng
ngi, nhng iu xu hay tiu cc m thi. Nhng bn thn s
gii thot hay s t do th khng phi l ph nh.
99

Ibid, tr.128; D I (Colombo, 1929) tr.172.

86 Nhng iu Pht Dy

V vy, Nit-bn (theo ngha ting Pli Mutti hay Vimutti), S Gii
thot Tuyt i, S T do Tuyt i, l s gii thot khi nhng
ci xu, khi tham dc, sn hn v ngu si; s gii thot khi Tt c
nhng ngn t thuc v nh nguyn, i i, so snh, thi gian v
khng gian.
Chng ta c th tm hiu thm nhng khi nim v Nit-bn, Chn
L Tuyt i trong Kinh Phn Bit Gii (Dhtuvibhanga, Trung B
kinh, s 140). Bi ging php v cng quan trng ny c Pht
thuyt cho Pukkusti ( ni trc y Chng II), ngi m c
Pht gp trong xng th gm vo mt m yn tnh, v nhn
thy anh ta l sng tr v chn thnh. iu ct li ca nhng phn ca
Kinh ghi nh sau:
Mt ngi c cu to bi 6 yu t: th cng (t), th lng (nc),
th nhit (la), th ng (gi), khng gian v thc. Ngi y phn tch
chng v nhn thy rng khng yu t no trong chng l mnh hay
ca mnh c. Ngi y mi hiu rng thc xut hin (khi sinh) v
bin mt (dit) nh th no, nhng cm th d chu, kh chu v trung
tnh (khng d chu khng kh chu) xut hin (khi sinh) v bin
mt (dit) nh th no. Sau khi bit c nh vy, tm tr ngi
y c gii thot, bung x. Ri ngi tm thy bn trong chnh
mnh mt bn tm bung x thun khit (Upekkh) m ngi c
th vn dng tin t n bt k cnh gii tm linh cao siu no, v
h bit bn tm bung x thun khit y c th ko di rt lu.
(Upekkh: Upa: v t, -ikkha: thy, nhn): c ngha l: nhn s vt
din tin mt cch v t: tm x b, tm bung x - ND).
Nhng khi y, ngi y cht ngh:
Nu ti tp trung s bung x thanh tnh v thun khit ny hng
n cnh gii H-khng v-bin v pht trin tm tng ng vo

Diu Th Ba 87

cnh gii H-khng-v-bin y, th l mt s to tc hu vi ca

tm (samkhatam).100
Nu ti tp trung s bung x thanh tnh v thun khit ny hng n
h-khng v-bin v pht trin tm theo cnh gii Thc-V-Bin...vo
cnh gii V-S-Hu (khng c g) hay vo cnh gii Phi-Tng
Phi Phi-Tng (khng c s nhn thc (khng c tng) cng khng
khng c s nhn thc (khng phi tng) v pht trin tm tng
ng vo cnh gii y, th cng l mt to tc ca hu vi ca tm.
n lc , ngi khng cn, bng tm mnh, to tc hay c
ch mong mun s lin tc (lun hi), s tr thnh (bhava, hu) hay
s hy dit (vi-bhava, phi hu).101 (iu ny c ngha rng anh ta
khng to ra nghip mi, bi v gi y anh ta gii thot khi thm
kht(dc vng), ham mun, ch to tc).
Bi v khi ngi khng c to tc hay c ch mong mun s lin
tc lun hi, s tr thnh hay s hy dit na, ngi khng cn
dnh mc bt c iu g trn th gian na; V khi ngi khng cn
dnh mc, ngi khng cn lo lng, ngi hon ton tnh lng
bn trong, (dc vng) hon ton b thi tt bn trong (paccattam
yeva parinibbyati). V ngi bit rng: S (ti) sinh chm
dt, i sng thnh thin c sng, ci g cn phi lm c
lm, khng cn c g na phi lm.102
By gi, ngi bit c mt cm th d chu, kh chu hoc
trung tnh (khng d chu, khng kh chu), ngi lin bit c
Ch rng tt c nhng trng thi tm linh v huyn b, tuy c th l chng
thun khit v cao cp, u l nhng sng to ca tm, do tm to tc, b iu
kin, do duyn chi phi v thuc hu vi (samkhata). Chng khng phi l mt
Thc Ti, khng phi l Chn L (sacca).
101
iu ny c ngha rng ngi khng to ra nghip mi, bi v gi y anh
ta gii thot khi dc vng, ham mun, ch to tc.
102
iu ny c ngha l gi y ngi tr thnh mt A-la-hn.
100

88 Nhng iu Pht Dy

n l v thng, rng n khng th rng buc ngi v n khng

cn c cm th bng s am m, ham mun na. D cm th
l g i na, ngi y nm tri n m khng b rng buc dnh mc
n n (visamyutto). Ngi bit c rng tt c nhng cm th
s c ngui du i bng s gii th ca ci thn ng un, ging
nh ngn la ca mt cy n s tt mt khi du cn tim ht.
Do , ny T kheo, mt ngi c ph nh vy, l c ph cho
mt tr tu tuyt i, bi v hiu bit v s dit kh (dukkha) l tr tu
cao c tuyt i .
S gii thot ca ngi , da trn Chn L, l khng th lay chuyn.
Ny T kheo, rng nhng g l phi thc ti (mosadhamma) th l sai
gi; rng nhng g l thc ti (amoshadhamma) th l Nit-bn, l Chn
L (Sacca). V th, ny T kheo, mt ngi c ph nh vy, l c
ph vi Chn L Tuyt i ny. Bi v, Chn L Thnh Thin Tuyt
i (paramam ariya-saccam) l Nit-bn, l Thc Ti.
Trong nhng ln thuyt ging khc, c Pht trc sau cng u s
dng t Chn L thay cho Nit-bn:
Ta s dy cho cc thy Chn L v Con ng dn n Chn
L.103 y nht nh t Chn L c ngha l Nit-bn.
By gi th Chn L tuyt i l g? Theo Pht gio:
Chn L Tuyt i l: rng khng c iu g l tuyt i trn th
gian, rng mi th u l tng i, c iu kin (do duyn) v v
thng, v rng khng c mt th cht hay thc th khng thay i,
bt bin, trng tn, tuyt i nh l mt ci Ti, Linh hn hay mt
Bn ng (tman) nm trong hay bn ngoi. iu ny chnh l Chn
L Tuyt i. Chn L th khng bao gi l ph nh, mc d c
mt cch din t ph bin nh l mt Chn L ph nh.
103

S V (PTS), tr.369.

Diu Th Ba 89

S gic ng Chn L ny, nh l, thy r mi s vt nh-chng-l

(yathbhtam), ch khng cn o tng hay v minh104, l s dp tt
dc vng (tanhkkhaya), v s dit kh (nirodha), l Nit-bn.
Mt iu ng quan tm v hu ch ghi nh rng theo quan im
ca Pht gio i Tha th Nit-bn l khng khc vi lun hi, sinh
t (samsra)105. Cng nh vy, Nit-bn hay lun hi Sinh t ch l
mt, ty theo cch nhn ca bn: ch quan hay khch quan. Quan
im ny ca i tha c l c pht trin t nhng nim ta
gp trong cc kinh Pli ca Pht gio Nguyn Thy (tc Thng Ta
B, Theravda) m ta va cp mt cch vn tt trn y.
Nu ngh rng Nit-bn l kt qu t nhin ca s dp tt dc vng
th l khng ng. Nit-bn khng l kt qu ca bt c iu g. Ch
l gi s, nu nh Nit-bn l mt kt qu i th ng l n phi l
mt (kt) qu ca (nguyn) nhn (theo l nhn qu -ND). N ng
l l samkhata (hu vi), mt ci do nhn to tc ra hay do duyn
hp m c. Nhng Nit-bn khng phi l nhn hay qu. N vt ra
ngoi l nhn qu. Chn L khng phi l mt kt qu hay tc ng
(ca nhn gy ra). N khng c to ra nh mt trng thi huyn
b, thuc v tm hn hay thuc v tm linh, nh l trng thi cc tng
thin (dhyna) hay nh (samdhi).
CHN L L CHN L. NIT-BN L NIT-BN.
Ch c mt iu bn c th lm l nhn thy c n, chng ng
c n.
i chiu kinh Lng-Gi (Lanka), tr. 200: Ny Mahamati, Nit Bn ngha l
thy trng thi ca cc s vt nh chng l.
105
Ngi Long Th (Nagarjuna) ni r rng rng: Lun hi sinh t khng c g
khc vi Nit Bn v Nit Bn khng c g khc vi Lun hi sinh t. (Madhya,
Kari XXV, 19).
104

90 Nhng iu Pht Dy

C mt Con ng dn n s chng ng Nit-bn. Nhng Nit-bn

khng phi l kt qu ca Con ng ny106. Bn c th leo ln ni
theo mt con ng, nhng ngn ni khng phi l kt qu, l mt
ci g do con ng to ra. Bn c th nhn thy nh sng, nhng nh
sng khng phi l kt qu ca mt nhn ca bn.
(Ni l nh vy. nh sng l nh vy. Bn phi leo ln nh ni
hoc phi nhn thy nh sng. D bn c leo hay nhn hay khng,
th ni vn l ni, nh sng vn l nh sng. l Chn L, l
Hin Thc ch khng phi l mt kt qu ca mt tc nhn leo
hay nhn no c - ND).
Nhiu ngi vn thng hi: Vy th sau Nit-bn l n ci g? Cu
hi ny khng th no t ra, bi v Nit-bn l Chn L Tt Cng.
V khi n l Tt Cng (ti hu), th chng c g c th l tc nhn
to ra n na. Nu c bt c ci g ng sau Nit-bn, th chnh ci
l Chn L Tt Cng, ch khng phi Nit-bn.
Mt tu s tn Rdha t cu hi ny vi c Pht theo mt cch
khc: Mc ch (hay kt cuc, cu cnh) ca Nit-bn l g?. Cu
hi ny c gi nh trc l c mt ci g sau Nit-bn, khi
n khng khng ch v mc ch hay kt cuc i vi Nit-bn. V
vy, c Pht tr li ng ta rng:
Ny Rdha, cu hi ny khng th bt kp gii hn ca n. (Tc l:
cu hi ny khng nhm ng ch -ND). Mt ngi sng i thnh
thin, coi Nit-bn nh l c nhy cui cng (ca i sng thnh
thin y -ND) vo Chn L Tuyt i, nh l mc tiu, l cu cnh
tt cng107 (ca i sng thnh thin y -ND).
Mt iu rt hu ch nn nh rng y trong Chn php siu vit (navalo-kuttara-dhamma), Nit-bn siu vit, vt ngoi c Thnh o (magga, con ng)
v Thnh qu (phala).
107
S III (PTS) tr.189.
106

Diu Th Ba 91

Mt s din dch ph bin nhng khng chnh xc theo kiu: c

Pht nhp vo Nit-bn hay nhp vo i-Nit-bn sau khi
Ngi mt lm pht sinh rt nhiu s tng tng, phng on v
Nit-bn.108
Mt khi bn nghe l c Pht nhp vo Nit-bn hay Bt-Nitbn, bn s coi Nit-bn l mt trng thi hay mt a ht, mt
nc hay mt cnh gii m c nhiu th tn ti, hin hu,
ri sau c gng hnh dung, tng tng ra cnh gii theo
ngha ca s tn ti, s hin hu m bn bit c th gian.
Cch ni nhp, i vo Nit-bn hon ton khng c ghi v
cng khng c t ng tng ng c ghi trong cc Kinh tng
nguyn thy. Khng c ci gi l i v hay nhp vo Nit-bn
sau khi cht.
C mt t Parinibbuto c dng ch ci cht ca mt v
Pht hay A-la-hn chng ng Nit-bn, nhng n khng c ngha
nhp vo Nit-bn. Parinibutto ch c ngha l: hon ton b thi
tt, hay hon ton tch dit, bi v Pht hay mt v A-la-hn khng
cn sinh t, khng cn hin hu tr li sau khi cht.
By gi th cu hi khc c t ra l: iu g xy ra i vi
mt v Pht hay mt v A-la-hn sau khi cht hay Bt-Nit-bn
(parinibbana)?. Cu hi ny thuc din nhng cu hi khng c
tr li (avykata)109. Ngay c khi c Pht ni v iu ny, Ngi
mun ch ra rng khng c ngn t no trong vn t vng ca
chng ta c th din t c iu xy ra i vi mt v A-la-hn
sau khi cht.
C mt s ngi vit: sau Nit-bn (Nibbana) ca c Pht thay v vit
l: sau Bt-Nit-bn (Parinibbana) ca c Pht. Sau Nit Bn (Nibbana)
ca c Pht khng c ngha g c, v thnh ng hay cch din t ny khng
c trong vn hc Pht gio. N lun lun c ghi l sau Bt-Nit-bn ca
c Pht.
109
S IV (PTS) tr.375.
108

92 Nhng iu Pht Dy

Khi tr li Vaccha, mt du s ngoi o (parivrjaka), Pht dy rng

thut ng sinh v khng sinh khng p dng cho v A-la-hn v
nhng sc, th, tng, hnh, thc lin kt vi sinh v khng sinh
hon ton b hy dit v nh tn gc, khng cn ti khi sinh sau
khi cht.110
Mt v A-la-hn sau khi cht thng c so snh nh l mt ngn
la tt i khi ci t chy ht, hay mt ngn n tt i khi du
cn, tim ht.111
y cn phi hiu mt cch r rng v rch ri, khng c nhm
ln, rng: ci c v vi ngn la hay ngn n tt i cng khng
phi l Nit-bn, m ci c v vi la tt i l con ngi nm
Un, chng ng Nit-bn. im ny cn c nhn mnh v nhiu
ngi, ngay c vi hc gi uyn bc, hiu lm v din dch n d
ny khi ni n Nit-bn. Nit-bn khng bao gi c so snh vi
mt ngn la hay mt ngn n tt i.
Mt cu hi ph bin na l: Nu khng c ci Ta hay Bn Ng
(tman), vy ai chng ng Nit-bn? Trc khi ni sang Nitbn, chng ta hy t t cu hi l: Ai s suy ngh ngay by gi,
nu khng c ci Ta? Chng ta bit trc y l ci suy
ngh chnh l ngi ngh, rng khng c ngi ngh ng sau suy
ngh. Tng t nh vy, chnh tr tu Bt-nh (paa), chnh s
chng ng chng ng (Nit-bn). Khng c bt c ai ng sau
s chng ng .
Khi chng ta tho lun ngun gc ca kh (dukkha), chng ta thy
rng, bt c th g, d l mt s vt, mt s sng hay mt h thng:
Nu n thuc bn cht sinh, th cng c trong n bn cht ca s
chm dt, s hoi dit. Vy by gi th Kh (dukkha), sinh t lun
110
111

M I (PTS), tr.486.
Ibid. I, tr.487; III tr.245; Sn (PTS), Volume.232 (tr.41).

Diu Th Ba 93

hi (samsra), vng lun hi u c tnh cht khi sinh, th cng c

tnh cht hoi dit. Kh (dukkha) khi sinh l do s thm mun,
dc vng (tanh), v n chm dt c l do tr tu (paa). Dc
vng v tr tu u nm trong nhm Nm Un, nh chng ta bit
trc y.112
Nh vy, mm mng ca s sinh ra Nm Un v cng nh s chm
dt Nm Un u trong Nm Un. y l ngha chn tht ca li
Pht dy:
Chnh ngay trong thn di mt fathom ny (fathom l n v o
chiu di, khong 1.82m -ND), ta tuyn b v th gii, s khi sinh
ca th gii, s chm dt ca th gii v con ng a n s chm
dt ca th gii.113
iu ny c ngha rng tt c T Diu u c tm thy trong
Nm Un, ngha l ngay trong ta. ( y danh t th gii (loka)
c dng thay cho danh t dukkha: kh). iu ny cng c ngha
rng khng c mt nng lc no bn ngoi to ra s khi sinh ra v
s chm dt ca Dukkha (kh).
Khi c tr tu c pht trin v tu tp theo T Diu (vn
s c bn k tip), th tr tu thy c b mt ca s sng, thy
thc cht mi s ng y nh chng l. Khi b mt c khm
ph, khi Chn L c nhn thy, th tt c nhng nng lcmnh m
sn sinh ra dng tip ni sinh t trong o tng s tr nn vng
lng, khng cn kh nng to tc thm nghip mi, bi v khng
cn o tng, nn cng khng cn dc vng, s tham mun lin tc
lun hi, ti sinh na. iu ny cng nh mt bnh tm thn c
cha tr chm dt, khi bnh nhn khm ph nguyn nhn v b mt
ca tm thn.
112
113

Xem trang ni v Hnh Un trc y.

A (Colombo, 1929) tr.218.

94 Nhng iu Pht Dy

Trong hu ht mi tn gio, hnh phc siu vit (t Latinh:summmum

bonum) ch c th t c sau khi cht. Nhng Nit-bn th c th
chng ng c ngay trong cuc i ny, khng cn phi i n lc
cht mi t c n.
Ngi chng ng c Chn L, Nit-bn l ngi hnh phc
nht th gian. Ngi thot khi nhng phc tp, nhng m
nh, nhng lo toan v rc ri gy phin no cho ngi ta. Ngi
c c sc khe tinh thn hon ho. Ngi khng hi tic qu
kh, khng bn tm v tng lai, m sng trn vn trong hin ti.114
Bi th, ngi nh gi cao mi s mt cch thanh tnh nht,
khng c s ng chp no ht. Ngi vui v, hoan h, vui hng
s sng thanh tnh, cc gic quan u d chu, khng u lo, tnh lng
v an lc.115 V gii thot khi tham mun ch k, sn hn, ngu si
(tham, sn, si), kiu cng, ngo mn v tt c nhng bt tnh, nn
ngi cng thanh tnh v nh nhng, y lng t bi, t t, thng
cm, hiu bit v bao dung. Ngi phc v nhng ngi khc mt
cch thanh tnh nht, v ngi khng cn ngh n mnh. Ngi
khng ly thm g, khng tch ly thm g, ngay c nhng th
thuc v tm linh, bi v ngi thot khi o tng v T Ng
v thot khi s dc vng tr thnh.
Nit-bn vt ln mi ngn t ca nh nguyn v i i. N vt
qua nhng quan nim ca chng ta v xu tt, ng sai, hin hu
hay khng hin hu (c hay khng c). Ngay c t hnh phc
(sukha) c dng miu t Nit-bn cng hon ton mang mt
ngha khc bit y. Ngi X-Li-Pht mt hm ni rng: Ny
cc o hu, Nit-bn l hnh phc! Nit-bn l hnh phc!. Khi
y Udyi lin hi li: Nhng tha ngi X-Li-Pht, c th c hnh
phc g khi khng c cm gic?. Cu tr li ca ngi X-Li-Pht
114
115

S I (PTS) tr.5.
M II (PTS) tr.121.

Diu Th Ba 95

v cng thm thy v mt trit hc v vt khi tm hiu bit thng

thng: Chnh s khng c cm gic y mi l hnh phc.
Nit-bn vt qua nhng logic v l gii (atakkvacara). Tuy nhin,
nhiu lc chng ta tham gia vo, thng ch nh l tr tiu khin tr
thc v ch, nhng tho lun y tnh suy on v Nit-bn, v Chn
L Tt Cng hay Thc Ti, chng ta s chng bao gi hiu c n
theo cch . Mt a tr trong nh tr khng nn tranh ci v vn
Thuyt Tng i (mt hc thuyt ni ting ca Einstein). Thay v
vy, nu cu b c theo ui s hc hi mt cch sing nng v kin
nhn, mt ngy no cu ta s hiu c n.
Nit-bn ch c chng ng bi nhng ngi c tr khn t
mnh chng nghim (paccattam veditabbo vihi). Nu chng ta
i theo Con ng (Bt Chnh o) mt cch sing nng v kin
nhn, cng vi s tnh to, tu tp v thanh lc bn thn, t c
nhng s pht trin tm linh cn thit, mt ngy no , chng ta
cng s chng ng c Nit-bn bng chnh bn thn chng ta
khng cn phi lm kh tm mnh by gi bng nhng ngn t cao
siu v nh nh vy.

By gi, chng ta hy bc qua Con ng dn n s chng ng

Nit-bn.

96 Nhng iu Pht Dy

Chng V
Diu Th T
(Chn l v Con ng Chnh o)
Diu Th T l chn l v con ng (magga) dn n S
Chm Dt Kh (Dukkha-Nirodha-Gminipatipad-Ariyasacca).
Con ng ny c gi l Con ng Trung o (Majjhim
Patipad), bi v n trnh c hai cc oan:
Mt cc oan l lun lun i tm hnh phc bng nhng khoi lc
gic quan hay dc lc, l cch thp hn, tm thng v khng li
lc v l cch ca nhng ngi tm thng.
Cc oan th hai l i tm hnh phc thng qua s hnh h bn
thn, hnh xc bng nhiu hnh thc tu kh hnh khc nhau,
l cch ch mang li au n, khng ng phi lm v khng
li lc.
T bn thn mnh tri qua hai cc oan ny v nhn thy
rng nhng cch u l v dng, ri bng nhng tri nghim
ca chnh bn thn mnh sau ny, c Pht khm ph ra
c Con ng Trung o vn mang li tm nhn v kin
thc dn n S An Tnh, Tr Tu Bn Trong, S Gic Ng,
Nit-bn.
Con ng Trung o ny cng thng c gi l Bt Chnh o
(Ariya-atthangika-Magga), ng ngha l Con ng Tm phn, bi
v n bao gm tm vn , tm phm tr hay tm phn.
Nhng phn l:

Diu Th T 97

1) Chnh tri kin (sammditthi): S thy ng, hiu ng n.

2) Chnh t duy (sammsankappa): S suy ngh ng n.
3) Chnh ng (sammvca): S ni ng, li ni ng n.
4) Chnh nghip (sammkammt): Hnh ng ng n.
5) Chnh mng (sammjiva): S mu sinh, vic lm, ngh nghip
chn chnh, ng n.
6) Chnh tinh tn (sammyma): S sing nng, n lc ng n.
7) Chnh nim (sammsatti): S nh ng, tm nim ng, s ch
tm ng n.
8) Chnh nh (sammsamdhi): S tp trung, nh tm ng n.
Mt cch thc t, ton b Gio Php ca c Pht m Ngi b
sc trong 45 nm ging dy bng cch ny hay cch khc u
nhm n Con ng Trung o ny. Mc d, c Pht ging
dy bng nhiu cch thc khc nhau, bng nhng ngn t khc nhau
cho nhng loi ngi khc nhau, ty theo giai on, trnh pht
trin v kh nng (cn c) hiu bit ca h, h c th theo kp
nhng li Pht dy. Tuy nhin, nhng iu ct li ca hng ngn
bi thuyt ging ca Pht, c ghi li trong cc Kinh Pht
gio, u nm trong Bt Chnh o ny.
Bt Chnh o khng phi l Con ng (bao gm) tm bc hay
tm nhnh nh nhiu cch dch trc y, m l con ng c tm
phn. Chng ta khng nn ngh rng tm phm tr hay tm phn
ca Con ng phi c tu tp hay thc hnh tng phn mt theo
th t trong danh sch tm phn . Nhng phn phi nn c
thc hnh v tu tp hu nh, nhiu hay t, ng thi vi nhau ty theo
sc tu tp ca mi ngi. Tt c tm phn u lin h, lin quan
vi nhau v phn ny s b tr cho phn kia, hay ni cch khc, s
tu tp ca phn ny s l s b tr cho s tu tp ln nhau ca nhng
phn kia v ngc li.

98 Nhng iu Pht Dy

Tm hay tm phn nhm mc ch l pht trin v hon thin ba

vn trng yu trong vic hun luyn tu tp v tun th gii lut
nh Pht: l:
(1) Gii hnh v o c (Sila, Gii),
(2) Quy tc nh tm (Samdhi, nh), v
(3) Tr tu, Bt-nh (Panna, Tu).116

(1) Gii hnh (Sila):

Gii hnh c xy dng da trn nhng khi nim rng ln v lng
T (tnh yu thng) v Bi (lng bi thng, bi mn, lng trc n)
qung i dnh cho tt c chng sinh, m c Pht xem l nn tng
gio l ca Ngi.
Tht ng tic l nhiu hc gi qun mt l tng ln lao ny
ca gio l c Pht, v ch am m vo gii thch lang mang,
lch lc theo kiu trit hc kh khan v siu hnh khi h ni v
vit v o Pht. c Pht thuyt php v li ch ca nhiu chng
sinh, v hnh phc ca nhiu chng sinh, xut pht t lng Bi mn
ca Ngi i vi th gian (buhujanahitya bahujan asukhya
loknukampya).
Theo o Pht, c c mt con ngi hon thin, hai bn cht
ngi cn pht trin, cn tu tp song song. Mt mt l lng Bi
Mn (karun) v mt mt l Tr Tu (paa). y, lng Bi Mn th
hin cho tnh yu thng, s b th, s t t, s khoan dung v nhng
phm cht cao c tng t v mt tnh cm hay t tri tim; trong khi
Tr tu th th hin cho mt tr thc hay nhng phm cht thuc
v tm tr.
116

M I (PTS), tr.301.

Diu Th T 99

Nu mt ngi ch pht trin mt tnh cm m b qua mt tr thc,

th ngi c th ch tr thnh mt k tt bng ng ngn; trong khi
nu mt ngi ch lo pht trin mt tr thc m b qun tnh cm,
th ngi c th tr thnh lnh lng, st , khng c tnh cm g
i vi ngi khc.
V th, mun l mt ngi hon thin, bn cn phi pht trin c
hai mt song song. l mc tiu li sng ca o Pht: m trong
, Tr tu v Lng Bi mn lin quan mt thit khng ri nhau, nh
chng ta s nhn thy phn sau.
By gi, th nht, Gii Hnh (Sila), c da trn lng T v nhng
phm cht ca Bi (nh nu trn), gi tt l lng T Bi, bao gm ba
phn trong Bt Chnh o, l: Chnh Ng, Chnh Nghip, Chnh
Mng (tc l phn s 3, 4 v 5 trong danh sch trn).

Chnh Ng c ngha l s c king:

1) Khng ni di,
2) Khng ni xu sau lng ngi khc, khng ni li vu khng,
khng ni li lm tc gin, th hn, gy bt ha, mt on kt gia
nhng ngi ny vi ngi khc hoc nhng nhm ngi hay on
th khc nhau,
3) Khng ni hay dng nhng li c nghit, gay gt, hn lo, v
php, ma mnh v lng m s nhc,
4) Khng ni chuyn kiu n khng ngi ri, ni chuyn v tch s,
ni nhm nh, tn gu, a gin, bn ct.
Khi mt ngi king c, khng ni nhng li sai tri v him c nh
trn, th t nhin ngi s ni ton s tht, ch ni ng li l, ngn t
thn thin v nhn t (i ng), d mn, nh nhng, c ngha v c ch.

100 Nhng iu Pht Dy

Mt ngi khng nn pht biu bt cn, ni chuyn phi thi: Li

ni phi ng ni v ng lc. Nu mt ngi khng th ni c
nhng li tt p, c ch, th tt hn ngi nn gi s im lng l
cao p nht.

Chnh Nghip l nhng hnh ng ng n, nhm n mc ch

l nng cao, gn gi nhng gi tr thuc v o c, danh d v s
an bnh. Chnh mng khuyn rng chng ta nn trnh st sinh, git
chc; khng trm cp, khng bun gian bn ln, bt lng, khng
gian dm ngoi tnh; v gip mi ngi hng v cuc sng danh
d v yn bnh mt cch ng n.

Chnh Mng l ngh nghip mu sinh ng n, c ngha l mt

ngi nn trnh mu sinh cuc sng m lm cng vic c nguy hi
n ngi khc, v d nh vic bun bn v trang v nhng th v
kh git ngi, bun bn ru bia, thc ung c hi, cht c, hay
tn st sinh vt hay lm nhng ngh la o, gt gm vv v nn
sng bng cng vic, ngh nghip ng hong, danh d, khng ti li
v lng thin khng lm nguy hi n ngi khc, sinh vt khc.
Chng ta nn hiu r rng, o Pht cc lc phn i chin tranh,
cho nn o Pht tuyn b rng vic bun bn v trang v v kh git
ngi l mt ngh nghip tht c v bt chnh.
Ba phm tr Chnh Ng, Chnh Mng v Chnh Nghip trong Bt
Chnh o lp thnh Gii Hnh v o c (sila). Chng ta nn
hiu nhn thc r rng, Gii hnh v o c trong o Pht nhm
mc ch mang li cuc sng hnh phc v an bnh cho con ngi
v x hi. Gii hnh o c ny c xem l nn tng khng th
thiu c tin ti c nhng trnh gic ng tm linh cao

Diu Th T 101

hn. Khng th no c s pht trin tm linh no nu khng da vo

nn tng o c ny.
Chng ta d thy rng: Ng Gii, l nm gii ti thiu king c v
gn gi dnh cho Pht t quy y, cc Pht t ti gia, u nm trong
Gii Hnh v o c hay ba phm tr Chnh Ng, Chnh Mng v
Chnh Nghip ny.

(2) nh tm (Samdhi):
K tip, th hai l Quy Tc nh Tm hay nh (Samdhi), trong
bao gm ba phn ca Bt Chnh o, l: Chnh Tinh Tn,
Chnh Nim (hoc Ch Tm) v Chnh nh (s 6,7 v 8 trong danh
sch trn).

Chnh Tinh Tn l ch n lc:

1) ngn chn, khng cho iu xu c v khng lnh mnh khi
sinh trong tm;
2) t b, b i nhng iu xu v khng lnh mnh khi sinh
trong tm; V tng t:
3) to ra, lm khi sinh nhng iu tt thin v lnh mnh trong
tm; pht trin v hon thin nhng iu tt thin v lnh mnh
c sn trong tm ca mt ngi.

Chnh Nim (hay Ch tm) l lun c thc mt cch lin tc

(lun lun r bit, thc), ch tm v nhng nim thuc v:

102 Nhng iu Pht Dy

1) Nhng hot ng ca c th, v thn (kya, Thn),

2) Nhng cm gic nhn bit hay cm th (vedan, Th),
3) Nhng hot ng ca tm (ciita, Tm), v
4) Nhng tng, nhng suy ngh, nhng quan nim v nhng s
vt (hay php) ca tm (dhamma, Php).
Vic thc hnh tp trung hi th, th ra, th vo (npnasati), l
nhng bi tp c bit n nhiu, kt ni vi c th (thn) pht
trin tm linh.
Cng c nhiu phng cch khc pht trin s ch tm hay chnh
nim lin quan n c th (thn), chng hn nhng phng php
hnh thin, thin nh, thin qun.
V nhng cm gic nhn bit v cm th, chng ta phi nn lun r
bit tt c cc dng ca cm xc, cm gic nhn bit, d chu, kh
chu hoc trung tnh (khng d chu cng khng kh chu), v (lun
r bit) chng n xut hin v bin mt bn trong mnh.
V nhng hot ng ca tm, chng ta nn lun r bit tm ca mnh
l nhiu tham dc hay khng, c sn hn hay khng, c si m, b la
di hay khng, c xao lng hay tp trungvv bng cch ny, ta
lun thc c s chuyn dch ca tm, n khi ln ri bin mt
hay sinh dit nh th no.
V nhng tng, suy ngh, quan nim v nhng s vt (php ca
tm), chng ta nn bit bn cht ca chng, chng xut hin v bin
mt nh th no, chng pht trin nh th no, chng b nn, trn
p, v b hy dit, nh th nov.v.Bn hnh thc tu tp hay thin
qun ny c bn chi tit trong Kinh Nim X (Satipatthna-sutra)
hay cn gi l T Nim X.117

117

Xem Chng VII, v Thin.

Diu Th T 103

Chnh nh, yu t th ba v cui cng ca Quy Tc nh

Tm l Chnh nh nhm dn n bn tng Thin nh (dhyna),
thng thng c gi l s nhp nh.
1) tng Thin th nht (hay s thin) nhng si m tham i v
nhng t tng khng lnh nh nhc dc, c tm, hay bun ng,
hay ng g ng gt (hn trm), lo u, bt an (tro hi) v hoi nghi
c loi b, V nhng cm gic vui sng v hnh phc (h lc)
th c duy tr, cng vi mt s hot ng ca tm.
2) tng thin th hai, tt c mi hot ng thuc v tr c u b
trn p, s tnh lng v s tp trung mt im ca tm (s nht tm)
c pht trin. V nhng cm gic vui sng v hnh phc (h lc)
th c duy tr.
3) tng thin th ba, cm gic vui sng (h), l mt cm th ch
ng, cng bin mt trong khi khuynh hng cm th hnh phc
(lc) vn cn cng vi tm bung x (tm x).
4) tng thin th t, mi cm gic, cm th hnh phc hay khng
hnh phc (lc th hay kh th), vui sng (h) hay bun ru (u)
u bin mt, ch cn li tm bung x v s r bit thng hng
(nht tm) thun khit (x nim thanh tnh).
V nh vy, tm c hun luyn v c khp vo quy tc, k
lut v c pht trin thng qua Chnh Tinh Tn, Chnh Nim v
Chnh nh.

(3) Tr Tu (Panna):
Hai phm tr hay hai phn cn li ca Bt Chnh o, l:
Chnh T Duy v Chnh Tri Kin s i n vic to ra Tr Tu
Bt-nh (Panna).

104 Nhng iu Pht Dy

Chnh T Duy biu th nhng t duy, ngh v s t b hay s

tho g nhng dnh mc mt cch khng v k, t duy v tnh yu
thng v t tng bt bo ng, dnh cho tt c chng sinh. Mt
iu th v v rt quan trng y l T tng tho g dnh mc
mt cch khng v k, tnh yu thng v bt bo ng c gom
vo nhm ca yu t Tr Tu. iu cho thy r rng rng tr tu
th phi c to thnh bng nhng phm cht cao p ny; v tt c
nhng t tng dc vng ch k, c tm, th ght v bo lc l kt
qu ca s thiu tr tu, khng phi l khn ngoan, trong mi lnh
vc ca cuc sng c nhn, x hi v chnh tr.

Chnh Tri Kin l s hiu bit, thy c mi s vt nh-chng-l,

v chnh l T Diu gii thch mi s vt nh-chng-l.
Chnh Tri Kin, s hiu bit ng n, theo ngha ngn gn c
ngha l s hiu bit ng n v T Diu . S hiu bit ny
l s hiu bit cao nht, Tr tu cao nht nhn thy, chng
ng c Thc Ti Tt Cng.
Theo Pht gio, c hai loi hiu bit, tr tu: Ci chng ta thng gi
l hiu bit chnh l Kin thc, l tr nh c tch ly, l s am tng
thuc v tr c, tr thc v mt vn (ch ) theo nh nhng thng tin,
d liu c a ra. Ci ny gi l s hiu bit ty theo (anubodha:
ty theo thng tin, d liu). S bit ny khng su sc (tr hu s).
S hiu bit tht s su sc c gi l s thm nhp (pativedha),
tc l thy bit mt s vt theo ng bn cht bn trong ca n,
khng phi v ci tn hay nhn hiu ca n. S thm nhp ny c th
c c khi tm trong sch, khng cn tt c nhng nhim, bt tnh
v c pht trin hon ton nh vo hnh Thin (tr v s).118
118

Vism (PTS), tr.510.

Diu Th T 105

T nhng trnh by ngn gn v Con ng Bt Chnh o,

chng ta thy c mt cch sng m mi c nhn chng ta cn
tun theo, thc hnh v pht trin. l s t k lut chnh
mnh v thn xc, li ni v tm ; s t pht trin v t thanh
lc chnh mnh. iu ny khng lin quan g n c tin, cu
nguyn, th phng hay nghi l cng bi no c. Theo ngha , n
(Con ng) khng lin quan g n nhng g thng c gi l
thuc tn gio, tn ngng. N ch l mt Con ng dn n
s chng ng Thc Ti Tt Cng, c hon ton t do, hnh
phc v yn bnh thng qua vic hon thin v mt o c, tinh
thn v tr tu.
Trong nhng nc Pht gio c nhng phong tc v nghi l n
gin v p mt vo nhng dp c hi l nh Pht. Nhng nghi l
v phong tc ny khng lin quan g nhiu n Con ng Bt
Chnh o tht s. Nhng nhng phong tc v l nghi c gi tr
lm tha mn mt s nhu cu v tnh cm tn gio ca nhng ngi
cn s c (cha tin b nhiu v tr tu tm linh), v gip cho h dn
dn i n Con ng chnh o.

* V T Diu , chng ta c bn trch nhim thc hnh l:

1) Diu Th Nht l Kh (dukkha), bn cht ca s sng, s kh
au, s bun ru v nim vui sng, s bt hon ho v bt toi
nguyn, s v thng v s khng bn vng. i vi Diu Th
Nht ny, trch nhim chng ta l hiu chn l ny l mt s tht,
hiu r rng v y (parieyya). {Kh nn bit}.
2) Diu Th Hai l Ngun gc ca Kh (ukkha-samudaya), chnh
l s thm mun, dc vng, i km vi nhng si m, nhng
nhim v bt tnh khc. Ch hiu bit chn l ny th vn cha .

106 Nhng iu Pht Dy

i vi Diu Th Hai, trch nhim ca chng ta l phi loi

b n, t b n, hy dit v nh tn gc r ca n (pahtabba).
{Tp nn on}.
3) Diu Th Ba l s Chm dt Kh (dukkha-nirodha), S Dit
Kh hay Nit-bn, Chn L Tuyt i, Thc Ti Tt Cng. i vi
Diu Th Ba, trch nhim y l phi nhn ra n, chng ng
n (sacchiktabba). {Dit nn chng}.
4) Diu Th T l Con ng (Bt Chnh o) dn n s
chng ng Nit-bn. Ch c kin thc hiu bit ht v Con ng
cng khng lm c g. i vi Diu Th T, trch nhim l
phi thc hnh, i theo v gi ng theo Con ng Chnh o
(bhvetabba)119. {o nn tu}.

119

Mhvg. (Alutgama, 1922), tr.10.

Hc Thuyt V V Ng 107

Chng VI
Hc Thuyt V V Ng
(Anatta)
Ci thng c gi l Linh hn, T ng, Bn ng, ci Ti, ci
Ta, trong ting Phn gi l tman, c cho l mt thc th thng
hng, trng tn v tuyt i; n l bt bin, khng thay i trong
gii hin tng lun lun thay i.
Theo mt s tn gio, mi c nhn con ngi u c mt linh hn
ring bit do Thng to ra, v sau khi cht, linh hn s tip tc
sng mt cch bt dit thin ng hay i ngc, s phn hay nh
mnh ca n ty thuc vo s phn x, phn xt ca ng sng to.
Theo nhng tn gio khc th linh hn tri qua nhiu kip sng cho
n khi n hon ton c thanh lc trong sch v cui cng tr
thnh ho hp vi Thng hay Phm thin (Brahman), Linh hn
chung, linh hn ph qut hay l tman (bn ng), ni m n bt
ngun trc . Linh hn hay bn ng ny trong con ngi l
ngi ngh ca nhng ngh, ngi cm th ca nhng cm gic,
cm th, v l ngi nhn nhng phn thng v nhng hnh pht
ty theo nhng hnh ng xu tt ca mnh gy ra. Quan nim nh
vy c gi l tng v bn ng (hay Ng Kin).
Pht gio l hc thuyt duy nht trong lch s t tng nhn loi ph
nhn s tn ti ca nhng Linh hn, T ng hay Bn ng (tman)
nh vy. Theo gio php ca c Pht, tng v t ng l mt
nim tin sai lm v y tng tng, n khng c thc ti tng ng,
v n to ra nhiu suy ngh tai hi v ci ti v ca ti, nhng ham
mun v dc vng ch k cho ci ti, nhng dnh mc, chp th, s

108 Nhng iu Pht Dy

th ght v c tm (dnh cho ngi khc), s t cao, t i, s kiu

hnh, ch ngha v k (v ci ti), v nhng iu nhim, bt tnh v
nhng vn khc phi gii quyt. N l ngun gc ca mi phin
no, rc ri trn th gian, t nhng xung t c nhn cho n nhng
chin tranh gia cc quc gia. Ni tm li, chnh quan im sai lm
ny l ngun gc ca mi iu c v bt thin trn th gian ny.
V tm l hc, hai tng c n su vo con ngi: S t bo
v v t bo th (ci ti).
V vn t bo v hay t v, con ngi to ra Thng
da vo con ngi c (Thng ) bo v, c che ch an
ton, an ninh, ging nh mt a tr ph thuc vo cha m vy.
V vic t bo th hay t bo tn, con ngi ngh ra tng v
mt Linh hn bt t hay bn ng (tman) s sng mi, trng tn.
Cng vi s v minh, s yu ui, s s hi v dc vng, con ngi
cn hai iu an i bn thn mnh. Ri sau , con ngi bm
cht, chp th vo nhng iu mt cch su nng v cung tn.
Gio l ca c Pht khng ng h s v minh, s yu ui, s hi
v dc vng hay c mun ny, m ngc li gip con ngi gic
ng bng cch loi b v tiu dit nhng bn tnh , loi tr chng
tn gc. Theo Pht gio, tng ca chng ta v Thng v Linh
hn l sai lm v trng rng. Mc d nhng tng y c pht
trin cao su thnh nhng hc thuyt, tt c u l nhng phngi
cc k tinh vi ca tr c, c khoc trong chic o ca nhng t ng
y tnh trit l v siu hnh phc tp.
Nhng tng ny n su, bm r trong tm t con ngi, rt gn
gi v thn thit vi h, n ni h khng h mun nghe, cng khng
mun hiu, mt gio l no ni ngc li.

Hc Thuyt V V Ng 109

c Pht bit iu ny rt r. Thc t l c Pht tng bo rng

gio l ca Ngi l Gio l ngc dng (patisotagmi), ngc li
vi nhng dc vng, c mun ch k ca con ngi. Bn tun trc
khi Ngi t s Gic Ng, c Pht ngi di gc cy Tt-BtLa (sau ny c gi l cy B-), Ngi t ngh vi chnh
mnh rng: Ta chng ng c Chn L ny, n tht su xa, kh
thy...ch c th hiu c bi nhng ngi c tr. Nhng ngi b
ch ng bi nhng si m v b bao ph bi mt bu bng ti khng
th no thy c Chn L ny, v n ngc dng, n cao ngi, su
sc, t nh v kh lnh hi c.
V vi ngh ny trong tm tr ca Ngi, c Pht do d mt
lc rng liu c v ch khng nu Ngi c gng truyn t, ging
gii cho th gian v Chn L m Ngi mi chng ng. Sau , c
Pht lin tng n th gian nh mt h sen: Trong mt h sen c rt
nhiu cy hoa sen ang trong nc, nhng hoa sen khc th ang
trn mt nc; c nhng hoa sen vt ln trn mt nc v khng
cn dnh nc. Tng t nh trn th gian ny c nhiu hng ngi
vi nhiu trnh khc nhau. Mt s ngi s hiu c Chn L.
V vy, c Pht quyt nh ging dy Chn L y.120
Hc thuyt V-Ng (Anatta) l kt qu t nhin, l h lun tt yu,
ca s phn tch v Nm Un v Trit l v Duyn Khi (paticcasamuppda).121
Nh chng ta hiu trc y, trong phn tho lun v Diu Th
Nht Kh (dukkha), chng ta gi mt s sng, mt thc th hay
mt c nhn con ngi l do Nm Un kt hp thnh, v sau khi phn
tch v xem xt k nhng Un ny, chng ta thy rng khng c ci
g ng sau chng c th c gi l ci Ti, Bn Ng (tman),
hay T Ng hay bt k mt thc th bt bin, tn ti mi mi.
120
121

Mhvg. (Alutgama, 1922), t tr.4; MI (PTS), t tr.167.

S c gii thch nhng trang sau.

110 Nhng iu Pht Dy

l phng php phn tch. Kt qu tng t khi chng ta xem

xt qua gio l Duyn Khi bng phng php tng hp, m theo
khng c g trn th gii ny l tuyt i c. Mi th u c iu kin
(do duyn hp m c), lin quan, v ph thuc ln nhau (tng quan
v tng tc). y l thuyt tng i ca o Pht.
Trc khi i vo vn V Ng mt cch ng n, chng ta cn c
mt nim tm lc v lut Duyn Khi. Nguyn tc ca hc thuyt
ny c tm tt trong mt cng thc gm 4 dng nh sau:
V ci ny c, ci kia c. (imasmim sati idamhoti).
V ci ny sinh, ci kia sinh. (imassuppda idam uppajjati).
V ci ny khng, ci kia khng. (imasmim asati idam na hoti).
V ci ny dit, ci kia dit. (imassa nirodh idam airujjhata).122
Theo nguyn tc v duyn (iu kin), s tng quan v tng tc
ny, ton th s tn ti v lin tc ca cuc sng, v s chm dt s
sng, c gii thch trong mt cng thc chi tit gi l Duyn Khi
(ngha l s sinh khi c iu kin, do nhn duyn), bao gm 12 yu
t nhn duyn nh sau:
1) V c V minh nn sinh Hnh (Avijjpaccay samkhr).
(xin nhc li, Hnh l hnh ng c hay nghip. Hnh ng ny c th
tt, xu hay trung tnh. Hnh c th trong ba dng: thn, khu v ).
2) V c Hnh nn sinh Thc (Samkhrapaccay vinnnam).
(lm nn tng cho mt i sng ti. Thc ny i vo bng m. Thc
la chn cha m theo nh Nghip, Hnh tt xu quy nh).
M III (PTS), tr.63, S II (PTS), tr. 28, 95. Vit theo lun thc hin i:
Khi A c, th B c.
Khi A sinh, th B sinh.
Khi A khng c, th B khng c.
Khi A dit, th B dit.
122

Hc Thuyt V V Ng 111

3) V c Thc nn sinh Danh Sc (Vinapaccay nmarp- am).

(l ton b yu t vt cht & tm linh hay tm l & sinh l ca bo
thai mi, do Nm Un (paca-khandha) to thnh).
4) V c Danh Sc nn sinh Lc Cn (Nmarpapaccay salyatanam).
( y, yu t Danh & Sc, vt cht & tm linh, duyn sanh ra 6
C S Tip Xc l 6 gic quan (lc cn) va chm, tip xc vi 6 i
tng ca chng, lc trn).
5) V c Lc Cn tip xc vi bn ngoi nn sinh ra Xc.
(Salyatanapaccay phasso).
6) V c Xc nn sinh Th (Phassapaccay vedan).
(Cm th l cm gic, cm nhn ca con ngi mi vi th gii hay
khi va chm, tip xc vi 6 i tng bn ngoi).
7) V c Th nn sinh i (Dc Vng) (Vedanpaccay tanh).
(i l tham i, lng ham mun: Dc vng).
8) V c i nn sinh Th (Tanhpaccay updnam).
(l iu c nhn hay thc th mi ti sinh mun chim ly cho mnh,
hay chp th, hay dnh chp).
9) V c Th nn dn n Hu (Updnapaccay bhavo).
(Hu tc l tin trnh Tr thnh, hin thnh, ti to s sng).
10) V c Hu nn dn n Sinh (Bhavapaccay jti).
(sinh mt c nhn hay chng sinh, mi xut hin, ra i hn hoi).
11) V c Sinh nn c Lo, T(Jtipaccay jarmaranam.)
(Lo, tc l gi, cht, v c sinh nn c hoi, dit).

112 Nhng iu Pht Dy

Hoc cc bn c th tham kho bn dch kinh in vn quen thuc

nhiu ngi Vit Nam xut gia v ti gia, (bn dch ca Ni S Tr
Hi), nh sau:
1) V minh (lm) duyn (cho) Hnh
(Avijjpaccay samkhv).
2) Hnh (lm) duyn (cho) Thc
(Amkhrapaccay vinnnam).
3) Thc (lm) duyn (cho) Danh Sc
(Vinnnapaccay nmarpam).
4) Danh sc (lm) duyn (cho) Lc Nhp
(Nmarpapaccay salyatanam).
5) Lc Nhp (lm) duyn (cho) Xc
(Salyatanapaccay phasso).
6) Xc (lm) duyn (cho) Th
(Phassapaccay vedan).
7) Th (lm) duyn (cho) i
(Vedanpaccay tanh).
8) i (lm) duyn (cho) Th
(Tanhapaccay updnam).
9) Th (lm) duyn (cho) Hu
(Updnapaccay bhavo).
10) Hu (lm) duyn (cho) Sinh
(Bhavapaccay jti).

Hc Thuyt V V Ng 113

11) Sinh (lm) duyn (cho) Lo, T

(Jtipaccay jarmaranam).
y l qu trnh, cch thc m s sng khi sinh, tn ti v tip
din. Nu ta o ngc cng thc li, ta s i n s chm dt ca
qu trnh (theo chiu hon dit):
1) Khi V minh dit (chm dt), th Hnh dit;
2) Khi Hnh dit th Thc dit; ..

11) Khi Sinh dit, th Lo, t, kh no, au n cng dit.

* Cn ghi nh mt iu quan trng l:

Nhng yu t ca vng Duyn Khi ny b chi phi, b iu kin
(paticcasamuppanna) cng nh l chi phi, l iu kin, l nhn,
l duyn (paticcasamuppda).123
V vy, tt c chng l lin quan vi nhau (tng quan), ph thuc vo
nhau (tng tc) v kt ni ln nhau, v khng c ci no l tuyt i
hay c lp, mt mnh tn ti c. V th, Pht gio khng chp nhn ci
no l nguyn nhn th nht c, nh ta hc chng trc.124
Nhng Duyn Khi nn c xem l mt vng trn (tc l mt chui
mc xch gip vng) ch khng phi l mt chui mc xch hai u.125
Vism (PTS), tr.517.
Xem Chng III.
125
V gii hn quyn sch khng cho php bn lun nhiu n Hc thuyt quan
trng nht ny ca Pht gio. Mt nghin cu mang tnh ph bnh v so snh chi
tit v ti ny s c tm thy trong mt tc phm trit hc Pht gio sp xut
bn bi cng tc gi.
123
124

114 Nhng iu Pht Dy

(Xem thm Duyn Khi trong quyn Gio Trnh Pht Hc,
Chng 4 bn lun rt chi tit v vn ny ND).

Vn Ch T Do chim mt ch ng quan trng trong h t

tng v trit hc phng Ty. Nhng theo hc thuyt Duyn Khi,
vn ny khng c v khng th c t ra trong trit hc Pht
gio. Nu ton th s hin hu l lin quan ln nhau (tng quan), do
diu kin (ty duyn, do duyn hp ln nhau) v ph thuc ln nhau
(tng tc), th lm sao ring Ch c t do mt mnh?.
Ch cng nm trong nhm Un th t (Hnh Un, samkhrakhandha), cng tng t nh nhng ngh suy ngh khc, u do
iu kin m c, ty theo nhn duyn m c, m khi sinh (paticcasamuppanna). Ci c gi l T Do bn thn n trong th gii ny
cng khng phi l t do tuyt i, n cng ty thuc nhn duyn v
tng i. D nhin l c ci Ch T Do nh th, tng i v
ty thuc nhn duyn, ch khng c mt Ch T Do tuyt i v
khng b nhn duyn chi phi.
Khng c th g l tuyt i t do trn th gii ny, t vt cht hay
tinh thn, bi v mi th u do duyn v u l tng i vi nhau.
Nu Ch T Do hm ngha ni v mt loi ch khng ph
thuc vo nhn duyn, iu kin, khng ph thuc vo l nhn qu,
th loi ch l khng tn ti. Lm sao m c c mt ch, hay
bt c th g thuc v loi , khi sinh m khng c cc iu kin
tc thnh, khng do nhn duyn to nn; hay ng ngoi vng quy
lut nhn qu, trong khi ton b s sng, tt c s hin hu, tn ti,
u ph thuc vo nhn duyn, iu kin ca nhau v tng i vi
nhau. y cn ni li, tng v Ch T Do v c bn l c
lin h vi t tng v Thng , Linh hn, cng l v thng pht.
Khng ch ci Ch T Do l khng t do, m ngay c chnh ci

Hc Thuyt V V Ng 115

tng v Ch T Do do cng khng t do, khng b iu kin

v nhn duyn chi phi.
Theo hc thuyt v Duyn khi ny, cng nh theo s phn tch su
vo bn trong Nm Un, tng v mt thc th trng tn, bt
dit bn trong hay bn ngoi con ngi, d n c gi l Bn Ng
(tman), ci Ti, Linh hn, T Ng hay l ci Ta, ch l mt nim
tin sai lm, mt s phng i ca tr c. y chnh l Hc Thuyt V
Ng, Khng c linh hn hay Khng c t ng ca o Pht.
trnh mt s lm ln, y nn nhc rng c hai loi s
tht: S tht c l, theo quy c truyn thng hay gi l Tc
(sammuti-sacca, ting Phn: Samvrti-satya), v S tht tuyt i
hay cn gi l Chn (paramatthasaca, ting Phn: Paramrthasatya).126 Trong cuc sng hng ngy, khi chng ta dng nhng
cch din t nh Ti, anh hay c nhn, thc thkhng
phi lin cho rng chng ta ang ni di, v s tht khng c ci
ti, ci ta hay c nhn nh th, m chng ta ang ni bng
mt s tht theo quy c ca th gian: Tc . Ti, anh l
nhng cch din t quy c truyn thng ca th gian, trong
cuc sng. Nhng s tht ti hu hay Chn l Tt cng l khng
c ci ti hay mt c nhn(nh ci anh) hay mt thc th
(nh linh hn): Chn .
Nh Kinh i Tha Nhp Lng Gi (Mahyna-strlankra)
c ghi:
Mt con ngi (pudagala) nn c xem l ch c trong s gi lp,
mnh danh (prajnapati), (ngha l, theo quy c th gian th c mt
c th hay con ngi), ch khng phi l trong thc ti (hay l mt
thc th: dravya).127
126
127

Sratha II (PTS), tr.77.

Mahynastrlankra (i Tha Nhp Lng gi), XVIII 92.

116 Nhng iu Pht Dy

S ph nhn s tn ti ca mt Bn Ng (tman) trng tn bt

bin l c im chung ca hai h thng gio l Pht gio Nguyn
Thy v Pht gio i tha, v v vy, khng c l do g cho
rng s truyn tha ca Pht gio, vn hon ton thng nht vi quan
im ny, l i trch hng vi nhng gio l nguyn thy ca
c Pht.128
Cho nn, tht ng t m v khng hiu ti sao c mt s hc gi129
vn c gng, mt cch v ch, ln lt a tng v bn ng vo
trong gio l ca c Pht, iu hon ton tri ngc vi tinh
thn ca Pht gio.
Nhng hc gi ny knh trng, ngng m, v tn vinh c Pht v
gio l ca Ngi. H tn vinh Pht gio. Nhng h khng th tng
tng rng c Pht, ngi m h cho l mt nh t tng su sc v
minh bch nht, c th t chi s tn ti ca mt Bn Ng hay T
Ng, m h rt cn c n. Mt cch khng thc, h khng bit rng h
ang tm s ng h ca c Pht cho ci nhu cu c mt s hin hu bt
dit trong mt ci Ng, d nhin khng phi trong mt ci ng nh b c
nhn vi mt ch n nh, m trong ci Ng ln vi mt ch N ln.
Tt hn, chng ta nn thng thn ni rng con ngi tin vo Linh hn,
Bn Ng (tman). Hoc con ngi cng c th ngh rng c Pht
hon ton sai khi ph nhn s tn ti ca Bn Ng, tman. Nhng iu
chc chn rng s v ch cho bt k ai mun a vo o Pht nhng
tng m c Pht khng bao gi chp nhn, nh chng ta c
thy trong cc kinh tng nguyn thy c xa nht.
H. Von Glasenapp, trong bi vit Vedanta v Buddhism v vn V Ng
(Anatta) in trong tp ch The Middle Way, thng Hai,1957, tr.154.
129
Nhiu hc gi bao gm B Rhys Davids v mt s ngi khc. Xem cc
sch ca B Rhys Davids: Gotama the Man (C-m mt Nhn Vn), Skya
or Buddhist Origins (Thch-Ca hay Nguyn thy Pht gio), A Manual of
Buddhism (Cm Nang Pht gio), What was the Original Buddhism (Pht
gio Nguyn Thy l g)v.v
128

Hc Thuyt V V Ng 117

Nhng tn gio tin vo Thng v Linh hn khng gi b mt v

hai tng ny, m ngc li, h tuyn thuyt chng mt cch
thng xuyn v lp i lp li, bng nhng t ng hng hn. Nu
c Pht chp nhn hai tng ny (v Thng v Linh hn),
vn l rt quan trng trong tt c mi tn gio, th chc chn Ngi
tuyn b cng khai cho mi ngi bit, cng nh cch m Ngi
cng khai din thuyt cho mi ngi hiu, ch khng che kn iu
ny m khng ai khm ph ra c sut 25 th k tri qua sau khi
c Pht t gi th gian.
Ngi i tr nn lo lng, hoang mang vi ngh l nu ng nh
gio l ca c Pht v V-Ng, th ci Ng h tng tng l h c
c s b tiu dit. c Pht khng phi khng bit r v iu ny.
C ln mt T kheo hi c Pht:
- Tha c Th Tn, c trng hp no con ngi phi b au
kh, day dt khi khng tm thy mt ci g thng hng trong
mnh, khng ?
- C ch thy, c Pht tr li, Mt ngi c quan im sau
y: V tr y chnh l tman, ti s l n sau khi cht, thng
hng, bt dit, trng tn, bt bin, v Ti s tn ti nh vy n bt
tn. Ngi nghe Nh Lai hay t ca Nh Lai ging gii v
gio php nhm n s hy dit hon ton tt c quan im mang
tnh phng on nhm n vic dp tt dc vng, nhm n s
bung b, chm dt, Nit-bn. Ri ngi suy ngh: Ti s b tiu
dit, ti s b hy dit, ti s khng cn na. V vy, ngi khc
than, lo lng cho bn thn mnh, rn sit, nc n, tc ti m ngc,
v tr nn hoang mang. Vy , ny T kheo, ng l c trng hp
ngi ta phi b au kh, day dt khi khng tm thy mt ci g
thng hng trong mnh.130
130

M I (PTS), tr.136-137

118 Nhng iu Pht Dy

C lc ni khc th c Pht dy rng:

Ny cc T kheo, ci tng l Ti c th khng cn (l ta),
Ti c th khng c (ta) th lm kinh s nhng k phm phu
v hc.131
Nhng ngi mun tm thy mt ci Ng trong o Pht u
lp lun rng: ng l c Pht phn tch thc th sng trong
sc, th, tng, hnh v thc, v khng nh rng khng c ci no
trong nm Un l chnh n c, tc khng c ci no c t tnh
hay bn ng c. Nhng c Pht khng h ni l khng c ci
ng trong con ngi hay u khc, ngoi vic khng c ng trong
Nm Un.
Lp lun ny khng ng vng c, v hai l do sau y:
1) Th nht, theo gio l ca c Pht, mt s sng hay mt con
ngi c cu thnh bi Nm Un nh vy, v khng cn c g
khc na. Khng c khi no khc hay bt k ch no khc c
Pht ni c bt c th g ngoi Nm Un trong mt s sng, mt
con ngi.
2) Th hai, c Pht nhiu ln, bng nhng ngn t nht qun
v mt cch tuyt i, t chi s tn ti ca tman, Linh hn, Bn
Ng hay ci Ti bn trong hay bn ngoi mt con ngi, hoc bt
c ch no trong v tr ny. Chng ta hy ly mt s v d
thy r.
Trong Kinh Php C, c ba dng K v cng quan trng v ct li
ca gio l c Pht. l ba dng K s 5, 6 & 7 trong Phm XX
(tc cc Bi K s. 277, 278 & 279).
131

c trch trong MA II (PTS), tr.112.

Hc Thuyt V V Ng 119

Hai dng k u ghi rng:

Tt c cc php hu vi u v thng
(Sabbe SAMKHR anicc: Nhng g c iu kin, do duyn hp,
tc hu vi u v thng).
V:
Tt c cc php hu vi u l kh
(Sabbe SAMKHR dukkh: Nhng g c iu kin, do duyn hp,
tc hu vi u thuc v kh-dukkha)
V:
Dng k th ba ghi rng:
Tt c cc php u v ng
(Sabbe DHAMM anatt: Tt c cc php u khng c ng,
v ng). 132
Chng ta nn cn thn quan st trong hai dng k u, ch ng l
ch samkhr (nhng php hu vi, nhng th do iu kin, do duyn
hp m c) c dng. Nhng bi k th ba, ch ng l ch
dhamm (php) c dng. Ti sao dng K th ba khng dng
lun ch samkhr (nhng php hu vi) nh hai dng k u?, v
ti sao li thay th bng ch dhamms (Php)?. y l ch cn tho
g ca vn v ng ny.
Trong tc phm The Buddhas Path of Virtue, Nxb Adyra, Madras, n-,
1929, tr.69, F.L. Woodward dch ch Dhamm (php) y qua ting Anh
l: All states compounded (Tt c nhng g c kt hp m c) l hon ton
sai, ch Tt c nhng g c kt hp c ngha l: Tt c cc php hu vi
(samkhra), ch khng phi ngha l Php (Dhamm) hay Tt c cc Php.
Dhamm ngha l Php.
132

120 Nhng iu Pht Dy

T samkhra (php hu vi)133 biu th v Nm Un, v nhng s

vt hay trng thi c iu kin, ty theo duyn, tng tc v tng
quan ln nhau m c, v c hai phng din vt cht (sc) v tinh
thn (tm linh). Gi s nh dng K th ba m ghi rng: Sabbe
SAMKHR anatt, tc l Tt c cc php hu vi u v ng,
th mi ngi s ngh rng: Cho d nhng php hu vi l v ng, th
c th vn c Ng bn ngoi nhng php hu vi, bn ngoi Nm
Un. V vy, trnh s hiu lm ny m ch dhamm c dng
trong dng kt th ba.
Ch dhamma (php) mang ngha rng ln hn ch samkhr (php
hu vi). Tt c mi th d bn trong hay bn ngoi v tr, mi iu
thin hay c, hu vi (c iu kin) hay v vi (khng iu kin), tng
i hay tuyt i, u nm trong ch php ny.
(Hay ni cch khc, khi ni tt c cc php hay mi php th
bao gm tt c cc php hu vi v v vi, d bt c u, bn
trong hay bn ngoi th gii hay v tr -ND).
V vy, mnh : Sabbe DHAMM anatt: Tt c cc php u
khng c Ng: khng c Ng, khng c tman d l bn trong hay
bn ngoi Nm Un hay bt c ch no.134
iu ny c ngha rng, theo nh trng phi Pht Gio Nguyn
Thy, khng c Ng g ht trong mt c nhn, con ngi (puggala)
hay trong tt c cc php (dhammas).
Samkhra trong Nm Un c ngha Hnh, s to lp, to tc ca tm,
hay Nhng hnh vi thuc tm to nghip qu. Nhng y n c ngha
bao hm mi s vt do iu kin hay do kt hp m c: cc php hu vi, gm
c Nm Un. Danh t Samkhra c ngha khc nhau ty theo nhng ng cnh
khc nhau. Xem 13.
134
Xem Sabbe Samkhra anicc (Tt c cc php hu vi u v thng),
Sabbe dhamm anatt (Tt c cc php u v ng). M I (PTS), tr.228; S II,
tr., 132-133.
133

Hc Thuyt V V Ng 121

Pht Gio i Tha vn gi nguyn chnh xc quan im ny, khng

h c mt cht khc bit no, nh h cng nhn mnh trong t
dharma-nairtmya tc l Php Khng.
Trong kinh Alagaddpama-sutta (kinh V D Con Rn) trong tp
Kinh Trung B, khi ang thuyt ging cho cc t ca mnh, c
Pht ni rng:
- Ny cc T kheo, chp nhn mt thuyt linh hn (Attavda, Hu
Ng) chng khc no l chp nhn n khng pht sinh u bun, su
kh, kh s, su bi v phin no. Nhng ny cc T kheo, cc thy
c thy mt thuyt linh hn no m khi chp nhn n, s khng pht
sinh u bun, su, bi, kh, no nh vy khng?
- Chc chn l khng c, tha c Th Tn
- Tt lm, ny cc T Kheo. Ta cng vy, ny cc T Kheo, khng
thy mt thuyt linh hn no m khi chp nhn n, s khng pht
sinh u bun, su, bi, kh, no nh vy.135
Nu nh c mt thuyt linh hn no m c Pht chp nhn,
th chc chn c Pht gii thch ngay lc ny ri, bi v c Pht
hi cc T kheo c cng nhn mt thuyt linh hn no m khng
to ra au kh. Nhng theo quan im ca c Pht, khng c mt
thuyt linh hn no nh vy, v nu nh c mt thuyt linh hn no,
d bt k l kiu g, ngay c rt tinh vi v siu phm, th n cng l
sai lm v do tng tng, to ra tt c vn rc ri, to ra nhng
chui su, bi, kh, no v phin phc nh vy.
Tip tc trong bi ging trong cng mt Kinh, c Pht li dy rng:
Ny cc T kheo, mt khi khng tht s tm thy c ci Ng no
hay bt c th g thuc v Ng, th quan im kiu phng on nh:
135

MI (PTS), tr.137.

122 Nhng iu Pht Dy

V tr l tman (linh hn), ti s l n sau khi cht, thng hng,

trng tn, mi mi, bt bin v ti s tn ti nh th cho n bt tn
l quan im khng lnh mnh v ngu xun.136
y, c Pht khng nh mt cch r rng, dt khat l mt
tman, hay Linh hn, hay Bn Ng l khng th no tm thy c
trong thc t v mt iu ngu xun khi tin vo s c mt ci ng hay
linh hn nh th.
Mt s ngi c tm kim mt ci Ng trong gio l ca c Pht
a ra mt s v d m trc tin l h dch t sai v ri li
din dch ngha cng sai lc. Mt trong nhng v d l cm t
ni ting tt hi attano ntho trong kinh Php C (Phm XII, 4,
tc bi K s 160), c dch l: Bn ng (ta) l cha t ca bn
ng v c din dch ngha l: Bn ng ln l cha t ca bn
ng nh .
Trc tin, s phin dch trn l khng ng. tt khng c
ngha l bn ng theo ngha l linh hn. Trong ting Pali, t tt
c dng nh l mt i danh t tng phn hay i danh t
bt nh, tr khi trong mt s t trng hp c dng mt cch
c bit v trit hc ni v thuyt linh hn, nh chng ta
thy trn y.
Theo cch dng thng thng, nh trong Phm XII ca Kinh
Php C, t cu trn c trch, v trong nhiu ch khc, att
c dng nh mt i danh t hay i danh t bt nh c ngha
Ibid, tr.138. Ni n on ny, S. Radhakrishnan (trong quyn Indian Philosophy (Trit Hc n ), tp I, nxb London, 1940, tr.485) vit: Chnh quan
nim sai lm v s lin tc vnh vin ca ci tiu Ng (ci Ng nh) do mi b c
Pht bc b. Ta khng th ng vi cch vit ny. Tht s th tri li l y
c Pht bi bc c ci Ng bao trm v tr, tc l i ng hay Linh hn. Nh
ta thy trong mt on trc, Pht khng chp nhn mt ci Ng no, d ln
hay nh. Theo quan im ca c Pht mi l thuyt v Bn Ng, Atman u l
sai lm, l s phng tng m h ca tm thc m thi.
136

Hc Thuyt V V Ng 123

chnh ti, chnh anh, chnh ngi , chnh ta, chnh

ngi ta v.v.137
Th hai, ch ntho khng c ngha l cha t hay thng , hay l
Tri, nhng c ngha l ch nng ta, ch da, s gip ,
s bo v138, n khng lin quan g n bt k linh hn hay bn ng
siu hnh no c. N ch c ngha l bn phi t da vo chnh bn,
ch khng phi da vo ngi khc.
Mt v d khc v s c gng a tng v bn ng hay linh
hn vo trong Pht gio l ch cm t ni ting:Attidip viharatha,
attasaran anaasaran, trch t Kinh i Bt Nit-bn
(Mahparinibbna-sutta).139 Cm t ny c ngha l: Hy ly chnh
mnh l hn o (ch da) cho chnh mnh, ly chnh mnh l ni
nng ta ca chnh mnh, v ng nng ta vo ngi khc.140
Trong bi Vedanta and Buddhism (tp ch The Middle Way, thng Hai,
1957), H. Von Glasenapp gii thch v im ny rt r.
138
Lun gii v Kinh Php C (Dhp) ghi: Ntho ti patitth Ntho. T
Ntho c ngha l ch da (ch nng ta, s gip , s bo v), (Dhp, A
III (PTS), tr.148). Lun ging v Kinh Php C bng ting Sinhala Tch Lan c
(Sannaya of the Dhp) c ch gii y t Ntho ngha l: pihita vanneya:
ch da, s gip , ch nng ta.
Theo Lun ging Kinh Php C ca Trng Lo Purna (Dhammapada
Purnasannaya, nxb Colombo, 1926, tr. 77), nu chng ta ly th ph nh ca t
Ntho, th ngha ca n cng tr nn xc nhn hn. T Antha khng c ngha
l khng c thng , m n c ngha l khng c gip , khng c
ch da, khng c bo v, ng thng. Ngay c trong T in Pali ca
Hi Kinh in Pali (PTS) cng ging gii t ntho c ngha l: ngi bo v,
ch nng ta, s gip , ch khng phi l thng hay cha t g
c. Cn cch dch t Lokantho l: ng Cu Th, l cch din t ph bin
trong Thin Cha Gio, th khng ng, bi v Pht khng phi l mt ng cu
th. c ng ny tht s c ngha l Ch nng ta ca Th gian.
139
D II (Colombo, 1929), tr.62.
140
Rhys Davids (Dgha-Nikya-Trng B kinh), Bn dch II, tr.108) dch sang
ting Anh l: Be ye lamps unto yourselves. Be ye a refuge to yourselves. Betake
yourselves to no external refuge! (Hy l ngn n cho chnh mnh, Hy l ch
nng ta ca chnh mnh, Ly chnh mnh, khng ai khc, lm ch nng ta).
137

124 Nhng iu Pht Dy

Nhng ngi mong mun thy mt ci Ng trong Pht gio th li

dch nhng t Attidip v attasaran l hy ly bn thn (bn
ng!) mnh lm ngn n, ly bn thn (bn ng!) mnh lm ni
nng ta.141
Chng ta khng th no hiu c ton b ngha (ly bn thn
mnh) v ngha ca li khuyn ca c Pht dnh cho nanda,
tr khi chng ta i vo xem xt ngun gc v ng cnh lc nhng li
ny c ni ra:
c Pht lc ang mt ngi lng tn l Beluva, khong ba thng
trc khi Bt-Nit-bn. Lc do c Pht 80 tui, v ang chu
ng bnh au him ngho, gn nh sp cht (mranantika).
Nhng Ngi ngh rng s khng hay nu Ngi mt i m khng
li li khuyn cho nhng t gn gi v thn cn ca Ngi. V vy,
mt lng can m v quyt tm, Ngi chu ng au n, c gng
vt qua bnh au v hi phc. Nhng sc khe ca Ngi vn cn
yu. Sau khi hi phc, Ngi ngi di bng cy bn trc ch Ngi
lu tr. nanda, ngi hu cn, th gi tn ty nht ca c Pht n
bn ngi Thy ng knh, ngi xung gn Ngi, v tha rng:
- Tha c Th Tn, con chm sc sc khe cho c Th Tn,
con chm sc Ngi khi Ngi bnh yu. Nhng khi nhn thy bnh
au ca c Th Tn, bu tri tr nn ti m i trong con, cc gic
quan ca con khng cn bit r rng na. Cn mt cht an i l: con
T dip y khng c ngha l n, m nht nh c ngha Hn o.
Theo Lun Gii kinh Digha-nikya (Trng B kinh s gii) (nxb DA Colombo,
tr.380) lun gii v ch Dpa y c ghi: Mahsamuddagatam dpam viya attnam dpam patittam katv viharatha (Hy lm mt hn o cho chnh mnh,
mt ch da (ch ngh ngi), hay ng hn l mt hn o gia i dng).
Samsra: s ti tc hin hu, s lun hi sinh t, thng c gi l Bin lun
hi (Samsra-sgara), v ci cn thit c an ton gia i dng l mt hn
o, t lin chc chn, ch khng phi mt ngn n nh vy.
141

Hc Thuyt V V Ng 125

ngh c Th Tn s khng i xa trc khi Ngi li mt s di

hun cho Tng on.
V ri, c Pht, vi y lng bi mnv tnh cm con ngi, nh
nhng ni vi ngi th gi ng yu v tn ty ca mnh:
- nanda, Tng on cn ang trng i g ta na? Ta ging
dy Gio Php (Dhamma, Chn L) m khng h phn bit ci g
l cng khai hay b truyn. V Chn L, Nh Lai khng c g c
gi l cn trong nm tay khp cht ca ngi thy (cariya-mutthi).
Chc chn, ny nanda, nu c bt c ai ngh rng ngi y s lnh
o Tng on v Tng on nn ph thuc vo ngi y, v hy
ngi y a ra ch th. Nhng Nh Lai khng c ngh nh vy.
Vy ti sao ta phi li di hun v vn Tng on? By gi ta
gi, nay nanda, tm mi tui ri. Ging nh mt chic xe
h c cn phi sa cha lin tc mi chy c, v vy, hnh nh
i vi ta, thn th ca Nh Lai phi c sa cha lin tc mi gi
c. V th, nanda, hy ly chnh mnh l hn o (ch da) cho
chnh mnh, ly chnh mnh, khng phi ai khc, l ni nng ta
ca chnh mnh; ly Gio Php (Dhamma) l hn o (ch da),
Gio Php lm ni nng ta, khng phi ci g khc lm ni nng
ta ca mnh.142
Nhng iu c Pht mun truyn th cho nanda r rng.
nanda rt bun v tr nn u su. Ngi th gi ngh rng tt c
h s tr nn n c, khng ngi gip , khng ni nng ta,
khng cn ai dn dt sau khi v o s qua i. Nn c Pht bn
an i, khuyn khch v ng vin nanda, Ngi ni rng tt c h
nn da vo chnh bn thn mnh, v da vo gio Php m c Pht
ging dy, ch khng da vo ai khc hay bt c th g khc. y
D II (nxb Colombo, 1929), tr.61-62, ch c cu cui (in nghing) c dch
nguyn vn. Phn cn li ca cu chuyn c k vn tt theo kinh i Bt Nit
Bn (Mahparinibbna-sutta).
142

126 Nhng iu Pht Dy

chnh l vn ca nhng li dy y, ch khng lin quan g n

tman (linh hn) hay Bn Ng ht.
Ri sau , c Pht cn ging gii thm cho nanda l lm
th no mt ngi c th t thn l hn o hay l ni nng
ta cho chnh mnh, lm th no mt ngi c th ly Gio Php
(Dhamma) l hn o hay ni nng ta cho chnh mnh: Thng
qua s tu tp chnh nim hay s thc v thn, cm th (gic
quan), tm v nhng i tng ca tm (tc l thc hnh T
Nim X, Satipatthnas).143 y, c Pht khng ni g v
ti tman (Linh hn) hay Bn ng g c.
Mt chuyn khc cng rt thng c trch dn bi nhng ngi
mun tm Ng, tman trong gio l ca c Pht. Mt hm c
Pht ngi di bng cy trong mt khu rng trn ng i t Benars
(Ba-la-ni) n Uruvel. Vo ngy y c 30 hong t tr tui ang i
cm tri cng vi nhng ngi v tr ca h trong cng khu rng y.
Mt hong t cha v mang theo mt gi giang h. Trong khi nhng
ngi khc ang vui a, th c ta trm mt vi vt qu gi v trn
mt. Trong khi i tm c y trong rng, h gp c Pht ang ngi
di gc cy v hi Ngi c thy mt ngi n b i qua khng.
Ngi hi c chuyn g. Sau khi nghe h gii thch c Pht hi h:
Cc ngi ngh sao, hi nhng ngi tr tui? iu g tt hn cho
cc ngi: i tm mt ngi n b hay i tm chnh mnh?.144
y l mt cu hi n gin v theo cch t nhin, ch khng phi
l s bin h, ro n dn n xa l ni v mt ci Ng, tman
siu hnh no y c. H tr li l i tm chnh mnh th tt hn.
Nn c Pht bo h ngi xung v ging Gio Php cho h.
Theo bi php m Pht ging cho h cn ghi li trong kinh in
nguyn thy, khng c mt ch no ni v mt tman hay Ng c.
143
144

Ibid., tr.62., v ti Satipatthna (kinh T Nim X ), xem chng VII Thin.

Mhvg (Alutgama, 1929), tr. 21-22.

Hc Thuyt V V Ng 127

Ngi ta vit nhiu v s im lng ca c Pht, trong cu

chuyn c mt Parivrjaka (tu s lang thang) tn l Vacchagotta khi
ng ny hi Pht l c mt tman, Bn Ng hay khng. Cu chuyn
c ghi li nh sau:
Vacchagotta n gp Pht v hi rng: Tha c C-m, c mt
Bn ng khng?
c Pht im lng.
- Tha c C-m, c mt Bn ng khng?
c Pht li im lng. Vacchagotta ng dy v b i.
Sau khi Parivrjaka b i, nanda lin hi c Pht l ti sao
Ngi khng tr li nhng cu hi ca Vacchagotta.
- Ny nanda, khi v tu s lang thang Vacchagotta hi: C Ng
phi khng ?, nu ta tr li C Ng, th, ny nanda, ng ta s
ng v lp trng ca cc du s, n s v cc B-la-mn, h ang m
cht thuyt trng tn (sassata-vda).
- Ny nanda, khi v tu s lang thang Vacchagotta hi: Khng
c Ng phi khng?, nu ta tr li Khng c Ng, th, ny
nanda, ng ta s ng v lp trng ca cc du s, n s v
cc B-la-mn, h ch trng thuyt ch trng thuyt on dit
(uccheda vda).145
- Ny nanda, khi v tu s lang thang Vacchagotta hi: C
Ng phi khng ?, nu ta tr li C Ng, th liu iu ny c
Vo mt ln gp khc, c Pht bo chnh Vacchagotta ny rng: Nh Lai
khng c l thuyt no ht, bi v Nh Lai thy r bn cht ca s vt (M I
(PTS), tr. 486). Tng t lc ny, Pht khng mun gn bn thn mnh vi bt k
mt nh trit ging no.
145

128 Nhng iu Pht Dy

ng vi s hiu bit ca ta l: Tt c cc Php (dhammas) u

khng c Ng?146
- Chc chn khng, tha c Th Tn.
- Ny nanda, khi v tu s lang thang Vacchagotta hi: Khng
c Ng phi khng ?, nu ta tr li Khng c Ng, th iu s
cng lm ri tr ng Vacchagotta vn ri tr t lu v vn ny
ri.147 Bi v ng ta c th ngh rng: Trc y ta c mt Bn ng,
tman, cn by gi th (bit rng) ta khng c Bn ng no ht.148
By gi r l sao c Pht im lng. Nhng cu chuyn s
r rng hn na nu chng ta i vo xem xt ton b hon cnh
Sabbe dhamm anatt (Tt c cc php u v ng, Ch php v ng). ng
y nguyn vn dng u tin ca K 279 trong kinh Php C (XX, 7), nh tho
lun trc y v V Ng. Woodward hon ton sai khi dch nhng ch ny
l Tt c mi s vt (php) u v thng, (in trong quyn Kindred Saying IV,
tr.282), c l v s st. Nhng li ny rt nghim trng. C l y l mt trong
nhng l do v sao ngi ta c qu nhiu cuc lun m v ch v s im lng
ca c Pht. Ch quan trng nht trong ng cnh ny l ch anatta (khng
c ng hay v ng), b dch sai l V thng.
Nhng bn dch kinh Pli ra ting Anh thng c nhng sai st ln, nh theo kiu
ny, mt s v s xut v bt cn, mt s th do thiu hiu bit chuyn su v ngn
ng nguyn thy (ting Pali). D do l do no i na, th vn hu ch khi nhc
li y, m vn gi trn lng knh trng i vi nhng hc gi tin phong trong
lnh vc dch kinh in ny, rng chnh nhng sai st phi chu trch nhim v
lm pht sinh ra nhiu t tng sai lm v Pht gio trong nhng ngi hc
Pht, c bit l nhng ngi khng th no tip cn c nguyn bn kinh bng
ngn ng nguyn thy. V th, tht tt khi bit rng c TS. I. B. Horner, th k
ca Hi Kinh in Pli (PTS), d nh xut bn li nhng bn dch mi c sa
cha, hiu nh li.
147
Tht ra, mt ln gp mt khc trc , khi Pht gii thch mt vn su sc
v t nh (Vn iu g xy ra sau khi mt A-la-hn cht). Vacchagotta ni:
Tha Ngi C-m, y ti b ri vo ngu ti, ti cng b qun tr. Nhng tin
tng t nhiu c c t lc bt u cu chuyn vi Ngi th by gi cng
bin mt. (M I (PTS) tr.487). V vy m c Pht khng mun lm cho ng ta
qun tr thm na.
148
S IV (PTS), tr. 400- 401.
146

Hc Thuyt V V Ng 129

v cch thc m c Pht p li nhng cu hi v ngi t cu

hi. Ch ny, nhng ngi ang tho lun vn (v Ng) thng
b qua.
c Pht khng phi l ci my tnh tr li cho tt c nhng cu
hi m nhng ngi khc t ra cho Ngi, m khng h c suy xt,
cn nhc. Ngi l mt ngi thy thc t, y lng bi mn v tr
tu. Pht khng tr li nhng cu hi ch biu l kin thc v
tr khn ca mnh, nhng ch tr li nhng cu hi gip ngi hi
tm thy con ng dn n s gic ng. Khi ni vi ai, Pht lun
lun n trnh pht trin ca h, thin hng tinh thn ca
h, s xc lp c trong tm tr ca h v kh nng ca h hiu
c mt vn no .149
Theo nh c Pht, c bn cch p li nhng cu hi:
1) C nhng cu hi nn c tr li thng, mt cch trc tip.
2) C nhng cu hi nn tr li bng cch phn tch.
3) C nhng cu hi nn tr li bng cch t cu hi khc hay cu
hi ngc li.
4) V sau cng, c nhng cu hi nn b qua, khng tr li.150
C nhiu cch b qua, khng tr li mt cu hi. Mt cch l ni
rng cu hi khng c tr li hay gii thch, l cch m c
Pht ni vi cng chnh ng Vacchagotta trong nhiu ln gp,
khi ng ny t nhng cu hi ni ting nh: V tr c trng tn
hay khng,v.v cho c Pht151. Tng t nh cch ny, c
Pht tr li cho Mlunkyaputta (nh chng ta bit) v nhiu
ngi khc.
Kin thc ny ca Pht c gi l Indriyaparopariyattanna (ngha l: Bit
cn tnh chng sinh). M I (PTS), tr.70, Vibh (PTS), tr.340.
150
A (Colombo, 1929) tr.216.
151
Chng hn nh xem trong S IV (PTS), tr.393-395, M I (PTS), tr.484.
149

130 Nhng iu Pht Dy

Nhng cch tr li ny khng th p dng cho vn v Bn ng,

tman c tn ti hay khng, bi v Pht phi lun lun tho lun v
gii thch v n. Pht khng th ni l c Ng, bi v n ngc li
vi gio l ca Ngi l Tt c cc php u khng c ng.
Nhng Pht cng khng th ni l khng c Ng, v iu ,
mt cch khng cn thit v v tnh, s cng lm thm qun tr ng
Vacchagotta ti nghip, vn ang qun tr, hoang mang v vn ny,
nh ng ta cng tha nhn trc 152. ng ta cha sn sng
hiu v V Ng (Anatta). V vy, tr li cu hi ny bng cch im
lng l cch khn ngoan nht trong trng hp c bit ny.
Chng ta cng khng qun rng c Pht cng bit ng Vacchagotta
t lu, cu chuyn khng phi l ln u tin ngi tu s lang
thang n gp Pht. Ngi thy khn kho v y lng bi mn
truyn t cho ng ta nhiu t tng v cn nhc nhiu iu
ging gii cho ngi ang qun tr ny. Nhiu kinh nguyn thy cng
ghi li vic tu s lang thang Vacchagotta thng xuyn quay li gp
c Pht v cc t khc t nhng cu hi tng t nhiu ln,
chng t rng ng ta rt lo lng, hu nh b m nh bi vn cha
c lm r ny153. S im lng ca c Pht dng nh c nhiu
tc dng tt i vi Vacchagotta hn l nhng cu tr li hay tho
lun hng bin cho vn ny.154
Xem 28
153 Chng hn nh xem trong S III (PTS), tr.257-263, IV, t tr.391, t tr.395, t
tr.398, tr.400; MI, t tr.481, t tr.483, t tr.489, trong A V, tr.193.
154
Bi v, ta thy sau Vacchagotta li n thm c Pht, nhng ln ny ng ta
khng hi nhng cu hi nh thng l, m li ni: lu k t khi ti c cuc
ni chuyn vi c C-m trc y. Lnh thay nu c C-m s ging cho
ti vn tt v ch Thin c (kusalkusalam). Pht bo rng Ngi s ging
cho ng v Thin c, vn tt cng nh chi tit, v Ngi lm th. Cui cng,
Vacchagotta tr thnh mt t ca Pht, nng theo gio l Pht v ng c qu
A-la-hn, chng ng Chn l, Nit-bn, v khi y nhng vn Ng v cc vn
khc khng cn m nh ng na. (M I (PTS), t tr. 489).
152

Hc Thuyt V V Ng 131

Nhiu ngi li coi ci Ng c ngha nh ci hay thng c gi

l tm hay thc. Nhng c Pht dy rng nu vy, tt hn mt
ngi nn nhn ly ci c th vt cht, thn xc lm Ng hn l ly
tm tr, ngh, hay thc, v thn xc c v n nh, chc chn hn
nhng th kia, bi v tm, hay thc (citta, mano, vina) lin tc
thay i, bin i lin tc, lin tc sut ngy m, nhanh hn nhiu
so vi s thay i ca thn (kya).155
(Nu cho rng c mt bn ng l mt ci g trng tn, khng
thay i, bt bin m cn gi nh nh l tm, , thc vn lun lun
thay i, bin i, sinh dit- th l hon ton mu thun -ND).
Mt cm gic g m h v ci TI L to ra tng v
mt bn ng m khng c mt thc ti tng ng vi n. (y
mt L Tht ND) V thy c L Tht ny thy c Nitbn, l mt iu khng tht d dng.
Trong kinh Tng ng B (Samyutta-nikya) c mt cuc m thoi
kh sng t vn v im ny gia thy T kheo tn Khemaka v
mt nhm T kheo.
Nhng T kheo ny hi Khemaka rng ng ta c thy c ci
Ng hay bt c ci g lin quan n Ng bn trong nm Un hay
khng. Khemaka tr li Khng. Nn cc T kheo bo rng,
nu vy, ng chc hn l mt A-la-hn ht nhng nhim,
bt tnh. Nhng Khemaka th nhn rng, mc d ng ta khng
thy mt ci Ng no hay bt c th g lin quan n Ng trong
Nm Un:
S II (PTS), tr.94. Nhiu ngi cho rng layavijna (A-li-ya Thc,
Tng thc) hay Tathgatagarbba (Nh Lai Tng) trong Pht gio i tha
l mt ci g tng t nh Bn Ng. Nhng kinh Lankvatra-sutra
(Lng-gi) ni r rng rng khng phi l Ng (tman). (Kinh Lnggi, tr.78-79).
155

132 Nhng iu Pht Dy

- Ti khng phi l mt A-la-hn gii thot mi nhim bt tnh.

Hi cc o hu, ni v Nm Un Dnh Chp, ti c cm gic TI
L, nhng khng thy c r rng Y L TI.
Sau , Khemaka gii thch rng ci ng ta gi TI L khng
phi l sc, th, tng, hnh hay thc hay bt c ci g ngoi nhng
th . Nhng ng ta c cm gic TI L khi i vi Nm Un,
nhng ng khng th no thy r y l TI.156
ng ta ni rng n ging nh mi hng ca mt bng hoa: n khng
phi l mi hng ca cnh hoa, khng phi l mi hng ca mu
hoa, khng phi mi hng ca phn hoa, m l mi hng ca hoa.
Khemaka gii thch thm rng, ngay c mt ngi c nhng
giai on u ca s chng ng, cng vn cn cm gic ci TI
L. Nhng sau , ngi tinh tin thm na, cm gic TI
L u bin mt, ging nh mi ha cht ca o qun mi git s
bay i mt sau mt thi gian ct gi trong hp.
Cuc tho lun ny cng tht l hu ch i vi nhng T kheo ,
nh trong kinh nguyn thy ghi li rng sau , h v c Khemaka
cng tr thnh A-la-hn, gii thot ht mi nhim bt tnh, v cui
cng cng khng cn ci cm gic TI L.
Theo s ging dy ca c Pht, s khng ng khi ch trng
kin Ti khng c Ng ( l thuyt t hy dit) v cng khng
ng khi ch trng kin Ti c Ng ( l thuyt trng tn),
bi v c hai u l ci cm, c hai u pht sinh t tng sai lm
v ci TI L.
Thi ng i vi vn v ng, Anatta, l khng nm gi mt
quan im hay kin no, m phi nhn nhng s vt mt cch khch
y cng chnh l im m cho n ngy nay nhiu ngi vn thng ni
v Ng.
156

Hc Thuyt V V Ng 133

quan nh-chng-l, ch khng da nhng d on, phng tng ca

tm thc; thy c ci chng ta gi l Ti hay mt con ngi ch
l mt s kt hp ca cc Un vt cht v tinh thn, chng hot ng
vi nhau mt cch ph thuc vo nhau, trong mt dng chy lin tc
ca thay i theo tng khonh khc, theo quy lut tc ng v hu
qu, nhn qu, v khng c ci no l thng hng, tn ti mi mi,
bt bin v bt dit trong ton th s hin hu ca th gian.

n y, mt cu hi theo l t nhin s c t ra: Nu khng c

tman hay T Ng, ai s nhn lnh hu qu ca Nghip (karma), ca
nhng hnh ng gy ra nghip. Khng ai tr li cu hi ny tha
ng hn chnh c Pht. Khi cu hi ny c mt T kheo hi,
c Pht tr li rng:
Ta dy cho cc thy, ny T kheo, thy c tnh c iu
kin (tnh hu vi) khp ni trong tt c mi s vt.157
Gio l ca c Pht v V Ng, Anatta, Khng C Linh Hn,
Khng c t tnh, Khng c t ng khng nn c xem l tiu cc,
l ph nh, l mang tnh t hy dit. Cng ging nh Nit-bn, n
l Chn L, Thc Ti; v Thc Ti khng th l ph nh, tiu cc
c. Chnh ci nim tin sai lm trong mt ci bn ng khng c tht,
do tng tng m ra, mi l tiu cc.
Gio l v V Ng, Anatta, xua tan i bng ti ca nhng nim tin
sai lc , v mang li ra nh sng ca tr tu. N khng tiu cc ph
nh, nh ngi V Trc (Asanga) ni mt cch rt kho: C
mt l tht l V ng (nairtmys-tit).158

157
158

M III (PTS) tr. 19; S III, tr. 103.

Abhisamuc, tr.31.

134 Nhng iu Pht Dy

Chng VII
Thin: S Tu Dng Tm
(Bhvan)
c Pht dy rng:
Ny cc T kheo, c hai loi bnh. Hai loi l g? Loi bnh v
th xc v loi bnh v tinh thn (tm bnh). Dng nh c nhiu
ngi khng phi chu bnh tt th xc c mt nm, hai nm,
hay thm ch c c trm nm hay hn na. Nhng, ny cc T
kheo, rt him khi trn th gian ny c ai trnh c bnh v tm
thm ch ch trong mt khonh khc, ngoi tr nhng ngi gii
thot khi nhng nhim bt tnh trong tm (v d nh nhng
A-la-hn).159
Gio l ca c Pht, c bit l phng php Thin ca Ngi,
nhm mc ch to ra trng thi lnh mnh ca tm, s cn bng v
s tnh lng hon ton. iu khng may l khng mt ch hay
lnh vc no trong gio l nh Pht li b hiu lm nhiu nh l lnh
vc Thin ny, bi c nhng ngi Pht t v c nhng ngi
khng phi Pht t.
Ngay c khi t Thin c cp n, ngi ta lin ngh n s
trn thot khi nhng hot ng ca cuc sng, tng tng ra mt
t th ngi im, ging nh mt pho tng trong nhng hang ng hay
trong phng, cc ca mt tu vin, hay nhng ni xa lnh khi x
hi cuc i, min man v chm m trong vo nhng suy t hay s
xut thn huyn b, thn diu no .
159

A (Colombo, 1929), tr.276.

Thin Hay S Tu Dng Tm 135

Thin Pht gio khng c ngha nh kiu s trn trnh cuc i

nh vy. Li dy ca c Pht v ti ny b hiu lm mt cch
sai tri hay khng c hiu nhiu, cho nn n thi mt php sau
ny, phng php Thin b suy i v tha ha thnh nhng l
nghi v tp tc nng v phn k thut, quy c.160
Nhiu ngi quan tm n vic hnh thin hay Yoga nhm t c
nhng sc mnh tm linh huyn b ging nh kiu con mt th ba,
m ngi khc khng c c. Mt do trc, c mt ni s n
c gng tu luyn pht trin nng lc nhn thy c bng hai
tai, trong khi c vn nhn c hon ho bng hai mt thng!.
Nhng kiu tng ny chng l g c, m ch l S tha ha lch lc
v tm linh. ch l vn v dc vng, s thm kht c c
nng lc khc thng.
T Thin l mt t thay th rt ngho nn cho t nguyn thy bng
ting Pali bhvan c ngha l s nui dng hay s pht trin,
chng hn nh nui dng tm hay pht trin tm. T bhvan trong
Pht gio, ni ng ra, l s tu dng tm theo ng trn vn
ngha ca t ny. N, vic tu dng tm, nhm mc ch lm trong
sch tm, khi nhng nhim, bt tnh v phin no, chng hn nh:
Tham dc, sn hn, c tm, li bing, lo lng v bt an, nghi ng
(hay thng c gi tt l Su cn bn phin no: tham, sn, si,
mn, nghi, c kin - ND); v ngc li, tu dng nhng phm cht
tt nh: tp trung (nh), tnh lng, nhm dn n cui cng chng
t c tr tu cao nht, thy c bn cht mi s vt nhchng-l, v chng ng Chn L Tt Cng, Nit-bn.
Theo Yogvacaras Manual (Cm nang Thin Du-gi, hay Yoga Thin ca
T.W. Rhys Davids, nxb London 1896), mt bn vn v Thin vit Tch Lan vo
khong th k 18, chng t Thin vo thi by gi suy i thnh mt tc l
c tng thn ch, t nn v.v
Xem thm chng XII, ni v T Tng Kh Hnh (The Ascetic Ideal), trong
quyn History of Buddhism in Ceylon (Lch s Pht gio Tch Lan) do chnh
tc gi Walpola Rahula bin son, (Nxb Colombo, 1956), t tr.199.
160

136 Nhng iu Pht Dy

*C hai dng Thin:

(I) Mt l pht trin vic nh tm, tc Thin nh (samatha hay
samdhi), tc s tp trung vo mt im ca tm (cittekaggat,
ting Phn cittaikgrat), thng qua nhiu phng php khc
nhau c miu t trong kinh tng nguyn thy, dn n
nhng trng thi huyn vi cao nht, nh l Khng v bin
x (cnh gii Khng, khng c g) hay Phi tng Phi Phi
tng x (cnh gii Khng c tri gic cng Khng khng tri
gic). Tt c nhng cnh gii, nhng trng thi huyn vi, xut
thn , u do tm to ra, do tm sinh ra v c iu kin, tc
l hu vi (samkhata) 161. Nhng trng thi ny khng dnh lu g
n Thc Ti, Chn L, Nit-bn. Dng thin ny c t trc
thi c Pht. V th, n khng phi l thin Pht gio thun
ty, nhng n cng khng b loi tr khi lnh vc Thin Pht
gio. Tuy nhin, n khng phi l ct li thin chng ng
Nit-bn.
Trc khi Gic Ng, c Pht cng hc hnh nhng cch
thin ca Du-gi (yoga) t nhng v thy khc nhau v cng
chng c c nhng tng thin cao nht; nhng Ngi khng
tha mn vi cch thin , bi v chng khng mang li s gii
thot hon ton, chng khng mang li s nhn thy bn trong
Thc Ti Tt Cng. Pht coi nhng cnh gii huyn b ny ch l
s sng hnh phc, h lc trong i sng hin hu ny- cn gi
l hin ti lc tr (ditthadhammasukhavihra), hay S sng
an tnh, an bnh- cn gi l Tch tnh tr (santavihra), ch
khng c g hn na.162

Xem chng IV, ni v Diu Th Ba, s to tc ca tm v ch thch v

php hu vi (samkhata).
162
Xem Sallekha-sutta (Kinh on Gim, thuc Trung B Kinh s 8).
161

Thin Hay S Tu Dng Tm 137

(II) V vy, c Pht pht minh ra phng php hnh Thin th

hai khc, c gi l Thin Qun hay Thin Minh St (Vipassan
ting Phn Vipasyan hay vidarsan), l s Nhn Thu Sut Tn Bn
Trong mi s vt, dn n s gii thot hon ton cho tm, dn
chng ng Chn L, Thc Ti Tt Cng, Nit-bn. y chnh l ct
li ca Thin Pht gio, l phng php tu dng tm theo Pht gio.
l phng php phn tch da vo s chnh nim, thc r bit,
s tnh thc, s qun st (nn gi l minh st, tc l nhn r, qun
chiu sng sut).
Khng th no ni ht mt ti rng ln ny trong vi trang
sch!. Tuy nhin, tc gi cng c gng gii thiu bng nhng tm
lc v nhng tng ngn gn v Thin Pht gio chnh thng,
phng php tu dng tm hay pht trin tm mt cch thc tin,
nh sau:
* Bi thuyt ging quan trng nht ca c Pht v vn pht trin
tm (Thin) c gi l Kinh Nim X (Satipatthna-sutta, l Kinh
s 22 ca Trng B Kinh (Digha-nikya) hay Kinh s 10 ca Trung
B Kinh (Majjhima-nikya). Kinh thuyt ging ny c cao trong
truyn thng Pht gio, n thng xuyn c tng c khng nhng
trong cc tu vin Pht gio m ngay c trong cc gia nh Pht t, khi
cc thnh vin trong gia nh ngi xoay vng v lng nghe tng c
kinh ny mt cch min mt. Thng khi Kinh ny c cc T kheo
c cho nhng ngi sp cht trn ging bnh lm thanh tnh
ngh (nim) ca nhng ngi ang trc cn t nghip.
Nhng cch thc hnh thin c nu ra trong Kinh ny khng c g
xa ri khi cuc sng, khng phi l s trn trnh khi cuc sng,
m tri li, nhng phng php u lin h vi cuc sng, kt ni
vi nhng hot ng hng ngy, vi nhng su kh v vui sng,
nhng li ni v ngh, nhng vn v o c v tri thc ca tt
c chng ta.

138 Nhng iu Pht Dy

Bi Kinh thuyt ging ny c chia ra lm bn phn hay bn lnh

vc qun nim, nn c gi l T Nim X v c c Pht
cho l con ng duy nht chng ng Nit-bn. l:
(1) Phn th nht ni v Thn (kya)
(2) Phn th hai ni v cm gic v Cm th (vedan)
(3) Phn th ba ni v Tm (citta), v
(4) Phn th t ni v Nhng i tng khc nhau ca Tm, nhng
ti v o c v tr tu, tc l Php (dhamma).
Chng ta phi lun ghi nh rng, d bt k dng thin hay thin
qun no, th iu ct li chnh l s ch tm hay l (chnh)
Nim (sati), s ch hay quan st, tc l Qun st hay Ty qun
(anupassan).

(1) Thin qun v Thn:

1) Qun hi th ra vo:
Mt trong nhng phng php thng dng, ni ting nht v thc
tin nht ca thin kt ni vi Thn l phng php Ch tm
hay nim v hi th ra th vo (npnasati).
- Ch ring phng php thin ny mi cn c t th ngi ring, c
bit nh c miu t trong kinh.
- Cn nhng dng thin khc ghi trong kinh Nim X ny, bn c
th ngi, ng, i hoc nm ty theo bn. Nhng tu tp s chnh
nim hay tp trung vo hi th ra, th vo, bn phi nn th ngi,
nh trong kinh ch dn, ngi cho chn kiu kit gi, gi cho thn
thng ng v lun ch tm, tnh gic. Tuy nhin, kiu ngi kit gi

Thin Hay S Tu Dng Tm 139

khng phi l thun li, d dng cho tt c mi ngi nhng quc

gia khc nhau, c bit l khng d dng i vi ngi u M. i
vi nhng ngi thy kh khn trong t th ngi kit gi, c th ngi
trn gh, gi cho thn thng ng v lun ch tm, tnh gic.
Mt iu tht cn thit l ngi hnh thin phi ngi thng lng
(nhng khng phi thng , cng nhc), hai bn tay t mt cch
thoi mi ln hai i. Sau khi xong t th ngi nh vy, bn c th
nhm mt li hoc c th tp trung nhn vo chp mi ca bn, ty
theo kiu no bn thy d lm.
Tht ra, bn lun th ra, th vo sut ngy sut m, nhng bn
khng bao gi ch tm n vic th , bn cha bao gi dnh mt
giy ch tm vo hi th. By gi th bn ch lm mt vic l ch
tm n hi th. C th ra, th vo nh bnh thng, khng c gng
th hay th theo mnh. C c th v hi th t nhin th ra th
vo. By gi, bn ch tm tp trung vo hi th ra v th vo, hay
tm ca bn , quan st hi th vo ra ca bn, tm bn ch
v tnh thc vo hi th vo ra ca bn.
Khi bn th, c khi bn th su, c khi bn th khng su. iu ny
khng l vn g c. C th mt cch bnh thng, th mt cch t
nhin. iu duy nht l khi bn th mt hi th su, bn phi thc
c l hi th su, v c nh vy. Ni cch khc, tm ca bn
phi tp trung vo hi th ca bn, ch n s chuyn ng (th
vo th ra) ca hi th v nhng thay i ca n. Hy qun i tt
c nhng th khc xung quanh mnh, qun i mi trng bn ang
ngi, khng c m mt ln hay nhn bt c ci g xung quanh. C
gng lm c nh vy trong nm hoc mi pht.
Vo lc mi u tp thin, bn s thy cc k kh khn mang tm
tp trung vo hi th ca mnh. Bn s v cng ngc nhin khi thy
tm mnh chy nhy nh th no. N khng bao gi yn mt ch.

140 Nhng iu Pht Dy

Bn bt u suy ngh nhiu th khc nhau. Bn nghe thy m thanh

bn ngoi. Tm ca bn lin b quy nhiu v xao lng. Bn c th
chn nn v tht vng. Nhng nu bn c thc hnh bi tp thin ny
hai ln mi ngy, vo bui sng v bui ti, c khong nm n
mi pht mi ln, th dn dn, t t, bn s tp trung tm vo hi th
c. Sau mt s giai on luyn tp nh vy, bn s tri nghim c
mt khonh khc tm bn hon ton tp trung vo hi th ca bn, bn
s khng cn nghe thy nhng m thanh thm ch gn st bn bn, v
trn cnh bn ngoi cng khng cn hin hu i vi bn.
Khonh khc mong manh l mt kinh nghim k l i vi bn, y
nhng khoi cm, sung sng v tnh lng, m bn s mun tip tc c
n. Nhng bn khng th c c na. V th, bn li tip tc thc hnh
mt cch u n, bn c th lp li c kinh nghim nhiu ln v
mi ln li lu hn. chnh l khonh khc bn hon ton qun mnh
vo s tp trung, chnh nim vo hi th. Chng no bn cn thc v
bn thn mnh th bn s khng bao gi tp trung vo iu g c!.
Vic tp luyn s ch , ch tm, (chnh Nim) vo hi th, l mt
trong nhng cch hnh thin n gin v d dng nht, nhm mc
ch pht trin s tp trung (nh) dn n chng c nhng tng
Thin (dhyna) huyn vi rt cao su hn. Bn cnh , nng lc tp
trung (nh Lc) l iu ct li, khng th thiu c, cho bt k s
hiu bit su, s thm nhp, tri kin xuyn sut bn cht s vt, bao
gm c s chng ng Nit-bn.
Ngoi nhng iu ni trn, vic thc hnh tp trung vo hi th cng
s mang li nhng kt qu tc th, n lm cho bn khe khon, th
gin, ng su, v mang li kh nng hiu qu lm vic cho bn. N
lm cho bn bnh yn v tnh lng. Ngay c nhng lc bn hi hp
hay b kch ng, nu bn thc hnh (vic tp trung hi th) trong vi
pht, bn s thy bn thn mnh lp tc lng xung v bnh an. Bn
s cm thy nh mnh va tnh dy sau mt cuc ngh ngi tht tt.

Thin Hay S Tu Dng Tm 141

2) Qun hnh ng hin ti:

Mt cch thin (s pht trin tm) quan trng, thc tin v hu ch
khc l ch tm v chnh nim vo bt c nhng g bn lm, hnh vi
bng thn hay li ni bng ming, trong cng vic, sinh hot trong
cuc sng hng ngy ca bn, d l nhng ni ring t, cng cng
hay ni lm vic.
Bt c khi no, d l khi bn i, ng, ngi, nm hay ng, d l ang
co dui chn tay, hay ang nhn ngm xung quanh, hay khi mc qun
o, khi ni chuyn hay ang im lng, khi n hoc ung, ngay c khi
bn tr li in thoi theo cch t nhin, hay bt c hnh vi hot
ng no, bn cng phi ch tm vo, bit r hnh ng bn ang
lm ngay lc .
Ni cch khc, bn phi sng trong tng khonh khc hin ti, trong
mi hnh ng hin ti. iu ny khng c ngha l bn khng c
suy ngh g v qu kh hay tng lai. M ngc li, bn c th ngh
v chng, trong tng quan lin h vi giy pht hin ti, hnh ng
hin ti, khi no v ch no chng lin quan n hin ti.
Thng thng th ngi ta khng sng vi nhng hnh ng, trong
thi khc hin ti. H sng vi qu kh v tng lai. Mc d trng
h ang lm iu g ngay lc ny, y, nhng h sng mt ni
khc trong ngh, sng vi nhng vn kh khn v lo toan trong
u ang tng tng, hay nhiu khi sng trong k c v qu kh
hoc sng vi kht vng v nhng suy on v tng lai.
V vy, h khng tht s sng vi, v cng khng thng thc c
g vi, nhng vic h ang lm trong hin ti. V vy, h bt hnh v
khng kt ni c vi pht giy hin ti, vi cng vic ang lm
trn tay, v l t nhin l h khng th no lm ht mnh nhng vic
h ang lm trc mt.

142 Nhng iu Pht Dy

i khi bn thy mt ngi trong qun n va c sch bo va n,

cnh ny din ra rt thng xuyn. Ngi ta c th ngh rng ngi
ang thc hin c hai vic c v n. Tht ra, ngi chng
thc hin c vic no, c khng ra c v n khng ra n, v anh
ta cng chng thng thc c vic g. Anh ta b cng thng v b
qun tm tr, v anh ta khng th thng thc c vic g anh ta
ang lm trong giy pht hin ti, anh ta khng sng trong giy pht
hin ti, m anh ta ang c trn chy khi cuc sng, mt cch khng
thc v in r. (Tuy nhin, iu ny khng c ngha l mt ngi
khng nn ni chuyn th gin vi bn mnh khi ang n).
Bn khng th no thot khi cuc sng, mc d bn c th c th.
Chng no bn cn sng, d l trong thnh th hay trong hang
ng, bn cn phi i mt vi n v sng vi n. Cuc sng tht s
l giy pht hin ti - khng phi l nhng k c v qu kh, vn
qua v cht ri, cng khng phi l nhng c m v tng lai, vn
vn cn cha thy c pha trc. Ngi bit sng trong hin ti
l sng cuc sng tht s, v ngi l hnh phc nht.
Khi c hi ti sao cc t ca Pht, mc d sng mt cuc sng
n gin v yn lng, ch n mi ngy mt ba, m nt mt tht l
hoan h, rng r, c Pht bn p rng: H khng hi tic v qu
kh, h cng khng suy ngm v tng lai. H sng trong hin ti.
V th cho nn h lun rng r. Nu sng bng vic suy tnh v tng
lai hoc hi tic v qu kh, th k ngu s kh ho nh lau xanh b
cht b (phi nng).163
S ch tm hay chnh nim khng c ngha l bn phi suy ngh v
thc Ti ang lm vic ny hay Ti ang lm vic kia. Khng
phi vy. M l ngc li. Ngay lc bn ngh Ti ang lm vic
ny th bn tr nn thc v mnh, v ri bn khng sng trong
hnh ng ang lm , m bn sng vi ngh v Ti ang, v
163

S I (PTS), tr.5

Thin Hay S Tu Dng Tm 143

kt qu l vic lm ca bn cng b lm hng lun, v bn ch tp

trung vo ci Ti ang ch khng cn tp trung vo vic bn ang
lm. Bn phi qun mnh hon ton v ha mnh ht vo vic bn
ang lm. Ngay lc mt ngi pht biu tr nn thc v mnh v
ngh rng Ti ang pht biu vi khn gi, th s pht biu ca anh
ta b xao lng, quy ri v dng suy ngh b t mch hay mch
trin khai ca anh ta b gin on. Nhng mt khi anh ta qun mnh
tp trung ht vo bi pht biu, vo ch pht biu, th anh ta th
hin tt nht, anh ta pht biu hay nht v ging gii mi iu mt
cch tri chy, r rng.
Tt c mi tc phm li lc, t ngh thut, th ca, tr tu hay tm linh,
u c sn sinh vo lc ngi sng to ra n qun ht mnh hon
ton vo cng vic, vo hnh ng sng to , khi h hon ton
qun ht mnh v chm m vo hnh ng ang lm v khi , h
hon ton khng cn thc v mnh.
S ch tm hay chnh nim vo nhng hnh ng ca mnh, nh c
Pht ch dy, l sng trong hin ti, sng trong hnh ng hin ti.
(Trng phi thin Zen cng bt ngun t nn tng gio l ny).
y, trong phng php thin nh ny, bn khng cn phi thc
hin nhng hnh ng c bit no pht trin tm c, m bn ch
cn ch v ch tm vo nhng hnh ng bn ang lm. Bn khng
cn phi b ra mt giy pht qu bu no ngh v ci phng
php thin c bit ny: Bn ch cn tp luyn lun lun ch tm
v chnh nim, c ngy ln m, vo tt c mi hnh ng trong i
sng hng ngy ca bn.
Hai hnh thc thin qun trn y, tc ch tm vo hi th, l: (1)
Qun hi th; v ch tm vo nhng hnh ng ca mnh l: (2)
Qun hnh ng hin ti u kt ni vi thn, l phng php
thin qun Thn.

144 Nhng iu Pht Dy

(2) Thin qun V Cm Th:

Tip theo c phng php pht trin tm (Thin) i vi nhng cm
th hay cm gic ca chng ta, lc vui sng hay bun kh hay trung
tnh. Chng ta hay xem xt mt v d. Bn tri nghim mt cm th
khng vui, bun ru. Trng thi ny ca tm l m mt, m h, khng r
rng, n ang b nn. Trong nhiu trng hp, ta thm ch khng bit
r ti sao chng ta li c cm gic bun ru nh vy. Trc tin, bn
phi hc cch l khng nn ru r trc cm gic bun ru , khng
nn tr nn lo lng v nhng iu bun lo, bc xc . Nhng bn phi
c gng tm hiu ti sao c cm th hay cm gic bun ru hay bc xc
nh vy. Hy suy xt n khi sinh, n gy ra nh th no, n bin mt
v n chm dt nh th no. C gng suy xt n c nh bn ang quan
st t bn ngoi, khng xa vo bng nhng phn ng ch quan, c nh
mt nh khoa hc quan st mt vt th, mt s vt vy.
y, bn khng nn nhn n mt cch ch quan nh l cm gic
ca ti hay cm th ca ti, m ch nhn n mt cch khch quan
nh l mt cm gic hay mt cm th. Thm na, bn cng phi
qun i ci tng sai lm v ci Ti. Khi bn thy c bn cht
ca n, n khi sinh v bin mt nh th no, th tm bn bt u v
t, khng cn thin v i vi cm th , v tr nn la b v gii
thot khi n.
+ Cch ny cng thc hin nn lm, tng t i vi tt c nhng
cm gic hay Cm Th khc ca chng ta.

(3) Thin qun v Tm:

Chng ta hy tho lun v hnh thc Thin quan st tm ca chng
ta. Chng ta phi lun bit c khi no tm chng ta cn si m, dnh

Thin Hay S Tu Dng Tm 145

mc hoc khng cn dnh mc; khi no tm b chi phi bi sn hn,

c c, ghen ght; hay y lng yu thng, bi mn; khi no tm b
u m, lc hng hay c c s hiu bit ng n v r rng, v
v.v c nh vy.
Chng ta phi tha nhn rng chng ta thng xuyn thy s hi hay
h thn khi nhn vo tm mnh. V vy, chng ta thng trnh n n.
Chng ta nn mnh dn v thnh tht, nhn thng vo tm mnh, nh
cch chng ta nhn vo mt mnh trong gng vy.164
y, khng phi l thi ch trch hay phn xt, hay phn bit
ng sai, tt xu. ch l vic quan st, nhn xem v suy xt. Bn
khng cn phi l mt quan ta, m l mt nh khoa hc. Khi bn
quan st tm mnh, v thy c bn cht ca n mt cch r rng,
th bn cm thy v t, dng dng i vi cm xc, tnh cm v trng
thi ca tm. V nh vy, bn tr nn khng cn dnh mc v c
t do, bn c th thy mi s vt nh chng l.
Chng ta hy ly mt v d. Gi s bn ang gin d, ang b chi
phi bi sn hn, c , v s th ght. iu ng t m, v tht
nghch l, l mt ngi ang trong cn gin tht s khng bit hay
vo vic anh ta ang gin. Ngay lc anh ta bit c v ch
vo trng thi tm ca mnh, lc anh ta thy c cn gin ca mnh,
th s gin d , c nh th n thy mc c v h thn, bt u lng
xung. Bn nn quan st bn cht ca n, n khi ln nh th no, n
bin mt nh th no. y xin nhc li, bn khng nn ngh rng
Ti ang gin hay ngh v cn gin ca ti. Bn ch nn bit, ch
n trng thi ca mt ci tm ang gin, tm sn. Bn ch quan
st v suy xt tm sn mt cch khch quan.
+ y cng l thi , cch thc hin nn lm i vi tt c mi
cm xc, tnh cm v nhng Trng Thi khc ca Tm.
164

M I (PTS), tr.100

146 Nhng iu Pht Dy

(4) Thin qun v Php: (Php: nhng i tng khc nhau

ca Tm).
Ri cng cn mt hnh thc Thin i vi nhng vn v o
c, tm linh v tr tu. Tt c nhng hc tp, nghin cu, vic c
sch, tho lun, m thoi v tranh lun v nhng ti , u nm
trong phng php thin ny. c mt quyn sch v suy ngh su
sc v nhng vn trong sch, l mt dng ca thin. Nh chng
ta thy trc y165 trong cuc m thoi gia T kheo Khemaka
v nhm T kheo v mt phng thc thin sau y c th dn n
s chng ng Nit-bn:

1) Thin qun v Nm Chng Ngi:

Theo nh phng thc Thin ny, bn c th nghin cu, suy ngh
v suy xt v Nm Chng Ngi (Nivarana), (cn gi l Nm
Trin Ci hay Ng Ci) nh sau:
1) Tham dc (kmacchanda)
2) c tm, th ght, Sn hn (vypda),
3) Mt mi v d di, cn gi l Hn Trm (thina-middha),
4) Bt n v lo lng, cn gi l Tro Hi (uddhacca-kukkucca),
5) Hoi Nghi (vicikicch).
Nm c im ny c xem l chng ngi cho bt k s hiu bit
thu o no, v v vy l chng ngi cho bt k s tin b no. Khi
mt ngi qu b chi phi bi nm chng ngi ny v khng bit
cch no loi b chng, th ngi khng th no hiu, phn bit
c nhng iu ng sai, tt xu.
Xem cui Chng VI, Hc Thuyt V V Ng: Khemaka & nhm T kheo
m thoi mt phng thc thin, sau ny h tr thnh A-la-hn.
165

Thin Hay S Tu Dng Tm 147

2) Thin qun da vo By Yu T Gic Ng:

Chng ta cng c th Thin da vo By Yu T Gic Ng
(Bojjhanga), (cn gi l Tht Gic Chi). Nhng yu t l:
1) Nim (sati), bit r v ch tm vo mi hot ng v chuyn
ng v thn v tm, nh ni trn y.
2) Su tm v nghin cu, tm hiu nhng vn khc nhau ca
gio php, hay cn gi l Trch Php (dhamma-vicaya). Bao gm
vic hc, c, nghin cu, tho lun, m thoi, nghe ging nhng
ch lin quan n gio php, trong mi kha cnh v tn gio,
o c v trit hc
3) Nng lc tinh tn (viriya), n lc, lm vic, tu tp vi lng
quyt tm n tt cng.
4) Vui v hay tm H (piti), bn tnh hon ton ngc li vi thi
bi quan, m m v bun b ca tm.
5) Th thi hay Khinh An (passaddhi), l s th lng, thoi mi
thn v tm. Khng nn cng thng v th xc, tinh thn.
6) Tp trung hay nh (samdhi), nh tho lun trc y.
7) Bung x hay tm X (upekkh), tc l i mt vi nhng thng
trm ca cuc sng bng s tm bnh tnh, s tnh lng, khng b
ri lon.
* tu dng nhng phm cht ny, iu ct li khng th thiu
c l phi c c mun, ch v lng hng thng ht mc.
Cn nhiu nhng iu kin thuc v vt cht v tm linh (thn v
tm) khc, tr gip cho vic pht trin mi phm cht, u c
ch dy r trong cc Kinh nguyn thy.

148 Nhng iu Pht Dy

3) Thin qun v Nm Un:

Ngoi ra, chng ta cng c th Thin qun v nhng ch ca
Nm Un, tm hiu vn Ci g l mt thc th sng, mt con
ngi? hay Ci g c gi l ci Ti? hoc Thin v T
Diu (nh chng ta tho lun trong cc chng trc).
***Nghin cu v su tm v nhng vn to lp hnh thc
thin ca phn Thin th t ny [(4). Thin qun Php, hay
nhng i tng khc nhau ca Tm], dn n s chng ng Chn
L Tt Cng.

4) Nhng hnh thc Thin khc:

Ngoi nhng hnh thc v phng thc Thin chng ta tho
lun trn y, cn rt nhiu ch v Thin hc, theo truyn thng
c khong bn mi ch , trong chng ta nn c bit cp
n ch Bn Trng thi Siu phm, hay cn gi l Bn Phm
Tr (Brahma-vihra), l:
1) Lng T (mett): tnh thng yu v thin bao trm, ph qut
i vi tt c mi chng sinh, khng h c s phn bit no, nh
mt ngi m thng yu a con duy nht.
2) Lng Bi mn (karun): lng cm thng, xt thng v bi ai i vi
mi chng sinh ang chm trong au kh, phin no v hon nn.
3) Lng hoan H (mudit): vui v, vui mng i vi s thnh cng,
thnh t ca ngi khc, i vi phc li v hnh phc ca ngi
khc. V,
4) Lng bung X hay tm x b (upekkh): s v t, bnh thn trc
nhng thng trm ca cuc sng.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 149

Chng VIII
Nhng iu Pht Dy &
Th Gii Ngy Nay
C mt s ngi cho rng Pht Gio l mt h thng trit l tht l
cao vi v siu phm m mi ngi nam n u khng th thc hnh
c trong th gii hin ti y p nhng cng vic ca chng ta,
v rng ch c nhng ngi t b th gii hin ti ny rt lui vo
cha ching tu vin, hoc mt ni vng v nu ngi y mun tr
thnh Pht t tht s.
y l mt ng nhn ng bun v l do thiu hiu bit v nhng
iu dy ca c Pht. Ngi ta thng c nhng kt lun sai tri,
vi v t nhng g do nghe c hoc do thnh thong c c u
, hoc do nhng iu vit bi vi ngi thiu hiu bit v tt c cc
kha cnh ca Pht gio m ch a ra nhng quan im thin lch v
ch quan. Tht ra nhng li dy ca c Pht khng ch dnh ring
cho gii Tng Ni, tu s xut gia trong cc tu vin, m cng dnh cho
mi ngi nam n bnh thng ang sng nh vi gia nh ca h.
Bt Chnh o l li sng ca ngi theo Pht, c dy cho tt
c mi ngi m khng h c phn bit xut gia hay ti gia.
Hu ht mi ngi trn th gian ny khng th xut gia thnh tu s
hoc cng khng th ln trnh vo hang ng hay rng su tu
hnh. V th, o Pht d cao c v tinh hoa n u, cng s v
dng i vi nhn loi nu i a s mi ngi khng th thc hnh
c trong i sng hng ngy, trong gia nh. Nhng nu hiu ng
tinh thn Pht gio (ch khng phi ch hiu bng ch ngha, ngn
t), chc chn chng ta c th thc hnh li Pht dy trong khi vn
sng cuc i bnh thng ca mi ngi.

150 Nhng iu Pht Dy

C mt s ngi thy d dng tu theo Pht nu c mt ni xa

xi ho lnh tch bit vi x hi. Cng c ngi li thy s n dt
lm cho h chn ngn, bun b c th cht ln tinh thn, do vy
np sng y khng gip ch g cho s pht trin i sng tri thc v
tm linh h.
S t b chn chnh (cuc sng phm phu) khng c ngha l bn
thn mnh phi xa lnh khi th gian. Sariputta (X-Li-Pht), mt
t hng u ca c Pht, ni rng mt ngi c th sng trong
rng su v x thn thc hnh kh hnh, nhng trong u ton nhng
suy ngh khng thanh tnh v y nhng dnh mc. Mt ngi khc
c th sng trong lng mc hoc thnh th, khng thc hnh kh
hnh, nhng tm ca anh ta thanh tnh v khng h b nhim bi
nhng dnh mc. Trong hai ngi , ngi sng lng mc hoc
thnh th chc chn l hn hn v thanh cao hn ngi tu kh hnh
trong rng su kia.166
Suy ngh ph bin ca nhiu ngi l mun theo thc hnh o
Pht th phi xa lnh i sng, cng l mt quan nim sai lm.
Trong vn hc Pht gio, c rt nhiu ch ni n nhng ngi
nam n sng i gia nh bnh thng m vn thc hnh mt
cch hiu qu nhng g Pht dy, v chng ng Nit-bn. Tu s
lang thang (du s) tn Vacchagotta (m ta gp trong Chng v
V Ng) mt hm hi c Pht c nam n t no ca Ngi
sng i sng gia nh, nh theo gio l Ngi, t nhng trng
thi tm linh cao siu khng. Pht tr li khng phi ch mt hai
ngi, mt trm, nm trm, m cn nhiu hn th na, nhng
ngi thin nam v thin n c s sng i sng gia nh theo
gio l Ngi mt cch hiu qu v t c nhng trng thi tm
linh cao siu.167
166
167

M I (PTS), tr. 30-31.

Ibid, t tr.490.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 151

Mt iu c th chp nhn c cho mt s ngi chn i sng

lnh trn mt ni vng v, trnh xa s n o v phin phc. Nhng
chc chn rng iu ng khen v ng khch l hn l nn thc
hnh o Pht khi sng chung vi mi ngi, gip h v phc v
cho h. Mt s ngi c th lnh xa x hi tu tp mt ni vng
v, yn tnh ci thin tm tnh v tnh cch - chng hn nh bc
u tu tp v mt o c, tm linh v tr tu, sau mnh m
quay v gip ng loi. Nu c ai sng mt cuc sng n c
mt mnh ch suy ngh v hnh phc v s cu ri cho ring mnh,
khng quan tm n ng loi xung quanh, th iu ny hon ton
khng ng vi nhng iu dy ca c Pht vn da vo nn tng
l lng thng yu, t bi v gip ngi khc.
Mi ngi c th t cu hi rng: Nu mt ngi c th tu tp theo
o Pht trong khi vn sng cuc i bnh thng ti gia, vy th c
Pht sng lp ra Tng on tu s (sangha) lm g? Tng on l ni
dnh cho nhng ngi mun cng hin c i mnh tu tp pht trin
tm linh v tr tu ca ring mnh m cn dn thn gip ngi
khc. Mt c s ti gia khng th no cng hin tt c cuc i, cuc
sng ca mnh gip ngi khc, trong khi mt tu s (T Kheo)
khng cn trch nhim gia nh v nhng rng buc th gian th hon
ton c th phc v, gip cho iu tt ca i chng v hnh phc
ca nhiu ngi khc, theo nh li dy ca c Pht.
V vy, trong sut lch s ca Pht gio, cc tu vin, cha ching
khng ch tr thnh mt trung tm tm linh ch tu hnh m cn
l trung tm hc thut v vn ha (chng hn l ni cc thy tu
thuyt php, ging dy Pht php cho cc Pht t).

(I) Kinh Sigala-Sutta (Kinh Li Khuyn Dy Sigla), cn gi l

Kinh Thin Sinh(thuc Trng B Kinh- Kinh s 31) c cp

152 Nhng iu Pht Dy

n s tn trng i sng c s, gia nh v nhng quan h x hi bi

c Pht.
Mt ngi tr tui tn Sigala thng th cng su Phng ca v tr
(ng, Ty, Nam, Bc, Thin (nadir) v Thin nh (zenit), theo
nh li dy v nghi l m ngi cha qu c li.
c Pht ni vi chng trai tr rng: Nhng Nguyn Tc Cao C,
hay cn gi l Thnh Gii Lut (ariyassa-vinaye) ca c Pht
v su phng th khc. Theo Thnh Gii Lut ca c Pht, su
phng l:
ng: Cha m
Nam: Thy C
Ty: V con
Bc: Bn b, nhng ngi h hng v lng ging
Thin (nadir): ngi , ngi lm, nhn vin
Thin nh (zenith): Nhng ngi m o, ngi theo o,
thnh nhn.
- Con nn tn th su Phng nh vy, c Pht ni. y, ch
tn th hay th phng (namass eyya) tht s c ngha, v y
ngi nn tn th nhng iu thing ling, nhng iu ng vinh
danh v nhng iu ng tn th.
Su Phng hay su Nhm gia nh v x hi nu trn c Pht
gio coi l thing ling, ng tn trng v tn th. Nhng tn th
su Phng bng cch no?. c Pht dy rng mt ngi c
th tn th su Phng ch bng cch thc hin ng ngha v
vi su Phng , nh c gii thch trong bi thuyt php ca
Pht dnh cho chng Sigala trong Kinh Li Khuyn Dy Sigla,
Chng IX.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 153

c Pht dy rng mt ngi c th tn th su Phng ch bng

cch sng ng v cch thc hin ng cc Bn Phn vi:
1) Cha M;
2) Quan h gia Thy (c) & Tr;
3) Quan h V Chng.
[Trong Kinh: S vic m c Pht khng qun cp n nhng
mn qu ngi chng phi nn mua tng cho v, ni ln s
thu hiu v thng cm su sc y tnh ngi ca Pht i vi cm
xc, tnh cm ca mi con ngi bnh thng];
4) Quan h gia Bn B, B con H hng & Lng ging;
5) Quan h gia Ch & Ngi lm;
6) Quan h vi Ngi m o, tu s, Thnh nhn, B-la-mn nhng
ngi c s
[Trong Tng ng B Kinh (Samyuttanikya), mt trong nhng
kinh Pli c xa nht, vua tri Thch (Sakka), vua ca nhng v
tri (Devas) tuyn b rng khng nhng ng sng knh cc tu s sng
i thnh thin c hnh m cn knh trng nhng c s (upsaka,
u-b-tc) lm nhng vic cng c, c c hnh v duy tr gia nh
ca h mt cch ng n, phi o].168

(II) Nu mt ngi c mong mun tr thnh mt Pht t th khng

cn phi qua mt nghi l dn nhp (hay ra ti) g c. Khi mt ngi
c hiu bit v nhng li dy ca c Pht (Pht Php), v nu tin
tng nhng iu Pht dy l con ng ng n (Chnh o)
v thc hnh theo Con ng Chnh o , th ngi tr
thnh mt Pht t ri.
168

S I (PTS), tr.234.

154 Nhng iu Pht Dy

(Ch khi ngi xut gia tr thnh mt T kheo (bhikkhu), tc l

tr thnh mt thnh vin ca Tng on, th ngi phi tri qua
mt qu trnh hc o v tu tp k lut, gii hnh).
Tuy nhin theo truyn thng lu i mt s quc gia Pht gio,
mi ngi c coi l mt Pht t khi ngi y quy y Pht, Php,
Tng (thng c gi Tam Bo); v chp nhn tun theo Ng Gii
(Panca-sila), tc nm iu gii hnh ti thiu dnh cho cc Pht t
ti gia, bao gm:
1) Khng st sanh
2) Khng trm cp
3) Khng t dm, ngoi tnh
4) Khng ni di
5) Khng ung ru, khng dng nhng thc ung c hi.
Nhng iu gii hnh ny c ghi r trong cc kinh nguyn
thy. L Quy Y thng c dn dt bi mt tu s xut gia
(nh s), ngi Pht t quy y qu xung trc tng Pht v
c r v nguyn tun theo nm iu gii hnh (Ng Gii)
ni trn.
Ngoi ra, khng cn nhng l nghi no khc m ngi Pht t bt
buc phi lm. o Pht l mt cch sng v iu ct li nhng
ngi theo Pht sng tun theo Bt Chnh o ch khng phi
quan trng cc l nghi, cng bi.
D nhin, c nhiu l nghi Pht gio nhiu nc trn th gii, c
ch lm n gin, c ch t chc nhng nghi l n gin hay rt
m l. Thng nhng l hi Pht gio c tng Pht, Bo thp
(stupas hay dagapas) v Cy B trong cc tu vin Pht t
th cng, dng hoa v nhang n. Khng nn xem cc l nghi ny
nh l s cu nguyn nh trong cc tn gio hu thn khc, m

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 155

ch l cch m mi ngi tng nh n mt ngi Thy, v o

S (c Pht), ngi ch ra Con ng Chnh o.
Nhng l nghi truyn thng ny, mc d l khng bt buc trong
Pht gio, cng c gi tr lm tha mn tnh cm v nhu cu tn gio
ca nhng thnh phn dn chng vn cn cn c bc thp, trnh
tr tu v tm linh cn thp, v c gi tr hng h dn dn vo con
ng Chnh o

(III) Nhng ngi c suy ngh rng Pht gio ch quan tm n nhng
tng xa vi, nhng t tng tinh thn v trit hc cao siu v b
qua nhng phc li v kinh t v x hi ca mi ngi, th tht l sai
lm. c Pht tht ra quan tm n hnh phc ca con ngi. i vi
Ngi, hnh phc ca con ngi khng th cn c nu khng sng
mt cuc i thanh tnh, trong sch da trn nn tng nguyn tc v
o c v tm linh. c Pht cng bit rng tun th cch sng nh
vy l rt kh nu m iu kin vt cht v x hi kh khn.
Pht gio khng xem hnh phc vt cht t n l ch n, l cu
cnh: n ch l mt phng tin t n mt ch n, cu cnh
cao qu hn. Nhng iu kin vt cht l cn thit, khng th thiu
c, con ngi t n nhng hnh phc cao hn. V vy, Pht
gio cng nhn thy c iu kin vt cht ti thiu s gip ch hn
cho vic tu tp t c hnh phc v tm linh cao hn. Ngay c
nhng tu s hnh thin nhng ni vng v cng cn c mt s iu
kin vt cht cn thit ti thiu.169
c Pht khng tch bit cuc sng ra khi nn tng kinh t v x
hi. Ngi nhn nhn n nh mt tng th, v mi mt kinh t, chnh
MA I (PTS), tr.290. Nhng tu s Pht gio, thnh vin ca Tng on
(Shangha), khng c c ti sn c nhn ring, nhng c php gi ti sn
chung ca Tng on (Sanghika).
169

156 Nhng iu Pht Dy

tr v x hi. Nhng iu Pht dy v vn o c, tm linh v

trit l th ai cng bit ri. Nhng mt s t ngi khc, c bit
Phng Ty, khng bit nhiu v nhng li dy ca c Pht v vn
kinh t v chnh tr. Chng ta c th c thy trong cc kinh
c xa c mt s bi thuyt php ca c Pht v nhng ti ny.
Hy ly mt vi v d nh sau:
Kinh Chuyn Lun S T Hng (Cakkavattishanda-sutta,
thuc Nikaya Trng B kinh 26) ni r rng s ngho kh (dliddiya)
l nguyn nhn ca v o v ti c, nh: trm cp, t by, bo ng,
th hn, c cv.v. Nhng v vua cha ngy xa, cng tng ng
vi cc chnh ph sau ny, lun c n p ti li bng hnh pht.
Kinh Cu-La-n-u (Ktadanta-sutta, cng thuc Nikaya
Trng B Kinh 26), gii thch s v ch ca nhng hnh pht ,
Kinh cho rng phng php y s khng bao gi thnh cng.
Thay v vy, c Pht ngh mun dit tn gc ti li, cn phi
ci thin iu kin kinh t ca con ngi, cn phi cung cp cho
t in v nng phu ht ging v phng tin trng trt, vn phi
c cung cp cho nhng thng gia v ngi bun bn; lng
hng thch ng phi c tr cho nhng ngi lm cng. Khi
mi ngi u c cung cp c hi kim c li tc y
h s bng lng, khng s hi lo u, v do x s s thanh bnh,
khng c cc ti phm.170
V nhng iu , c Pht ging cho nhng Pht t ti gia iu
quan trng ca vic ci thin iu kin kinh t. *iu ny khng
c ngha l khuyn mi ngi lm giu vi lng tham lam v dnh
mc vo ca ci vt cht, iu ngc li vi gio l c bn ca
c Pht.
170

D I (Colombo, 1929), tr.101.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 157

Ngi cng khng phi lun lun tn ng vi bt k phng tin

ngh nghip no lm ra ca ci. Chng hn nh mt s ngh nghip
nh sn xut, bun bn v kh.th Pht khng coi l ngh nghip
lng thin (chnh mng) m l ngh bt chnh (t mng), nh chng
ta thy trc y trong cc bi ging ca Pht.171
Mt ngi tn l Dighajanu n thm c Pht v tha rng:
Tha Th tn, chng con l nhng ngi th tc ti gia ang sng
cng gia nh, v con. Mong Th Tn ch dy cho chng con mt s
l thuyt chng con theo m c c hnh phc trong i ny
v i sau.
c Pht ni vi ng ta rng c bn iu gip cho con ngi c c
hnh phc trong i ny:
a) Trc tin, l phi c ti kho, hiu qu lm vic, hng hi v
mnh m trong ngh nghip ca mnh, v phi hiu bit r ngh
nghip ca mnh (utthana-sampada),
b) Th hai, phi bit gn gi, bo v tin bc ca ci lm ra mt cch
chn chnh (arakkha-sampada). (iu ny c ngha l bo v ti sn
ca mnh khi b trm cp, tng ng vi bi cnh lch s vo thi
xa xa ).
c) Th ba, phi c bn b tt, bn hin, bn tr gip , khuyn
bo mnh i theo ng thin, trnh xa vic c.
d) Th t, phi tiu xi tin bc mt cch hp l, ng n, khng
nn tiu xi qu nhiu m cng khng nn qu t, keo kit. C ngha
l khng nn h tin tch tr ti sn nh ca ni, nhng cng
khng nn tiu xi hoang ph. Ni cch khc l nn tiu xi hp l
trong gii hn nhng iu kin mnh c c (samajivikata).
A (Colombo, 1929), t tr. 786. Xem chng V, Diu Th T, Con ng
Bt Chnh o.
171

158 Nhng iu Pht Dy

Ri sau c Pht ging gii bn c hnh cn c gip con

ngi c hnh phc sau th gian ny:
a) Tin tng (Tn, saddh): phi tin tng vo nhng gi tr o
c, tinh thn, v tm linh.
b) Gi gii (Gii hnh, sil): phi t b v khng st sinh, khng
trm cp; khng t dm ngoi tnh; khng ni di, ni sai s tht,
ni li thu dt; v khng ung ru hoc cc cht c hi.
c) Cho i (B th, cga): phi thc hnh lng rng lng, cho tng,
b th, khng bm vu, dnh mc v tham lam m gi ti sn mnh.
d) Tr tu (Tr tu Bt-nh, pann): phi pht trin, nng cao tr tu
dn n s hon ton dit kh, chng ng Nit-bn.172
Nhng lc khc, Pht cn i vo ging gii nhng chi tit v cch tit
kim v tiu xi tin bc, chng hn nh khi Ngi bo thanh nin
Sigla rng anh ta nn dng thu nhp ca mnh vo s tiu dng
hng ngy, dnh thu nhp u t vo cng vic lm n v
ring phng cho chi dng nhng vic khn cp.173
C ln, c Pht ni vi ngi Cp-C-c, mt nh ti phit
ln, ng l mt trong nhng c s m o nht b tin xy v
cng dng Tu Vin K ni ting (hay thng gi l Tnh X
K Vin, Jetavana) thnh X-V (Savatthi), rng c bn nim
hnh phc trong i sng gia nh ca mt ngi bnh thng
l:
1) c hng th y v kinh t hay c ti sn kim c
bng nhng phng tin lng thin v chn chnh (Nim vui sng
v c ti sn: S hu lc, atthisukkha).
172
173

A (Colombo, 1929), t tr. 786.

D III (Colombo, 1929), tr.115.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 159

2) Tiu dng ti sn y mt cch rng ri, t do cho chnh mnh,

cho gia nh, b con, b bn v trong nhng vic t thin, cng c
(Nim vui sng v c tiu dng ng mc ch, mun: Th
dng lc, ananasukkha).
3) Khng c n nn (Nim vui khng b n nn: V tri lc, ananasukkha).
4) Sng mt i trong sch, thanh tnh, khng phm n nhng iu
c d l trong ngh, li ni hay bng hnh vi (Nim vui v khng
mc ti li: V ti lc, anmajjasukkha).
y, ta phi ch rng trong bn yu t em li hnh phc, c n
ba yu t thuc v kinh t, v cui cng cn nhc cho nh triu ph
y bit rng hnh phc v kinh t v vt cht th khng ng mt
phn mi su ca hnh phc tm linh c c t mt i sng
khng ti li v cao p.174
T mt vi v d va nu ra trn, mi ngi u c th thy rng:
c Pht xem phc li kinh t l cn thit cho i sng hnh
phc ca con ngi, nhng con ngi khng nhn ra rng nhng
hnh phc t vt cht khng phi l s tin b tht s v ng
ngha nu n khng da trn nn tng ca hnh phc thuc v o
c v tm linh. Trong khi khuyn khch nhng tin b v hnh phc
kinh t trong i sng, Pht gio lun lun nhn mnh s pht trin
v o c v tm linh mi to ra mt x hi tht s hnh phc, thanh
bnh v an lc.

(IV) c Pht cng ging gii r quan im ca mnh v chnh tr,

chin tranh v ha bnh. Mt iu m ai cng bit l Pht gio xa
174

A (Colombo, 1929), tr. 232-233.

160 Nhng iu Pht Dy

nay lun ch trng bt bo ng v ha bnh, nh l mt thng

ip nhn nh cho c th gii ny, hay ni cch khc l khng ng
tnh vi bo ng, chin tranh v hy dit s sng.
Theo nh Pht gio, khng c cuc chin tranh no c gi tn
l cuc chin cng bng- ch l t ng ngy bin, ging nh
mt ng tin gi c c ra lu hnh, bin minh cho lng
th hn, s tn nhn, bo ng v git chc hng lot. Ai quyt nh
ci g l chn chnh v ci g l bt chnh? K mnh, k chin thng
l chn chnh, cn k yu, k b nh bi tr thnh k bt chnh.
Lun lun, cuc chin ca chng ti, ca ta l chn chnh v
cuc chin ca cc ng l lun lun bt chnh. Pht gio khng
chp nhn lp trng kiu ny.
c Pht khng nhng ch ging dy v bt bo ng v ha bnh,
m bn thn Ngi cn thn hnh n chin trn can thip v
ngn cn chin tranh, v d nh trong trng hp cuc chin dng
h Thch Ca (Skyas) v Cu-Li (Koliyas), sp nh nhau v vn
tranh chp nc sng Rohini. V trong ln khc, nhng li ca
c Pht tng ngn c vua Ajtasattu (A-x-th) khi tn cng
vng quc Vajji (Bt-K).
Vo thi c Pht ti th, cng nh mt s ni ngy nay, cc
nh cm quyn cai tr t nc mt cch bt cng. Ngi dn b n
p v bc lt, hnh h v y a, su cao thu nng v nhng hnh
pht khc lit dnh cho ngi dn. c Pht rt xc ng trc
nhng vic v nhn o nh vy.
Trong Ch Gii Kinh Php C (Dhammapada-atthakath) c chp
li rng: Thu y, Pht rt ch tm n vic gii quyt vn sai
tri mang li mt nn cai tr, mt chnh quyn tt p. Quan im
ca Ngi (v nh cm quyn lc ) ng c cao trong bi
cnh x hi, kinh t v chnh tr thi y.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 161

Ngi ch ra c nhng nguyn nhn khin ton th mt

t nc lc c th tr nn suy i, thi nt v bt hnh khi
nhng ngi cm u chnh quyn cai tr, ng u l Vua, cc
b li v quan chc, u thi nt v bt cng. Mun cho dn mt
nc c sung sng, cn phi c mt nn cai tr, mt chnh ph
cng bng. Mt nn cai tr cng bng c th c thc hin bng
cch no? c Pht ni r trong bi thuyt php ca Ngi v
Mi nhim v ca nh vua hay Thp Vng Php (Dasarja-dhamma) nh c thut li trong kinh v chuyn tin thn
ca c Pht (Jkata).175
D nhin l t Vua (Raja) c th c dng c ngha nh t
nh cm quyn hoc chnh quyn trong thi sau Pht. V vy,
Mi Nhim V Ca Nh Vua c th c p dng cho mt
chnh quyn, ngi ng u mt chnh quyn, cc b trng,
lnh o chnh tr, c quan chc lp php cng nh hnh php
lc v thi sau Pht.
1) Th nht: S rng ri, b th, t thin (dna). Ngi cai tr khng
c tham lam v bm vu no s giu c c nhn, ti sn, tin ca,
m phi b th, phn pht v phc li x hi v s dng n lm ca
nhn dn.
2) Th hai: mt gii hnh o c cao p (sla). Vua th khng nn
hy dit i sng, st hi dn lnh, la bp, cp bc v bc lt k
khc, khng c t dm; khng ni li sai quy; khng ru ch.
Ngha l, t nht ng vua cng phi sng v thc hnh Ng Gii nh
pht t ti gia.
3) Th ba: Hy sinh tt c v hnh phc ca dn, bin x, (pariccga),
ng phi sn sng t b mi tin nghi c nhn mnh, tn tui, danh
vng v ngay c s sng ca mnh v li ch ca dn
175

Jataka I, 260, 399; II 400; III, 274, 320; V, 119, 378.

162 Nhng iu Pht Dy

4) Th t: Chn tht v Lim chnh (ajjava). ng khng c s hi

v thin v khi thi hnh nhim v, phi thnh tht trong mi quyt
nh, v phi lim chnh, khng c la bp qun chng.
5) Th nm: S T t v Nh nhng (Maddava). ng phi c mt
tnh tnh ha nh, nh nhng.
6) Th su: S Tit ch, t b nhng thi quen xu (tapa). ng phi
sng mt i sng gin d v khng nn qu xa hoa nhung la. ng
phi bit t ch trong mi vn
7) Th by: khng th hn, c c, v sn (akkodha). ng khng
c c t th vi bt c ai.
8) Th tm: S bt hi, bt bo ng (avihims) iu khng nhng
c ngha l khng c lm hi ai, m cn c ngha ng phi c to
ha bnh bng cch trnh v ngn nga chin tranh, hay mi s dnh
dng n bo ng v st hi sinh mng.
9) Th chn: Nhn nhc, chu ng, hiu bit, nhn nhc (khanti).
ng phi c kh nng chu ng nhng kh khn, kh nhc v c
nhng s nhc m m khng mt bnh tnh.
10) Th mi: Khng i lp, khng ngn cn (arivodha), ngha l
ng khng c i ngc vi ch ton dn, khng c cn bt c
bin php no a n s phc li cho ton dn. Ni cch khc ng
phi cai tr thun vi ch ca dn.176
Nu mt nc c cai tr bi mt ngi c nhng c tnh nh
th, th d nhin khng cn ni l nc y chc chn rt hnh
y ta thy iu th v l Nm Gii Hnh Cao C (Pancha-sla), l nm gii
trong ngnh ngoi giao ca n cng ging theo nhng nguyn tc nh Pht
m Vua Asoka, v vua Pht gio li lc ca n , p dng cho nn cai tr ca
triu i ng vo th k th 3 trc CN. Danh t Panca-sla (Nm gii) c
ngnh ngoi giao dng cng l danh t ca Pht gio.
176

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 163

phc. Nhng y khng phi l mt iu khng tng, v trong

qu kh c nhng ng vua nh A-dc (Asoka) ca n
thit lp, cai tr cc vng quc ca mnh da trn nhng
tng .
Th gii ngy nay sng trong lin tc ca s hi, cng thng v
y hoi nghi. Khoa hc sn sinh ra nhng loi v khi c sc hy
dit khng th tng tng ht. Cng ngy cng pht minh ra nhng
v kh git chc tn khc, nhng th lc khc nhau dng chng
e da v thch thc ln nhau, hunh hoang khoe khoan mt cch
khng h thn v kh nng hy dit v tn ph th gii ca mnh hn
cc i th khc.
H i qu xa trn con ng in r y n ni ngy nay h ch
cn bc thm mt bc, kt qu s khng l g ngoi ra s hy dit
ln nhau v hy dit ton th loi ngi.
Nhn loi ang sng trong nim hong s trc mt hon cnh
m chnh h to ra, con ngi mun tm mt li thot, mt
gii php no . Nhng khng c gii php no ngoi gii php
c Pht xng: l thng ip ca Pht v Bt bo
ng v Ha bnh, tnh yu thng v lng t bi, v s khoan
hng v hiu bit ln nhau, v chn l v tr tu, v s tn trng
v cao dnh cho mi s sng, v s dt b lng ch k, hn
th v bo ng. Nhng iu ny khng l c g sai tri hay lc
hu sao?
c Pht dy rng:
Hn th khng bao gi lm ngui ngoai c hn th, ch c
tnh thng yu mi xoa du c hn th. l mt chn l ca
mun i.177
177

Dhp., I 5.

164 Nhng iu Pht Dy

Ngi ta nn ly t bi thng lt hn th, ly lng tt i li vi s

xu xa, ly s rng lng i li lng ch k, v ly s chn tht i
li vi di tr.178
Con ngi khng th no c hnh phc an vui khi cn khao kht
ham mun chinh phc v ch ng ng loi. Pht dy:
K chin thng nui hn th, k chin bi ng gc trong au
kh. Ngi no t khc c thng ln bi, s c hnh phc v
an vui.179
Ch c s chinh phc chnh bn thn mnh mi em li hnh phc
v an bnh:
Ngi c th chin thng hng triu ngi trong chin trn, nhng
chin thng vi chnh mnh, ch mt chnh mnh, mi l chin thng
v i nht.180
C th bn vn cho rng tt c nhng iu l rt p, cao thng
v ng qu, nhng khng thc tin.
Vy th sng trong th hn ln nhau l thc t hn chng? Hay git
chc ln nhau l thc t chng? Hay sng trong nhng ni s hi v
hoi nghi bt tn ging nh nhng by th hoang sng trong rng
gi l thc t chng?
bao gi th hn c dp tt bi nhng lng th hn cha? C
bao gi iu c c ch ng bi nhng iu c c hn cha?- Hay
l ngc li, t nht trong nhng v d c nhn, rng th hn c
xa b bng lng yu thng v s t t, rng s c c, xu xa c
chinh phc bi lng tt, iu thin.
Ibid., XVII 3.
Ibid., XV 5.
180
Ibid., VIII 4.
178
179

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 165

Bn c th vn cho rng nhng iu ch thc t v xy ra i vi

nhng trng hp c nhn gia nhng con ngi, ch khng th no
thc hin c trong nhng xung t chnh s quc gia v quc t.
Mi ngi b thi min, m qung v b mc la bi nhng t ng
tuyn truyn nh quc gia, quc t, chnh th. Ci g lm ra mt
quc gia nu khng c mt tp hp ln nhng c nhn? Ci quc
gia, chnh th khng lm g c: chnh nhng c nhn, con ngi
trong ci tp hp hnh ng. Nhng g nhng c nhn, con ngi
suy ngh v hnh ng chnh l nhng hnh vi ca ci quc gia,
chnh th .
Thc ra, nhng g p dng c cho c nhn con ngi th s p
dng c cho quc gia v chnh th. Nu hn th c th c xa
b bng lng yu thng v t t gia nhng c nhn con ngi, th
iu cng p dng c cho nhng hn th trong nc v xung
t quc t. Ngay c mt c nhn mun em lng yu thng p
li s hn th th anh ta cng phi c mt lng can m, mnh m
v lng tin tng vo sc mnh thuc v o c ny. Vy c phi
chng chng ta cn phi c thm nhiu tnh thng mn, s c gng
v lng tin vo n lc gii quyt cch xung t quc t bng con
ng bt bo ng nh vy?.
Nu khi bn ni khng thc t bn l khng d dng, th bn
ng ri. V chc chn iu khng d dng cht no. Nhng chng
ta cn phi th, phi c gng. Bn c th li ni rng s th, s c gng
c th ri ro, mo him. Nhng chc chn khng g ri ro v nguy
him hn vic th tin hnh cuc chin tranh nguyn t!. Chng ta
chn ch qu lu trong lch s n ngy hm nay c nhiu th
lc v quc gia v ang s hu nhng loi v kh ny v c th gii
ang sng trong ni s hi, hoi nghi v th hn tng ngy.
Tht l mt iu an i v khch l cho chng ta ngy nay khi ngh
rng t nht trong lch s cng c mt v vua cai tr li lc, c

166 Nhng iu Pht Dy

can m, c tin v tm nhn xa p dng li dy ny ca Pht

v bt bo ng, ha bnh v yu thng trong s cai tr mt quc
rng ln v trong c ni b ln ngoi giao: l Vua Asoka, v hong
Pht t ca n (th k th III trc Cng nguyn): ngi
con yu qu ca cc v Tri, nh ng c mnh danh.
Ban u, ng theo gng ca v vua cha (vua Bindusara) v ng ni
(Chandragupta) vi c mun hon thnh vic chinh phc bn o
n; ng chim x Kalinga, st nhp n vo quc mnh. Hng trm
nghn ngi b git, b thng, b tra tn v bt lm t binh trong trn
ny. Nhng v sau, khi tr thnh mt Pht t, ng hon ton thay
i v chuyn nghip nh gio l ca Pht. Trong mt tuyn ngn
danh ting ca ng khc trn (Tr XIII, tn thng gi by
gi), nguyn bn cn c th c c hm nay, ni n s chinh phc
Kalinga, Hong A-Dc cng khai by t s sm hi ca ng
v ni ng v cng au n khi ngh v s tn st y. ng tuyn
b cng khai rng ng s khng bao gi rt gm ra lm mt vic
chinh phc no na, nhng ng mong mi tt c mi chng sinh sng
trong bt bo ng, s bit t ch, tu tp hin ha v thanh tnh. iu
ny d nhin c coi l s chinh phc bn thn ca Ngi con yu
du ca cc v Tri, s chin thng bn thn bng lng m o, bng
chnh php (dhamma-vijaya), sau khi ng tr thnh mt Pht t.
Khng nhng ng t b chin tranh, m ng cn t lng mong c
rng: Cc con ca ta v chu ni ca ta ng ngh v cuc chinh
phc no khc na xem nh ng lmHy cho chng ch ngh
n mt s chinh phc duy nht l chinh phc bng Chnh o.
iu s tt cho i nay v i sau.
y l mt v d duy nht trong lch s nhn loi v mt ng Vua
chinh pht ang ngay nh cao ca quyn lc v sc mnh ca
mnh, c th tip tc chinh pht nhiu lnh th khc, nhng t b
chin tranh v bo lc quay li vi ha bnh v bt bo lc.

Nhng iu Pht Dy & Th Gii Ngy Nay 167

y l mt bi hc cho th gii hm nay. Mt nh cai tr quay

lng li vi chin tranh v bo lc v gi thng ip ha bnh v bt
bo lc n tt c th gian. Cng khng c mt chng c lch s no
ghi li bt k nc lng ging no li dng tuyn b t b chin tranh
v bt bo lc ca vua A-Dc tn cng li ng bng qun s hoc
c bt k s tr th hay bo lon no xy ra trong ni b quc gia i
vi ng trong sut thi gian cn li ca ng. Ngc li, ha bnh
c thit lp khp ni trn t nc ca ng v cc nc lng ging
dng nh cng chp nhn lm nc ch hu di s lnh o nhn
t ca ng.
Nu ni v s gn gi ha bnh bng cch cn bng cc th lc
hoc bng s e da v kh ht nhn, th l mt iu bun ci.
Sc mnh v trang ch c th gieo rc s s hi, ch khng to ra ha
bnh. V khng th no c nn ha bnh tht s v lu di no bn
cnh nhng s hi. T s hi ch c th sinh ra lng th hn, c c,
c th b nn mt thi gian nhng sn sng bng dy v tr nn
bo tn bt c lc no. Ha bnh tht s v bn vng ch c th c
c trong mt bu khng kh ca lng t i (Mett, tm T), s thn
thin, khng cn nhng s hi, nghi ng v nguy him bao quanh.

(V) Pht Gio nhm n vic xy dng mt x hi m , ngi

ta t b vic tranh ginh th lc th phi gy ra cht chc, iu tn.
, ha bnh v s lng du ng tr, khng cn c chin thng v
chin bi. , s p bc ngi v ti phi b mnh m t co.
, mt ngi t thng mnh c knh trng hn ngi chin thng
hng triu ngi khc bng chin tranh qun s v kinh t. , th
hn c chinh phc bng lng tt v ci c c chinh phc bi
iu thin. , nhng xung khc, ganh ght, c c v tham lam
khng lm m mt hay lm vn c tm tr con ngi. , lng t
bi bc i l ng lc cho mi hnh ng.

168 Nhng iu Pht Dy

, tt c chng sinh, k c nhng sinh vt nh b nht, u c

i x bng s cng bng, s quan tm v lng yu thng.
V , mt i sng chan ha, bnh yn trong iu kin vt cht
m no, vi tinh thn hng thng v mc ch tm linh cao qu
nht - l nhn thy v chm dt s Kh (dukkha) bt tn ca
nhng vng i, chm dt vng nhn duyn t v thy, thot khi v
thng, thot khi nhng u lo v ni bun thin c ca kip ngi:
sinh, gi, cht - hng v s chng ng Chn L Tt Cng,
chng ng Nit-bn.

Mt S Kinh Quan Trng 169

Chng IX
Mt S Kinh Quan Trng
(tc gi dch t ting Pali)

*****

Kinh Chuyn Php Lun

(Dhammacakkappavattana-Sutta)
Bi Thuyt php u tin ca c Pht
Bi thuyt php u tin ca c Pht gi l Dhammacakka. Dhamma
ngha l php, cng c ngha l chn l. Cakka ngha l bnh xe. Dhammacakkappavattana l Dch chuyn hay Thit lp s chuyn ng Bnh Xe
Chn L. Trong bi Php nn tng, cc k quan trng ny, c Pht
khai ging mt con ng tu tp gi l Trung o, trnh xa nhng li
tu tp cc oan truyn thng vn ch mang li au kh v khng li ch
g m c Pht l ngi tri nghim qua. Bi thuyt ging u tin
ny c Pht ni vi chnh nm anh em nh Kiu Trn Nh, l nhng
ngi bn tu kh hnh trc y ca c Pht lc Ngi cha chng t
s Gic Ng.

Ti nghe nh vy. c Th Tn c ln sng Vn Nai Isapatana

gn Baranasi (Ba-La-Ni). Lc , Pht ni vi nhm nm T
kheo nh sau:
Ny cc T Kheo, c hai cc oan m nhng ngi xut gia
phi nn trnh. Hai l g? S m m vo khoi lc gic quan,
iu thp hn, phm tc, l cch ca nhng ngi tm thng,
khng ng lm v khng li lc; v s dn thn vo vic t hnh

170 Nhng iu Pht Dy

xc bn thn, vic ch mang li au n, khng ng lm v

khng li lc.
trnh hai cc oan ny, Nh Lai chng ng con ng Trung
o: N mang li tm nhn, n mang li tri thc, v n dn n s an
tnh, s gic ng v Nit bn. V con ng Trung o l g?
n gin l Bt Chnh o, nh tn c t, bao gm chnh
kin, chnh t duy, chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh
tinh tn, chnh nim, chnh nh. y l con ng Trung o
c chng ng bi Nh Lai, n mang li tm nhn, n mang li tri
thc, v n dn n s an tnh, s gic ng v Nit-bn.
Diu v Kh (Dukkha) l nh vy:
Sinh ra l kh; gi l kh; bnh l kh; cht l kh; u su v ai on
l kh; au n, bun ru v tuyt vng l kh; gp g nhng ngi
khng a l kh; xa cch nhng ngi a mn l kh; khng t
c iu mnh mun l kh. Ni tm li, Nm Un dnh chp u
l kh.
Diu v Ngun gc Kh (Dukkha-samudaya) l nh vy:
Chnh s thm kht (dc vng, tanh) ny to ra s lun hi v
ti sinh (pono-bhavika), v n b tri buc cng vi s tham mun
si m (nadirgasahagat) v i tm khoi lc mi ch ny ch khc
(tatratratrbhinadini), gi l dc vng hay s thm kht khoi lc
gic quan (kama-tanh), dc vng hay s thm kht c sng (hin
hu) v c tr thnh (bhava-tanh), dc vng hay s thm kht
c khng hin hu (vibhava-tanh).
Diu v s Chm Dt Kh (Dukkha-nirodha) l nh vy:
l s chm dt hon ton ca dc vng ni trn, xa la
n, t b n, v gii thot bn thn khi n, khng cn dnh mc
vo n.

Mt S Kinh Quan Trng 171

Diu v Con ng dn n s Chm dt Kh (Dukkhanirodha gminipatipad) l nh vy:

n gin l Bt Chnh o, nh tn c t, bao gm chnh
kin, chnh t duy, chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh
tinh tn, chnh nim, chnh nh.

. y l Diu v Kh (Dukkha): Nh l tm nhn, tri thc, tr

tu, khoa hc, nh sng, chng khi sinh trong ta v nhng iu cha
tng c nghe trc y. S Kh ny, l mt chn l cao c, phi
c hiu thu r: Nh l tm nhn, tri thc, tr tu, khoa hc, nh
sng, chng khi sinh trong ta v nhng iu cha tng c nghe
trc y.
. y l Diu v Ngun gc Kh: Nh l tm nhn, tri thc
tr tu, khoa hc, nh sng, chng khi sinh trong ta v nhng iu
cha tng c nghe trc y. Ngun gc Kh ny , l mt chn
l cao c, phi c hiu thu r: Nh l tm nhn, tri thc, tr tu,
khoa hc, nh sng, chng khi sinh trong ta v nhng iu cha
tng c nghe trc y.
. y l Diu v s Chm dt Kh: Nh l tm nhn,
tri thc, tr tu, khoa hc, nh sng, chng khi sinh trong ta
v nhng iu cha tng c nghe trc y. Diu v
s Chm dt Kh ny, l mt chn l cao c, phi c hiu
thu r: Nh l tm nhn, tri thc, tr tu, khoa hc, nh sng,
chng khi sinh trong ta v nhng iu cha tng c nghe
trc y.
. y l Diu v Con ng dn n s Chm dt Kh: Nh
l tm nhn, tri thc, tr tu, khoa hc, nh sng, chng khi sinh
trong ta v nhng iu cha tng c nghe trc y. Con ng
dn n s Chm dt Kh ny, l mt chn l cao c, phi c

172 Nhng iu Pht Dy

theo (lm, tu tp) ng: Nh l tm nhn, tri thc, tr tu, khoa hc,
nh sng, chng khi sinh trong ta v nhng iu cha tng c
nghe trc y.

Cho n khi m tm nhn bng tri kin tht s ca Ta cha

hon ton thu r v ba s hiu bit, mi hai cch ny, i vi
Bn Diu (Cattrari Ariyasaccani)[1], Ta khng tuyn
b Ta chng t s Gic Ng, l s Gic ng ti thng
trong th gii ca tri thn, vi Ma vng v Phm Thin,
trong th gian ny, vi cc n s v B-la-mn, vi cc hong
t v mi ngi.
Nhng khi tm nhn bng tri kin tht s ca Ta hon ton thu
r v ba s hiu bit, mi hai cch ny, i vi Bn Diu ,5
Ta tuyn b Ta chng t s Gic Ng, l s Gic Ng ti
thng trong th gii ca tri thn, vi Ma vng v Phm Thin,
trong th gian ny, vi cc n s v B-la-mn, vi cc hong t
v mi ngi.
V mt tm nhn bng tri kin tht s khi sinh trong ta nh vy:
S gii thot ca tm ta l ti thng. y l ln n sinh cui cng.
T y khng cn ti sinh na.

Kinh ny do c Th Tn ni ra. Nhm nm T kheo vui mng, v

h cng hoan h nhn li dy.
(Kinh Tng ng B, LVI, 11)

Mt S Kinh Quan Trng 173

*Ch Thch:
Nh chng ta thy trong bn on kinh u, mi on ni v mt trong bn
Diu , trong mt Diu c ba vn phi bit hiu r. 1. S hiu bit rng
l Chn L, l L Tht (sacca-nna). 2. S hiu bit l phi c trch nhim, hnh
ng thc hnh chn l (kicca-nna). 3. S hiu bit l trch nhim, hnh
ng thc hnh chn l c thc hin (kata-nna).
Khi ba s hiu bit nu c p dng vo mi chn l ca bn Diu , th tt c
c mi hai phn hay mi hai cch hiu bit hay cch thc hnh.

174 Nhng iu Pht Dy

Kinh La1
(Adittapariyaya-sutta)
Ti nghe nh vy. Thi c Th Tn c ng ti Gayasisa, x Gaya
vi mt ngn T kheo. By gi ngi thuyt ging cho cc T kheo
nh sau :
Ny cc T kheo, tt c ang bc chy. v ci g l tt c ang
bc chy?
Ny cc T kheo, mt ang bc chy, nhng hnh sc ang bc chy,
nhn thc ang bc chy, nhn xc ang bc chy, cng nh vy bt
k cm th d chu hay au n hay khng d chu cng khng au
n, khi sinh t duyn ca nhn xc, cng ang bc chy.
Bc chy bng ci g? Bc chy bng la Tham dc, bc chy bng
la Sn hn, bc chy bng la Si m; Ta ni rng la ang bc chy
bng sanh, gi v cht bng su no, kh s, bng au n, bng au
bun, bng tuyt vng.
Ny cc T kheo, tai ang bc chy, nhng m thanh ang bc chy,
nh thc ang bc chy, nh xc ang bc chy, cng nh vy bt k
cm th d chu hay au n hay khng d chu cng khng au n,
khi sinh t duyn ca nh xc, cng ang bc chy.
Bc chy bng ci g? Bc chy bng la Tham dc
Ny cc T kheo, mi ang bc chy, nhng mi hng ang bc
chy, t thc ang bc chy, t xc ang bc chy, cng nh vy bt
k cm th d chu hay au n hay khng d chu cng khng au
n, khi sinh t duyn ca t xc, cng ang bc chy.

Mt S Kinh Quan Trng 175

Bc chy bng ci g? Bc chy bng la Tham dc......

Ny cc T kheo, li ang bc chy, nhng mi v ang bc chy,
thit thc ang bc chy, thit xc ang bc chy, cng nh vy bt
k cm th d chu hay au n hay khng d chu cng khng au
n, khi sinh t duyn ca thit xc, cng ang bc chy.
Bc chy bng ci g? Bc chy bng la Tham dc
Ny cc T kheo, thn ang bc chy, nhng chm xc ang bc
chy, thn thc ang bc chy, thn xc ang bc chy, cng nh vy
bt k cm th d chu hay au n hay khng d chu cng khng
au n, khi sinh t duyn ca thn xc, cng ang bc chy.
Bc chy bng ci g? Bc chy bng la Tham dc
Ny cc T kheo, tm ang bc chy, nhng i tng ca tm
(php) ang bc chy, tm () thc ang bc chy, tm () xc ang
bc chy, cng nh vy bt k cm th d chu hay au n hay
khng d chu cng khng au n, khi sinh t duyn ca tm ()
xc, cng ang bc chy.
Bc chy bng ci g? Bc chy bng la Tham dc, bc chy bng
la Sn hn, bc chy bng la Si m; Ta ni rng la ang bc chy
bng sanh, gi v cht bng su no, kh s, bng au n, bng au
bun, bng tuyt vng.
Ny cc T kheo, mt t c hc v thnh thin, khi thy (s vt)
nh vy, s tr nn chn b i vi mt, chn b i vi nhng hnh
sc, chn b i vi nhng nhn thc, chn b i vi nhn xc,

176 Nhng iu Pht Dy

cng nh vy bt k cm th d chu hay au n hay khng d chu

cng khng au n, khi sinh t duyn ca nhn xc, i vi chng
ngi cng tr nn chn b lun.
Ny cc T kheo, mt t t c hc v thnh thin, khi thy (s
vt) nh vy, s tr nn chn b i vi tai, chn b i vi nhng
m thanh,
Ny cc T kheo, mt t t c hc v thnh thin, khi thy (s
vt) nh vy, s tr nn chn b i vi mi, chn b i vi nhng
mi hng,
Ny cc T kheo, mt t t c hc v thnh thin, khi thy (s
vt) nh vy, s tr nn chn b i vi ming, chn b i vi
nhng mi v,
Ny cc T kheo, mt t t c hc v thnh thin, khi thy (s
vt) nh vy, s tr nn chn b i vi thn, chn b i vi nhng
chm xc,
Ny cc T kheo, mt t t c hc v thnh thin, khi thy (s
vt) nh vy, s tr nn chn b i vi tm, chn b i vi nhng
i tng ca tm (php, tng, suy ngh), chn b i vi tm
thc, chn b i vi tm () xc, cng nh vy bt k cm th d
chu hay au n hay khng d chu cng khng au n, khi sinh
t duyn ca tm () xc, i vi chng ngi cng tr nn chn
b lun.
Khi tr nn chn b, ngi tr nn bung b; thng qua s bung
b, ngi c gii thot, c mt s hiu bit rng ngi c
gii thot. V ngi bit rng: Sinh tn ht, i sng thnh
thin c sng, nhng g cn phi lm lm xong, khng cn
nhng g phi lm v vn ny na.

Mt S Kinh Quan Trng 177

y l nhng li c Th Tn dy. Cc T kheo u vui mng,

v cng hoan h nhn li dy ca Ngi.
Trong khi bi thuyt ging ang c truyn dy, tm ca mt ngn
T kheo c gii thot khi nhim, khng cn dnh mc.
.......................
(Tiu B Kinh, Samyutta-Nikaya - XXXV, 28)

*Ch Thch:
[1] C rt nhiu bn dch Kinh La dch ra ting Anh bi cc hc gi ni
ting nh Eliot, Henrry Clarke Warren. Bn dch ting Anh trong quyn sch
ny do chnh tc gi Ha Thng W. Rahula dch t bn nguyn thy bng ting
Pali trong Tng ng B Kinh (Samyutta Nikaya), thuc Kinh Tng (Suttapitaka). Cn bn dch ca Warren l da vo bn kinh tm thy trong b i Phm
(Mahavagga) thuc Lun Tng (Vinaya-pitaka).

178 Nhng iu Pht Dy

Kinh Php C
(Dhammapada: Nhng Li Chn L)
Kinh Php C (Dhammapada) l bn kinh tp hp hng nghn li dy
thit thc, gm 423 Bi K do chnh c Pht ni ra trong sut 45 nm
thuyt php ca Ngi, ging dy cho tt c chng sinh con ng gii
thot, la b mi nhim v bt tnh, nh: tham, sn, si, dnh mc, chp
ng nhm dit tr kh au v lun hi sanh t lun hi, nhm dn n s
gii thot cui cng, s hiu bit su sc Chn L Tt Cng v Nit-bn.
Dhamma (Php) tc: Chn l, L Tht, Chnh o, o L. Pada
(cu c, li ni, cu K) v cng c ngha l con ng. Dhammapada c ngha l: Con ng Chn L hoc Nhng li Chn l hay
Chn Ngn ca c Pht.
Kinh Php C, c kt tp trong i Hi Kt Tp Kinh in u tin
sau khi c Pht Bt-Nit-Bn, l quyn th hai trong 15 quyn thuc
Tiu B Kinh (Khuddaka-Nikaya) trong tng Kinh Tng (SuttantaPitaka). Kinh Php C c chia v nhm cc bi K (hay gi l nhng
bi Php c) vo tng nhm ch trit hc v gio php c Pht (hay
gi l 26 Phm) d dng chn v tng c.
Ti cc nc theo Pht gio Nguyn Thy, cc Sa-di, T Kheo phi hc
thuc lng Kinh Php C nhm mc ch tu hc v ging dy Pht php
cho cc Pht t. Ring ti Vit Nam, kinh ny khng c xp vo danh
sch cc kinh tng nim hng ngy nn Kinh t c bit n v t c Pht
t hay tng ni thuc lng ht ton b Kinh.
y l mt quyn kinh Pht gio thng dng v c ging dy nhiu nht v
c dch ra rt nhiu th ting trn th gii. Ring Vit Nam, c rt
nhiu bn dch ca nhiu i c, Ha Thng, thin s v c s ni ting.
Bn dch ting Anh xa nht l bn nm 1870 ca dch gi Max Muller.
Sau y l nhng bi K Php C c trch dch bi chnh tc gi t
bn Kinh nguyn thy c xa nht bng ting Pali, nh gii thiu
trn. V l do khng gian hn hp ca quyn sch ny, tc gi khng trch

Mt S Kinh Quan Trng 179

ton b ca Kinh m ch chn lc a s nhng bi K mang ngha su
sc c gi bc u tm hiu.
Bn dch Vit bng cu nm ch thng thng (khng chuyn th thnh
th theo ng nim lut, nhm mc ch dch t v dch ngha mt cch
y , trn ngha tng cu ch ca Kinh Php C nguyn thy c gi
thun tin tham kho).

1
Nhng trng thi ca tm (), u c tm dn trc
do tm lm ch o, v do tm to tc.
Nu ai ni hay lm, vi ci tm nhim,
au kh s theo sau, nh bnh xe theo du (chn b).
2
Nhng trng thi ca tm (), u c tm dn trc,
do tm lm ch o, v do tm to tc.
Nu ai ni hay lm, vi ci tm thanh tnh,
hnh phc s theo sau, nh bng khng ri hnh.
3
N chi ti nh ti, n h ti cp ti
Ai m him hn , hn th khng th ngui.
5
Hn th trn i ny, khng th lm ngui ngoai,
bng chnh nhng hn th, m bng lng yu thng.
y quy lut ngn thu.
24
Ai tinh tn, chnh nim, thanh tnh trong gii hnh,
bit suy xt kim ch, danh phn t tng ln.

180 Nhng iu Pht Dy

25
Bng tinh tn gii lut, t ch ng bn thn,
ngi t (ly chnh mnh) lm hn o,
nc l khng ngp c.
26
K ngu ngi t tr, sng bing li bung th.
Ngi c tr hnh tr, gi gn s tinh tn, nh gi gn kho bu.
27
Khng bing li bung th, khng m say nhc dc.
Ai tinh tn thin nh, s c nhiu hnh phc.
33
Tm ngi khng yn, dao ng v nhy nht,
kh canh gi iu phc.
Ngi c tr gi tm, ngay thng nh ngi th,
un mi tn tht thng.
35
Tm ngi khng yn, bt nh kh kim ch,
nh nhy nht chuyn cnh.
Lnh thay, iu phc tm. Tm nu c iu phc,
mang li nim hnh phc.
38
Ai tm khng yn n, ai khng bit Chnh Php,
lng tin b lung lc.
Tr tu ca ngi , kh gic ng vin thnh.
42
D cho t bc nh: k th hi k th,
ngi ght hi k ght.

Mt S Kinh Quan Trng 181

Khng t bng khi tm, b hng t sai tri,

v lm hi chnh mnh.
47
Ngi ch bit hi hoa, (hng khoi lc nhc dc),
tm m mui ri rm.
Thn cht mang anh i, ging nh cng l n,
cun lng mc trong m.
50
Khng ci li ngi khc, lm c hay khng c
m phi nn nhn mnh, lm c hay khng c.
51
Bng hoa p mu sc, m li thiu mi hng,
nh ngi ch ni hay, m khng bit tu hnh.
61
Ai l ngi l khch, khng tm c bn hin,
hay bn tt hn mnh.
Tt hn i mt mnh, hn i vi k ngu.
64
C i ngi ngu dt, sng vi bc tr hin,
m khng ng Chn L.
Nh mung trong t canh, khng nm c mi canh.
67
Nghip khng c lm tt, khi lm xong n nn.
Ngh n lc tr nghip, nc mt ri m a.

182 Nhng iu Pht Dy

69
Ngi ngu coi nghip c, nh mt ngt thm ngon,
lc nghip cha chn mi.
n lc nghip chn mi, ngi u su nhn lnh.
81
Cng nh ngn ni , khng lung lay bi gi.
Ngi tr khng lay ng, trc nhng li khen ch.
82
Cng nh h nc su, nc trong su tnh lng.
Ngi tr tm tnh lng, sau khi nghe Gio Php.
85
C bin ngi bn sng, khng my ai sang c,
b gii thot bn kia,
Mi ngi i ln xung, ln qun bn b ny.
90
Ai hon tt chuyn i, r b ht u su,
hon ton gii thot, v la b dnh mc.
i vi ngi nh vy, khng cn la si m,
thiu t trong nhit no.
94
Ai iu phc cc cn (gic quan), nh ngi li xe nga,
iu khin c con nga.
Ai b tnh kiu mn, b ht nhng si m,
ngi vng chi nh vy, thnh thn cng thm ghen,
(tc l cng mn phc).

Mt S Kinh Quan Trng 183

96
Suy ngh trong an tnh; li ni, nghip an tnh.
Ai hiu lm ng vy, l gii thot hon ton,
trong yn bnh tnh mch.
97
Khng nh d c tin, bit c tnh v vi,
Ct b mi rng buc, tn kt c duyn,
ngay c thin hay c; tr b tham dc.
Ai lm c nh vy, l bc thng ng nht.
103
D chin thng ngn trn, d chinh phc ngn ngi
Khng bng s chinh phc, c chnh bn thn mnh.
104-105
Chinh phc c chnh mnh, mi l iu tht tt,
hn chinh phc k khc.
D thin nhn, thin thn, d Ma vng, Phm Thin,
khng ai thng c mnh.
Ngi t iu phc mnh, ngi canh gi gii hnh,
l ngi ti thng.
111
D sng c trm nm, m khng c tri kin,
v cng khng t ch.
Cng khng bng mt ngy, sng mt ngy tht s,
bng tr tu hnh thin.
116
Nhanh nhu lm vic lnh, ngn tm lm vic c.
Ai chm lm iu lnh, th tm hay dnh c.

184 Nhng iu Pht Dy

119
Ngi c khng thy c, khi nghip (c) cha chn mi.
Khi c nghip chn ti, mi thy c c qu.
120
Ngi thin khng thy g, khi nghip (thin) cha chn mi.
Khi thin nghip chn ti, mi thy c thin qu.
121
Ch khinh sut iu c, ni: N khng n mnh.
Ngay c tng git nh, nh lu cng y bnh.
ng nh k ngu di, tch dn tng git c,
n khi c y mnh.
122
Ch khinh sut iu thin, ni: N khng n mnh.
Ngay c tng git nh, nh lu cng y bnh.
Do vy ngi c tr, tch cp tng git thin,
n khi thin y mnh.
125
Ai hi ngi lng thin, ngi lng thin thanh cao
iu c quay li, vo chnh k ngu ,
nh t qung ngc gi, thi li mt ngi qung.
129
Mnh run s ao kim, mnh cng s cht chc.
Vy ly ngi l mnh, th khng nn git chc,
khng gy ra git chc.

Mt S Kinh Quan Trng 185

131
Ai th cu hnh phc, m li dng roi vt,
hnh h sinh vt khc.
Th t v sau, khng tm c hnh phc.
152
K t hc (v minh), ln ln nh con b,
xc thn ngy cng ln, c tr tu th khng.
155
Khng sng i Thnh thin, nh khng cht ca ci,
lm ra lc xun thi.
Ging nh con dic nc, trn h khng c tm.
159
Nu ngi cng t lm, nhng vic mnh khuyn bo,
thc y ngi khc lm.
Ai t iu phc mnh, iu phc c ngi khc.
Nhng tht lm kh khn, mi iu phc c mnh.
160
Chnh mnh l nng ta, cho bn thn ca mnh,
Ch cn ai ch no, ly lm ni nng ta?
Khi bn thn mt ngi, c hon ton ch ng,
Tr thnh ni nng ta, vng chi tht kh tm.
165
T mnh lm iu c, v t mnh nhim
Tht ra cng chnh mnh, t tr b iu c,
mi thanh lc c mnh
Thanh tnh khng thanh tnh, tht ra cng chnh mnh.
Khng ai lm cho mnh, tr nn thanh tnh c.

186 Nhng iu Pht Dy

167
Khng theo php thp hn, khng phng tng bung th,
khng m gi t kin.
Th lun hi ti sinh, khng ko di thm na.
171
Hy n nhn th gian, thu dt mu lng ly,
nh xe nga hong gia
K ngu nhn m mn, k tr khng dnh mc.
178
Th (tinh tn tu hnh), nhp vo dng Thnh
Cn hn lm cha t, cai tr tri t ny,
Cn hn ln ci thin, hn cha t v tr.
183
Khng lm nhng iu c.
Mau lm cc iu lnh.
Thanh lc tm trong sch.
y l li Pht dy.
184
S tu hnh kh hnh, xut chng nht l:
nhn nhc v kin tr.
Nit-bn l ti thng, nh c Pht ni.
i vi nhng ngi khc, ngi xut gia bt hi,
c ngi tu kh hnh, cng v hi vi ngi (khc).
185
Khng nn ni iu c. Khng nn hm hi ngi.
Tu tp gi mnh, trong Gii hnh cn bn.
Tit trong n ung, sng ni thanh nhn.

Mt S Kinh Quan Trng 187

Tinh tn nng tm thc.

y l li Pht dy.
197
Hnh phc thay (chng) ta sng,
khng th ght hn th, gia nhng ngi th hn.
Ta sng khng hn th, gia nhng ngi th hn.
201
K thng to th ch; k bi ly u su.
Sng yn bnh hnh phc, khng mng n chin thng,
khng mng c chin bi.
204
C c sc khe tt, l iu li tt nht;
C c s mn nguyn, l ti sn ln nht.
Mt ngi bn tin cy, nh b con tt nht;
Nit-bn cng nh vy, hnh phc cao thng nht.
215
Tham dc sinh su no, tham dc sinh s hi.
Ai khng cn tham dc, khng su no s hi.
222
Ngi kim nn cn gin, nh iu phc con nga,
gi xe khng ln vng. l ngi nh xe.
Ngi khng kim cn gin, nh k nm dy cng,
(nhng khng ni c nga).
223
Chinh phc sn bng tu, chinh phc c bng thin,
chinh phc kh bng dit (gii thot)
V chnh phc di tr, bng l tht s tht.

188 Nhng iu Pht Dy

231
Lun t ch trong thn, thn khng b kch ng.
B phm gii v thn, gi chnh hnh v thn.
232
Lun t ch trong li, li khng b kch ng
B li ni sai tri, gi li trong chnh ng.
233
Lun t ch v tm, tm khng b kch ng
B suy ngh ci xu, gi chnh t duy.
234
Ngi tr lun t ch, trong hnh ng li ni,
trong t duy suy ngh.
Tht ng l nhng ngi, hon ton iu phc.
239
Tng mc t nhiu, tng giy pht tri qua,
ngi khn dn loi b, nhng nhim ni mnh;
Cng ging ngi th bc, loi dn nhng lp x,
c thanh bc tinh khi.
240
Lp st r t st, n mn chnh thanh st
Nh hnh ng sai tri, ca chnh mnh gy ra,
k phm ti phi chu, cnh kh thn a y.
248
Ny thin nam thin n, hy bit r iu ny:
iu c kh ch ng.
ng cho tham lam, c tm li ko mnh,
n kh au lu di.

Mt S Kinh Quan Trng 189

251
La no bng la tham. Chp no bng sn hn.
Li no bng si m. Sng no bng sng dc (dc vng).
252
Li ngi khc d thy, nhng li mnh kh thy.
Moi tm li ngi khc, nh sng tru i v;
Nhng che giu li mnh, nh th sn thin x,
giu thn trong ngy trang
267
Ai vt qua c thin, v vt qua c c
Ai sng i thanh tnh, ai sng hiu th gian
Ngi tht xng danh, c gi l T kheo.
268-269
Khng phi bi im lng, ngi tr thnh Mu-ni (muni)(*),
nu mnh cn ngu dt, cha hc c chnh php,
(sao gi l Mu-ni?).
Ngi khn th suy xt, nh cm cn hai u
chn ly nhng iu tt, b i nhng iu xu,
lm c nhng iu y, mi l bc Mu-ni.
Ngi hiu r hai mt, ca s tht th gian,
mi l bc Mu-ni.
(*) Ch muni trong ting Pali c phin m l Mu-ni (ging nh trong ch
Pht Thch-Ca Mu-ni vy), c ngha l tr gi trm mc, yn lng; hin trit
tnh mc, tng t nh cch ngi ta gi c Pht Mu-ni v s tnh mc, tnh
lng ca Ngi.

273
i vi mi con ng (gii thot), Bt Chnh o ti u;
i vi mi chn l, T Diu ti u;

190 Nhng iu Pht Dy

i vi mi trng thi, Gii Thot l ti u;

Vi cc loi hai chn, Ngi Thy Bit (Tri Kin),
mi l loi ti u.
274
y duy nht Con ng, Khng cn con ng khc,
lm thanh tnh, Tri Kin.
i theo Con ng ny: Ma-Vng (iu c) phi ri lon.
275
i theo Con ng ny, s chm dt kh au,
Chnh l Con ng ny, nh n Ta tuyn thuyt,
Ta hc c cch, nh tn c (kh au).
276
Phi t mnh tinh tn, ch Pht ch l thy.
Ai bc vo Chnh o, v n lc hnh thin,
th s c gii thot, khi tri buc Ma-Vng (iu c).
277
Tt c cc php hu vi u l kh (dukkha)
Ai hiu thu iu ny, bng tr tu tri kin,
s tr nn v t, trc tt c kh au.
y chnh l Con ng, dn n ni Thanh Tnh.
280
Ai khng chu n lc, lc nn cn n lc,
khi cn tr khe mnh, ngi ri khng mc ch,
bing nhc khng t duy.
K bing li nh vy, khng th thy con ng,
n tr tu tri kin.

Mt S Kinh Quan Trng 191

281
Cn thn vi li ni, kim ch trong tm ,
khin thn trnh iu c;
Ba nghip (thn, , ming) c trong sch,
V thc hin Con ng, Bc Gic Ng qua.
334
Dc vng ca nhng ngi, sng v lo phng dt
ln ln nh dy leo (Mluv) (*)
Ngi nhy y nhy , ging nh loi vn rng,
chy nhy tm hoa tri.
(*) Dy leo Mavula l ging giy leo to, sng bng cch qun quanh cc cy a
cy long th, sit cht thn cy chnh.

335
Ai sng trn i ny, b ch ng dnh cht,
bi dc vng trm lun, th su no ngi
ln nhanh nh loi c, Bi-ra-na gp ma.
336
Nhng th gian ny, ai hn phc c ht,
nhng dc vng dnh cht, d rt kh hn phc,
th su no ngi , t nhin ri rng i
nh git nc trn (l) sen.
338
Khi cy b cht, mm vn cn mc ln
nu r cn nguyn khe, nh gc r dc vng.
Nu khng c tn dit, au kh s khi sinh,
ln ny ri ln khc.

192 Nhng iu Pht Dy

343
Ngi chy theo dc vng, ging nh th mc by.
V th cc T kheo, ang mong cu thot dc,
nn bung b dc vng.
348
Khng cn dnh qu kh, khng vng bn tng lai,
t do khi hin ti
Vt qua b b ngn, tm ht thy gii thot,
khng cn b sanh, gi.
360
Lnh thay iu phc mt.
Lnh thay iu phc tai.
Lnh thay iu phc mi.
Lnh thay iu phc li.
361
Lnh thay iu phc thn.
Lnh thay iu phc li.
Lnh thay iu phc tm.
Lnh thay iu phc ht (tt c).
T kheo iu phc ht,
l thot khi kh au.
362
Ngi kim sot c tay, kim sot c bn chn,
kim sot c li ni.
t kim sot cao nht (tm): vui thch thin t ti,
sng c thn tri tc, ngi gi l T kheo.

Mt S Kinh Quan Trng 193

365
Ch ch bai nhng g, mnh nhn c c c.
Ch ganh t nhng g, ngi nhn c c c.
T kheo m ghen t, khng chng thin t nh.
367
Ai khng cn dnh chp, vo Danh Sc (tm, thn)
Khng su no nhng g, khng phi l c tht
Tht vy l T kheo.
368
T kheo lun n tr, trong lng t bi
Ngi say m hc hi, gio l ca c Pht
Chng t Cnh Yn Tch, (v) hnh phc nh tnh lng,
trong mi php hu vi.
385
i vi ai khng chp, b nay hay b kia,
khng chp c hai b,
ngi khng cn kh, v la xa dnh mc,
ta gi l B-la-mn.
387
Mt tri chiu ban ngy.
Trng soi ri v m.
o gip sng chin binh.
Thin sng B-la-mn.
Cn ho quang c Pht, soi sng c ngy m.
420
Ai khng bit s phn, l tri hay l ngi,
hay l Cn-tht-b.

194 Nhng iu Pht Dy

Ai dit tr nhim, tr thnh ngi ng trng,

ta gi l B-la-mn.
423
Ai bit thy kip trc, thin gii v a ngc,
ngi t n c, s chm dt ti sinh,
chng t siu tri thc, thnh tr gic Mu-ni,
mi chng ng vin mn, Ta gi l B-la-mn.

Mt S Kinh Quan Trng 195

Kinh T Bi
(Metta-sutta)
y l bi Kinh c Pht thuyt ging cho nhiu T kheo ang tu tp trong
rng vng, nhng ni c xem l c nhiu ch Thin bc thp, chng sinh
xung quanh, k c nhng chng sinh khut mt. Th nht, bi Kinh cc
thy T kheo tr tng lm cho tm an tnh vi tm hng v s an bnh ca
mi chng sinh v ch Thin xung quanh. Th hai, bi Kinh l mt thng ip
ca c Pht v lng T, lng yu thng bao trm ca tt c mi ngi v
chng sinh nn dnh cho nhau. V chnh s yu thng bao trm s em li
nim an lc, hnh phc v trng thi Cao p nht ca tm chng ta.

Ngi kho lo bn thin,

v mong cu An tnh,
nn th hin (nh vy):
C nng lc, hin ha,
ngay thng, tht ngay thng,
nh nhng v khim tn,
Sng d dng, tri tc,
cc cn c ch ng,
cn trng, khng tr tro
khng tham m gia nh
khng lm iu sai tri,
bc hin tr ch ci.
(Ngi y nn thc hnh,
gi tm nim nh sau):
Nguyn tt c chng sinh,
c hnh phc an bnh,
Nguyn cho tm chng sinh,
c vui lng nh .

196 Nhng iu Pht Dy

Chng sinh d yu mnh,

di cao hoc trung bnh,
thp, nh hay to ln,
c mt hay khut mt,
d gn xa,
cha sinh v sinh
Khng tr chng sinh no,
Nguyn cho tm tt c,
c trn y hnh phc!
Khng la o ln nhau,
thng bt khinh khp chn
khi tm ang on gin,
khng mong hay nguyn ra,
cho ai khc b hi,
Nh l mt ngi m,
lun che ch cho con,
bng c mng sng mnh.
Hy pht tm v lng,
cho lng T v bin,
bao trm c th gii
trn, di v khp ni
khng cch tr hp hi,
ht gin hn th ght.
Khi ang ng hay i,
khi ngi hay khi nm,
bao gi cn thc tnh,
gi nim T Bi ny,
y chnh l tm trng:
Cao p nht trong i.

Mt S Kinh Quan Trng 197

Khng ri vo t kin,
gi o c Tri Kin,
t b cc cn dc
Ai lm c th,
khng cn chui bo thai,
quay li th gian ny.
(Kinh Tp(Suttanipta) I. 8, thuc Kinh Tiu B).

198 Nhng iu Pht Dy

Kinh Hnh Phc

(Mangala-sutta)
Ti nghe nh vy:
Trong mt ln c Th Tn lu tr ti tu vin K-Vin do ng CpC-c xy khu rng K-, gn Svatthi (X-v). Lc by gi
qu na khuya, mt v thn vi ho quang rng r, chiu sng c
Khu Rng K-, din kin c Th Tn, n gn v nghim trang
nh l Ngi ri ng qua mt bn. Sau khi ng qua mt bn, v
thn lin tha vi c Pht, bng nhng vn k nh sau:

1.
Ch thin thn v ngi
Ngy m trng im lnh
Nguyn cu: Xin cho gp,
Phc Lnh Cao p Nht!.
(c Th Tn dy rng:)
2.
Khng giao lu k c
Gn gi ngi tr hin
Knh trng ngi ng trng
-L Phc Lnh Cao nht.
3.
Sng ni thch hp
to nhiu nghip tt
Chn theo ng chnh o
-L Phc Lnh Cao nht.

Mt S Kinh Quan Trng 199

4.
K nng ngh nghip gii
Tun th tt nghi lut
Ni li tht n ha
-L Phc Lnh Cao nht
5.
Lun phng dng m cha
Yu thng v con nhiu
Lm nhng ngh chnh thin
-L Phc Lnh Cao Nht.
6.
Lun san s ng mc
Gip ngi thn h hng
Lm nhng vic ng khen
-L Phc Lnh Cao nht.
7.
Ngng v trnh vic c
Trnh say sa ru ch
Chuyn cn gi c hnh
-L Phc Lnh Cao nht.
8.
Knh trng v khim nhng
Hi lng v bit n
Nghe hc Php ng lc
- L Phc Lnh Cao nht.
9.
T ch sng Phm Hnh
Thy c bn Diu

200 Nhng iu Pht Dy

V chng ng Nit-bn
- L Phc Lnh Cao nht.
10.
Lc gp phi thng trm
(ca cuc sng th gian)
Tm ngi vn v u
An bnh v v nhim
- L Phc Lnh Cao nht.
11.
Ai lm c nh th
T ti khp mi ni
Mi ni c hnh phc
-Nhng iu trn chnh l:
-Nhng Phc Lnh Cao nht.

(Kinh tp (Suttanipta), II, 4, Tiu B Kinh)

Mt S Kinh Quan Trng 201

Kinh Li Khuyn Dy Sigla

(Siglovda-sutta)
(trch dch)
Quan H Trong Gia nh & Ngoi X Hi
Ti nghe nh vy. Mt ln Th Tn sng gn Rjagaha (thnh
Vng X), ch khu vc tm n ca loi sc, ti rng Trc Lm.
Lc by gi, Sigla, con ca mt gia ch, dy sm, ra khi thnh
Vng X, vi o thm nc, vi tc thm nc, chp tay thp, vi
ly cc phng ca t v tri: phng ng, phng Nam, phng
Ty, phng Bc, di Thin , trn Thin nh.[1]
Cng bui sng sm hm y, Th Tn p y, cm y bt vo thnh
Vng x kht thc. Th Tn thy Sigla ang thc hin nhng
nghi l cng ly, Ngi ni vi anh ta nh vy:
Ny ch gia tr, v sao anh dy sm, ra khi thnh Vng X, vi
o thm t, vi tc thm t, chp tay cng ly cc phng ca t
v tri nh vy?
Tha Ngi, khi cha con gn cht, ngi c dn con: Ny con thn
yu, hy th cng cc phng ca t v tri. V vy tha Ngi,
thc hin li dn ca cha, tn trng, cung knh li dn thing
ling, thc dy sm v, ri thnh Vng-X, cng ly theo cch
nh vy.
Ny ch gia tr, nhng theo Nghi Lut ca Thnh Nhn (rya), su
phng khng phi c cng ly nh vy.
Vy tha Ngi, theo Nghi Lut ca bc Thnh Nhn th su phng
nn c cng ly nh th no? Tht l tt p nu c Th Tn dy

202 Nhng iu Pht Dy

cho con bit c cch m su phng c cng ly theo nh Nghi

Lut ca bc Thnh nhn.
Hy nghe y, ch gia tr, hy suy nghim cn thn, ta s ni cho
anh nghe.
D tha Ngi, Sigla tr li.
V c Th Tn:
Ny ch gia tr, t ca bc Thnh Nhn dp b bn iu
xu c v o c; nh l khng lm nhng hnh ng xu c
t bn ng c thc gic; nh l khng bc xa n su ca
phung ph tin ca, trnh xa mi bn iu xu c ny, ngi y
l ngi bo v su phng, ang trn bc ng chinh phc
c hai th gii, thnh t trong i ny v i sau. Sau khi c th
tan ra, sau khi cht, ngi y s c ti sinh vo ni hnh phc
ci tri.
Ci g l bn iu xu c m ngi y dp b? l s hy dit s
sng (st sinh), trm cp, ngoi tnh v ni di. l bn iu xu
v o c m ngi y dp b.

..

Bi nhng ng c no thc gic m ngi y dp b nhng hnh

ng xu c? Hnh ng (nghip) xu c c thc hin t ng
c thc gic ca lng thin v, s th ght, s ngu xun v s hi.
Nhng v Nghi Lut Thnh Nhn khng c b chi phi bi nhng
ng c ny, cho nn ngi y khng lm nhng hnh ng xu c
do chng thc gic.

Mt S Kinh Quan Trng 203

V su ca phung ph tin ca l g? Ung ru; i ra ngoi

ng ph vo nhng gi khng thch hp; t tp, nh m; c bc;
giao du vi bn xu; li bing.
Ny ch gia tr, c su nguy c ca vic ung ru:
- Mt ti sn tht s;
- Gy thm ci v, xch mch;
- Gy bnh tt;
- Mang ting xu ru ch;
- T cch khng ng hong, ng n;
- Lm ngu mi tr c.
Ny ch gia tr, c su him ha khi mt ngi i ra ngoi ng
ph vo nhng gi khng thch hp:
- Bn thn khng c bo v v phng, v v con v th cng
khng c ai bo v;
- Ti sn, tin ca v th cng khng c ai bo v;
- Bn thn, thm vo , c th b ri vo trng hp i tng b
tnh nghi trong nhng ch c t nn gy ra;
- Tn tui b tin xu n i;
- S gp nhiu rc ri, phin phc khc.
Ny ch gia tr, c su him ha khi t tp, nh m:
- Lun tm ch c nhy ma?
- Lun tm ch xng ca, ht h?
- Lun tm ch c nhc?
- Lun tm ch ngm th, k chuyn?
- Lun tm ch nhc tay, trng di, chm che?
- Lun tm ch nh g trng cm?
Ny ch gia tr, c su him ha khi c bc:

204 Nhng iu Pht Dy

- Nu mnh thng, s b ngi thua ght;

- Nu mnh thua, s tic than tin ca b mt;
- Lng ph tin ca khng ng;
- Li ni khng cn gi tr nu phn x hay b bt ra ta;
- B bn b, ng nghip coi khinh;
- Khng c cho n trong hn nhn, v mi ngi u cho rng
k c bc chc chn khng th no lm ngi chng tt.

C su him ha khi giao du vi bn b xu:

- Gp dn c bc;
- K try lc, n chi;
- K nghin ru;
- K gian ln;
- K la o;
- Hay bt c k bo ng no.

C su iu xu xy ra vi s li bing:
- Ngi li bing hay ni: tri lnh qu, khng th lm c;
- Ngi li bing hay ni: tri nng qu, khng th lm c,
- Ngi li bing hay ni: cn qu smhay qu tr, khng
th lm c;
- Ngi li bing hay ni: i bng quhay no qu, khng th
lm c;
- Do , nhng vic cn lm khng bao gi lm xong;
- Do , khng lm ra tin ca, v nh vy tin ca trong nh cng
vi cn i.

.............

Mt S Kinh Quan Trng 205

Bn loi ngi nn c xem nh k th, d ang l bn, l:

- K tham, ch bit ly;
- K mm mp, ch bit ni;
- K nnh ht, ch bit ba phi;
- K v dng, ch c mt xu.
Trong s ny, k th nht c nhn dng bi v bn iu sau:
Tham lam, ch bit ly, b ra t i c nhiu; lm iu g ch v s
hi; lm ch tnh li ch cho mnh.
Trong s ny, k th hai c nhn dng v bn iu sau: Hay ni v
s ho hip trong qu kh; ha hn rng lng trong vic tng lai;
ton ni chuyn o c sung; khi gp chuyn cn nh th khng
gip c g.
Trong s ny, k th ba c nhn dng v bn iu sau:
iu tt cng theo; iu xu cng theo; khen trc mt; ni
xu sau lng.
Trong s ny, k th t c nhn dng v bn iu sau: Ch l bn
khi nhu nht (bn nhu); ch lm bn khi mnh ra ng ph lc
khng thch hp (bn h ph); ch l bn ni t tp, nh m (bn
chi bi); ch l bn c bc.

V by gi, ny ch gia tr, Nghi Lut Thnh Nhn bo v su

phng nh th no?.[2]
Nhng i tng sau y s c coi l su Phng. c Pht ni
vi chng trai tr rng:

206 Nhng iu Pht Dy

Nghi Lut Thnh Nhn (hay cn gi l Thnh Gii Lut

(ariyassa-vinaye) ca c Pht v su phng th khc.
Theo Thnh Gii Lut (ariyassa-vinaye) ca c Pht, su
phng l:
ng: Cha M;
Nam: Thy C;
Ty: V con;
Bc: Bn b, h hng v lng ging;
Thin (nadir): Ngi , ngi lm, nhn vin;
Thin nh (zenith): Nhng ngi m o, ngi theo o,
thnh nhn.

1) ng: Cha M:
+ Mt ngi con phi c trch nhim i vi cha m bng nm cch
sau y (t nh vi chnh mnh):
- V c cha m nui dng, nn phi chm sc, phng dng cha
m gi yu;
- Phi thc hin nhng cng vic gim cho cha m;
- Gn gi danh d v duy tr gia phong ca gia nh;
- Phi gn gi nhng g cha m vt v lm ra v li cho
mnh; v
- Phi t chc l nghi, cng knh khi cha m qua i.
+ Cn i vi cha m, cha m cng phi th hin tnh yu thng
i vi con ci theo nm cch sau y:
- Phi nui dy khuyn rn con trnh xa ng xu c;
- Hng, dy con lm iu lnh, iu thin, iu c ch;

Mt S Kinh Quan Trng 207

- Phi lo cho con ci c n hc tt;

- G ci con ci cho nhng gia nh tt; v
- Chuyn giao ti sn cho con ci ng lc.
Bng cch ny, phng ng c bo v v an ton cho
ngi y.

2) Nam: Thy C:
+ Mt hc tr phi c trch nhim vi Thy, C theo nm cch
nh sau:
- Hc tr phi knh trng, cho hi l php;
- Vng li thy c ca mnh;
- Ch tm n nhng iu thy c cn;
- Vng li khi c nh sai; v
- Phi c gng hc tp ht mnh.
+ Cn i vi ngi thy phi c trch nhim i vi hc tr theo
nm cch sau y:
- Dy d v un nn hc tr mt cch ng php;
- Dy hc, dy ngh cho hc tr;
- Gii thiu hc tr vi bn b mnh, ng nghip mnh;
- Chm lo an ton cuc sng; v
- Gip , lo cng n vic lm cho hc tr khi hc xong.
Bng cch ny, phng Nam c bo v v an ton cho
ngi y.

208 Nhng iu Pht Dy

3) Ty: V Chng:
+ Mt ngi chng phi c trch nhim vi ngiv theo nm cch
sau y:
- Ngi chng lun lun chn tht vi v;
- Khng bao gi bt tn trng v mnh;
- Anh ta yu thng v chung thy;
- Phi lo lng phng tin i ng v tin nghi cho v mnh; v
- Lm vui lng v bng cch mua qun o, n trang tng
v mnh.
+ i vi ngi v, ngi v phi c trch nhim vi ngi chng
theo nm cch sau y:
- Phi trng nom, chm sc mi chuyn nh ca, ni tr;
- Tip i khch kha n thm, bn b, b con h hng v nhng
ngi lm cng cho gia nh mnh;
- Phi yu thng v chung thy vi chng;
- Gn gi nhng ti sn ngi chng lm ra;
- Phi tho vt v khn kho trong mi vic gip chng.

Bng cch ny, phng Nam c bo v v an ton cho ngi y.

4) Bc: Bn b, h hng v lng ging:

+ Theo nm cch, mt ngi trong gia nh phi c trch nhim i
x vi bn b, h hng.nh sau:
- Phi nn hoan h v rng lng vi ngi khc;

Mt S Kinh Quan Trng 209

- n ni ha nh, d nghe;
- Nn lm nhng vic c li lc cho ngi khc;
- Phi sng phng, bnh ng trong mi iu vi mi ngi;
- Ni li chn tht, tht th.
+ i vi nhng ngi bn, h hng, phi c trch nhim th hin
tnh thng yu i vi ngi y theo nm cch sau y:
- Bo v ngi y khi ngi y cn s bo v;
- Gn gi ti sn ngi y khi ngi y bt lc;
- Phi gip khi ngi khc cn;
- Khng nn b nhau trong nhng lc kh khn, hon nn;
- Lm ni nng nh khi anh y gp him nguy.

...........................................

Bng cch ny, phng Bc c bo v v an ton cho

ngi y.

5) Thin (nadir): Ngi , ngi lm, nhn vin:

+ Ngi ch phi c trch nhim i vi ngi , ngi lm theo
nm cch sau y:
- Giao cng vic phi ph hp vi kh nng ca ngi lm;
- Phi nn tr lng, cung cp thc n tng xng vi lao ng
ca h;
- Phi cung cp thuc men cho h khi h au m;
- i lc chia s mt t cao lng m v cho h;
- Cho h ngh php v nhiu lc phi cho thm hoc thng cng cho
h khuyn khch h.

210 Nhng iu Pht Dy

+ i vi ngi lm thu, v c ch i i nh vy, nn cng

p li bng trch nhim theo nm cch sau y:
- Dy sm trc ch;
- i ng sau ch;
- Tht th ch nhn ly nhng g c cho;
- Lm tt mi vic;
- Ni tt p v ch, gi gn uy tn cho gia nh ngi ch.

Theo cch ny, Thin c bo v v an ton cho ngi y.

6) Ngi m o, tu s, Thnh nhn, B-la-mn:

+ Nhng ngi c s ti gia phi c trch nhim i vi Ngi m
o, tu s, thnh nhn, B-la-mn.. theo nm cch sau y:
- Hnh ng qu mn;
- Li ni qu mn;
- Suy ngh qu mn;
- M rng nh ca tip n;
- Chm lo, cp dng cho nhng nhu cu vt cht ca ngi xut gia
vi lng thng mn v knh trng.

+ i vi Ngi m o, tu s, thnh nhn, B-la-mn..c trch

nhim i vi ngi ti gia theo su cch nh sau:
- Hng dn h i theo con ng tt, lm iu thin;
- Hng dn h trnh xa iu xu, iu c;

Mt S Kinh Quan Trng 211

- Thng mn h vi suy ngh tt p;

- Truyn t, ph bin nhng kin thc (b th Php) m h cha
hc c;
- nh chnh v lm r nhng g h hc c;
- Ch cho h con ng hng thng, c ln ci tri.

..

Theo cch ny, Thin nh c bo v v an ton cho ngi y.

Sau khi c Th Tn ging gii nh vy, ch gia tr Sigla ni ln
iu ny:
Tht vi diu, c C-m, tht xut chng! Ging nh ngi nn
ng thng dy, sau bao lu nay b ln u xung t, hy phi
by nhng iu b che giu hoc ch ng cho ngi lc li, hoc
em ngn n vo soi bng ti cho ai c mt s c nhn thy
mi vt. C nh vy, Gio Php c c C-m kho lo
ging dy bng nhiu cch. Nay con xin quy y nng ta vo c
C-m, vo Gio Php v vo Tng on. Con xin c Th Tn
chp nhn con l t ti gia quy y nng ta vo Ngi cho n
cui i.
(Trng B Kinh (Dgha Nikya), Kinh s 31).

*Ch Thch:
[1] By gi c Pht gii thch cho Sagala r su phng l nhng
g v lm th no th cng nhng phng theo ng Nghi Lut
Thnh Nhn (Thnh Gii Lut), bng cch thc hin nhng ngha v v
bn phn i vi nhng phng , thay v ch thc hin vic cng ly
theo truyn thng c ca B-la-mn. Nu su phng c bo v theo
cch ny, th nhng phng c bo v v an ton, v khng cn him

212 Nhng iu Pht Dy

ha n t . B-la-mn cng th cng cc phng ca th gian vi mc
ch ngn chn nhng him ha n t nhng linh hn v thnh thn ng
nhng phng .
[2] Vic cng ly cc phng khc nhau ca th gian l cu khn c
s bo v t nhng linh hn v thnh thn ang ng ti nhng phng ,
l tc l ngy trc ca truyn thng V-. c Pht l ngi khng ng
tnh v bi bc nhng tc l m tn , m a vo nhng ngha mi cho
nhng phng v ging gii cho nhng ngi nh vy. So snh vi Kinh
V D V Tm Vi, c Pht ni vi mt B-la-mn rng s tm ra
t bn trong (tc trong tm, ni tm) mi l quan trng thay v nhng tc
l tm trong dng nc thing ca nhng dng sng linh thing gt ra
ti li.

Mt S Kinh Quan Trng 213

Kinh V D V Tm Vi
(Vatthpama-sutta)

(trch dch)

T Mnh Lm Trong Sch Mnh

Ti nghe nh vy: Trong mt ln c Th Tn lu tr ti tu
vin K-Vin do ng Cp-C-c xy khu rng K-, gn
Svatthi (X-v).
Lc , c Pht nhn xung cc T kheo v ni: Ny cc T kheo,
v tt c p li rng: D, tha c Th Tn. c Th Tn ni rng:
1. Nu mt tm vi b dnh t hoc d dy b mt ngi th nhum
nhng vo thng nhum- mu xanh, vng, hay hng- th n s
vn l tm vi c mu nhum xu v d dy. Ti sao? Bi v tm vi
khng sch. Tng nh t vy, ny cc T kheo, khi tm ngi
khng trong sch, t hn mt cuc sng tng lai xu ang ch i
2. Nu mt tm vi hon ton sch c mt ngi th nhum
nhng vo thng nhum - mu xanh, vng, hay hng - th n s
tr thnh tm vi c mu nhum p v sch s. Ti sao? Bi v tm
vi sch. Tng t nh vy, ny cc T kheo, khi tm ngi trong
sch, t hn mt cuc sng tng lai tt p ang ch i.
3. By gi, th no l s khng trong sch (khng thanh tnh, bt
tnh) ca tm? S tham lam - qu tham mun - l mt dng bt tnh
ca tm; th ghttc ginon cuo c gihim c
ghen t...hm ligian tr.la o...ngang bngkiu cng
phng i...li bing l mt dng bt tnh ca tm.
Ny cc T kheo, khi T kheo nhn bit c s tham lam - qu
tham mun - l mt dng bt tnh ca tm, th t b n; nhn bit
c s th ghttc ginon cu...o c gihim c

214 Nhng iu Pht Dy

ghen thm ligian tr.la ongang bngkiu cng

phng ili bing l mt dng bt tnh ca tm, th t b n.
Ny cc T kheo, khi t kheo t b s tham lam - qu tham
mun - nhn bit c l mt dng bt tnh ca tm; khi ngi y
t b s th ghttc ginon cu...o c gihim c
ghen t...hm ligian tr.la o...ngang bngkiu cng
phng ili bing l mt dng bt tnh ca tm, nhn bit c
l mt dng bt tnh ca tm, th:
Ngi y s thy c s an lc (s mn nguyn) vi
nim tin vo Ngi Gic Ng (Pht): (bit r rng) c Th Tn
l bc ng Tn Knh (bc A-la-hn), l bc Gic Ng Hon Ton
(bc Ton Gic), bc C Tr c (Minh Hnh Tc), bc Thng
ng (Thin Th), bc Hiu Bit Th Gii (Th Gian Gii), bc
iu Phc Con Ngi (iu Ng Trng Phu), Thy ca Tri v
ngi (Thin Nhn S), Pht, v Th Tn.
Ngi y s thy c s an lc (s mn nguyn) vi nim
tin vo Gio Php (Php): (bit r rng) Php c c Th Tn
kho lo ging dy; thc t c th chng ng c trong cuc sng
ny; dn n kt qu lp tc (nhn tin); Php mi ngi n
v thy; dn n mc tiu gii thot (Nit-bn); ngi c tr s
chng hiu c.
Ngi y s thy c s an lc (s mn nguyn) vi nim
tin vo Tng on (Tng): (bit r rng) Tng on ca c Th
Tn tu hnh tt p, chnh trc, tr tu, trch nhim.
Tng on ca c Th Tn: c gi l Bn i, Tm v
(dng ngi) [1], l ng knh trng, ng c cng dng (thc
n, phm vt, thuc men), ng c nh l (chp tay, qu ly)
v l ni to cng c v song, l phc in (rung phc) v
thng trn i.

Mt S Kinh Quan Trng 215

4. Cui cng, vi nhng bt tnh c t b, c kh b, c o

thi, c x b, v vi ngh rng ta t c s an lc vi nim tin
vo Pht-Php-Tng, ngi y s c tip xc vi cm th tht s i
vi Thc v Chn L, v ngi y nhn c s hoan h i km vi
Chn L; khi ngi hoan h, nim vui s khi sinh; khi tm y nhng
nim vui, thn s tr nn th gin, khinh an; khi c th gin, khinh an,
ngi cm thy c s hi lng, mn nguyn: Tm ca mt ngi
hi lng, mn nguyn s c tp trung, s nh, c (thin) nh.
5. Mt T kheo t ti trng thi v gii hnh (gii), v tu tp tm
(nh) v v tr tu (tu) nh vy, v nu khng cn chng ngi i
vi ngi y (trong i sng tm linh), ngi y c th d phn trong
mt ba cm ngon nht vi y nc xt v c-ri. n gin ging
nh mt tm vi dnh t v d dy, nhng vo trong chu nc trong,
n s tr thnh sch v khng cn d dy; cng nh ming vng,
nhng luyn qua l la, n s tr thnh sch v tinh khit;
Tng t vy, mt T kheo t ti trng thi v gii hnh (gii),
v tu tp tm (nh) v v tr tu (tu) nh vy, ngi y c th d
phn trong mt ba cm ngon nht vi y nc st v c-ri, v
s khng cn chng ngi (nguy hi) i vi ngi y (trong i
sng tm linh).
6. Vi nhng ngh v tnh yu thng, lng t i (T) lng bi
mn (Bi) Lng vui v, hoan h (H) Lng bung x, v t (X),
ngi y ri tm mnh n mt phng, ri hai phng, ba phng,
bn phng, trn, di, ngang dc; Ton th th gii c bao trm
bi nhng ngh ca mt ci tm bao trm, v lng, v bin, khng
cn hn th, xu c.
Ri ngi y bit r: C ci ny (tn ti), c tng thp hn v tng
cao hn (Tm)[2]; S gii thot (nm bn trn) vt trn phm vi ca
s nhn thc (s nhn thc i vi cc phm tr ni trn- ND). [3]

216 Nhng iu Pht Dy

Khi ngi y bit v thy iu ny, tm ca ngi y c gii

thot khi nhng bt tnh v khoi lc gic quan, khi nhng (dc
vng c) ti hin hu v khi s v minh.
Khi c gii thot, c s bit r l mnh c gii thot. Ri anh
ta bit r:Sinh tn ht, i sng thnh thin c sng, ci
g phi lm c lm, khng cn g lm v vn ny na.
Ny cc T kheo, mt T kheo nh vy c gi l ngi tm
gi bn trong(ni tm).
7. Lc by gi, c mt B-la-mn tn l Sundarika-Bharadvaja ngi
gn hi c Th Tn nh sau:
c C-m c i tm gi sng Bhik hay khng?
Ny hi B-la-mn, sng Bhik th c dnh dng g n vn
ny? N lm c iu g (tt cho ta)?
Tha c-C m, dng sng Bhik c nhiu ngi cho l linh
thing, lm trong sch ngi. Nhiu ngi gi sch ti li sng
Bhik .
Ngay lc by gi, c Th Tn lin ni cho B-la-mn SundarikaBharadvaja bng nhng li k nh sau:
Sng Bhukv Adhikakk
Sng Gay, Sundarik
Sarassat, Payna v Bhumat
K ngu tm c i
Khng ty c nghip en
Ngi hn th, c c
Cng khng sch c g

Mt S Kinh Quan Trng 217

Ai ni tm trong sch
Mi ngy u hnh phc
Mi ngy u thing ling
Sch s, nghip thanh tnh
Gi mnh theo nghi lut
V vy B-la-mn
Hy n tm y:
Yu thng mi chng sinh
Khng ni di, st sinh
Khng trm cp, keo kit
Sng trong nim tin nhau
i Gay lm g?
Nn v tm ao ta
Ging nh l Gay.
Lc , B-la-mn Sundarika-Bhradvja tha vi c Th Tn:
Tht vi diu, c C-m, tht xut chng! Ging nh ngi nn
ng thng dy, sau bao lu nay b ln u xung t, hy phi by
nhng iu b che giu, hoc ch ng cho ngi lc li, hoc em
ngn n vo soi bng ti cho ai c mt s c nhn thy mi vt.
C nh vy, Gio Php c c C-m kho lo ging dy
bng nhiu cch. Nay con xin quy y nng ta vo c C-m,
vo Gio Php v vo Tng on. Con xin c gia nhp Tng on
v c th i Gii T kheo di c C-m.
B-la-mn Sundarika-Bhradvja c nhn vo Tng on v
th i Gii T kheo. Chng bao lu sau khi th gii, Ngi Bhradvja
v mt mnh, n dt, nhit tm, ngh lc, tinh tn v chng t
c trng thi tm linh cao nht, mc tiu cu cnh tt cng ca i

218 Nhng iu Pht Dy

sng thnh thin, m v mc tiu , nhiu ngi con ra i khi

gia nh tr thnh nhng tu s xut gia.
V Ngi bit, bng tri kin siu vit:
Sinh tn ht, i sng thnh thin c sng, ci g phi lm
c lm, khng cn g lm v vn ny na.
V, cng nh vy, bng cch ny, Ngi Bhradvja tr thnh mt
trong nhng A-la-hn.
(Trung B Kinh (Majjihima-nikya), Kinh s.7).

*Ch Thch:
[1] Bn i Ngi bao gm bn dng T kheo chng ng c bn
Con ng (Thnh o) v bn dng T kheo chng t c bn Thnh
Qu, theo th t l:
1. Nhp vo Dng Thnh (sotpatti, Nhp Lu),
2. Quay li Mt Ln (Sakakgmi, Nht Lai), tc cn ti sinh li th gian
ny mt ln na,
3. Khng Cn Quay Li Na (Angmi, Bt Lai), tc khng cn ti sinh
li th gian ln no na; v
4. Thnh Nhn (mt ariya-puggala), mt A-la-hn (Arahatta): Bc
V sinh).
Mt ngi chng ng mt chng con ng Thnh o cng vi mt ngi
chng t Thnh Qu ca chng , c ghp thnh mt i. V th, s c
c Bn i, mt i c hai ngi, nn tt c gm tm Ngi, hay l tm dng
ngi nhng giai on chng ng o v chng t Thnh Qu khc nhau.
V d: A, B, C, D l bn chng hay bc con ng Thnh o v E,
F, G, H l bn Thnh Qu. Vy bn i c th l: AE, BF, CG, DH, tm

Mt S Kinh Quan Trng 219

ngi. Mt ngi sau khi chng t Thnh Qu Bt Lai v hin tip
tc ang chng chng t A-la-hn s c ghp vi mt ngi
chng t Thnh Qu A-la-hn. - ND.
[2] C ngha l: Anh ta thy c C ci ny (tn ti), c ci thp hn v
c ci xut chng (tng thin ca Tm). Nguyn vn: so atthi idam atthi
hinam atthi panitam...pajanati (He understands:There is this; there is a
lower and there is yet a higher stage, or what exists, what is lower, what
is excellent).
- Khi nh ngha v tm hay vt cht (danh & sc), ngi y hiu c Ci
ny tn ti(atthi idnti: C ci ny). y l chn l hay Diu v Kh.
- Sau ngi y suy xt v Ngun gc ca Kh, ngi y hiu c Ci
ny l bc thp. l chn l hay Diu v Ngun gc Kh.
- Sau tip tc qun chiu ngha ca vic t b n, ngi y hiu c
Ci ny l bc cao hn, xut chng- y, chn l hay Diu v Con
ng c nh r.
(- When defining mind and matter in this manner, he understands what
exists (atthi idanti; lit. There is this). Hereby a definition of the truth of
suffering has been given.
- Then, in comprehending the origin of that suffering, he understands what
is low. Thereby the truth of the origin of suffering has been defined.
- Further, by investigating the means of giving it up, he understands
what is excellent. Hereby the truth of the path has been defined.) (Theo Nyanaponika Thera, Thuvienhoasen.com).
[3] v ci c gii thot khi s nhn thc v nhng phm tr T, Bi,
H, X. Nguyn vn: atthi uttari imassa saaga-tassa nissaranam,
ngha l: Ngi y bit: Nit-bn l s gii thot vt ln s nhn thc
(i vi nhng phm tr T V Lng Tm (T, Bi, H, X) ngi y
t c. y, chn l hay Diu v S Dit Kh c nh r.
...and what escape there is from this (whole) field of perception (atthi
uttari imassa saaga-tassa nissaranam). Comy.: He knows: There is
Nibbana as an escape beyond that perception of the Divine Abidings
attained by me. Hereby the truth of cessation has been defined.

220 Nhng iu Pht Dy

Kinh Dit Tr Nhng u Lo & Phin No

(Sabbsava-sutta)
Tu Tp By Cch Qun Chiu
Ti nghe nh vy: Trong mt ln c Th Tn lu tr ti tu vin
K-Vin do ng Cp-C-c xy khu rng K-, gn Svatthi
(X-v).
Lc , c Pht nhn xung cc T kheo v ni: Ny cc T
Kheo, v tt c p li rng: D, tha c Th Tn. c Th Tn
ni rng:
(Phn Dn Nhp)
Ny cc T kheo, Ta s ging gii cho cc thy nhng phng php
hn ch tt c nhng u lo & phin no.[1] Hy lng nghe v qun
chiu mt cch kho lo; Ta s ni cho cc thy.
D, tha c Th Tn, cc T kheo p li li ca c Pht.
Ri c Pht thuyt ging nh sau:
Ny cc T kheo, Ta ni s dit tr nhng u lo & phin no cho
(c th thc hin c bi) nhng ngi bit v thy, khng phi cho
nhng ngi khng bit v khng thy. Mt ngi cn phi bit v
thy nhng g mi c th thc hin c s dit tr nhng u lo &
phin no?. l s qun chiu khn kho v s qun chiu khng
khn kho.[2]
i vi nhng ngi qun chiu khng khn kho, th khi sinh
nhng u lo & phin no vn cha khi sinh; v (hn na), nhng u
lo & phin no khi sinh cng tng thm.

Mt S Kinh Quan Trng 221

i vi nhng ngi qun chiu khn kho, th khng khi sinh

nhng u lo & phin no vn cha khi sinh; v (hn na), nhng u
lo & phin no khi sinh th bin mt.
Ny cc T kheo:
1) C nhng u lo & phin no c dit tr bng tri kin;
2) C nhng u lo & phin no c dit tr bng cch kim ch;
3) C nhng u lo & phin no c dit tr bng cch s dng;
4) C nhng u lo & phin no c dit tr bng cch chu ng;
5) C nhng u lo & phin no c dit tr bng cch trnh n;
6) C nhng u lo & phin no c dit tr bng cch phn tn;
7) C nhng u lo & phin no c dit tr bng cch tu tp.

1) Nhng u lo & phin no c dit tr bng Tri kin

1.1) Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit
tr bng tri kin?. Ny cc T kheo, mt ngi phm phu, t hc,
khng gp bc Thnh nhn, khng bit r v nhng Li Dy ca
bc Thnh nhn, khng c dy v nhng Li Dy ca bc Thnh
nhn, khng gp c ngi tt, khng bit r v nhng Li Dy ca
ngi tt, khng c dy v nhng Li Dy ca ngi tt, khng
hiu c nhng iu cn c qun chiu v nhng iu khng nn
qun chiu. V khng hiu c nhng iu cn c qun chiu v
nhng iu khng nn qun chiu, ngi y li qun chiu nhng
iu khng nn qun chiu v li khng qun chiu nhng iu cn
c qun chiu.
a) By gi, ny cc T kheo, th no l nhng iu khng nn qun
chiu m ngi y li qun chiu?. Nu, trong mt ngi, khi qun
chiu nhng iu no th:

222 Nhng iu Pht Dy

: Lm khi sinh s bt tnh t khoi lc gic quan vn cha

c khi sinh, v (hn na), s bt tnh t khoi lc gic quan
khi sinh trong ngi cng tng thm;
: Lm khi sinh s bt tnh t (dc vng) c sng v c tr
thnh,s bt tnh t v minh vn cha c khi sinh, v (hn na),
s bt tnh t v minh khi sinh trong ngi cng tng thm;
Vy, l nhng iu khng nn qun chiu, nhng ngi y li
qun chiu.

b) By gi, ny cc T kheo, th no l nhng iu cn c qun

chiu m ngi y li khng qun chiu?. Nu, trong mt ngi, khi
qun chiu nhng iu no th:
: Khng lm khi sinh s bt tnh t khoi lc gic quan vn
cha c khi sinh, v (hn na), s bt tnh t khoi lc gic quan
khi sinh trong ngi th bin mt;
: Khng lm khi sinh s bt tnh t (dc vng) c sng v
c tr thnh,s bt tnh t v minh vn cha c khi sinh,
v (hn na), s bt tnh t v minh khi sinh trong ngi th
bin mt;
Vy, l nhng iu cn c qun chiu, nhng ngi y li
khng qun chiu.

c) V qun chiu nhng iu khng nn qun chiu, v li

khng qun chiu nhng iu cn c qun chiu, nn lm
khi sinh nhng bt tnh vn cha khi sinh v nhng bt tnh

Mt S Kinh Quan Trng 223

khi sinh trong ngi th cng tng thm. Ngi y qun

chiu mt cch khng khn kho (mt cch khng cn thit)
theo kiu nh sau:
1. Ti hin hu trong qu kh?
2. Ti khng hin hu trong qu kh?
3. Ti l g trong qu kh ?
4. Ti nh th no trong qu kh ?
5. Nh tng l ci g, th ti ti sinh thnh ci trong qu kh?
6. Ti s hin hu trong tng lai?
7. Ti s khng hin hu trong tng lai?
8. Ti s l g trong tng lai?
9. Ti nh th no trong tng lai?
10. Nh tng l ci g, th ti ti sinh thnh ci trong
tng lai?

Hoc by gi ngay trong hin ti ngi y li nghi ng v bn thn

mnh nh sau:
11. Ti l ti?
12. Ti khng l ti?
13. Ti l g?
14. Ti l th no?
15. Con ngi ti n y t khi no?
16. Con ngi ri s i v u?

Khi ngi y qun chiu khng khn kho theo cch ny, mt trong
su quan im sai lm hay t kin s khi sinh trong anh ta:
1. Ti c mt Bn Ng: quan im ny khi sinh trong anh ta nh
tht v c tht.

224 Nhng iu Pht Dy

2. Ti khng c mt Bn Ng: quan im ny khi sinh trong anh

ta nh tht v c tht.
3. Bng Bn Ng ti nhn thy c Bn Ng: quan im ny khi
sinh trong anh ta nh tht v c tht.
4. Bng Bn Ng ti nhn thy c s V Ng: quan im ny
khi sinh trong anh ta nh tht v c tht.
5. Bng s V-Ng ti nhn thy c Bn Ng: quan im ny
khi sinh trong anh ta nh tht v c tht.
6. Hoc mt quan im sai lm khi sinh trong anh ta nh sau: Bn
Ng ny ca ti, chnh n ni v cm gic, n nhn lnh kt qu
ca nhng hnh ng tt xu, thin nghip, c nghip khp ni
y , Bn Ng ny l thng hng, chn chn, trng tn, bt
bin, trc sau nh mt.

iu , cc T kheo, c gi l s dnh mc vo li quan im,

mt rng quan im, s hoang mang ca cc quan im, s chen ln
ca cc quan im, s xung khc ca cc quan im, s b tri (gng
cm) vo cc quan im, khng th no gii thot ngi y khi
sinh, gi v cht, khi u su, than khc, au n, phin no, tuyt
vng; m Ta ni rng ngi y khng gii thot c bn thn mnh
khi Kh au (dukkha).

1.2) V, ny cc T kheo, nhng hc tr cao qu c hc, gp c

bc Thnh nhn, bit r v nhng Li Dy ca bc Thnh nhn,
c dy v nhng Li Dy ca bc Thnh nhn, gp c ngi
tt, bit r v nhng Li Dy ca ngi tt, c dy v nhng
Li Dy ca ngi tt, hiu r c nhng iu cn c qun chiu
v nhng iu khng nn qun chiu. V hiu r c nhng iu
cn c qun chiu v nhng iu khng nn qun chiu, ngi
y khng qun chiu nhng iu khng nn qun chiu v ch qun
chiu nhng iu cn c qun chiu.

Mt S Kinh Quan Trng 225

a) By gi, ny cc T kheo, th no l nhng iu khng nn qun

chiu v ngi y khng qun chiu?. Nu, trong mt ngi, khi
qun chiu nhng iu no th:
: Lm khi sinh s bt tnh t khoi lc gic quan vn cha
c khi sinh, v (hn na), s bt tnh t khoi lc gic quan
khi sinh trong ngi cng tng thm;
: Lm khi sinh s bt tnh t (dc vng) c sng v c
tr thnh,...s bt tnh t v minh vn cha c khi sinh, v
(hn na), s bt tnh t v minh khi sinh trong ngi cng
tng thm;
Vy, l nhng iu khng nn qun chiu v ngi y khng
qun chiu.

b) By gi, ny cc T kheo, th no l nhng iu cn c qun
chiu v ngi y qun chiu?. Nu, trong mt ngi, khi qun chiu
nhng iu no th:
: Khng lm khi sinh s bt tnh t khoi lc gic quan vn
cha c khi sinh, v (hn na), s bt tnh t khoi lc gic quan
khi sinh trong ngi th bin mt;
: Khng lm khi sinh s bt tnh t (dc vng) c sng v
c tr thnh, s bt tnh t v minh vn cha c khi sinh,
v (hn na), s bt tnh t v minh khi sinh trong ngi th bin
mt;
Vy, l nhng iu cn c qun chiu, v ngi y tht
qun chiu.

226 Nhng iu Pht Dy

c) V khng qun chiu nhng iu khng nn qun chiu, v ch

qun chiu nhng iu cn c qun chiu, nn khng lm khi
sinh nhng bt tnh vn cha khi sinh v (hn na), nhng bt tnh
khi sinh trong ngi th bin mt.
Ngi y qun chiu mt cch khn kho: y l Kh (dukkha).
Ngi y qun chiu mt cch khn kho: y l S khi sinh
(nguyn nhn, ngun gc) ca Kh (dukkha-samudaya).
Ngi y qun chiu mt cch khn kho: y l S Chm dt Kh
(dukkha- nirodha).
Khi ngi y qun chiu mt cch khn kho theo cch ny, th
ba ci Cm (s tri buc): ngha sai lm v t ng, S nghi
ng v S dnh cht vo nhng l nghi & tc l s b tho g
khi mnh.
Ny cc T kheo, l nhng phin no (nhng bt tnh, nhng
gng cm tri buc) nn c dit tr bng tri kin.

2) Nhng u lo & phin no c dit tr bng cch Kim ch

Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch kim ch?
Ny cc T kheo, mt T kheo suy xt mt cch khn kho,
ngi y sng vi mt c kim ch. By gi, nu c nhng
phin no, au bun v bc bi xy ra i vi ngi y khi ngi
y sng khng kim ch mt, th nhng phin no, au bun v
bc bi s khng xy ra khi ngi y sng kim ch mt theo
cch nh vy.

Mt S Kinh Quan Trng 227

Suy xt mt cch khn kho, ngi y sng vi tai c kim

ch.vi mi c kim ch. vi li c kim ch.vi
thn c kim ch.vi tm c kim ch.
By gi, nu c nhng phin no, au bun v bc bi xy ra i
vi ngi y khi ngi y sng khng kim ch tm, th nhng
phin no, au bun v bc bi s khng xy ra khi ngi y
sng kim ch tm theo cch nh vy.
Ny cc T kheo, l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch kim ch.

3) Nhng u lo & phin no c dit tr bng cch S dng

Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch s dng?
Ny cc T kheo, mt T kheo, suy xt mt cch khn kho,
s dng mt y c-sa ch che mnh khi ci lnh, che
mnh khi ci nng, che mnh khi rui mui, khi gi, khi
nng gt, v khi nhng cn trng, b st, v lm trang
phc cho mnh.
Suy xt mt cch khn kho, ngi y s dng thc n khng
phi v s ngon ca thc n hay v ham n ham ung, khng phi
thc n lm p hay thc n trang hong, m ch gi cho
c th c sng, khi au bnh v nui thn tu hnh
phm hnh, suy ngh rng: Bng cch ny, ta lm cho ht cm
gic (kh s, i kht) c trc , v s khng to ra cm
gic mi, v cuc sng ca ta s c duy tr m khng b ch bai
(khng tn hi).

228 Nhng iu Pht Dy

Suy xt mt cch khn kho, ngi y s dng ch ch

che mnh khi ci lnh, che mnh khi ci nng, che mnh khi rui
mui, khi gi, khi nh nng, v khi nhng cn trng, b st,
trnh nhng ri ro thi tit cu cc ma, v dng lm ni n dt
tu hnh.
Suy suy xt mt cch khn kho, ngi y s dng nhng thuc
thang v dng c y t ch phng tr au n v bnh tt c th
c, v nhm duy tr sc kho.
Ny cc T kheo, nu c nhng phin no, au bun v bc bi xy
ra i vi ngi y khi ngi y sng khng bit cch s dng (bt
k phng tin ni trn), th nhng phin no, au bun v bc bi
s khng xy ra khi ngi y sng bit s dng mi phng tin
theo cch nh vy.
Ny cc T kheo, l nhng u lo & phin no c dit tr bng
cch S dng (cc phng tin sng).

4) Nhng u lo & phin no c dit tr bng cch Chu ng

Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch chu ng?
Ny cc T kheo, mt T kheo, suy xt mt cch khn kho, dn xp
bn thn ng u vi nng lnh, i kht, rui mui, gi bo, nng
gt v cn trng b st, nhng li lng m v s nhc, ngi y tr nn
quen dn vi s chu ng nhng cm gic cc thn, nh au n,
but gi, gai nhn, khc nghit, kh chu, kh , bc bi, cht chc.
Ny cc T kheo, nu c nhng phin no, au bun v bc bi
xy ra i vi ngi y khi ngi y sng khng bit cch chu ng

Mt S Kinh Quan Trng 229

(bt k hon cnh ni trn), th nhng phin no, au bun v bc

bi s khng xy ra khi ngi y sng bit cch chu ng theo
cch nh vy.
Ny cc T kheo, l nhng u lo & phin no c dit tr bng
cch chu ng (cc hon cnh sng).

5) Nhng u lo & phin no c dit tr bng cch Trnh n

Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch trnh n?
Ny cc T kheo, mt T kheo, suy xt mt cch khn kho, trnh
n mt con voi d, mt con nga chng, mt con b in, mt con
ch di, trnh mt con rn, mt gc cy, mt hng ro gai nhn, hang
l, vch ni, ao t snh ln, d bn.
Suy xt mt cch khn kho, ngi y cng trnh ngi nhng ch
khng nn ngi, v trnh lui ti nhng ni khng nn lui ti, trnh
nhng bn b xu m nu giao du th d b cc bn tu cho l b lm
ng lc li.
Ny cc T kheo, nu c nhng phin no, au bun v bc bi
xy ra i vi ngi y khi ngi y sng khng bit cch trnh n
(bt k i tng ni trn), th nhng phin no, au bun v bc
bi s khng xy ra khi ngi y sng bit cch trnh n theo
cch nh vy.
Ny cc T kheo, l nhng u lo & phin no c dit tr bng
cch trnh n (cc i tng cn trnh).

230 Nhng iu Pht Dy

6) Nhng u lo & phin no c dit tr bng cch Phn tn

Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch phn tn?
Ny cc T kheo, mt T kheo, suy xt mt cch khn kho, khngcam-chu, khc t, b i, dit tr, dp tt nhng ngh v khoi lc
gic quan khi sinh trong ngi; ngi y khng-cam-chu nhng
ngh v xu c.ngi y khng-cam-chu. nhng ngh v
hung d bo lc....ngi y khng-cam--chu, khc t, b i, dit
tr, dp tt bt k nhng ngh xu c v khng lnh mnh no
khi sinh trong ngi.
Ny cc T kheo, nu c nhng phin no, au bun v bc bi
xy ra i vi ngi y khi ngi y sng khng bit cch phn tn
(bt k cm th ni trn), th nhng phin no, au bun v bc
bi s khng xy ra khi ngi y sng bit cch phn tn theo
cch nh vy.
Ny cc T kheo, l nhng u lo & phin no c dit tr bng
cch phn tn (cc cm thxu, khng lnh mnh).

7) Nhng u lo & phin no c dit tr bng cch Tu tp

Ny cc T kheo, th no l nhng u lo & phin no c dit tr
bng cch tu tp?
Ny cc T kheo, mt T kheo, suy xt mt cch khn kho,
tu tp s Chnh Nim, nh mt Yu T Gic Ng, cng vi s
tho g, s b l, s khng tham m, s chm dt, s la b
thun thc.

Mt S Kinh Quan Trng 231

Suy xt mt cch khn kho, tu tp s Trch Php (nghin cu,

hc hi Gio php), nh mt Yu T Gic Ng. Nng lng Tinh
Tn, nh mt Yu T Gic Ng. s Hoan H, nh mt Yu T
Gic Ng.... s Khinh An, nh mt Yu T Gic Ng. s Chnh
nh, nh mt Yu T Gic Ng. s Bung X, nh mt Yu T
Gic Ng [3], cng vi s tho g, s b l, khng tham dm, s
chm dt, s la b thun thc.
Ny cc T kheo, nu c nhng phin no, au bun v bc bi xy ra
i vi ngi y khi ngi y sng khng bit cch tu tp (bt k Yu
T Gic Ng ni trn), th nhng phin no, au bun v bc bi s
khng xy ra khi ngi y sng bit cch tu tp theo cch nh vy.
Ny cc T kheo, l nhng u lo & phin no c dit tr bng
cch tu tp (nhng Yu T Gic Ng).

(Kt lun)
Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr bng
tri kin, c dit tr bng tri kin.
Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr bng
cch kim ch, c dit tr bng cch kim ch.
Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr bng
cch s dng, c dit tr bng cch s dng.
Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr bng
cch chu ng, c dit tr bng cch chu ng.
Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr bng
cch trnh n, c dit tr bng cch trnh n.

232 Nhng iu Pht Dy

Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr

bng cch phn tn, c dit tr bng cch phn tn.
Ny cc T Kheo, nhng u lo & phin no phi c dit tr bng
cch tu tp, c dit tr bng cch tu tp.
(Kinh Trung B (Majjihima-nikaya) Kinh S.2)

*Ch Thch:
[1] Kinh tn l Sabbsava-sutta. Theo ting Pali, t sabb ngha l: tt c. T
sava: trong kinh ny bao hm nhiu ngha su rng hn l ngha thng thng
ca n v vn tm l hc v o c nh l: dng chy vo, dng chy ra,
nhim, khng sch, bt tnh. y n c dng mt cch hnh tng v
n bao hm c hai ngha: nhng u lo v mt tm l v nhng phin no v
nhng kh khn, kh chu v mt vt cht, nh bn s c thy kinh din t
phn sau - TG.
(V th, tc gi nht nh dch ch sabbsava l:Tt c nhng u lo & phin
no (bn ting Anh ghi: All cares and troubles). Nhng bn dch t ting Hn
qua ting Hn Vit trc y th dch l: Tt c nhng Lu Hoc - ND).
[2] Qun chiu hay Qun chiu khn kho: yoniso manasikra, Hn Vit
trc y dch l nh l tc , ngha l dng tm hay nhn thc suy xt mt
cch khn kho, ph hp vi o l, vi chn l hay nguyn l vn hnh ca
mi s vt hin tng - ND.
[3] Xem thm phn qun nim By Yu T Gic Ng (Tht Gic Chi) trong
Chng VII Thin (Bhvan) ND.

Mt S Kinh Quan Trng 233

Kinh Nim X
(Satipathna-sutta)
Ti nghe nh vy. c Th Tn c ln sng gn nhng ngi Kuru,
Kammassadama, mt qun th ca nhng tc ngi Kuru. Lc ,
c Th Tn ang ni vi cc T kheo v ging rng:
y l con ng duy nht, ny cc T kheo, lm thanh tnh chng
sinh, vt qua s bun au v su no, tiu tr s kh v phin
no, bc n c con ng Chnh o, chng t Nit-bn,
c gi l Bn Nn Tng (lnh vc) Chnh Nim. Bn l g?
Ny c mt T kheo, nhit thnh, thy r rng cc php v chnh
nim, sng qun st (nhng hnh vi ca) thn, vt qua dc vng v
xung khc i vi th gii (ca thn);
sng qun st (nhng hnh vi ca) nhng cm th, vt qua
dc vng v xung khc i vi th gii (ca cm th).

sng qun st (nhng hnh vi ca) tm, vt qua dc vng v

xung khc i vi th gii (ca tm);
sng qun st nhng i tng ca tm (tc cc php), vt
qua dc vng v xung khc i vi th gii (ca nhng i tng ca
tm, tc Php).

(I). Qun nim THN

V lm th no mt T kheo sng qun st (nhng hnh vi
ca) thn?

234 Nhng iu Pht Dy

1. (Qun nim) Hi Th
Ny cc T kheo, mt T kheo i vo rng, n gc cy hay mt ni
vng ngi, ngi xung, vi hai chn cho nhau, gi thn ngi thng
v s chnh nim ca ngi y tnh thc.
C chnh nim ngi y th vo, v c chnh nim anh ta th ra.
Th vo mt hi th di, ngi y bit Ti ang th vo mt hi th
di; th ra mt hi th di, ngi y bit Ti ang th ra mt hi
th di; th vo mt hi th ngn, ngi y bit Ti ang th vo
mt hi th ngn; th ra mt hi th ngn, ngi y bit Ti ang
th ra mt hi th ngn.
Nhn thc (tri nghim) trn vn (hi th) thn, Ti th vo:
ngi y luyn tp mnh nh vy.
Nhn thc trn vn (hi th) thn, Ti th ra: ngi y luyn tp
mnh nh vy.
Lm du hnh vi ca (hi th) thn, Ti th vo: Ngi y luyn
tp mnh nh vy.
Lm du hnh vi ca (hi th) thn, Ti th ra: Ngi y luyn
tp mnh nh vy.
Nh vy ngi y sng qun st (nhng hnh vi ca) thn bn
trong, hoc.bn ngoi, hoc.c bn trong v bn ngoi.
Ngi y sng cng qun st nhng yu t sinh trong thn, hoc nhng
yu t dit trong thn, hoc nhng yu t sinh-v-dit trong thn.
Hoc s chnh nim c thit lp n mt mc cn thit c
c s bit v thy c thn hin hu v ngi y sng khng cn
dnh mc, v khng chp trc vo th g i.

Mt S Kinh Quan Trng 235

Bng cch ny, ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st (nhng

hnh vi ca) thn.

2. (Qun nim) Cc T Th Ca Thn

V thm na, ny cc T kheo, mt T kheo bit r khi ngi y
ang i, Ti ang i. Ngi y bit r khi ngi y ang ng,
Ti ang ng. Ngi y bit r khi ngi y ang ngi, Ti ang
ngi. Ngi y bit r khi ngi y ang nm. Ti ang nm.
Hoc ngi y bit r thn anh ta ang t th no.
Nh vy ngi y sng qun st (nhng hnh vi ca) thn bn
trong, hoc bn ngoi.

3. (Qun nim) S Ch Tm Hon Ton

V thm na, ny cc T kheo, mt T kheo ch tm hon ton vo
s i ti hoc i lui;
vo s nhn thng hay nhn ngang;
vo s co li hay dui ra;
vo s mc y hay s mang bnh bt;
vo s n, s ung, s nhai hoc s nm; vo s lng nghe ting
gi ca thin nhin; vo s i, vo s ng, vo s ngi, vo s nm
ng, vo s thc dy, vo s ni hay vo s gi im lng.
Trong tt c nhng hnh vi ny, ngi y p dng s ch tm
hon ton.
Nh vy, ngi y sng qun st (nhng hnh vi ca) thn.

236 Nhng iu Pht Dy

4. (Qun nim) S Gm Ghic Ca Thn

V thm na, ny cc T kheo, mt T kheo qun chiu ngay trn
thn ny c bao bc bi y da v y nhng th d dy, t gt
chn tr ln, v t trn nh u tc tr xung, suy ngh rng: Trong
thn ny c tc trn u, c lng trn thn, c mng, rng, da, tht,
gan, xng, tu, thn, tim, gan, xng, l lch, phi, rut, mng treo
rut, bao t, phn ct, ti mt, m i, mu, m, m hi, m, nc
mt, nc bt, ct mi, nc dch, nc tiu.
C nh th l mt ci bao c hai ti ming cha y nhng ht nh
la nng, la thc, u xanh, u b, ht m v go, v mt ngi
vi i mt tinh tng, m ming bao, phi qun chiu nh vy:
Ny l la nng, ny l la thc, ny l u xanh, ny l u b,
ny l ht m v y l go;
C nh vy, ny cc T kheo, mt T kheo qun chiu ngay trn
thn ny c bao bc bi dy da v y nhng th d dy, t gt
chn tr ln, v t trn nh u tc tr xung, suy ngh rng: Trong
thn ny c tc trn u, c lng trn thn, c mng, rng, da, tht,
gan, xng, tu, thn, tim, gan, sn, l lch, phi, rut, mng treo
rut, bao t, phn ct, ti mt, m i, mu, m, m hi, m, nc
mt, nc bt, ct mi, nc dch, nc tiu.
Nh vy, ngi y sng qun st thn.

5. (Qun nim) Cc Yu T T i
V thm na cc T kheo, mt T kheo qun chiu ngay trn thn
ny, ng nh n l, v n c cu thnh bng s kt hp nhng
yu t:

Mt S Kinh Quan Trng 237

Trong thn ny, c yu t t, yu t nc, yu t la, yu t gi.

C nh th, ny cc T kheo, mt ngi bn tht hoc ngi gip
vic ca ng ta git m mt con b v ct chia thnh nhiu phn,
ang ngi (by bn nhng phn tht ) ng t mt con ng;
tng t nh vy, mt T Kheo qun chiu ngay trn thn ny, nh
n l, v n c cu thnh bi, s kt hp ca nhng yu t vt
cht: Trong thn ny c nhng yu t t, nc, la , gi.
Nh vy, ngi sng qun st thn.

6. (Qun nim) Chn Loi T Thi Trong Ngha a

1) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy t thi ca
ngi cht mt, hai, hay ba ngy, phnh ra, xanh tm v thi ra, b
qung vo ngha a, nh vy ngi y s dng s nhn thc ny lin
tng n thn mnh nh vy: Ngay chnh thn ta cng ging tnh
cht nh vy, s n lc nh vy v khng th trnh c.
Nh vy ngi y sng qun st thn.
2) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy mt t
thi b qung vo ngha a, b qu, diu hu, kn kn, ch rng v
loi gii b ra n, nh vy ngi y s dng s nhn thc ny lin
tng n thn mnh nh vy: Ngay chnh thn ta cng ging tnh
cht nh vy, s n lc nh vy v khng th trnh c.
Nh vy ngi y sng qun st thn.
3) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy mt t
thi b qung vo ngha a, cn tr b xng vi vi ming tht mu
me, dnh nhau bng nhng si gn..

238 Nhng iu Pht Dy

4) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo

thy mt t thi b qung vo ngha a, cn tr b xng nh
nhp mu me, khng cn tht, dnh vi nhau bng nhng si
gn..
5) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy mt t
thi b qung vo ngha a, ch cn tr b xng, khng cn mu v
tht, dnh vi nhau bng nhng si gn..
6) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy mt t
thi b qung vo ngha a, ch cn tr nhng khc xng ri nhau,
vng vi t tung - Ny l xng bn tay, ny l xng bn chn,
ny l xng ng chn, ny l xng i, ny l xng hng, ny l
xng sng v ny l xng s..
7) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy mt t
thi b qung vo ngha a, ch cn tr nhng khc xng trng bch
nh mu x c..
8) V thm na, ny cc T Kheo, ny cc T kheo, nh khi
mt T kheo thy mt t thi b qung vo ngha a, ch cn tr
li nhng khc xng hn mt nm, nm trong ng xng
tn..
9) V thm na, ny cc T kheo, nh khi mt T kheo thy mt
t thi b qung vo ngha a, ch cn tr li nhng mng xng
mc ra v bin thnh t., nh vy ngi y s dng s nhn
thc ny lin tng n thn mnh nh vy: Ngay chnh thn ta
cng ging tnh cht nh vy, s n lc nh vy v khng th
trnh c.
Nh vy ngi y sng qun st THN.

Mt S Kinh Quan Trng 239

(II). (Qun nim) CM TH

V ny cc T kheo, lm th no mt T kheo qun st nhng
cm th?
Ny cc T Kheo, mt T kheo khi c (tri nghim) mt cm gic
d chu, bit c Ti c mt cm gic d chu;
khi c mt cm gic au n, ngi y bit Ti c mt cm
gic au n;
khi c c mt cm gic khng d chu cng khng au
n, ngi y bit Ti c mt cm gic khng d chu cng
khng au n.
Khi c mt cm gic trn tc d chu, ngi y bit Ti c mt
cm gic trn tc d chu;
khi c mt cm gic v tm linh d chu, ngi y bit Ti c
mt cm gic v tm linh d chu.
Khi c mt cm gic trn tc au n, ngi y bit Ti c
mt cm gic trn tc au n;
khi c mt cm gic v tm linh au n, ngi y bit Ti c
mt cm gic v tm linh au n.
Khi c c mt cm gic trn tc khng d chu cng khng
au n, ngi y bit Ti c mt cm gic trn tc khng d chu
cng khng au n;
khi c c mt cm gic v tm linh khng d chu cng khng
au n, ngi y bit Ti c mt cm gic khng v tm linh d
chu cng khng au n.

240 Nhng iu Pht Dy

Theo cch ny, ngi y sng theo cch ny qun st cm th bn

trong, hoc bn ngoi, hoc bn trong v bn ngoi.
Ngi y sng qun st nhng yu t sinh trong nhng cm th,
hoc nhng yu t dit trong cm th, hoc nhng yu t sinh-vdit trong nhng cm th.
Hoc s chnh nim c thit lp n mt mc cn thit c
c s bit v thy c nhng cm th hin hu v ngi y sng
khng cn dnh mc, v khng chp trc vo th g i.

(III). (Qun nim) TM

V ny cc T kheo, lm th no mt T kheo qun st tm?
Ny cc T Kheo, mt T kheo bit c: Tm c tham dc, khi
ang c tham dc; tm khng c tham dc, khi khng c tham dc;
Tm c sn hn, khi ang c sn hn; tm khng c sn hn, khi
khng c sn hn;
Tm c si m, khi ang c si m; tm khng c si m, khi khng c
si m;
Trng thi tm th ng, l trng thi th ng; trng thi tm xao
lng, l trng thi xao lng;
Trng thi tm pht trin, l trng thi pht trin; trng thi tm khng
pht trin, l trng thi khng pht trin;
Trng thi tm ang c nhng trng thi tm cao thng hn n,
l trng thi c trng thi tm cao thng hn; trng thi tm ang

Mt S Kinh Quan Trng 241

khng c nhng trng thi tm cao thng hn n, l trng thi

khng c trng thi tm cao thng hn;
Trng thi tm tp trung, l trng thi tp trung; trng thi tm
khng tp trung, l trng thi khng tp trung;
Trng thi tm c gii thot, l trng thi gii thot; trng thi tm
khng c gii thot, l trng thi khng c gii thot.
Theo cch ny, ngi y sng theo cch ny qun st tm
bn trong hoc bn ngoi, hoc bn trong v bn ngoi.
Ngi y sng cng qun st nhng yu t sinh trong tm,
hoc nhng yu t dit trong tm, hoc nhng yu t sinh-vdit trong tm.
Hoc s chnh nim c thit lp n mt mc cn thit c
c s bit v thy c tm hin hu v ngi y sng khng cn
dnh mc, v khng chp trc vo th g i.

(IV). (Qun nim) NHNG I TNG THUC TM

V ny cc T kheo, lm th no mt T kheo qun st nhng i
tng ca tm (cc php)?
1. Nm Chng Ngi (Nm trin ci)
Ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st Nm Chng Ngi
nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, lm th no mt T kheo sng qun st Nm
Chng Ngi nh l nhng i tng ca tm?.

242 Nhng iu Pht Dy

1) Ny cc T kheo, khi dc vng gic quan (Tham dc) c mt,

mt T kheo bit dc vng gic quan ang trong ta; hoc khi dc
vng gic quan khng c mt, ngi y bit dc vng gic quan
khng c trong ta.
Ngi y bit dc vng gic quan cha khi sinh khi sinh nh th
no; Ngi y bit dc vng gic quan khi sinh bin mt nh
th no;
V ngi y bit th no l s khng khi sinh tr li trong tng
lai ca dc vng gic quan b la b.
2) Ny cc T kheo, khi s gin d (Sn) c mt, ngi y bit S
gin d ang c trong ta; hoc khi..
3) Ny cc T kheo, khi s bun ng v d di (Hn Trm) c
mt, ngi y bit s bun ng v d di ang c trong ta;
hoc khi..
4) Ny cc T kheo, khi s bt an v lo lng (Tro Hi) c mt,
ngi y bit bt an v lo lng ang c trong ta; hoc khi..
5) Ny cc T kheo, khi s nghi ng (Mn Nghi) c mt, ngi y
bit s nghi ng ang c trong ta; hoc khi s nghi ng khng c
mt, ngi y bit Nghi ng khng c trong ta.
Ngi y bit nghi ng cha sinh khi khi sinh nh th no; Ngi
y bit nghi ng khi sinh bin mt nh th no;
V ngi y bit th no l s khng khi sinh tr li trong tng
lai ca nghi ng b la b.
Theo cch ny, ngi y sng qun st nhng i tng ca tm
bn trong hoc bn ngoi, hoc bn trong v bn ngoi.

Mt S Kinh Quan Trng 243

Ngi y sng qun st nhng yu t sinh trong nhng nhng i

tng ca tm, hoc nhng yu t dit trong nhng i tng ca tm,
hoc nhng yu t sinh-v-dit trong nhng i tng ca tm.
Hoc s chnh nim c thit lp n mt mc cn thit c
c s bit v thy c nhng i tng ca tm hin hu v
ngi y sng khng cn dnh mc, v khng chp trc vo th g
i.
Bng cch ny, ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st nm
chng ngi nh l nhng nhng i tng ca tm.
2. Nm Un
Ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st Nm Un dnh chp
nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, lm th no mt T kheo sng qun st (nhn k,
nhn su) Nm Un dnh chp nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, mt T kheo suy ngh: Ny l Sc, n khi sinh
nh vy; v n bin mt nh vy.
Ny l Th, n khi sinh nh vy; v n bin mt nh vy.
Ny l Tng, n khi sinh nh vy; v n bin mt nh vy.
Ny l Hnh, n khi sinh nh vy; v n bin mt nh vy.
Ny l Thc, n khi sinh nh vy; v n bin mt nh vy.
Nh vy, ngi y sng qun st nhng i tng ca tm bn
trong..
Theo cch ny, ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st (nhn k,
nhn su) Nm Un dnh chp nh l nhng i tng ca tm.

244 Nhng iu Pht Dy

3. Su Cn Bn Gic Quan & Su i Tng Ca Chng - (hay

Su ni x v Su ngoi x)
Ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st su ni x v su
ngoi x nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, lm th no mt T kheo sng qun st (nhn k, nhn
su) su ni x v su ngoi x nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, mt T kheo bit r mt v nhng hnh sc nhn
c, v s tri buc khi sinh ph thuc vo c hai (mt v nhng
hnh sc nhn c);
Ngi y bit s tri buc cha sinh khi khi sinh nh th no;
Ngi y bit s tri buc khi sinh bin mt nh th no;
V ngi y bit th no l s khng khi sinh tr li trong tng
lai ca s tri buc b la b.
Ny cc T kheo, mt T kheo bit r tai v m thanh.mi v
mi hng.li v mi v.thn v nhng vt hu hnh, chm
xc.tm v nhng i tng ca tm; v s tri buc khi sinh
ph thuc vo c hai.
Ngi y bit s tri buc cha sinh khi khi sinh nh th no;
Ngi y bit s tri buc khi sinh bin mt nh th no;
V ngi y bit th no l s khng khi sinh tr li trong tng
lai ca s tri buc b la b.
Theo cch ny, ngi y sng qun st nhng i tng ca tm
bn trong.Theo cch ny, ny cc T kheo, mt T kheo sng nhn
k su ni x v su ngai x nh l nhng i tng ca tm.

Mt S Kinh Quan Trng 245

4. By Yu T Gic Ng (Tht Gic Chi)

Ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st By Yu T Gic Ng
nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, lm th no mt T kheo sng qun st By Yu
T Gic Ng nh l nhng i tng ca tm?.
1) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l Chnh Nim c mt,
T kheo bit yu t Chnh Nim ang c trong ta; hoc khi yu
t Chnh Nim khng c mt, ngi y bit yu t Chnh Nim
khng c trong ta;
V ngi y bit yu t Chnh Nim cha khi sinh khi sinh nh
th no;
V yu t Chnh Nim khi sinh s c pht trin vin thnh
nh th no.
2) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l Trch php (iu nghin,
tm hiu cc i tng thuc tm hay cc php) c mt, T kheo bit
yu t Trch php ang c trong ta; hoc khi yu t Trch php
khng c mt, ngi y bit yu t Trch php khng c trong ta;
V ngi y bit yu t Trch php cha khi sinh ang khi sinh
nh th no;
V yu t Trch php khi sinh s c pht trin vin thnh nh
th no.
3) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l Nng Lc (tinh tn)
c mt, T kheo bit yu t nng lc ang c trong ta; hoc khi

246 Nhng iu Pht Dy

yu t Nng Lc khng c mt, ngi y bit yu t Nng Lc

khng c trong ta;
V ngi y bit yu t Nng lc cha khi sinh ang khi sinh
nh th no;
V yu t Nng lc khi sinh s c pht trin vin thnh nh
th no.
4) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l Hoan H c mt,
T kheo bit yu t Hoan H ang c trong ta; hoc khi yu t
Hoan H khng c mt, ngi y bit yu t Hoan H khng c
trong ta;
V ngi y bit yu t Hoan h cha khi sinh ang khi sinh nh
th no;
V yu t Hoan h khi sinh s c pht trin vin thnh nh
th no
5) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l Khinh An (nh nhng,
th gin) c mt, T kheo bit yu t Khinh An ang c trong ta;
hoc khi yu t Khinh An khng c mt, ngi y bit yu t Khinh
An khng c trong ta;
V ngi y bit yu t Khinh Ancha khi sinh khi sinh nh
th no;
V yu t Khinh An khi sinh s c pht trin vin thnh nh
th no.

Mt S Kinh Quan Trng 247

6) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l Chnh nh (tp

trung, thin nh) c mt, T kheo bit yu t Chnh nh ang c
trong ta; hoc khi yu t Chnh nh khng c mt, ngi y bit
yu t Chnh nh khng c trong ta;
V ngi bit yu t Chnh nh cha khi sinh khi sinh nh th
no;
V yu t Chnh nh khi sinh s c pht trin vin thnh
nh th no


7) Ny cc T kheo, khi Yu T Gic Ng l X B (bung x, v
t, bnh thn) c mt, T kheo bit yu t X B ang c trong
ta; hoc khi yu t X B khng c mt, ngi y bit yu t X
B khng c trong ta;
V ngi bit yu t X B cha khi sinh khi sinh nh th no;
V yu t X B khi sinh s c pht trin vin thnh nh
th no
Nh vy, ngi y sng qun st nhng i tng ca tm bn
trong..
Nh vy, ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st By Yu T
Gic Ng nh l nhng i tng ca tm .

5. T Diu
Ny cc T kheo, mt T kheo sng qun st (nhn su) T Diu
nh l nhng i tng ca tm?.

248 Nhng iu Pht Dy

Ny cc T kheo, lm th no mt T kheo sng qun st (nhn su)

T Diu nh l nhng i tng ca tm?.
Ny cc T kheo, mt T kheo bit r, y l Kh (dukkha), theo
ng nh thc ti.
Ngi y bit r, y l Ngun Gc Kh, theo ng nh thc ti.
Ngi y bit r, y l s Dit Kh, theo ng nh thc ti.
Ngi y bit r, y l Con ng dn n s Dit Kh, theo
ng nh thc ti.
Nh vy, ngi y sng qun st nhng i tng ca tm bn
trong..
Bng cch ny, ny cc T kheo, mt T kheo sng nhn su vo T
Diu nh l nhng i tng ca tm.

Ny cc T kheo, ai hnh tr bn Nn Tng Chnh Nim ny

theo phng php ny trong by nm, th ngi y c th trng i
c chng t mt trong hai thnh qu cao nht: Tri Kin Cao Nht
(tr thnh A-la-hn) vo mt lc no , hoc nu vn cn mt s
dnh mc, th c th chng t c cnh gii Bt-Lai. (khng ti
sinh li trn gian na).
Ny cc T kheo, ai hnh tr bn Nn Tng Chnh Nim ny
theo phng php ny trong su nm.nm nm.bn nm.ba
nm.hai nm.mt nm, th ngi y c th trng i c chng
t mt trong hai thnh qu cao nht: Tri Kin Cao Nht (tr thnh
A-la-hn) vo mt lc no , hoc nu vn cn mt s dnh mc, th
c th chng t c cnh gii Bt-Lai.

Mt S Kinh Quan Trng 249

Ny cc T kheo, ai hnh tr bn Nn Tng Chnh Nim ny

theo phng php ny trong by thng.su thng.nm thng.
bn thng.ba thng.hai thng.na thng, th ngi y c th
trng i c chng t mt trong hai thnh qu cao nht: Tri Kin
Cao Nht (tr thnh A-la-hn) vo mt lc no , hoc nu vn cn
mt s dnh mc, th c th chng t c cnh gii Bt-Lai.
Ny cc T kheo, khng hn l trong na thng, ai hnh tr bn
Nn Tng Chnh Nim ny theo phng php ny trong mt tun,
th ngi y c th trng i c chng t mt trong hai thnh qu
cao nht: Tri Kin Cao Nht (tr thnh A-la-hn) vo mt lc no ,
hoc nu vn cn mt s dnh mc, th c th chng t c cnh
gii Bt-Lai.

V nh vy, nn ta ni rng:
y l con ng duy nht, ny cc T kheo, lm thanh tnh
chng sinh, vt qua s bun au v su no, tiu tr s kh
v phin no, bc n c con ng Chnh o, chng
t Nit-bn, c gi l Bn Nn Tng Chnh Nim.

y l nhng g c Th Tn tuyn thuyt. Cc T Kheo cm

thy toi nguyn v vui nhn vi nhng li dy .
(Trung B Kinh (Majjihama-nikaya), Kinh S. 10).

250 Nhng iu Pht Dy

Nhng Li Cui Cng Ca c Pht

(Trch Kinh i Bt-Nit-Bn)
C th l, ny Ananda, mt s cc thy c th cht ngh rng: By
gi chng ta c Nhng Li Dy ca ngi Thy sp i xa [1], Thy
ca chng ta khng cn vi chng ta na. Nhng ny Ananda, cc
thy khng nn suy ngh theo cch ny. Nhng g ta dy v trnh
by, Ananda, Gio Php (Dhamma) v Gii Lut (Vinaya), chnh l
ngi Thy ca cc thy khi ta mt i.
Cho n by gi, ny Ananda, cc T kheo vn xng h vi nhau
l Bn (Avuso, o hu), cc thy khng nn xng h nh vy khi
ta mt i. Mt T kheo ln tui, ny Ananda, c th gi T kheo nh
tui hn mnh bng tn, h hoc Bn (o hu); T kheo nh tui
phi gi T kheo ln tui hn mnh l Ngi (Bhante) hoc c
(Ayasma: c, Thy, Bc).
Nu Tng on mun iu ny, ny Ananda, hy h, khi ta mt
i, bi b bt nhng iu thiu s v nh nht (ca Gii Lut)
Khi ta mt i, ny Ananda, hnh thc pht[2] cao nht cn phi c
p dng cho T kheo Channa.
Nhng hnh thc pht cao nht l g, tha c Th Tn?
Hy cho T Kheo Channa ni ra hnh thc pht no m thy y
mun, Ananda, khng T kheo no cn phi ni cho thy y, hay
khuyn bo thy y, hay thc gic thy y. [3]
Sau c Th Tn cng bo vi cc T kheo:
C th l, ny cc T kheo, c s nghi ng hay phn vn trong u
ngay c mt T kheo v Pht, hay Gio Php hay Tng on, hay

Mt S Kinh Quan Trng 251

v Con ng Chnh o, hay v cch Tu hnh. Cc T kheo c

hi. ng sau ny t trch mnh vi suy ngh: Thy ca chng ta
ang i din vi chng ta, chng ta khng th hi c Th Tn khi
chng ta ang i din vi Ngi.
Sau khi Pht ni xong iu ny, cc T kheo vn im lng.
Thm mt ln th hai v n ln th ba, c Th Tn vn hi cc T
kheo .ging nh trn.
Cc T kheo vn im lng sau ln th ba.
Ri c Pht nhn cc T kheo v ni rng:
C th l, ny cc T kheo, cc thy khng t cu hi v lng knh
trng i vi ngi Thy, ny cc T kheo, vy hy bn ni vi
bn ( bn mnh t cu hi-ND). [4]
Ngay n lc ny, cc T kheo cng vn im lng.
Sau , Ngi Ananda tha vi c Th Tn rng:
K diu thay, tha c Th Tn. iu tht tuyt diu, tha c
Th Tn. Con c mt nim tin, tha c Th Tn, trong on th T
kheo y, l khng c ly mt ngi no c bt c nghi ng hay
phn vn v c Pht, hay v Gio Php, hay v Tng on, hay v
Con ng Chnh o hay cch Tu hnh.
Thy ni ra nim tin ca mnh, Ananda. Nhng trong vn ny,
Ananda, Nh Lai (tc c Pht) bit v bit chc chn, rng trong
on th cc T Kheo khng c ly mt ngi no c bt c nghi ng
hay phn vn v c Pht, hay v Gio Php, hay v Tng on,
hay v Con ng Chnh o hay cch Tu hnh. ng vy, Ananda,
ngay c nhng chng qu tm linh thp nht trong nm trm T kheo

252 Nhng iu Pht Dy

y cng l D Lu (Sotpana: nhp vo dng thnh), khng cn

thoi lui na (vo nhng tng thp hn), l chc chn, v hng n
Gic Ng.
Ri c Th Tn nhn cc T kheo, ni rng:
By gi, ny cc T kheo, ta ni vi cc thy: Tt c mi php hu
vi u v thng. Hy c tinh tn t mc tiu ca mnh.

l nhng li sau cng ca c Pht.

(Trch Kinh i-Bt-Nit-Bn
Trng B Kinh, Kinh s 16).

*Ch Thch:
[1] atitasatthukam pavacanam: c bn dch nh bn dch ca Rhys Davids l li
ca Ngi thy chm dt, l sai ngha vi ngn ng nguyn thy.
[2] Nguyn vn gc l Brahma-danda, Brahma l bc ch thin, cao qu.
danda c ngha l cy gy, gy gc, hnh pht. Brahma-danda c ngha l hnh
pht dnh cho cc bc cao qu. Nhiu sch dch l Php tr ti Phm n. C
nhiu ch dch l hnh pht cao nht, nng nht, nhng khng r t nguyn no
c ngha l nng nht .
[3] Channa l ngi hu cn gn gi vi c Pht v l ngi li xe nga cho
Thi T Tt-t-a kinh thnh trc khi Ngi thnh Pht. Sau Channa gia
nhp Tng on, tr thnh T kheo, nhng ng ta hay t i, cao ngo v l ngi
thn cn ca c Pht. ng t ra bng bnh v hay t lm theo mnh, thiu
tinh thn tp th v thng c x mt cch ngang ngnh. Sau khi Bt-Nit-Bn
ca c Pht, khi Ananda gh thm Channa v bo cho ng bit v hnh pht b
ty chay hon ton khi x hi, th thi cao ngo ca ng ta c thun
ha, ng tr nn khim tn, sng mt ra. Sau , ng ta thay i ton b cch

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 253

sng v tu tp, v cui cng tr thnh mt A-la-hn v hnh pht cng t
ng ht hiu lc.
[4] ca c Pht l nu cc T kheo cm thy ngn ngi, khng dm t cu
hi v s tn trng i vi ngi Thy khi ang i din vi ngi Thy, th mt
T kheo c th ni cu hi ca mnh cho ngi bn tu ng cnh, v sau ngi
bn tu s t cu hi vi c Pht gim cho v T kheo (tc l v T kheo
khi ngn ngi khi t cu hi trc tip vi c Pht. V v bn tu t cu hi
cho c Pht cng khng thy ngi ngng, v l cu hi ca v T kheo khc
nh mnh hi gim).

254 Nhng iu Pht Dy

Chng X
Tam Tng Kinh Nguyn Thy
(I) S Lu Truyn Ca Cc Tng Kinh Nguyn Thy
Ba thng sau khi s qua i hay Bt-Nit-bn ca c Pht, mt Hi
ng gm nhng t thn cn nht ca c Pht c t chc,
ti , nhng li dy, nhng bi thuyt ging v gii lut ca c
Pht, nh h thuc nh, c tng c li, c nht tr l xc
tht, v c phn loi, xp loi mt cch h thng thnh nm tuyn
tp hay nm B Kinh (5 Nikaya), hp thnh Kinh Tng (Sutantapikata), mt trong ba tng (pitaka) ca Tam Tng Kinh (Tipitaka),
bn cnh hai tng khc l Lut Tng (Vinaya-piaka) v Vi Diu Php
Tng (Abhidhamma-piaka). V nhng tuyn tp ny c giao ph
cho nhiu Thng Ta hay Trng Lo khc nhau v cho nhng th
h t k tha truyn ming cho nhng th h sau ny.
duy tr lu di v gi cho vic truyn ming khng b gin on
v gi nguyn tnh nguyn thy, th vic tng c thng xuyn v
c h thng l cn thit. Chng ta nn bit rng, vic tng c thng
xuyn khng phi l vic lm ca mt c nhn no m l cng vic
ca c nhm s ng. Mc ch ca phng cch tng c tp th
ny l gi cho li kinh khng b st m, khng b thay i, b sung
hay t thm bt.
Nu mt ngi trong nhm qun mt t no, th nhng ngi khc
trong nhm s nh; hoc nu mt ngi no sa i, thm bt mt
t hay mt cu ch no, th ngi khc s chnh li cho ng. Bng
cch ny, nh n c hy vng, khng c t ng no b thay
i, chnh sa hay thm bt. Kinh in c lu truyn bng truyn
thng truyn ming hay truyn tng khng gin on theo kiu nh
vy c cho l ng tin cy v ng nguyn thy hn bt k hnh

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 255

thc lu chp ca bt k mt c nhn no sau nhiu nm sau s qua

i ca ngi truyn b gio php l c Pht.
Nhng gio l ca c Pht c kt tp bng vn bn ch vit ln
u tin ti Hi ng Kt Tp vo th k 1 trc CN, c t chc
Tch Lan bn th k sau khi c Pht qua i. Cho n lc , ton
b Tam Tng Kinh c lu truyn lin tc, khng gin on t th
h ny qua th h khc bng con ng truyn ming, c tng cho
nhau nghe.
Tam Tng Kinh nguyn thy c ghi bng ting Pali, mt ngn ng
nh nhng, du dng v m du. S lp i lp li u n, s dng
nhng cch iu khc nhau, khng ch gip d nh, l iu cn thit
cho vic truyn tng lin tc, m cn to nn tnh thi v v ca dao.
Vic tng c cc bi kinh bng ting Pali trong khng kh yn tnh
trong nhng khm rng nhit i hay trong cc tu vin mang li cm
gic p , chan ha v tnh lng. Nhng t ng ting Pali vang
vng, trang nghim, nhng cung bc, nhp phch dn ca lp i lp
li to nn hiu ng ca nhng bi kinh cu trang trng ngn vang,
li cun ngay c nhng ngi khng hiu c ngha ca bi kinh.
Kiu tng c theo cch nhng cu v, dn ca truyn thng mang
y nhc tnh nghe tht yn bnh v gy xc ng, lm cho nhiu
ngi ang sinh hot trong lng mc, khu rng gn lu lu cht
thy ngn ng, nao lng v nh mi.

(II) Nhng Ln Kt Tp Kinh in

Nghin cu gn y cho rng c Pht ra i trong khong 490-410
trc CN. Nm 530 trc Cng Nguyn, Pht gic ng v thuyt
php trong khong 45 nm, v vo khong nm 486 trc CN, c
Pht Bt-Nit-bn.

256 Nhng iu Pht Dy

1) Nm 486 trc CN:

Hi ngh kt tp kinh in ln 1 Rajaghgraha c khong 500 A-la-hn,
do ngi Mahakassapa (i-Ca-Dip) ch tr nhm gp nht li cc bi
ging ca c Pht Thch Ca. Hnh thnh Lut tng v Kinh tng.
2) Nm 443-379 trc CN:
Hi ngh kt tp kinh in ln 2 Vesali.
3) Nm 250 trc CN:
Hi ngh kt tp ln th 3 di s bo tr ca vua A-Dc
Pataliputra, n . Ln u tin ra i ba tng kinh: Lut tng,
Kinh tng v Vi Diu Php tng.
4) Nm 94 trc CN:
K kt tp kinh in ln th 4 ca Thng ta b Aloka, thnh
Malaya, Tch Lan.: Ln u tin, sau gn 500 nm truyn khu, 3
tng kinh Lut tng, Kinh tng & Vi Diu Php tng c ghi
chp hon ton trn l Bi.
5) Nm 1871:
K kt tp kinh in ln th 5 Mandalay, Min in. Ln u tin,
3 tng kinh Lut tng, Kinh tng & Vi Diu Php tng c khc
trn 729 phin hoa cng.
6) Nm 1954:
Hi ngh kt tp kinh ln th 6 ti Yangon, Min in.
*Tham kho thm: Gio Trnh Pht Hc, Ch. 17, Tam Tng
Kinh Pali.

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 257

(III) Tam Tng Kinh Nguyn Thy Bng Ting Pali

Tam Tng Kinh l mt tp hp s tt c nhng li gio hun ca
c Pht trong sut 45 nm k t ngy Gic Ng cho n lc BtNit-bn ca c Pht.
Nhng bi thuyt ging ca c Pht ging dy cho cc T kheo,
T kheo Ni & cc c s ti gia; V vi mt s bi kinh c Pht
ging ring cho mt s T kheo thn cn nh ngy X-Li-Pht,
Mc-Kin-Lin, Ananda c kt tp v sp xp li thnh Kinh
Tng (Sutanta-pikata).
Mt tuyn tp s khc bao gm tt c nhng li dy ca c
Pht v Gii hnh v Gii lut v o c, i ng, n ni, sinh
hot, hnh tr, tu tpca cc T kheo trong Tng on (v mt
s Gii Hnh dnh cho cc Pht t ti gia) c gi l Lut Tng
(Vinaya-pikata).
Nhng bi ging gii su rng thm v ngha trit hc ca nhng
bi kinh v mt s nhng bi thuyt ging trong tng Kinh tng
(Sutanta-pikata) ni trn, c su tp v sp xp thnh mt tuyn
tp ln khc, c gi l Vi Diu Php Tng (Abhidamma-pikata).
Vi Diu Php Tng bn nhiu v su rng v Chn L Tt Cng,
nhng vn v Danh, Sc v mi lin h ca chng.
Xin nhc li, ton b Kinh in Pali c gi l Tam Tng Kinh
(Tipikata) v n c chia ra lm ba Tng nh ni trn. T HnVit Tng (kho tng, ch cha) c dch thay cho ch Pikata:
c ngha l ci r, v Ti-pikata c ngha l Ba Ci R. ngha n
d y l nhng th thng c phn loi, sp xp cng mt
phm tr chung ( y l cc phm tr thuc v Kinh, v Lut v v
Lun -ND) vo trong mi mt ci r. Ci r l vt cha thng dng t

258 Nhng iu Pht Dy

thi xa xa, ging nh r cha t c mt hng di nhng ngi

ny chuyn tay ngi kia ( ngha vic truyn tng) t ch khai m,
o t cho n ch cui s dng.
Tam Tng Kinh, cng vi nhiu tc phm Lun ging ca nhiu lun
s ni ting, c kt tp bng vn bn v lu gi bi Tng on
cho tt c Tng Ni hc tp, ghi nh, ging dy nh l nhim v
tt yu (gantha dhura).
Bn c th tm c hay su tm mt cch ngu nhin mt hay nhiu
kinh no trong kho tng Tam Tng Kinh, nhng iu s lm
cho bn ri tr v kh nh hng mt cch c h thng, v v vy
kh m ghi nh c. Cch y 25 th k, cc Thy, T v th h
sau ny m b cng phn loi, sp xp thnh tp, b, tng chng
ta d dng tra cu, vy th bn cng nn tm n s phn loi
hiu bit vic sp xp cc kinh trong mt b hay tng kinh. Chng
ta cng bit c rt nhiu ngi l Pht t tu hc v thuc lng nhiu
kinh in quan trng trong Tam Tng Kinh, nhng khng nm r v
h thng cc kinh tng, v nhng tng kinh cha qu nhiu kinh v
nhng bi thuyt ging theo nhng ch khc nhau.
Chng ta i vo xem qua h thng phn loi ca tng kinh u
tin v c l l quan trng nht cha ng tt c nhng gio l ca
c Pht, l tng Kinh Tng (Suntanta-pikata), ri n Lut Tng
(Vinaya-pikata) v Vi Diu Php Tng (Abhi-dhamma-pikata).

1- Kinh Tng (Sutanta-Pikata):

Kinh Tng gm c 5 b Kinh, c gi l:
1) Trng B Kinh
2) Trung B Kinh

(Dgha-nikya)
(Majjhima-nikya)

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 259

3) Tng ng B
4) Tng Chi B
5) Tiu B Kinh

(Samyutta-nikya)
(Anguttara-nikya)
(Khuddaka-nikaya)

Trong , mi b Kinh (nikaya) li bao gm nhiu tp Kinh khc

nh sau:
1) Trng B Kinh (Dgha-nikya): gm c 3 tp Trng B Kinh,
nh sau:
01. Trng B I
02. Trng B II
03. Trng B III

(Dgha-nikya I)
(Dgha-nikya II)
(Dgha-nikya III)

Trng B Kinh, Digha-nikaya (digha: di, nikaya: B su

tp Kinh), bao gm 34 bi Kinh ngn v di, c cha mt s
bi Kinh di nht trong tng Kinh. Ch cu cc bi kinh rt
nhiu, t nhng ng ngn, n d y mu sc, nhng ch Thin
ci Tri (vd: Kinh s 20), cho n hng dn v Thin nh
Th gian (vd: Kinh s 22). Nhiu hc gi cho rng Trng B
Kinh c mc ch hng dn, truyn b ngi ta chuyn qua con
ng o.
2) Trung B Kinh (Majjhima-nikya): gm c 3 tp Trung B
Kinh, nh sau:
01. Trung B I
02. Trung B II
03. Trung B III

(Majjhima-nikya I)
(Majjhima-nikya II)
(Majjhima-nikya III)

Trung B Kinh, Majjhima-nikaya (majjhima = gia, trung) bao gm

152 bi Kinh di ngn khc nhau. Gm nhng Kinh mang tnh su

260 Nhng iu Pht Dy

sc nht, kh nht (vd: Kinh s 1) cho n nhng cu chuyn mang

y tnh kch ngh din t nhng nguyn l quan trng cu quy
lut Nghip bo (vd: kinh s 57, 86).
3) Tng ng B Kinh (Samyutta-nikya): gm 6 tp Kinh
Tng ng B, nh sau:
01. Tng ng B I
02. Tng ng B II
03. Tng ng B III
04. Tng ng B IV
05. Tng ng B V-1
06. Tng ng B V-2

(Samyutta-nikya I)
(Samyutta-nikya II)
(Samyutta-nikya III)
(Samyutta-nikya IV)
(Samyutta-nikya V-1)
(Samyuttanikya V-2)

Tng ng B Kinh bao gm nhng bi Thuyt ging c su

tp li (samyutta = nhm, su tp). Theo nghin cu ca Tin s
Bnh Anson181, Tng ng B Kinh bao gm 7.762 bi kinh tng
i ngn, c phn loi v chia thnh 56 Tp Kinh Tng ng
(samyuttas) thuc Tng ng B Kinh (Samyutta-Nikaya) ny.
4) Tng Chi B Kinh (Anguttara-nikya): gm 6 tp Tng Chi B
Kinh, nh sau:
01. Tng Chi B I
02. Tng Chi B II
03. Tng Chi B III

(Anguttara-nikya I)
(Anguttara-nikya II)
(Anguttara-nikya III)

Theo Tin s Bnh Anson, con s bi l kinh khng thng nht, ty theo
cch tnh hay khng tnh cc tn bi trng lp. Xin vui lng tham kho nghin
cu qu gi ca ng trong phn Ph nh: Quy c Trch Dn Kinh in
Nguyn Thy.
181

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 261

04. Tng Chi B IV

05. Tng Chi B V
06. Tng Chi B VI

(Anguttara-nikya IV)
(Anguttara-nikya V)
(Anguttara-nikya VI)

Tng Chi B Kinh (anga = nhn t, yu t + uttara = thm vo, tng

thm), bao gm 9.557 bi kinh1 ngn, c phn nhm thnh 11 Tp
(nipatas), ty theo s lng nhng yu t gio Php (dhamma) c
trong mt bi kinh. V d: kinh Tp Mt (Eka-nipata, Book of the
Ones) gm nhng bi Kinh ni v 1 ti gio Php no , cn
kinh Tp Hai (Duka-nipata, Book of the Twos) ni v 2 ti gio
Php, v c nh vy ln n 11 yu t.
5) Tiu B Kinh: (Khuddaka-nikaya): gm c 24 tp hay quyn
kinh Tiu B, nh sau:
01. Kinh Tiu Tng
02. Kinh Php C
03. Kinh Pht T Thuyt
04. Kinh Pht Thuyt Nh Vy
05. Kinh Tp
06. Chuyn Thin Cung
07. Chuyn Ng Qu
08. Kinh Trng Lo K
09. Kinh Trng Lo Ni K
10. Kinh Bn Sanh I
11. Kinh Bn Sanh II
12. Kinh Bn Sanh III
13. i Ngha Thch
14. Tiu Ngha Thch
15. Phn Tch o I
16. Phn Tch o II

(Khuddakaptha)
(Dhammapada-pli)
(Udna-pli)
(Itivuttakapli)
(Suttanipta-pli)
(Vimnavatthu-pli)
(Petavatthu-pli)
(Theragath-pli)
(Thergth-pli)
(Jtakapli I)
(Jtakapli II)
(Jtakapli III)
(Mah-niddesa-pli)
(Culla-niddesa-pli)
(Patisambhid-magga I)
(Patisambhid-magga II)

262 Nhng iu Pht Dy

17. Thnh Nhn K S I

18. Thnh Nhn K S II
19. Thnh Nhn K S III
20. Tiu s c Pht
21. Kinh Hnh Tng
22. Ch o Lun
23. Tng Lun Thch
24. Kinh Mi Tin Vn p

(Apadna-pli)
(Apadna-pli II)
(Apadna-pli III)
(Buddhavamsa-pli)
(Cariypitaka-pli)
(Nettipakarana)
(Petakopadesa)
(Milindapah-pli)

Tiu B Kinh (Su tp ln nhng quyn sch ngn, khudda =

nh hn, t hn), bao gm khong 24 tp hay quyn182, cha
khong 273 cu chuyn v khong 2,607 bi K, th cu T
kheo k c ghi li. (Tt c nhng con s ny c th c tnh
hay lit k mt cch rt khc nhau, ty theo cch tnh tn cc
bi trng lp, cch phn loi Kinh, bi thuyt ging, vn xui
hay bng K cu c Pht v nhng cu chuyn, nhng bi k,
bi th khc nhau cu cc T kheo c lu truyn v in trong
Tiu B Kinh do s ny - ND).

II- Lut Tng (Vinaya-Pikata)

Lut Tng gm c 09 b hay tp, c gi l:
1. Phn Tch Gii T Kheo I
2. Phn Tch Gii T Kheo II
3. Phn Tch Gii T Kheo Ni
4. i Phm I
5. i Phm II

(Prjikapli I)
(Pcittiyapli bhikkhu)
(Pcittiyapli bhikkhun)
(Mahvaggapli I)
(Mahvaggapli II)

24 tp hay 15 tp l ty theo cch tnh hay khng tnh tn cc bi trng lp. Xin
vui lng tham kho nghin cu qu gi ca ng trong phn Ph nh: Quy c
Trch Dn Kinh in Nguyn Thy.
182

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 263

6. Tiu Phm I
7. Tiu Phm II
8. Tp Yu I
9. Tp Yu II

(Cullavaggapli I)
Cullavaggapli II)
(Parivrapli I)
(Parivrapli II)

III- Vi Diu Php Tng (Abhidhamma-pitaka)

Vi Diu Php tng gm c 14 b, c gi l:
01. B Php T
02. B Phn Tch I
03. B Phn Tch II
04. B Ng Tng I
05. B Ng Tng II
06. B Ng Tng III
07. B Cht Ng
08. B Nhn Ch nh
09. B Song i I
10. B Song i II
11. B Song i III
12. B V Tr I
13. B V Tr II
14. B V Tr III

(Dhammasangani pakarana)
(Vibhanga pakarana I)
(Vibhanga pakarana II)
(Kathvatthu I)
(Kathvatthu II)
(Kathvatthu III)
(Dhtukath)
(Puggalapaattipli)
(Yamaka pakarana I)
(Yamaka pakarana II)
(Yamaka pakarana III)
(Patthna pakarana I)
(Patthna pakarana II)
(Patthna pakarana III).

264 Nhng iu Pht Dy

Ph nh
Quy c Trch Dn Kinh in Nguyn Thy
(Tin s Bnh Anson)
Trong nhiu nm qua, tc gi cc sch bo Pht gio thng dng
cc quy c khc nhau trch dn kinh in nguyn thy ca tng
Pali lm ngi c c nhiu b ng, i khi c nhiu nhm ln,
khng bit ch xc ngun gc ca nhng on kinh in trch dn
. Vn ny thng gp nht trong cc trch dn t Tng ng B
(Samyutta Nikaya) v Tng Chi B (Anguttara Nikaya).
Th d c tc gi trch dn mt on kinh trch t S.i.100, c tc
gi ghi l S III:iii.5, c ngi ghi l S 3:25, v ngi khc li ghi
l SN III.25. Trong cc bi vit ting Vit, c tc gi ghi theo tn
kinh Pali, nhng cng c ngi ghi theo bn dch Vit nh T, q.1,
t.223, lm ngi c cm thy ri ren, khng bit rng tht ra cc
tc gi ny u trch dn t cng mt bi kinh (Pabbatopama Sutta,
Kinh D Hn Ni).
Trong bi ny, ngi vit xin mn php c trnh by tm tt cc
quy c thng dng gip qu c gi c mt nhn nh r rng
hn v cc phng cch trch dn kinh in Pali.

I. Quy c PTS
Hi Kinh in Pali (The Pali Text Society, PTS) c hai cch vit tt
tn kinh: cch xa trong quyn t in Pali Text Society Dictionary,
v cch mi trong quyn Critical Pali Dictionary. Trong hn 100
nm qua, Hi PTS ln lt xut bn cc kinh in Pali c ghi li
bng mu t La-tinh v cc bn dch Anh ng. Cch nh s, k c

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 265

cc bn Anh ng, u c quy chiu vo bn Pali v s trang ghi

trong bn Pali, v cc nh Pht hc ngy nay cng thng cn c
theo cch nh s ny.
1. Lut Tng (Vinaya Pitaka, Vin)
C 5 quyn Lut, c trch dn qua tn: Vin quyn (s La-m) s
trang. Th d: Vin III 59 l on vn trong quyn III ca Lut tng,
tng ng vi trang 59 ca bn Pali. Cn ghi nhn y l mc d
on vn c th c trch t bn dch Anh, Php, c, Vit, v.v.,
on vn lun lun c quy chiu v bn gc Pali trong trang 59.
2. Kinh Tng (Sutta Pitaka)
Kinh tng gm c nm b chnh:
2.1 Trng B (Digha Nikaya, DN hoc D):
Hi PTS xut bn 3 quyn, gm 34 bi kinh. Quy c trch dn: DN
s quyn (s La-m) s trang. Th d DN III 33 l on vn trong
quyn III ca Trng B, tng ng vi trang 33 ca bn Pali. C
nhiu tc gi khng trch s quyn m ch trch s bi kinh, th d: DN
12, ngha l bi kinh s 12 ca Trng B. Tuy nhin, v cc bi kinh
trong b ny l cc bi kinh di, trch dn nh th thng khng c
chnh xc, v cn phi ghi thm s on kinh ca bi kinh .
2.2 Trung B (Majjhima Nikaya, MN hoc M):
Gm 152 bi kinh, xut bn thnh 3 quyn: quyn I gm 50 bi,
quyn II gm 50 bi, v quyn III gm 52 bi cn li. Quy c trch
dn: MN s quyn (s La-m) s trang. Th d: MN I 350 l
on kinh trong quyn I, tng ng vi trang 350 ca bn Pali. C
tc gi ch trch s bi kinh v s on, th d: MN 52.3 tng ng
on kinh trn, nhng c hiu l on 3 trong bi kinh s 52.

266 Nhng iu Pht Dy

2.3 Tng ng B (Samyutta Nikaya, SN hoc S):

Gm 7.762 bi kinh, kt nhm li theo ch trong 56 phm, v
c xut bn thnh 5 quyn. Quy c trch dn: SN s quyn
(s La-m) s trang. Th d: SN III 79 l on kinh trong
quyn III, tng ng vi trang 79 ca bn Pali. V y l a s
cc bi kinh ny rt ngn, c ngi trch dn chi tit hn, vi s
phm v s on, nh SN II.XV.I.2, ngha l on kinh tng
ng vi trang 2 ca bn Pali, quyn II, phm XV, on I. Gn y,
c khuynh hng ch trch dn s phm v s bi kinh m thi,
theo quy c: SN s phm (s La-m) s bi kinh. Th d: SN
III.25 hoc SN 3:25, ngha l kinh s 25 trong phm III ca
Tng ng.
2.4 Tng Chi B (Anguttara Nikaya, AN hoc A):
Gm 9.557 bi kinh, kt nhm theo s mc (php s) lit k trong
bi kinh thnh 11 chng, t chng1 (Mt Php) n chng 11
(Mi Mt Php), v c hi PTS xut bn thnh 5 quyn. Quy c
trch dn: AN s quyn (s La-m) s trang. Th d: AN IV 93
ch on kinh tng ng vi trang 93 ca bn Pali, trong quyn
IV. C ngi trch dn s chng (nipata) v s phm (vagga), chng
hn AN VI.VI.63 ngha l on kinh tng ng vi trang 63 ca
bn Pali, trong phm VI ca chng VI.
Gn y, c khuynh hng ch trch dn: s chng v s kinh trong
chng. Th d: AN VI:78 hoc AN 6:78, ngha l on vn
trong kinh s 78 ca chng php s VI. Cng c tc gi trch dn:
s chng, s phm, s bi kinh trong phm.
2.5 Tiu B (Khuddaka Nikaya, KN hoc K):
y l tp hp 15 tp kinh, c nhiu bi k, trong c nhng bi
ghi li trong thi nguyn khai, v cng c bi c ghi li v sau ny
trc khi c c kt v vit xung giy.

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 267

(a) Tiu b tp (Khuddakapatha, Khp hoc Kh):

Gm 9 bi kinh ngn gm nhiu cu k, thng c trch dn nh:
Khp s bi kinh (s cu k). Th d: Khp IX l bi kinh T Bi
(Metta Sutta), kinh s 9.
(b) Php c (Dhammapada, Dhp hoc Dh):
Gm 423 cu k, trch dn bng s cu k: Dhp s cu k. Th d:
Dhp 100 l cu k 100 trong kinh Php C.
(c) Pht t thuyt (Udana, Ud):
Gm 80 bi kinh, trch dn nh: Ud s bi kinh (s La-m) s
cu k. Th d: Ud III 4 l cu k s 4 ca bi kinh s 3 trong
kinh Pht t thuyt. i khi cng c trch dn theo s trang
trong bn Pali.
(d) Pht thuyt nh vy (Itivuttaka, It):
Gm 112 bi kinh ngn, trong 4 chng. Trch dn nh: It s chng
(s La-m) s bi kinh, hoc It s trang Pali. Th d: It IV 102
l bi kinh 102 trong chng 4.
(e) Kinh tp (Suttanipata, Sn):
Gm 71 bi kinh k trong 5 chng, c nhng bi k c xem
l xa c nht (chng IV, phm Tm). Trch dn theo quy c:
Sn s cu k, hoc Sn s chng s bi kinh s cu k. Th
d: Kinh Mt sng t ngu (Sn I 3) l bi kinh s 3, chng I, ca
Kinh tp.
(f) Thin cung s (Vimanavatthu, Vv):
Gm 85 chuyn trn cc cung tri, trong 7 chng. Trch dn nh:
Vv s chng (s La-m) s bi kinh s bi k.

268 Nhng iu Pht Dy

(g) Ng qu s (Petavatthu, Pv):

Gm 51 bi kinh v chuyn ng qu, trong 4 chng. Trch dn nh:
Pv s chng (s La-m) s bi kinh s bi k.
(h) Trng lo tng k (Theragatha, Th hoc Thag):
Gm 207 bi kinh cha cc cu k ca 264 v trng lo t ca
c Pht. Quy c trch dn: Th s cu k.
(i) Trng lo ni k (Therigatha, Thi hoc Thig):
Gm 73 bi kinh cha cc cu k ca 73 v trng lo ni t ca
c Pht. Quy c trch dn: Thi s cu k.
(j) Bn sanh (Jataka, J):
y l tp hp 547 cu chuyn tin thn ca c Pht. Hi PTS xut
bn chung vi phn ch gii (Jataka-Atthavannana, JA) thnh mt
b 6 quyn. Quy c trch dn: J s truyn, hoc J s quyn (s
La-m) s trang Pali.
(k) Ngha thch (Niddesa, Nd):
gm i ngha thch (Mahaniddesa, NiddI hoc Nd1) v Tiu ngha
thch (Culaniddesa, NiddII hoc Nd2) cha cc bi lun gii ca ngi
X-li-pht. Quy c trch dn: NiddI (hoc NiddII) s trang Pali.
(l) V Ngi Gii o (Patisambhida, Patis hoc Ps):
Chia lm 3 phm, mi phm cha 10 mc, gm cc bi lun gii
ca ngi X-li-pht. Hi PTS xut bn thnh 2 quyn. Quy c
trch dn: Patis s quyn (s La-m) s trang Pali.
(m) Th D (Apadana, Ap):
Gm cc chuyn, th k, v cuc i v tin thn ca 41 v Pht c
Gic, 550 v t kheo A-la-hn v 40 v t kheo ni A-la-hn, c xut

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 269

bn thnh 2 quyn. Quy c trch dn: Ap s quyn (s La-m) s

trang Pali.
(n) Pht S (Buddhavamsa, Bv):
Gm 29 on vi cc bi k v cuc i ca Pht Thch Ca v 24 v
Pht trong qu kh. Quy c trch dn: Bv s on (s La-m) s
cu k.
(o) S Hnh Tng (Cariya Pitaka, Cp):
Ni v 35 kip sng cht ca ngi B Tt trc khi thnh Pht Thch
Ca, ghi li 7 trong s 10 c hnh ba-la-mt ca B Tt. Quy c
trch dn: Cp s on (s La-m) s cu k.
3. Vi Diu Php Tng (Abhidhamma Pitaka)
Gm 7 b:
3.1 Php T (Dhammasangani, Dhs):
Tm tt cc php vi nh ngha ca mi php. Quy c trch dn:
Dhs s trang Pali, hoc Dhs s mc.
3.2 Phn Tch (Vibhanga, Vibh hoc Vbh):
Gm 18 chng. Quy c trch dn: Vibh s trang Pali.
3.3 Cht Ng (Dhatukatha, Dhatuk hoc Dhtk):
Lun gii v cc un, x v gii. Quy c trch dn: Dhatuk s
trang Pali.
3.4 Nhn Ch nh (Puggalapannatti, Pp hoc Pug):
V phn loi cc hng ngi, gm 10 chng. Quy c trch dn:
Pp s trang Pali hoc Pp s chng s on.

270 Nhng iu Pht Dy

3.5 Ng Tng (Kathavatthu, Kv hoc Kvu):

Chi tit v cc tranh lun lm sng t cc im trng yu trong o
Pht, do ngi Moggaliputta Tissa (Mc-kin-lin Tu-) xng
trong i hi Kt tp Kinh in ln th 3 trong thi i vua A-dc
(Asoka). Gm 23 chng. Quy c trch dn: Kv s trang Pali
hoc Kv s chng s on.
3.6 Song i (Yamaka, Yam):
Xut bn thnh 2 quyn, gm 10 chng, bao gm cc ti t ra
di hnh thc vn p tng i, theo chiu xui v chiu ngc.
Quy c trch dn: Yam s trang Pali.
3.7 V Tr (Patthana, Patth hoc Pt):
y l b ln nht, lun gii chi tit v nhn duyn v tng quan
gia cc php, gm 4 i phm. Mi i phm li chia lm 6 tiu
phm. Quy c trch dn: Patth s trang Pali.

II. i tng kinh Vit Nam

Trong 10 nm qua, Hi ng Phin dch i tng kinh Vit Nam
ln lt n hnh cc b kinh Vit ng dch t tng Pali (kinh Nikaya)
v tng Hn (kinh A-hm).
n nay (1999), 27 quyn c n hnh: Trng b (quyn 1-2),
Trng A-hm (quyn 3-4), Trung b (quyn 5-7), Trung A-hm
(quyn 8-11), Tng ng b (quyn 12-16), Tp A-hm (quyn 1720), Tng chi b (quyn 21-24), Tng nht A-hm (quyn 25-27).
Ngoi vic nh s th t theo tin trnh in n, mi quyn kinh cn
c m s: A l Kinh, B l Lut, C l Lun, k p l dch
t bn gc Pali v a l dch t bn gc Hn. S cui cng l s
th t trong Tam tng kinh in. Th d: Tng ng b c m s l

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 271

Ap3, ngha l Kinh (A) dch t tng Pali (p), v l b th 3 trong

Kinh Tng nguyn thy.
Tuy nhin, vn trch dn kinh in trong cc ti liu, sch bo Pht
gio hnh nh cng cha nht qun, c khi dng theo cc quy c
ca hi PTS, c khi ghi li ta Vit ng, c khi ghi s trang theo
kinh in b mi, cng c khi ghi theo s trang ca b c, v.v. Mong
rng vn ny s c qu hc gi Tng Ni lu tm cu xt thit
lp mt quy c chung v thng nht trong vic trch dn kinh in
bng ting Vit.

Tham Kho:
[1] Pali Text Society, 1997. Information on Pali Literature and
Publications. Association for Buddhist Studies, U.K.
[2] John Bullitt, 1998. A note about sutta references schemes. Access
to Insight web page, www.world.std/~metta/
[3] Russell Webb, 1991. An analysis of the Pali Canon. Wheel No.
217/220, Buddhist Publication Society, Sri Lanka.
[4] U Ko Lay, 1991. Guide to Tipitaka. Burma Pitaka Association,
Myanmar.
Bnh Anson,
Perth, Ty c, thng 04, 1999,
hiu nh, thng 09-2000.

272 Nhng iu Pht Dy

Nhng Thut Ng Pht Hc Pali

(ca Nhng iu Pht Dy)
Acariya, ngi thy
Acariya-mutthi, du trong tay nm tay ca ngi thy, chng hn
nh gio php b truyn, mt truyn
Adhamma, t php, t o, sai tri, bt cng, tri o c, tri o l
Adhimokkha, s quyt nh, s nh ot.
Adinava, h qu xu, s nguy him, him ha, s bt toi nguyn.
Ahara, thc n (khi nim thc n bao gm: 1) thc n vt cht,
thc phm (on thc); 2) s chm xc, cm xc nh l thc n
(Xc thc); 3) thc nh l thc n (Thc thc) v 4) hnh ng
tc , hnh ng to nghip nh l thc n(Hnh thc, T nim
thc). Bn yu t thc n ny c xem l iu kin v phng tin
duy tr s hin hu, lin tc s sng).
Ajjava, trung thc, chnh trc, lim chnh.
Akkodha, khng cn sn hn, s v sn.
Akusala, xu xa, c c, sai tri, khng lnh mnh, li lm.
Alaya-vijnana, A-li-ya thc, tng thc.
Amata (ting Phn. Amrta), s bt t, ng ngha vi Nit-bn.
Anagami, Ngi khng quay li th gian, Bt Lai, A-n-hm, giai
on th ba trc khi chng ng Nit-bn.

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 273

Anapanasati, s ch tm, chnh nim hi th ra th vo, thin qun

hi th ra vo.
Anatta, khng c linh hn, khng c ng, v ng.
Anicca, v thng, khng thng hng.
Arahant, A-la-hn, ngi chng ng c tng thin th t
(tng cui cng) v chng ng Nit-bn, Bc (ngi) gii thot
khi mi nhim v bt tnh, ngi thot khi lun hi, khng cn
ti sinh.
Ariya-atthangika-magga, Bt Chnh o
Ariya-sacca, Diu , chn l cao c.
Assdda, s thch th, s hp dn, quyn r .
Atakkavacara, vt qua l thng, vt qua logic
Atman (tieng Pali Atta), linh hn, bn ng, ci Ti, ng
Attadipa, gi ly chnh mnh l hn o (s bo v) ca mnh
Attasarana, gi ly chnh mnh, lm ni nng ta ca mnh
Avihimsa (= Ahimsa), s bt bo ng.
Avijja, V minh, o tng, s nh la.
Avirodha, khng i khng, khng i nghch, khng gy
tr ngi.
Avuso, bn, bn hu, o hu.

274 Nhng iu Pht Dy

Avyakata (v nhng vn kh khn, vn ) cha c ging gii,

cha cng b, cha minh bch; (v o c) trung lp, trung tnh
(khng xu hay tt).
Ayasma, c, Bc, Ngi,
Ayatana, X, mi hai x, thp nh x: Su ni x: Mt, tai, mi,
li, thn va tm; Su ngoi x: hnh sc nhn thy c, m thanh, mi
hng, mi v, cc vt hu hnh chm xc v cc i tng ca tm.
Bhaisajya-guru, Dc s, dc s, Pht Dc S
Bhante, Ngi, c, ng, Thng ta
Bhava, hin thnh, s hin hu
Bhavana, thin, s tu dng tm, s pht trin tm.
Bhikkhu, kht s, t kheo, tu s Pht gio, Tng
Bhisakka, bc s, thy thuc, lng y
Bodhi, Cy B-, cy Tr Tu (cy Tt-Bt-La, thuc ging Ficus
religiosa), ni c Pht t c Gic Ng.
Bojjhanga, yu t gic ng, gic chi
Brahma, Phm Thin, Tri Phm Thin, ng sng to v tr
Brahmana, Brahmin, B-la-mn, tng lp cao qu nht ca x hi
n- ngy trc; Ngi thuc tng lp B-la-mn.
Brahma-vibara, Phm tr, t v lng tm (t, bi, h x)
Buddha, Pht, Ngi gic ng, Bc gic ng, c Pht

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 275

Cetana, T tm s, hnh ng tm , tm hnh

Chanda, ch, mun.
Citta, tm
Cittekaggata, s ch tm, s tp trung vo mt im (ca tm, khi
thin)
Ddgdba, ting Sinhala c xa, xut pht t ch Dhatu-gabbha hay
Dhatu-garbha (ting Phn), c ngha l bo thp (ni cha hay
th x li Pht, tng), cn gi l stupa.
Dana, t thin, b th.
Dasa-raja-dhamma, Kinh mi ngha v ca nh Vua, i Bo
Php Vng
Deva, v Thn, thin thn, ngi ci trn
Dhamma (ting Phn. Dharma), Php, Chn l, Gio Php, Gio l,
Trit l, S dng php, chnh php, lng m php, o l, s cng
bng, bn tnh, tt c s vt trng thi, tt c cc php, php hu vi,
php v vi..
Dhamma-cakka, bnh xe Chn l
Dhamma-cakkhu, Php nhn, con mt Chn L.
Dhamma-vicaya, iu nghin, su tm Chn L, su tm Php,
trch php
Dhamma-vijaya, s chinh phc bi Php, Php chinh phc.
Dhyana, trng thi xut thn, tng thin, cnh gii thin nh

276 Nhng iu Pht Dy

Dosa, sn hn, th ght, c c, sn

Dravya, thc cht, th cht
Dukkha, Kh, au kh, bt hnh, stress, s khng tha mn, bt
toi nguyn, khng chc chn, s trng rng, s khng c t tnh,
tnh khng
Ehi-passika, nguyn vn l n v Thy, cm t m t Gio l
ca c Pht
Hinayana, Chic Xe Nh, Tiu Tha, mt danh t m nhng ngi
theo Pht gio i tha dng gi trng phi Pht gio Chnh
Thng, Pht gio nguyn thy. Xem thm: Mahayana (i tha),
Theravada (Pht gio Nguyn thy).
Indriya, cn, gic quan, b phn cm gic cn
Jdti, sinh.
Jard-marana, gi cht, lo t
Kabalinkardhara, n, thc n, vt cht
Kalyana-mitta, ngi bn tt, ngi bn tinh thn, cng i trn chnh
o, thin hu tri thc
Kama, khoi lc gic quan, nhc dc
Kamma (ting Phan. Karma), hnh ng to nghip, nghip, (ngha
gc: hnh ng)
Kamma-phala, Kamma-vipaka, nghip qu, kt qu ca nghip
Karuna, lng bi mn, lng cm thng, thng xt

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 277

Khandha, tp hp, Un
Khanti, kin nhn, nhn ni, khoan dung
Kilesa, nhim, bt tnh, si m
Ksatriya, St--Li, tng lp qu tc th hai trong x hi n
ngy trc.
Kusala, lnh, lnh mnh, tt p, tt lnh, thin
Maddava, s nh nhng, s mm mi
Magga, o, Con ng, ng i, Chnh o
Maha-bhiita, yu t ln, t i (t, nc, la, gi)
Mahayana, Chic Xe Ln, Pht gio i Tha (pht trin sau ny
Trung Quc, Nht bn, n , Ty Tng.. Xem thm: Hinaydna
(Tiu Tha), Theravada (Pht gio nguyn thy).
Majjhima-patipada, Con ng gia, Con ng Trung o
Mana, s kiu mn, kiu cng.
Manas, Tm, Tm cn, gic quan Tm.
Manasikara, ch , ch tm.
Manosancetanahara, nhng hnh ng c , hnh ng to nghip
c xem nh l mt dng cht, thc n; Hnh thc, T nim thc
(bn cnh thc n vt cht (on thc), s cm gic, tip xc c
xem l thc n (Xc thc) v thc xem nh l thc n (Thc thc).
Bn yu t thc n c xem nh l tc nhn, iu kin, phng
tin lin tc hin hu, lin tc s sng).

278 Nhng iu Pht Dy

Metta, lng yu thng ph qut, lng t, tm t (ngha gc gc:

lng hu ngh, mi giao ho, tnh bn).
Miccha-ditthi, quan im sai lm, kin sai lm, t kin
Moha, v minh, o tng, s nh la, s ngu dt
Mudita, s vui mng gip ngi khc, s vui mng v thy ngi
khc hnh phc; h; tm h
Nairaimya, s khng c linh hn, s tht khng c Ng, s trng
rng, Tnh Khng (ca cc php-ND).
Nama-rupa, Nng lng tinh thn v vt cht, tn v hnh sc, danh
v sc, danh sc
Nana-dassana, s nhn thy bn trong s vt, s nhn thy r bng
tr tu, tri kin
Nirodha, s chm dt, s dit, s ngng
Nirvana, Nit-bn, Hin thc tt cng, Chn L Tuyt i (ting
Pali: Nibbana, gn nh ngha l mt:summum bonum trong ting
La-tinh: s thnh thin ti cao, l Chn Thin M Tt Cng,
ca Pht php vy). (ngha gc l: s thi tt, s tt ngm).
Nissarana, s t do, s gii thot (ngha gc: s i khi, thot khi,
ra khi ...iu g).
Nivarana, chng ngi, s cn tr, trin ci
Paiicakkhandha, Nm un, Ng un (sc, th, tng, hnh, thc)
Panna, tr tu, tr khn, s hiu bit, tr tu bt-nh.

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 279

Paramattha (ting Phn. Paramarthd), Chn L Tuyt i, Thc ti

Tt Cng.
Pariccaga s t b, s la b, s b i, s bung b.
Parinirvana (ting Pali Parinibbana), Bt-Nit-bn, s thi tt
hon ton, s tt ngm hon ton, ch v s qua i ca c Pht,
A-la-hn.
Passaddhi, s th gin, s bung x, s thoi mi, v t.
Paficca-samuppada, Trit l Duyn Khi, duyn sanh.
Pafigha, s gin hn, s sn hn, s th ght, xung khc.
Pafisotagami, (trit l) ngc dng.
Pafivedha, s hiu bit su sc, thu o, s hiu thy xuyn sut,
s thm nhp.
Phassa, s tip xc, xc chm, vt xc chm (i tng ca xc gic).
Phassahara, s xc chm, xc xem l thc n, dng cht; Xc
thc (xem nh l tc nhn, iu kin, phng tin lin tc hin
hu, lin tc s sng bn cnh nhng yu t khc nh: thc n vt
cht (on thc), thc xem l thc n (thc thc)..)
Piti, h, s vui mng, vui sng, s thch th (so snh vi Mudita:
h, tm h-ND).
Puggala,(ting Phn. Pudgala) ngi, c nhn.
Raga, dc vng, tham, tham mun.
Ratanattaya, Tam Bo (Pht- Php-Tng).

280 Nhng iu Pht Dy

Rupa, sc, hnh sc.

Sacca (ting Phn. Satyd), Chn L.
Saddba, (ting Phn. Sraddha), lng tin, nim tin, s t tin, tn,
nim tin.
Sakadagami, Ngi tr li (th gian) mt ln, T Hm, Nht
lai, giai on th hai trn ng chng thc Nit-bn.
Sakkaya-ditfhi, s tin, nim tin, quan im tin vo linh hn, vo
bn ng; Ng Kin.
Salayatana, su x. Xem thm Ayatana.
Samadhi, s tp trung c c do thin qun; nh; chnh nh.
Samajivikata, sng theo iu kin, bng phng tin ca mnh (sng
lng thin, khng sng bng ngh bt lng, hay phng tng, vt
qua kh nng, iu kin ca mnh).
Samatha, s tnh lng, s tp trung; nh.
Samkhara, samkhata, cc s vt v cc s vic, trng thi do iu
kin, do duyn m c; cc Php hu vi.
Samma-ajiva, ngh nghip, cng vic chn chnh; chnh mng.
Samma-diffhi, quan im ng n, hiu bit ng n; chnh kin.
Samma-kammanta, hnh ng ng n; chnh nghip.
Samma-samadhi, tp trung ng n, thin nh ng n; chnh nh.
Samma-samkappa, suy ngh ng n; chnh t duy.

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 281

Samma-sati, s ch , ch tm ng n, tm nim ng n; chnh

nim
Samma-vaca, n ni ng n, li ni ng n; chnh ng
Samma-vayama, s c gng ng n, s n lc ng mc, s n
lc hnh tr; chnh tinh tn.
Sammuti, truyn thng, th tc. Sammuti-sacca, s tht, chn l th
tc, chn l theo php th gian; Tc
Samsara, s lin tc hin hu, vng lun hi
Samudaya, s khi sinh, s pht sinh, ngun gc (ch ngun gc ca
Kh- Diu th hai, Kh tp).
Sangha, Cng ng cc tu s Pht gio, on th cc T kheo;
Tng on
Sanna, s nhn thy, s nhn ra, s thy c; Tng (mt trong
Nm Un).
Sassata-vada, Thuyt trng tn, thuyt linh hn bt t
Sati, S ch tm, s r bit, tm nim; Nim
Satipatthana, kinh Nen tng Chnh Nim, kinh Nim X
Satthd, thy gio, ngi thy, s, s ph
Sila, o c, o l; Gii Hnh
Sotdpanna, Nhp vo Dng thnh, D Lu, giai on th nht
trn ng chng ng Nit- bn (ri mi n Nht Lai, Bt Lai v
A-la-hn)

282 Nhng iu Pht Dy

Stupa, xem t Ddgdba.

Sudra, tng lp n l, giai cp n bc trong x hi n trc kia
Sukha, s hnh phc, s sung sng, s thoi mi (ngc ngha
vi Dukkha).
Sutta, bi thuyt ging, bi ging php, Kinh, bi Kinh.
Tanhd (ting Phn. Trsna), s thm kht, s tham mun, dc vng.
Tanhakkhaya, s tt ngm cc tham mun, s tt dc, s v dc
(ng ngha vi Nit-bn).
Tapa, s king c, s kh hnh, s tit ch, s khng phng tng.
Tathagata, Ngi tm ra Chn L: Nh Lai (ng ngha vi
c Pht).
(c Pht dng t ny t xng h v cng gi cc Pht khc.
Tatha (Chn l, L tht) + agata (n, n): Tc l Chn L
n, tm thy chn l).
Theravada, Trng phi Trng Lo, Pht Gio Nguyn Thy
(c coi l trng phi chnh thng ca Pht gio, c truyn
b v pht trin cc nc Tch Lan, Thi lan, Lo, Campuchia v
Chittagong). Xem thm Mahayana, Hinayana.
Thina-middha, s mt mi v d di, s ngi ng v bing nhc;
Hn trm (mt trong nm s cn tr cho vn gic ng, nm
trin ci).
Tipitaka, (ting Phn Tripitaka) Ba Tng Kinh, thng c gi
l Ba Ci R hay Tam Tng Kinh, bao gm ba Tng (tuyn tp)

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 283

ln l: Vinaya (Lut Tng), Sutta (Kinh Tng) va Abhidhamma (Vi

Diu Php tng, lun ging v cc Kinh vi gc su rng hn v
mt gio Php, trit hc v tm l hc).
Tisarana, ba ch nng ta; Tam Bo: (Pht- Php- Tng)
Uccheda-vada, ch ngha t hy dit, thuyt t dit, thuyt on dit.
Uddhacca-kukkucca, s bt an v lo lng; Tro hi (mt trong nm
s cn tr cho vn gic ng, nm trin ci).
Upadana, s nm gi, s dnh mc, s rng buc
Upadayarupa, nhng th phi sinh, nhng th vn , s vtphi
sinh, ph sinh
Upasaka, U-b-tc, c s, Pht t ti gia (nam gii)
Upekkha, s x b, tm X
Vaisya, tng lp thong nng, ngi thuc giai cp thong nng, giai
cp th ba trong x hi n ngy trc.
Vedana, S cm thy, s cm gic, cm th, cm th; Th (mt trong
nm Un)
Vibhava, s dit vong, t hy dit, vibhava-tanha, dc vng t hy
dit, mong mun dit vong, khng hin hu.
Vicikiccha, s Nghi ng, s ng vc (mt trong nm s cn tr cho
vn gic ng, nm trin ci).
Vinnana, s thc, Thc (mt trong nm Un).

284 Nhng iu Pht Dy

Vinnanahara, s thc, thc xem l thc n, dng cht; Thc

Thc (nh l tc nhn, iu kin, phng tin lin tc hin hu,
lin tc s sng)
Vipaka, kt qu, hu qu, h qu.
Viparinama, s thay i, bin i, chuyn i, bin chuyn, khng
n nh, khng thng hng; V thng
Vipassana, s nhn thu bn trong, s qun st bn trong, s nhn, s
qun st c phn tch: (Thin) Minh St.
Viraga, s bung b, s gii thot khi dc vng, s ht rng buc
Viriya, nng lng, s n lc, n lc tnh tn, c gng
Vyapada, sn hn, s th ght, s c c, c tm
Yatha-bhuta, ng nh hin thc (s vt, cc php), ng nh-nl, nh-chng-l, ng nh tng (ca s vt).

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 285

Sch Tham Kho Chn Lc

1) Arnold Sir Edwin: The Light of Asia.
2) Burtt, Edwin A: The Teaching of the Compassionate Buddha,
(The New American Library, 1955).
3) Conzer, Horner, Snellgrow, Waley: Buddhist Texts Through the
Ages, (The Bruno Cassirer, Oxford).
4) Dalke Paul: Buddhism (Macmillan, London); Buddhist Essays,
(Macmillan, London); Buddhism and Science (Macmillan, London).
5) Bhikkhu Dhammapala: Basic Buddhism, (The Associated
Newspapers of Ceylon, Ltd., Colombo).
6) Evola. J.: The Doctrine of Awakenin, (Luzac & Co., London).
7) Humfreys Christmas: Buddhism, (Pelican Series).
8) Lounsbery, G. Constant: Buddhist Meditation, (Luzac & Co., London).
9) Ludowyk, E.F.C.: The Footprint of the Buddha, (George Allen &
Unwin, London, 1958).
10) Malalasekera G.P.: The Buddha and His Teachings, (The Lanka
Bauddha Mandalaya, Colombo).
11) Narada Mahathera: Buddhism in a Nutshell, (The Associated
Newspapers of Ceylon, Colombo).
12) Nyanaponika Thera: Manual of Buddhism, (The Associated
Newspapers of Ceylon, Colombo); The Heart of Buddhist Meditation
(Colombo, 1954).
13) Nyanatiloka Mahathera: The Essence of Buddhism, (The
Associated Newspapers of Ceylon, Colombo);

286 Nhng iu Pht Dy

The Fundamentals of Buddhism, (The Associated Newspapers of

Ceylon, Colombo);
The Word of the Buddha, (The Associated Newspapers of Ceylon,
Colombo).
14) Rahula Wapola: History of Buddhism in Ceylon, (M. D.
Gunasena & Co., Colombo, 1956).
15) Rhys Davids T. W.: Buddhism, American Lectures, (Putnam,
London).
16) Suriyabongs, D r. Luang: Buddhism in the Light of Modern
Scientific Ideas, (Bangkok, Thailand).
17) Tachibana, S.: The Ethics of Buddhism, (The Maha Bodhi
Society, Colombo).
18) Thomas E. J.: Early Buddhist Scriptures, (Kegan Paul, London);
The Life of Buddha as Legend and History, (Kegan Paul, London);
History of Buddhist Thought (Kegan Paul, London);
The Road to Nirvana, (The Wisdom of the East Series, John Murray,
London);
The Quest of Enlightenment, (John Murray, London).
19) Warren Henry Clark: Buddhism in Translation, (Harvard
University Press, U.S.A.).
20) Woodward F. L.: Some Sayings of the Buddha, (Worlds Classics,
Oxford);
The Buddhas Path of Virtue, (The Translation of the Dhammapada),
(Adyar, Madras, India).

Tam Tng Kinh (Tipitaka) 287

V Ngi Dch
Sinh nm 1969 ti Nha Trang.
Nm 1989-1991: Hc i Hc Tng Hp Tp. HCM, khoa Anh vn, n
nm th 3.
Nm 1991-1992: Ngh hc i hc, bin dch T in Anh-Vit 65.000
t (Nh xut bn Chnh Tr Quc Gia n hnh).
Nm 1993-1994: Dy bn thi gian mn ting Anh, i Hc Cng
Ngh Tp.HCM.
Nm 1996-2000: Lm i din bn hng nguyn liu cho mt s Cty nc
ngoi ti Vit Nam (Nht Bn, Nam Triu Tin, Singapore, Thy S ).
Nm 2003-2004: Tt nghip Cao Hc QTKD (MBA), i Hc University
of Washington; Tt nghip Mini-MBA, Chng trnh Hi CNTT & Qun
tr Kinh Doanh Hoa K.
Nm 2001-2009: Lm Trng VPD Tp on ICEC Corp. (M) ti
Vit Nam.
Nm 2005-2009: Lm kim Gim c Pht trin Th trng Vit Nam,
n , Bangladesh & Pakistan cho 3 Tp on sn xut ha cht nng
nghip Trung Quc Sn ng (AM&PC), Nam Kinh (Jiangsu E/H) &
Qung ng (Zhanhua Chem & Guangdong AMP).
Nm 2009 (40 tui): Ngh hu
Nm 2009-2011: Bt u dch Kinh sch Pht gio; in & n tng min ph
Kinh sch Pht gio; tham gia cc chng trnh t thin Pht gio.
Quy y Tam Bo ti Thin Vin Trc Lm Lt, php danh: c Tr Thnh.

288 Nhng iu Pht Dy

* Nhng sch Pht hc bin dch & vit:

1. Nhng iu Pht Dy (What The Buddha Taught by The Most
Ven. Ph.D Wapola Rahula).
2. Gio Trnh Pht Hc (Ton b) (Buddhism Course by Chan
Khoon San).
3. Hnh Hng V X Pht (Buddhist Pilgrimage by Chan Khoon San).
4. c Pht & Pht Php (The Buddha & His Teaching) by The
Most Ven. Narada Maha Thera).
5. Hng Dn Vi Diu Php Tng (Nguyn Thy), (Guide Through
the Abhidhamma Piaka) by Nyanatiloka Mahathera, Buddhist
Publication Society, Sri Lanka.
6. Lch S Pht Gio Nguyn Thy Cc Nc ng & Nam
(History of Theravada Buddhism in Southern & Eastern Asia).
7. Mt Kip Ngi (ang bin son).