Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s.

800-813, TRKYE

ERASMUS DEM PROGRAMINA KATILAN RENCLERN TOPLUMDAK

KADIN ALGISINA YNELK GRLER: BR NTEL ALIMA RNE
Bekir GZEL*
Ozan SELCK**
z
Toplumlardaki kadn alglar eitli sosyal, kltrel, dini, siyasi ve
ekonomik deikenlere bal olarak fakllamaktadr. Buradan hareketle
almamzda Erasmus Deiim Programna katlan lisans rencilerinin hem
Trkiyede hem de Avrupadaki kadn algsna ynelik grlerinin tespit
edilmesi amalanmtr. lk olarak Trkiyede Kadn ve Avrupada Kadn
balklar altnda genel bir deerlendirme yaplmtr. Bylece hem
Trkiyedeki hem de Avrupadaki mevcut durum ortaya konulmutur.
almada yntem olarak sosyal bilimler alannda yaygn olarak kullanlan
nitel aratrma yntemlerinden biri olan durum almas (case study)
yntemi kullanlmtr. alma kapsamnda Recep Tayyip Erdoan
niversitesinden Erasmus Deiim Programna katlan 10 lisans rencisi
ile grme yaplmtr. Katlmclarn cinsiyet dalm 6 kz ve 4 erkek
renci eklindedir. Veri toplama srecinde ilk olarak Erasmus Deiim
Programna katlm 1 kz ve 1 erkek renci ile n grme yaplarak
aratrmada kullanlacak ak ulu sorular belirlenmitir. rencilerle
gerekletirilen grmeler sonrasnda elde edilen ses kaytlar ierik analizi
yaplmak zere zmlenmitir. erik analiz sonucunda elde edilen bulgular
ana tema altnda toplanmtr. rencilerin sosyokltrel yaplar,
Deiim rencileri gznden Trkiyede kadn algs ve Deiim rencileri
gznden Avrupada kadn algs.
Anahtar Szckler: Erasmus Deiim Program, toplum, kadn, alg,
Trkiye, Avrupa.
ATTITUDES AND COMMENTS OF UNDERGRADUATE
STUDENTS, WHO PARTICIPATED IN ERASMUS EXCHANGE
PROGRAM, TOWARDS THE PERCEPTION OF WOMEN IN THE
SOCIETY: A QUALITATIVE RESEARCH
Abstract
The perception of women in the society differs depending on various
social, cultural, religious, political and economical factors. The aim of this
study is to ascertain perspectives of undergraduate students, who participated
in Erasmus Exchange Program, towards the perception of women both in
Turkey and Europe. Firstly, general assessment is made under the titles of
Women in Turkey and Women in Europe. So, the current state in Turkey
and Europe is presented. One of the qualitative research methods and being
extensively used in social sciences, Case Study method is applied for this
study. Ten undergraduate students participated in Erasmus Exchange
Program from Recep Tayyip Erdogan University are interviewed within the
study. Participants are comprised of six females and four males. During data
collection period, a pre-interview is conducted with 1 female and 1 male
student in order to design open-ended questions for the study. After
*

Okutman; Recep Tayyip Erdoan niversitesi, Yabanc Diller Yksekokulu, bekirguzell@gmail.com

**

Uzman; Recep Tayyip Erdoan niversitesi, Yabanc Diller Yksekokulu, ozan.selcik@gmail.com

Bekir GZEL Ozan SELCK

801

interviews with students, voice records are resolved for content analysis. As a
result of content analysis, findings are designated under three themes:
Sociocultural Background of the Students, The Perception of Women
Through Exchange Students Eyes, The Perception of Women Through
Exchange Students Eyes
Keywords: Erasmus Exchange Program, society, women, the perception,
Turkey, Europe.

. Giri
1789 Fransz Devriminin gereklemesinden hemen nce yaklak yedi bin Fransz
kadn Versailles Sarayna ekmek isteriz! diye yrm ve devrimin fitilini atelemitir.
kinci Dnya Sava srasnda asker eleri iin binlerce Krgz kadn at arabalaryla bozkrdan
tren istasyonlarna buday tam ve Sovyet Ordusunun alktan lmesini nlemitir. Yine bu
savata Sovyetler Birliinde yaklak 550.000 kadn cephede aktif olarak savam ve pek ou
Alman panzerlerinin altnda can vermitir. Amerikan Sava srasnda Vietnamdaki pek ok
Vietkong kadn gerillalarn haberleme an salam ve bu yzden Amerikan askerleri
tarafndan acmaszca katledilmitir. Ancak bize gre hibir ulusun kadn, lkesinin kurtuluu
iin Anadolu kadnnn Kurtulu Sava srasnda verdii mcadele kadar kutsal ve onurlu bir
mcadele vermemitir.
Kurtulu Savann ardndan 1926 ylnda Trk Medeni Kanunu ile bu kutsal, onurlu ve
yiit kadnlara miras hakk, erkeklerle ayn ite eit cretle alma hakk, resmi nikhla
evlenme hakk gibi pek ok temel hak salanmtr. Ayn ekilde 1924 Anayasas, 5 Aralk 1934
tarihinde deitirilerek kadnlara seme ve seilme hakk verilmitir. Oysaki bugn eitliin,
insan haklarnn ve modern demokrasinin lokomotifi saylan Fransada kadnlar 1944 ylnda bu
hakka sahip olmulardr. Ayn ekilde Japonyada 1945, talyada 1946, svirede ise ancak
1971 ylnda kadnlar bu hakk elde edebilmilerdir. Bu yzden 20. yzyln ilk yarsnda
kadnlara tannan bu haklar Trkiyede toplumsal alanda kadna verilen nemin anlalmas
asndan olduka nemlidir. Ortaada zellikle Avrupada bata Jeanne dArc ve Rebecca
Lemp olmak zere pek ok kadn cad/byc olduu gerekesiyle yaklarak ldrlmtr.
Ancak Anadoluda hibir zaman hibir kadn ne bu gereke ile ne de baka bir gereke ile
yaklmamtr; nk o anadr ve bir kutsall vardr. Arkaik Trk inancna gre Umay
Ana doum ve bereketin sembol olarak en nemli kutsaldr; slami inana gre ise cennet
analarn ayaklarnn altndadr. Bugn hl toprak ana, gne ana ve tabiat ana
kelimeleri belleimizde yer edinmi ise; canmz yand ya da acd zaman anne diye
alyorsak; bunun gemiten gnmze Trk toplumunda kadnn neminin ve deerinin bir
gstergesi olduu rahatlkla sylenebilir.

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

802
1. Trk Toplumunda Kadnn Yeri

Eski Trk toplumunda kadnn saygn bir yeri vardr. Bununla ilgili en eski bilgilere
M.. 4000-4500 yllar arasnda rastlanmaktadr; annelik ve kahramanlk Trk toplumunda
kadnlara atfedilen balca zelliklerdir (Altndal, 1994: 9). Orta Asya'da kurulan ilk Trk
devletlerinde kadn ve erkek eit haklara sahiptir. Tek elilik Trk aile tipinin en temel
zelliidir. Trk devlet ynetiminde, hakanlarn yannda hatun ad verilen eleri de sz
sahibidir. lk Trk Devletlerinde kadnlar ata binip ok atar, top oynar, gre gibi ar sporlar
yapar ve savalara katlrlar. Dede Korkut Hikyelerinde bu konuyla ilgili eitli rnekler
bulunmaktadr.
slmi dnem Trk toplumlarnda ve devletlerinde de kadn, sosyal hayatta da sahip
olduu haklarn korumu ve devam ettirmitir. Ailede anne nfuz sahibidir ve
grleri dikkate alnmaktadr. Fakat Anadoluya gelindikten sonra devlet
sisteminde bir takm deiiklikler yaplmtr. Byk Seluklularda olduu gibi
byk toprak paralar ikta olarak verilmemeye balanm ve idar konularda
kadnn rol en aza indirgenmitir (Kymen, 1983: 306; aktaran Gndz, 2012:
141).

Bugn gelinen noktada, yaplan teorik ve ampirik almalarn sonularna gre,

Trkiyede kadnn toplumsal alandaki yeri eski nemini kaybetmektedir. Bunun sonucunda da
kadnlar toplumsal alanda geri planda kalmaktadrlar. 2013 yl Trkiye statistik Kurumunun
(TK) nfus verilerine gre Trkiyenin toplam nfusu 76.667.864 kiiden olumaktadr. Bu
nfusun 38.194.504n (%49,8) kadnlar; 38.473.360n (%50,2) ise erkekler oluturmaktadr.
2012 yl verilerine gre ise Trkiyede okuma yazma bilmeyen erkek nfusun oran %1,4 iken
kadn nfusun oran %7dir. Bu olgunun doal sonucu olarak da Trkiyede kadnlar
sosyoekonomik alanda geri planda kalmaktadrlar. Ayn ekilde 2012 yl verilerine gre
Trkiyede resmi nikh ile evlenen iftlerin %75,2sinde gelinin ya damadn yandan daha
kktr. Bu durum maalesef kadnlarn eitim alma ve mesleki kariyer yapma imknlarn
engellemektedir. Dolaysyla kadnlar eitim alannda da geri planda kalmaktadr.
TKin 2013 ylndaki istihdam verileri gstermektedir ki Trkiyede st dzey kadn
ynetici oran sadece %9,3tr. Benzer olarak TBMMdeki kadn milletvekili oran %14,2,
kadn polis oran %5,5, kadn profesr oran %28,1 ve kadn hkim oran ise %36,3tr. Ayrca
2011 yl verilerine gre 15 ya st nfusta kadnlarn i gcne katlm oran da %25,9dur.
Bu oran Avrupa Birliine ye ve aday lkeler arasnda en dk Trkiyededir. Trkiye
maalesef kadnn toplumsal alandaki yeri ile ilgili pek ok konuda, kadn haklar konusunda

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

803

kendisinden daha sonra harekete geen, Batl lkelerin gerisinde kalm gibi grnmektedir
(http://www.tuik.gov.tr).
2. Avrupa Birliinde Kadnn Yeri
19. yzylda sosyal bir doktrin olarak szlklerde yerini alan feminizm terimi daha nce
erkeklere salanan haklarn kadnlara salanmas olarak tanmlanmtr. Kadnlarn, kolektif
olarak seslerini duyurmas Fransz Devrimi ile balamtr. Olympe de Gougesnin 1791 ylnda
Kadn Haklar Beyannamesini yaynladndan beri, kademeli olarak Avrupada kadnlar
eitim alma hakkndan politik haklara kadar birok alanda teoride erkeklere tannan btn
haklara sahip olmulardr. Peki, gnmz Avrupasnda kadnlar eit haklara sahip midir?
Avrupa Komisyonunun her yl 8 Mart tarihinde yaynlad basn bltenlerine gre kadn ve
erkekler iin eit haklara sahip olma yolunda ok mesafe katedilmitir; fakat birok alanda hl
abaya ihtiya duyulmaktadr. Eurostat verilerine gre tm Avrupa Birlii ye lkelerinde 2050
ylnda erkeklerin ortalama yaam sresi 74 yl olduu yerde kadnlarn tahmin edilen ortalama
yaam sresi 80 yl olacaktr. Yaam srelerinde oluacak muhtemel fark, kadn ve erkekler
arasndaki eitsizlii ortadan kaldracak mdr? Erbeye gre bu sonular tm Avrupa
istatistiini gstermemekte ve bu sorunu etkileyen faktrler her lkenin kendi i dinamiine
gre deimektedir. Ancak Avrupa Birlii genelinde erkek ve kadnlar iin eit frsatlar
szlemelerle imza altna alnan bir ilke olup, 1957 Roma Szlemesinde maa eitlii standart
hale getirilmi; istihdam ve sosyal gvenlik alanlarndaki eit haklar dzenlenmi; 2004te ise
eitlik ilkesinin boyutu geniletilerek cinsiyet ayrm yasa getirilmitir.
Szlemelerle mkemmel bir eitlik olgusu getirilerek haklar karsnda adeta
cinsiyetsizlik ilkesi n planda tutulmutur. statistikler bu eitlii desteklemekte midir?
ncelikle Avrupa 2020 Stratejisine bakarak ncelikli alanlar ortaya koymakta fayda vardr. Bu
stratejiye gre yksek istihdamla birlikte daha rekabeti ekonomi iin koullar oluturarak
byme hedeflenmitir1. yiletirilmesi hedeflenen koullar ise istihdam, inovasyon, eitim,
fakirlii azaltma, iklim/enerji olmak zere 5 alan zerine odaklanmtr. stihdam verileri
incelendiinde, ABde 2005 ylnda 20-64 ya arasndaki kiilerin istihdam oran %60,0 iken;
2008de %70,3, 2009daki ekonomik krizde %69,0a gerileyerek gnmzde %68,5te
sabitlenmitir. 2020de ise bu oran %75 olarak hedeflenmitir. Ayn ya grubunda kadn
istihdam oran 2005te %60,0, 2008de %62,8, 2009da %62,3, 2012de ise %62,4 olarak
gereklemitir. Erkeklerde ise srasyla %76,0, %77,9, %75,8 ve %74,6 olarak gereklemitir.
Bu verilere gre 2005-2012 aras istihdam oranlarnda kadn-erkek aras makas klmtr.
1

bk. Avrupa 2020 Stratejisi.

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

804

Avrupa 2020 Stratejisinin eitim hedeflerinden okul erken terkini nleme bir baka
ncelik alandr. 2005te erkeklerde %17,8 olan okul erken terki oran, 2012de %14,5e
dmtr; kadnlarda ise bu oran %13,8den %11.0e dmtr. 2020 hedefi ise %10un
altna drmek olarak ngrlmtr. Bir baka gstergeye gre fakirlik ve sosyal dlanma
oran 2005te 123.9 milyon kiiyle %25,6 olarak gereklemi olup; 2012de bu oran 119.8
milyon kiiyle %24,2 olarak gereklemitir. Bu oranlara gre, nfusun drtte birinin fakir
olduu bir Avrupa resmi gzmze arpmaktadr (!). Avrupa Birlii, bu fakir nfusu 2020de
20 milyon kiinin altna drmeyi hedeflemitir; ancak bu gereki bir hedef midir?
Erbeye gre toplumda eit haklarn en somut gstergelerinden bir tanesi kadnlarn
politik ve sosyal hayata dhil olma imknlardr. 2007de lkemiz parlamentosunda temsil
edilen kadn oran %8,72 iken Almanya, Avusturya, Belika gibi lkelerde bu oran %30; sve,
Finlandiya, Hollanda gibi lkelerde %40; Yunanistan, Fransa ve Romanya gibi lkelerde ise
%15in altndadr. Dier nemli gstergeler ise ekonomi ve eitim alanlarndadr. Ynetici
pozisyonundaki kadn oran 2005te AB genelinde %32, Baltk lkeleri ve Fransada %35;
Letonyada ise tek bana %44 olarak gereklemitir. En yksek ynetim kademelerinde bu
oran %10lara dmektedir. Eitimde ise kadnlarn baars n plana kmaktadr. AB
genelinde kadnlarn %54 yksekrenime devam etmekte ve %56s yksekrenimini
baaryla tamamlamaktadr. 2004te kadn mezunlarn %43 doktora derecesi almtr. gc
piyasasnda durum bu kadar parlak gzkmemektedir. 2005te AB genelinde kadnlar
erkeklerden %15 daha az kazanmaktadr. Kadnlarda yksek maa ayrm en ok %22lik oranla
Almanyada, en az %12lik oranla Fransadadr. Kadn alanlarn %40 salk sektrnde
almaktadr. Kadnlar arasnda meslek eitlilii dk olup 5 kadndan 2si salk sektrnde
almakta olduu sylenebilir. Dezavantajl bu durum, kadnlar i piyasasnda yksek fakirlik
riskiyle kar karya brakmaktadr. Kadnlarn %15i fakirlik riski altnda olup bu oran
erkeklerde %12dir.
Tm toplumlarn kanayan yaras olan kadna ynelik iddette durum daha vahimdir.
Erbeye gre, Avrupa genelinde en temel ve en yaygn insan hakk ihlali kadna ynelik
iddettir. Avrupa Kadnlar Lobisi2ne gre kadnlarn %45i erkekler tarafndan iddet
grmtr. lkemize gre kadnlara ynelik haklarn uygulanmasnda daha ileride olan Avrupa
Birliinde de lkelerin tarihsel geliimine, sosyoekonomik yapsna ve kltrne gre nlemler
almas gereken durumlar olduu aikrdr.

The European Womens Lobby

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

805

Bu almann amac, Erasmus Deiim Programna katlan Recep Tayyip Erdoan

niversitesi lisans rencilerin Avrupa Birlii ve Trkiye leinde kadnn toplumsal alandaki
yeri hakkndaki dncelerinin aratrlmas ve deerlendirilmesidir.
Bu alma dorultusunda aadaki sorulara cevaplar aranmtr:
1. Erasmus deiim programna katlan rencilerin kadn algs oluumunda sahip
olduklar sosyokltrel yaplarn etkileri nelerdir?
2. Erasmus deiim programna katlan rencilerin kadnn Trk toplumundaki
algsyla ilgili dnceleri nelerdir?
3. Erasmus rencilerinin gittikleri lkelerdeki kadna ynelik toplumsal algyla ilgili
dnceleri nelerdir?
3. Yntem
Erasmus deiim programna katlan lisans rencilerinin toplumdaki kadn algsna
ynelik tutum ve grlerinin deerlendirilecei bu almada sosyal bilimler alannda yaygn
olarak kullanlan nitel aratrma yntemlerinden biri olan durum almas (case study) yntemi
kullanlmtr. Bu almada tercih edilen yntem dar bir alma erevesi sunduu
gerekesiyle eletirilebilir; ancak durum almas sanld veya dardan grld kadar
kolay veya erevesi dar bir aratrma tr deildir (Yldrm ve imek, 2006:281). Durum
almas yaplrken yararlanlan bilgi formlar ve ak ulu sorular incelenen konu hakknda
derinlemesine analiz yapma frsat sunduu iin sosyal bilimlerde yaygn olarak tercih edilen bir
yntemdir. Yldrm ile imek tarafndan da ifade edildii zere durum almalarnda
genellikle birden fazla veri toplama yntemi ie koulur; bu yolla zengin ve birbirini teyit
edebilecek veri eitliliine ulalmaya allr (Yldrm ve imek, 2006: 77).
3.1. Katlmclar
Bu almada Recep Tayyip Erdoan niversitesinden Erasmus Deiim Programna
katlan 10 lisans rencisi ile grme yaplmtr. Katlmclarn 8 tanesi ktisadi ve dari
Bilimler Fakltesi, 2 tanesi Fen Edebiyat Fakltesi rencisidir. Katlmclarn cinsiyet
dalm: 6 kz ve 4 erkek renci eklindedir. almaya katlan rencilerin 6s Polonyaya,
2si Romanyaya, 1i ek Cumhuriyetine, 1i de Bulgaristana gitmitir.
3.2. Veri Toplama Sreci
Veri toplama srecinde ilk olarak Erasmus Deiim Programna katlm 1 kz ve 1
erkek renci ile n grme yaplarak aratrmada kullanlacak ak ulu sorular belirlenmitir.
Bir durum almas olarak tasarlanan bu aratrmada, rencilerin daha rahat cevap
verebilmeleri ve aratrmaya ynelik daha detayl bilgi toplanabilmesi iin ek sorular da
hazrlanmtr. Aratrmann verimli sonulara ulaabilmesi iin grme ortam olarak
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

806

katlmclarn programa hazrlk srecinde srekli olarak ziyaret Erasmus Ofisi seilmitir.
Grmeler ncesinde katlmclara yaplacak aratrma ve elde edilen bilgilerin kullanlaca
hakknda bilgiler verilmi; grme sonunda da bilgilerin kullanm ile ilgili katlmclarn yazl
izinleri alnmtr. Yaplan tm grmeler ses kayt cihaz ile daha sonra yazl formata
dklmek zere kayt altna alnmtr.
3.3. Verilerin Analizi
rencilerle gerekletirilen grmeler sonrasnda elde edilen ses kaytlar ierik
analizi yaplmak zere zmlenmitir. erik analizi, elde edilen verilerin derinlemesine analiz
edilmesini gerektirmektedir. Grmelerde yneltilen ak ulu sorular dorultusunda
renciler tarafndan verilen cevaplara gre tematik kategoriler oluturulmutur. Bylece
almada kullanlacak ve nceden belirgin olmayan temalar ve konu balklar edilmitir;
nk ierik analizde asl ama elde edilen bulgularn srayla yorumlanp ortaya kan
sonularn okuyucuya sunulmasdr (Yldrm ve imek, 2006). Grme esnasnda
katlmclardan isimlerinin kullanlmayaca bunun yerine kendilerine 1, 2, 3 (renci 1,
renci 2, renci 3) gibi kodlar verilecei belirtilmitir.
4. Bulgular ve Yorum
erik analizi sonucunda Erasmus Deiim Programnn rencilerin Trkiyedeki ve
Avrupadaki kadn algs zerine eitli grler edinmelerine katk salad sonucu
karlabilir. Erasmus Deiim Program ve toplumdaki kadn algs arasndaki iliki
katlmclarn ifadeleri analiz edilerek temel olarak ana tema altnda toplanabilir:
rencilerin sosyokltrel yaplar, Deiim rencileri gznden Trkiyede kadn algs ve
Deiim rencileri gznden Avrupada kadn algs.
4.1. rencilerin sosyokltrel yaplar
Gnmzde ska kullanlan sosyokltrel kavram modern toplum yapsyla birlikte
ortaya kan, karmak sistemlerin ve ilikilerin ifade edilmesi iin kullanlan bir kavramdr. Bu
kavramn sosyolojik perspektif iindeki nemi de 2000li yllarda giderek artmaktadr; nk bu
kavram sosyal bilimler balamnda bireylerin incelenmesi ve anlalmas iin son yllarda
yaygn olarak kullanlmaktadr. "Sosyo-kltrel yap, makro ve mikro btn etkileim
dzlemlerinde, davransal ve bilisel boyutlarn birbirinden ayrlmazl dncesini ifade
eder" (Dikeligil, 1997: 647). Bu almada renciler ile yaplan grmelerde rencilerin
farkl sosyokltrel yaplara sahip olduklar tespit edilmitir. rencilerin 9u Trk 1i Afgan
vatandadr. 4 rencinin ailesi Dou Karadeniz Blgesinde, 2 rencinin ailesi Marmara
Blgesinde, 1 rencinin ailesi Akdeniz Blgesinde, 1 rencinin ailesi Anadolu
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

807

Blgesinde, 1 rencinin ailesi de Suudi Arabistanda ikamet etmektedir. 8 rencinin annesi

ev hanmdr, 1inin memur dierinin annesi ise emeklidir. 5 rencinin babas emekli, 5
rencinin babas ise eitli ilerde almaktadr. rencilerin hi biri tek ocuk konumunda
deildir; tm rencilerin kendilerinden byk ya da kk, evli ya da bekr kardeleri
bulunmaktadr. rencilerin aile yaplar ve ailelerinin ikamet yerlerinin farkl olmas, ailelerin
ocuklarnn Erasmus Deiim Programna katlacaklarn rendiklerindeki tepkilerini de
etkiledii grlmektedir. Bu konu ile ilgili olarak Programa katlacanz rendiinde
ailenizin tutumu ne oldu? sorusuna renciler tarafndan verilen cevaplarn bir aileden dierine
ya da anneden babaya farkllk gsterdii grlmektedir. rnein 3 sorulan soruya Akas
hani biraz tedirgin oldular ve ardlar; nk ben bir kz olarak nasl yapabilirim? Nasl
yapabilecek, nasl gidecek? [] olayn ieriini tam benim gibi bilmiyorlard. Erasmus nedir
onu tam olarak bilmiyorlard ve ben Polonya belli olduunda onlara Erasmusu anlattm.
Sonradan rendiler ama ilk bakta mutluluk ve tedirginlik yaadlar. eklinde cevap
vermitir. 1 ise Aslnda ben ailemin kar kacan dnmtm ama byle bir snav
herkesin kazanamayacan belirttiimde bu ans elimden almadlar [] Bavuru yapmadan
nce konumadm. Kazannca syledim diye ifade etmitir. Ayn ekilde 5 akas annem
ilk balarda ok scak bakmad. diyerek ailelerinin programa katlmlarna ynelik endielerini
dile getirmektedirler. Bu cevaplar veren rencilerin 2sinin ailesi Dou Karadeniz
Blgesinde, 1inin ailesi ise Anadolu Blgesinde ikamet etmektedir. Buna karn ailesi Ege
Blgesinde ikamet eden 6 bu soruya Ailem benden istekliydi zellikle babamn bu konuda
ok byk bir destei vard. Ben gidip gitmeme konusunda tereddt ettiim srada beni kendime
getirdi ve kesinlikle gitmem gerektiini sylemiti diye cevap verirken; ailesi Marmara
Blgesinde ikamet eden 2 de soruya Biraz komikti nk babam biz bir ey deyecek miyiz
dedi. Hayr deyince tamam gidebilirsiniz dedi eklinde cevap vermitir. Sz konusu blgelerin
sosyokltrel yaplar gz nne alndnda ailelerin verdikleri tepkiler ile rencilerin
sosyokltrel yaplar hakknda bilgi sahibi olunabilmektedir.
Erasmus Deiim Programna katlan rencilerin hepsi farkl sosyokltrel yaplara
sahip olsalar da toplumdaki kadn algsna ynelik grleri, ilerleyen blmlerde de grlecei
zere, birbirleriyle paralellik gstermektedir. Erasmus Deiim Programna katlan rencilerle
yaplan grmeler neticesinde katlmclarn program sonrasnda grdkleri ve yaadklar
deneyimleriyle ekillenmi iki farkl kadn alglarnn olduu tespit edilmitir: Trk
toplumundaki kadn algs, Avrupa toplumlarndaki kadn algs.

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

808

4.2. Deiim rencileri Gznden Trkiyede Kadn Algs

Yukarda da ifade ettiimiz zere bugn Trkiyedeki nfusun neredeyse yarsn,
%49,8ini kadnlar oluturmaktadr; ancak kadnlar istihdam bata olmak zere eitim, salk,
insan haklar, demokrasi gibi pek ok konuda erkeklere gre dezavantajl durumda
bulunmaktadr. Ataerkil yap etrafnda ekillenen Trk toplumunda kadn ile erkek her ne kadar
yasalar nnde eit olarak grlse de uygulamada ayn eitlikten sz etmek pek mmkn
deildir. Eitlikten ziyade son yllarda kadna kar artan iddet Trk toplumunda var olan
geleneksel kadn algsn farkl noktalara tamaktadr. Sz konusu iddet sadece kadnlarn
deil pek ok erkein de tepkisini ekmekte ve cinsiyetler arasna izilmi koyu izgiler
siliklemektedir.
rencilerin Trkiyedeki kadn algs zerine tutum ve grlerini tespit edebilmek
iin rencilere Trkiye ve toplumsal hayattaki cinsiyet rolleri ile ilgili eitli sorular
yneltilmitir. Bu sorulara verilen cevaplar rencilerin Trk toplumundaki kadn algsna
ynelik tutum ve grlerini ortaya koymas asndan olduka nemlidir. rnein, 10 farkl
deikenleri gz nne alarak Toplumsal hayattaki cinsiyet rollerini nasl tanmlarsnz?
sorusuna Trkiyede daha ok erkek baskn oluyor [] Mesela burada bayanlarn dar gece
kmas hani ok byk olaym gibi gzkyor [] eklinde cevap vermektedir. 1 Burada
mesela biz herhangi ii yapmaya kalksak bazen yle bir tepki ile karlaabiliyoruz hani sen
kadnsn, sen bunu yapamazsn; ama orada byle bir ey olduunu dnmyorum. Kadnlara
daha fazla sayg gsterildiini dnyorum. O yzden eer Polonyada olsaydm belki kadn
olarak ok daha iyi yerlere gelebilirdim; nk Trkiyede gerekten n yarglar ok fazla!
diyerek cevap vermektedir. Bu soruya 5 ise Bizim memlekette kadnlara biraz nasl sylesem
farkl bakyorlar. Kadn evde oturur evin iini yapar [] Bizim burada kadnlar biraz daha
dk grlyor. Cahil kesim demeyeyim de bilmiyorum kadnlar hep byle evinde oturan,
okumaz, almaz! Genelde dou kesimlerinde olur kz ocuklarn okutmazlar diyerek konuya
genel bir bak as sunmaktadr. 3 konu hakknda sorulan soruya hani biz diyoruz kadn
erkek eit, kadn erkek eit ama iddet uygulanmas olsun farkl olumsuz davranlar olsun illa
ki bu benim lkemde daha fazla grlyor. [] orada benim yaadm ehirde tramvaylar
kullanan kiiler kadnd. Ben lkeme bakyorum ok az burada kadn ok nadir bunu byk bir
ehirde grebilirsin. Rizede Konyada yok bu. arrz byle azmz ak bakarz eklinde
cevap vermektedir. rencilerden alnan tm bu cevaplar aslnda Trk toplumunda kadn
algsna ynelik var olan geleneksel bak asn tanmlamakta ve zetlemektedir. rencilerin
ifadelerinden de anlalaca zere Trk toplumun var olan kadn algsna gre kadnlar bata
istihdam ve eitim haklar olmak zere eitli konulardan ikincil planda yer almaktadr. Ancak
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

809

rencilerin bu durumu gittikleri lke ile karlatrmalar istenildiinde ortaya farkl bir kadn
algsnn kt grlmektedir.
4.3. Deiim rencileri Gznden Avrupada Kadn Algs
rencilerin Avrupa toplumlarndaki kadn algs zere tutum ve grlerini tespit
etmek iin grmeler srasnda rencilerin kendilerini tantc ve deiim program
hakkndaki sorulara ek olarak gidilen lkeye/lkelere ynelik sorular da sorulmutur. rnein
rencilere Gittiiniz lkeye ynelik olumlu ya da olumsuz grleriniz nelerdir?, Gittiiniz
lkedeki yaam standartlar hakknda ne dnyorsunuz?, Gittiiniz lkedeki sosyal hayat ve
insan ilikileri hakknda ne dnyorsunuz? ve Toplumsal hayattaki cinsiyet rollerini nasl
tanmlarsnz? eklinde sorular yneltilmitir. renciler tarafndan bu sorulara verilen
cevaplar Avrupa toplumlarndaki kadnn yerini ve rencilerin bu toplumlardaki kadn algsna
ynelik tutum ve grlerini ortaya koymas asndan olduka nemlidir. 6 toplumsal
hayattaki cinsiyet rolleri ile ilgili soruya Mesela oradaki kadnla buradaki kadn arasnda fark
var. Oradaki kadnlar dediim gibi ok daha rahat ilikiler kurabiliyorlar her anlamda,
Trkiyede kesinlikle byle bir ey yok. [] Ezilen bir kadn grmedim orada Trkiyedeki gibi
iddete maruz kalan ezilen bir bayan hibir ekilde grmedim. Sokakta dolarken zellikle
gzlem yapan bir insanmdr. Hi daha mutsuz bir bayan grmedim eklinde kapsayc bir
cevap vermitir. 7 bu soruya Erkek ve kadn tamamyla eit, hatta kadn orada biraz daha
baskn! Belki fazlalktandr diyeceim ama kadnlar erkeklere gre daha ok alyordu.
Nedendir bilmiyorum ama sanki kadnlar evde daha ok sz sahibidirler gibi geldi. []
Kadnlar her yerdeydi. Eitlik vard sanki eitlie gre hareket ediliyordu diye cevap
vermitir. 9 ise kendinden hareketle bu soruyu Orada daha ok bayana ynelik iler var []
burada ne bileyim otobs ofr bayan yok mesela! Yani kadn olarak orada olsam illa bir i
bulurum alrm. Ev hanm olmazdm herhalde orada, buradakine kyasla. Burada
okumaynca ev hanm olurdum. Orada illa bir i bulurdum. Evet, ben de oturmazdm evde
eklinde cevaplamtr.
almann 2. blmnde de deinildii zere Trkiyede kadnn istihdamna ynelik
ciddi sorunlar ve endieler bulunmaktadr. TUKin 2014 verilerine gre Trkiyede 15 ve st
yataki nfus ierisinde istihdam oran %45,9dur. Bu oran erkeklerde %65,2, kadnlarda ise
%27,1 olarak hesaplanmtr. te yandan Avrupa Birlii ye lkelerde ise 2013 yl istihdam
oran incelendiinde 28 lke ortalamasna gre ortalama kadn istihdam oran %58,8dir. Bu
verilere gre 2013 ylnda kadn istihdam orannn en yksek olduu lke %72,5 ile sve, en
dk olduu lke ise %39,9 ile Yunanistandr

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

810

(http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18619). 9 da dier pek ok arkada gibi

Avrupadaki kadnlarn istihdam durumlarna dikkat ekmektedir. rencilerin hepsinin
Erasmus Ofislerindeki alanlarn hepsinin kadn olduunu belirtmesi Avrupa toplumlarnda
kadnn istihdamna verilen nemin kk bir gstergesi olarak dnlebilir: 7 Ya orada biz
akas erkek bekliyorduk ama alanlarn hepsi bayan ve iyiydiler, gler yzlydler 9
ki alan vard ikisi de bayand, 5 Ofiste alanlarn hepsi bayand Bunun yan sra
rencilere gittikleri lkedeki sosyal hayat ve insan ilikileri hakknda sorulan soruya 3
Benim bayan arkadalarm oldu Polonyal rahat bir ekilde beni bir yere gtrdler. [] Ama
Trkiyeye baktmda bayan olarak her yere oturup her yere giremiyoruz. niversite rencisi
olarak hadi unu yapalm buraya gidelim diyemiyoruz. Ama orada rahat bir ekilde kimse
kimseyi rahatsz etmeden bunu yapabiliyorsun eklinde cevap vermektedir. Bu soruya 1in
vermi olduu cevap rencilerin toplumdaki kadn algsna ynelik tutum ve grlerini hem
Trkiye hem de Avrupa boyutunda gerekeleriyle zetlemektedir: imdi Trkiyeye oranla kz
ve erkek arasndaki ilikiler daha samimi, daha scak. Burada sonuta bizim bir aile
kavrammz var. Belli bir kavramn dna kamyorsun, kstlamalarmz var. Avrupada her
ey daha serbest! Bence bu Avrupann daha ok sosyal yapsna bal bir ey! Orada insanlar
sonu olarak ocukluktan beri rahat yetitirilmeye alkn. Trkiyede biz ocukluumuzdan
beri belki daha fazla kstlamalara maruz kaldk; ama orada o ekilde deil o yzden daha
rahat olduunu dnyorum.
Bu sorulara ek olarak zellikle bayan rencilere sorulan Kendinizi ifade etme becerisi
balamnda gittiiniz lke ile Trkiyeyi karlatrabilir misiz? sorusu kadn rencilerin
kendileri zerinden toplumdaki kadn algsn deerlendirmeleri asndan nemlidir. rnein
3 Akas yurtdnda yani Polonyada kendimi daha rahat ifade edebiliyorum; nk orada
insanlarn giyimle olsun, d grnle, tarzla fazla ilgilenmiyorlar. Burada bir yere bavursan,
bir yerde otursan ona gre giyinip ona gre hareket edeceksin. Ama kar taraf orada senin
giyiminle gereksiz eylerle ilgilenmiyor! Adamn dncesine beynine ve konumasna
bakyorlar. Hani oras daha rahat! Bir bayan kendini orada daha rahat ifade edebilir diyerek
kendisi zerinden Avrupadaki kadn algsn ortaya koymutur.
5. Sonu
Bu almada Erasmus Deiim Programna katlan rencilerle yaplan grmeler
sonucunda elde edilen bilgiler, ierik analizi neticesinde deerlendirilerek 3 farkl tema altnda
yorumlanmtr. Elde edilen bulgulardan yola klarak rencilerin farkl sosyokltrel yaplara
sahip olduklar tespit edilmitir; ancak bu farkllk, rencilerin toplumdaki kadn algsna
ynelik tutum ve grleri gz nne alndnda ortadan kalkmaktadr. rencilerin tm
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

811

Trkiyede ve Avrupada toplumsal alanda kadna ynelik algnn farkl olduunu

dnmektedir. Bu farklln gerekelerini de genellikle din ve kltr unsurlarna
dayandrmaktadrlar. rnein 8in Tabi bizim burada din diye bir ey var, kltr diye bir ey
var; ama onlar ok rahatlar yani! [] te tabi ki Avrupada daha yksek diyebiliriz o oran
kadn erkek eitlii. Trkiyede tabi ki o oran eit deil, niye dersek tabi ki nce ben din
diyorum, yine kltr diyorum eklindeki ifadeleri de grmeler sonucunda yaptmz tespiti
dorular niteliktedir.
almada yer alan rencilerin cinsiyet dalm 6 kz - 4 erkek renci eklidedir.
Cinsiyetler arasndaki fark, beraberinde tavr farkllklarn da getirmektedir ki bu farkllklar
toplumun bireylerden bekledii davranlar ve dncelerdir. Bu almada 4 erkek renci de
toplumsal alandaki cinsiyet rolleri ile ilgili olarak kz rencilerle paralel cevaplar vermiler ve
cinsiyetlerinden kaynaklanan ve beklenen tavr farkllklarn gstermemilerdir. rnein erkek
katlmclardan olan 4 Orada saat 11de, 1de, 2de de tek bana kadn darda rahatlkla
gezebiliyor. Herhangi bir sknts olmuyor bu konuda. Trkiye ile karlatrrsak [] Rizede
9dan sonra bir bayan tek bana darya kmaz diyerek kar cinsin hakl endielerini dile
getirmitir.
Hem kz hem de erkek rencilerin verdikleri cevaplarda toplumundaki kadn
alglarnn iinde kadna ynelik iddet olgusunun da n plana kt grlmektedir. Kadna
ynelik iddet son yllarda Trkiyede en ok gndeme gelen sosyal sorunlar arasnda yer
almaktadr. Herhangi bir sosyokltrel farkllk gzetmeksizin lkemizin her blgesinden ve
neredeyse her ilinden kadna ynelik iddet haberleri gelmektedir. Kadna ynelik iddet
haberleri ou zaman yazl ve grsel medyada sklkla yer almasna ve knanmasna ramen
maalesef henz azalm durumda deildir. Aksine gn getike artarak devam etmektedir.
TKin 2008 yl verilerine gre, ei veya birlikte olduu kii(ler)den fiziksel iddet grm
kadnlarn oran % 39,3tr. Bu oran sadece fiziksel iddet gren kadnlar ifade etmektedir.
Psikolojik, cinsel ve ekonomik iddet oranlar da eklendii zaman durum daha da
ktlemektedir (http://www.tuik.gov.tr). Bu konuda bata Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl
olmak zere pek ok kamu kurumu ve sivil toplum rgt mcadeleye devam etmektedir.
Ancak bu sorunun tm deikenler gz nne alnmadan (ekonomi, eitim, kltr, vb.) ve
topyekn bir mcadeleye girilmeden zlebilmesi pek mmkn grlmemektedir. Bu
almada Trkiyede kadna ynelik iddet sorununun rencilerin bilinaltnda toplumdaki
kadn algsyla zdelemi olduu tespit edilmitir. rnein, 6 bu durumu Trkiyedeki gibi
iddete maruz kalan ezilen bir bayan hibir ekilde grmedim, 3 ise iddet uygulamas
olsun farkl olumsuz davranlar olsun illa ki bu benim lkemde daha fazla grlyor eklinde
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

Bekir GZEL Ozan SELCK

812

ifade ederek toplumdaki kadn alglarnn bir ynyle iddet ile ilikilendirilmi olduunu ortaya
koymaktadrlar.
Sonu olarak yaplan almada Trkiyedeki ve Avrupadaki kadn alglarnn byk
lde farkl olduu tespit edilmitir. Elde edilen veriler neticesinde kadnlarn Avrupada
Trkiyeye oranla hem sosyokltrel hem de ekonomik alanlarda daha ok n planda olduu
anlalmaktadr. Bu sz konusu farkllklara paralel olarak Erasmus Deiim Programna katlan
rencilerin gitmeden nceki toplumsal kadn alglar ile dndkten sonraki alglarnn
farkllat tespit edilmitir. zellikle farkl sosyokltrel yapya sahip olan rencilerin belirli
bir dnce ve alg zerinde hem fikir olmalar, Trkiyede ilerleyen yllarda yeni kadn refah
sistemlerinin oluturulmas ve kadn refah seviyesinin ykseltilmesi noktasnda mit vericidir.
Bu yzden Erasmus Deiim Program gibi farkl toplumlar ve kltrleri tanmaya, anlamaya
ve bilgi paylam yapmaya olanak salayan deiim programlarnn eitlendirilmesinde ve
bata genler olmak zere toplumun tm kesimlerinin bu programlara katlmlarnn
salanmasnda byk yarar vardr.
Kaynaklar
ALE VE SOSYAL POLTKALAR BAKANLII.
http://kadininstatusu.aile.gov.tr/kadininstatusu/tdvaw/istatistikler.htm [13.05.2015]
ALTINDAL, M. (1994). Osmanlda Kadn. stanbul: Altn Kitaplar Yaynevi.
BARS, M. E. (2014). Ak Kaan Destannda Kadn Tipi. Uluslararas Trke Edebiyat Kltr
Eitim Dergisi, 3(3), 94-111.
BIRGIT, E.. Women in Europe
http://www.eurotopics.net/en/home/presseschau/archiv/magazin/gesellschaftverteilerseite/frauen-2008-3/artikel_erbe_frauen_gleichberechtigt/ [08.03.2015]
DKELGL, B. (1997). Bir Analiz Modeli Denemesi Sosyal Yap ve Toplumsal Yap.
Yeni Trkiye, 15, s. 447-666.
EU

2020 Strategy in a Nutshell

nutshell/index_en.htm [08.03.2015]

http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-

European Womens Lobby, http://www.womenlobby.org/?lang=en [08.03.2015]

Eurostat,
http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/5698400/KS-80-07-135EN.PDF/101b2bc8-03f8-4f49-b4e4-811fff81b174 [08.03.2015]
GKYAY, O. . (2006). Dede Korkut Hikyeleri. stanbul: Kabalc Yaynevi.
GNDZ, A. (2012). Tarih Sre erisinde Trk Toplumunda ve Devletlerinde Kadnn Yeri
ve nemi. The Journal of Academic Social Science Studies, International Journal of
Social Science, 5(5), s. 129-148.
GLENDAM, R. (2007). Trk Kadnnn Aile indeki Yeri ve Rolnn Modern Trk
Edebiyatna Yansmas: 1960-1980. SD Fen Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 15, s. 165-182.
GEL, B. (1979). Trk Kltrnn Gelime alar. Ankara: Kmen Yaynlar.
______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE

813

Bekir GZEL Ozan SELCK

RICHARDS, L. ve MORSE, J. M. (2007). Users Guide for Qualitative Methods (2.

Bask).Thousand Oaks, CA: Sage.
ROMA Szlemesi,
http://ec.europa.eu/archives/emu_history/documents/treaties/rometreaty2.pdf
[08.03.2015]
SABAH,
http://www.sabah.com.tr/yasam/2013/12/18/turkiyede-evlenme-yasi-yukseliyor
[21.02.2015]
TK, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18619 [13.05.2015]
TK, http://www.tuik.gov.tr/VeriTabanlari.do?ust_id=109&vt_id=31 [13.05.2015]
TK, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16056 [21.02.2015]
TK, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=1068 [21.02.2015]
TK, http://tuikapp.tuik.gov.tr/aileyapidagitimapp/aileyapi.zul [21.02.2015]
TK, http://rapory.tuik.gov.tr/21-02-2015-12:10:45-4520290048209134731597042221.html?
[21.02.2015]
YILDIRIM, A. ve MSEK, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. Ankara:
Sekin Yaynclk.
http://www.meb.gov.tr/belirligunler/10kasim/inkilaplari/toplumsal/kadin_haklari.htm
[04.06.2015]

______________________________________________
Uluslararas Trke Edebiyat Kltr Eitim Dergisi Say: 4/2 2015 s. 800-813, TRKYE