ELEKTRK TESSATLARINDA ENERJ TASARRUFU:

----------------------------------------------------------------------------Son zamanlarda, elektrik tesisatlarnda canlya ve mala kar alnan zorunlu

nlemler ve enerji kalitesine ilikin kurallar yan sra tesisatta verimlilii salayc
kurallarn ve standartlarn kullanm yaygnlamaktadr.
Bu kurallar ncelikle elektrik tesisatnn tasarm evresinde nemli olmakta, g
kalitesi, gvenlik, salk, konfor ve tesis ilevleri ile tesis veriminden herhangi bir
dn vermeden kullanlmalar istenmektedir.
Tasarmclar, enerji verimi yksek tesisat tasarm ve yksek verime sahip donanm
seimi ile bu kurallarn ngrd snrlar iinde kalabilmektedirler.
Genel olarak bina tesisatlarnda enerji verimliliini ykseltmek iin drt temel
nlem alnmaktadr.
a- G datm sistemindeki kayplarn en aza indirilmesi
b- Elektrik gcnn tketimindeki kayplarn drlmesi
c- G kalitesine ilikin sorunlar yznden oluan kayplarn drlmesi
d- Uygun lme ve izleme aralarnn kullanlmas
1.0- G DAITIMINA DAR KURALLAR:
------------------------------------------------------1.1- Binalarda Yksek Gerilimle Datm:
------------------------------------------------Yksek binalarda, belirlenmi yk merkezlerine uygun olarak yksek gerilim
datmnn uygulanmas gereklidir. Burada ifade edilen yksek bina 50
kattan veya ykseklii 175 m den fazla olan binalardr.
1.2- En Dk Trafo Verimi:
-------------------------------Yksek gerilimden enerji alan, kendi datm trafolarna sahip tketiciler iin
seilecek trafolarn; yksz, ksmi ykl, tam ykl durumlardaki kayplarn
kombinasyonu optimize edilmelidir. Bu ilem yaplrken elektrik tesisatnn
gvenirlik ve ilevselliinden herhangi bir sapma sz konusu deildir.
Konuyla ilgili trafolar ilgili IEC standartlarna gre test edilmi olmal ve
verimleri aada belirtilen en dk verim deerlerinden daha az
olmamaldr.

En Dk Trafo Verimleri
Trafo Kapasitesi
< 1000 kVA

En Dk Verim
%98

1000 kVA

%99

Yukarda belirtilen deerler; trafolarn; tam ykte, harmonik etkisi gzard

edilmi, g faktr bir olarak alnm durumu iin geerlidir.
1.3- Datm Trafolarnn ve Ana Tablolarn Yeri:
----------------------------------------------------------Datm trafolar ve ana datm tablolar olabildiince yk merkezlerinde
bulunmaldr.
1.4- Ana Devreler (Main Circuits):
---------------------------------------Datm trafolar ve ana datm tablolar arasndaki ana devrelerin kaybn en
aza indirmek iin;
a- Trafo ve ana tablolar
konumlandrlmaldr. Veya

birbirlerine

bitiik

veya

st

ste

b- Ana devre bakr kaybnn, devrenin beyan akm deerinde iletilen

toplam aktif gcn % 0.5 ile snrlandrlmas gereklidir.
Ntr iletkenlerinin akm tama kapasitesi ilgili faz iletkenlerinden daha az
olmamaldr.
1.5- Besleme Devreleri (Feeder Circuits):
-----------------------------------------------Her besleme devresinin bakr kayb, beyan akm deerinde iletilen toplam
aktif gcn %2.5 dan daha fazla olmamaldr.
Bu kural reaktif gcn ve distorsiyon gcnn kompanzasyonuyla ilgili
devrelere uygulanmayacaktr.
1.6- Alt-Besleme Devreleri (Sub-main Circuits):
-------------------------------------------------------Her alt besleme devresinin bakr kayb, beyan akm deerinde iletilen toplam
aktif gcn %1.5 dan daha fazla olmamaldr.
1.7- Son Devreler (Linye ve Sortiler):
------------------------------------------32 A den byk her bir fazl veya fazl son devrenin en byk bakr kayb
%1 i amayacak deerde olmaldr.
2

2.0- GCN TKETLMESNE DAR KURALLAR:

-----------------------------------------------------------------2.1- Lamba ve Aydnlatma Cihazlar:
------------------------------------------Binada kullanlacak btn lamba ve aydnlatma cihazlar, aydnlatma tesisat
iin verilen enerji tasarrufu kurallarna uygun olarak seilecektir.
2.2- Klima Tesisat:
-------------------Klima tesisatnda kullanlan 5 kW ve daha byk gce sahip motor veya
herhangi bir MCC, ister sabit ister deiken hza sahip olsun; gerekli ise
uygun bir g faktr dzeltme veya harmonik filtreleme cihaz kullanlarak,
g faktrnn 0.85 e getirilmesi ve toplam harmonik distorsiyonunun
(THD) verilen snr deerleri amamas salanmaldr.
2.3- Dey Tama:
-------------------Dey tama sistemlerinde kullanlan btn donanm ve motorlar dey
tayclarla ilgili enerji tasarrufu kurallarna uygun olarak seilecektir.
2.4- Motorlar ve Srcler:
------------------------------2.4.1- Motor Verimi:
-------------------Ylda 1000 saatten fazla almas beklenen 5 kW ve stndeki k
gcne sahip motorlar ilgili yksek verimlilik standartlarna uygun
olarak test edilmi olmaldr. (IEEE 112-1991 veya IEC 34-2)
Bir hzl motorlar iin kabul edilen en dk verimler

5
7.5
15
37
75

Motor k Gc (P)
kW

P
<

P
<

P
<

P
<

P
<
P

7.5
15
37
75
90
90

En Dk Beyan Edilen
Verim (%)
84.0
85.5
88.5
90.0
91.5
92.0

2.4.2- Motor Boyutlandrma:

-----------------------------5 kW ve stndeki her motor beklenen ykn %125 den daha byk
olacak ekilde boyutlandrlmayacaktr. Ancak sk yol alma ve yksek
kalk momenti gibi zel durumlar haritir.
3

2.4.3- Deiken Hz Srcleri (VSDs):

------------------------------------------Deiken hz srclerini ieren MCC ler gerekli olmas halinde
mutlaka uygun bir g faktr dzeltme veya harmonik filtre cihaz
ile donatlacak, bylece g faktr deeri en fazla 0.85 ve toplam
harmonik distorsiyon ilgili cetvel deerinde olacaktr.
2.4.4- G Transfer Cihazlar:
-------------------------------5 kW ve daha byk motorlar iin g transfer cihazlar kullanlmas
ve srekli olarak hz, moment ve yn deitirilmesinden
kanlacaktr.
Mmkn olduunca, deiken hz srcleri zerinden belli bir hzda
dorudan bal motorlar tercih edilecektir.
Eer kay-kasnak sisteminin kullanlmas kanlmaz ise, kayar
kaylar yerine senkron dili tip kaylar kullanlmaldr.
2.5- G Faktr Dzeltme:
------------------------------Herhangi bir devrenin toplam g faktr 0.85 den dk olmayacaktr.
Tasarm srasnda indktif ve lineer olmayan yklerin analizi yeterli bir
ekilde yaplamyor ise iletme srasnda, lme yntemi ile ilgili artn
karlanmas salanacaktr.
2.6- Dier Uygulamalar:
-------------------------2.6.1- Ofis Donanm:
--------------------Ofis donanm iin devrede olduu halde kullanlmad zaman enerji
tasarrufu yapan cihazlar ile donatlm olanlar tercih edilmelidir.
2.6.2- Elektrikli Cihazlar:
-------------------------Tketicilerin, soutucu, ykama makinas vb. cihazlardan EELS
(Energy Efficiency Labelling Scheme) kaytl enerji tasarruf derecesi 3
veya daha iyi olanlarnn satn alnmas konusunda tevik edilmeleri
gereklidir.

2.6.3- Talep Yk Tasarruf Ynetimi: (Demand Side ManagementDSM)

-------------------------------------------------------------------------------Elektrik retim ve datm irketleri tarafndan hazrlanan DSM
programlar ile tketicilerin yksek verimli cihaz kullanmalar, binann
yk faktrnn daha uygun seviyelere getirilmesi, maksimum talebin
drlmesi salanmaktadr. Bu durum hem enerji retici firmalar
hem de tketiciler iin karlkl yarar salad iin olduka baarl
olmaktadr. DSM programlar; tketicileri cihaz satn alrken
bilinlendirme almalar ile birlikte, enerji tarifelerinde zaman ve
yk trlerine gre zel sat artlar nermek suretiyle
uygulanmaktadr.
3.0- G KALTES YNNDEN ENERJ TASARRUFU:
------------------------------------------------------------------------3.1- Alak Gerilim Devrelerinde Maksimum Toplam Akm Harmonik
Distorsiyon (TDH):
-------------------------------------------------------------------------------------------Herhangi bir devrenin akm iin toplam harmonik distorsiyonu (THD) ilgili
cetvelde verilen deerleri amamas gereklidir.
Maksimum Toplam Akm Harmonik Distorsiyon
230/400 V Beyan Ykne Gre Devre Akm
40
400
800

A
A
A

I
I
I
I
I

<
<
<
<

40
400
800
2000
2000

A
A
A
A
A

(THD)I
%20
%15
%12
%8
%5

Deiken hz srcs (VSD) kullanlan devrelerin alt datm tablolarnda

veya MCC lerde grup kompanzasyon yaplmasna izin verilmektedir.
Devrenin bu noktalarnda bulunan VSD lerin giri terminallerindeki akm
harmonik distorsiyonu, 5. harmonik iin hz ayar aralnda %35 i
gememelidir.
Eer binalarda kullanlacak lineer olmayan yklerin miktar ve nitelii
konusunda, proje aamasnda kesin bir deerlendirme yaplamyorsa, uygun
rezervler braklarak gerekli harmonik azaltc nitelerin kullanlmas iletme
srasnda gerekletirilecektir.

3.2- Bir Fazl Yklerin Dengelenmesi:

-------------------------------------------zellikle lineer olmayan tm bir fazl ykler, fazl bir besleme devresi
iinde eit ve olabildiince dzgn datlmaldr. Tm 100 A i aan; fazl,
drt iletkenli devrelerde, bu artn saland tasarm aamasnda
gsterilmelidir. Dengesizlik oran %10 u gemeyecektir. Dengesiz akm oran
aadaki forml ile ifade edilebilir.
In = (Id X 100) / Ia
Iu

: Dengesiz akmlar oran (%)

Id

: Maksimum sapma deeri

Ia

: faz iin ortalama akm

4.0- LME ve ZLEME LE LGL TASARRUF KURALLARI:

---------------------------------------------------------------------------------4.1- Ana Devreler:
------------------ fazl, 380 (400) V gerilimi bulunan btn 400 A den byk btn ana
devrelerde mutlaka lme cihazlar bulunacak veya balamaya uygun
nlemler alnm olacaktr.
Gerilim (faz-faz ve faz-ntr gerilimler), akm (faz ve ntr akmlar), g
faktr; toplam enerji tketimi (kWh) ve kVA olarak maksimum talep gc
kaytl olarak llmelidir.
4.2- Alt-ana ve Besleme Devreleri:
--------------------------------------Btn 200 A i (3 faz 400 V) aan devrelerde lme cihazlar bulunacak
veya balamaya uygun nlemler alnm olacaktr.
Akm ( faz ve ntr akmlar), kaytl olarak enerji tketimi (kWh) llmeli
ve izlenmelidir.
Ancak bu kural, reaktif ve distorsiyon gc kompanzasyon devrelerinde
uygulanmaz.

Kaynak

: The Code of Practice for Energy Efficiency of Electrical

Installations Hong Kong