Stanisaw KU

Prof. zw. Politechniki Rzeszowskiej

SZYBKIE METODY SPRAWDZANIA SI WEWNTRZNYCH

W KONSTRUKCJACH
1. WPROWADZENIE
W cigu jednego pokolenia dziaalnoci zawodowej konstruktorw nastpi niezmierny
przeskok w zakresie narzdzi uatwiajcych projektowanie i obliczanie konstrukcji.
Od okresu dominacji zagadnie mechaniki i uproszczonych metod oblicze przy uyciu
suwaka logarytmicznego przeszlimy w er elektroniki i dominacji komputerowych
programw obliczeniowych. SAD, PC, CAD i CADD tak czsto w literaturze anglosaskiej
skrtowo okrela si poszczeglne fazy tej transformacji. Slide aided design, personal
computer aided design i computer aided design and drawings. Od suwaka z 3 cyframi
znaczcymi do potnych stert wydrukw z dowoln liczb cyfr niewiele znaczcych, a do
penych rysunkw roboczych konstrukcji. Konsekwencje pozytywne tej transformacji s
oczywiste: kilkutygodniowe, lub nawet kilkudniowe terminy opracowa projektu
konstrukcyjnego, sukcesywne dostarczanie projektw na trwajc od chwili urzdowej
decyzji formalnej budow, a nawet caodobowe projektowanie z wykorzystaniem internetu i
rnic stref czasowych na kuli ziemskiej. Ale rwnoczenie take zautomatyzowanie
projektowania wprowadza rwnie konsekwencje negatywne.
Zanika twrczo konstrukcyjna, a konstruktor staje si w coraz wikszym stopniu
specjalist nie od ksztatowania konstrukcji wraz z architektem, a od operowania
programami i obsugi komputera dla realizacji tych konstrukcji, o ktrych formie
zdecydowa klient, zleceniodawca zadania i architekt, ktry w przetargu czy konkursie
podj decyzj narzucajc rodzaj konstrukcji. Konstruktor staje si analitykiem i
obliczeniowcem, czsto nie znajcym istoty zastosowanego programu obliczeniowego.
Wicej, niedowiadczony konstruktor nie jest w stanie ledzi przebiegu si
wewntrznych w konstrukcji i oceni jej efektywno, a nawet spenienie warunkw
rwnowagi. Tak mi wyszo z komputera lub takie dostaem polecenie od
architekta jest czst odpowiedzi na pytanie czy nie mona by zaprojektowa
inaczej, lepiej.
W tej sytuacji istniej dwie okolicznoci w ktrych szybkie metody sprawdzenia
oblicze maj istotne znaczenie dla waciwego doboru konstrukcji oraz dla oceny
prawidowoci wydrukw obliczeniowych lub nawet komputerowych rysunkw.
Pierwsz z nich jest faza wstpnego ksztatowania konstrukcji, okres w ktrym zwykle wraz z
architektem odpowiedzialnym za funkcj projektowanego obiektu trzeba znale najbardziej

racjonaln, a wic logiczn, ekonomiczn i estetyczna form konstrukcji, speniajc

wymagania uytkowe i moliwoci finansowe klienta.
Drug natomiast jest konieczno szybkiego, przyblionego sprawdzenia wynikw
komputerowych oblicze, zwykle zawartych w arkuszach wydrukw. Tym trudniej je
sprawdzi, gdy s one zakamuflowane w najbardziej zaawansowanej formie, to jest na
rysunkach lub nawet na dyskietkach.
Istot takiego pamiciowego lub tylko kalkulatorowego sprawdzenia jest zrozumienie
pracy statycznej konkretnego rodzaju konstrukcji, syntetyczne ujcie i liczbowe okrelenie
wartoci najwaniejszych strumieni si ciskajcych i rozcigajcych oraz zapewnienie ich
rwnowagi pod dziaaniem rnych kombinacji obcie zewntrznych.
2. ZAOENIA
-

Oczywicie sprawdzane konstrukcje musz spenia warunki rwnowagi i zaoenia

wytrzymaoci materiaw.
Znacznie korzystniej jest operowa cakowitym obcieniem dziaajcym na
konstrukcj, ni obcieniem dziaajcym na jednostk dugoci czy powierzchni.
Wielkie konstrukcje przestrzenne, paskie i liniowe mona sprowadzi do
uproszczonych schematw pozwalajcych na okrelenie wartoci si ciskajcych i
rozcigajcych wynikajcych z przepywu si wewntrznych.
Decydujcym o wartoci tych si jest rami si wewntrznych mieszczce si w zakresie
2
d z 0,9d , gdzie d jest uyteczn wysokoci przekroju.
3
Wartoci ciska C musz by rwne rozciganiom T, jednak ocena sposobu ich
przeniesienia w konkretnym materiale jest rna, gdy w betonie wobec jego niskiej
wytrzymaoci wymagany jest duy przekrj ciskany, a w stali zabezpieczenia przed
utrat statecznoci niewielkiego przekroju wymaga odpowiednich usztywnie. Zwykle
ciskania przenosz obcienia grawitacyjne a do fundamentw, oczywicie zawsze
zrwnowaone przez rozcigania, odpowiednio zakotwione.
Warunki rwnowagi to
Mz Mw

T C

(1)
Mz
z

gdzie Mz moment si zewntrznych

Mw moment si wewntrznych
T suma rozciga

C suma ciska
-

Bezpieczestwo konstrukcji moe by uwzgldnione zarwno po lewej stronie

nierwnoci jako globalny wspczynnik 1,5 s 2,0 2,5 , zwikszajcy obcienia,
jak i po prawej stronie, gdy obcienia Qz s wartociami charakterystycznymi
(miarodajnymi), a wytrzymaoci materiaw s obnione do wartoci napre
f
dopuszczalnych dop . W metodzie czciowych wspczynnikw, wspczynniki
k
bezpieczestwa s po obu stronach. Do obcie staych wprowadza si G 1,35 , a do

obcie zmiennych Q 1,5 , redukuj te wartoci wspczynnik jednoczesnoci

0,7 lub wspczynnik redukcyjny =0,75. Natomiast po prawej stronie wprowadza
si M 1,5 dla betonu i M 1,15 dla stali. Tym niemniej najwygodniej sprowadzi
jest, przy obliczaniu momentu maksymalnego, wspczynniki czciowe do globalnego
wspczynnika bezpieczestwa. Warto zwrci uwag, e wprowadzenie
wspczynnikw czciowych, cho oczywicie lepiej okrela wymagania
bezpieczestwa konstrukcji, rozmywa jednak w projektowaniu jego jednoznaczn tre.
Warto rwnie przypomnie, e bezpieczestwo w systemie Eurokodw jest nieco
wysze ni w poprzednich normach PN/B.

3. MOMENT OD OBCIE ZEWNTRZNYCH

3.1. Maksymalne wartoci momentw w rozpatrywanych schematach mieszcz si w
zakresie:
QL QL
do
4
12

(2)

gdzie Q jest cakowitym obcieniem, L rozpitoci

3.2. Maksymalny moment jest iloczynem poowy cakowitego obcienia przez odlego
rodka cikoci x tej poowy od podpory
M max

Q
x
2

(3)

3.3. Obcienie Q mona sprowadzi do obcienia zastpczego Q takiego, aby

mianownik wynosi 8 wg wzoru (4)

4 2Q l 2 Q 3 4

QQ l

(4)

gdzie:
Q - obcienie zastpcze dajce cyfr 8 w mianowniku, a 1 4 , 1 2 , 3 4 - obcienia w
odpowiednim przekroju rozpitoci L.
Zestawienie wartoci momentw maksymalnych jako ilustracji stosowania zasady okrelonej
w p.3.2. (3) przedstawione zostao na rysunku 1.

Q qL

qL2 QL

24
8

qL2
QL

q 3 7,8

qL
2

qL L 2 QL

2 2 23
6

qL L qL2 QL

2 2 4 16
8

qL
2

qL 1 L qL2 QL

2 2 3 2 24
12

qL
2

P L PL

2 2
4

QP

3PL QL

4
8

Q 6P

Q
QL
x
2
8

Rys. 1. Zestawienie maksymalnych momentw jako ilustracje zasady (3)

Wszystkie wartoci momentw s iloczynem poowy cakowitego obcienia przez odlego
jej rodka cikoci od podpory.
Zasad stosowania obcienia zamiennego Q przedstawiono na rysunkach 2a, 2b, 2c dla
trzech rnych obcie

a)
Q Q(1 / 4) 2Qs Q( 3 / 4)

qL 2qL qL

qL Q
4
4
4
QL
8

b)
Q Q(1 / 4) 2Q(1 / 2) Q(3 / 4)

2 qL
7
11
2
qL
qL
8
32
16
QL
qL2
11

qL2
8
128
12

qL2 QL

12
6

0,086 0,083

M
1,03
M

c)
M

PL qL L PL qL2

4
82
4
16

Q = O + 2(P +
= 2P +

M =

1
1
qL) + qL =
8
4

1
qL
2

Q L 2PL
1 2 PL qL2
=
+
qL =
+
8
8
16
4
16

M =M

Rys. 2. Sprawdzenie zasady stosowania obcienia zamiennego Q (4)

a - dla obcienia rwnomiernego, b dla obcienia trjktnego, c dla obcienia
dowolnego
Wykorzystanie tych zasad dla szybkiego sprawdzenia niezbdnego zbrojenia pyt i
belek elbetowych zostao przedstawione na rysunku 3.

zaoenia
QL
MZ
8

MW T.Z
T AS fy

a)

QL
7
s ASfy h
8
8

b)

L.
s
AS Q h
7.fy

A
A-A
h

L
f c lub f cd
C
Z

T
bezpieczestwo:
metoda napre
dopuszczalnych

c)

L 10
h

AS

Q
(cm 2 ) Q kN metoda globalnego
19

L 15
h

AS

Q
(cm 2 )
13

AS

Q
(cm 2 )
10

20

Przyjto

f
k

wspczynnika

(5)

bezpieczestwa

MZ = MZs

s QM
metoda stanw
granicznych SG

fy 41kN / cm 2
s 1,5
dla innych gatunkw stali
i innych wartoci "s"
odpowiednio dostosowa
mianownik AS

dop

fcd =

f
M

fsd = fy .
K ~ 1,51,6
a = 1,11,3 /1,31,5/
c = 1,51,8; s = 1,15
s 1,31,15 = 1,5
h 1
1
1

;
;
L 10 15 20
7
Z h
8

Rys. 3. Zbrojenie pyt i belek elbetowych As

a rwnanie wyjciowe, b zbrojenie, c wzr uproszczony
Uproszczony i wygodny wzr (5) naley dostosowa do konkretnego gatunku stali
zbrojeniowej oraz odpowiedniego wspczynnika bezpieczestwa zgodnie z uwagami
zamieszczonymi we wprowadzeniu.
Przykad zastosowania zasady (3) dla szybkiego okrelenia zbrojenia pyty koowej
przedstawiono na rys. 4. W pycie koowej wystpuj momenty radialne M r i prostopade do
nich momenty styczne (koowe) M. Zbrojenie ortogonalne jest jednak korzystniejsze w
wykonawstwie i spenia warunki wytrzymaociowe. Zwykle z koniecznoci stosuje si je na
rodku pyty. Maksymalne wartoci obu momentw s rwne sobie w rodku rozpitoci:

M M r 0,1978 q r 2 ;

Rwnoczenie M r 0 , a M 0,1042 q r 2 na krawdzi obwodu, na podporze.

Identyczn warto sumaryczn M wzdu rednicy L=2r otrzymujemy metod
przyblion wykorzystujc zasad (3) (rys. 5). Pozwala to na szybkie okrelenie
ortogonalnych zbroje pyty, gdy sumaryczny moment w przekroju A-A (rys. 4) wynosi:

M AA M BB

Q
qr 2

0,212r 0,332qr 3
2
2

(6)

Zaoenia:
D rodek cikoci pkola A-B-A
obcienia Q/2
2 2r
D .
0,425 r
3
P rodek cikoci podpory A-B-A
(pokrgu A-B-A)
2r
P
0,637 r

0,637 r 0, 425 r 0, 212 r

r
A

A
D
P
B

qr 2 .
Q.
(6)

0,212r 0,332qr 3
2
2
Q.
1 3
0,212r AS . fy . . h
2
s 4
.
.
.
.
Q 4 0 212 r s
Qr s
.
AS

(7)
2 fy .3.h
7,07 h fy

MAA MBB

L
Q .L. s
AS
2
14,14 h fy

q
h

r
AS
4
AS

AS
4

Gdy:
s = 1,5
2

fy = 41 kN/cm

MAA

Q
AS
(cm 2 )
20

L 20
h
z 34h

MBB

1/ A
4 S

AS

1/ A
4 S

to suma rozciga na caej szerokoci pyty L = 2r wyniesie:

T

a wymagane zbrojenie

Q
4r
Q r
0, 212

(kN)
2
3 h 7,07 h
As

(8)

Q L s
14,4 h fy

As

Q
(cm 2 )
20

(9)
w obu kierunkach prostopadych

Rys. 4. Zbrojenie pyty koowej As

Przykad
q 15 kN / cm 2 , L 5,0m, h 25cm
Q
Q 289,38kN A s
14,4cm 2 308
20
Przyjto:
na rodkowej szerokoci 2,5m 8 co 12,5cm
dodatkowo na skrajach szerokoci 1,25m 8 co 25cm
oraz na obwodzie 4 8 jako As (uwzgldniajc zmniejszone rami si wewntrznych d < h
i trudno zakotwienia krtkich prtw).
a)

b)

qD 2
40

Rys. 5. Uzasadnienie metody przyblionej dla pyty koowej porwnanie momentw na

rednicy L=2r a schematy, wykres momentw M , b - zbrojenie
Sprawdzenie prawidowoci metody obliczenia pyty koowej polega na porwnaniu wartoci
momentu stycznego M wzdu rednicy 2r z momentem obliczonym metod
przyblion (3).
Jak wynika z rysunku 5 czna warto momentu M wzdu rednicy L=2r skada si z
prostoktnego wykresu o wartoci M 0,1042 qr2 oraz parabolicznego o rzdnej
M

(0,1978 0,1042) . Daje to czn redni warto momentu:

M AA 0,3358 q r 3 0,332q r 3

5. UPINY WALCOWE KRTKIE I DUGIE

Podobnie w uproszczony sposb mona okreli siy wewntrzne w upinie walcowej
krtkiej i dugiej, jak rwnie konoidalnej lub konoidalnej citej. Rni si ona od obu
walcowych upin gwnie tym, e obcienie Q z obu ssiednich upin przekazuje si na uk i
cig jednej przepony, a nie tylko na uk w przypadku upin jednoprzsowych (rys.6, rys.7,
rys.8).

a) a) upina walcowa duga

c)

b) upina walcowa krtka b)

d)

e)

M A A

QL1
8

M BB

QL 2
8

Rys. 6. Schematy upin walcowych krtkich i dugich

a upina walcowa duga, b upina walcowa krtka, c przekroje poprzeczne upiny dugiej
oraz tarczownicy dugiej: waciwy i zamienny przekrj obliczeniowy, d - przekrj
poprzeczny upiny walcowej krtkiej e widok z gry i przekroje podune przepony i
powoki krtkiej.

Zestawienie oznacze obliczeniowych:

L1- rozpito wzdu tworzcej walca (L1-krtka, L2- duga)
L 2 2 L1 upina duga
L 2 0,5L1 upina krtka
q obcienie na jednostk powierzchni upiny
q / cos 2 obcienie na jednostk rzutu poziomego
redni kt pochylenia powoki
f strzaka upiny
upina krtka
Powoka ta jest bardziej ekonomiczna ni upina duga ze wzgldu na wiksze rami si
z f)
q L1 L 2
obcienie na 2 przepony ukowe Q
cos 2
Q L1
kierunek x M x max x
8
Q p L1 1
sia rozcigajca i ciskajca w przeponie C1 T1 H 1

(10)
8f
2
-

sia ciskajca w grnej czci powoki p

qL21
8f

pL22
kierunek y ciskanie i rozciganie w obu tarczach skrajnych Ty C y
8 0,67 L 2
belka skrajna obliczona na 0,5 ciaru tarczy o szerokoci L2

Charakterystycznym przykadem upiny walcowej krtkiej s typowe niegdy przekrycia hal

przemysowych prefabrykowanych i spronych. Zoone z oddzielnych dwigarw
f
1
ukowych o duym promieniu R = 1,875L i staym stosunku

w fazie montaowej
L 15
byy oddzielnymi dwigarami obcionymi pytami ebrowymi.
Po zmontowaniu i zespoleniu pyt z pasem grnym dwigara i precyzyjnym wypenieniu
stykw wzdunych midzy pytami przekrycia dachowego staway si dla dalszych poza
ciarem wasnym obcie przeponami upin walcowych krtkich.
O nonoci decydowa wtedy rozcigany pas dolny cig, gdy stref ciskan stawaa si
ukowa powoka. W obliczeniach uwzgldniano dla bezpieczestwa jedynie zespolony pas
grny przepony bez wsppracy ukowej powoki.

10

G = 26 kN

KBO-15

G = 36 kN

KBO-18

G = 65 kN

KBOS-21

,
/
dzwigary skladane
z segmentw

G = 38 kN

KBOS-18

G = 85,6 kN

KBOS-24

G = 52 kN

KBLS-21-lekki

G = 72,8 kN

KBLS-24-lekki

Rys. 7. Dwigary kablobetonowe jako przepony upin walcowych krtkich po zespoleniu z

pytami
upina duga
Model rozkadu si wewntrznych jest zbliony do rozkadu si w belce. Wysoko belki
odpowiada wysokoci przekroju upiny lub tarczownicy, a szeroko sumie szerokoci obu
ukw ich przekroju poprzecznego b. Przy tej samej wysokoci f, rami si wewntrznych
jest znacznie mniejsze ni w upinie krtkiej
q L1L 2
obcienie na 2 przepony Q p
cos 2
Q L2
moment w przle M x
8
si
ciskajcych
rozcigajcych
w powoce (rozcigajcych na 2 krawdziach)

QL 2
QL 2
TC

2
8 f 5,3f
3
moment dziaajcy na 1 przepon
My

QL1 1

8 2

ciskanie w uku i rozciganie cigu Ty H y

(11)
My
8f

Q p L1

8f
M QL 2 6 3 QL 2
krawdziowe naprenia ciskajce w powoce x

W 8 bf 2
4 bf 2

11

Konoida cita
Konoida geometryczna jest ustrojem niekorzystnym, gdy obcienie z powoki
przekazywane na sup w narou (0,25Q) paskim (przy prostej kierownicy wywouje jej
zginanie. Korzystniejszy jest schemat pochylonej powoki walcowej citej (rys. 8), gdy
zaamana ukowa krawd powoki skierowuje ciskania do podpory. Rwnie cig
powinien by nie prosty a zakrzywiony.
Obcienie cakowite Q = suma obcie powoki ukowej przepony i wietlika
QL1
Moment dziaajcy na przepon M
8
QL1
Sia w uku przepony C
1,1
(12)
8f f cos
QL1
Sia w cigu T
1,1
8f f
f
strzaka konstrukcyjna cigu dla odprowadzenia wody z przekrycia i wywoania
nacigu wieszakw; f 0,1f , T 1,1T
Strzaka wywouje rwnie przyrost siy w cigu i uku.
Tarcze skrajne wzdu rozpitoci L2 pracuj podobnie jak w upinie walcowej krtkiej i
wymagaj belek brzegowych.

Rys. 8.Konoida cita schemat

12

6. POWOKI I TARCZOWNICE KRZYOWE, KLASZTORNE, SEKTORIALNE

Pomocnym wprowadzeniem do szybkiego syntetycznego obliczenia si wewntrznych
w wymienionych w tytule powokach jest zrozumienie wpywu ksztatu na podstawowe siy
wewntrzne w tych konstrukcjach. Pomocna jest analogia do uku trjprzegubowego, ktrego
schemat odpowiada sztywnociom przekrojw przektnych.
Na rysunku 9 przedstawiono schematy rnych ukw trjprzegubowych jako wprowadzenie
do zagadnienia analogii.
a)

b)

c)

d)

tg

2f
L

tg

4f
L

tg

4f
4f 2
L
L

Rys. 9. uk trjprzegubowy jako wprowadzenie do rozkadu si w powokach sektorialnych

a- schematy ukw: prosty, paraboliczny, koowy i eliptyczny,
b- wykres momentw w kadym schemacie,
c- wykres si na podporze,
d- kt pochylenia ukw.

13

a)

c)

b)

d)

Rys. 10. Powoki i tarczownice krzyowe i klasztorne (ostrosup)

a widok aksonometryczny sklepienia krzyowego, b j.w. klasztornego
c rzut i przekroje, obcienia z obszaru zacieniowanego przypadaj na 0,5 przektnej
d schemat obcienia
uk trjprzegubowy jest dlatego charakterystyczny, gdy jeeli przeprowadzimy
przekroje prostopade do przektni powok (rys. 10c) widzimy, e sztywno przekrojw w
zworniku i wezgowiu jest duo mniejsza ni w przle.
I zwornika I wezgowia I przsa
14

Niska sztywno dziaa w konstrukcji jak przegub, co pozwala na atwe przyblione

obliczenie si wewntrznych. Wzdu krawdzi przektnych koncentruj si ciskajce siy
podune N zapewniajce przekazanie odpowiednich obcie do podpr, gdzie s
rwnowaone przez obwodowe rozcigania. Jeeli ksztat przektnej (np. elipsa dla koowego
sklepienia krzyowego) rni si od krzywej sznurowej (np. paraboli) to pojawiaj si
dodatkowe momenty przsowe dodatnie lub ujemne (rys. 9b), oraz siy poprzeczne przy
podporze (rys. 9c). Rosncy kt pochylenia przektni przy podporze od prostej do elipsy
informuje o moliwoci betonowania, gdy przy 30 ze wzgldu na spywanie betonu
konieczne jest podwjne deskowanie, lub stosowanie betonu natryskowego. Tak wic uki
trjprzegubowe o rnym ksztacie maj te same wartoci podstawowych si.
RA

QL
QL
1
; HA
, NA HA
,
2
8f
cos

ale VA 0 lub VA 0

(13)

Przykadami zastosowania s sklepienia lub tarczownice przedstawione na rysunku 10 i 11.

Na 1 uk trjprzegubowy przypada trjktne obcienie Q z powierzchni 2A

A
Q

L2
4

qL2
4 cos 2

gdzie q obcienie na 1m 2 pochyej powoki (kN/m2)

2QL 2
QL 2
H f H
T
8
4f

(14)

cig na si rozporu H=T mona zastosowa wzdu obu przektnych, lub wok obwodu
QL
Hx Hy
4f
ciskanie wzdu przektni:
N H / cos
f
- dodatkowy moment ujemny M N (w przypadku tarczownicy) dla usztywnienia
4
powoki.
- dodatkowe belki brzegowe M 0 9w przypadku elipsy)
Analogicznie mona wstpnie okreli siy w powoce sektorialnej na dowolnym wielokcie
na przykad jak na rysunku 11 z tym ze wtedy na 1 uk przektni przypada obcienie:
Q

2QA
8

15

Hy

Hx

10,
00

Rys. 11. Powoka sektorialna 8 falowa

Ksztat fali ma znaczenie drugorzdne: zakrzywione s trudniejsze w realizacji, ale
korzystniejsze statycznie i estetycznie (cylinder, HP) fady proste bywaj stosowane w
przypadku konstrukcji metalowej.
7. KOPUY OBROTOWO SYMETRYCZNE
Korzystajc z poprzednich rozwaa mona szybko okreli gwne siy w kopuach (Rys.12)

Rys. 12. Siy wewntrzne w kopuach, stokach i paraboloidach obrotowych

16

Siy powokowe s w istotnym stopniu zalene od krzywizny poudnikw.

Mona je jednak analogicznie zestawi dla kopu kulistych, stokw paraboloid i
elipsoid obrotowych, gdy o cznej wartoci rwnolenikowych ciska C i rozciganiu
piercienia dolnego T decyduje suma obcienia i rami si wewntrznych, a nie pochylenie
poudnika przy podporze
std: obcienie kopuy kulistej Q 2qR 2 1 cos
obcienie kopuy stokowej Q qr 2 / cos2

R
R

rodek cikoci obcienia

2 2r
(pkola A-A) SCO
3
rodek cikoci podpory
1 2r
(pokrgu A-A) SCO
3
Q 2 1 2 r Qr
M AA
2 3 3 3

TC

2r 2 4f 2
8f

2r 2
8f cos

..(15)

(koo)
(parabola)

3
f
4

4Q r
Q r

63 f 14,1 f

(16)

Sprawdzenie
2r 30m f 4,20m q 3,0kN/m 2 Q 2285kN
r
3,57
T C 578,8kN
f
obliczenie cise: T 591kN T 12,9kN 2,1%
Stoek j.w. Q 2185kN T 553kN
W analogiczny sposb mona okreli siy wewntrzne w rozciganych kolejnych
wsprodkowych piercieniach kopu cignowych (rys.13) /tensegrity dome/
Podstawowym elementem ciskanym jest w nich piercie obwodowy wsparty zwykle na
supach, oraz kolejne supki przekazujce obcienie grawitacyjne do kolejnych piercieni
rozciganych.
Ramieniem si wewntrznych z jest kadorazowa wysoko supkw od grnych do
dolnych (rys.13).
atwo udowodni, e w kopule jednakowa teoretycznie jest objto cigw radialnych
i cigu obwodowego V (rys. 13b, c) jak rwnie mieszanych cigien radialnych
i wsprodkowych VT (rys. 13d).
Std te i kolejne (kratowe zwykle) poziome piercienie dwupasowe czaszy cignowej (rys.
13e) podwieszane s do niszych ukonymi cignami radialnymi. Sia ciskajca w grnym
pasie piercieni jest zmniejszana lub likwidowana przez nacig radialny cigien grnych,
rwnie kotwionych w tym samym skrajnym piercieniem ciskanym. Otrzymuje wic on
17

ciskanie od poziomej skadowej ukonego nonego cigna dolnego T3 oraz skadow cigna
napinajcego.
Na rysunku 13 cigna piercieniowe none oznaczono , natomiast ich piercieniowe pasy
grne .
Dla usztywnienia styku supkw z grnym pasem stosuje si cignowe grne usztywnienia
przez ukone grne cigna zastpujce radialne (rys. 13g). Cech tych konstrukcji s due
odksztacenia wywoane niegiem, gdy to obcienie jest zwykle okoo 3 razy wiksze ni
ciar wasny ( 0,3 kN / m 2 ) .
a)

Q
2

Q
2

z1

z~ 4 h
T

2r
2r
3

Q 1 Q 2 Q3 Q

e)

z2
z3

2 2r
3
1 2r 2r

SCO

,
,
pierscien
,
sciskany

SCP
Q 2 r
r
M - = 2 . 3 = Q . 3

,
pierscienie
dwupasmowe

f)

1
2T = 2C = z . M -
Q. r

Q r

T = C = 6 .z ~ 15 h
V (T)

b)

(1)

Q. r 2r
2
r2
= 6 .z .
= 6 Q. .
ft
z ft

wieszaki

(2)

g)

ciegna
,
,
pierscieniowe
,
,
pierscien
,
sciskany

VT
,
,
pierscien
rozciagany
,

wieszaki grne
i dolne

h)
ciegna
,
radialne
/
slupki

,
V T sciagi
,
radialne

c)

C
T

VTb = VTc = VTd

VT = const

(3)

,
pierscien
,
sciskany

d)
T 3 T 2 T1

,
,
sciagi
, i pierscienie
rozciagane
,

Rys. 13. Porwnanie rozkadu si wewntrznych w kopule i czaszy cignowej

a kopua, b czasza cignowa

18

8. WSKANIK EFEKTYWNOCI PRZEKROJU

Podobne szybkie metody oblicze przyblionych mona oczywicie wyprowadzi dla
rnych uksztatowa konstrukcji. Uyteczne jest natomiast porwnanie efektywnoci
przekroju o rnych uksztatowaniach, a o tej samej wysokoci d i tej samej powierzchni
przekroju A

Ix

(17)

Ad 2

gdzie Ix moment bezwadnoci

a)
A/
2

A/
2

Jx = Jo + Ad2 = Ad2

T
A/
2

A/
2

M
M
= x
2 Ad Wx

x =

Jx
2
Ad

Jo

b)
A = const
A

d = const

Wx = 2.Ad
A

A/
2

~0,01

0,04

0,08

A/ A/
2
2

~0,16

A/
2

~0,20
Jx

z=

M
M
=
C
T

W x=2 Ad

dHEB

1/ Ad 2
4

1/ Ad
2

0,25 = 1/4

1,00 d

0,5 d

~1/6 Ad 2

1/ Ad
3

0,167 = 1/6

0,89 d

0,41 d

1/
4,5 Ad

0,11 = 1/9

0,77 d

0,33 d

1/ Ad
6

0,08 = 1/12

0,67 d

0,29 d

1/
6,5 Ad

0,077 = 1/13

0,65 d

0,28 d

~1/9 Ad

1/ Ad 2
12

Ad2

r=

J
=
A

Jx

2
~1/13 Ad

1/ Ad 2
16

1/ Ad
8

0,063 = 1/16

0,59 d

0,25 d

2
1/
24 Ad

1/ Ad
12

0,042 = 1/24

0,50 d

0,20 d

2
1/
24 Ad

1/ Ad
12

0,042 = 1/24

0,67 d

0,20 d

Rys. 14. Porwnanie efektywnoci przekrojw wskanikiem

19

Porwnanie wskazuje, e przy tej samej iloci materiau A mona uzyska 6 krotne
wiksz nono symetrycznego przekroju. Najkorzystniejsze s przekroje dwupasowe (bez
rodnika) dostosowane ksztatem do wykresu momentw zginajcych, kratownice
dwupasowe (rys. 7), profile HEB, a najmniej profile o materiale skoncentrowanym wzdu osi
obojtnej. Przekrj krzyowy jest jedynie porwnawczym przekrojem fikcyjnym. Jeeli
natomiast pominiemy zaoenie o staej wysokoci jednakowego przekroju A to przekroje
dwupasowe s 20 razy korzystniejsze (rys. 14b).
Sprawdzenie:

PN I 200
PN I 200

2070
30,9 202
1520

0,167

0,162
23,4 202
5700
HEB 200
0,182
78,1 202
Podsumowujc, mona uwaa, e przedstawione szybkie uproszczone metody
sprawdzania oblicze s zbyt proste, wynikaj waciwie z podstawowych zaoe mechaniki
budowli, dowiadczenie projektowe wskazuje jednak e jako syntetyczne okrelenie si
wewntrznych, dobieranie przekrojw i okrelenie ich sztywnoci do modelu komputerowego
bywaj uyteczne.

20