HC VIN Y DC HC C TRUYN VIT NAM

THS.BS KIU XUN DNG

KINH DCH DIN GING

NH XUT BN Y HC
H ni - 2006

LI GII THIU

Kinh Dch l cun sch trit hc c phng ng c hc tp, nghin cu v

ng dng trong cc ngnh nh thin vn, lch ton, nng nghip, kin trc v c
ng dng rt nhiu trong y hc. Kinh Dch l mt cun sch s dng hon ton
ngn ng c, do vic hc tp, nghin cu cng nh vn dng trong y hc gp
nhiu kh khn, tuy nhin Kinh Dch c nhiu ngi tm hiu v cun sch ny
tng kt c nhiu kinh nghim v nhng hiu bit v th gii khch quan. Nhm
gip bn c mun tm hiu v Kinh Dch, nht l cc bn c l thy thuc, ging
vin y hc c truyn hiu v vn dng c Kinh Dch nhm nng cao l lun y hc
c truyn trong iu tr, ging dy v nghin cu. Tc gi tp hp c nhiu ti
liu v Dch hc, phn tch, bnh ging, h thng ha v trnh by mt cch r rng,
c kt hp vi mt s v d minh ha d hiu.
Ti trn trng c gii thiu cun sch Kinh Dch Din Ging ca tc gi
Kiu Xun Dng vi bn c yu thch nghin cu v Kinh Dch.
V Kinh Dch l mt lnh vc kh nn chc chn cun sch cn c nhiu thiu
st. Knh mong c bn c xa gn ng gp kin tc gi c th chnh l v
hon thin hn.
TH TRNG B Y T
GIM C HC VIN YDHCT VIT NAM

GS.TS L NGC TRNG

MC LC

Trang
Li gii thiu

Li ni u

Vit tt v k hiu trong sch Kinh Dch Din Ging

C s ca Kinh Dch

i cng v Kinh Dch

II

Quan im ca Nho gia v Kinh Dch

III
IV

V tr ca Kinh Dch i vi nn vn minh phng ng

Mt s khi nim trong Kinh Dch

11
15

S to thnh bt qui v thuyt Lc t ca Vn Vng

20

VI

23

VII

Lc Th

27

VIII

Tin Thin Bt Qui

34

IX

Hu Thin Bt Qui

37

Lc Thp T Qui

42

Phn 1

Trang

Trang

Phn 2. Chu Dch Thng Kinh

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Bt Thun Cn
Bt Thun Khn
Thu Li Trun
Sn Thu Mng
Thu Thin Nhu
Thin Thy Tng
aThu S
Thu a T (T)

9. Phong Thin Tiu sc

10. Thin Trch L
11. a Thin Thi
12. Thin a B
13. Thin Ho ng Nhn
14. Ho Thin i Hu
15. a Sn Khim

49
51
53
53
54
55
55
56
57
58
58
59
60
61
61

16.
17.
18.
19.
20.

Li a D
Trch Li Tu
Sn Phong C
a Trch Lm
Phong a Qun

21. Ho Li Ph Hp
22. Sn Ho B
23. Sn a Bc
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.

a Li Phc
Thin Li V Vng
Sn Thin i Sc
Sn Li Di
Trch Phong i Qu
Tp Khm
Bt Thun Ly

4
8
6
2
6
3
6
4
6
5
6
5
6
6
6
7
6
7
6
8
69

7
0
7
0
7
1
7
2
7
2
Trang
Phn 3. Chu Dch H Kinh
31. Trch Sn Hm
32. Li Phong Hng
33. Thin Sn n
34. Li Thin i trng
35. Ho a Tn
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.

a Ho Minh Di
Phong Ho Gia Nhn
Ho Trch Khu
Thu Sn Kin
Li Thy Gii
Sn Trch Tn
Phong Li ch
Trch Thin Qui
Thin Phong Cu
a Trch Tu
a Phong Thng
Trch Thu Khn

Trang
74
74
75
76
76
77
77
79
80
81
81
82
83
84
85
86
87
87

48. Thu Phong Tnh

49. Trch Ho Cch
50. Ho Phong nh
51. Bt thun Chn
52. Bt thun Cn
53. Phong Sn Tim
54. Li Trch Quy mui
55. Li Ho Phong
56. Ho Sn L
57. Bt Thun Tn
58. Bt Thun oi
59. Phong Thu Hon
60. Thu Trch Tit
61. Phong trch Trung phu
62. Li Sn Tiu Qu
63. Thu Ho K T
64. Ho Thy V T

88
90
91
91
92
93
94
95
96
97
97
98
99
100
101
102
103

Trang
Phn 4

Mt s ng dng minh ha

105

Kinh Dch v Y l

105

II

ng dng Kinh Dch trong d on hc

106

III

Phng php din dch 6 b v mch t tin m dng

108

IV

ng dng Dch l trong thuyt Thu Ho ca HTL

109

Linh quy bt php

111

Bng tra cu gi huyt m theo Linh Quy Bt Php

116

Ti liu tham kho

117

LI NI U
Cng ging nh nhiu ngi khc, la tui ca ti thi th u u thch th
vi vn ho c Trung Hoa cng vi cc quan nim v cn khn, con ngi v v tr
c ni nhiu trong t th, ng kinh. Khng bit c phi c duyn hay khng m
sau khi thi ni tr kho IX ca Trng i hc Y khoa H Ni, ti xin vo hc
ni tr chuyn ngnh Y hc c truyn, mt mn hc c lin quan cht ch vi vn
ho Trung Hoa. Sau khi tt nghip bc s ni tr, tr thnh ging vin y hc c
truyn m ti vn cha l gii c nhiu vn nh ti sao thn dng h hay cn
gi l mnh mn ha suy, long li tng ha l g? Khi c mi ging v chng
Huyn Tn Pht Vi ti mi tm sch ca Hi Thng c m cng khng hiu g
nhiu cho ti khi Hi Thng ni rng: trc khi hc thuc th hy hc Dch, nu
ngi thy thuc m khng hc Dch th ch l thy thuc tm thng m thi. Th
ri Dch hc cun ht ti, mn hc ny y cc quan nim c m nh mi, u
, tinh thn ca Kinh Dch c th hin trong cc bi hc t m dng, ng hnh
cho ti cy thuc, v thuc. Vy th Kinh Dch l g? Ti sao Kinh Dch li gn b
nhiu vi ngh Y nh vy? Th l ti tm Kinh Dch c v hc. Tht l kh
khn cho ngi t hc Kinh Dch, li l th kh khan lng cng, hiu c Dch
chng d dng cht no. Cui cng ti cng c c ht v nm c tinh thn c
bn ca Dch. T ti hiu r hn v l lun y hc c truyn v m rng kin thc
ca mnh trong cc lnh vc khc. Kinh Dch gip ti lm ngh tt hn, hiu
ngh tt hn v sng tt hn.
Nhm gip bn c tm hiu v Kinh Dch, nht l bn c lm ngh y hc c
truyn, ti vit ra nhng hiu bit ca mnh v nhng iu c bn trong Dch vi
tm nguyn gip bn c ln u n vi Kinh Dch d dng hn.
Xin ni r rng, ti ch l ngi tp hp li nhng hiu bit ca ngi xa v
nay, c phn tch, bnh ging vi cc dn chng minh ha cho d hiu, d nh.
Kinh Dch t xa ti nay ch thuc v Phc Hy - H V Vn Vng Chu
Cng n v Khng T .
Chc chn cun sch ny cn nhiu thiu st, mong cc ng nghip v bn
c xa gn ch gio v gip cun sch ngy cng hon thin hn.
H ni, ma thu 2006
Tc gi

K HIU VIT TT TRONG SCH KINH DCH DIN GING

I- K hiu tn 14 kinh mch, tn huyt v dng th t s La m cho cc ng kinh
1- Kinh Th Thi m Ph: I
2- Kinh Th Dng minh i Trng: II
3- Kinh Tc Dng minh V: III
4- Kinh Tc Thi m T: IV
5- Kinh Th Thiu m Tm: V
6- Kinh Th Thi Dng Tiu Trng: VI
7- Kinh Tc Thi Dng Bng Quang: VII hoc BQ
8- Kinh Tc Thiu m Thn: VIII
9- Kinh Th Quyt m Tm Bo: IX
10- Kinh Th Thiu dng Tam Tiu: X
11- Kinh Tc Thiu dng m: XI
12- Kinh Tc Quyt m Can: XII
13- Mch c: XIII
14- Mch Nhm: XIV
Huyt chnh: dng s La m tn kinh cng s th t A rp cho huyt nh
huyt Trung ph thuc kinh Ph: I-1, huyt Ngoi quan thuc kinh Tam Tiu: X-5,
huyt Chiu hi thuc kinh Thn: VIII-6.
II- Cc k hiu vit tt khc:
- Kinh dng: D, kinh m: , TCN: trc cng nguyn, B: ng bc, N: ng
nam, TB: ty bc, TN: ty nam, LQBP: Linh Quy Bt Php, HTL: Hi Thng
Ln ng. TTBQ: Tin Thin Bt Qui, HTBQ: Hu Thin Bt Qui.
- Cn, Ly. l qu Cn, qu Ly hoc tng ca qu Cn, Ly nh Cn tri, Khn
t, Tn l gi l g, oi l m hoc Cn cha: Cn v nh cha, Tn l trng n,
Chn l trng nam, Khm l trung nam
- Khi ni v tnh ca qu thng hay ni hoc vit tt, chng hn nh: Cn th
cng quyt, mnh lit, oi th vui v, p lng, Ly th sng sa, trng rng, Chn
th ng, cng rn, Tn mm mi thun ha, Khm th him, Cn ngi im, dng li,
Khn thun ha l ni v tnh ca cc qu :
V d: khi vit: oi p lng m lm Chn ng theo th phi hiu l v tnh
ca qu oi l p lng, tnh qu Chn l ng nn p lng th ng theo.
- Khi vit ho 6 l ho lc hay cn gi l ho m, ho 9 cn gi l ho cu hay
ho dng, v d ho 6 ngi 5 th phi hiu l ho lc ng hay ho m ngi 5, ho 9
ngi 2 l ho cu nh hay ho dng ngi 2. V s ca ho th ho m l s 6, ho
dng l s 9, cn khi vit l ho 1, ho 2, ho 3, ho 4, ho 5, ho 6 l c ch
rng l ho s 1 ngi 1, ho s 2 ngi 2, ho s 3 ngi 3, ho s 4 ngi 4,
ho s 5 ngi 5, ho s 6 ngi 6. Ho 6 c hai , mt l ho m, ho lc, hai l
ho s 6, ngi trn.

Phn 1

C S CA KINH DCH
I. I CNG V KINH DCH
I.1. nh ngha ch Dch
Kinh l quyn sch. Dch l s chuyn dch, l s bin i. Ni mt cch nm
na v cho d hiu th Kinh Dch l mt quyn sch ni v cc s bin i trong ton b
th gii quanh ta.
Ch Dch gm c 3 ngha: Bt Dch, Giao Dch v Bin Dch.
-Bt Dch: chng c g thay i c, m dng trai gi gp nhau m khng giao
nhau th chng c kt qu g xy ra. Cn vn l Cn, Khn vn l Khn
-Giao Dch: l s trao i, tho lun gia cc s vt v hin tng:
Cn giao Khn th ra Tn, Ly, oi
Khn giao Cn th ra Chn, Khm, Cn
-Bin Dch: l kt qu ca giao dch. Khi c s giao dch, ging nh s mua
bn. Khi mua nh, nu ngi mua khng mun mua, ngi bn khng mun bn th
nh vn ca ngi bn, tin vn ca ngi mua, chng c g xy ra c. Khi hai nh
bn mua gp nhau th c giao dch, l s mc c. Cuc giao dch xong l gy nn
s bin dch, l kt qu ca s bt dch mi, ngi mua tr thnh ch s hu ngi
nh, cn ngi bn tr thnh ch s hu ca mt mn tin tng ng.
Do ch Dch bao gm c ba ngha, trong bin dch l quan trng nht nh
trong trit hc vn thng ni, vn ng chnh l phng thc ca tn ti.
Ngoi ra cn c nhiu cch gii thch khc nhau nh con thn ln thay i mu
sc 12 ln trong mt ngy, hoc nh s dch chuyn ca mt tri v mt trng.
I.2. Ngun gc Kinh Dch:
Khi thy l Phc Hy ( 4477-4363 TCN ) cn gi l o Hy, Thi Cao hay Thi
Ho tm ra H khi trng thy con long m ni ln trn sng Hong H, nh vua ghi
li nhng chm trn lng con long m ging nh mt bc ha ca sng Hong H,
trn c s , sau ny Vn Vng xy dng nn Hu Thin Bt Qui.
Khong hn 2000 nm sau, Vua H V ( 2205-1766 TCN ) khi i tr thy trn
sng Lc tm thy trn lng con ra cng c mt bc hnh c bit gi l Lc Th.
T ng tm ra nhiu ng dng, mt trong ng dng quan trng nht l cu tr hng
phm. Hn 1000 nm sau, Chu Vn Vng, vo khong ( 1144 nm TCN ) trong khi
nm ngc Du L xp li qu Dch ca Phc Hy v vit thon t cho qu. Sau
Chu Cng n l con ca Chu Vn Vng t li cho tng vch mt hay cn gi
l ho t gm c 384 ho ca 64 qu. ng gn cho mi ho mt ngha ngn gn
mang tnh trit l hoc s lnh d, tt xu. Chu Vn Vng c ti 100 ngi con,
ngi con u l B p Kho, ngi con th hai l Chu V Vng, ngi m sau ny
tiu dit nh Thng-n v lp nn vng triu nh Chu, ngi con th t l Chu
Cng n hay cn gi l Chu Cng, ngi vit tip Kinh Dch ca cha v ngi con
8

th 100 ca Chu Vn Vng l Li Chn T. Ngi con ny, trn ng v kinh, Vn

Vng nht c, ng nhn nui v t tn l Li Chn T ngha l a tr c sinh
ra sau ting sm n.
V cc thon t v ho t ca Vn Vng v Chu Cng qu vn tt v nhiu
cu l lng, kh hiu nn Khng T ( 551-479 TCN ) vit Thp Dc (mi cnh )
nhm gii thch ngha thon t v nhng cu l lng kh hiu trong Kinh Dch. V
vy tin nho mi v thp dc ging nh mi cnh chim bay bng, c ni Kinh Dch
n y l hon tt v c th pht huy c ht ngha ca n.
THP DC GM
1. Thon Thng Truyn
6. H T H Truyn
2. Thon H Truyn
7. Vn Ngn Truyn
3. Tng Thng Truyn
8. Thuyt Qui Truyn
4. Tng H Truyn
9. T Qui Truyn
5. H T Thng Truyn
10. Tp Qui Truyn
Sau Khng T chia lm hai thin: Chu Dch Thng Kinh gm 30 qu v
Chu Dch H Kinh gm 34 qu.V vy Kinh Dch do 5 ngi xy dng nn, l:
1. H v Tin Thin Bt Qui ca Phc Hy
2. Lc Th v Cu tr hng phm ca H v.
3. Thon t v HTBQ ca Vn Vng.
4. Ho t ca Chu Cng n.
5. Thp dc gm 10 thin truyn ca Khng T.
Ngoi ra cc sch vit v Kinh Dch rt nhiu, c ti 150 b gm 1761 quyn
ca 158 tc gi nhng tt c u xoay quanh ni dung ca cc tc gi nu trn. Mc d
nh vy, hin nay vn cn tn ti nhiu gi thuyt khc na v ngun gc ca Kinh
Dch.
I.3. Cc loi Kinh Dch:
1. Lin Sn Dch: l sch Dch nh H c t thi Phc Hy.
2. Qui Tng Dch: l sch Dch nh Thng c t thi vua Thn Nng, nng nghip
pht trin nn ly qu Khn lm ch.
3. Chu Dch: l sch Dch nh Chu, l thi Chu Vn Vng, Chu V Vng
khi nghip, lc ny trnh khoa hc pht trin nn ly qu Cn v Khn lm ch.
Trong T Kh Ton Th Lin minh Mc Lc c 4 b: Kinh, T, Tp, S th Kinh Dch
c xp vo b Kinh. Ngy nay trong cc Y vn khng cn nhc ti Lin Sn Dch
v Qui Tng Dch na m tt c cc sch v Dch ch ni v Chu Dch m thi, I.4. B
cc ca Kinh Dch:
1. B cc theo c truyn:
- Chnh kinh gm Chu Dch Thng Kinh t qu Cn ti qu Ly ( 30 qu ) v
Chu Dch H Kinh t qu Hm ti qu V T ( 34 qu )
- Phn Dc Truyn c 6 truyn ca Khng T.
2. B cc theo l thin, nhn, a:
- Giai on Cn Khn: l hai qu tng trng cho tri t, l cha m mun loi,
l giai on tin thin
9

- Giai on Hm Hng: l giai on hu thin thuc v con ngi m tiu biu l

mi quan h nam n, v chng. Nh Hm m thin a cm nhi vn vt ha sinh, nh
Hng m t thi bin ha nhi nng cu thnh.
-Giai on k t v v t: k t l vic xong, sang sng, gip nhau. V
t l cha xong, cha sang sng, cha gip nhau v v vy mi ni tip mt vng Dch
mi, tun hon nh nm thng, nh i ngi ging nh mt chic vng ngc khng
c im ni ( chu nhi phc th, nh hon v oan ).

II. QUAN IM CA NHO GIAV KINH DCH

Theo Trnh Di, gi l Dch mi c l, nu nh xp t nht nh th c ci l g?
Cuc bin i ca tri t m dng cng nh hai tht ci xay, ln xung y vi,
cng mm cha tng dng ngh. Dng thng hu d, m thng bt tc cho nn
mi khng u nhau. V nh ci xay quay, rng ca n phi khng bng nhau,
khng bng nhau th s sinh ra hng vn s bin i.
Trong Kinh Dch ch ni v l tro tr, i li, ln xung. Lm Kinh Dch t tri
t, ti sng cho n cy c, su b nh nht, khng c ci no m khng thch hp.
L lun l v hnh, cho nn ngi ta mn tng t r l, l hin li th c th do
li m bit tng. V vy ni rng Hiu c ngha ca n th s s bn trong .
Xem Kinh Dch phi bit thi. Tt c su ho ai ai cng c th dng, ng thnh
c ch dng ca ng thnh, ng hin c ch dng ca ng hin, ngi thng c ch
dng ca ngi thng, k c hc c ch dng ca k c hc, vua c ch dng ca
vua, ti c ch dng ca ti, khng u l khng thng sut.
Chu Hy ni rng: lc u thnh nhn lm ra Dch ch l nga xem ci xt thy
rng, y khong tri t khng c ci g khng phi l l mt m, mt dng, c l y
th c tng y, c tng y th s ca n t bn trong. Chng nhng H , Lc
Th nh th m ci gi l s kia cng ch l nhng ch chia hn, chng mc mc
nht nh. c dng th l, c m th chn, cn o thnh nam, khn o thnh
n, cc vt u th. H , Lc Th l th kho hn, r hn m thi. Thnh nhn lc
u vch qu ch vch mt vch l hnh dung kh dng, vch mt vch chn
hnh dung kh m. Nhng h c hai th lin c bn, h c bn th lin c tm v c th
ln lt cc ho vch xut hin ti 64 qu vi 384 ho. Trong khong tri t ny cn
c ci g khc na m ch l hai ch m dng m thi. Bt k vic g u khng th
no la c hai ch m dng. Hy coi trng thn th mnh, h m mt ra, chng l
m th l dng, chng l nhn th l ngha, chng cng th mm. T mnh mun lm
thng ln th l dng, h m thu li, li li th l m. Cng bn hc tha xa, ngi
hc tip th thnh thy, ngi hc t hn th lm th m s c hc khc vi s khng c
hc ch: ngi c hc th c ngi t hc nui v c lnh o ngi t hc,
ngi t hc hoc khng c hc th phi nui ngi c hc v b ngi c hc sai
khin. L m dng l vy, nhng nu ch mt m mt dng th cha cai qun mi
l, v vy thnh nhn mi xoay xo m dng thnh 64 qu vi 384 ho.
10

Dch ch l m dng giao i. Trong Dch, cc bc tin nho u mn chuyn

h khng t ra. Nu qu m ni thng ra th ch c mt vic. Ch c cch ni bng
tng th lc chim nghim mi c nhiu vic ng c vo .
Kinh Dch l sch v ngi qun t m lm ra hay cn gi l sch ca ngi
qun t. K tiu nhn ly bng tiu nhn m xt on th khng lm sao hiu c.
Tin nho ( cc bc tin bi v nho hc ) ni: Kinh Dch ch mu tnh cho ngi qun
t, khng mu tnh cho tiu nhn. Li ni y tht chnh xc. Ngy nay hc Dch, ta
nn chia lm 3 bc m coi. Bc mt l Dch ca Phc Hy ch ct dng vo vic bi
ton, khi vch qu, Phc Hy ch c ho dng, ho m, vch lin, vch t, ch u c
nhiu vn t ngn ng. Ch c qu y th c tng y nh qu Cn c tng l tri,
qu Khn c tng l t. Bc hai l Dch ca Vn Vng v Chu Cng n chia
thnh 64 qu v ch thch li qu, li ho nhng vn mang mu sc bi ton. Bc ba l
Dch ca Khng T, chnh l Thp Dc, Khng T vit truyn ch gii v li
thon, v tng s, v ch trng v tu thn x th trong o lm ngi qun t.
Ngy nay nhiu ngi khi ni v Kinh Dch, c khi h cha hiu c tng ca Cn
Khn m ni v ci l ca Cn Khn.
Khi coi Dch, cn ch khi cha vch qu, cc ho dng, ho m vn im lng,
khng ng, mng gin, bun vui cha pht tit, n ch l ci rt rng, rt tnh . n
khi vch qu, khi tng s hin ra mi ni ln rt nhiu o l v s lnh d. Cho nn
Kinh L chp rng: khit tnh tinh vi l gio ho ca Kinh Dch .
Kinh Dch l th sch t s h khng m lm ra. Kinh Thi tht c nhn tnh mi
lm ra cc vn th bt h. Kinh Th tht c chnh s mu m mi lm ra sch y. Kinh
Xun Thu ch chp li cc s kin lch s ca thi Hu Chu. Cn Kinh Dch th khng
c cc s kin qua m ch do t s h khng lm ra theo l l ca m dng tri
t. Trc khi c ho vch, Kinh Dch ch l mt th hn nhin, con ngi ta l
mt tm lng yn lng nh t, n khi c ho vch ngi ta mi thy ho vch y c
ngha nh th no nhng m vn theo ci ngha rt m h nhng cng rt gn gi
ging nh khi ta n mt vng t mi, lc n th cha c n tng g nhng khi xa
n, chia tay n, th vng qu y, vng t y tr nn mt phn ca cuc i ta.
Kinh Dch kh xem khng ging nh sch khc, Kinh Dch ni v vt no
khng phi tht l vt y nh ni rng m chng ai thy rng u hoc trong ngnh Y
hc c truyn ni thn m chng phi l thn. Cc sch khc thng ni th no th
tht l th y, hiu l hiu, nhn l nhn. Trong Kinh Dch c nhiu ch khng sao hiu
c. Kinh Dch kh xem, khng ngn ng no c th hnh dung ra c. Bi li ho
ch l ni bng tng, m trong khng g l khng c.
Hc Kinh Dch c th lm cho ngi hc bit c quy lut ca tri t, bit s
hi, tu tnh m theo ng chnh. Hc Dch khng phi khi gp vic mi xem, mi bit
run s m phi c Dch lun lun, trong lc ri, ngm nhng o l trong li kinh so
vi a v ca mnh hin ti th nn sng ra sao?
Dch c 4 iu thuc v o ca thnh nhn:
- ni th chung li
- hnh ng th chung s bin i
- ch c th chung hnh tng
11

- bi ton th chung li chim on ca n

Ci l lnh d, tiu trng, ci o tin lui, cn mt c li. Suy li xt qu
c th bit c s bin i. Ngi qun t khi yn th coi hnh tng m ngm v
li l ca tng, khi hnh ng th coi s bin i m suy on, hiu li m khng t
c th c ch cha c ai khng hiu li m thng sut c ca n bao gi.
cng l ci l ca ngi xa dng tnh ch ng theo l: d bt bin ng vn bin.
Trong Kinh Dch, tin nho cho rng, ho dng l qun t hay n ng, ho m l tiu
nhn hay n b. Ho dng ngi l l qun t c ngi. Ho dng ngi chn l
qun t khng ngi. Ho m ngi chn l tiu nhn bit iu. Ho m ngi l l
tiu nhn lm by.
T xa ti nay ai cng tin rng Kinh Dch l mt b sch kh hiu v ng nh
vy. Ci kh hiu ca Kinh Dch khng phi l t su xa m ti li vn chng chng,
r ri, ng ngn nh li bn ng ct, khng u ui, khng mch lc, c ch cn
khng ng vn php. C cu c th hiu theo my ngha m chng th bo ngha no
l ng, l sai. Tinh thn ca Kinh Dch l ch v khi hiu c Dch ri th c
sch no m khng th hc ni.
Kinh Dch nn c nhng lc trong lng yn tnh mi tm c ngha ca n
v khng nn gi kin ring ca mnh, nu l ngi tng tri th cng lnh hi c
nhiu t su xa ca nhng li kinh vu v trong Kinh Dch. ( lc kho Ng Tt T
v Phan Bi Chu )

III. V TR CA KINH DCH

I VI NN VN MINH PHNG NG
III.1. i cng:
hiu c v tr ca Kinh Dch trong nn vn minh phng ng ca loi
ngi, chng ta hy khi qut ha ln lt s ra i cc triu i t xa ti nay v v tr
cng nh tm nh hng ca Kinh Dch trong nn vn ha y, ln lt bt u t
Trung Quc, Nht Bn, Hn Quc v Vit Nam.
Li m u ca b phim truyn hnh: ng Minh Hong c cu: tri qua
bao nhiu trn chin, mi ginh c ngi cu ng ch tn . Cng vy khi xem phim:
Khang Hy Vi Hnh li m u phim c bi ht: tam hong, ng , vn i thin
thu, d dn vi bn . Vy th ngi cu ng l g? ng Minh Hong l ai? Tam hong,
ng l ng vua no? Nhng ng vua y c nh hng g ti Kinh Dch?
III.2. S lc v cc triu i phong kin Trung Quc:
Lch s loi ngi c t hng vn nm trc y, kh c s kin no c
ghi li c th, ngay nh sch v v t liu lch s ghi li cng ch c chng mc. C
nhiu ti liu khc nhau v cch nhn nhn s vic cng khc nhau, nht l cc ng vua
thi tin s thc ra ch l cc t trng, cng lao ng cng b lc ca mnh, chng
hn nh vua V i tr thu sng Lc, lao ng vt v 18 nm tri, i qua nh m
12

chng c thi gian v nh ch u c nh sch khc ni l vua V nhn i chi sng

Lc, nhn thy con ra m tm ra Lc Th.
S sch ghi li cc triu i u tin Trung Hoa l tam hong, gm c vua:
Phc Hy, Hong , Thn Nng. Phc Hy c t nm 4477 trc cng nguyn, l
ngi tm ra H v vch qu, nhng kin thc u tin trong Kinh Dch. Hong
vi K B ni ting trong Ni Kinh T Vn v vua Thn Nng rt gii trong cng vic
nng nghip v dng thuc. Tng truyn khi th gian mc bnh dch, vua Hong
sai vua Thn Nng mang thuc xung cha cho nhn dn thot khi cc bnh dch
him ngho.
Cc v vua trong thi thng c rt gn gi vi nhn dn, cng n, cng , cng
lm vi nhn dn, vua Phc Hy dy dn cy cy, t tng qu m ch ra cng c lao
ng, nhn vo qu Bt Thun Ly m ch ra li bt c, thy qu Phong Thy Hon c
tng g trn nc m o cy lm thuyn, thy tng qu Ha Phong nh lin ch
ra ci vc nu chn thc n. Nh vua nhn thy qu Phong Li ch, trn l qu Tn,
di l qu Chn. Tn l m mc, Chn l dng mc, g trn th i, g di th
ng nn o g cng lm li cy, un g mm lm cn cy cho nhn dn cy
rung.
Cng c ti liu ghi rng, tam hong khng ch c Phc Hy, Hong , Thn
Nng m cn c N Oa, Chc Dung v Toi Nhn na. Cn 5 ng vua sau ny, c
sch ni l ng Nghiu, Ngu Thun, H V, Xuyn Hc v Thiu Ho, cn sch
khc li cho rng l Phc Hy, Hong , Thn Nng v Nghiu Thun. C sch
khc cn ni c c Cc v Thiu Hiu.
V thi ng , s sch ni nhiu v cch cai tr ca Nghiu v Thun, hai v
vua ny thng dn nh con, ng cam cng kh vi dn v khi truyn ngi th tm
ngi ti truyn ch khng truyn ngi cho con. Chuyn k rng, khi bit Ha Do
l mt ngi ti, nh vua mun truyn ngi cho nhng Ha Do a cuc sng t do,
khng mun rng buc vo quyn lc, ng rt bc mnh v trt nghe phi li ni
bn bn ra sui ra tai, khi So Ph ang cho tru ung nc gn , khi nghe
bit chuyn, So Ph bn dt tru i ung nc ni khc, l do ch v, nc sui
nhim phi li ni bn y ri. c phi chng l s cao o ca k s!
Trong thi Nghiu Thun hay xy ra lt li, vua bn sai ng Cn l b ca ng
V i tr thu, v khng hiu nn ng Cn ch bit ngn nc m khng bit khi dng
chy cho nc thot i, l lt ngy cng nng thm. Nh vua bt ti ng Cn v sai
con l ng V i tr thu thay cha, sau gn hai chc nm rng vt v, ng V tr thu
thnh cng v c nh vua truyn ngi, lp nn vng triu nh H v l v vua u
tin ly tn hiu l H V. n cui i nh H, vua Kit v o nn nh mt c .
c Y Don gip sc, Thnh Thang lt nh H v lp nn nh Thng ko di
hn 500 nm gm 28 i vua. i u l vua Thnh Thang, i 28 l Tr Vng n
Th m cn gi l nh n, triu i ny lin quan ti s tch Thnh Ging Vit Nam.
Trong giai on ny, thi s nh n l Vn Trng hay i nh gic ni xa, triu chnh
do hai i thn Vu Hn v B Trng khuynh o lm Tr Vng n Th chm m
trong m mui, tin gian thn, git t tng T Can, nghe li t K lp ra nhiu cng
c tra tn git hi lng thn, lp k git Ty B Hu C Xng m sau ny l Vn
13

Vng, ngi c cng sp xp Kinh Dch v Hu Thin Bt Qui. Cui cng Tr

Vng n Th v nh Thng n cng b tiu dit bi V Vng l con th hai ca
Vn Vng v lp nn nh Chu. Nh Chu c hai thi k: Ty Chu v ng Chu, cui
i nh Chu lon lc lin min, ch hu xu x nhau v trong lch s ghi li cc s
kin m mu trong thi Xun Thu Chin Quc. Cui i Chin Quc, lch s ghi li
chin cng ca Tn Doanh Chnh tiu dit 6 nc ch hu v thng nht Trung Quc
thnh nh Tn. Nh Chu mnh ho, nh Tn dit nh Chu nn nh Tn mnh thu,
chin cng oanh lit, xng ng vi ngi Hong cho nn v vua tr tui Tn Doanh
Chnh ln ngi Hong v t tn hiu l Tn Thu Hong . Mt thuyt khc cho
rng v bin gii nh Tn c mt con sng ln, nc su thm thm v nc cng su
th cng thy mu en. Do mu en l mu ca thu. Thu li l do s 1 ca tri
sinh ra. V vy nh Tn mng thu v do thu c mu en nn qun o qun Tn, c
ca qun Tn u c mu en. Nh Tn l nh nc tp quyn phong kin u tin ca
Trung Quc, bi v cc triu i trc , sau khi ginh c chnh quyn thng ct
t phong vng. l c s cho cc lnh cha ct c tng vng mt v nhiu khi
khng nghe lnh ca chnh quyn trung ng. Nhn thy iu nguy him , Tn Thu
Hong khng ct t phong vng cho anh em, con chu m tp trung ton b t ai
v quyn lc vo chnh quyn trung ng, chia t nc ra thnh cc qun huyn v
cc hnh thc chnh quyn cn tn ti cho ti by gi.
Nh Tn thc hin chnh sch h khc, t sch, chn nh nho nn ch duy tr
c mt i vua v b Hng V Lu Bang tiu dit . Cui cng Lu Bang thng
nht c t nc lp nn nh Hn, cui i nh Hn l thi Tam Quc v ln lt
cc triu i thay th nhau nh nh Ngu nh Tu nh ng nh Tng nh
Minh v cui cng l triu i nh Thanh vi 13 i vua k tip. i u l N Nh
Cp T Anh Minh Hong cho ti i vua cui cng l vua Ph Nghi.
Trong cc triu i, triu i no gn b vi dn, ly dn lm gc th tn ti lu
di nh thi tam hong, ng . chnh l o, cn triu i no tn ti bi s
n p h khc, bt buc dn theo m khng do s t nguyn ca h th s b sp
nhanh chng. chnh l con ng B o.
III.3. V tr ca Kinh Dch i vi nn vn minh phng ng:
III.3.1. Ti Trung Quc:
Khong trn 500 nm trc cng nguyn, xut hin Khng T ( 551- 479 TCN )
l ngi sng lp ra o nho, sau cn nhiu nh nho khc nh Mnh T, Tun T,
Co T, Trnh Di, Chu Hy trong cc i nh Tn, nh Hn v nh Tng,.... Cc nh
nho ny c nhiu cng sc trong vic xy dng nho gio v Kinh Dch.
Cc tc phm gm t th, l 4 cun:
-Lun Ng: chp li Khng T ni vi hc tr
-i Hc: l sch dy v o lm quan
-Mnh T: ghi chp li ca Mnh T vi hc tr v cc bc vng hu
-Trung Dung: l sch dy v o lm ngi phi nn n nh th no.
Trong cun Lun Ng l quan trng nht c dch ra ting Vit. Cc tc
phm ni ting sau l ng kinh gm:
-Kinh Thi
14

-Kinh Th
-Kinh L
-Kinh Xun Thu
-Kinh Dch
Ngoi ra sau ny cn c Kinh Nhc na, trong Kinh Dch l mt cun sch
kh xem nht ta nh l mt cun thin th.
III.3.2. Ti Nht Bn:
Cho ti nay, trong ngn ng v ch vit ca ngi Nht c khong 2500 4000
t gc Hn c, ngi Nht hin nay a s theo nn vn minh phng ty, tuy vn ch
gi gn bn sc dn tc nhng s nh hng ca nho gio vn cn th hin trong y
hc, trong v hc, v cc ng kinh v huyt o. Ngi Nht ch to ra cc my
d huyt, my d loa tai v cc loi kim chm cu. Th m Kinh Dch li l c s ca
nho gio v y hc, t ta c th thy Kinh Dch cng c nh hng t nhiu ti nn
vn minh ca ngi Nht.
III.3.3. Ti Hn Quc:
S c ni rng, sau khi V Vng ln ngi c mi C T l hong t nh n ra
gip nc nhng C T khng chu nn V Vng cho ng ra Triu Tin lp mt
nc ring. iu ny c th l gii ti sao ngi Hn rt a chung Kinh Dch, c Hn
Quc c thi cc gia, bn bn l bn qu Cn, Khn, Ly, Khm v hc thuyt
T Tng c ngi Hn c bit coi trng. Nn y hc c truyn ca Hn Quc pht
trin mnh, ngi Hn thch cha bnh bng thuc dn tc v rt tin vo chm cu,
iu ny chng ta nhn thy trong cc b phim nhiu tp: nng Chang Km v
Thn Y H Jun, cc dc liu qu nh nhn sm, linh chi c mt khp ni trn th gii.
III.3.4. Ti Vit Nam:
S giao lu v vn ha gia hai dn tc Vit Nam v Trung Hoa c t hng
nghn nm nay. Ngi Vit nh hng nhiu v nho gio, pht gio ca Trung Quc
trong vn ha, khoa hc v y hc, ngay cung nh Hu cng c xy dng theo Lc
Th, cc k thi c cng theo ch trng nguyn, bng nhn, thm hoa, tin s, cc
thy thuc Trung Quc sang Vit Nam cha bnh nh ng Phng, Lm Thng, khi
nc ta b nh Minh xm lc th chng v vt ca ci, sch v, thuc qu nh trm
hng, t gic, thm ch chng cn bt c s phu v danh y Vit nam v nc, chng ta
cn nghe vng vng u y cu ni bun nh thng da dit ca i danh y Thin s
Tu Tnh: ai c v Nam, cho ti v vi .
chnh l s giao lu tuy bt buc nhng d sao cng l s trao i gia hai
nn vn ha v y hc. Mt trong nhng danh y ni ting ca Vit Nam l Hi Thng
Ln ng L Hu Trc, ng l ngi tinh thng y l v c cng vn dng Kinh Dch
vo trong y hc, iu ny c ni r trong b sch s Hi Thng Ln ng Y
Tng Tm Lnh, ngoi ra chng ta cn thy Kinh Dch c ng dng trong thin vn,
lch ton, kin trc v nng nghip. T y chng ta thy r c v tr v tm nh
hng rng ln ca Kinh Dch trong nn vn minh phng ng ca loi ngi nh
th no!

15

IV. MT S KHI NIM TRONG KINH DCH

IV.1. Qu: cn c tn gi khc l qui
C 2 loi qu:
-Qu n cn gi l qu 3 vch hay n qui
-Qu kp cn gi l qu 6 vch hay trng qui
V d: qu Cn n
qu Cn kp

IV.2. Ho: l tng vch trong qu, vch chn l ho m, vch l l ho dng
V d: ho dng
, ho m
IV.3. S ca ho: theo H c 5 s sinh l 1, 2, 3, 4, 5. Tng cc s dng l 1 + 3 +
5 = 9, tng cc s m l 2 + 4 = 6. V vy 9 l s ca ho dng v 6 l s ca ho m.
S 9 v 6 cn gi l lo dng v lo m.
IV.4. Ngi ca cc ho trong qu: mt qu kp c 6 ho: ho s, ho nh, ho tam,
ho t, ho ng v ho thng, nh s th t t di ln trn, ho 1 ngi 1 cn gi l
ho s, ho 2 ngi 2 cn gi l ho nh, ho 3 ngi 3 cn gi l ho tam, ho 4 ngi 4
cn gi l ho t, ho 5 ngi 5 cn gi l ho ng, ho 6 ngi 6 cn gi l ho thng.
V d:
qu Cn

qu Khn

Ho s qu Cn gi l s cu, ho nh qu Cn gi l cu nh, ho tam qu Cn

gi l cu tam, ho t qu Cn gi l cu t, ho ng qu Cn gi l cu ng , ho
thng qu Cn gi l thng cu.
Ho s qu Khn gi l s lc, ho nh qu Khn gi l lc nh, ho tam qu
Khn gi l lc tam, ho t qu Khn gi l lc t, ho ng qu Khn gi l lc ng,
ho thng qu Khn gi l thng lc.
16

Ngi qu Cn:
-Ngi 1: s cu tng ng vi th dn
-Ngi 2: cu nh tng ng vi cc bc trung phu, t mc
-Ngi 3: cu tam tng ng vi cc bc quan khanh, i phu
-Ngi 4: cu t tng ng vi cc v i thn
-Ngi 5: cu ng tng ng vi ngi vua
-Ngi thng: thng cu: tng ng vi tri, cc bc nguyn lo.
Chnh v vy trong vn hc Trung Hoa, khi ni ti ngi vua, ngi ta hay ni
l ngi cu ng ch tn hay cn gi l ngi tri. Trong cung nh Hu c 9 nh
ng, xp thnh hai hng b quan vn v, nh th 9 gia to nht l biu tng ca
nh vua, xp theo hnh di y:

V th, khi nh vua ni v iu g, iu nh php lnh: qun bt h ngn, nht

ngn cu nh, t m nan truy ( vua khng ni a vui m li ni ca vua mt li cng
nng nh chn ci nh ng, bn con nga cng khng theo ni ), chnh cng l
o ca ngi qun t.
IV.5. S kt hp vi ngi, th ( thi ), ngi:
Dch ni: ho dng l qun t hay n ng, cn ho m l tiu nhn hay n b
-Ho dng m gp ngi l l qun t c ngi, y l s cu, cu tam v
cu ng th ch c cu ng v cu tam l c ngi thi cn cu nh, cu t, thng
cu l qun t khng ngi, l qun t cha gp thi vn.
-Cn ho m m gp ngi chn l tiu nhn bit iu, l cc ngi lc nh, lc
t, thng lc. Ho m m ngi l l tiu nhn lm by nh s lc, lc tam v lc
ng. y ch ch nhiu ti ngi lc tam v lc ng thi, phn ny s trnh by sau
khi ni v qu Cn, Khn. Kinh Dch ca Vn vng, Chu Cng ch trng vo bi
ton, phn ca Khng T ch trng cch tu thn x th. Th l thi k, v nh qu
Thi l thi k hanh thi, qu B l thi k b tc..,hoc ho s l thi k u, ho
thng l thi k cui. ng l ho ny vin tr cho ho kia nh ho s ng ho t, ho
nh ng ho ng, ho tam ng ho thng nhng vi iu kin hai ho ny phi khc
nhau nh ho ny dng th ho kia phi m v ngc li. Ngi l bn thn k xem
bi a v no, thi k no v nh ho s qu B tc l th dn trong thi b tc, ho
ng qu Thi l ng vua trong thi hanh thi.
IV.6. S ca qu: Cn s 1, oi s 2, Ly s 3 , Chn s 4, Tn s 5, Khm s 6, Cn
s 7, Khn s 8
IV.7. S ca T Tng: thi dng ngi 1 s 9, thiu m ngi 2 s 8, thiu dng
ngi 3 s 7, thi m ngi 4 s 6. Chng ti s trnh by thm phn t tng
.IV.8. Thi cc: theo Lo T: ngun gc ca v tr l o. Trn b sng Hong H,
Khng T v Lo T m o. Khng T mi hi Lo T: tha thy thi cc l g?
Lo T ni rng: c mt vt do hn hp m thnh, n sinh ra trc tri t, va trng
khng, va yn lng, ng mt mnh m khng bin ci, c th lm m ca thin
17

h, ta khng bit tn n l g, phi t tn ch cho n l o, ch c bin ng l thuc

tnh ca n . Nh vy chng ta thy khi nim o ca Lo T mang trong lng
ch o y hai mt i khng l m v dng, Khng T khng dng ch o m
dng ch Thi cc ch ci bt u ca v tr. Do ta c th hiu o cn c th
gi l Thi cc.
IV.9. Lng nghi
Trong Thp Dc ( mi cnh ), quyn 5 vit: Dch hu thi cc, th sinh lng
nghi, lng nghi sinh t tng, t tng sinh bt qui. T v cc l lc v tr cn
trong ci h v cha trong n thi cc ri, thi cc ng thnh dng, thi cc tnh
thnh m v vy v cc sinh thi cc, thi cc sinh lng nghi, l dng nghi v m
nghi.
Dng: ng, nng, sng, trong, nh ni ln thnh tri. Dng sinh ra phng
bc, bn tri ch dng v c biu hin bng mt vch lin (
)
m: lnh, tnh, c, ti, nng chm xung thnh t. m sinh ra phng nam ,
bn phi ch m v c biu hin bng mt vch t (
)
T v cc bin thnh lng nghi

IV.10. T Tng

18

Ly v d trong mt ngy, t na m n tra thuc tri, thuc dng; t tra

n na m l phi, l m; t 6h sng ti 18h chiu l ngy thuc dng; t 18h ti
ti 6h sng l m thuc m.
+Nh vy t 6h sng ti 12 gi tra l dng trng dng
ta gi l thi
dng, ngha l ni dng kh dy c v trm khp ni.
+T 12h tra ti 18h ti l m sinh trong dng
ta gi l thiu m,
ngha l m cn non yu.
+T 18h ti 0h l m trong m, m kh dy c, en v ti, ta gi l thi m
.
+T 0h ti 6h sng, kh nht dng pht sinh, l dng sinh trong m, dng
cn non yu, ngi ta gi l thiu dng
.
Mt nm cng vy, mt ngy cng vy, mt i ngi cng vy, l quy lut
sng, tra, chiu, ti, l quy lut sinh trng thu tng, sinh lo bnh t. chnh l
t tng.
Vch lin (
) c gi l dng nghi , vch t (
) c gi l m
nghi, nu chng hai vch ln nhau th gi l l tng
Trn vch dng thm vch dng gi l thi dng
Trn vch dng thm vch m gi l thiu m
Trn vch m thm vch dng gi l thiu dng
Trn vch m thm vch m gi l thi m

T chng ta nhn thy:

Thi dng ngi s 1 nn s ca n l
Thiu m ngi s 2 nn s ca n l
Thiu dng ngi s 3 nn s ca n l
Thi m ngi s 4 nn s ca n l
Nh vy:
Lo dng s 9
Thiu dng s 7 u l s l
Lo m s 6
Thiu m s 8 u l s chn

10 1 = 9.
10 2 = 8.
10 3 = 7.
10 4 = 6.

19

Trong cc qu ngi ta dng s cu v s lc bi v l lo dng v lo m.

Gi th bin cn tr th khng bin, lo m v lo dng l m v dng pht trin ti
cc nn d bin hn thiu dng v thiu m. chnh l s ca ho ni mc
3 v s ca ho.

IV.11. Triu: ngha l im bo hay cn gi l li chim, chng ti tham kho Dch

hc ca L Gia.
IV.12. Khi xem qu, nu trn di ng nhau, l qu tt
V d: ho 5 dng cng ng vi 5 ho m l tt, ngoi ra ho 2 v ho 5 u
trung chnh. V d : Qu Thu a T

Hoc ho 5 l m mm ng vi 5 ho dng cng tt nh ng vi ngi tn m

mm mng, trn di ng nhau th d ch trung m khng chnh cng tt.V d: qu
Ho Thin i Hu

Thon t v dch ngha c trch nguyn vn t Kinh Dch do Ng Tt T

ch gii v bin dch t bn gc l sch Chu Dch. Nhng ch kh din t, chng
ti vn dng cch gii thch ca Phan Bi Chu, Nguyn Hin L v Nguyn Hong
ip trn c s kho cu hai tc gi trn

20

V. S TO THNH BT QUI
V THUYT LC T CA VN VNG
H T Thng Truyn vit: v cc sinh thi cc, thi cc sinh lng nghi,
lng nghi sinh t tng, t tng sinh bt qui, bt qui lay ng thnh lc thp t
qui gm 384 ho.
M hnh to thnh bt qui

S xp t to nn bt qui c mt quy lut, chng ln qu theo th t c mt

m li mt dng nh:
-Trn thi dng chng ln mt vch dng l qu Cn, chng ln mt vch m
l qu oi
-Trn thiu m chng ln mt vch dng to thnh qu Ly, chng ln mt vch
m to thnh qu Chn.
-Trn thiu dng chng ln mt vch dng to thnh qu Tn, chng ln mt
vch m th thnh qu Khm.
-Trn thi m, chng ln mt vch dng th thnh qu Cn, chng ln mt
vch m th thnh qu Khn.
* Qu Cn cn gi l Cn tam lin l qu s 1
Tng ca qu Cn l tri, l con rng
Tnh ca qu Cn l mnh lit, cng quyt
Tn khc cn gi l thin, l cha
* Qu oi cn gi l oi thng khuyt, l qu s 2
Tng ca qu oi l m ly, l sng, sui
Tnh ca qu oi l vui v, ho duyt
21

Tn khc cn gi l trch, l thiu n

* Qu Ly cn gi l Ly trung h, l qu s 3
Tng ca qu Ly l la, l mt tri
Tnh ca qu Ly l sng, rng
Tn khc cn gi l ho, Ly l trung n
* Qu Chn cn gi l Chn ngng vu, l qu s 4
Tng ca qu Chn l sm
Tnh ca qu Chn l ng
Tn khc cn gi l li, Chn l trng nam
* Qu Tn cn gi l Tn h on, l qu s 5
Tng ca qu Tn l gi, l g, l cy c tho mc
Tnh ca qu Tn l vo, l nhn nhng
Tn khc cn gi l phong, Tn l trng n
* Qu Khm cn gi l Khm trung mn, l qu s 6
Tng ca qu Khm l nc, l my, l ma
Tnh ca qu Khm l him, l dy c
Tn khc cn gi l thu, Khm l trung nam
* Qu Cn cn gi l Cn phc uyn, l qu s 7
Tng ca qu Cn l ni, l i
Tnh ca qu Cn l u li, dng li, li
Tn khc cn gi l sn, Cn l thiu nam
* Qu Khn cn gi l Khn lc on, l qu s 8
Tng ca qu Khn l t, l con tru
Tnh ca qu Khn l thun, ho, hin lnh
Tn khc cn gi l a, Khn cn l m
* V nguyn tc vch qu: vch t di ln trn v t trong ra ngoi
Trong 8 qu th ngoi Cn l qu dng v Khn l qu m th
Tn, Ly , oi l qu m. V dng x m x dng = m
Chn, Khm, Cn l qu dng v dng x m x m = dng.
THUYT LC T CA VN VNG
Khi Vn Vng xp ra th t cc qu cng cha c g r m sau ny Thiu T
mi bn thm. Cn Khn l tri t m cng l cha m. Khn tm Cn ln mt m ra
qu Chn tc l trng nam. Khn tm Cn ln hai m ra qu Khm tc l trung nam.
Khn tm Cn ln ba m ra qu Cn tc l thiu nam.
Cn tm Khn ln mt m ra qu Tn tc l trng n. Cn tm Khn ln hai m
ra qu Ly tc l trung n. Cn tm Khn ln ba m ra qu oi tc l thiu n.
Ti sao Tn, Ly, oi li l l n, bi v Tn, Ly, oi l qu m.
Cng nh vy Chn, Khm, Cn l qu dng nn Chn, Khm, Cn l nam.
Dch ni: c dng th tin, c m th li cho nn thuc v cn o th thnh nam,
thuc v khn o th thnh n. cng l l mt m mt dng m thi.
22

THUYT LC T
Qu Cn l cha

Qu Khn l m

* Qu Khn tm qu Cn ln mt th ra qu Chn :

Qu Khn tm qu Cn ln hai th ra qu Khm :

Qu Khn tm qu Cn ln ba th ra qu Cn :

* Qu Cn tm qu Khn ln mt th ra qu Tn :

Qu Cn tm qu Khn ln hai th ra qu Ly:

Qu Cn tm qu Khn ln ba th ra qu oi :

Theo quy lut th m dng, tri t sinh ra t tng, t tng lay ng m

thnh bt qui, cng chnh l mt gia nh thu nh c y b m, ba con trai v ba
con gi. Ngoi raVn Vng cng chng bn lun g c nhng ti sao m tm b th ra
con trai, b tm m m ra con gi, phi chng l tnh ch ng ca tng c th b v
m?

23

VI. H
VI.1. i cng:
Khng T vit: H xut , Lc xut Th, thnh nhn tc chi, ngha l sng H
xut hin , sng Lc xut hin Th, thnh nhn nhn vo m bt chc theo.
Trong lch s pht trin loi ngi, con ngi hc thin nhin, bt chc mun loi v
sng to ra rt nhiu iu. Bt chc ui con c lm ra bnh li con thuyn, bt
chc con chim v cnh bay trn tri m lm ra cnh my bay, bt chc con h, con
kh, con rn tm ra h quyn, hu quyn, x quyn. Bt chc con vt tm thuc
cha bnh ng dng cho vic iu tr cho con ngi. Vy th y thnh nhn nhn
vo H bt chc cc quy lut ca tri t m thi.
Ngoi ra cn c mt khc, phi chng c nh khoa hc, bc hc ti nng no
tm ra quy lut ca m dng nhng cha uy tn thuyt phc nn mn c
truyn thnh thn m truyn b hc thuyt ca mnh chng? Truyn thuyt tng nu
vic V M Nng mun c nht c ngc ln ngi hong , Tng Giang nh
khc bia ghi tn 36 v chnh tng, 72 v ph tng trn phin l c mn uy tri
m dng c khi ngha ? Nh Vit Nam ta, truyn thuyt k rng Nguyn Tri
tng chm mt vo l cy, L Li vi qun, Nguyn Tri vi thn , kin n mt, l
rng khp ni, dn tin vo mnh tri m ko v u qun sao!? D sao chng na
H vn n su trong k c mi ngi v mi ngi vn tin rng Phc Hy tm
thy n .
Tng truyn vo i vua Phc Hy (4477 4363 TCN ) c con long m xut
hin trn sng H, trn lng ca n c 55 khoy en v trng nh mt bc ha . Nh
vua bt chc nhng chm y v nn mt bc gi l H .

H
24

VI.2. Cc s trong H :
Trong H , pha bc c 1 khoy trng v 6 khoy en, pha nam c 2 khoy
en v 7 khoy trng. Pha t c 3 khoy trng v 8 khoy en, pha hu c 4 khoy
en v 9 khoy trng, gia c 5 khoy trng v 10 khoy en.
Nh vy :
1 hp 6
2 hp 7
3 hp 8
4 hp 9
5 hp 10.
Mt khc cc s vng trong 1, 2, 3, 4, 5 l cc s sinh; 6, 7, 8, 9, 10 l cc s
thnh. Cc khoy en l s chn thuc m, cc khoy trng l s l thuc dng.
Cc s thnh chnh l cc s sinh cng vi s 5 gia.
Trong H c 10 s, t s 1-> 10, tng cc s ca H 1 + 2 + 3+4+ 10
= 55. Nm s l: 1, 3, 5, 7, 9 l s tri biu hin bng khoy trng.
Nm s chn: 2, 4, 6, 8, 10 l s t biu hin bng khoy en
Tng 5 s tri = 25
Tng 5 s t = 30
Tng s tri + s t = 55 tng ng vi 55 khoy trn H .
VI.3. H ng dng trong ng hnh:
Khi hc v ng hnh m cha hc qua H , ngi c ch chp nhn s xp
t mt cch my mc m khng gii thch c ti sao li quy np cc s vt v hin
tng vo ng hnh nh vy.
S nghin cu v H , Lc Th s gii thch r rng v i vo bn cht ca s
vt.
Theo Chu Hy thin nht sinh thu, a lc thnh chi. a nh sinh ho, thin
tht thnh chi. Thin tam sinh mc, a bt thnh chi. a t sinh kim, thin cu thnh
chi. Thin ng sinh th, a thp thnh chi, ngha l: tri ly s 1 m sinh hnh thy,
t ly s 6 m lm cho thnh. t ly s 2 m sinh hnh ha, tri ly s 7 m lm cho
thnh. Tri ly s 3 m sinh hnh mc, t ly s 8 m lm cho thnh. t ly s 4 m
sinh hnh kim, tri ly s 9 m lm cho thnh. Tri ly s 5 m sinh hnh th, t ly
s 10 m lm cho thnh.
Nh vy tri sinh th t thnh, t sinh th tri thnh. l l sinh thnh ca
to ho. u tin khi tri t nh ngi, cn khn xc lp th hnh u tin sinh ra phi
l nc. Cho nn tri ly s 1 m sinh hnh thu, t ly s 6 m lm cho thnh. iu
ny cn c ngha na l thu chnh l gc ca con ngi v v tr, cng l thin thu
hay l thin qu ca i ngi. Thu do s 1 sinh ra, s 1 l s tri, m nhm qu li
ng ti hnh thu. Vy ni ti thin qu l ngi ta ni ti nc ca tri cho, l gc
ca v tr v con ngi. Trong ng hnh v H th thu phng bc.
Sau khi c nc th t ly s 2 m sinh hnh ho, tri ly s 7 m lm cho
thnh, th cng l l tt nhin ca to ho, c tri, c t, c m c dng, vy th thu
c trc tin, ln sinh th 2 phi l ho m thi. Ho sinh ra phng nam i vi
thu phng bc. Phng nam l phng ca ho nn phng nam nng vng rc
r, nh sng chan ho v l ni c tr ca mt tri, cng t y hc thuyt Thu Ho
ra i v n chnh l hc thuyt Tm Thn c trnh by trong Huyn Tn Pht Vi
ca Hi Thng Ln ng. Tri sinh ra thu, t sinh ra ho, c nc nui sng,
25

c ho quang hp th cng dng s sinh ra, ln th 3 hnh mc ra i. Tri ly s 3 m

sinh hnh mc, t ly s 8 m lm cho thnh, hnh mc phng ng.
Ln lt cc hnh thu, ho, mc ra i, ln th t t ly s 4 m sinh hnh
kim, tri ly s 9 m lm cho thnh, bi v trong lng t cha cht v mang sn
kim loi ri. Sau khi bn hnh ra i, t nhin hnh th xut hin, thc ra hnh th
xut hin u tin trong ci cm t tri ly s 1 m sinh hnh thu, t ly s 6 m
lm cho thnh nhng v tri l v hnh nn tri khng c th, cn sau khi sinh thnh 4
hnh kia th t mi hin ra ng nh cu ni sinh con ri mi sinh cha, sinh chu
gi nh ri mi sinh ng
5 hnh c xc lp th s ca n c trc ri:
S ca Thu l 1 v 6 S ca Ho l 2 v 7
S ca Mc l 3 v 8
S ca Kim l 4 v 9
S ca Th l 5 v 10
Nh vy mi hnh c to nn u bi s sinh v s thnh, con ngi ta cng
l cha sinh m thnh m thi, s thnh chnh l s sinh cng vi s ca th.
Ni v s thnh c th gii thch ti sao thai nhi li 9 thng 10 ngy th ra i.
S 10 l s thnh ca th, m th chnh l t v, l h thng tiu ho, S 9 l s thnh
ca kim, l ph. Ti sao khng ly s 5 v s 4 l s sinh m ly s 9 v 10 bi v ch
c s thnh mi pht sinh cng dng. S sinh l nguyn th, s thnh l cng dng, s
sinh l tin thin cn s thnh l hu thin. 9 thng ( s 9 ) l s thnh ca hnh kim v
khi tng ph hon thnh l c th th c, 10 ngy ( s 10 ) l s thnh ca t v v
lc b my tiu ho c th lm vic c. Khi t n c, t th c th l iu
kin cn v cho a con ra i.
Trong dc l, ngi ta ni l tam tht c tc dng b can huyt v tm huyt
m thng khng ti ti sao gi n l tam tht. Tam l 3, tht l 7, l cy tam tht
chng 3 l th 7 l, s 3 th vo can mc, s 7 th vo tm ho theo l ng thanh tng
ng, ng kh tng cu. L tam tht xanh, gn l mu hng nn c tc dng b tm v
b can huyt, hot huyt. Nh c H , ta mi gii thch c phng v ca th l
trung ng, phng v ca mc l pha ng, phng v ca ha l pha nam,
phng v ca kim l pha ty v phng v ca thy l pha bc, nh H th ta
mi bit quy lut tng sinh khng phi nh hnh ngi sao 5 cnh.

Ng hnh tng sinh theo H

26

Hoc trong bi Lc v ni ting ca ng Tin t c th gii thch ti sao bi

thuc b thn m li c 6 v, s 6 chng phi l s ca thu thn sao? Ngoi ra,
phng v ca cc hnh trong H cn c ng dng trong Linh Quy Bt Php
tnh c gi m ca huyt nhm tng cng hiu lc ca chm cu cha bnh. Hoc
nh ni, nc c mu en, v mn, nhiu ngi khng sao hiu ni m khng suy lun
ra l thu khng phi l nc h ao, sng sui m l nc bin, v ch c nc
bin mi i din cho thu, bi v bin rng ln mnh mng nhng no m nc
bin d nhin c v mn. Cn ti sao nc li c mu en? Chng ta u bit, khi ra
bin, cng xa b nc cng su, mu nc cng sm, sm dn ti mu en, nc bc
hi ln tri thnh my, my nng dn lm en kt c bu tri, my en vn v l chun
b ma. C nhn chng tng quan st m nhn ra iu hay sao? C nhiu ngi
t hi, th th nc h ao, sng sui th th no? Ti sao li gi l nc ngt? Th nc
y t u ra? N chng c ly ra t lng t hay sao, v ngt chnh l v ca hnh
th .

M hnh sinh thnh v tr v s xut hin ca ng hnh

27

VII. LC TH
VII.1. i cng:
Xa nay khi ni v Lc Th, c nhiu ngi nhc ti m khng hiu Lc Th l
g, n ni ln ci g v ngi ta bit n lm g ?
Vy th lc l sng Lc, th l mt thng ip m tri t gi n trn lng
mt con ra. Hin tng ny c vua H V ( 2205 2167 TCN ) nhn i tr thu
sng Lc nhn thy. Cng ging nh Phc Hy, nh vua chp li nhng chm v
vch trn mai con ra v xp theo th t lm nn thin Cu Tr Hng Phm.
Chu Hy gii thch rng Lc Th ly tng ca ra nn s ca n th trn u i s
9, di chn p s 1, sn tri mang s 3, hng phi mang s 7, vai mang s 2 v
s 4, chn i s 6 v s 8, nm gia bng l s 5 ( ng trung )

Lc Th
VII.2. Cc s trong Lc Th: Lc Th c 9 s, t s 1 n s 9, tng cc s ca Lc
Th l: 1 + 2 + 3 +..+ 9 = 45, s l l s dng hoc thin s, tng cng 1 + 3 + 5 +
7 + 9 = 25, s chn l s m hoc a s, tng cng 2 + 4 + 6 + 8 = 20
VII.3. Cc im c bit ca Lc Th

28

Da theo hnh Lc Th, ta xp cc chm l, chn, en, trng ng v tr vo

cc tng ng. u i s 9, di chn p s 1, sn tri mang s 3, hng phi
mang s 7, vai mang s 2 v s 4, chn i s 6 v s 8, cn gia bng l ng trung ( s
5 ) l biu tng cho ng hnh nm gia c tng thi cc.
Nu ta cng cc s trong Lc Th theo cc ng dc, ngang, cho ta u c
mt kt qu nh sau:

Trong 15 = 9 + 6 m s 9 l lo dng, s 6 l lo m.
B s 5 gia ta c tng = 10, 10 l s ln ca tri, t, m, dng m tri bt
u 1 ( th ) m ton vn 10 ( chung ).
Do : Thi dng ngi 1 v s ca n l 9 v ( 10 1 )
Thiu m ngi 2 v s ca n l 8 v
( 10 2 )
Thiu dng ngi 3 v s ca n l 7 v ( 10 3 )
Thi m ngi 4 v s ca n l 6 v
( 10 4 )
Tng s ca Lc Th v H l 55 + 45 = 100.
Tri c 5 s 1, 3, 5, 7, 9 cng li = 25 = 5 x 5
t c 5 s
2, 4, 6, 8, 10 cng li = 30 = 6 x 5
S 5 l s tri, n li l s gia ca s dng
S 6 l s t n li l s gia ca s m
V vy s 5 l s chnh ca sinh s tri
S 6 l s chnh ca s thnh t
Trong s lin quan gia tri v t th tri ly s 6 lm trng , t ly s 5
lm trng , chnh v vy nn c cu tri xut a kh, t xut thin kh. a kh l
ma, thin kh l my. Thin kh l my m do nc bc hi nc t t m ln. a kh
l ma m nc ma t tri ri xung. Cho nn ta thy cc hin tng hay gp l 5 v
6 nh ng v, ng sc, ng m, ng thanh, ng tng, 5 ngn chn, 5 ngn tay, ng
hnh, nm chu hoc lc hp, lc kh, lc ph .
phi chng l k thut s ra i t nhng iu trn y.

29

VII.4. Ng hnh tng khc trong Lc Th

S thay i phng v ca cc s trong Lc Th

Ng hnh tng khc theo Lc Th

T s ca Lc Th ta nhn thy:
S 1 t bc sang ty bc
S 7 t ty sang ty nam
S 9 t nam sang ng nam
S 3 t ng xung ng bc
S 2 v s 7 ca Ho i ch cho s 4 v s 9 ca Kim.
Do trn Lc Th khi t Thu qua Ho v Thu khc Ho, tip tc Ho khc
Kim, Kim khc Mc, Mc khc Th v Th khc Thu.
VII.5. ng dng ca Lc th
VII.5.1. Cu Tr Hng Phm:
Ngi xa nhn thy Lc Th c 9 , mi mang mt s nht nh nn da
theo m t ra 9 phm tr v o c x hi ng thi v gi l Cu Tr Hng
Phm.

30

4
Ng k

9
Ng phc
Lc cu

2
Ng s

3
Bt chnh

5
Hong cc

7
K nghi

8
Th trng

1
Ng hnh

6
Tam c

Cu Tr Hng Phm
* Tr th nht l tr ca ng hnh: thun theo mc, ho, th, kim, thu, tr
ny ngi ta v con ngi phi c 5 c tnh ln nh ng hnh l c Tr nh hnh
Thu, c L nh hnh Ho, c Nhn nh hnh Mc, c Ngha nh hnh Kim v c Tn
nh hnh Th. C 5 c y mi l con ngi ton vn. Tr tu l ci gc ca con
ngi, c tr tu mi m mang c dn tr, m mang lng ngi, mi bao dung c
thin h, v vy Tr tng ng vi thu l hnh c sinh ra u tin, l hnh mang
s 1 ca tri cho. Ho lun lun bc cao, soi sng, trn di r rng nn v nh L
trong o lm ngi. Cuc sng lun cn c l, l phn bit vua ti, bn th, trn
di, ch ta, v vy mun hc vn th trc tin phi hc l. C thu, c ho th
hnh Mc ra i, c tri c t th mun vt mi sinh, c Cn c Khn th qu Trun
xut hin, trun l mun vt bt u, trun l mun vt mi sinh m con ngi li ng
u trong mun vt nn con ngi l vn vt ch linh, chnh v vy ngi xa xp hnh
Mc vo Nhn. Nhn ni v o lm ngi nn n nh th no, lm ngi ch cy
khi quyn th, c lc c tn tt ui xe lm trai ng gia ni tri t, phi c danh
g vi ni sng
Hnh th t l hnh Kim, hnh ny tng ng vi Ngha . Kim l kim loi,
l vt th t thay i nht nh st chng phai, l li th son st. Ngha con ngi
cng nh vy, ng c tham vng b ngha, nu l con ngi trng ngha th thng
coi tin ti nh vt ngoi thn, mt con ngi khng coi trng ngha l con ngi mt
ht nhn cch.
V hnh cui cng l hnh Th, th l m ca vn vt, lng m th bao dung, m
( th ) sinh ra mun loi v lun sn sng n con v vi m ht bi no ho kip
thn ti, mai y li tr v vi ct bi . Th lun lun l ngi m hin t, sn
sng tin mi ngi v chp nhn mi ngi khng bao gi thay lng i d, v vy
phi chng m ngi xa hay ly t m t cho s tn v ngy nay ngi ta cng cm
c t ai lm tin trong cc giao dch dn s ?
31

Da vo ng hnh c s tng quan vi ng c m ngi xa thng nhn

xt: nu tri c gi ma, lt li ( hnh Thy ), nng hn kh cn ( hnh Ho ) cy ci
kh ho, ( hnh Mc ) kh c trong sng ni, ao h bc ra ( hnh Kim ), nhn tm ly
tn ( hnh Th ) th ngi lm vua nn xem li mnh c lm iu g m tri t v lng
ngi on hn khng kp sa c cho thin h c nh.
Tr th hai l ng s ngha l s dng thn trng 5 vic ln, l: ngn ng, th
gic, dung mo, thnh gic v t duy.
S dng ngn ng phi thn trng v chnh xc nh hnh Thu, s dng th gic
cn thn v sng sut nh hnh Ho, s dng dung mo mm mi, uyn chuyn, ng
n nh hnh Mc, s dng thnh gic thn trng v chc chn nh hnh Kim v t
duy chnh xc, logic nh hnh Th.
Tr th 3 l bt chnh, ngha l ni v 8 chnh sch ca thi xa, l chnh
sch v lng thc, chnh sch v ca ci, chnh sch v t t, chnh sch v cng
chnh, chnh sch v gio dc, chnh sch v hnh lut, chnh sch v tip tn v
chnh sch v binh b. Chnh sch mi thi l khc nhau nhng cc ch khc
nhau, u c s tham kho chnh sch ca thi trc k tha v ci bin thm.
Tr th 4 l ng k, l dng thin vn xc nh 4 ma, xc nh nm thng,
ngy sao v lch php.
Tr th 5 l hong cc ch v ni tc nh vua, tr ny quan trng nht v n nm
gia m bao dung tt c. Ngy xa vua nm a v trng yu, th thin hnh o.
Nu nh vua hnh ng theo ng o lm vua, thun theo tri v ly dn lm gc
th l minh qun, x hi v nhn dn s an bnh, hnh phc. Ngc li hn qun v
o th x hi nguy tc th. Tuy vy tr ny cn ni ln ngha v ca dn i vi
hong tc l phi tun theo php tc ca nh vua.
Tr th 6 l trao i 3 c ln, chnh trc, cng khc v nhu khc.
Trong bt k hon cnh no, con ngi ta cng phi gi ly con ng chnh
o, gi trong lng c thng thn, kin tr lp trng giai cp nhng trong ci cng
rn nhiu khi cng phi mm do, quyn bin t c kt qu. Trong i nhn x
th, trong ngoi giao, trong thng thuyt u phi gi c lp trng ( chnh trc )
c lc cng rn, kin quyt ( cng khc ) nhng quyn bin ( nhu khc ) nh li th
ca Vit Phng: khi kin quyt, rt kin cng, mnh m, d t chy Trng Sn
nh M cng khng sn, lng tri bin du hin khi gp tr, sm st im cho nng m
chi non .
Tr th 7 l k nghi, c ngha l l gii nhng iu h nghi. Ngi xa khi
gp iu phn vn, khng bit nn lm nh th no, khng bit nn ho hay chin, tin
hay lui, ngi bo nn lm, ngi bo khng nn th hay nh ti s la chn bng bc
( l vn s ) hi s vic ma mng, thi tit tt xu hoc chin tranh bng bi qu
trn lng con ra ( c Lc Th ) hoc bi bng c thi.
Tr th 8 l th trng, tr ny ni v d on thi vn, suy mnh xt ngi
suy lun v thi tit tt xu, nng ma ra sao.
Tr th 9 l ng phc lc cu c ngha l 5 iu phc v 6 iu ha. C ci
ha m l ci phc, c ci tng phc m ho ra l ha. Ha hay l phc trong mt
phm tr tng i m thi
32

5 iu phc l: sng ham c tt, sng lu, giu c, mnh kho v cht trn i.
6 iu ha l: c nghit, m yu, cht non, bnh tt, lo bun v ngho nn.
T trn lng con ra m ngi xa ch ra 9 phm tr v lun l v o c
x hi. Xt cho ti gi ngha ca n vn cn nguyn gi tr.
VII.5.2. Php chia rung t nh Chu:
Nh Chu ly mt khu t khong 900 mu chia lm 9 , mi 100 mu gi l
php tnh in v l t chia ging nh ch tnh. L t ny chia cho 8 nh, mi nh
100 mu, 100 mu gia mi ngi gp cng sc cy cy v ton b thu hoch ny
u np thu. Cn 100 mu c nhn th c s dng hon ton khng phi np thu
na.
T in

T in

T in

T in

Cng in

T in

T in

T in

T in

VII.5.3 Php xy dng kinh thnh

Kinh thnh c chia lm 9 khu, gia l cung vua, trc cung vua c triu nh,
sau cung vua l ch, 6 khu cn li l dn .
Khu dn

Ch

Khu dn

Khu dn

Cung vua

Khu dn

Khu dn

M
iu
th
t
tin

n Triu
t nh
tri
t

Khu dn

Php xy dng lc p kinh thnh da theo Lc Th thuc thi nh Chu v cung

nh Hu cng da theo Lc Th m xy dng.

33

VII.5.4 Bn phi hp bt qui ng hnh v tit kh

ng Nam (4)
Lp h
Tn

Nam (9)
H ch
Ly

Ty Nam (2)
Lp thu
Khn

Mc
ng (3)
Xun phn
Chn

Ho
Trung ng (5)

Th
Ty (7)
Thu phn
oi Kim

Mc
ng Bc (8)
Lp xun
Cn

Bc (1)
Thu
Khm

Ty Bc (6)
Lp ng
Cn

Th

ng ch

Kim

Bn ny phi hp phng v ca Hu Thin Bt Qui, s ca Lc Th,

phng, ng hnh v cc tit kh sau ny s trnh by thm trong Linh Quy Bt Php.
Ngoi ra cn ni v s chuyn vn ca cc tit kh, t lnh sang nng, t nng sang
lnh theo quy lut sinh trng thu tng

34

VIII. TI N THI N BT QUI

VIII.1. i cng
Nh trnh by trong chng VI, khi Phc Hy vch qu th ly vch lin lm
ph hiu cho kh dng v vch t lm ph hiu cho kh m. iu cho thy o
tri c din t bng m v dng. o t c din t bng nhu v cng, o
ngi c din t bng nhn v ngha. l trong thuyt tam ti, qu Cn c 3
vch
vch trn l o tri, vch di l o t, vch gia l o ngi v con
ngi sinh ra gia tri t, m dng, 8 qu trong Tin Thin Bt Qui l do Phc Hy
vch qu v sp xp 8 hin tng trn trong thin nhin theo ng qui lut ca tri t
sinh ra n, bi vy mi gi l tin thin.
VIII.2. Vn ng tnh, cng nhu trong Tin Thin Bt Qui.
Tri th sinh ra 4 ci ng, t th sinh ra 4 ci tnh. Ly cc vch dng v
cc vch m t di ln c 3 tng ta ln lt c 3 vch nhng vch theo th t t
di ln ta c 8 qu theo Tin Thin Bt Qui. Cc qu Cn, oi, Ly, Chn thuc
v bn tri t 0h ti 12h. Cc qu Tn, Khm, Cn, Khn thuc v bn phi. Trong
vin , 4 qu ny theo chiu i xung t 13h ti 0h. iu ny cng cho thy trong
tin thin m ch ging, dng ch thng, m bn phi dng bn tri.
Khn

Cn

Khm

Tn

Chn

Ly

oi

Cn

Thi

Thi

Thiu

Thiu

Thi

Thiu

Thiu

Thi

Nhu

cng

nhu

cng

Dng

dng

Nhu

Cng

t Tnh

Dng

Tri ng

Kinh th din dch hnh

35

VIII.3. Phng v ca Tin Thin Bt Qui:

Sau khi tri t nh ngi, m dng xc lp th tri trn, t di, thin cu
phng nam m thin cu i a cu th qu t phng bc. Thu ho i lp nhau
nhng thu ho chng dit nhau, chng tng tc vi nhau sinh cng dng, mt tri
thng mc phng ng, nc chy thng pha ty sang ng nn qu Ly
phng ng, qu Khm phng ty. Sm gi thng x xt nhau, gi nhiu ty
nam, sm nhiu ng bc nn qu Tn phng ty nam v qu Chn gi vng
ng bc. Ni m thng kh, ni c ni thng c m, c sng c sui, m ni nhiu
ty bc, cn sng sui v m c nhiu ng nam v vy Cn nh v ty bc, v
oi chim ch ng nam. l nhng iu Phc Hy quan st v nhn thy nn ng
vch ra Tin Thin Bt Qui da trn l l ca tri t. V th c cu Tin Thin Bt
Qui l hnh nhi thng hc nghin cu v thin l ( ngha l mn hc u tin nghin
cu v l l ca tri t.)

Bt Qui Tin Thin

Trong hnh Tin Thin Bt Qui ta c my nhn xt:
a. Dng nghi gm Cn, oi, Ly, Chn do dng sinh ra
b. m nghi gm Tn, Khm, Cn, Khn do m sinh ra
Cn l tri, tc l kh c u tin ( s1 ), c kh th c hi nc nn oi xut
hin ( s 2 ) c hi nc th c kh nng ( v kh c nng th nc mi bc hi )
l Ly ( s 3 ); c Ly ho th c pht ng nn Chn sinh ra ( s 4 ); s pht ng to
36

nn gi nn Tn ( s 5 ); c gi th nc lu chuyn nn Khm sinh ( s 6 ); Nc

lu chuyn lm t li lm m to nn i ni, do Cn sinh ( s 7). c tt c
ri th th kh hon thnh nn Khn ( s 8 ); l quy lut to nn 8 hin tng
trong thin nhin c ghi li bng hnh bt qui.
Vn dng vo con ngi, thn th ngi ta cng t nht m nht dng m sinh
ra tam m, tam dng, tay c tam m tam dng thnh lc kinh, chn c tam m tam
dng thnh lc kinh. Tng cng th tc c 12 kinh.
Bo thai con ngi cng vy. Ban u m dng thu ho giao nhau thnh giao
kh, con ngi th thai mnh mn l t sng th 14. HTL ni: loi ngi sinh ra
hi Dn m khng c gii thch g thm nn nhiu ngi c khng hiu. Theo l
lun phng ng, mt nm c 12 thng, mt ngy c 12 gi, l T ( 23h-1h ), Su
( 1h-3h ), Dn ( 3h-5h ), Mo ( 5h-7h ), Thn ( 7h-9h ), T ( 9h-11h ), Ng (11h-13h ),
Mi ( 13h-15h ), Thn ( 15h-17h ), Du (17h-19h ), Tut ( 19h-21h ), Hi ( 21h-23h ).
Mo l lc mt tri mc, l bt u mt ngy mi, nhng ngy mi y c mm
mng t lc 0 h ri, ging nh li ca mt bi ht: i ti tng lai, ngy mai bt u t
ngy hm nay. Cng nh vy, a tr lc cho i th n c sinh ra t 9 thng 10
ngy trc . iu ny c th gii thch ti sao loi ngi sinh ra hi Dn m khng
phi l Mo, bi v Dn c trc Mo v Dn tng ng vi thng 1 m lch l
thng u tin trong nm ( trang 40 ). Cng nh vy, trong chm cu, kinh Th Thi
m Ph l kinh u tin, l kinh s I v khi vo gi Dn, sau ln lt n cc kinh
khc. Trong hnh TTBQ ta thy t pha bc i ln theo th t mt vch dng, hai
vch dng, ba vch dng v pha tri, cn t qu Tn xung qu Khn, vch m
tng dn t mt vch ti ba vch m, t ta c th rt ra nhn xt: dng i ln v
ch v bn tri, m i xung v ch v bn phi. Trong c th con ngi cng vy, kh
dng i ln, kh m i xung, dng kh i ra, m kh i vo, u con ngi ta l ni
hi t ca kh dng, bn tri c th thuc dng, tinh kh theo dng kh i ln dn
vo tai v mt, xem mt chnh l xem thn m thn l hot ng bn ngoi ca tinh,
kh huyt v tn dch, v vy tai mt bn tri sng sut hn tai mt bn phi. Bn phi
c th thuc v m, kh m t trn i xung, tinh kh theo m kh i xung, v vy tay
chn bn phi mnh hn bn tri.
Mnh mn c u tin tng ng vi vch dng ca qu Cn v vy:
1 thng lc mi th thai c mt kh dng hp vi qu Cn
2 thng thai c cht nc hp vi qu oi
3 thng kh dng lm si nc to nn sc nng hp vi qu Ly
4 thng thai c c ng hp vi qu Chn
5 thng thai c h hp hp vi qu Tn
6 thng thai c nhiu nc bao quanh mnh hp vi qu Khm
7 thng b my tiu ho hnh thnh hp vi qu Cn
8 thng da tht y hp vi qu Khn
9 thng ph kim y , 10 ngy th kh hon thnh nn a tr ra i.

37

IX. HU THIN BT QUI

IX.1. i cng:
Trong qu Phong Thin Tiu Sc, thon t vit: Tiu Sc hanh, mt vn bt v,
t ng ty giao ngha l: cha nh th hanh thng, my en kt m khng ma ci
tri pha ty ca ta. Trong qu ny khuyn ngi qun t nn hot ng vn ti vit
lch m khng nn lm vic chnh tr. Qu ny ng vo s phn vua Vn b Tr Vng
cho rng c ti, tm cch git i nhng cha c l do nn giam vo ngc Du L trong
7 nm. Trong thi gian ny, Vn Vng vit Kinh Dch, sp xp li cc qu theo qui
lut cuc sng con ngi v x hi, theo quan im thc t hn gi l Hu Thin Bt
Qui.
V vy mi ni Tin Thin Bt Qui l hnh nhi thng hc nghin cu v thin
l, cn Hu Thin Bt Qui l hnh nhi h hc nghin cu v nhn s, ni cch khc
th Tin Thin Bt Qui l mt mn hc u tin nghin cu v l l ca tri t, cn
Hu Thin Bt Qui l mn hc sau ny nghin cu v vic ca con ngi. Tin Thin
Bt Qui l nguyn th, Hu Thin Bt Qui l cng dng, tin thin l bt dch, hu
thin l giao dch v bin dch, tin thin l v hnh, hu thin l hu hnh, m dng l
tin thin v m dng l v hnh, ng hnh l hu thin v ng hnh l hu hnh.
Trong m dng cng c m dng tin thin v m dng hu thin. Cho nn
Vn Vng sp xp li v tr cc qu theo cng dng ca n l s cn thit v trn thc
t, sau ny n c vn dng trong chm cu, lm lch, nng nghip v ngi ta
thng s dng Hu Thin Bt Qui.
Tin Thin Bt Qui da theo s 9 ca Lc Th, cn Hu Thin Bt Qui da
theo v tr 10 s ca H . C ngi hi, ti sao H tm ra trc Lc Th hn 2000
nm m Hu Thin Bt Qui li da vo v tr 10 s ca H ? Xin nh rng, trc
Vn Vng hn 1000 nm tm thy Lc Th v hn 3000 nm trc tm thy
H , n thi Vn Vng c c H v Lc Th trong tay nn ng c c s
xy dng nn Hu Thin Bt Qui.
IX.2. Phng v ca Hu Thin Bt Qui.
Nh trn ni, Hu Thin Bt Qui c xp t theo cch suy ngh ca con
ngi pht huy cng dng ca bt qui. Qu Ly l ho, l mt tri mc phng
ng nhng nng y l cc tiu, n ch ln hn thiu dng mt t, ch khi no
n v phng nam, nng vng rc r th ho mi pht huy cng dng, v vy qu Cn
ch ly s ca lo dng l s 9 m khng ly thiu dng l s 7, v gi th bin, ngha
l bin dch th cng dng sinh ra, cn tr th khng bin nn cha thy c cng
dng. Ly ho phng ng th sao m phi thc v phi kh cc vt c, ch c
phng nam ly ho mi pht huy cng dng. Cng nh i ngi khi cn tr, t lc
ra ti lc 16 tui th m ch hy vng vo con ci, n khi con khn ln, tam thp nhi
lp ( 30 32 tui ) th lc y mi tin tng m giao trch nhim cng nh gia ti cho
con ci. V vy Vn Vng xp qu Ly vo v tr ca qu Cn pha nam nh con thay
b m. Mt tri ly ho phng nam soi sng khp ni, nghe ngng thin h th
khm thu l nc, l mt trng phi phng bc i din theo l m dng. Qu
38

Chn ng bc c dn ln pha ng th ch cho qu Ly. Qu Chn l ng, l

nht dng sinh biu hin cho s bt u mt ngy mi. Theo H , v tr pha ng
l ca hnh Mc cng l v tr ca can. Can li ng vi qu Chn, trong cc tng ho
th tng ho ca can d di nht, chng phi l can c li ho sao? Qu Ly trn
cao, thuc ho ca phng nam chnh l qun ho, l ho ca tm ng vi thn
thu hay khm thn phng bc.
n y ta thy c cng dng ca Hu Thin Bt Qui. Phng ty l
chnh gia thu, thu phn th vn vt vui v, m vui v l tnh ca oi nn v tr ca
oi phng ty, ni ca ph kim, qu Cn nhng ch cho qu Ly m v ty bc
trng coi 3 con trai l Chn, Khm, Cn. Qu Khn tin v pha ty nam chm sc
cho 3 con gi l Tn, Ly, oi.
Chn thay cha bt u lm vic v pht sinh phng ng, Tn thay m lm
vic v trng dng pha ng nam. Pha ty, Dch ni: qu Chn, qu oi l cuc
bt u giao nhau cho nn n nm vo ngi sm ti ( Mo l 6h sng, Du l 18h ti ).
Qu Khm, qu Ly l cuc giao nhau trt lt nn n nhm vo ngi T Ng. Qu Tn,
qu Cn khng giao nhau m m dng hy cn ln ln cha c ch dng nn tm
ng nam v ng bc.

hnh Hu Thin Bt Qui

IX.3. Ng hnh trong Hu Thin Bt Qui
+ Qu Khm thuc thuc hnh Thu
+ Qu Ly thuc hnh Ho
+ Qu Cn, oi thuc hnh Kim - Qu Cn thuc dng kim v tnh Cn cng
kin.
- Qu oi thuc m kim v tnh oi mm mi.
39

+ Qu Cn, Khn thuc hnh Th - Qu Cn thuc dng th v cng hn t.

- Qu Khn thuc m th v Khn thun ha.
+ Qu Chn, Tn thuc hnh Mc - Qu Chn thuc dng mc v c nhng loi cy
cng rn nh cy inh, cy lim c th lm nh, thm ch ngy xa, Ng Quyn cn s
dng lm cc chng li chin thuyn ca qun Nam Hn.
- Qu Tn thuc m mc v c nhiu loi cy
mm mi nh hoa, l, c.
IX.4. Bn v tnh qu:
Qu Cn
, 3 vch dng lin tip l dng n tt cng, tnh n
mnh lit, cng quyt n tuyt i, trong c th qu Cn tng ng ci u.
Qu oi
, ch cn thay mt vch dng qu Cn thnh mt vch m
ho trn cng , qu oi tr nn mm mi, tnh tnh vui v, trong c th qu oi
tng ng mm ming lc no cng t.
Qu Ly
, b gy vch gia qu Cn l qu Ly, Ly l sng sa, l trng
rng, Ly l la c sc t mnh lit m cn km qu Cn. Trong c th Ly tng ng
vi qu tim v mt.
Qu Chn
, mt ho dng, di 2 ho m th dng khng chu,
dng i ln v pht ra ting n nn gi l sm v tnh cu Chn l ng. Trong c th
Chn hay gn vi li ho ca can mc v tng ng thn ngi ng di.
Qu Tn
, 2 ho dng trn mt ho m, m khng hp dn
dng nn bay i m to thnh gi, l gi nn hay nhn nhng, l gi nn hay vo
mi ch, trong c th qu Tn tng ng 2 i.
Qu Khm
, l qu Khn thm mt ho dng gia, tnh Khm
mm thm xung, cng thun nhng km Khn. Nh c ho dng gia m nc
cn tnh m p, trong c th n c v vi thn, hai ho m l hai qu thn, ho
dng gia gi l thn dng hay cn gi l mnh mn ho. Qu Khm cn c v
nh hai l tai ca con ngi v tnh qu Khm l him, l dy c. Trong nn 29 ( nn
kinh ) cho rng hai qu thn th mt qu l thn m, cn qu kia l mnh mn!? Mt
khc, Hi Thng Ln ng ni mnh mn xut x t nn 36 ca Bin Thc. Theo
kin c nhn, ti vn tin vo Ln ng nhiu hn.

40

Qu Cn
, mt ho dng trn hai ho m, m hp dn dng lm
ho dng li, dng li, li, u li, trong c th n c v vi 2 tay pha trc.
Qu Khn
, 3 vch thun m l m ti cng tt, tnh qu Khn l
nhu nhun, mm mi, trong c th qu Khn tng ng vi bng v T V.

So snh phng v ca Tin Thin v Hu Thin Bt Qui

41

 hnh phi hp Bt Qui - a Chi - Ng Thng v cc thng trong nm

Th t ca bt qui:
+ Dng bt u Hi, sinh ra T, hnh thnh Su
+ m bt u T, sinh ra Ng, hnh thnh Mi
+ Th t ca bt qui lp th ng hnh, lc kh bin hnh thnh ng thng l
Nhn, L, Ngha ,Tr, Tn. o ngi hng Nhn lp L, l Ngha, nh Tn v
thnh Tr.
+ Kh tri, kh t l th ca m dng, la nc l cng dng ca m dng,
l t v hnh n hu hnh, v vy Hu Thin Bt Qui ni v ng hnh, da vo 10
s ca H m ra.

42

X. LC THP T QUI
X.1. i cng:
Sau khi tm ra H , Phc Hy lin ly 1 vch lin lm ph hiu cho kh dng,
mt vch t lm ph hiu cho kh m, t lng nghi ra i.
H T Thng Truyn vit v cc sinh thi cc, thi cc sinh lng nghi,
lng nghi sinh t tng, t tng sinh bt qui, bt qui lay ng thnh lc thp t
qui gm c 384 ho
Bt qui l qu 3 vch, ( mi vch gi l ho ) cn gi l qu n, qui n,
trong qui kp c 6 ho gm 3 ho di l qui n cn gi l ni qui, 3 ho trn
cng l qui n cn gi l ngoi qui.
Chng ln lt 8 ln bt qui ln tng qui mt t qui s 1 n qui s 8 chng
ta c tng cng 8 x 8 = 64 qui kp. Trong 8 ln xp , c ln lt t Cn ti Khn,
mi qui lm ni qui cho 8 qui mt.
V d:

X.2. Tn gi cc qui: cc qui kp gm c 6 vch gm ni qui v ngoi qui, mi

vch gi l mt ho, hai ho trn cng l Thin, hai ho gia l Nhn, hai ho di l
a da theo thuyt tam ti, mi ti c hai vch v o tri c m v dng, o ngi
c nhn v ngha, o t c cng v mm. Ho s 2 l ho gia ni qui, ho s 5
nm gia ngoi qui nn gi l c trung, nu ng v tr nh ho m ngi m, ho
dng ngi dng th cn gi l ho chnh. Ho trung chnh th rt tt nh ho cu
ng vy.
V cch gi tn qu th ngi ta c tn ngoi qui ri c tn ni qui v cui
cng l tn qu. Nu hai qui ni ngoi ging nhau th thm ch thun, ring qu
Khm th gi l tp Khm nhn mnh tnh him v dy c ca qu Khm.
V d :
a Thu S: S l tn qu, thu l qu Khm lm ni qui, a l qu Khn lm
ngoi qui v Khm l thu m Khn l a.
Bt thun Ly: qu Ly bn di l ni qu, qu Ly bn trn l ngoi qui.

43

Tn ca 64 qui l:
Ni qui l Cn:

Ni qui l oi:

Ni qui l Ly:

44

Ni qui l Chn:

Ni qui l Tn

Ni qui l Khm

45

Ni qui l Cn

Ni qui l Khn

3. Vin lc thp t qui:

Lc thp t qui c th trnh by theo trn gi l Vin tng trng cho
tri v theo hnh vung tng trng cho t v c t ni tip trong vng trn
hm tri cha t, tri trn t vung . Trong hnh ny chng ti ch trnh by s
to nn vin theo th t t trong ra m khng xp hnh vung vo bn trong. Tn
ca tng qu mt c sp xp phn trn theo nguyn tc ngoi qui bn trn, ni
qui bn di, khi c ta c tn ngoi qui trc, ni qui sau ri n tn qu:
V d: qu Thin Phong Cu, thin l ngoi qui Cn, phong l ni qui Tn,
Cu l tn qu..

46

X.4. ng dng ca 64 qu
Vn Vng nhn vo tng qu ri nhn xt tnh qu v sp xp qu theo quy
lut nh c tri c t u tin, c tri c t ri th vn vt mi sinh, l qu Trun
tip ni, trun l gian kh, l bt u th thng kh khn, m ti nn tip n l qu
Mng, mng l m ti, l i ln, ln ln th phi nui, nui bng thc n th l qu
Nhu, thng n th hay kin tng tranh ginh nn tip theo l qu Tng
* Trong 64 qu y chia ra lm 2 quyn
-Chu Dch Thng Kinh gm 30 qu t qu Cn ti qu Ly
-Chu Dch H Kinh gm 34 qu t qu Hm ti qu V T
ngha cc qu s c trnh by phn sau.
Trong Vin c quy lut: xut pht t 2 qu Cn v tn cng bng 2 qu
Khn. Bn tri ch dng t qu a Li Phc ln qu Bt Thun Cn, dng ln dn
t mt vch dng l qu a Li Phc, hai vch dng l qu a Trch Lm, ba
vch dng l qu a Thin Thi, bn vch dng l qu Li Thin i Trng, nm
vch dng l qu Trch Thin Qui, v cui cng su vch dng l qu Bt Thun
Cn. T qu Thin Phong Cu ti qu Bt Thun Khn thuc v bn phi ch m, m
ln dn ln t mt vch m l qu Thin Phong Cu, hai vch m l qu Thin Sn
n, ba vch m l qu Thin a B, bn vch m l qu Phong a Qun, nm vch
47

m l qu Sn a Bc v cui cng su vch m l qu Bt Thun Khn.V vy mi

ni dng thuc tri, i ln cn m thuc phi , i xung. Theo quy lut dng cc m
sinh, m cc dng sinh, trong m c dng, trong dng c m.
* Kinh Dch gm 64 qu. Kinh Dch ca Phc Hy, Vn Vng, Chu Cng n
thin v bi ton, cn thi tam hong ng vn dng qu ch cng c dy dn
nh c, cy cy nh qu Bt Thun Ly c nhiu l rng ch ra li nh c, thy
qu Phong Thu Hon th ch ra thuyn v qu Tn l g i trn nc ( qu Khm c
tng l nc) hoc qu Phong Li ch m ch ra cy v bn trn l g ( qu Tn c
tng l g, l cy ) bn di l ng ( l qu Chn ), bn trn l m mc ( v qu Tn
c tnh mm do ) m o ra cn cy, bn di l dng mc ( qu Chn tnh ng v
cng rn ) m o li cy.
Kinh Dch ca Khng T ch trng nhiu n tu thn, x th v cc qui lut x
hi cng nh i sng con ngi.
* Ngoi ra ngi ta cn ng dng 64 qu trong 24 tit kh trong mt nm chng
hn nh: tit lp ng t u thng 10 tng ng vi qu a Sn Khim, qu Thin
a Bphc v cho lm lch v nng nghip, cng nh trong hc thuyt vn kh.
X.5. Ho m, ho dng v v tr ca ho
-Ho dng l vch lin
gi l ho cu cn gi l lo dng
-Ho m l vch t
gi l ho lc cn gi l lo m
Cc ho ngi 1, ngi 3, ngi 5 l v tr dng
Cc ho ngi 2, ngi 4 l v tr m
Ho dng ngi dng, ho m ngi m l c chnh
Ho dng ngi m, ho m ngi dng l bt chnh
Ho 2 v ho 5 l ho trung, ho no va trung va chnh l ho trung chnh
nh ho cu ng l trung chnh thuc ngi vua.
X.6. Thp Dc:
Thp Dc c 10 truyn nhng ch chia thnh 6 th, l: Thon Truyn chuyn
ch thch li qu ca Vn Vng, tc l nhng cu di ch: li thon ni rng.
Tng truyn ch thch hnh tng cc qu v cc ho tc l nhng cu di ch: li
tng ni rng,ch thch chung cho c qu gi l i Tng Truyn, ch thch ring
cho tng ho gi l Tiu Tng Truyn. Vn Ngn Truyn ch thch ring cho hai qu
Cn, Khn. H T Truyn ni v cng phu cng nh ngha trong vic lm Kinh Dch
ca Vn Vng v Chu Cng. Thuyt Qui ni v c nghip v s bin ha ca 8
qu. T Qui Truyn ni v ti sao qu ny li ni tip qu kia. Tp Qui Truyn ni
v nhng ngha vn vt ca qu.

48

Phn hai

CHU DCH THNG KINH

Chu Dch l sch Dch nh Chu, l b sch m Chu Vn Vng v Chu Cng
n bin son, vit thon t v ho t. Tuy vy li l lng cng, kh hiu v nhiu cu
cn ti ngha. n i Khng T th ng vit Thp Dc gii thch v lm cho
Kinh Dch sng t hn, hon thin hn. Mc d c nhiu sch Dch nhng Chu Dch
c cng nhn nh sch Dch chnh thng, cho ti nay ngi ta khng tm thy cc
ti liu v Lin Sn Dch v Qui Tng Dch v ch cn tn ti sch Dch c duy nht,
l Chu Dch.
Kinh l quyn sch. Chu Dch Thng Kinh l sch v Dch ca nh Chu quyn
mt.
Trong phn nghin cu cc qu, chng ti nu nhng im chnh c bn nht v
tinh thn ca qu, trong c nhng cu, nhng t mang tnh d bo, nh triu l
mt im bo trc, cn suy ngm v d on nh th no l thuc vo kh nng suy
xt ca mi ngi. Bi Kinh Dch tuyt nhin khng m tn, qu ny tt trong thi
im hin ti nhng c th khng tt trong tng lai gn v tnh bin dch ca n. Qu
khng tt trong hin ti c th tt trong tng lai cng mang tnh cht nh vy v theo
quy lut m dng l m cc th dng sinh, dng cc th m sinh, nu qu tt m
khng phn u, khng chp thi c th qu tt cng chng lm g, nu qu xu m
vng lng tin, bnh tnh tm gii php th cng vt qua c. Trong truyn Kiu,
Nguyn Du tng ni xa nay nhn nh thng thin cng nhiu.
Kinh Dch ch yu phn tch v nhn nh nhn tnh th thi, s vn ng ca
tinh thn v vt cht mt cch khch quan, ch c nhng ngi tng tri rt nhiu s
thng trm ca cuc sng mi nhn ra c. Kinh Dch ni v cc qui lut ca cuc
sng con ngi v v tr lm cho ngi ta hiu bit cc qui lut y, bit s v sng t
t hn. Trong 64 qu ca Kinh Dch c ti 34 qu khuyn nn gi o chnh th s bn
tt. V vy Kinh Dch l sch v ngi qun t m lm ra ch khng phi l th m
tiu nhn c th tin dng, iu ny ngi xa tng v von rng ch c ly d tiu
nhn m o lng ngi qun t. Do , ngi xa tng ni: Kinh Dch l sch ca
ngi qun t.
Kinh Dch ca Ng Tt T l Kinh Dch ca nh Chu c dch gn nht vi
bn gc. Sch Dch ca mt s tc gi khc, ngi th n gin ho vn , ngi th
c th ho vn , c sch th nng v bi ton. Chng ti s trnh by cc qu theo
tinh thn Chu Dch, cn cc im, triu ch mang tnh tham kho, nhm gip cho Kinh
Dch thm phong ph ch tuyt nhin khng c lm cho Kinh Dch tr thnh bi
ton nhm nh. V d nh triu ca qu Cn l khn long c thu ngha l rng b
nn m gp nc th ch l im tt gip cho ngi xem c ch v ngh lc
vn ln m thi. Mc d bi c qu Cn l qu tt nhng m khng chnh nh bn
vng cng khng th c trn vn v sau
49

1. BT THUN CN

* Tn khc: Bt Thun Cn
* Cn tc l tri, ch tri ch v hnh th ca tri, ch Cn ch v tnh tnh ca tri
1.1. Thon t: cn nguyn, hanh, li, trinh
1.2. Dch ngha: qu Cn u c, hanh thng, li tt , chnh bn.
1.3. Ging: Vn Vng cho rng, bi c qu ny th rt tt. Hanh thng c li v tt
gi cho c ti cng nhng cn phi nh chnh bn vng. Qu Cn c tng ca
ngi qun t c nm c tnh ln. l: Nhn-L-Ngha-Tr-Tn.
Theo Trnh Di, ch c 2 qu Cn Khn l c 5 c tnh ny:
Nguyn l mun vt bt u
Hanh l mun vt ln ln
Li l mun vt c tho
Trinh l mun vt thnh
Theo Chu Hy: Cn l qu 6 nt dng, l dng ti thun tu, mnh lit ti
cng tt, nn gi l Cn, l tri, l con rng.
1.4. Ho t
1.4.1. S cu: tim long vt dng
- Dch ngha: rng ln ch dng
- Ging: rng c Cn ly lm tng, con rng rt linh thing bin ho khn lng
hnh dung s bin ho ca Cn ( tri ), l lc thnh nhn trong tha hn vi phi nu
kn ch thi, khi con rng cn non nt cha sc vy vng trc sng to gi ln th
phi ln, phi giu mnh i ch i v pht trin. Lc ny cn phi kin tr xy dng
lc lng m ch thi. Ging nh Lu Bang xut hin c chn mnh thin t, Tn
Thu Hong nhn thy kh tng rng vng hin ln bn thn chinh tun du dng
chn mnh thin t ng thi m ngn chn, trn p. Nu lc y Lu Bang khng
giu mnh, ln i trnh n th liu c cn tn ti c hay khng? Hoc nh L Li
khi khi ngha cn phi giu mnh trong rng ni Lam Sn mai ngy chin thng.
Hoc khi lc lng ch ang mnh, cc lc lng cch mng chn chnh phi rt lui
vo hot ng b mt. chnh l im qu Cn ni, ho u tin, ngi qun t cn
long ong, nn phi giu mnh, n nhn ch thi c, ng c vong ng. Theo Chu
Hy: ln tc l np, cha thi th c v li chim l cha th pht huy tc dng.
1.4.2. Cu nh: hin long ti in, li kin i nhn
- Gii ngha: rng hin trn rung, c li gp c qu nhn.
- Ging: rng hin ln trn mt rung th c r, nhng cha bay bng ct cnh
c, ho cu nh trung m cha chnh, qun t cha c ngi nhng c li gp
c qu nhn. Lc ny th lc ngi qun t cn non yu, xut hin nhng cha
m rng, ging nh cc cuc khi ngha, L Li xut hin ti Lam Sn, nh Minh bit
nhng cha th tiu dit, nhng nhn ti c nc tm thy minh ch m theo v nh
Trn Nguyn Hn v Nguyn Tri. l ci im li kin i nhn. y khng ch
50

Nguyn Tri v Trn Nguyn Hn c gp qu nhn l L Li m L Li cng c

iu may l tm c ngi hin ti theo v gip nc.
1.4.3. Cu tam: qun t chung nht kin kin, tch tch nhc! L, v cu
- Gii ngha: ng qun t trn ngy khng ngh, ti dng rng rn, nguy, khng li.
- Ging : ho ny thuc ngi 3 trong ho 1 v 2 thuc ngi t, ho 5 v 6 l
ngi tri, ho 3 v 4 l ngi ngi, ho 3 l ho c ngi nhng ngi cn nh, va
ln ngi nh xong, c mt chc nh, tuy c cao nhng va mi t ho di ln, trn
cha tin, di cn xt nt, ch ng cha vng nn cn phi lm vic chm ch sut
ngy, m ng cng phi suy ngh, lun bit lo s v c trch nhim vi cng vic
c giao, trnh lm nhng vic sai tri th s khng mc phi nhng li ln.
1.4.4. Cu t: hoc dc ti uyn, v cu.
- Gii ngha: hoc nhy vc, khng li
- Ging: vc l trn trng, di rng su thm thm, trn cao tn tri xanh, nu sa
xung th ri ti vc su, nhy ln th ti tri . Qu ny ngi v i thn, c th ln
ngi cao m cng c th gp tai ha nn tu thi m tin lui cho hp vi o chnh th
s khng c li. Tin th nh thp o tng qun L Hon m lui th nn nh Trng
Lng trong thi Hn Cao T mi hp l, l nhng ngi bit c c tri. Phm Li
nc Vit bit ng lui th tn ti v mun i ca tng cn Vn Chng khng bit
ng lui nn gp tai ha.
1.4.5. Cu ng: long phi ti thin, li kin i nhn.
- Gii ngha: rng bay trn tri, c li gp c qu nhn.
- Ging: cu ng l ngi vua, cn gi l ngi tri, ho dng l qun t m ngi l
l qun t c ngi, m ngi 5 li l ngi l cao nht. Do vy ngi cu ng l ngi
ngi qun t t c v tr cao nht trong x hi, t y c th thi th c ti nng
nh c gp nc, nh rng gp my, a v ny nh vua c iu kin tuyn chn
nhn ti gip vua, gip nc. Cn ngi hin ti c ni tm v, nguyn em
sc lc v tr tu, ti nng ra phc v t nc.
1.4.6. Thng cu: khng long hu hi.
- Ngha: rng cc qu th n nn
- Ging: bao gi cng th, thi qu th bt cp, qu li th n nn, lm qu gii hn cho
php th mc li. Khi v tr cao, nhng ngi cho con m ln ngi thi thng hong
hoc nguyn lo, nhiu khi khng ng th s c li. Ngi thng cu l ngi ca cc
bc nguyn lo, c vn, ngi ta c th nghe hoc khng nghe. Theo Chu Hy th cc
qu l ln qu m khng th xung, iu ny cng cha ng lm v trong thc t, T
Hy Thi Hu giao quyn cho vua Quang T iu hnh t nc c mt thi gian,
sau o chnh li v trc tip nm quyn iu hnh t nc!
- Triu khn long c thu
- Ngha rng b nn m gp nc
y l qu tt, nht l v ng cng danh, s nghip.

51

2. BT THUN KHN

Tng ca qu Khn l t, c tri c t ri vn vt mi sinh, tri l v hnh

m t l hu hnh.
2.1. Thon t: khn nguyn, hanh, li tn m chi trinh, qun t hu du vng. Tin m,
hu c, ch li. Ty nam c bng, ng bc tng bng, an trinh, ct.
2.2. Dch ngha: qu Khn u c, hanh thng, li v nt trinh ca nga ci, ngi
qun t c s i. Trc m, sau c, ch v li. Pha ty nam c bn, pha ty bc
mt bn, yn phn gi nt trinh th tt.
2.3. Ging : theo Trnh Di: qu Khn vi qu Cn u c 4 c tnh ging nhau nhng
v th trinh th khc nhau. Qu Cn ly bn lm trinh. Qu Khn ly mm thun lm
trinh, nga ci l ging i kho v c c tnh mm thun m li v trinh, l hp
vi c tnh ca qu Khn. m phi i sau dng, i xng ri mi ha, m i trc
dng tc l m ln, m phi sau dng mi ng l thng. Ch v li cho mun
vt u ch qu Khn, v cuc sinh thnh u l cng ca t c. o lm ti cng
vy, vua sai ti phi lm tt, vt v l vic ca by ti. Cn to ra vn vt v hnh thuc
v kh, song phi nh khn vn vt mi hu hnh, sinh trng. Cng ca khn cng
ln nh cn, ch c khn phi sau cn, ph thuc vo cn. Ngi qun t th thin
hnh o khi vo a v ca qu Khn th phi tu thuc vo ngi trn m lm vic,
khng nn khi xng trnh lm ln, nh th t thnh cng.
Cn pha ty nam c bn phi chng l qu Khn thuc m m ty nam l
ch v m nn gp thi, gp vn, qu nhn. ng bc l phng dng khng hp vi
qu Khn.
2.4. Ho t
2.4.1. S lc: thon t: l sng, kin bng ch
- Dch ngha: i trn sng, bit bng sp n hoc xo sng, vng rn ti.
- Ging: thnh nhn lc kh m mi sinh, s khi n ln ln s gy hi nn lm ra li rn
v kh m lc mi ng l sng, gim chn ln sng, thy kh lnh th phi bit dn
dn kh m thnh ln, lnh tng dn thnh bng rn chc cng nh tiu nhn lc u
nh b, khng th n ln ln pht trin thnh vng rn m gy hi. iu ny mang
tnh cht d bo khi thy mm tai ha th phi dit tr, phng bnh hn cha bnh,
phi tiu dit ci xu khi n mi ch l mm mng, ang manh nha xut hin nh gim
vo sng phi bit, nu lu th sng s thnh bng
2.4.2. Lc nh: thon t: trc, phng, i, bt tp, v bt li
- Dch ngha: thng, vung, ln, khng phi tp khng g m khng c li.
- Ging: ho ny l trung chnh, trung v gia ni qui, chnh v ho m ng ngi
m nn lm ch qu Khn. Thng, vung, ln l c tnh ca khn, th l ht c o
t. C 3 c y th khng phi hc vn c li. Thng l iu chnh, vung l iu
ngha, ngi qun t a v qu Khn th chnh gi trong lng c thng thn,
gi iu ngha bn ngoi cho c vung vc.
52

2.4.3. Lc tam : hm chng kh trinh, hoc tng vng s, v thnh hu chung

- Dch ngha: ngm vn v c th chnh, hoc theo ui vic nh vua, khng cy cng
th c tt lnh v sau.
- Ging: hm l cha, l ngm, chng l vn v, vn chng. Hm chng kh trinh
c ngha l ngm gi kn vn v ca mnh li th c th chnh nh bn vng v sau.
Hoc c th theo ui cng vic nh vua th o lm ti, lm k di, nn gi kn
nhng ci gii ca mnh li, c iu g hay ho, cng lao tt p th phi tr v cho vua,
cho cp trn th mi c th nh thng. Trn s khng ght, di th ng vi o
mm thun. Lm cho ngi trn khng dm nhn cng, ch phng s cho n lc cht
thi. Nhng k ti tm nng ni, c iu g hay, ch s ngi ta khng bit, h c th
ngm c vn v. Chuyn k rng khi Lu Bang hi Hn Tn, mt v tng ti l:
ngi c th cm c bao nhiu qun? Hn Tn tr li : thn c th cm hng trm
vn qun, cng nhiu cng tt. Lu Bang hi tip: nh ta th c th cm c bao
nhiu qun? Hn Tn p: B h ch c th cm c mi vn qun thi. Nhn nt
mt Lu Bang, Hn Tn bit l li bn ni: B h tuy khng c ti cm qun nhng b
h li c ti cm tng. Lu Bang ly lm khoan khoi, nh vy Hn Tn mi thot
nn.
2.4.4. Lc t: qut nang, v cu, v d.
- Ngha: tht ti, khng li, khng khen
- Ging: theo Trnh Di, ho 4 gn ngi 5 m khng tng c, y l lc trn di ngn
lp, lc y phi giu ci khn ca mnh nh tht ming ti li th s khng c li m
giu kn th khng ai bit nn cng chng ai khen.
2.4.5. Lc ng: hong thng, nguyn, ct
- Dch ngha: qun vng c tt
- Ging: qu Khn tuy l o lm ti, nhng ho 5 l ngi ca vua. Vng l mu trung
chnh, l mu ca trung th v l mu qun o ca hong gia, y l mu qun.
di m gi trung chnh, ng phn s th tt, qu khc th ho lc ng hoc mm
thun hoc yu t nhng qu Khn l ng vi ngi tn qu. B ti m ngi tn c
chng l Hu Ngh, Vng Mng, phn v m ngi tn c l N Oa, V Th. l
ci bin.
Hu Ngh, Vng Mng l nhng i thn nh H v nh Hn, mun cp ngi
m khng trung chnh nn tht bi, N Oa l em gi Phc Hy, lm vua cng chng
c lu, V Tc Thin, v ng Cao Tng L Tr ch lm vua c mt i, sau
phi nhng li cho ng Minh Hong, ngi m cuc i v s nghip gn lin vi
Dng Qu Phi v c nhc ti trong bi iu M Ngi.
2.4.6. Thng lc: long chin vu d, k huyt huyn hong
- Ngha: rng nh nhau ngoi ng, mu n en vng
- Ging: ho ny mun ni, thnh qu t tranh ginh nhau. m thnh tranh nhau vi
dng, hai k bi trn u b thng. M m thnh ti tt cng s c bin c xy ra.
l qu trnh bin-ho.
- Triu: ng h c thc
- Ngha: cp i c n
- Ch v s: c nui dng, vic s ng v sau. y l qu tt.
53

3. THY LI TRUN

3.1. L do tip ni:

C tri, c t ri vn vt mi sinh v lc mi sinh l lc kh khn nht. l
ch trun, trun c ngha y trong tri t, trun l mun vt mi sinh, l kh khn.
Ngoi ra thu li hay vn li u c ngha l trun.
3.2. Thon t: trun nguyn, hanh, li, trinh, vt dng hu du vng, li kin hu.
3.3. Dch ngha: gp thi trun, c th hanh thng lm, nu gi iu chnh, ng tin
vi m tm ngi ti gip mnh th mi vic s thnh cng. ( trun u c, hanh thng,
li tt, chnh bn, ch vi i, li v dng tc hu )
3.4. Ging: qu ny sm (qu Chn ) bn di, ma ( qu Khm ) bn trn, ng
ch him, ni qui v ngoi qui u c mt ho dng. Cng, nhu, m, dng giao
nhau, my sm ni ln l tng sinh si ny n vn vt. Lc mi ra i bao gi
cng gian nan nn phi kin nhn, cng trc th tt, manh ng th bi. Nn tm
ngi ti gii gip mnh v nh dn gian vn ni: khng c thy, th khng th lm
nn. m dng khng giao nhau l qu Thin a B, m dng giao nhau l qu a
Thin Thi. m dng giao nhau m cha xng l qu Thy Li Trun. T xng
y nn hiu l s ha hp gia m v dng hoc nh k ny xng th ngi kia ha
theo ch khng phi t sng nh ngi ta c th hiu sai ngha ca n.
Trun l qu ni v s kh khn ban u
Kin l qu v kh khn hn
Khn l qu v kh khn tt cng.
3.5. Triu: loan ti v u
- Ngha: bi t ri rm chng tm thy u mi
- Ch v s: c kh khn tr ngi, sm ng ma l vic i ri lon, hy ch, tin
chm v chc. Tm ngi hin ti gip mnh, nm bt c hi.
4. SN THY MNG

4.1. L do tip ni: mi vt mi sinh th non yu, m ti, cc vt mi sinh th phi ln

ln, i ln nh ht u i t m mc ln. Mi vt mi sinh l trun m mng l m
ti, non yu, l i ln nn qu Mng ni tip qu Trun.
4.2. Thon t: mng hanh, ph ng cu ng mng, ng mng cu ng, s ph co,
ti tam c, c tc bt co. Li, trinh.
4.3. Dch ngha: qu Mng hanh, chng phi ta tm tr th m tr th tm ta. Hi mt
ln th bo cho, hi hai hay ba ln th nhm, khng bo. Hp vi o chnh th li.
4.4. Ging: tr th y mang qu Mng cn non, cn m ti, theo tng qu: sn
l qu Cn c tnh ngng li, thu l qu Khm tnh him th khng tin thoi c,
54

m m ng vi qu Mng. Ho cu nh l dng cng c trung lm ch ni qui

nh v thy m mang cho tr ng vi ho lc ng l c trung nhu l tng hc tr
ngoan. Thy tr tng c nn qu ny c c hanh thng, hi mt ln th thy bo,
hi hai hay ba ln th nhm, nn gi o chnh th hanh thng, thnh t. Thy y
mun ch vo ngi ti gii, sng sut th ngi ta l hng ngi ti tm ( ho lc
ng ) nn n tm mnh m hc hi, m i hc th phi chuyn tm, ng c hi
nhiu ln, thi no cng vy, c ai a k dt nt u, thy no chng thch hc tr gii
v ngoan, c vy th khi tr vinh danh, thnh t mi lm mt lng ,mt d tn s.
4.5. Triu: tiu qu thu tin
- Ngha: a mt v pha trc, ch thy bng mt tri tan bin v m.
- Ch v s: phi khim nhng nhn r s vic m vt qua. y l qu xu nhng
nu bnh tnh, tm ngi gii gip kin, cu tin v gi o chnh th vt qua.
5. THY THIN NHU

5.1. L do tip ni: qu Mng l i, l vt cn non, cn non tt phi nui nn tip theo
l qu Nhu. Nhu tc l vic n ung. Qu ny c ngha ch i, ni qui Cn di
ngoi qui Khm, tnh qu Cn mnh cn tnh qu Khm th him, qu Cn mnh nn
nht nh phi tin ln nhng v qu Khm him ngn tr nn phi ch i ri sau mi
tin ln.
5.2. Thon t: nhu hu phu, quang, hanh, trinh, ct, li thip i xuyn
5.3. Dch ngha : ch i, c c tin, sng sa, hanh thng, gi vng iu chnh th tt,
d kh khn nh vt sng ln cng thnh cng.
5.4. Ging: ni qui Cn mnh mun tin nhng gp ngoi qui Khm him nn phi
ch i. Ho dng ngi 5 ng vi ngi cu ng ch tn, trung chnh nn c tng
thnh thc, tin tng sng sa hanh thng nhng v him nn phi ch thi. Ngoi ra
khm l my, ma che cn tri nn th no cng ma, c n ung, ch i, khi tri
ma th mi vic s tt p, chnh bn th khng g m khng tt, ng nng lng
mun mau chng m phm vo ch him nn. Cn mnh mun tin ln nhng khm
him pha trn ngn li, l ci tng sp sang sng ln m ng tin ln mt cch
khinh thng. Nhu c ngha l ch i, l phi bit ch i, ch thi c nh ngi xa
vn ni l qun t bo th, mi nm cha mun sao!
5.5. Triu : minh chu xut th
- Ngha: ht chu sng l khi mt t
- Ch v s: b hm m chng khn cng, s tt p bt u l dng. Ch i v nhu
nhun s tt p.

55

6. THIN THY TNG

Ngoi qui l qu Cn, ni qui l qu Khm

6.1. L do tip ni: qu Tng, t qui ni rng, n ung th phi kin tng. Ci m
ngi ta cn dng l s n ung, phi ch i th s tranh kin t m ra. T xa
ti nay vic n ung thng xy ra kin co, m a s kin co cng t ming n, vt
cht phn phi khng u m ra. V vy qu Tng ni tip qu Nhu.
6.2. Thon t: tng hu phu cht dch, ( thch ) trung ct, chung hung. li kin i
nhn, bt li thip i xuyn
6.3. Dch ngha : vic kin co c tht, tnh thc m b oan c, sinh ra lo s, nu gii
oan c ri ( va phi c ngha l trung ct )) th thi l tt, nu kin n cng l xu
( chung hung ). Tm c qu nhn c lng cng minh m nghe theo th c li nu
khng th nh li qua sng ln c nhiu him nguy.
6.4. Ging: nhn vo tng qu, qu Cn bn trn, qu Khm bn di c tng k
trn p ch k di, trn th cng kin, di th him tt sinh kin co. Theo Chu
Cng n th qu ny c biu hin ngi ngay b oan m khng c ngi minh xt nn
phi i kin, nhng khi c minh oan ri th thi, cn quyt thng ti cng l xu.
i Tng Truyn khuyn nu gp qu ny th lm vic g cng nn cn thn t
u trnh kin co v qu ny ho 9 ngi 2 khng c ho ng cng nn cng thm lo
m ho thng cu cng n cng c tng theo ui vic kin n cng
6.5. Triu : nh nhn tranh l.
- Ngha: hai ngi ginh ng.
- Ch v s: lm vic g cng phi tnh trc, y l qu xu.
7. A THY S

7.1. L do tip ni: qu S, t qui k rng: kin tng t c ngi n xem, t c

ngi bn tn, qun s, c vn. S c ngha l s gia, qun s, ng ngi, qun
chng. Qu Thy a T, mt ho dng lm ch cc ho m m v tr 5 l tng
ca ng vua. Cn qu a Thy S th ngc li, qu Khm di, qu Khn trn, ho
dng lm ch qu di ( ho 9 ngi 2 ) nn c tng lm ng tng ch huy.
V vy qu S ni tip qu Tng v n c ngha l s gia, l ng tng, l qun
i, l s try qun.
7.2. Thon t: s trinh, trng nhn ct, v cu.
7.3. Dch ngha: qun i m chnh ngha, c ngi ch huy gii th tt, khng b li
lm.
7.4. Ging: i Tng Truyn bo qu Khn l t, qu Khm l nc, di t c
nc l tng t nc, nhn dn t hp thnh m ng, cn Chu Hy cho rng qu
56

ny ng vi tnh him ca qu Khm di v ngoi l thun ca qu Khn nn ngi

xa ng dng trong k sch ng binh nng ngha l thi bnh lm rung, thi lon
lm lnh, nh trong qu l giu ci him binh lnh trong v khn thun bn ngoi. K
sch ny t xa ti nay vn c p dng nh cc nng trng qun i ti cc vng
bin gii. Cn Thon Truyn cho rng vic xut qun l nguy him ( qu Khm )
nhng xut qun chnh ngha th qu Khn ( tnh thun ) s gip lp c cng ln!
Ngoi ra cn c ngha na l s chinh chin gia cc nc. Lc cn qun i, cn
chin tranh. Nu v quyn li ( qu Nhu ) m khng x kin c ( qu Tng ) th xy
ra chin tranh v chin tranh cn qun i. Trong o dng binh phi ly chnh ngha
lm gc, dy ng can qua, lm hi thin h m khng c ngn c chnh ngha th dn
khng theo. Tuy vy, d hnh ng c chnh ngha m khng c ngi ch huy ti gii
th lm sao c th thnh cng c
7.5. Triu : m o thnh cng
- Ngha: nga tr v l vic thnh
- Ch v s: c hi hp, c c hi ln, qun i chin thng, vic ln thnh cng nu
gi chnh ngha.
8. THY A T ( T )

8.1. L do tip ni: bn thn qu ni rng: s l ng ngi, ng ngi th gn nhau,

gip nhau. T l gn nhau, l gip nhau, qu ny nc trn t di, khng c g gn
hn l nc v t, nc lun ht vo tt c k h ca t, nc kh th t nt toc ra
cc k h, l ci tng lin st nhau, l hi hp ng ngi. V ngi, ho dng l
ngi vua ng vi ho cu ng thng lnh 5 ho m cn li.
8.2. Thon t: t ct, nguyn ph, nguyn vnh, trinh, v cu, bt ninh phng lai,
hu phu hung.
8.3. Dch ngha : gn gi th tt, bi ln th hai m c nh ln u ( nguyn ph)
th rt tt, lu di, chnh ng th khng c li. K no gp trc tr s tr li vi
mnh ( bt ninh phng lai c ngha l k no chng yn mi tr li vi mnh )), k
no ti tr l xu ( hu phu hung ).
8.4. Ging: qu ny c tng gn gi nh t v nc. Ho 9 ngi 5 li c tng
vua nn phi thn trng rn mnh, khi thy c y c nguyn, vnh, trinh mi tt.
Bt ninh phng lai l trn di ng nhau nh y l ho 9 ngi 5 vi ho 6
ngi 2 u l trung chnh nn gn nhau th tt, cn khng gp, khng ti th xu ( hu
phu hung ). Ngi ta nn gn vi nhau nh t v nc nhng phi c cch, ngi
mnh gn phi c c tnh ng u ( nguyn ), lu di, chnh bn th khng c li.
Ngi di gn ngi trn, ngi trn gn ngi di cng phi c ba c tnh y.
Mi th trong tri t ny, khng th g khng lin nhau m c th t tn ti c, v
vy mi ni ngi ta phi da vo nhau m sng, tuy c cng cng nhng cha c
k no sng mt mnh c m phi da vo cng ng. Thng th tnh con ngi
57

gn nhau, lin nhau th hp, cng kh th t m cng thng vi nhau th la xa bi v

khc kh th tan nh tng qu Khu vy.
8.5. Triu : thuyn c thun phong
- Ngha: thuyn gp gi xui.
- Ch v s: ho hp, vui v, nu bit ho vui, gip nhau, gn nhau th thng tin nh
thuyn gp gi xui.
9. PHONG THIN TIU SC

9.1. L do tip ni: qu Tiu Sc ngha l cha, l nui, ng ngi ( qu S ) th hp

li ( qu T ), hp li tc l cha, l nui. V vy sau qu T l qu Tiu Sc.
Qu Cn l b trn th m li di qu Tn, cha ng s cng mnh khng g
bng s nhn thun, nhng s cha ca nhn thun l lm gim i s cng mnh
ch khng th ngn s ln mnh, v vy s cha ca n cn nh nn mi gi l Tiu
Sc.
9.2. Thon t: tiu sc hanh, mt vn bt v, t ng ty giao.
9.3. Dch ngha: s hanh thng b gim i hoc cha nh th hanh thng. My en kt
m khng ma ci tri pha ty ca ta.
9.4. Ging: qu m Tn m cn c dng Cn, nh m ngn c ln. Ho m
ngi 4 ( m ngi m ) l c v, ho ny c th ngn c 5 ho dng nn c nh
m ngn c ln. Nu ho 4 ny m ngn c ho 2 v ho 5 th ngi v ch tn cn
gi c, nhng v nh, sc ngn yu nn nh my en kt m khng ma ni .
Qu ny ng vi s phn vua Vn Vng b Tr Vng n Th giam vo ngc Du
L, vo hon cnh bit m khng ngn c vua Tr v o, lng bun m ngh v ci
tri pha ty, ni qu hng ca ng. Ch ng l ng t xng, chc v ca ng l Ty
B Hu C Xng, sau mi c phong Vng. i Tng Truyn khuyn vo hon
cnh qu ny khng nn hot ng chnh tr m nn vit lch vn chng nhng ng
th nh Tng Giang trn lu Tm Dng m lm t Giang Chu tm mu. m
dng giao nhau ha hp th tri s ma, dng xng m m ha theo l thun, nu
m xng ln trc dng th khng thun l, khng ha hp th tri khng th ma
c. My tuy dy nhng cha thnh ma v n ci ty. ng bc l phng dng,
ty nam l phng m, t m xng ln m dng khng hng ng th lm sao m
ma c, Vn Vng mun khi xng nhng d nh tt lnh cho giang sn, x tc
nhng Tr Vng khng hng ng th lm sao cc d nh thnh cng cng ging
nh my dy mun ma m khng ma min ty qu hng ng. D bn di c ti
m trn khng dng th Hn Tn cng ch i t than, L vng cng ch ngi cu c
cho n cht m thi!
9.5. Triu: " mt vn bt v "
- Ngha: my en dy m khng c ma
- Ch v s: c nui t, cn s nhn thun.
58

10. THIN TRCH L

10.1. L do tip ni: ngi ta cha hp ( qu Tiu Sc ) ri mi c l. L ngha l giy

ln, gim ln, xo ln nhiu th thnh ng. ng i l ni con ngi i nhiu m
thnh. Ai cng lm nh vy th to nn l, l l quy c, php tc, l l trn cao, di
thp, l vic nh vy th phi nh vy, xo l theo m i, c th m i. Theo tng
qu, tri trn m di, l ci l trn di, l trn tn di ty. L l gc ca o lm
ngi "tin hc l, hu hc vn".
10.2. Thon t: l h v, bt cht (dit ) nhn, hanh
10.3. Dch ngha: gim ln ui cp m cp khng cn, hanh thng.
10.4. Ging: qu Cn bn trn, bn di l qu oi ( tri trn, m di ), trn di
c tn ty hp l tri t nn gi l hp l, hp l. C tnh m nhu m i theo dng
cng th d ngi i trc mnh c d nh cp cng t ra hin t vi mnh. Cng
ging nh ngi di hin lnh, nhu nhun, lm vic ht mnh v c hiu qu cng c
th cm ho c ngi trn v nh gim ln ui cp m cng khng b cp cn. i
Tng Truyn ni: c ti trn, km ti di th lng dn mi yn m khng c s
tranh ginh. oi c c l p lng, oi di Cn trn tc l lm p lng ngi
trn. Ngi ta c th nh th th tuy ch him ngho cng khng hi g.
10.5. Triu: "Phng minh k sn"
- Ngha: chim Phng ht ni K.
- Ch v s: lm ng php tc, vui v ng hp th tt.
11. A THIN THI

11.1. L do tip ni: theo Trnh Di " xo c ni chn th th thi yn n ", cuc i
con ngi ta cng vy, t c ng ni chn th yn. Dng ngi cng vy, ngi
trn m bit pht huy s trng, s on ca ngi di th khng ai l khng c tc
dng cho mnh, chnh l thut dng ngi.
V vy qu Thi mi tip theo qu L, t nc no, gia nh no gi c l
nghi, bit trn bit di c trt t th x hi y, gia nh y mi yn n. Cng nh vy
c tu thn t gia th mi tr quc, bnh thin h c.
11.2. Thon t: thi tiu vng, i lai, ct, hanh
11.3. Dich ngha: qu Thi ci nh i, ci ln n, tt hanh thng.
11.4. Ging: y khng nn hiu l tri di t trn, m nn hiu Cn l kh dng,
Khn l kh m. Tri xut a kh, t xut thin kh, a kh l my m trn tri,
thin kh l ma m ri xung t, kh dng bc ln kh m ging xung, m dng
giao ho th mi vt yn ho vui v. Trong qu ny c tng ho dng qun t ln
dn m ho m tiu nhn nh i, hai bn ngang nhau l Thi. Trong thc t m dng
59

phi qun bnh nhau, ng bao gi ngh phi tiu dit ht ci c, ci xu, m ch c
dng hon ton mi tt. Thc ra thin c, tt xu c lc r rng, tuyt i nhng cng
c lc l tng i, v nh chin tranh l tn nhn, l c nhng cuc chin tranh gii
phng dn tc, chin tranh bo v t quc li v cng v i. V qu Thi th nghing
v dng i ln th tt, iu ny cn c l ho dng l qun t m bn trong, ho
m l tiu nhn phi i ra ngoi, l ci im tt, biu hin s gn gi qun t v xa
lnh tiu nhn, qu ny ngc li vi qu B, l ngi trn gn gi tiu nhn m xa
lnh ngi qun t. Trong qu Thi ngi trn k di u em lng thnh tht ra
i i nhau, tm ch thng nhau th l cuc thi ca thin h ri. Tuy vy ho trn
qu Thi ni rng: thnh phc vu hong ngha l thnh xa tr v rnh, Trnh Di gii
thch l khi xy thnh th phi o t di rnh m xy thnh, khi m n cht cuc
thi, sp tr v cuc b cng nh t thnh sp tr v rnh xa, v vy khi ngi ta
t ti nh cao ri th cng phi bit lo s m t rn mnh.
11.5. Triu: " h bo tm nguyn "
- Ngha: c tin vui bo v iu mnh nguyn cu trong lng.
- Ch v s: hanh thng, mong c thnh. y l qu tt.
12.THIN A B

12.1. L do tip ni: qu Thi l hanh thng m cc vt khng th hanh thng mi

c, Dch ni: " vt cng tc bin, bin tc thng, thng tc cu " ngha l vt n
giai on cui cng th tt bin ho thnh vt khc, m bin th ht cng, ht khn
m c thng, m c thng th bn vng, nhng lm g c s bn vng mi mi m
li theo quy lut " cng tc bin ", thi cc th tt bin thnh b, thi dng cc lc 12h
tra, n 1h chiu th chuyn sang m ri. B l b tc. m dng ho hp l thi,
tri trn t di cch bit l b.
12.2. Thon t: b chi ph nhn, bt li qun t trinh, i vng tiu lai.
12.3. Dch ngha: qu B khng phi o ngi v n khng c li cho o chnh ngha
ca ngi qun t, tng ca n l ci ln ( dng ) i, ci b ( m ) n.
12.4. Ging: qu B ngc vi qu Thi, qu B dng trn m di, dng bay i, m
xung di, m dng ri xa nhau l m dng cch tuyt, ging nh ngi sng cn
dng gian, cn ngi cht v ni m ph. Qu ny o qun t tiu vong cn o
tiu nhn mnh ln, l m ang dn thng. Trong qu ny ngi qun t phi n
nhn ch thi trnh tai ha nh C T nh Tr gi in thot nn. Tri t giao
nhau th mun vt mi sinh m con ngi li ng u mun vt, phm nhng ci
sng trong tri t u l o ngi, l theo thuyt tam ti ( thin- nhn- a ), nu
tri t khng giao nhau th khng sinh ra mun vt th ly u ra o ngi na ( B
chi ph nhn ). Trong qu ny ngi trn gn gi tiu nhn v xa lnh ngi tt, chng
ni u xa, tht trm s ca thy Chu Vn An u c c dng! Nhng trong thi b
60

cng cn hy vng v ho cui cng ni rng: khuynh b, trc b, sau mng. B

nghing ri, sp ri th cuc thi n ni ri.
12.5. Triu: " h lc hm khanh "
- Ngha: cp ri xung h
- Ch v s: khn kh b tc, nn trn trnh. y l qu xu.
13. THIN HA NG NHN

13.1. L do tip ni: v l vt khng th b mi nn tip theo l qu ng Nhn. ng

nhn l cng vi ngi, bi v trong lc cuc i ng b t phi chung sc vi nhau
mi nn vic. Trong thc t thng din ra nh vy. C kh khn con ngi mi vt
ln, la th vng gian nan th sc. Thng nhng ngi thnh cng i ln t nhng
hon cnh ht sc kh khn, trong gian kh, ngi ta hay cm thng thng nhau,
cng ng lng ng sc, ng ch hng, nhng ti khi thnh cng li xa lnh v
nghi k nhau. V tng tri trn, la bc ln ngang vi tri, l tng cng nhau.
Ho 5 v ho 2 u trung chnh, trn di mt lng tng ng vi nhau l ngha
ng nhn, ng lng.
13.2. Thon t: ng nhn vu d, hanh, li thip i xuyn, li qun t trinh.
13.3. Dch ngha: cng vi ngi trn cnh ng mnh mng th hanh thng, gian
him nh li qua sng ln cng c li. Qu ny c li cho ngi qun t trung chnh.
13.4. Ging: qu ny c tng la bc cao ln ti tri, cng sng khp ni, m cnh
tng ny li din ra trn cnh ng mnh mng to nn khung cnh huy hong nn
qu ny rt tt nhng c tt c hay khng th cn ph thuc l ngi ta c gi c
o chnh hay khng. D c c qu tt m khng chu hc, khng thng minh th
lm sao m i thi c c th t c.
Ngoi ra cnh tng cnh ng l ni xa nh, rng ri, khng gian khong t,
y khng c tnh ring ca con ngi m l ci o th gii i ng, loi ngi ng
lng, ng sc vi nhau. H c th i ng vi thin h th thin h cng i ng vi
mnh v nh mnh v mi ngi th mi ngi v mnh. Trong truyn Ba Chng Ng
Lm Pho Th th mt ngi v 4 ngi, 4 ngi v 1 ngi ( ba chng ng lm qun
v ngi lnh th v ). Trong Tam Quc cng vy, khi kt ngha vn o, 3 anh em
Lu, Quan, Trng th tuy khng sinh cng ngy cng thng cng nm nhng
nguyn cht cng gi. chnh l ci o ng nhn. Tuy vy, k tiu nhn th khc,
chng chuyn dng theo ring, ngi h yu d tri h vn chung cng, ngi h
ght d phi h cng tri khc, l s ha ng, b phi. l v lng h bt chnh
th lm sao c th i ng vi thin h c.
13.5. Triu: "tin nhn chi l"
- Ngha: i ng trc ngi
- Ch v s: c ho hp trong ganh ua, nhiu vic tt nhng mt mnh khng lm
c. Qu ny tt
61

14. HA THIN I HU

14.1. L do tip ni: Trnh Di cho rng, k no cng vi ngi th ngi ta theo v,
qu i Hu la trn tri soi sng mun ni, l qu c c, c c l c nhiu, c ln,
qu ny ho mm ngi 5 l ngi tn ng vi 5 ho dng. ngi tn knh m gi
o mm mng, trn di ng nhau th ngi ta theo v m tr nn thnh c giu c.
14.2. Thon t: i hu nguyn hanh
14.3. Dch ngha: giu c ln th rt hanh thng.
14.4. Ging: qu Ly bn trn, qu Cn bn di l la sng khp ni, ngoi qui Ly
vn minh, ni qui Cn cng kin, va vn minh va cng kin nn rt hanh thng.
Ho m ngi 5 c v tr trung m ngi cao nn thng lnh 5 ho dng phi nghe
theo, li ng vi ho dng ngi 2 bn di ( trn khng chnh th di cng khng
chnh ), qu ny nn ngn chn iu d khi mi xut hin v biu dng iu tt khi
n cn nh thun theo mnh tri. Thng th s giu c, bn thn n khng c li,
ngi ta v giu c t lm ra li m thi, nu nh hng s giu c m bit ch kh
nhc th t nhin khng li. cnh giu c m khng bit nm np lo s th sinh ra
kiu cng, ri s mc li. Qu ny, ho thng cu bit h mnh ha hp vi ho 5 m
nhu, tc l chung ngi hin th t nhin c hng phc. C nhiu m khng t
nhn th khng c hi v s trn y, l k bit thun theo l tri, nh vy s tt.
14.5. Triu: " ng thc ng lm "
- Ngha: chim ng v chim khch cng ti.
- Ch v s: chim ng l ci c, chim khch l ci tt cng xut hin. Giu c, c ln
th thng c ci xu v tt cng ti.
15. A SN KHIM

15.1. L do tip ni: i hu l c ln, c nhiu qu th khng nn cho y, "thin

o khuy doanh nhi ch khim" ngha l o tri thng ly bt ch y m cho ch
vi, mun cn th phi khim tn, cn o ngi l "nhn o doanh nhi hiu khim"
ngha l o ngi thng gt k giu c m t cao t i nhng li hay thng qu
ngi khim tn. V vy sau qu i Hu th ni tip l qu Khim.
15.2. Thon t: khim hanh, qun t hu chung
15.3. Dch ngha: nhn nhng, hanh thng, ngi qun t gi c trn vn ti cui.
15.4. Ging: qu trn l t, qu di l ni, ni cao m phi nhn di t l ci
tng nhn nhng, khim tn, v vy m c hanh thng. Thon truyn cho rng
khim l o tri, o t v o ngi. Tri c c khim v c nhn nhng t trn
i xung ch thp m khai ho vn minh. t c c khim v chu di i ln. Nu
62

gi o khim th a v cao c cng trong sng, cn nu a v thp th c

ngi i knh trng.
C mt cu chuyn v tnh nhng nhn nh th ny: c hai ngi mua bn vi,
ngi bn vi ni 3 ng mt mt vi, ngi mua 5 mt vi v tr 13 ng, ngi bn
i 15 ng, ngi mua khng nghe. H bn tm T L hi, T L l hc tr gii
ca Khng T .T L bit h t cc vi nhau, nu ngi bn ng th ngi
mua mt ci u ca mnh, cn ngi mua ng th ngi bn mt chic m mi. T
L phn x ngi bn ng, ngi mua vn khng nghe, T L bn tm thy l Khng
T hi. Khng T ni ngi mua ng, T L gin thy, coi thng thy v xin v
qu khng hc na. Trc khi v Khng T cho tr 2 cu "C th mc dung thn, st
nhn mc dng nhn". T L nh nhng cng chng ch nhiu. Khi v ti qu
hng th gp ma bo, T L thy cy c th to lin vo tr ma, cht sc nh ra li
thy l c th mc dung thn ( nhng cy c th khng phi l ch c th dung thn )
bn chy vi ra th lin c ting st, cy c th b st nh . T L ht hn v trong
lng thy cm phc thy. Khi v n nh, ngh rng mnh i lu, khng bit v
c cn chung thy vi mnh khng nn ngh cch th. T L i m n, khi v
ng say mi vo bung v s thy c 4 chn. T L vi rt dao nh m nhng nh
n li thy "st nhn mc dng nhn" ngha l git ngi trnh dng hung kh , nn
dng li v bt n gi v dy, th ra ngi ng cng v l c em v. T L cng s
thy nn v thm nh my hm ri tr li. Trong lng tuy phc thy nhng vn bn
khon v cu chuyn v gi 3 ng 1 mt vi, mua 5 mt li tr c 13 ng m thy li
ni l ng nn hi li thy. Lc Khng T mi p rng: nu ta bo ngi bn vi
ng th phi chng ta ly i mng sng ngi ca ngi mua vi, th ta chu sai
m cu c 1 mng ngi c phi l tt hn ! l tm gng v s nhn nhng,
khim tn. C c m khng t nhn th gi l khim, ngi ta ly s khim tn m
x s th i u m chng hanh thng, mnh t h mnh th ngi ta cng tn mnh ln,
mnh t che cho ti i th c cng sng t, v vy mi gi c trn vn ti cui, cn
k tiu nhn v c nhiu ham mun th t phi cnh tranh, c c t phi hm hnh, tuy
c v min cng khim tn cng khng th yn lng bn ch m gi gn th lm sao
c th trn vn n cui c.
15.5. Triu: " nh nhn phn kim "
- Ngha: hai ngi chia vng.
- Ch v s: nhng nhn ngi th s hanh thng
16. LI A D

16.1. L do tip ni: c ca ci ( l qu i Hu ) m bit nhn nhng (qu Khim )

tt hanh thng vui v. D c ngha l vui v. Qu D c tnh ng ( l qu Chn ) m
ho thun ( l qu Khn ). ng m thun ho tc l vui v.
16.2. Thon t: d li kin hu, hnh s
63

16.3. Dch ngha: qu D ( vui v ) dng tc hu tr dn, ra qun th tt.

16.4. Ging: qu trn l qu Chn, l kh dng pht ng th mun vt pht sinh, l
cnh tng vui v. Ho 4 dng lm ch qu m 5 ho m kia phi theo. Thun vi l
t nhin th tri t cng phi theo hung h l con ngi. Trn di ho thun vui v.
Qu ny c li s dng tc hu ( tng ng vi vic bu ra 1 ngi lnh o ) v
vic xut qun. Kh dng lc u nm trong t th b tc, ti khi n ra khi t th
phn chn oai phong. Lc b l ut, khi thot ra ngoi th thng xng ha vui cho
nn mi l qu D.
16.5. Triu: " thanh long c v "
- Ngha: rng xanh ng ch
- Ch s: lun tham gia vo cc vic chung. y l qu tt.
17. TRCH LI TY

17.1. L do tip ni: o l khi vui thch, ngi ta thng ng , ng l theo. Qu

oi l p lng, qu Chn l ng, p lng th ng m ng th hay p lng u
c ngha l theo. Con gi nh ( l qu oi ) theo con trai trng ( l qu Chn ) l
ng o v phn con gi thng phi theo chng nh ngi xa tng ni: con gi
sng th qu cha, cht th lm ma qu chng.
17.2. Thon t: tu nguyn hanh li trinh, v cu.
17.3. Dch ngha: ty theo rt hanh thng nhng phi theo iu chnh ng mi c li,
khng c li.
17.4. Ging: qu oi trn c tnh vui v, qu Chn di c tnh ng. Ch c vui
v m hnh ng mi l tu theo. Sm ng trong m, nc m ng theo ting sm
nn ngha l tu. Trong qu Tu c thm 1 l tu nhng phi ng thi. Cuc cch
mng thng 8 thnh cng l tu hp vi thi c, cn nh H c chnh sch mi, tn
tin v c tnh cch mng nhng cha ng thi c nn tht bi. Trong s Tu i
Hn, Vng Mng mun cp ngi nhng qu sm nn hng vic, i Tng, Vng
An Thch c nhiu ci cch nhng cha hp thi cng tht bi. Thi vua Quang T
nh Thanh cng th, nh vua tp hp nhng ngi tr tui, i hc nc ngoi v, mun
ci bin x hi, khai khong hm m, c v kh tu b, m ng st nhng b cc
i thn th cu bn vi T Hy Thi hu lt Quang T v em ng giam lng nn
lng yu nc, ch nam nhi v hoi bo ca Quang T khng th thc hin c. Nhn
vo tng qu ta thy ho 3 m nhu qun qut vi ho 4 dng cng, thng th k
m nhu khng th t lp nn hay bm theo dng, cng c ngha l theo. Tuy nhin
o ca s theo li s trinh chnh, h theo c chnh nh th mi c hanh m
khng mc li, cn theo m mt ng chnh th c li, cn c hanh sao c.
17.5. Triu: " song xe kho nhai "
- Ngha: hai xe da vo nhau trn khp no ng.
64

- Ch s: vui v m hnh ng, da theo hon cnh m lm, c ngha l tu theo

nhng ng thi c.
18. SN PHONG C

18.1. L do tip ni: c c ngha l cng vic v nt. D l vui v, vui v th tu

theo, tu theo s vui v t c cng vic nn tip theo l qu C. Nu khng c vic th
vui v theo lm g? Qu C l qu di ni c gi, gi di ni, gp ni th lt li
lm cho ri lon, nt lon. Dch ni: ri lon l c vic.
18.2. Thon t: c nguyn hanh, li thip i xuyn, tin gip tam nht, hu gip tam
nht.
18.3. Dch ngha: nt m lm li mi tt, vt qua sng ln th c li, phi tm
nguyn nhn t 3 ngy trc, phi ngh n tng lai 3 ngy sau nn th no.
18.4. Ging: gi qut vo ni, ni qut li gy ri lon, c ri lon l c cng vic, lp
li trt t th ci sau tt hn ci trc. Nhiu lc nt m lm li mi tt. Chng ta
nh M, sau thng li xy dng t nc to p nhiu ln so vi ngy trc. Khi xa
Nero, nh th bo cha cho t c thnh La M v t i cao nhn la chy ly cm
hng m lm th. Hnh ng y tht man r nhng v mt kin trc, c l nh vy
thnh La M mi p nh by gi. Gy nn lm than cho nhn dn Trung Quc
xy dng bc tng thnh ngn qun th trong gic mng m lm ri lon x hi
nhng ngy nay Trung Quc t ho v c mt cng trnh v i duy nht c th nhn
thy t v tinh bng mt thng. chnh l Vn L Trng Thnh. Qu ny cn c
th hiu: qu Tn bn di thun m bn trn l qu Cn ngi im, ngi di th nhu
m ngi trn th cng. Qu Tn thuc m (m x dng x dng) m ho mt ( s
lc ) cng m. Qu Cn thuc dng (m x m x dng) m ho trn cng cng dng
nn ngi di gy nn s nt phi lm li. Trnh Di cho rng trng n ( qu
Tn ) m chu di thiu nam ( qu Cn ) l lon v tnh. Trn thc t con gi c
thng lo toan qun xuyn cng vic thay cha m chm sc cc em. Con trai t hay
da dm nn khi ly nhau kh c th lm ch gia nh, dy v con, nn rt d ri lon.
V vy mun khi nt, ngi con t phi vn ln, lm vic chm ch v c ti th
mi tr ni v. Nhng iu ny l suy on v ch c ngha tng i. Trong thin
can th Gip l can u tin, chnh l bui u cng vic, l u mi ca cc vic. Cch
m ngi ta tr cuc c ( nt, cng vic ) l phi ngh ngi trc sau 3 ngy. Trc
Gip l trc lc hy suy xt xem ti sao m li nh th. Sau Gip l sau lc lo
rng ci g sp sa xy ra. Mt ngy, hai ngy ri ba ngy l c ni hy lo cho su v
ngh cho xa. Xt xem ti sao li th bit cch cu cha, lo rng sp sa nh th th
bit mo m phng b. Nhng ngi i sau khng hiu ti sao li lo trc sau 3
ngy, ch lo nng cn, lo vic gn m chng ngh ti vic xa cho nn mun cu i m
khng khi lon, cng cha thnh m lon sinh ra.
18.5. Triu: " suy ma phn o "
65

- Ngha: dit tr loi ma qu o tc.

- Ch s: trnh b m hoc, c vic khng hay y. y l qu xu.
19. A TRCH LM

19.1. L do tip ni: theo Trnh Di th c l c vic, c vic th ti, c vic th sau mi
c th ln. Lm tc l ln, lm cn c ngha l ti nh gi lm, lm trn, lm chung...
theo tng qu, hai ho dng di ln dn ln, l ci tng m tin v t,
nc v t gn nhau ch c qu T v qu Lm.
19.2. Thon t: lm nguyn hanh, li trinh, ch vu bt nguyt hu hung.
19.3. Dch ngha: qu Lm rt hanh thng, chnh ng th c li, n thng 8 hoc 8
thng na s xu.
19.4. Ging: hai ho dng di l dng ln dn, cn c ngha l dn ti ngy
thnh vng nn gi l lm, dng ln dn, m tiu dn nn s hanh thng. Nhng
cng chnh v hanh thng vui v th khng nn phng tng m phi gi chnh o nu
khng thng 8 ti s xu. Ti sao li ni thng 8, bi v thnh nhn cho rng ang lc
thnh phi lo ti lc suy ch suy ri mi lo l khng kp. Mt khc theo Chu Hy th
khng ni thng 8 m l 8 thng sau s xu, y l v qu Lm thuc v thng chp, lc
ny kh dng tiu dn m thnh ra xu chng! Tm thng ch t qu Phc ri n qu
Cu xut hin 1 kh m, qu n c 2 kh m l m ln dn m dng tiu dn i.
i Tng Truyn bn thm: t ti m c ci tng ngi qun t ti dn,
gio ho dn khng bao gi thi.
19.5. Triu: " pht chnh thi nhn ".
- Ngha: s ngay thng, chnh trc c by t ra cho ngi ta thy.
- Ch s: vui v, ng thun, ho hp tip xc th tt tip n qu nhn th c li.
20. PHONG A QUN

20.1. L do tip ni: qu Lm tc l ln, cc vt c ln th mi ng xem, nga mt

ln l xem, nhn xung l xt, v vy qu Qun ni tip qu Lm. Qun cn c ngha l
quan tc l xem v b xem.
20.2. Thon t: qun, qun nhi bt tin, hu phu ngung nhc
20.3. Dch ngha: qu Qun, biu th cng nh ngi ch t, phi thanh khit th
khng cn by c ( qun nhi bt tin ) ch c lng thnh th cng lm ngi khc ch
thnh nh mnh ( hu phu ngung nhc ), ch ngung c ngha l nga ln m trng.
20.4. Ging: gi i trn t ( qu Tn bn trn qu Khn), thi khp mun loi, l
ci tng xem xt. V tng c 4 ho m bn di nga xem 2 ho dng trn cng
66

c ngha l xem. Ngi trn xem di xt dn tnh, k di nga xem trn m bit
c tin chnh s.
Cn ca vic ra tay trc khi t l, lm mnh trong sch, thanh khit t r
thnh ca mnh cho thin h thy m noi theo, y c ni ngi trn nn lm tm
gng cho thin h noi theo. Mi c ch, hnh ng ca ngi trn u nh hng to
ln n x hi. Khi thng bt chnh th h tc lon.
20.5. Triu: " hn bng phng h "
- Ngha: y thuyn gp sng nc ln.
- Ch s: xem xt k trc khi nghe theo, cn thn s thot him.
21. H0 LI PH HP

21.1. L do tip ni: ph l cn, hp l hp, c ci g ngn cch phi cn i, ph b i

ri mi hp li. Qun l xem, l ng xem th mi c k n vi n. Do tip qu
Qun l qu Ph Hp.
21.2. Thon t: ph hp, hanh, li dng ngc.
21.3. Dch ngha: cn hp, s hanh thng, dng vo vic hnh ngc th c li.
21.4. Ging: qu ny ni v vic hnh ngc, ho s v ho thng l hai vch dng,
ta nh hm trn v hm di, c ba ho t nh ming h ra ri xen vo gia mt
ho cng nh ci que cn ngang ming lm ngn cch hai hm.
Do phi cn n t ra, tr n i th hai hm mi khp li c. Trong x hi,
bn gian t, nnh thn, tiu nhn hay k th ba trong hn nhn thng lm ngn cch
trn di, nghi k nhau, thng hay gp trong k ly gin. Trng Lng dng k ly
gin m lm cho Hng V ui Phm Tng. Phi tr b k tiu nhn, loi ngi lun
bng bt thng tin lm cho lnh o khng bit g v x hi, c quan, i sng thc ca
ngi dn. l trn di ngn cch thuc vo qu B. Nu tr b s ngn cch th
trn di thng nhau, nn tr kh chng bng hnh ngc, khi ht ngn cch, l
tng ng vi qu Thi.
Ni qui Chn l uy, ngoi qui Ly l sng sut, va c uy va sng sut th
dng hnh khng sai st. Do ph l cn m hp vy. Qu Ph Hp hanh v t qu c
ngha hanh, cn m hp li th hanh thng ri, nu s ngn cch y xy ra thin h
m khng dng hnh ngc th ly g m tr b c. Nhiu k khng dng hnh ngc
th nht nh ngoan c khng khai, nu ch c gio dc, ci to m khng c hnh pht
rn e th khng th lm bn tiu nhn run s m nh vy th khng th tr b s ngn
cch m c thng c.
21.5. Triu: " c nhn ng thc "
- Ngha: ngi i gp c thc n.
- Ch s: cha thng sut th ho mnh vo tm ra s ngn cch, nm bt thi c tt
m tr kh gian thn.
67

22. SN HA B

22.1. L do tip ni: cc vt khi hp nhau th khng th cu th, phi c vn v, m

vn v tc l trang sc. Cc vt hp nhau thng theo quy lut. Cc khong cch bng
nhau trong khng gian th to nn kim cng, hoa mun ong bm ti th phi to nn
sc mu hng hoa hp dn, mi vt tm n nhau u do mt sc hp dn no ,
hoc bng hnh v bn ngoi, hoc v vn v hay, ging ht hay, hay i mt p,
chnh l trang sc. Trang sc lm mi vt hp li vi nhau. B l trang sc v vy qu
B ni vi qu Ph Hp.
22.2. Thon t: b hanh, tiu li hu du vng.
22.3. Dch ngha: trang sc vn v th hanh thng nhng lm vic g m ch nh trang
sc th ch c li b nh thi.
22.4. Ging: trn l ni, di l la chiu sng trn ni, lm ni p ln, tc l trang
sc cho ni. Qu B trn l ni di l la. Trong cc ngy hi, ngi ta dng n mu
chiu vo cc to nh, dng bng n treo vo cc lm cy to nn sc mu lung linh
rc r. Trang sc, trang tr cc ngy hi m khng dng n, dng ly ho th cn g l
trang sc na. n c cn tm n ni c nh n na l. T xa, thon t vit trang
sc ch c ci li nh thi, trang sc ch l bn ngoi, cn phi c ni dung tt mi
c. Trang sc ch l to n tng trong giao tip cn thc lc v ti nng l quyt
nh sau cng. Hn Phi nc Tu b Tn Thu Hong rt gt v tt ni lp mc d Hn
Phi gii hn L T. Tn Thu Hong nht Hn Phi vo ngc, nhng khi ngm ngh ra
mi hiu c nhiu o l, mi bit Hn Phi l ngi c ti, bn cho ngi mi ra
gip nc. Khng ng Hn Phi b L T git mt. c phi chng l s bt li
ca v ngoi con ngi khng! Trong truyn Tam Quc cng vy, mc d Bng
Thng c ti nhng qu xu x nn To Tho, Ng Quyn v c Lu B na cng chn
khng dng m ch c Khng Minh mi nhn ra chn gi tr ca ng m thi. V vy
i Tng Truyn khuyn: vic chnh tr nh th dng trang sc c, cn vic ln
hoc phn on mu m, hoc trong cc v n th ng nn lm dng.
22.5. Triu: " h kh doanh mn "
- Ngha: khng kh vui mng trn y trc ca
- Ch s: mi s tt lnh, vn v, p xinh, y l qu tt nhng ch lm dng
23. SN A BC

23.1. L do tip ni: b l trang sc, trang sc n cng th thi, sau ci rc r nht l
b ra, khng ai trang im mi c nn tip n qu Bc. Bc l lt l gt, vt cng
tt bin. Trang sc n cng, hanh thng ht mc th dng li.
23.2. Thon t: bc, bt li hu du vng.
68

23.3. Dch ngha: tiu mn, hnh ng th bt li.

23.4. Ging: theo tng qu, nm ho m tin dn t di ln quyt tr nt ho dng
cn li. l o tiu nhn ln t ngi qun t th ngi qun t ch nn ngi i
thi c ch nn hnh ng. Lo T khuyn " i tr nhc ngu, i dng nhc khip,
i xo nhc chuyt " ngha l tr tu tuyt vi th gi v ngu ngc, anh dng v song
gi v khip s, hn nht. y mu lc m gi v vng v. Ngi qun t phi nh
vy yn thn m ch c hi. Trong lch s, C T l hong t nh n khuyn Tr
Vng khng c bn gi in m thot cht, Vn Vng n tht con m gi v khen
ngon. Hn Tn chu nhn nhc chui qua ng qun tn bn tht. chnh l nhng
ngi bit chu ng m ch thi c vy. Trnh Di cho rng Bc l gt, l cht mm
ln ln th cht cng phi bin i, vo ngy h ch, mt kh m bt u sinh ra ri ln
dn dn, n thng 9 th n cng cc m thnh qu Bc, ri thng 10 bin thnh qu
Khn, thng 11 li bin tip thnh qu Phc.
Cn v tng qu th i Tng Truyn cho rng sn l ni v a l t, t
c vng th ni mi bn v ni qui l Khn bn di c vng th ngoi qui Cn mi
vng bn v c khuyn ngi cm quyn nn lo cho dn an c lc nghip th a v
mi vng. l nguyn l ly dn lm gc vy. Ta thy qu Cn chng ln qu Khn,
di l t m trn l ni c hm l di l gc ca trn, cha c khi no gc dy
bn vng m st l c, k b trn phi bit nh th dc lng nui dn, lm dy
ln ci gc ca mnh th mi c th lu di c.
23.5. Triu: " nhuyn mc m tc "
- Ngha: cy non mm b tc lt v.
- Ch s: mt mt, hnh ng khng c li. y l qu xu.
24. A LI PHC

24.1. L do tip ni: theo lut "cng thng phn h" leo ti nh ni ri th xung.
Ho dng b lt ti cng th quay li m pht sinh ra di, l nh sng cui
ng hm, l m cc th dng sinh, v vy qu Phc mi ni qu Bc. l qun
t, ci tt tr li, tiu nhn, ci xu suy vi.
24.2. Thon t: phc hanh, xut nhp v tt, bng lai v cu. Phn phc k o, tht
nht lai phc, li hu du vng.
24.3. Dch ngha: tr li th hanh thng, ra vo khng gp tai nn, bn b s ti, khng
b lm li na. Vn tri tro i tro li, c 7 ngy th th tr li, lm vic g cng c li.
24.4. Ging: khi kh dng tr li ho u l hanh thng, cy m chi, ht
ny mm, ngi m mang thai l c quyn hy vng. c ho dng ban u
th s c cc ho dng khc ti. Con ngi ta cng vy, lc u n c, nhng
tm c ch ng th bn b ln lt ko ti th s khng cn c n, khng cn sai
lm nhiu na. Theo th t cc ho dng tng ln t mt ho dng qu a Li
Phc, hai ho dng qu a Trch Lm, ba ho dng qu a Thin Thi, bn
69

ho dng qu Li Thin i trng, nm ho dng qu Trch Thin Qui, su

ho dng qu Bt Thun Cn. Vn tri theo quy lut c by ngy quay tr li v sau
qu Cn l qu Cu, mt ho m li xut hin di nm ho dng. t qu Phc ti
qu Cu l by qu, nh vy ng chu k mt vng. Qu Phc thng 11 m lch n
qu Cu thng 5 m lch, l 7 thng 7 qu. S d ra vo khng gp tai nn, t lm li,
bn b ko ti l theo tng qu, ni qui Chn l ng, ngoi qui Khn l thun.
Hnh ng thun theo tri t l tt, l thun theo vng o, l hp l tri t theo l
lun " thin thi, a li, nhn ho " v th mi c cu " thun thin tha vn, hong
chiu rng ". Ta cn thy t qu Cu vo thng 5, lc ny ch c mt vch m bn di
ri hai vch m l qu n, ba vch m l qu B, bn vch m l qu Qun, nm vch
m l qu Bc, su vch m l qu Khn v tip ni l qu Phc c ng l vn tri
tro i tro li, c theo chu k 7 ln bin m ra qu Phc.
o ca tri t: tnh lu ri ng, c nhiu th thin, c vy th vn vt mi sinh
si ny n. i Tng Truyn c dn ra tch cc vua ngy xa vo ngy ng ch,
ngy m kh nht dng sinh nh tng qu Phc l sm nm di t ( a Li
Phc ) th ng ca i, nh vua v cc quan khng i xem xt cc ni l c gi yn
lng m nui dng kh dng non nt mi sinh.
24.5. Triu: " phu th phn mc "
- Ngha: v chng bt ho
- Ch s: ci tt tr li. Khng tr li l xu.
25. THIN LI V VNG

25.1. L do tip ni: vng l cn, by, v vng l khng cn by. Phc l tr li, tr li
l tt, l bit li, l khng cn by. Do qu V Vng ni tip qu Phc.
25.2. Thon t: v vng nguyn hanh, li, trinh. K ph chnh hu snh, bt li hu du
vng.
25.3. Dch ngha: qu V Vng rt hanh thng, li v s chnh bn, ci g khng hp
vi chnh o th c li, c hi, hnh ng th bt li.
25.4. Ging: v vng l khng cn by. Qu Chn l c tnh ng m di qu Cn
tri. ng theo l tri th khng cn by, cn ng theo lng dc ca con ngi th
thng l cn by. Xt v ho qu, ho 9 ngi 5 trung chnh lm ch ngoi qui, ho 6
ngi 2 trung chnh lm ch ni qui, m dng i i cng l trung chnh, hp vi
l tri nn rt hanh thng. Trnh Di cho rng khng cn tc l thnh tht m thnh tht
tc l o tri, tri nui nng vn vt, vn vt sinh si khng cng, vt no gi ng
tnh mnh vt y mi ng l khng cn m khng cn by th mi hanh thng. Do
qu V Vng chnh l o tri.
25.5. Triu: " diu bi lung lao "
- Ngha: bun ru, kh s, vt v, ti h
- Ch s: phi d dt, khng vng ng. ang gp s bun lo
70

26. SN THIN I SC

26.1. L do tip ni: qu i Sc c ngha l cha ln, ngn khng cn quy th mi

c th cha c mi th, k c vn chng ch ngha, lng bao dung con ngi.
Khng cn c ngha l theo con ng chnh th mi cha c lng ngi.
26.2. Thon t: i sc li trinh, bt gia thc ct; li thip i xuyn.
26.3. Dch ngha: cha ln chnh ng c th li, khng phi n cm nh, tt. Lm
vic ln nh li sng c li.
26.4. Ging: chng g ln bng tri, m li vo trong ni, c th ni sc cha ca ni
l v cng ln, con ngi ta, o c hc thut vn chng cha y bn trong, sc
cha cng v cng ln. Ngi ta ci rng, ni lm sao m cha c tri, vy th c
ngi thng tho vi chc ngoi ng, c nh vn cha trong u hng nghn nhn vt
nh O.Banzac, Victor Hugo th th c lm sao? C ngi hc c i cng chng thng
tho mt th ting, ngay c ting m cng khng th hiu c ht. Ngi qun t
phi tu luyn ti c cho nhiu, phi cng kin nh qu Cn, thnh thc vng chc
nh qu Cn, hn na mi da cho c ti ngy mt tin thm. Ngi trng phu no,
qun t no c nh vy th c quc gia nui, trng dng nhm khi "quc gia lm
nguy, tht phu hu trch", y ho 6 ngi 5 v ho 9 ngi 2 cng hp nhau v trung
m khng chnh ( trn dng di m hoc trn m di dng ). S cha ng nu
theo chnh o th c tt, c ngi trn, hng lc tri m thi th vi thin h,
khng nhng tt cho mnh m cn tt cho mi ngi na, cn nu phi vo hon
cnh khn cng, phi n cm nh l lc b tc ri, c khc g i bun m phi n vo
vn, v vy li thon ni rng khng phi n cm nh th tt ( bt gia thc ct ).
26.5. Triu: " trn th c khi "
- Ngha: cuc i c bit m mang, yn n, vui v
- Ch s: lun t trau di, lm mi bn thn.
27. SN LI DI

27.1. L do tip ni: qu Di, t qui ni rng: cha ri th phi nui, khng nui th
lm sao c th tn ti c, khng nui th cha lm g. V vy qu Di mi ni qu i
sc. Di ngha l nui, l o nui nng.
27.2. Thon t: di trinh ct, quan di, t cu khu thc.
27.3. Dch ngha: o nui nng h chnh th tt, xem cch nui ngi v t nui
mnh.
27.4. Ging: qu Di c 2 ngha: nui nng v ci cm. Hnh qu nh ang m ming
ra. Hai nt dng ngoi nh 2 ci hm, cn li cc ho m nh ming rng gi cho ta
71

s n ung v s nui nng. Quan di l xem cch nui ngi, t cu khu thc l xem
xt cch nui mnh, h m theo iu chnh ng th rt tt
Khi t qu, thnh nhn suy rng ch nui: ln th nh tri t nui mun vt,
thnh nhn nui ngi hin, nui mun dn, cn ngi ta th nui mnh v nui
ngi khc, qun o th nui hnh hi, dng dp hnh ngha nui o c. ng ca
hay ngh ngi, d dt hay pht tit ra l nui ngi khc. l o nui nng.Theo
tng qu, qu Chn l sm m di ni, c sm ngha l s sng ( dng kh ) bt
u pht ng m vn vt trong ni pht trin, nh vy l tri t nui vn vt ( Sn
Li Di ). Ngi qun t t nui mnh ni phi tu dng o c bng li n ting
ni, suy ngh, vi dn tuy ho m khng ln, tit v n ung nui thn th theo
chn l n sng ch khng phi sng n " qun t di ngn ng, tit m thc ".
Bi v " ha tng khu xut, bnh tng khu nhp ". Do nn cn thn gi gn nht
ci ming nh ngn ng: trt chn th cn c ch trt ming th khng c.
27.5. Triu: " vi thu phong hin "
- Ngha: nc chy vng, gi bc cao.
- Ch s: t dng o c nh nc xoy gi lng. c nng trong thng tin.
28. TRCH PHONG I QU

28.1. L do tip ni: Phan Bi Chu gii thch: c nui th sau mi c vic ln qu.
Ngoi ra c 2 cch hiu: 4 ho dng bn trong m ho m ch c 2, dng lm m
nt ra 2 bn nh tng ci ct e ra, c gc v ngn u yu, gia mnh m 2 u trn
di u yu nn mi o ra ( c ngha tng t nh on xung ) v cch th 2 l: o
c ln qu. Nui th ln qu. i qu l ln qu. Do qu i Qu ni tip qu Di.
28.2. Thon t: i qu ng no, li hu du vng, hanh.
28.3. Dch ngha: dng ln qu, m t qu ( i qu ) nh ct yu, o i khng chng
ni ( ng no ), s tin ln c li c hanh thng.
28.4. Ging: theo ngha i qu l dng nhiu qu, m t qu nn c tng ct yu
cong i. Qu ny ni qui Tn bn di thun, ngoi qui oi bn trn vui v nn tin
hnh cng vic ha thun hanh thng, kh dng ang mnh, kh m ang suy cho nn
hnh ng c thun li.
Trnh Di cn cho rng m trn cy ( qu oi trn qu Tn ) tc l lm ngp cy.
m nui cy m lm ngp cy nn c qu . Do vy ngi qun t cng phi c o
c qu hn ngi, vic g hp o th lm, d mt mnh chng li ng ngi, c hi
n bn thn cng chu, ging nh k s c th cht ch khng th b lm nhc
c. ng qun t s d hn ngi v c th ng mt mnh m khng s, trn i
m khng bun, thin h ch mnh m khng oi hoi bi mt l rt gin n l khi
tm lng trong sch, mc ch tt p, ch c mt c mun duy nht l dn c cm
no, o m, c hc hnh th c th ngng cao u m khng thn vi tri xanh.
28.5. Triu: " d mng kim ngn "
72

- Ngha: ngi ni thn d nm mng c vng.

- Ch s: thi c n, tin ln c li nhng tin qu th li ln
29. TP KHM

29.1. L do tip ni: khm l nc, l my, l ma. Ngha ca khm l lm xung, l
sp, l him. Cc vt khng th qu mi khng thi, cng qu th phi trng xung,
lm xung. V vy qu Khm tip ni qu i qu.
29.2. Thon t: khm hu phu, duy tm hanh, hnh hu thng.
29.3. Dch ngha: hai lp khm c c tin, ch theo lng m hanh thng, hnh ng th
c trng thng.
29.4. Ging: Tp Khm ngha l hai ln trng qu Khm ln nhau th him cng thm
him. Nhn vo qu Ly tri vi qu Khm, qu Ly th ngoi c gia rng, qu Khm
ngc li gia c ngoi rng, c ch nt nn qu Khm l nc, ch no trng th
nc chy vo. Khng g nguy him hn l vng nc su, khng cn thn th cht
ui, nn khm him l vy.
Theo hnh qu, gia l vch lin, l hnh nh ca s trung thc, thnh tn. V qu
Khm c c tn ( hu phu ) trong lng, nh vy m hanh thng. Gp thi him, c
lng ch thnh th thot him, vic lm c coi trng v c c cng lao, lng ch
thnh c th cm c c tri t th cn c s him nn no m khng th vt qua.
Thon Truyn bn thm: v ho 5 v ho 2 gia li cng quyt nn gp him
vn hanh thng. Tri c tng him l khng ln tri c. t c tng him l ni
sng. Nu ngi ti c vn dng ci him hp thi th thnh qu cc ln, chng hn
nh cc con sng, cc dy ni to nn bin gii quan i, cc vng rng ni to nn
chin khu. Min Ty Thc ca Trung Quc ch c ng sn o rt him tr, t sn
o l ct t trong ngoi.
Rng ni cn l cn c a ca cc cuc cch mng. " rng che b i, rng vy
qun th ".
29.5. Triu : " hi lao nguyt "
- Ngha: sng nc khuy ng nh trng di y bin.
- Ch v s: gian nan him tr m c c tin th s thot
30. BT THUN LY

30.1. L do tip ni: ly c ngha l dnh, bm, theo tng qu, hai ho dng dnh vo
nhau, cc l hng nh mt li nn Phc Hy ch ra li nh c.

73

Qu Ly t qu ni rng: khm tc l b hm, b hm th phi mc vo, phi bm

vo. B hm vo ch him th phi dnh bm, l th theo t nhin, v vy qu Ly
mi ni qu Khm.
30.2. Thon t: ly li trinh, hanh, sc tn ngu ct.
30.3. Dch ngha: bm vo ch chnh ng th hanh thng c li, nui tru ci th tt.
30.4. Ging: da vo ch chnh ng th tt, nh danh c chnh th ngn mi thun.
Nu tm c ch da chnh ng ri th phi nghe theo ht lng, phi gi o
thun ho mm mng, ta nh nui ging tru b ci th tt. Qu Ly trn di ton Ly
nn sng qu, rc r qu v vy phi giu bt ci sng ca mnh i. Phm ngi i
khng a ngi sng qu, gii qu, hn mnh nn phi giu bt sng m trau ri c
thun ho, " nhn o doanh nhi hiu khim " ( o ngi thng ght ngi giu c
huynh hoang m qu mn ngi khim tn ) l v vy. Sng th c th soi ri mi ni
nhng c ni chng cn soi ri, cng th c th quyt on phn bit tt xu, chnh
t nhng sng qu th khng s nh nht no m khng soi ti, quyt on qu th
khng tha th iu g, nu khng c s iu chnh va phi th s c hi v vic soi xt
qu nghim. Thng ng l mt v d, chnh v ra chnh sch qu h khc m thn
lm t tng cng khng cu c m thot kip n l, bn thn mnh gp nn m
khng tm u c chn dung thn.
Qu Ly l bm, trn i mun vt chng c vt no khng c ch bm. bm
ri th phi bm ch chnh m thun. Nui tru ci chnh l nui ci c thun . Ly
l bm nh mt tri, mt trng bm trn tri, trm ging cy c th bm vo t. Mun
vt chng loi vt no khng c ch bm. ngi ta nn xt xem ch bm ca mnh,
h c ch chnh th hanh. Trong thc t i sng, ngi ta vn ni, chim khn tm
ch m th. Tm c minh qun nh Khng Minh tm c Lu B nn rng danh
mt i, ht lng ph t n n tri ng. Ng T T ph cho Ph Sai ri cht
khng nhm c mt. Ni nh th s phn mt con ngi, v c quan, tnh yu s
nghip m c ch chnh ng l c mt i hnh phc, t r c ti nng, v ngc
li cuc i nh t ngc.
30.5. Triu: " thin quan ng phc "
- Ngha: thin quan, thin phc, qu nhn
- Ch s: ngay chnh th tt, c qu ny th hanh thng, nhng phi thn trng.

74

Phn 3

CHU DCH H KINH

Chu Dch Thng Kinh bt u bng hai qu Cn - Khn l tri v t. C tri,
c t ri mi c vn vt, c vn vt ri th mi c nam n, v chng, cha con, vua ti,
trn di, l ngha.
Kinh thng nh Chu m u bng hai qu Cn Khn l ni v v tr, l giai
on tin thin, l l l ca tri t cho nn ni Chu Dch Thng Kinh l hnh nhi
thng hc nghin cu v thin l, cn Chu Dch H Kinh l hnh nhi h hc nghin
cu v nhn s. l giai on th 2, giai on ni v con ngi, v nam n. Hm l
trai gi, l cm nhau, hm cn l o v chng. Hng l o v chng n vi nhau
lu di.
Hm l o chng, nh hm m "thin a cm nhi, vn vt ho sinh" c ngha
l nh hm m tri t cm nhau ha sinh ra mun vt
Hng l o v, l o v chng u bc rng long, thu chung khng i nn
nh hng m "t thi bin ho nhi nng cu thnh" ngha l nh hng m cuc i,
nm thng, bn ma xun, h, thu, ng u tri qua cc qu trnh bin ha sinh
thnh v bn vng mun i.
31. TRCH SN HM

31.1. L do tip ni: qu Hm l cm, l o v chng. Ht Chu Dch Thng Kinh th

tip n Chu Dch H Kinh. u Chu Dch Thng Kinh l hai qu Cn Khn do
giai on hai l Chu Dch H Kinh l n lt qu Hm Hng. Do qu Hm tip
ni. Theo Trnh Di th c tri, c t ri sau mi c mun vt, c mun vt ri sau mi
c trai gi, c trai gi mi c v chng, c v chng ri mi c cha con, c cha con ri
mi c vua ti, trn di ri sau mi c l ngha. Cn l o tri, Khn l o t, vy
th hm l o chng cn hng l o v.
31.2. Thon t: hm hanh, li trinh, th n, ct.
31.3. Dch ngha: giao cm th hanh thng, gi o chnh th li, ly con gi th tt.
31.4. Ging: qu oi l con gi t trn, qu Cn l con trai t di. Trai ln gi
ln th ng n ng mc nhng cm nhau thn thit th khng g bng trai tr v gi
tr. Cm nhau th tt hanh thng. Thiu n trn, thiu nam phi h mnh cu cnh ,
hi mi yu nhau th phi vy, ch nu thiu n phi cu cnh thiu nam l bt chnh.
V vy thon t ni phi gi o chnh mi c li. Hai bn cng gi o chnh c th
cuc ci xin chc s tt lnh. Thon t cho rng trai gi cm nhau th phi chn
thnh. Khi cm nhau ri th phi t ch, gi l, ng ho ra bt chnh bi v
cm th phi thng, nu ly nhau khng theo chnh o th mt s hanh v cc vic u
c kt qu xu. Trai m nhng gi, y l ho tt bc cng nh tri chu t. Vua h
mnh cu ngi hin ti, lm l bi tng nh Lu Bang bi Hn Tn lm tng th
75

mi vic rt hanh thng. V vy mi bo qu Hm theo chnh o cm thng th ly

con gi nh vy l tt, u ( Cn ) m p lng ( oi ) ngha l trai chu di gi,
dng cch m ly con gi th c chnh ng m tt lnh. Xa ngi Tu ci v
th nht bi thin a, nh bi cao ng, phu th tam bi. iu ny c ngha rt
thing ling, c tri t chng gim, c cha m ch tr, v chng vi nhau l bnh
ng lm ri, v th lo vic nh, chng th lo vic nc, ho 9 ngi 5 trung chnh ng
vi ho 6 ngi 2 cng trung chnh th tht l tt.
31.5. Triu: " manh nha xut th "
- Ngha: mm cy non nh ra khi t.
- Ch s: giao cm th hanh thng, nn giao thip rng ri, mi s yn n. y l qu
tt.
32. LI PHONG HNG

32.1. L do tip ni: hng l lu di, khng i. o v chng th lu di khng i,

trong o thin cha cng vy, tnh gia nh, tnh v chng trc cha lun bn vng.
iu ny cng ng trong nho gio. Qu Hm l o v chng, qu Hng l khng
i, l l do ti sao qu Hng ni tip qu Hm.
32.2. Thon t: hng hanh, v cu, li trinh, li hu du vng.
32.3. Dch ngha: lu di th hanh thng, khng c li, gi o chnh th c li, hnh
ng th thnh cng.
32.4. Ging: qu Hng trn l trai ln ( qu Chn ) di l gi ln ( qu Tn ). Chng
trn v di, trai tn gi ty rt hp o l nn c lu di. Ni v qu th sm gi
gip sc nhau. Chn ng trc Tn theo sau, th l thun o, hn na trong qu c
ba ho dng v ba ho m ng vi nhau nn cng thun m gi o chnh c
lu di. Bn v tnh cm th trai tr gi tr qun qut nhau cho nn oi Cn hp nhau
m thnh qu Hm, bn v th t tn ty th trai ln ( Chn ) gi ln ( Tn ) phi cn
thn ng n cho nn Chn Tn hp nhau m thnh qu Hng. Trai trn gi, trai
ng bn ngoi, gi thun trong tc l l thng ca o ngi, cng trn mm di,
sm gi cng nhau, nhn m ng u c ngha l hng bi v mun bn vng lu di
th phi i nghch vi nhau nhng i nghch i n thng nht theo lut m
dng. o hng vn c th hanh thng m khng c li nhng phi theo con ng
chnh ng th mi c th lu di. o ca tri t s d c th lu di cng v c s
chnh ng m thi.
32.5. Triu: " ng lai ng vng "
- Ngha: c ti lm rung li
- Ch s: hanh thng, vic mong ang c kt qu, nu khng chp thi c, thi c s
qua mt.

76

33. THIN SN N

33.1. L do tip ni: qu n l: trn, lui, i, trnh. Cc vt khng th tn ti mi c

theo l "vt cng tt bin". Khng ai giu 3 h, khng ai kh 3 i, m cc sinh
dng, dng cc sinh m. Lu qu ri th phi i, cuc vui no cng n lc tn. Do
qu n ni tip qu Hng.
33.2. Thon t: n hanh, tiu li trinh
33.3. Dch ngha: trn i th hanh thng. Trong vic nh, gi iu chnh l c li.
33.4. Ging: y l qu di tri c ni, tri cao th vt ln trn, ni cao nhng b gi
li. Tri tin xa, ni mun tin theo khng c, l tri b ni m i. Di tin ln
m trn b i, y l xa nhau, ngha l trn i, lnh i. Hai ho m pha di, tiu nhn
ang thnh, ng qun t lui m trnh n nn mi gi l trn. Tuy vy so vi qu B c
3 ho m th qu n mi c 2 ho m, cha phi thi B ( m cn nh ) nn cha xu
lm, trong vic nh m gi c iu chnh th cn c li, cn lm c cht t. Ngoi
ra ho 9 ngi 5 trung chnh ng vi ho 6 ngi 2 cng trung chnh nn cn tt, cha
nn trn hn, xem cn nn tnh lm c vic g th lm, tu c ng bin. i
Tng Truyn khuyn trong hon cnh qu ny nn trnh mt tiu nhn, c gi v uy
nghim, ng d dn vi chng trnh b lm hi. Qu n c 2 ho m bn di,
ng vo thng su, tuy khng xu bng qu B nhng ngi qun t cng nn trnh n
v li chim ca n l: ng qun t lnh c th thn mnh d lui m o mnh vn
sng, bn tiu nhn tuy nm chnh quyn cng khng th ly c g m ln bch kh
dng. Li chim qu ny vi ho s v ho nh ca qu B l ging nhau.
33.5. Triu: " nng vn t nht "
- Ngha: my dy che khut mt tri
- Ch s: giu ti nng mnh i, i thi c
34. LI THIN I TRNG

34.1. L do tip ni: i trng ngha l ln mnh. Theo Trnh Di: cc vt khng th
trn mi c, qu n do kh m ln ln m kh dng phi b i, b i mi th tr
v v ln mnh ln. Qu i Trng c 4 ho dng di. l s ln mnh khng
ngng. Do tip theo qu n l qu i Trng.
34.2. Thon t: i trng li trinh
34.3. Dch ngha: ln mnh theo iu chnh th c li.
34.4. Ging: ho 9 ngi 2 trung m khng chnh. Qu tt nhng cha hon ton, qu
i Trng t ho s cu n cu t ton dng, dng ang ln mnh m m sp tiu
ht. Sm trn tri c c dng cng m ng, ting vang ca sm i rt xa. Thng
77

ln mnh ai m chng mun nhng thng ln mnh hay sinh kiu cng. Trong nh
c tng cng vy, khi th c qun hn hn thng hay v i c th t nhin thua
t ngt v nhng nc c qu gin n. Trong bng , c khi i b ui ngi li
ghi bn trc v chin thng. Cho nn thon t dn: hy gi iu chnh, lc c phi
ngh n lc tht c th mi c li. C nhn tng ni "lm ngi ch cy khi quyn
th, c lc c tn tt ui xe" sao! Thon Truyn bn thm: qu Phc ch c 1 nt
dng ho u, y ch l ci lng ca tri t, n qu i Trng th dng ln
hn 4 nt ri th mi thy c ci tnh ca tri t bi v ln mnh m khng theo
chnh o tc l hnh vi ca k hung tn, khng phi o ca ngi qun t.
34.5. Triu: " cng s c mc "
- Ngha: cng tc vi nhau th t c mc ch
- Ch s: ang mnh th. Vic ln sp thnh
35. HA A TN

35.1. L do tip ni: tn l tin ln. ln mnh ri thi phi tin ln. l l do qu
Tn ni tip qu i Trng bi v c bao gi ang ln mnh m li ngng, ch c tha
c tin ln m thi.
35.2. Thon t: tn khang hu dng tch m phn th, tr nht tam tip.
35.3. Dch ngha: tin ln bc cng hu c ti tr nc, c thng nga nhiu ln.
C ngy c tip ti ba ln.
35.4. Ging: qu ny c tng mt tri ln khi t, cng ln cao cng soi sng khp
ni. Qu Ly sng sut v qu Khn thun ha v nh c v khang hu c ti tr dn
c vua thng nga v ngy tip ba ln. Bc cng hu c ti tr dn, gp c b
trn sng sut th ht lng thun theo v c b trn yu thng cho nga rt nhiu,
xe nga l vt ban thng long trng, chng nhng nh vua cho thng hu h m cn
thn mt knh trng, trong c mt bui sng m tip ti ba ln l yu thng trng hu
ti tt bc ri. Thi qu Tn l thi tin mnh, trn th vua sng, di th ti thun, vua
ti hp nhau th t nc an bnh. Xem qu ny th ngi qun t t rn c ca
mnh sng nh ly ho hin trn mt t v cng ngy cng sng ln.
35.5. Triu: " s a c kim "
- Ngha: ba t c vng
- Ch s: tin ln v hanh thng. y l qu tt.
36. A HA MINH DI

36.1. L do tip ni: minh di l nh sng b thng tn. Tin ln th tt c lc b

thng tn. Qu Minh Di ngc li vi qu Tn, qu Tn th t di la trn. Qu
78

Minh Di th la di t trn theo l "cng thng phn h". Do qu Minh Di ni

tip qu Tn.
36.2. Thon t: minh di li gian trinh
36.3. Dch ngha: nh sng b tn thng, li v s kh nhc m gi c chnh bn.
36.4. Ging: mt tri cng nh ngn la, phi nh khi mt t mi tho sc vy
vng, cn b vi lp i th nh sng cn u l nh sng na. V vy mi gi l nh
sng b tn hi. l ci thi m ngi ti gii b vi lp, cn hn qun v o a
v ti cao. Trong hon cnh y ngi qun t phi gi trong lng c sng ( nh qu
Ly ) m bn ngoi thun ho ( nh qu Khn ) chng vi hon nn nh tng qu
ni. Thi cui nh Thng n, Tr Vng nghe ni Ty B Hu C Xng l hin ti
x Ty Giao nn gi v triu v tm c git ng. Ch ny nhiu ngi thc mc
ti sao Tr Vng li tm cch git ngi ti gii, thc ra vn ht sc n gin, nu
nh minh qun cn ngi ti bao nhiu th hn qun s v ght ngi ti by nhiu bi
v bng m s nh sng, hn qun v o rt s ngi ta nm c im yu ca
mnh v can ngn. Trc khi i, ng c dn con l ng gp hn by nm, ng c tm
cch cu m mang v, sau vi nm, B p Kho, con u ca ng, thy mnh sung
sng m cha gi b t ti nn khng cam lng. B p Kho mang cc trn bo
sang biu vua Tr mong cu cha v. Khng ng Tr Vng git lun , lm mm v
gi cho Vn Vng. L do vua Tr git B p Kho ch n gin v t nc c ngi
con hiu ngha nh vy th tht ng s cho a v ca mnh. Vn Vng bit l mm
l tht con mnh m vn phi n, li cn khen ngon. Tr Vng thy vy coi khinh, tha
cht v cho v nc. Khi Vn Vng ti gn bin gii th vua Tr mi sc ngh ra rng
ngi m mnh cho l ngu y mi l bc i tr ( i tr nhc ngu, i xo nhc
chuyt, i dng nhc khip ), mi cho ngi ui theo. Gn ti bin gii, qun Tr
ui kp nhng xut hin Li Chn T l con th 100 ca Vn Vng xut hin v cu
c cha. Nh bn ngoi thun ho, khng chng i Tr, dng ti tr vit thon t
gii thch cc qu trong Kinh Dch, gip dn trong thnh Du L lm sng thm ni
qui Ly. Cng ging nh vy, C T nh Chu can Tr Vng khng c, gi in
khi cht, mong c c hi khi phc nh n. Khi nh Chu ln, Chu V Vng thy t
cch ng tt nn mi ra gip nc, ng cng khng chu nn Chu V Vng cho ng
ra Triu Tin lp mt nc ring. l C T giu s sng sut bn trong m bn
ngoi vn ha thun nn vt qua c hn Minh Di. i Tng Truyn cn ni:
ngi qun t khi gp thi Minh Di nn dng th on lm ng cho k tiu nhn, ng
rch ri qu m b hi, chng khng nghi ng mnh v chng l ht d tm ra.
Sau i thi c thch hp, trn thot v tm minh ch thc hin cho c hoi
bo ca mnh. Theo Trnh Di th ngi qun t gp thi minh di, chu kh nhc m
khng li o trinh chnh. thi ti tm kh khn m nh vy th mi l ngi sng
lng, bn thn khng chng triu nh nhng i con ng l V Vng mi l ngi
dit nh Thng -n
36.5. Triu: " qua h chit kiu "
- Ngha: qua sng lm gy cu.

79

- Ch s: ngi ti b hi, che ci ti i th thot. Qua sng lm gy cu i ngi ta

khng thy ci ti ca mnh, ging nh Lu Bang khi vo n t Thc lin t sn
o, t s khng bao gi quay tr li trung nguyn na m la Hng V.
37. PHONG HA GIA NHN

37.1. L do tip ni: gia nhn c ngha l ngi nh. Qu Minh Di l au, au ngoi,
tn thng va vp ngoi th tr v nh, trng cy s gip ca ngi nh. V vy
qu Gia Nhn mi ni tip qu Minh Di.
37.2. Thon t: gia nhn, li n trinh
37.3. Dch ngha: ngi trong nh, h n b trong nh m chnh ng th c li.
37.4. Ging: gia nhn l o ngi nh, l tnh cha con, l ngha v chng. N l qu
bn ngoi l ngoi qui Tn, bn trong l ni qui Ly, tc l gi t trong la m ra.
Sng trong m nhn ngoi, l cch khu x trong nh. ngi ta, ci g m thi
hnh c nh th thi hnh c nc ri n thin h. Ngi m o nh nt th
lm sao c th tr c thin h. Vy c cu " tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h ",
l v l do y. V o nh, thng li ngi n b, ngi n b chnh th nh y c
phc. Ngi ta vn bo " phc c ti mu " sao! Cha ra cha, con ra con, v ra v,
chng ra chng th o nh mi chnh. Qu ny ho 9 ngi 5 v ho 6 ngi 2 u l
trung chnh, rt tt nn ni li v n trinh. Li v n trinh chnh l nu chnh bn trong
th bn ngoi khng g m khng chnh. Qu Gia Nhn phi ly s cng rn lm php
tc nh ho s, ho 3, ho thng, ngi anh hng cn c khi m ui tnh i m
qun t ch, hung chi ngi nhu nhc c thng c tnh cm v con chng? T
xa n nay, anh hng khng qua i m nhn, ng Minh Hong say m Dng
Qu Phi m lm chm m c , b c giang sn, nhiu bc quan li v nghe v nghe
con hoc khng dy ni v con m thn bi danh lit. Trnh Di coi trong thon t c
ni: trong nh c bc tn nghim m lm cha trm, l cha m, khng c cha trm
th php tc u b. Nh l khun php ca nc vy. V tng qu, ho m ngi 2
l m trng m, l trung chnh nn chnh ng, ho dng ngi 5 l qun t c ngi
, qu ny m dng u ng v tr nn n b l ho m ngi 2 lo vic nh, ho dng
ngi 5 l n ng lo vic nc nn u chnh ng c. Tuy cha bnh ng nhng trong
nh v t cch o c th nam n u c trch nhim ng theo phn ca mnh. Theo
tng qu, gi t trong la m ra th suy rng ra l vic g bn ngoi bit cng u t
trong ni b m ra. V vy phi tu thn, t gia th mi tr quc v bnh thin h c.
Khi xa, lc An Dng Vng thua trn ang trn ng chy trn th gp thn Kim
Quy, thn ch cho vua xem, nguyn nhn ca s tht bi chnh l c con gi yu ca
mnh ngi sau nga. l cu chuyn M Chu: "n thn v trao tay gic, ni c
m bin su" l mt v d v s cai qun ngi nh khng tt.
37.5. Triu: " qun th ln chi "
- Ngha: cai qun ngi trong nh
- Ch s: ngi trong nh phi i x vi nhau cho ng php tc.
80

38. HA TRCH KHU

38.1. L do tip ni: khu l sai tri, la xa, chng i. Qu Khu, t qui ni rng: gia
nhn l ngi nh, l o trong nh. o nh m cng, suy vi th mi ngi la xa, chia
r, phn bi nhau. Do qu Khu ni tip vi qu Gia nhn.
38.2. Thon t: khu tiu s ct
38.3. Dch ngha: qu Khu vic nh tt
38.4. Ging: nhn tng qu Khu ta thy ngoi qui Ly bn trn, ni qui oi bn
di, Ly bc ln cao, oi tnh thm xung, l xa nhau, la nhau. Qu Ly l trung
n, qu oi l thiu n, trc cng l ch em gi trong mt nh th ri cui cng cng
i ly chng, mi ngi mt ng, l ci tng chia la. Hn na ho 6 ngi 5 ng
vi ho 9 ngi 2, tuy ng nhau, cng l qu tt nhng trung m khng chnh nn ch
tt trong vic nh thi. Qu ny l qu xu nht trong Kinh Dch. Xt ho trn cng l
dng bc cao tt cng nn kh ho hp, cng n cng cc th to bo khn lng,
sng n cng cc th xt nt m hay ng vc. Ngi ta tuy c h hng b ng m
phn nhiu t mnh ng vc sinh ra tri la, tuy l ch ct nhc m thng nghi k ln
nhau. Khi ln ngi vua th nghi ng cc lo thn cng st cnh vi mnh tha hn vi
nn thng xa lnh mi ngi v t gi mnh l " qu nhn " ngha l ngi c c.
Tu Dng git b cp ngi, s tr th nn gi tt c cc hong t anh em li v
git sch. o nh cng la tan l v th. Do nh Tu mi ri vo tay L Uyn vi
s ra i ca nh ng .
Xt trong v tr, tri cao, t thp vn chia la nhau vy m thin a li cm
nhau vn vt ho sinh. Trai gi vn ngc nhau vy m cm thng nhau sinh
sinh ho ho. Th l trong ci d tm thy ci ng. Trong ci khc nhau c ch ging
nhau, hp nhau. Mt gi mt tr m thn nhau th gi l bn vong nin. Tuy nhin
ngc li, tuy l ng, cng nn tm ci d, ngha l tm ci khc ngi. Ngi qun t
ho m khng ln, vn gi c ngi lnh o v a v tn qu ca mnh nh gn
bn m chng hi tanh mi bn. chnh l o sen trong m ly. Hoc khi ha vi
th gii, tip thu vn minh nhn loi nhng khng lm mt i bn sc dn tc. Nhiu
ngi cho rng, n cng, lm cng, sng cng vi qun chng l phi ging qun
chng ton b. l sai tri hon ton. y l thi xa cch chia la, khng th lm
c vic ln nhng trong tng qu th bn trong p lng m bn ngoi sng sa,
ho m ngi 5 ng vi ho dng ngi 2, tuy c trung m khng chnh nn ch lm
c vic nh thi.
38.5. Triu: " thi cng bt ng "
- Ngha: thi cng chng gp thi sm. y l ni v Khng T Nha, tc L Vng
ngi cu c m ch thi, hn 80 tui mi c lm tng gip Chu V Vng dit
vua Tr nh Thng-n m thnh lp nh Chu.
- Ch s: ho hp vi mi ngi, lm vic nh th tt.
81

39. THY SN KIN

39.1. L do tip ni: kin l kh, kin l him tr, thi chia la chng i th tt gp
gian nan him tr, cho nn sau qu Khu l n qu Kin.
39.2. Thon t: kin, li ty nam, bt li ng bc, li kin i nhn, trinh, ct.
39.3. Dch ngha: kh khn, i v pha ty nam th c li, i v pha ng bc th
khng li, gp qu nhn gip cho th c li, bn vng gi o chnh th tt.
39.4. Ging: theo Hu Thin Bt Qui, pha ty nam l phng qu Khn, l min t
ng bng, th xui thun, pha ng bc l phng qu Cn l rng ni, l him tr v
vy i v pha ty nam th c li, cn i v pha ng bc bt li l v th. Thng ci
kh l ci khn, khi kh khn hay gp qu nhn ch ng gip vt qua tai nn
nn ni l c li gp c qu nhn. Theo Chu Hy th qu Cn bn di, qu Khm
bn trn, thy ch him m u li nn gi l kin, do phi kim ng d i, l
hng ty nam thuc qu Khn m ng i hng ng bc thuc qu Cn. i l
tm ch d m i v tm ngi c ti c gip cho. Qu ny tuy l kin kh, nhng ho
9 ngi 5 v 6 ngi 2 u l trung chnh. Trn di u trung chnh c m khng
vt qua c vn kin kh l ti ti ca b ti, cp di khng . T xa nhng
ngi th tit gi ngha m ti khng vt qua vn Kin c phi t u. L C,
Vng Don nh Hn, Chu Khi ,Vng o nh Tn, Quang T nh Thanh u l
hng ngi . Qu ny trn him di u tc l thy ch him th dng li, nu
phm vo ch him m vn tin ln th s c li lm hi hn. Ty nam l ch bnh d,
ng bc l ch him tr nn trong thi kin kh th ng chy vo ch him tr, lc
ny phi gi cho lng chnh nh, tm c qu nhn m vt qua vn kin.
39.5. Triu: v tuyt ti .
- Ngha: ma tuyt trn ng
- Ch s: khi thy him tr, gian nan th nn dng li. y l qu xu.
40. LI THY GII

40.1. L do tip ni: gii c ngha: ci ra, g ra, gii tn, dn tan. Theo Trnh Di: qu
Gii, t qui ni rng: kin l kh, cc vt khng th kh n cng, kh cc th phi
tan, phi gii v vy qu Gii mi ni qu Kin.
40.2. Thon t: gii li ty nam, v s vng, k lai phc ct, hu du vng, tc ct.
40.3. Dch ngha: gii i v pha ty nam th li, ng a s, c khi phc li nh c
th tt. Nhng c nhng iu ng lm th lm cho tt.
82

40.4. Ging: tng qu l m dng giao ha vi nhau. Sm ( qu Chn ) ng th

ma ( qu Khm ) , bao nhiu kh u ut tan ht nn gi l gii. Hoc Khm him m
sinh ra tai nn, nh Chn ng m thot him nn gi l gii. Khi hon nn qua ri,
dn chng mi la khi s gian kh th phi khoan sc dn, min thu cho dn. Ty
nam thuc qu Khn c c khoan dung bnh d. ng a s, c khi phc trt t c
cng tt ri. Trong cc cuc cch mng gii phng cng vy, cn b lu dung ( l
nhng cng chc trong chnh quyn c c chnh quyn mi s dng ) l mt v d,
cc cng chc ngu quyn vn c s dng nh trong cc ngnh bu in, ngn
hng, giao thng cng chnh v.v..., nn gi nguyn, khng nn xo ng. Li qu ni
vy. Tuy vy cng phi tr i cc t nn ca x hi c khng tt nh c bc, x hi
en, mi dm v.v... , sa sang chnh tr x hi c yn cng nhanh cng tt.
i Tng Truyn khuyn sau khi gii nn ri, nn tha ti cho nhng k lm li
trc, ng tm mu nc Triu nh Thu Hong nh Tn lm. Nu khng tha
c th nn gim nh ti cho h.
40.5. Triu: " ng quan thot nn "
- Ngha: nh Quan Cng vt qua nm ca i m thot nn.
- Ch s: cn thn trong hnh ng, vic xu s thot nhng vic tt khng cn thn c
khi b hng.
41. SN TRCH TN

41.1. L do tip ni: tn l thit hi hoc l gim i. Gii ngha l hon, hon th c
mt, khoan ni th c iu s m b thit hi. Do qu Tn ni tip qu Gii.
41.2. Thon t: tn hu phu, nguyn ct, v cu, kh trinh, li hu du vng.
41.3. Dch ngha: gim i nu c c tin th rt tt, khng c li, c th chnh bn, c
li trong hnh ng.
41.4. Ging: ho thng cu ly t cu tam ca qu Thi m thnh qu Tn. ang t
qu Thi m ly bt qu di cho qu trn l thnh qu Tn. Hoc c th hiu, khot
t m ( qu oi ) p ln cao thnh ni ( l qu Cn ). Ni cng cao th m cng
su, ni cao nh vy khng vng bn m d . Thon Truyn cn ging thm: khi dn
ngho m cn bc lt ca dn cho vua quan l xu, khot m su th ni tc th,
nhng hng dn giu th bt h ng gp thm cho quc gia th tt. Tn di ch trn
l qu Tn c tng o gt dn, cn tn trn ch di l tng qu ch. Qu Tn cn
c ngha na l bt i ci thi qu cho ti mc va phi, ly s cng t m ni th c
rt nhiu phin phc nhng phi ly s thnh knh lm gc, nu by bin nhiu qu s
thnh knh th l gi di, ging nh nhng ngy l tt ca mt s nh quan li, v
vy Trnh Di ni nn b bt t l cho cn s thnh knh. Lng thnh chnh l ci
gc. Tai hi ca thin h thng l do gc yu m ngn ln qu, nc nh cao th tng
yu, ao ru rng tht lm hi ci gc ca s n ung, dm bo tn nhn do gc l hnh
83

pht khng sc rn e, tt c iu ny theo qu Tn l bt lng tham mun ca

ngi khi phc l tri m thi.
41.5. Triu: " tn k li nhn "
- Ngha: hao tn v mnh ch li cho ngi.
- Ch s: nn chu thit cho mnh th tt hn lm ngi khc thit nh cu ch k hi
nhn.
42. PHONG LI CH

42.1. L do tip ni : ch l tng ln, lm ch li cho nhau.

Qu ch t qui ni rng tn mi ri phi ch. Thnh suy c mt nh mt vng
trn, ci mt chnh l ci c. Trong th thao cng nh cuc i, ci c ca ngi
ny nhiu khi l do ci mt ca ngi khc. Nhiu khi k ci th ngi khc. ng ch
ht m hi th m hi k hu qut mt cho ng ch chy ra.
chnh l qui lut, v vy qu ch mi ni qu Tn.
42.2. Thon t: ch li hu du vng, li thip i xuyn
42.3. Dch ngha: ch li tin ln th c li, qua sng ln cng c li.
42.4. Ging: qu ny tri vi qu Tn, ngoi qui l qu Cn bt i cho ni qui l qu
Khn 1 vch dng m bin thnh qu Tn ( phong ). Ni qui l Khn nh xin ngoi
qui 1 vch dng m ra qu Chn ( li ).
Qu ch l bt trn cho di, qu Tn l bt di cho trn. Thon vit: " ch: tn
thng ch h, dn nguyt v cng, t thng h h, k o i quang " ngha l bt
trn cho di th dn p lng v b, t trn xung di, o c sng ngi.
Xt v tng qu th sm nh gi mi lm sm vang xa, hoc sm ln th gi
d di. Ngi trn a v cao m gip ngi bn di, cng lm cng c li. Ngi
ngho, ngi dn hay cm n lu di, " mt ming khi i bng mt gi khi no ". Ngy
xa, khi cc v tng nhn c s tin tng gip ca b trn thng c cu: " xin
nguyn gan gc ly t cng khng th bo p ni ci n tri ng ny ". Hn na qu
ny ho 9 ngi 5 v ho 6 ngi 2 u trung chnh nn cng tt.
Ly o trung chnh m i x vi nhau th dn vui v v cng m o cng
sng sa. Tuy vy qu ny tt hay xu cn ph thuc vo cch thc v thi c na, dn
i cn go m cho v i xem bng, dn cn o rt m li pht bt mc l khng
hp l. Qu ny ch ti vn ly dn lm gc " d dn vi bn " khi dn ng h
th vic kh my cng vt qua nh li qua sng ln vy ( li thip i xuyn ). Qu
ch l o lm li ch cho thin h nn c th vt qua c him nn, chnh l c
th li qua sng ln. o ch lc bnh thng v s th ci ch cn nh, n lc gian
nguy him nn th ci ch ca n mi to ln v cng. Khi ta gip mt ngi no , c
th h tr n ngay, c ngi th trnh mt khng dm gp li, khng phi h v n u
m ch v h ngho qu, trong thm tm, h mang mt tm l mc n. n mt lc no
84

, bit u khi ta sa c l vn, chnh ci ngi xa li l ngi cu ta, hoc c th

khng phi ngi m l ngi khc, chng qua ch l lut nhn qu m thi.
42.5. Triu: " kh mc khai hoa "
- Ngha: cy kh n hoa
- Ch s: mi s tt p, tin ln vt qua kh khn th c li. y l qu tt.
43. TRCH THIN QUI

43.1. L do tip ni: truyn ca Trnh Di: t qui ni rng: ch mi khng thi, t quyt
lit. V vy qu Qui ni tip qu ch. Trn l m, di l tri. Tng ln n cng cc
th nt v. Qui c hai ngha quyt lit v nt v.
43.2. Thon t: qui dng vu vng nh, phu hiu hu l, co t p, bt li tc
nhung, li hu du vng.
43.3. Dch ngha: quyt lit: phi tuyn co ti c ca n trc sn vua, ly lng ch
thnh m pht hiu lnh, c iu nguy s y, phi t rn phe mnh , ng ch dng
v lc, c nh vy th s nghip ca mnh cng tin ti v c li.
43.4. Ging: m trn, tri di, nc dng ngp tri, lm ngn nc cc ni phi
nt v, mt khc 5 ho dng t di tin ln quyt lit tr nt ho m trn cng, v
hai l nn t tn qu l Qui ( quyt lit, nt v ).
Qu ny thuc v cui ma xun, sp sang h, m sp tiu ht. Tuy vy vn phi
phng, phi tuyn co ti c ca ti nhn trc cng chng ri mi c danh ngha
ra hiu lnh, cn thn hn phi t rn e phe mnh on kt, dng vn hn dng v,
c nh vy m lm s c li.
So snh qu Qui vi qu Phc, qu Phc th mt qun t chng li nm tiu
nhn nhng c mt tiu nhn ( ho 4 ) lm ni ng nn c xu th tin ln. Cn qu
Qui nm qun t ui nt mt tiu nhn nhng c mt qun t ( ho 3 ) thn thin vi
n nn i Tng Truyn khuyn phi cn thn, cng quyt tuyt giao vi tiu nhn
i th khng c li nh ho 9 ngi 5 l ngi vua m gn vi ho thng lc l tiu
nhn. ( ch ny mun ni ho 1 dng ng vi ho 4 m v ho 6 m ng vi ho 3
dng )
Trnh Di ni r hn l lc tiu nhn ng thnh th lm sao c th chng n m
phi kn o ch thi, dn dn tnh cch tiu dit n i. Nay tiu nhn suy ri, qun
t thnh ri th nn tuyn b ti c ca chng r rng trc triu nh cho mi ngi r
thin c. Phu l iu tin trong lng tc l ci thnh thc, hiu l li ku gi, l li sai
khin nhiu ngi, dng ci tt ca mnh thu phc, ci to tiu nhn. em s mnh
ca cc ho dng tr nt ho m, tuy sc c tha nhng ng p n qu, p qu n s
lm gic. ng qun t tr k tiu nhn nn dng c ca mnh m ci ha n. Kinh
Th ni rng khi vua Thun nh r Miu khng c bn rt qun v, dng vn
khng dng v, ch trong by tun m thu phc c r Miu, chnh sch ny sau

85

c Khng Minh p dng khi 7 ln nh, 7 ln tha Mnh Hoch cho ti khi tm phc
khu phc mi thi ( nhn vt h cu trong truyn Tam quc ch ).
Qu ny c rn l khi cng thnh cng khng nn qu m phi mm mng.
nh thng cn b ng cho ch chy, l m li, l cho ngi ta mt con ng sng.
Chnh v li s i th qu a Li Phc ( 1 vch dng ) mi thnh qu a
Trch Lm ( 2 vch dng ), qu a Thin Thi ( 3 vch dng ), qu Li Thin i
trng ( 4 vch dng ), qu Trch Thin Qui ( 5 vch dng ). M qu Qui mi
thnh qu Bt Thun Cn ( 6 vch dng ). Khi t li cho qu Phc, thnh nhn ni
bng ging bnh thng. Cn khi t li cho qu Qui li ni bng ging lo s, phi
chng cng gn thng li, cng nhiu gian nan, khi ln mnh m khng theo chnh o
th tr nn hung bo, nhng pht cui cng, sp ti thnh cng thng lm ngi ta lo
s. Chin tranh cng vy, th thao cng vy, hc tp thi c v ng cng danh cng
th. khng cn thn c khi pht chc t vinh quang tr nn ti , t quyn uy nghing
nc tr nn thn bi danh lit, ting nh mun tha, xa th v nay cng vy.
43.5. Triu: " du phng thot vong "
- Ngha: s lo bun, t hi c xua ui cho thot i, tiu i.
- Ch s: quyt lit trong hnh ng, gt b mi lm li sai tri, cn thn trong hnh
ng th tt.
44. THIN PHONG CU

44.1. L do tip ni: cu l gp g nh ch cu thnh, cu to v.v... .

Theo T Qui Truyn th Qui ngha l quyt, quyt nh xong th bit c
kt qu lnh d ra sao, tt c ngi n gp nn sau qu Qui l tip n qu Cu.
44.2. Thon t: cu n trng, vt dng th n.
44.3. Dch ngha: gp g: con gi cng trng, ng ly n.
44.4. Ging: tri trn, gi di, gi i khp ni ng khp mun loi, l ci tng
gp g nn gi l cu. Qu ny ch yu m t s gp g ca m v dng, nh m
dng hi ng m vn vt sinh si ny n, v qu ta thy 1 ho m di cng l du
hiu tiu nhn xut hin, l lc cng thnh nht bt u c du hiu suy i.
Thnh cao l c s rn nt. C thuyt ni l mt ngi con gi chng c vi
nm ngi con trai, th ngi con gi y mnh lm, hn na ho m ngi 1 l khng
chnh, v vy khng nn ci n! Cch gii thch ny nghe khng n m cch gii
thch ca Trnh Di c l hn. l mt ho m bn di, l kh m mi sinh, s ln
dn, l con gi ang mnh ln. m ln th dng tiu, con gi mnh th con trai yu,
cho nn li thon ni rng " ch ly hng con gi nh th ". Khng nn hiu l con gi
mnh kho m phi hiu l tnh tnh nng ny nam tnh. Ly v phi l nhng ngi
mm mng, thun ho nh c qu Khn lm nn c o nh. Qu Cu l kh
m ang ln dn, i ch vi kh dng cho nn khng th ly. Con gi mnh m hn
con trai th mt s chnh nh trong o trai gi, n l m thnh, dn dn tiu bt kh
dng, khng th cng n vi nhau lu di, th th o nh hng ri.
86

By gi nhn qu Cu tuy c 1 ho m rt nh nhng c c ln dn nn thnh

nhn t li rn, ging nh ho m ngi 1 ca qu Khn c cu " l sng, kin
bng ch " ngha l i trn sng th phi bit mt thi gian sau, sng s kt thnh
khi bng cng rn cng c nh vy.
44.5. Triu: " tha hng ng hu ".
- Ngha: phng xa gp bn
- Ch s: gp g, c thi c tt, gp ngi trn th c li, kt bn, ly v th ly c
gi trng. y l qu tt.
45. TRCH A TY

45.1. L do tip ni: tu l hp, l hi hp. Qu Cu l s gp g, gp g th phi hp,

hp c nhiu hnh thc, hp lp, hp trng, c ba ngi gp nhau th vn l hp.
Trong ting Anh, t meet l gp g m meeting l cuc hp, ta nhn thy ngn ng cc
nc cng ging nhau v bn cht. Do sau qu Cu l qu Tu tip ni.
45.2. Thon t: tu hanh. Vng cch hu miu.
45.3. Dch ngha: nhm hp hanh thng. Vua n nh thi miu.
45.4. Ging: qu ny m trn t di, nc t li nn c tng t tp, nhm hp nn
gi l qu Tu. Mt khc ho 9 ngi 5 v ho 6 ngi 2 u l ho trung chnh m i
i nhau, ng tr nhau nn nhm hp c ng ngi th c s hanh thng.
Khi nhm hp, cng long trng cng tt, v vy ngi n hp phi l nhng
ngi c uy tn cm u, nh vua m n nh thi miu ch tr cuc hp, cuc hp
tt thnh cng. Cuc hp nu khng c ngi c uy tn cm u th cng bit chc l
chng t c kt qu g. Khi hp phi c tinh thn ho thun nh qu Khn, vui v
nh qu oi, b v kh bn ngoi khng nghi k nhau. i qu mun ni, khi
mun t chc mt cuc hp lp nn mt hi, mt t chc no th phi c mt
ngi c ti c, uy tn, danh vng, c ch trng ng li, cng lnh chnh ng
mi c th thnh cng. Xa vo thi tam quc, Lu B ch l ngi dt chiu bn dp,
nh l hu du dng di Trung Sn Tnh Vng m xng cng To Tho, Tn
Quyn chia ba thin h, Vit Nam th Tn Tht Thuyt dy ln phong tro cn
vng. Cn Lu Bang khng l g c, ch l mt nh trng thi th ba ra cu chuyn
chm rn trng ng vi im tri. Rn trng l Bch b ng Xch l Lu
Bang git.
Khng th thiu mt ngn c, mt lnh t trong mt ng phi no , cho nn
trong x hi, tn miu v x tc l rt quan trng, t hp ngi n tn miu l nh
cao ca s hp, nht l s c mt ca vua th r c tm quan trng ri. Bi v miu
l ni hi hp tinh thn ca dng h ng cha, t tin v x tc. Nhng hi hp phi
chnh o mi thnh cng, nu m hi hp khng c l do chnh ng th ng vi ho
thng lc tc l k tiu nhn lm ch cuc hp, thin h chng ai mun i cng, cu
hp m chng ai mun n, n ni phi than th mt mnh.
87

45.5. Triu: " ng ho vi long "

- Ngha: c ho rng
- Ch s: hanh thng, thun ho, vui v, y l qu tt.
46. A PHONG THNG

46.1. L do tip ni: thng l cao ln, i ln. Nhm hp th ng dn, chng cht ln
ngy cng nhiu, hn na qu Tn l cy m di t ( qu Khn ), th no cy cng
tri dy ln cao nn tng qu l i ln. l l do qu Thng ni tip qu Tu.
46.2. Thon t: thng nguyn hanh, dng kin i nhn, vt tut, nam chinh ct.
46.3. Dch ngha: i ln rt hanh thng, phi dng ( s dng ) ngi c ti c ( i
nhn ), khng c g lo c, i v phng nam tt.
46.4. Ging: qu ny ho 5 m nhu v trung ng vi ho 2 dng cng cho nn rt
hanh thng. Hn na cy di t th no cng tri ln khi mt t. i v phng
nam cn c hm l tin ln. Qu ny c tnh thun ( qu Khn ) m nhn ( qu Tn ),
nhn thun m i ln ( qu Thng ). Ni v o ln, l ni v s tin ln, thng
quan tin chc, quan to th ln chc cng hu, khanh tng ri n tc vng, ln v
o th thnh ng hin, ng thnh. Tn nhn m Khn thun th c th ln cao. Phng
nam l phng ngi ta ngnh trng, i v phng nam l i v pha trc, tin v
pha trc l tha mn s ln v thi hnh c ch hng v hoi bo ca mnh
46.5. Triu: " chi nht cao thng "
- Ngha: mt tri i ra v ln cao
- Ch s: mm mng v nhn nhng i ln th tt. Ra mt qu nhn th c li. y l
qu tt.
47. TRCH THY KHN

47.1. L do tip ni: khn l thi nguy khn. Qu Khn, t qui ni rng: ln cao mi
m khng bit dng th c lc s ng au m khn. V vy qu Khn ni tip qu
Thng.
47.2. Thon t: khn hanh trinh i nhn ct, v cu. Hu ngn bt tn.
47.3. Dch ngha: qu Khn hanh thng chnh nh nh qu nhn th tt, khng li. D
c ni g cng khng ai tin.
47.4. Ging: qu Khm l dng m di, qu oi l m m trn, qun t b che
lp bi tiu nhn l khn. Li na, ni qui, 1 ho dng b kp gia 2 ho m,
ngoi qui 1 ho m 2 ho dng l ci tng ngi qun t b tiu nhn lm khn.
Hoc m trn, nc di, nc trong m thot ht xung di lm m kh, thnh
88

ra ci tng khn. Trnh Di c truyn ni rng ng qun t l dng cng b k tiu

nhn m nhu che lp, l lc o qun t b khn tc.
Nhn vo tnh qu, qu Khm l him m qu oi li vui nn d him tr m
vn hanh thng, tuy vy ch hnh ng vi bc ti tr m gi vng o chnh trong
cnh khn cng, ti nng mi c th hin. Ngi ta vn nh cnh Khng Minh u
tr vi T M . Khi Khng Minh rt ht qun i ri, ch cn mnh ng v mt s lnh
gi yu i sau th c tin qun Ngu ti. Khng Minh bn m toang cng thnh, cho
lnh gi qut sn cn ng n mc chnh t, ngi nh n. T M khi n thy vy
hong hn v ngh rng trng k nn cho qun rt chy. Nu hiu c bn cht s
vic th Khng Minh b bt sng ri. iu lm T M trng k chnh l v Khng
Minh sut i cn thn khng bao gi cu th. chnh l bc i nhn vo cnh khn
cng m o ngc th c, bin nguy thnh an vy. Tuy nhin, khi qun Ngy rt chy
ri th ng lc y, dy n ca Khng Minh cng t. thi khn, ch c cng
quyn, khng c cng l nn c ni cng chng ai tin v nh c c quan, ngi t gic
cp trn tham b vu cho ti v i t hoc buc cho mc bnh tm thn v hiu
bng chng ti li ca h. cng chnh ng vo thi khn. Theo Trnh Di th vo
thi khn, nu mnh x s c ngha th o ca mnh vn hanh thng, th mi l ngi
qun t, cn nu thi ng khn m mnh li hanh thng, y l thn tuy hanh m o
th khn, iu ny tng ng vi qu Tn v qu ch, khi nhn loi lm than i kh
m v vt cho bn thn, n chn tin ng h ng bo b l lt th d thn chng c ph
nhiu bo tt m o ca chng khn cng ri.
So snh 3 qu v s kh khn:
Qu Trun l kh khn trong thi k u m ai thng cng gp, ci kh khn
ny i khi li l hnh phc, l nim vui nh mt ngi va ci v, ra ring, mt
ngi ra nc ngoi lm n, mt doanh nghip mi khai trng, ci kh khn c v
ng yu v nhiu khi l k nim p u i.
Qu Kin l kh khn thi k gia, nn ch thi, c lm g th kt qu cng
khng nh .
Qu Khn l thi k kh khn tt nh. Nhng nu gi c chnh th s vt
qua, bi v ht cn b cc th ti ngy thi lai.
47.5. Triu: " lot hn du th "
- Ngha: leo ln vch ni, b sng trn tut
- Ch s: vui ngoi mt, kh trc vui sau.
48. THY PHONG TNH

48.1. L do tip ni: tnh l ci ging, l lng, l t chnh. Ln cao qu (qu Thng ) th
ng ( qu Khn ), ng xung di ch thp, ( Tnh c ngha l ci ging hoc ch thp
hn ), v vy qu Tnh mi ni tip qu Khn.
48.2. Thon t: tnh ci p bt ci tnh, v c v tng. Vng lai tnh tnh.
89

48.3. Dch ngha: ci ging i p ch khng i ging, nc ging khng kit cng
khng thm. Ngi qua li u mc nc ging m dng.
48.4. Ging: theo tng qu, qu trn l Khm, qu di l Tn, l trn nc di
g l ch v ci gu mc nc, c thng ci gu bng g xung ging mc nc
ln. Nhn vo tng qu: ho u mm l mch sui , ho 2 v ho 3 l sui, ho 4
mm l ch rng trong ging, ho 5 cng nh np ging, ho trn cng l ming ging.
Khm l th nc do s 1 ca tri sinh ra, ma ng m nc m th ch c ci
ging m thi, ti khi chy ra sng m, gi ma sng mc o gt lm n mt i
bn tnh, khng cn s m p ca kh dng nh trc na. Li xem nc trong y
ging th ging nh trong thn th ngi ta l tinh huyt, nc trong sng ngi ngi
ta l nc mt, nc mi. Nc mt nc mi sau khi lm ht cng dng ca n l ra
sch mt mi ri th ra i khng tr li cng ging nh nc sch ra khi ngun, sau
khi pht huy ht cng dng ri th chy i xa.
i Tng Truyn ni : nc Khm trn cy Tn tc l nha trn ngn cy,
ging nh mch nc trong ging chy ra nn gi l tnh ( tng ng vi huyt tnh
trong ng du huyt ). Trong cc loi cy c, tn dch u i ln thng n ngn cy ,
ngha l trn cy c nc ( thu phong tnh ). Bn cht ca ging l cung cp nc cho
mi ngi mt cch v tm, ho hip, ai ly cng c, v th lng p cn c th thay
i ch ci ging th khng i, nc vi li y, khng thm khng bt, tr khi c s
thay i ca tri t nh di non lp bin m thi.V vy ngi qun t hy coi tng
ci ging m nui dn v ch cho dn cch gip nhau trong cng vic.
Ta thy cc qu tt thng ho trn cng khng tt nh qu Cn, qu Thi, cc
qu xu nh B v Khn th ho trn cng thng tt v qui lut tt qu ho xu, b cc
thi lai, cng tin tng th khi phn bi cng nguy him. Mt khc, ho thng qu
Cn c li thon l: khng long hu hi, ngha l rng cc qu th n nn, cn ho
thng qu Thi l: thnh phc vu hong ngha l thnh tr c xy ln bng t th
nay t thnh li st tr v ho rnh l ni xa kia n c o ln xy thnh tr.
Ho thng ny ca qu Thi l ngi cht cng m li do k tiu nhn ngi th sp sa
b ri. V ho thng qu B, li thon vit rng: khuynh b, tin b, hu b, ngha l
nghing b, trc b, sau b, b cc sau mng .
Trnh Di cho rng ho ny l cht cuc b m b cc th thi n ni ri, trc
cc l b, sau nghing l mng. Cng nh vy, ho trn qu Khn l khn n cng
cc th phi thay i, bi v ht kh l vui vn l i.
Ring qu Tnh, qu nh th ho trn cng khng xu v n ni ln l pht cui
cng xong l nc mc ln ri hoc thc n nu chn xong tc l lc thnh
cng nn c kt qu tt. L Long Sn cho rng i xa dng p, ng , phi tm ch
c sng c sui, ch y c tin khng ri sau mi . Li ni rng khm l th nc do
s mt ca tri sinh ra, cc qu khc, n u khng gi cm tri i mt, ch c
qu Tnh mi gi c tnh trinh nguyn ca nc m thi. Ngi ta nhn thy tt c
nc trong gm tri, ma ng m gi c m p ch c nc ging. Thng th ho
cht qu tt l xu, ho cht qu xu li tt, ring qu Tnh, qu nh li tt v to nn
s n ung cho mun vt, ho cht qu Tnh ni: tnh thu, hu phu, nguyn ct ngha
90

l: ging thu, c c tin, rt tt. Th theo cng dng ca ging, lun lun ra n vi mi
ngi cho ti cng t ti thnh qu ch c ci vc v ci ging m thi.
48.5. Triu: " kh tnh sinh tuyn "
- Ngha: ging kh sinh dng nc
- Ch s: nui dng mi mi khng ht, mt mt ri li c.
49. TRCH HA CCH

49.1. L do tip ni: cch l ci cch, l thay c i mi. Ging m cha mi khng
i s d, s hng, i mi lin tc th sui trong sch cho nn sau qu Tnh th n
qu Cch.
49.2. Thon t: cch d nht ni phu, nguyn hanh li trinh. Hi vong
49.3. Dch ngha: thay i phi lu ngy ( d nht ) ngi ta mi tin c ( ni phu ),
phi rt hanh thng, hp chnh o ngi ta mi phc. c vy th mi khng hi
hn.
49.4. Ging: theo tng th m trn la di, la t th m cn, nc xi th la tt,
hai qu ny xung t nhau, to nn s thay i cho nn gi l qu Cch. Hoc qu Ly
l trung n thng ngh v chng, qu oi l con gi t thng ngh v cha m nn
c s khc nhau m to nn thay i. Cch mng em li nhiu iu mi lm thay i
thi quen, li suy ngh v tp qun nn mi u ngi ta khng tin cho l a s, nn
phi kin tr thi gian lu, khi c kt qu ngi ta mi tin. Hn na, mun c kt qu
th chnh sch phi hp vi lng ngi., hp vi l phi v o l, c vy mi c nhn
tm. Sng sut nh qu Ly, ho vui nh qu oi, c tnh th khng phi n nn
hi hn ( hi vong ). Vua Thnh Thang dit Vua Kit v o, V Vng dit Tr lp
nn nh Thng v nh Chu, hai cuc cch mng hp vi lng ngi, ng vi o
tri nn thnh cng.
Tri t chng mc m lm nn 4 ma, l s thay i, ci g lu cng nhm
chn, phi thay i i th mi to c s hng khi ph hp vi iu kin v hon
cnh mi. C hng nt th mi phi i m thay i lm cho n hanh thng ln. Tuy
nhin ch nn thay i nhng ci c, d hng ch khng phi l thay i tt c. Ngay
c khi tha k mt ci g ngi ta cng tha k c chn lc, tip thu v duy tr ci
tin b v loi b ci lc hu. C nhng vn hng nghn nm ri m vn cn mi v
c ci ngy hm qua l c ri. Tuy vy khng phi cuc cch mng no cng em
li kt qu, c hng nt th mi phi thay i nhng i thay m khng c ch lm th
ng n nn hung chi i thay m cn c hi, chng hn nh ci cch gio dc, ch
vit, phn ban, thi c. Ch bit rng tn bao nhiu ca ci ca nhn dn m cht lng
gio dc hu nh khng c ci thin ch cha ni n xung cp. V vy c nhn
mi coi ci cch l vic v cng h trng. Ngoi ra Trnh ng Hng cho qu Cch c
tng ci l, ho u l y l, ho 2 l mt l, ho 3, ho 4, ho 5 l lng l,ho trn
l ming l. Ci l mi lm nn cuc ci cch. Trnh ng Hng l ngi chuyn ly
91

hnh tng nh bo qu nh l ci vc, qu Cch l ci l, bo qu Tiu Qu l con

chim bay.
49.5. Triu: " hn miu c v "
- Ngha: cy la non gp hn m li c cn ma xung.
- Ch s: hon nn qua, vic thay i, hanh thng.
50. HA PHONG NH

50.1. L do tip ni: nh l ci vc. Cch l cch mng, l s thay i, th m lm

thay i cc vt khng g bng ci vc, n bin thc n sng ra chn, bin rn thnh
mm. Do vy qu nh mi ni qu Cch.
50.2. Thon t: nh nguyn ct, hanh
50.3. Dch ngha: ci vc ( nu n ) rt tt, hanh thng.
50.4. Ging: ni v tng th ho m di nh hai chn cm xung , ba ho dng to
nn lng vc, ni ng cha vt nu n, ho m th nm l tai vc, cn ho
thng cu l quai vc, ni v hai th trn di th bu rng trn, pha di c chn
cng l tng ci vc. V ngha th ly g cy cho vo la m ninh nu cng l cng
dng ca ci vc. Nhn qu ta thy bn di l qu Tn nn nhn thun, bn trn l qu
Ly c hnh tng rng gia, ly l mt m mt sng ngha l tinh mt, ho nm l tai
( tai vc ), sut l ni v ci tai c tng qu Khm l thnh tai. Vy trn th sng, di
th sut m li nhn thun, l tng la ly t nh cc vt trong vc. Qu Tnh l
ni v vic ung, cn qu nh l ni v vic n. C nhn trong vic nu nng trc
ht l cng tri, sau nui ngi hin ti. T tri th ct thnh tm, nui ngi
hin ti th ct trng hu. Qu nh c nhiu c tnh tt, ngoi qui Ly thng minh,
ni qui Tn vui thun, ho nm m nhu i i vi ho hai dng cng, hai ho ny
ng vin nhau, tuy khng chnh nhng m trung th c vic g m khng lm c.
Qu ny cng nh qu Tnh, ho trn cng cng tt cho ti lc thnh cng. Theo Chu
Hy th ngha li ho thng cu qu nh l: nh quai ngc, c tt, khng g khng
li ( nh ngc huyn, i ct, v bt li ), ni ho ny l ho dng m ngi m,
cng m li bit n ha, cng mm va phi, ng tnh khng thi qu th c tt,
khng g khng li
50.5. Triu: " ng ng c li "
- Ngha: ng nh c c li gia c v trai.
- Ch s: no bn lu, qu ny tt.
51. BT THUN CHN

92

51.1. L do tip ni: chn l sm, l con trai trng, tnh ng. Ngy xa, c trong
gia nh th ci vc, ci ni l th qu gi trong nh. n tui trng thnh, con trai c
phi thay cha qun l gia nh. V vy ch c trong gia nh th khng ai bng con
trai ln. Do qu Chn tip ni sau qu nh l th. Qu Chn l ng, khng phi l
ng bnh thng m cn c tnh phn chn, kinh s, oai phong.
51.2. Thon t: chn hanh, chn lai hch hch, tiu ngn ch ch. Chn kinh bch l,
bt tng chy sng.
51.3. Dch ngha: sm ng th hanh thng, lc sm n m m m bit nm np lo s
th sau s ci ni ha h. Sm vang xa trm dm m khng ri mt mung v ru
ngh.
51.4. Ging: sm pht ng th vn vt ny n, cho nn bo l hanh thng. Trong ca
dao tc ng c cu i " la chim lp l u b, nghe ba ting sm m c m ln ".
Lc ra oai nh sm n m bit lo s, bit t sa cha li lm, gi gn sa mnh th
khng b tai ha m sau c c vui v. Do , d sm n vang ng ti trm dm m
khng hong ht n mc lm ri mt t l thn linh nh mung mc ru v ru
ngh l th ru c ch t la mch v ngh . Th l tt, cn v vic t thn l
mun ni ti vic gn gi c tn miu, x tc. Con ngi ta ch c thc s ht lng
thnh knh khi t l, m khi thc lng thnh knh th c th cm thng ti tn tri
xanh, tuy oai sm nh th m khng b git mnh kinh hi, ch u nh c k c tt
git mnh, mi ch nghe ting sm m nh ri c t l. Li chim qu ny l bit
lo s th em c phc n m chng b mt nhng th h trng m mnh s hu
51.5. Triu: " thin h dng danh "
- Ngha: ni danh vi thin h
- Ch s: bo iu tt ti, gi o chnh, bt lo s th phc s ti. y l qu tt.
52. BT THUN CN

52.1. L do tip ni: cn l dng li, ngn li, li, u li. Qu Cn, bn thn t qui
cho thy r: chn l ng, cc vt khng th ng mi c, khc mi th nn, ci
ni rm ran ri n lc ngi im, ng mi ri tnh, v vy qu Cn mi ni qu Chn.
52.2. Thon t: cn k bi, bt hoch k thn, hnh k nh, bt kin k nhn, v cu.
52.3. Dch ngha: ngng ci lng ( tnh nh ci lng ), khng thy c thn mnh,
nh i trc sn m khng thy c ngi, khng li.
52.4. Ging: trong thn th ngi ta, c, tay, chn thng ng, ch c ci lng l tnh,
l ngha " cn k bi ", bi l lng, nh hu bi l nht sau lng hay ngi lp sau,
tin bi l ngi i trc. Cn l dng li, n chnh l qu Khn ly 1 ho dng qu
Cn m thnh, 2 m tnh ko 1 dng ng m dng li. H tnh th khng b tnh dc
chi phi, tnh th khng ngh n mnh " bt hoch k thn " m cng qun c ngi
khc i, lng thy nh nhng lng lng nh i trc sn nh l ni ng ngi m
chng thy c ngi, hu nh khng phn bit c mnh vi ngi nh vy th khng
93

c li. C nhiu ngi, sau mt thi gian ni ting th lng im, phi chng lc y l
khong lng sau cn ma, c thi gian tm li chnh mnh. C nhiu ngi yu
nhau, khi c khc mc, h tm xa nhau c thi gian suy ngh m tm ra tnh cm
tht ca mnh. iu c bn nht l phi ngng ng lc, ngng ch ng ngng nh
ng gi Vialy trong tc phm Khng Gia nh, khi ging ca b hng th th i lm ca s
ht rong, thay i tn h, ch duy tr ci ho quang nm xa, hoc bng ti nh
cao phong th nn chuyn sang ngh khc. Nhng v nhn khc cng th, ai ch c
ti khai sn ph thch, khi ht chin tranh th nn i ph ni m ng m nhng ch
cho ngi khc c tr tu v kh nng lm kinh t xy dng, ng tham quyn c v
m lm hng x hi v nu danh xu cho ngi i m tiu. phi chng l thng
ip qu Cn mang n. i Tng Truyn khuyn ngi qun t nn ngng khi lm
trn bn phn ca mnh v bit ngng li ch ng ngng, l hiu c nhn
ng ch l nht th, khng phn bit mnh vi ngi, cng nh ni qui v ngoi qui
ch l qu Cn m thi. Theo Trnh Di, ngi ta s d khng yn m dng li c l v
b ng v s ham mun. S ham mun thng pha trc, ni m mt ta nhn thy
nn kh lng m dng li, u li c, cho nn ci o dng u th nn u ci
lng. Nhng ci trng thy thng pha trc nhng m ci lng th chng thy ci
g nn dng li, u li ci lng l tt nht. Dng ch khng trng thy th
khng c s ham mun lm lon lng mnh th s dng li, li mi yn. Nu
c nh vy th gi c cho lng yn tnh, khng trng thy, khng giao tip vi
mi vt bn ngoi. Vt ngoi khng tip xc, s ham mun bn trong khng sinh ra,
nh th mi ng o u ( dng li ) v khng c li, chnh v vy nn mun thnh
o th ln ni m tu cho thnh chnh qu ch tu thnh ph th bao gi mi c o
c, phi tri rng theo hoa bui sm, li danh lnh vi trn ma m, hoa tn ma
tnh non im vng, xun ci cn nguyn mt ting chim .
52.5. Triu: " sn mch trng tng "
- Ngha: mch ni tng n lp tng kia.
- Ch s: b ngn li, nn ngng li nu nh vic ng ngng m ch thi. C vic to
ln trc mt.
53. PHONG SN TIM

53.1. L do tip ni: ngng ri khng th ngng mi m phi tin ln, tin ln khng
th nhanh ngay m tin dn dn. Tim l tin dn dn, do qu Tim ni theo qu
Cn.
53.2. Thon t: tim, n qui ct, li trinh.
53.3. Dch ngha: tin dn dn nh con gi v nh chng, tt. Gi vng o chnh th
c li.
53.4. Ging: qu ny l trn ni c cy, c ci tng bn di thp dn dn ln cao
nn t tn l Tim. Ngoi qui Tn l thun, ni qui Cn c ngha l ngn li, ngn
94

 di m thun trn th ch c th tin dn dn ging nh vic g con gi phi thn

trng, iu tra tung tch r rng, khng nn hp tp. C nhiu trng hp g con cho
ngi nc ngoi, c tng rng con sng m u c bit s ngn cch v ngn ng,
trnh , phong tc m bin con mnh thnh ngi hu h khng lng y ti nhc.
Theo Chu Hy th qu Tim l tin dn dn, n l qu u di, nhn trn ngha l
khng tin gp vi, qu ny c tng con gi v nh chng th tt.
Xt t ho hai ti ho nm t di tin ln, ho no cng c chnh. Ho m v
tr hai, ho dng v tr ba, ho m v tr bn, ho dng v tr nm, nht l ho nm
dng cng trung chnh ng vi ho hai m nhu trung chnh nn thon t khuyn nn
gi o chnh nh cc ho u tt. Tin dn dn, khng nng ny, bnh tnh nh ni
qui Cn v ho thun nh ngoi qui Tn th khng vp ng, khn cng. i Tng
Truyn khuyn: " qun t di c hin c, thin tc " l c ni ngi qun t theo
tng qu ny m tu thn tin dn thnh ngi hin, ri ti bc thnh ci thin cho
dn. So snh Sn Phong C v Phong Sn Tim th ho thng qu Tim nh nhng
phi phi ct cnh bay ln, hai ho dng ging nh i chim su la hn ch m
bay ln chn my khng, ngi ta th tr nn siu vit ra ngoi vic thng tnh cn
ho thng qu C nh chm m trong cng vic, trong nt. Ho thng ny l
ho dng m khng c ng vin ca ho 3 ( nu ho 3 l ho m th tt hn ), ging
nh ngi ti khng gp thi v khng c ngi gip tin c.
53.5. Triu: " hng nhn cao phi "
- Ngha: chim hng, chim nhn bay cao.
- Ch s: dn dn m tin ln th tt nh chim hng, chim nhn bay cao dn ln.
54. LI TRCH QUI MUI

54.1. L do tip ni: qui mui l con gi v nh chng, ch mui l gi nhng

ngi thiu n. Tim l tin ln, tin ln th phi ti mt ni c th no , ni
chnh l ni v. Do qu Qui mui ni tip qu Tim.
54.2. Thon t: qui mui, chinh hung, v du li.
54.3. Dch ngha: em gi nh v nh chng, tin ln th xu, khng c li.
54.4. Ging: qu oi l thiu n, qu Chn l trng nam, qu Chn tnh ng, qu
oi tnh vui v, thun theo, con gi nh theo v vi con trai ln nn gi l qui mui.
Con trai ng m con gi p lng, ly s p lng m ng u c ngha l con trai
lm p lng gi m gi theo trai. Sm ng lm m ng l ci tng theo, khng g
d ng hn l nc, ch ln gi thi m nc lao xao, hung chi l sm ng.
Chn lm cho m ng ngha l con trai ln lm con gi nh ng lng v chnh s
vui v, thun ho ca con gi nh lm p lng con trai ln nn v vi nhau. Trai gi
phi hp vi nhau l thun theo tri t, theo lut hm - hng. Vy m thon t bo l
xu l l lm sao ? V rng cp trai gi ny khng cn xng, trai ln qu, gi nh qu,
hn na ng c ca h khng trong sng, ch v vui m theo trai, hoc c th hiu gi
95

cu trai, p lng trai, em s tr trung m quyn r, nh vy l bt chnh. Hn na

trong qu, bn ho gia khng c ho no v tr chnh ng. Ho ba v ho nm l
m m li ci ln dng l ho bn v ho hai l ci tng v n hip chng.
Ngay t bui u khng c s phi hp chnh ng th sau khng c g li c.
Thng trai ln gp gi ln th ng n, trai tr gp gi tr th thn thit l hp l hn.
L o v chng th hp l tri t, qu Hng hp l v trai ln gi ln th ng
n, trai tn gi ty, phu xng ph tu. Cn qu Qui Mui, khng theo o thng m
theo tnh ring, thy p lng l ng th v chng nhm lon, gi quen p lng m
qun nt thun, trai vng lng dc m qun nt cng, l khng tt. Theo Chu Hy:
trai gi giao nhau, vn u l tt, ch nh qu ny th khng c chnh ng m thi.
54.5. Triu: " duyn mc cu ng "
- Ngha: ln cy m kim c
- Ch s: cn thn trong hnh ng.
55. LI HA PHONG

55.1. L do tip ni: phong ngha l thnh c, giu c, ln lao, phong lu. Qui l v, l
t c mc ch, c kt qu, m t c mc ch th ln ln, thnh ln cho nn sau
qu Qui Mui th ti qu Phong, n l qu Chn trn, Ly di, Chn l ng, l nng
ng, Ly l sng sut thng minh. Sng sut thng minh m li nng ng l con
ng dn n thnh c giu c.
55.2. Thon t: phong hanh, vng cch chi, vt u, nghi nht trung.
55.3. Dch ngha: thnh ln th hanh thng, bc vng gi ti c, ng lo, nn gi
o trung nh mt tri ng gia tri.
55.4. Ging: phong l thnh ln, ngha n vn hanh thng. Cao nh ngi tri, giu n
nh nm chu bn b, nhiu n nh cc loi ch c cc bc vng gi m thi. Qu
Ly l sng sut, tnh qu Chn l ng. Sng sut hnh ng t lm nn nghip ln.
Ch c cc bc vng gi c quyn, c v tr mi lm ti cng c. Khi thnh ln
th ngi sng sut phi bit rng c mm ha suy vi th phi thng xuyn lo lng,
phi gi o trung nh mt tri ng gia tri mi tt. qu ny tn l thnh ln, rt
tt m khng c ho no tht tt, ho hai v nm khng ng nhau nh mun nhc nh
chng ta vo thi thnh ln, c phc th cng c sn mm ho. Khi xa ngho th
thng nhau, khi giu c th xa cch, hnh phc nhiu khi tan v, bn b xa lnh,
ngi tt t dn. Cng giu c, cng a v cao th cng c c, cho nn li khuyn ca
qu ny l phi bit ng c, ng tm, sa mnh, lm iu thin mi mong trnh
c tai ha. Nhn vo qu ta thy ho hai trung chnh sng sut m phi th ho nm
l ng vua nhu nhc, nhng ng vua nh vy chng bao gi h mnh cu ngi ti c,
th m ngi ti tm n li hay b ght b. Trong hon cnh ny nu ngi qun t
th cha m khng c lng h th phi em ht lng ch thnh ca mnh cm ha
h. Nu lng ch thnh ca mnh lay ng c h th d h c ti tm cng m mang
96

c, d h c nhu nhc cng c th hiu c, d h bt chnh cng c th chnh

nh c. Ngi i xa th hng vua hn cha ti m vn thc hnh c o ca
mnh l do ci thnh thc thu ln m cm ha c b trn thi. Chng ta cn
nh cun truyn ni ting Nghn Mt m L, ng trc nh vua bo tn, v b v
phn bi mt ln m khng cn tin ph n na, c sau mt m n i vi ngi con
gi trinh nguyn th sng hm sau h lnh chm u c gi . cu mi ngi,
nng S h ra rt xin vo chung sng vi vua, bng ti nng, c v tm lng
kin trinh, trung thc, sau nghn l mt m, nng cm ha nh vua, thay i c
nh kin ca nh vua v ph n v cu sng c sinh mng ca nhiu thiu n.
55.5. Triu: " c knh trng minh "
- Ngha: gng c li sng hn xa.
- Ch s: nn sng sut m hnh ng. Khi thnh phi lo lc suy.
56. HA SN L

56.1. L do tip ni: l l b nh m i tha phng. L l tr, qu Phong l thnh

ln, thnh ln ti cng th phi suy n ni khng cn ch dung thn, phi i nh.
Trn thc t nhiu ngi tng c rt nhiu nh ca m mt ht, n nh ngi ng
u nh nc nh vua, khi thua trn cn phi trn trnh, c nc m chng dm v, c
nh m chng dm . chng phi lm vo cnh l hay sao v y chnh l l do qu
L ni tip qu Phong.
56.2. Thon t: l tiu hanh, l trinh ct.
56.3. Dch ngha: tr th hi hanh thng, tr m gi o chnh th tt.
56.4. Ging: ni ca la l mt tri ch khng phi trn ni, nu la ht t di ln
th p nh Sn Ho B, cn la y l la chy rng nn ch tn ti mt thi gian
ngn thi. V vy tng la Ly trn ni Cn ch ci cnh tm b, xa nh i tr qu
ngi. Cnh i tr l bt c d nn ch ni l hi hanh thng m thi, bi v cha an
c th u lc nghip c. vo thi L, nu bit gi c trung thun nh ho nm,
yn lng nh ni qui Cn, sng sut nh ngoi qui Ly. Ci o i nh l phi mm
mng, ng lm cao trnh b ght b, tuy vy cng nn yn lng v sng sut m
gi t cch khng ai khinh mnh c. Nhn vo tng qu th la ly bn trn, ni
cn bn di, ni th u li khng di, la th i khng th l hnh tng b i
khng li, ng vo hon cnh ca nhng ngi v nhiu l do m phi xa nh i
tr. C l sng nht trong cnh l l cc tua du lch l hnh trong nc, quc t sau
l nhng ngi tr hc hnh, cn li a s l v cuc sng, v mu sinh.
i Tng Truyn khuyn khi p dng vo lut php th tuy thn trng nhng
cng phi sng sut, ng giam ti nhn qu lu trong ngc m khng x on g. Tp
Truyn ni rng " l l t ngi thn yu, l ng cng khn ca ngi ta vy ". Ton
b 6 ho khng c ch ct, ch hanh no c. L sinh hi en i, sng nh ni t
khch qu ngi, may khi tai ha l hnh phc lm ri, chng nh trn bo Chan Chu
97

va qua, c nhng ngi sng trong thi L, gp ha ni t khch qu ngi, khi b

t nn cng khng c ngi nhn xc m ch c s m bc ca cng ng m thi.
Vy vo thi l, ch nn mang cht hai ch nhu trung lm ba h mnh.
56.5. Triu: " tc iu, phn so "
- Ngha: ni lng da con chim, ko chia cc mi t.
- Ch s: i cng m ng th tt, qu ny vt v nhng bit nhu trung th tt.
57. BT THUN TN

57.1. L do tip ni: tn l gi, l thun ho, l nhp vo, l nhn nhng, l cy c, l
g. Lm vo cnh i nh qu ngi, xy nh ra tht nghip th thi nn thun lng
ngi, nn nhn nhng, do sau qu L th tip n qu Tn.
57.2. Thon t: tn tiu hanh, li hu du vng, li kin i nhn.
57.3. Dch ngha: thun ho th hi c hanh thng, hnh ng c li, tm c
ngi ti c gip m tin theo th c li.
57.4. Ging: qu ny c mt ho m di hai ho dng l m phc tng dng. Tiu
nhn phc tng qun t l tt nhng phi hnh ng ch khng th ngi yn ch i,
phi chn ngi c ti c lm qun s, c vn cho mi tt. Ho 9 ngi 5 trung chnh,
ho 1 v 4 l tiu nhn phi theo ho . Trong qu ny, tnh qu Tn l nhn thun.
L l k i ng, h hng t, nu khng nhn thun th kim u c ch dung thn
57.5. Triu: c chu c thu
- Ngha: thuyn n c gp nc xui.
- Ch s: hanh thng t, mm thun m tin ln th i u cng lt. Thi vn tt ti.
58. BT THUN OI

58.1. L do tip ni: oi l m, l sng, sui, l ho, vui v. Tn l nhp vo, h

nhp c vo lng nhau, hiu lng nhau th mi a nhau v vui v vi nhau. Cho nn
qu oi ni theo sau qu Tn.
58.2. Thon t: oi hanh, li trinh
58.3. Dch ngha: vui v th hanh thng. Hp vi o chnh th li.
58.4. Ging: oi l m m cng l thiu n, nc m lm cho cy c tt ti, thiu
n lm thiu nam vui thch, vui thch th hanh thng min l hp o chnh ng.
Qu oi c hai ho dng bn di v mt ho m bn trn ngha l trong
lng phi thnh thc m ngoi mt th nhu ho. Vy l hp o chnh th thun vi tri
t. Thon Truyn ging rng ra: vui v m i trc dn th dn qun kh nhc, vui v
m xng vo chn him nguy th dn qun ci cht m cng xng vo theo. Khi c
biu mt bnh ru qu, Nguyn Tri cho xung sng v cho mi ngi mc mt
98

chn nc sng ung, vy sao m nc sng ngon th ( ha nc sng chn ru

ngt ngo ). Khi m c lng qun s vui v i theo th thng li l bit trc ri.
Trong Lun Ng, Khng T cho rng qu ny hai ho m khng t c bn
ho dng ta nh qun t gi chnh o khng b tiu nhn mua chuc. Nhn vo qu
oi th o lm vua ly s lm cho lng ngi vui v phc tng lm gc. chnh l
o cn bt buc ngi ta, ngi ta s m nghe theo th khng bn, chnh l o
B m thi. oi l p lng m p lng l cch em n s hanh thng, nhng s
lm p lng nhau y phi chnh ng th mi bn vng, nu tri o m cu p lng
th l xim nnh, l ci p lng cn by.
58.5. Triu: " lng trch tng t "
- Ngha: hai ci m ao thng nh nhau
- Ch s: ngay chnh v vui v th hanh thng.
59. PHONG THY HON

59.1. L do tip ni: hon l chia la, tan tc. Ho vui ti cc im ri th gii tn, chia
tay tan tc. Cuc vui no chng c lc tn. Kh ca con ngi ta, lo th kt li m p
lng th gin tan. V vy qu Hon mi ni qu oi.
59.2. Thon t: hon hanh, vng cch hu miu, li thip i xuyn, li trinh.
59.3. Dch ngha: la tan th hanh thng, vua ti nh thi miu ,vt qua sng ln th
li, gi o chnh th li.
59.4. Ging: qu Hon bn trn l gi, bn di l nc. Gi thi th my bay, gi thi
lm nc tung to. l ci tng gin tan. Thng th hp li mi hanh thng nh
qu Tu, nhng ly tn cng c khi hanh thng nh sng m tan i di nh mt tri,
hoc cn gii tn cc cuc biu tnh chng i, cc cuc ua xe bt hp php. Gii tn
ln chim t cng, chim dng h ng.
Mun s gii tn c hanh thng th ngi cm quyn phi c lng ch thnh,
trung thc cng bng v t nh ng vua ti nh thi miu, trc t tin tri t, ai dm
iu toa bao gi, li phi c gan vt qua sng ln m gi o chnh, ng lm cc
vic bt chnh nh gii tn ngi ny cn ngi kia th khng, n ch ny nhiu, n
ch kia t, kim chc li lc bt chnh th cn u o chnh na.
Qu ny cn c tng g i trn nc ( qu Tn trn qu Khm ) tc l ci
thuyn, nh thuyn m vt sng c. Ngha l nh ngi ti m lm nn vic ln.
Phan Bi Chu so snh qu Hon v Tu l hai thi tri ngc nhau, mt qu th nhm
hp, mt qu th la tan, nhng thi no cng tt c, min l vic lm hp l v c lng
ch thnh . Thon t hai qu u c li: " vua ti thi miu " l v vy. Tuy vy qu Tu
c li kin i nhn cn qu Hon l li thip i xuyn v thi Tu, hi hp l thun
l, ch cn ngi c ti c l nn vic, cn thi Hon l nghch cnh th phi c ngi
ti c m li phi mo him na.
99

Su ho qu Hon th ho mt l bui u ca s tan cn cu c, ho hai c

ngha ng thi la tan m ch him, cha cu c phi ch, ho ba bt u hnh
ng, ho bn phi gii tn b phi m ly li lng dn. Ho nm pht hiu lnh mi
th ho su s thnh cng.
i qu ny mun ni, trong khi thin h la tan, mun cu li, tp hp li,
nh vua phi n nh thi miu m hp li thu phc lng ngi ri phi i qua su
giai on, ng thi, ch thnh th s thnh cng.
59.5. Triu: " cch h vong kim "
- Ngha: bi sng ri mt vng
- Ch s: tu thi m hp tan cho ng cch. Gp xu th quyt la xa cho khi nn.
y l qu xu.
60. THY TRCH TIT

60.1. L do tip ni: tit l tit on, tit ch, chng mc, d dt, l thng cng, kin
nhn nh tit tho, tit ngha, cn c ngha l on, ging tre, t sng, tit on, tit
hc. Qu Tit t qui ni rng: hon l la tan, loi vt khng th la tan n lc cht,
cn c chng mc, cho nn tip n qu Tit l qu m di, nc trn, sc cha ca
m ch c hn thi, nn phi c iu tit cho va.
60.2. Thon t: tit hanh, kh tit bt kh trinh.
60.3. Dch ngha: tit ch th hanh thng, tit ch n kh hnh th khng bn lu
60.4. Ging: theo tng qu, sc cha ca m c hn, phi tit ch cho va nn t
tn l qu Tit. trn i, ci g va phi th mi tt, n va sc chu ng ca con
ngi. o l ca tri t l m dng phi qun bnh, thi qu hoc bt cp u xu
c. Trong n ung cng vy, nhiu khi sn ho hi v n nhiu cng khng ngon m ch
c mm vi mui vng m ngon lm.
Ngi dn thng th mong l hong t, cng cha trong khi cc hong t,
cng cha nhiu ngi thc tm mun sng i sng ca ngi dn, cuc sng ca h
l cuc sng chnh tr, ngay c ngi h yu thng cng khng c ly, m ngi
h ly phi phc v cho hong tc hay cc mi quan h bang giao. Qu ny c ba ho
dng v ba ho m, khng bn no thi qu m ho nm v ho hai l dng cng
v c trung, nh vy l x s trng tit, cho nn hanh thng. Nhng tit ch qu bt
ngi ta kh cc qu th khng ai chu ni, nh vy khng cn hanh thng na.
Thon Truyn khuyn nh cm quyn nn theo lut tit ch ca tri t, tri t
c chng mc m lm nn bn ma m tr dn, hn ch s xa x cn r ca con
ngi, bt dn lm vic va sc thi, c nui sc dn th nc mi bn. Lun Ng
cng ni: " tit dng nhi i dn " ngha l chng mc trong tiu dng m yn dn.
Tit ch c ngha gn ging vi tnh k hoch ha v s phn phi cng bng
x hi. Sau cuc ly tn nh chin tranh, kinh t x hi cng qun nn phi tit dc, tit

100

ch nhu cu nhng ng thi qu v hp thi mi tt. o tit t n c ngha hanh

thng ri nhng tit ch n cc kh th khng bn lu ( kh tit bt kh trinh ).
Trong su ho c ba cp, ho s v nh lin nhau th ho s tt, ho nh xu, ho
tam v ho t lin nhau th ho tam xu ho t tt, ho ng v ho thng th ho ng
tt ho thng xu, l do chng c ng v tr ca mnh hay khng, c hp thi hay
c trung, c chnh hay khng? Th nhng ho thng lc ngi m l hp m sao li
bo l xu, bi v li tng ho thng qu Tit l: kh tit trinh hung, ngha l s d
dt kh m c c gi th xu.
60.5. Triu : " tham tng phng thn "
- Ngha: dp b lng tham m gi mnh.
- Ch s: d dt trong hnh ng, ngay thng cng ci khi thy phi th tt. Khng
tham th s c
61. PHONG TRCH TRUNG PHU

61.1. L do ni tip: trung phu l c c tin trong lng, c d dt mi lm ra tit ch.

nh ra tit ch th ngi trn phi gi c tn ngi di tin theo, do qu
Trung phu mi ni theo qu Tit.
61.2. Thon t: trung phu n ng ct, li thip i xuyn, li trinh.
61.3. Dch ngha: trong lng c c tin m cm c c loi vt nh heo v c, tt nh
vy th qua sng ln c, gi o chnh th li.
61.4. Ging: nhn vo qu ta thy ho hai v ho nm trung v c, cn ho ba v
bn t l ci tng gia rng. Rng l h tm, chnh l ngha ch " trung ",
m rng l c th cha c ngi khc, khng cht hoi nghi, khi ght ai th
lm g cn ch rng na m cha c, ch " phu " l c tin. C trung th c phu,
l tng ca qu. Ln nng ny, c l m l ging kh cm nht trong cc loi vt, th
m trong lng c c tin cm c c loi heo c th khng g m khng cm c,
lng trung tn c th xo ln nc si la bng ch lm g m sng ln chng vt
qua.
Gi i trn m, trn di thun ha vui v m cm thng vi nhau. Ly lng
ch thnh v s tin tng vo ngi khc ng ph vi hon cnh kh khn th c th
vt qua nh ngi trn thuyn trng ( qu Tn ) vt qua sng ln, m vn an ton.
Tuy vy phi gi gn chnh o mi tt.
Gi i trn m l gi lm xao xuyn nc nh lng thnh thc lm cm ng
c ngi. Nn ly lng thnh thc m xt vic thin h, nh x ti ai phi xt i, xt
li, tm cch cu ngi, tha c th nn c m tha. Tuy thnh tn nhng ng thi qu
m phi bin thng. Tin n ng ngn l khng hiu Dch. Truyn k: c ngi h V
hn vi ngi con gi di chn cu, ngi con gi khng n, nc sng dng cao,
anh ta c m chn cu m i n cht th thi. Tin n mc nh vy tht khng bng
heo, c.
101

c t, mt thanh nin tr tui tham gia ng Cch Mng c chuyn bt ha vi

cc ng ch ca mnh, chng bun v trong bui i ra ti, chng k li vi cha c.
ng ny bo cho cnh st bit v ton b cc chin s cch mng b bt. Mi ngi u
tin l c t phn bi. Khi n ngi yu ra khi nh t, mi ngi nhn chng bng
con mt khinh b v mt ci tt ca ngi yu lm cho c t tnh ng, chng hiu rng
mnh tin cha c v cha c bn ng mnh. Th l chng v nh, h cy thnh gi
xung p v ri ghi my dng th li cho cha linh hn ca mnh :" ti tin ng nh
tin c Cha Li, nhng c Cha Li ch p mt nht ba l v tan, cn ng, ng
la di ti sut i". Ch v l m c t, mt chng trai ngy th c tin sau ny
tr thnh mt chin s cch mng v i.
61.5. Triu: " hnh tu bc bang "
- Ngha: i li phng xa
- Ch s: phi c lng tin vo ngi khc, vo cng vic mi thnh
62. LI SN TIU QU

62.1. L do tip ni: tiu qu c hai ngha: li nh, ci nh nhiu hn, nh th qua. C
c tin ( trung phu ) m lm ngay, m khng xem xt c ng tin hay khng th c th
mc li. Do qu Tiu Qu ni tip qu Trung Phu.
62.2. Thon t: tiu qu hanh, li trinh. Kh tiu s bt kh i s, phi iu di chi m,
bt nghi thng, nghi h, i ct.
62.3. Dch ngha: nh qua hanh thng, nu chnh o th c li. C th lm vic nh,
khng th lm vic ln, chim bay ting li, khng nn bay cao, nn xung thp, nh
vy rt tt.
62.4. Ging: qu ny tri vi qu i Qu s 28. qu i Qu c bn ho dng
gia, hai ho m trn v di, nh vy dng nhiu hn m nn gi l i qu ( v
dng gi l ln, m gi l nh ). Tiu qu th ngc li: hai ho dng gia, bn
ho m hai bn, nh vy m ( nh ), nhiu hn dng ( ln ) nn gi l tiu qu. trn
i, khng tin cng d, m tin nhiu khi cng d, c tin m phi xt on mi hay.
Bnh thng l tt, mc va phi l hay, i khi qu mt cht cng hay. Lu ri mi
gp c nhn, vui qu, c v nh mun mt t cng hay. Gp ngi tri k, ni chuyn
tm u hp, ni chuyn say sa khng ngh, nu lc cao tro m xin php v nh n
cm th cn g l qu na. Ngi xa thng ni thi qu bt cp bi v va phi l
hay cn nh qu cung knh, qu thng xt, qu tn tin th khng tt hoc l ch nn
qu trong vic nh ch khng nn qu trong vic ln nh bang giao, kinh t, chin
lc chnh sch, qu mt t c th gy li lm nghim trng. Cn phi iu di chi m, c
ngi ni: thi tiu qu, khng nn c ting tm qu ln, m ch nh c ting chim
thong qua m thi, m ch tt khi v tr bnh thng, khng nn cao m nn thp.
i Tng Truyn ging: sm trn ni, ting sm b nght v ni thu hp sm li. Qu
khuyn vo thi tiu qu l tiu nhn ( m ) qu nhiu th ng nn qu cng nh ho
102

ba m phi bin thng i mt cht. Hai ho dng gia, bn ho m bn ngoi l

trong thc ngoi h, nh con chim bay th khng nn bay cao, nn bay thp mi yn
bi v bay cao th nghch cnh, bay thp th xui thun. Ho hai v ho nm ngi
trung m khng chnh, m mm m c ngi th ch c th lm c cc vic nh tt
lnh m thi. V vy thi tiu qu, ci qu ch nn nh con chim bay ting li m
thi, chim bay nhanh, khi ting ku pht ra th thn hnh n bay qua ri nhng m
u c bay xa c, ngi ta vn bit y ch nhng m ngi ta vn chp nhn v
cho qua. C mt iu trng hp l ho lc ng qu ny cng c cu: mt vn bt v, t
ng ty giao ngha l my dy m khng ma ci tri pha ty ca ta, li kinh ny
cng chnh l thon t ca qu Phong Thin Tiu Sc, tiu sc l cha nh, tiu qu l
dng nh qu, m ln qu u l nhng thi k kh khn, ngi qun t phi long
ong, hn na ho m 5 ny li khng ng vi ho m 2 ( lc ng v lc nh ), ngi
cao m khng c ng vin th ch nn lm vic nh thi.
62.5. Triu: " phi iu di m "
- Ngha: chim bay cn ting ku li
- Ch s: tiu nhn gp thi, lm vic vt th c li.
63. THY HA K T

63.1. L do tip ni: k t l sang sng, nn vic, xong vic, theo Trnh Di, c
qua vt t phi sang. Do qu K T ni tip qu Tiu Qu.
63.2. Thon t: k t hanh, tiu li trinh, s ct, chung lon
63.3. Dch ngha: xong hanh thng, nu lm nt cc vic nh v gi c kt qu
mi c li, mi u tt, sau ri lon.
63.4. Ging: qu ny trn l nc, di l la, la bc ln, nc thm xung, nc la
giao nhau ha ra cng dng, cng ging nh qu Thi, ni qui Cn bn di, ngoi
qui Khn bn trn m hanh thi, nu nc di la trn th cn gi g l k t na.
Xt v ho qu, su ho qu ny u ng v tr ca mnh nh ho dng ngi l,
ho m ngi chn, cc ho u ng nhau theo lut m dng, ho mt dng ng ho
bn m, ho hai m ng ho nm dng, ho ba dng ng ho thng m bit qu
ny hon chnh ht mc, ht ch ni, l xong ri, m xong ri th cn g phi ni na.
Tuy vy, ho cui ca qu ni rng: nhu k th, l ngha l con co sang c sng
ri m cn b t u, nguy! cht cuc sang m vn chng yn bi v k tiu nhn
ngi vo ngi l tng con co li nc m b t u. Vic trong thin h, khng
tin th li, khng c ci l nht nh, xong, ti cht cng ri m dng li ngh
ngi th ci s hng nhn thy trc ri, trn i ch c th bit nhiu hoc bit t
ch bit sao cho , s t tha mn vi bn thn, cho l mnh gii ri, mnh ti ri, th
l xong ri, t nay c th gi u cao ln m ng, ci g mnh cng bit ri th chnh
l s t git cht mnh. Chnh v vy ngi ta phi phn u lin tc, khng bao gi
c php dng li bi v dng li l khng cn ch cho mnh na, trong ngn ng
103

nc Anh c cu to be or not to be ngha l tn ti hay khng tn ti, nhng iu

ny cng c V la i mia I lch L nin a ra nh kim ch nam cho nhn loi hc,
hc na, hc mi , ni cao cn c ni cao hn, sng Trng Giang, sng sau x sng
trc, nu khng hiu c iu th s ct, chung lon s l kt qu tt yu.
cng chnh l l do Vn Vng xp qu V T ni tip sau qu ny.
Vo thi k t, thng l vic ln xong nhng cn bao nhiu vic nh phi
lm, khi xa trc nn xm lng th mi ngi on kt nh gic, ha bnh ri th bao
nhiu cm d, nhng vinh hoa ph qu, nhng vin n bc ng lm gc ng nhng
chin s nm xa, nghi k tranh ginh quyn lc l mm ha sau ny. Khi xa Lu B
lc chinh chin gian kh th chm ch, th m ch sang ng Ng ly v l em gi Tn
Quyn, n mc sung sng, v p m li bing chng chu v nc, lu ngy khng
ci nga m bo trng ra. Nu khng sa c v c can ngn t nhng vic nh y
th cui cng kt cc chng hay ho g. Qu ny trong y hc tng ng vi hi chng
Tm thn tng giao.
63.5. Triu: " kim bng danh "
- Ngha: bng vng nu tn thi
- Ch s: mi vic xong th hanh thng. phng vic nh lm hng vic ln.
64. HA THY V T

64.1. L do tip ni: v t l cha sang, cha xong vic, l khng gip nhau. Qu V
T: t qui ni rng: vt khng th cng m sang ri th vt b cng, cng tc bin,
bin tc thng nn chuyn sang v t, i vic xong th khng cn nhau na, m
xong vic ny li bt u vic khc. Xong ngy nay th li l bt u ca ngy mai, v
vy sau qu K T th tip theo l qu V T m qu V T cha xong th vng quay
li t u theo l " chu nhi phc th, nh hon v oan" ngha l nm thng, cuc i,
cc qui lut thin nhin v x hi nh mt chic vng ngc khng c im ni.
64.2. Thon t: v t, hanh, tiu h ht t, nhu k v, v du li.
64.3. Dch ngha: cha xong, c hanh thng, con co nh cha vt qua sng
t ui, khng qua c, khng c li.
64.4. Ging: qu ny tri ngc vi qu K T, nc la khng giao nhau, nc
khng si, cha xong, su ho u tri ngi, ho dng v tr m, ho m v tr
dng nn cha xong, cha xong ch khng phi khng xong, khng lm c, nc
cn y, la cn y th s c lc lm c, lc s hanh thng bi v cc ho tuy
khng chnh nhng m dng ng nhau m nn vic. Thon t dng hnh nh con
chn nh ( ho hai ) hp tp qua sng m hng vic khuyn vo hon cnh ny nn
thn trng, suy xt v ch thi c thun li mi c c tt, ng c t la trn nc
nh trong qu ny. Theo Trnh Di, ging th khi vt qua sng thng ngng ci ui
ln, nu m ui t th khng th ngng ui ln th lm sao c th qua sng c.
Con co gi hay ng vc cho nn khi xung nc cn phi nghe ngng th m cn b
104

t u, con co nh cha bit s hi cn thn, ging nh nga non hu cho nn

mnh bo sang sng nhng v vi v qu nn b t ui. iu ny c l nn kt hp
kinh nghim, s thn trng v a mu tc tr ca ngi ln tui vi nhit tnh v lng
hng say, bu nhit huyt ca tui tr th chc vic s thnh cng.
64.5. Triu: " tiu h ht t "
- Ngha: s qua cha ti bn
- Ch s: vic cha xong, thn trng m xt vic.
Li kt
Kinh Dch m u t thi vua Phc Hy, t ci thi n hang l, ngi xa m
tn, vch qu xong treo lng lng trn ma qu, l vo thi c trong sch Lin Sn
Dch.Vo thi vua Thn Nng, nn nng nghip pht trin nn coi trng t v ly
qu Khn lm ch qu v t tn l Qui Tng Dch. Hai loi sch Dch ny n nay
khng thy nhc ti na v cng khng tm thy trong cc Y vn.
n i nh Chu hiu r vai tr ca tri t nn t Cn Khn lm ch.
l sch Dch ca nh Chu. Dch nh Chu chia ra 3 giai on: giai on cn khn ni v
cng ha sinh ca tri t, l giai on tin thin, l nguyn th ca vn vt. Giai on
2 l giai on hm hng ch v cng vic ca ca con ngi, l giai on hu
thin, l cng dng ca vn vt. Cui cng l giai on kt thc l giai on ca xong
ri m li cha xong, l giai on ca k t v v t ni rng Dch l mt qui lut
vnh hng lun lun trng tn cng nhn loi v th gii quanh ta.
i Tn Thy Hong l nh nc phong kin u tin rt coi trng Kinh
Dch. Nh Tn mnh Thy, Thy Hong dit nh Chu, nh Chu mnh Ha nn nh
Tn t nhn l mnh Thy. Do c Tn, qun o qun Tn u mu en v hc
thuyt m Dng, Ng Hnh c s dng rng ri, v cho ti ngy nay, gi tr ca
Kinh Dch vn khng ngng c tng ln v trnh khoa hc v nhn thc ca loi
ngi cng tng ln c th l gii c tnh khoa hc ca Dch. Kinh Dch lun
lun mi l vi nhng ai mun khm ph n. Kinh Dch hay ni ti qun t v tiu
nhn, thc ra khi nim ny ch mang tnh tng i, trong con ngi chng ta thng
xen k hai trng thi ny. Khi chng ta u tranh vi thi h tt xu, chng ta xa lnh
nhng dc vng thp hn, chng ta phn u i ln, bo v l phi th lc chng ta
l ngi qun t, cn khi chng ta li bing, ganh ght vi ngi ti gii, lc no
cng sng trong k v him khch th chng ta tr thnh k tiu nhn. Chnh v vy
m hu ht cc thon t u dn rng cn phi gi o chnh th mi bn vng, con
ngi ta phi hng thin, lun lun t dng o c tr nn ngi tt c hu ch
cho bn thn, gia nh v x hi.

105

Phn 4

MT S NG DNG C TNH MINH HA

I. KINH DCH VI Y L
C nhn thng ni: bt tri Dch, bt kh tri Y c ngha l: khng hc v Kinh Dch th
khng sao hiu c y l. Vy Kinh Dch gn vi ngh Y nh th no? Ti sao khng
hc Dch th khng hiu c y l. Bn thn Kinh Dch khng ging nh kinh Th,
kinh Thi, kinh L, kinh Xun Thu l cc sch ni v cc s kin th ca, lch s c th
m Kinh Dch ch l mt m vch t, vch lin, sp xp theo mt qui lut nht nh,
bn thn Kinh Dch khng ni ti ph tng, khng ni ti thuc, vy m Kinh Dch li
gn vi ngh Y l c lm sao? Hi Thng Ln ng trong Huyn Tn Pht Vi ni:
trc khi hc thuc th hy hc qua Dch , lm ngh thuc m khng bit Dch th
ch l thy thuc tm thng m thi. cha ngc m ni sng, nc cha ngc trai
m sng p, Kinh Dch chnh l ngc qu ca ngh Y vy.
Dng Qu Sn n nh Thim Qu L Hong nh, Qu L hi v Kinh
Dch, Qu Sn ly t giy v vng trn, ly mc bi en mt na v ni l Dch.
Cu ni rt hay, Dch ch l mt khng, mt c, mt trng, mt en, mt trong, mt
ngoi, phc tp th nh con ngi, nh v tr m xt n tn cng th Dch ch l mt
m, mt dng xoay xa vi nhau m thi.
Trc khi tri t nh ngi th dng di m trn, sau dng nh bay ln
thnh tri, m nng i xung di t. T tri t nh ngi, tri cao t thp, tri
tn, t ty, tri qu t tin. V vy tri th tn qu, t th ty tin. m dng c ranh
gii r rng. T v cc chuyn sang thi cc, t thi cc chuyn sang lng nghi. C
tri c t th mun vt c sinh ra. Sau qu Cn, qu Khn th qu Trun tip ni,
trun l mun vt mi sinh, trun l mun vt bt u, trun l gian kh v ng u
trong mun vt l con ngi, con ngi l vn vt ch linh. Tri sinh ng hnh, ng
hnh vn ng th sinh ng tng. u tin l ho dng trong qu Khm, tc l mnh
mn ha c trc, ri theo th t trong H m tm, can, ph, t ln lt sinh ra.
Loi ngi sinh ra hi dn, t sng th 14, v cng t , nh bm th hai kh ca
tri t m con ngi s dng dc vt thin v mt kh iu chnh m dng trong
c th nhm mc ch cha bnh.
T l lun: con ngi l v tr nh, con ngi v tri t l mt, ngi xa cho
rng cc nh lut chi phi v tr cng ng thi chi phi con ngi m con ngi li
l i tng chnh v duy nht ca y hc. V vy Kinh Dch c mi quan h v nh
hng su sc ti y l y hc c truyn.
Nhn vo cc ho, cc qu trong Kinh Dch, t nhng vch lin vch t trong
Kinh Dch v mt m cc li qu, li ho, c v nh ng ngh nhng khi suy ngm,
ngi ta nhn thy trit l bn trong tht su sc. Qu K T c qu Ly bn di , qu
Khm bn trn. C tng rng la phi trn, nc phi di mi ng l thng
ch u bit rng khi trn di xa cch th bao gi mi c s ha hp. La di
106

nc mi lm nc si v v vy cng cuc sinh ha mi thnh, cn nc di, la

trn (qu Khm bn di, qu Ly bn trn ) th chng c g xy ra c. chng phi l
vic cha xong, cha sang sng nh qu V T hay sao?
Ly ci cao siu, tinh diu trong Dch nghin cu v y hc, soi sng cho l
lun y hc c truyn v vn dng cc qui lut bin dch trong Dch vo chn on v
iu tr mi lm ngi thy thuc bt i c sai lm v nng cao hiu qu cha bnh.

II. NG DNG KINH DCH TRONG D ON HC

Ho l vch, qui l do ho lp nn, ba ho l n qui, su ho l trng qui.
Bt qui l tm hin tng k l, qui d, bin ha ra thin hnh vn trng ca t nhin
II.1. Php gieo ng tin lp qui: Ngi xa khi gieo qui thng cm nghing
ba ng tin, gi hi cao v th xung mt ci a. Nu thy:
1 ng sp ghi 1 vch lin:
l vch dng
2 ng sp ghi 1 vch t:
l vch m
3 ng sp ghi 1 vch lin:
l vch dng v du O
3 ng nga ghi 1 vch t:
l vch m v du X
Ghi O v X vo bn cnh l ch rng ho ny ng v dng s bin thnh
m v m s bin thnh dng.
Ba ln gieo ta s c ba ho, vch t di ln thnh c ni qui. Sau
ngi gieo c th ngh v nhng c mun ca mnh mt cch thnh knh ri li gieo
ba ln na th c ngoi qui, tt c c su vch gm hai qu ni v ngoi qui.
Khi c, c tn ngoi qui trc, qu ni sau v tn qu kp.
V d:
Gieo ln 6: 1 sp ghi
Gieo ln 5: 3 sp ghi
O Cn
Gieo ln 4: 1 sp ghi
Thin Li V Vng
Gieo ln 3: 3 nga ghi
X
Gieo ln 2: 2 sp ghi
Chn
Gieo ln 1: 1 sp ghi
Qu hin ti l Thin Li V Vng ( xem tnh qu phn cc qu ), tuy vy do
c 2 ho bin nn tng lai qu mi s l Bt Thun Ly, qu ny ch v ngay chnh th
tt, nn thn trng v tm cho mnh ch ng chnh ng.

II.2. Php bm " n trn bn tay tm ho v qui."

Ngi xa khi cn kp v khng c phng tin, thng dng php bm n
tm ho, qui, nhng php ny km ng nghim hn php gieo tin.
u tin t Hu Thin Bt Qui ln lng bn tay tri
107

- Cch bm n: v d vo ngy 16 thng 7 m lch gi du, ta ly v tr qu

Khn s 7 ( tng ng thng 7) v ngy u ca ca thng l 1, ri m 1 t qu
Khn ti s 16, tng ng vi qu Ly, ta c qu Ly l ni qui, t qu Ly ta m gi
khi l t ri ln lt ti gi du th tng ng vi qu Khn. Vy ta c qu a Ha
Minh Di. l qu kp, cn gi l qu Dch.
- Cch tm ho ng.
Cng s th t ca ni qui, ngoi qui li, tr dn cho 6 l s ho, s l cn li
l s th t ca ho ng. Nu tr 6 m ht nh vy ho ng l 6, nu s cng m
nh hn 6 th ly ngay s lm ho ng. y s ca qu Ly l 3, s ca qu Khn
l 8.
Vy 8 + 3 = 11, 11- 6 = 5. Ho ng l 5

Qu chnh: a Ha Minh Di. Qu bin: Thy Ha K T

Trong trng hp ny, qu chnh ch vo thi hin ti l kh khn nhng phi
che bt ci nh sng ca mnh i, kin nhn ch thi, ch hot ng vn ti vit lch,
ch nn hot ng chnh tr. l qu xu. Li triu l: " qua h chit cu" nn ch
thi c tt th qu tip l Thy Ha K T li l qu tt, l vic xong, l qu tt
vi li triu l: " kim bng danh "
Tm li phng php suy on da trn qui ch c tc dng tham kho v xu
th v ni v nhng im chung nht, lun cn dn con ngi ta gi ly chnh o,
trung thc, dng cm v bit nm bt thi c. Tuyt nhin khng mang mu sc m
tn, d oan. Suy on v Dch khng nn c th vo mt vic no . Cn nu c ai
suy on theo thn thnh m tn c l h lm bin i tinh thn ca Dch v nh
vy khng cn l tinh thn ca Dch na.
108

III. PHNG PHP DIN GII B V MCH TRN C TAY

THEO M DNG, NG HNH
Nh ta bit, ngi xa pht hin trng thi bnh ca tng ph trong c th vi
trng thi mch c tay. C nhiu cch l gii ti sao cc b v li c xp t nh
vy.
Tay tri
Tay phi
Thn: Tm- Tiu Trng
Thn: Ph - i trng
Quan: Can - m
Quan: T - V
Xch: Thn m- Bng quang
Xch: Thn dng - Mnh mn ha
III.1. Cch l gii th nht:
Nu gi tay theo qui tc ng y:
B thn trn cng thuc thng tiu gm Tm - Ph
B quan thuc trung tiu gm T - V
B xch thuc h tiu gm Can - Thn.
Cch l gii ny cn c mt iu cha r, can thuc trung hay h tiu?
III.2. Cch l gii th hai:
Ly tin m dng, ng hnh din dch b v mch trn c tay.

y chnh l t tin m dng ta c th suy ra v tr cc b v mch trn c tay

109

IV. NG DNG DCH L TRONG HC THUYT THY HA

CA HI THNG LN NG
Hi Thng Ln ng l ngi rt su sc trong y l v s vn dng Kinh Dch
vo y hc ca ng tr nn nhun nhuyn. Mt trong nhng chng quan trng nht
ca ng l chng hc thuyt thy ha m ng gi l Huyn Tn Pht Vi ngha l ni
r b mt ca m dng, thy ha. ng tng ni: mun lm ngh thuc th trc khi
hc thuc, phi hc Dch , lm thy thuc m khng bit Dch ch l thy thuc tm
thng m thi.
IV.1. Bn v thi cc trong nhn th
Quan nim ca ng v thi cc cng ging nh thi cc trong Dch, hai qu thn
trong ngi hp li thnh mt hnh thi cc, qu tri l m thy, qu phi l dng
thy, mnh mn nm gia hai qu thn, bn tri mnh mn c mt vng trn nh v
en l huyt chn thy. Bn phi mnh mn c mt vng trn nh v trng, l
huyt tng ha. y chnh l vn dng qu Khm trong bt qui, hai ho m hai bn
l hai qu thn, ho dng gia l thn dng hay cn gi l mnh mn ha, ngi
th ti gia t sng tht lng 2 v 3 l huyt Mnh mn, o ra hai bn 1,5 tc l hai
huyt Thn du, dng s nh nht l mt nn thn dng c mt, m s nh nht l
hai nn c hai qu thn. m l hu hnh nn thn nhn thy. Dng l v hnh nn
mnh mn ha khng nhn thy m ch thy gin tip qua sc nng ca c th l 370C.
Quan nim ny ca Hi ThngLn ng cng da trn t tng ca cc danh y Trung
Quc, l hai ho m ca qu Khm l hai qu thn, mt qu l m thy, mt qu l
dng thy cn ho dng gia qu Khm chnh l mnh mn .
Trong Ni Kinh khng c tn mnh mn, mnh mn xut x t nn 36 sch Nn
Kinh ca Bin Thc, th nhng trong sch Nn Kinh xut bn nm 2000 ca chng
trnh quc gia v Y hc c truyn, mnh mn li Nn 29, hn na hai qu thn th
mt qu l thn m cn mt qu l mnh mn ! ? D sao chng na th mnh mn
cng xut x t Nn Kinh.
Ch T Hin ni: " con ngi sinh ra, bt u th thai mch nhm ( nhm ch
bo cung ), duy c mnh mn l c y trc ri sau mi thnh ng tng. iu ny
c chng minh H . Thin nht sinh thy, a lc thnh chi, s 1 l s ca thy,
v thy do ng hnh vn ng m to nn tng thn. Thy nm phng bc, l ni
ca thin can nhm v qu, vy n c tn thin qu. Thin qu chnh l nc ca tri
cho, n mang s 1 v v tr ca nhm qu. Thy c trc tin ri cc hnh khc mi
sinh ra, c phi theo th t nh trong tng ph khng!"
IV.2. Bn v cha bnh phi cha vo can thn.
ng cho rng: rng ( mnh mn ha ) ln y b ( thn cung ) v thn l khm
thy, ni ca n l bin, nc bin thuc khm thy nn mnh mn ha chnh l
con rng di y b, ging nh long vng, lc ln ha cn non nn gi l thiu ha,
khi rng bay ln tri th ha i ln gi l long ha, trng ha. Trong c th con
ngi, qun ha c mt, cn tng ha c nhiu trong hay ni n tng ha ca
110

can v thn. Tng ha ca thn khm thy nn gi l long ha. Tng ha ca can
l li ha v can v tr qu Chn, l tng ha d di nht trong c th. Khi rng
bay ln lm ma th ko theo li ha l sm chp, v vy long li tng ha hay i
cng vi nhau.
Theo H , v tr ca can mc l gip t, ca tm ha l bnh inh, ca t th
l mu k, ca ph kim l canh tn, ca thn thy l nhm qu. Can vi thn lin nhau
m thn thy sinh can mc. t qu li cng ngun, long li ha hay phi hp th c g
khi cha bnh m khng cha c hai m ch cha vo mt tng m thi?
IV.3. Bn v thy ha k t
Tng tm thuc qu Ly nh mt tri trn cao, l qun ha, mt ho m gia
hai ho dng, ho m l chn m, l mu trong c th. Tng thn thuc qu Khm,
ho dng gia hai ho m, ho dng l tng ha nh ha trong lng t, cn
c gi l mnh mn ha vy. Ha ca mnh mn c b xung t tm ha. Thy
ca tm c thn cung cp. Vy l thn vn dng ln trn, tm truyn t xung di.

Ha ca mnh mn chng t thy lm thy bc ln b xung cho chn m ca

tm, la trn tm cng vi kh tri b xung ha cho mnh mn, chnh l nng lng
duy tr s sng. V vy nu mnh mn tt th i ngi ch nh mt ng tro tn m
thi. Do khi mi quan h thy ha tt, chnh l thy ha k t hay cn gi l tm
thn tng giao, cn khi thy suy ha bc m sinh ra bnh tt th ng vi qu Ha
Thy V T lm cho tm thn bt giao.
Chnh t mi quan h thy ha nh trn m Hi Thng Ln ng hay s dng
bi thuc b dng trong iu tr chng mnh mn ha suy v ng nh hng rt
nhiu t tng ca Trng Trng Cnh, khong 800 nm sau, ng Tin t b hai v
qu, ph to nn bi Lc v cha bnh cho tr con. Tuy nhin, Hi Thng ni
rng Trng Cnh cn dng bi Lc v ch ng qu ph m lm bn cht thn
dng. Vy th bi Lc v l do ai to ra? Trng Cnh hay Tin t ?
Bi b m l bi Lc v gm c su v thuc, chnh l s 6, s ca hnh Thy,
nhm bi b chn m mong gi c ha.
Bi b dng l Thn kh hon hay cn gi l Bt v qu ph, gm bi Lc v v
ph t, nhc qu. Lc v b m gi m, ph t l thuc lu thng kinh mch, tnh
chy m khng gi li, nhc qu gii np kh dn ha qui nguyn, tnh n ngc vi
ph t l thch np, tnh gi m khng thch chy, thch hp vi thn dng h m h
ha thng ph. Ph t nng, i 12 kinh dn ha qui nguyn. Qu np kh v tnh
gi li, lc v thun m, bi b thn khng ch qu ph, khi thng ng ri mi
111

dn xung thn. Nhc qu v ph t bi ny l qun dc v c tc dng b thn,

bi khc ch c tc dng tuyn thng m thi.

V. LINH QUI BT PHP

V.1. i cng:
Linh qui bt php (LQBP) cn gi l k kinh np qui php ( php qui np k
kinh vo bt qui ) cn gi l linh qui th php phi ng chm, ni tc dng nhanh
nh tn bay l phng php thi chm cu ly 8 huyt ca bt mch k kinh lm ch
phi hp vi bt qui cu cung cng vi thin can, a chi xc nh huyt m theo
gi. Linh qui ngha l con ra thing. Bt php l php vn dng tm huyt giao hi
vi bt mch k kinh, bt qui, cu cung, H , Lc Th, v h can chi.
V.2. Bt mch k kinh
a) Mch c: khi t tng sinh mn qua ct sng ln huyt Phong ph qua nh u,
trn, chn rng hm trn ti huyt Ngn giao
-Mch c phi hp vi kinh Th Thi DngTiu trng ti huyt Hu kh
-Mch c ph trch kinh dng v a dng kh ln no
b) Mch Nhm: khi t tng sinh mn theo ng gia bng ln mt v mt
-Mch Nhm phi vi kinh Th Thi m Ph qua huyt Lit khuyt
-Mch Nhm ch bo cung
c) Mch Xung: t t cung i vo ct sng qua rn n ngc v ta ra
-Mch Xung phi hp kinh Tc Thi m T qua huyt Cng tn
-Mch Xung vo b huyt, ph trch iu ha huyt
d) Mch i: vng qua lng nh ci ai, gi cho kinh m dng khng ri lon
-Mch i phi vi kinh Tc Thiu Dng m qua Tc lm khp
e) Mch Dng Kiu: khi t mt c ngoi ( huyt Thn mch ), dc theo mt ngoi
i i ln
-Mch Dng kiu phi vi kinh Tc Thi Dng Bng quang qua huyt Thn
mch
-Mch Dng kiu c tc dng qun l qun l chc nng vn ng.
f) Mch m kiu: Khi t Chiu hi i ln mt trong ca i.
-Mch m kiu thng vi kinh Tc Thiu m Thn qua huyt Chiu hi
-Mch m kiu c tc dng qun l chc nng vn ng
Hai mch m kiu, Dng kiu chuyn trch v m dng t hu c nhim v
ng m mt.
g) Mch Dng duy: t mt c ngoi dc theo m i ngoi, gn vi Dng kiu
-Mch Dng duy thng vi kinh Th Thiu Dng Tam tiu qua huyt Ngoi
quan
-Mch Dng duy qun l chc nng thng bng, iu ha cc kinh dng
h) Mch m duy: t mt trong cng chn dc theo mt trong i, bm theo mch m
kiu
-Mch m duy thng vi kinh Th Quyt m Tm bo qua huyt Ni quan
-Mch m duy qun l chc nng thng bng, iu ha cc kinh m
112

V.3. Bn phi hp Bt Qui, Lc Th v 8 huyt

Bn phi hp Bt Qui , Lc Th v 8 huyt

V tr huyt:
1. Thn mch: t mm mt c ngoi o xung 0,5 tc
2. Lit khuyt: t ln ch c tay o ln 1,5 tc theo kinh Ph
3. Ngoi quan: t ln ch c tay o ln 2 tc theo kinh Tam tiu
4. Hu kh: gia t 1 ngn t v xng t bn tay 5
5. Cng tn: sau khp gc ngn chn ci 1,5 tc
6. Chiu hi: nh mt c trong o xung 0,5 tc
7. Tc lm khp: k ngn chn 4& 5 o ln 1,5 tc
8. Ni quan: ln ch c tay o ln 2 tc, i din vi huyt Ngoi quan
V.4. Bng phi hp gia bt qui vi cc s - bt mch -bt huyt
Qu
Khm
Khn
Chn
Tn
Cn
oi
Cn
Ly
Trung
Cung

s
1
2
3
4
6
7
8
9

Phi hp vi huyt
Thn mch (VII. 62)
Chiu hi (VIII. 6 )
Ngoiquan (X. 5)
Tc lm khp ( XI.41 )
Cng tn ( IV. 4)
Hu kh ( VI. 3 )
Ni quan ( IX. 6 )
Lit khuyt ( I. 7 )

Chiu hi ( VIII. 6 )

Thuc kinh
Bng
quang
Thn
Tam tiu
m
T
Tiu trng
Tm bo
Ph

Biu l vi
Thn
Bng
quang
Tm bo
Can
V
Tm
Tam tiu
i trng

Thng vi mch
Dng kiu
m kiu
Dng duy
i
Xung
c
m duy
Nhm
m kiu

Thn
113

Bng quang

V.5. Bt mch giao vi bt hi huyt;

Btqui, kinh m,
dng v m s
Cn
6
Cn
8
oi
D 7
Khm
D 1
Tn
D 4
Chn
D 3
Ly
9
Khn
2

Huyt kha

Thng vi
mch
Xung
m duy
c
Dng kiu
i
Dng duy
Nhm
m kiu

Cng tn
Cha
Ni quan
M
Hu kh
Chng
Thn Mch V
Tc lm khp N
Ngoi quan
Nam
Lit khuyt
Ch
Chiu hi
Khch

Hp vng
Ngc,
Tm v
Khe mt trong,
c
Khe mt ngoi
Sau tai
Yt hu,ngc

Ghi ch : l kinh m, D l kinh dng.

*Cng tn thuc Cn ( tri ), nn gi l cha, huyt Ni quan thuc kinh Tm bo l m
m huyt ng vi Cn ( s 8 ) s m l m
* Hu kh thuc kinh Tiu trng ( ha ) v l chng
Thn mch thuc kinh Bng quang ( thy ) v l v
* Ngoi quan ng vi qu Chn ( s 3 ) thuc dng l nam
Tc lm khp ng vi ( s 4 ) qu Tn thuc m l n
* Lit khuyt ng vi s 9 qu Ly thuc dng l ch
Chiu hi ng vi s 2 qu Khn thuc m l khch
ra cc mi quan h trn gip cho qu trnh chm cu t hiu qu. Khi tnh
c s ca huyt, nu c s 3 tng ng vi huyt Ngoi quan th ta c th chm
thm Tc lm khp tng thm tc dng v l mi quan h nam n, hoc khi tm
ra s 6 th ta chm huyt Cng tn v c th chm thm Ni quan v l mi quan h
cha m.
V.6. Thin can v a chi phi s
*Thin can gm c 10 can:
Gip
t
Bnh
inh
Mu
K
1
2
3
4
5
6
Trong s l thuc dng v s chn thuc m

Canh,
7

Tn,
8

Nhm
9

Qu
10

*a chi gm
T
1

Su
2

Dn
3

Mo
4

Thn
5

T
6

Ng
7

Mi
8

Trong s l thuc dng v s chn thuc m

114

Thn
9

Du
10

Tut
11

Hi
12

Cu trc ca Linh Qui Bt Php ngoi bt qui, bt mch, bt huyt cn phi

hp vi s can chi ca ngy v can chi gi ri cn c vo s sinh thnh ca ng hnh
v tnh m dng ca can chi.
BNG PHI S CAN CHI NGY
Thin can

a chi

Gip (1) K (6)

t (2) Canh (7)
inh (4) Nhm (9)
Mu (5) Qu (10)
Bnh (3) Tn (8)

Thn (5) Tut (11) Su (2) Mi (8)

Thn (9) Du (10)
Dn (3) Mo (4)
T (1) Ng (7) T (6) Hi (12)

Phi vi s thnh
ca ng hnh
10
9
8
7

Cc s phi ny da vo s thnh cc hnh trong H . Ring Bnh Tn cng

phi vi s 7 v quan h vi thy, ha
BNG PHI S CAN CHI GI
Thin can
a chi
Phi vi s
Gip (1) K (6)
T (1) Ng (7)
9
t (2) Canh (7)
Su (2) Mi (8)
8
Bnh (3) Tn (8)
Dn (3) Thn (9)
7
inh (4) Nhm (9)
Mo (4) Du (10)
6
Mu (5) Qu (10)
Thn (5) Tut (11)
5
T (6) Hi (12)
4
L do phi s da vo s th t. T Gip ti Nhm c 9 s.
* T T n Thn cng c 9 s. Do Nhm v Thn cng thuc s 9.
* V can ( Gip & K) n Nhm cng c 9 s nn phi vi s 9
V chi ( T & Ng ) n Nhm c 9 s nn phi hp vi 9
* Can ( t & Canh ) n Thn c 8 s nn phi vi s 8
Chi ( Su & Mi ) n Thn c 8 s nn phi vi s 8
Th t cc s phi ging nh trn
Ring T Hi ( tng xung ) m n Thn c 4 s
V.7. Cch tnh huyt m theo gi ca Linh Qui Bt Php
iu kin l phi bit can chi ngy gi, phi s can chi ngy gi. em cng 4 s
phi can chi ngy gi. Sau nu ngy dng ( Gip, Bnh, Mu, Canh, Nhm ) th
chia cho 9, ngy m ( t, inh, K, Tn, Qu ) chia cho 6. Ri ly s d i chiu vi
bn phi hp nu trn xem s ng vi m s ca huyt m no.
Nu khng cn d th ngy dng huyt m l 9, ngy m huyt m l 6.
Cng thc tnh m s huyt m:
S phi can ngy+ s phi chi ngy+ s phi can gi+ s phi chi gi
M s =
9 ( ngy dng ) hoc 6 ( ngy m )
115

V d 1: Tnh xc nh huyt m gi t Su ngy Gip T:

Theo bng phi s can chi ngy th Gip l 10, T l 7
Theo bng phi s can chi gi th t l 8, Su l 8. Ngy Gip l ngy dng
nn ta chia cho 9
Ta c s d l m huyt m = ( 10+7+8+8 ) : 9 = 3 , d 6
em 6 i chiu vi bn phi Bt Qui - Lc Th - Bt huyt th 6 thuc
qu Cn l huyt Cng tn.
Trn lm sng, ta chm huyt m ny trc, sau phi hp vi cng thc iu
tr bnh, nu kt qu cha va ta chm thm huyt i ca n l Ni quan ( l mi
quan h cha- m)
V d 2: xc nh huyt m gi K Mo ngy t Su theo bng phi s can chi
ngy: t l 9, Su l 10, Can chi gi K l 9, Mo l 6
Ngy t l m nn chia cho 6. Do m s huyt m gi trn nh sau:
S d l m s m huyt ( 9 + 10 + 9 + 6 ) : 6 = 5 , d 4. S 4 l m s huyt
Tc lm khp ng vi qu Tn. Mun tng hiu qu nn chm thm huyt Ngoi quan
l huyt i ca n ( l mi quan h nam - n )
Ngoi ra trong Linh Qui Bt Php cn c nguyn tc " bnh bn phi chm bn
tri v ngc li" v php nghinh ty b t h tr nh xui ng kinh l b v
ngc ng kinh l t.
KT LUN
S dng huyt trong Linh Qui Bt Php v cch tnh phc tp nhng ch cn nh
8 huyt v c bng tra sn. Cn T Ng Lu Ch cn nh 66 huyt ng du. V vy
Linh Qui Bt Php d s dng v c hiu qu cao. Cn tra cu nhanh, ta c bng tra
cu sn, ch cn c quyn lch ghi can chi ngy v gi khi l ta c th tra ra m s
huyt m.
Cch tra cu gi m cc huyt trong ngy:
V d 1: Mt bnh nhn b hen ph qun lc 8 gi sng ngy th hai mng 5
thng 6-2006 tc l ngy 10-5 m lch, ngy t Su gi Thn. tra bng, ta tm ngy
t su, ri c t ngoi vo trong theo th t: T, Su, Dn, Mo, Thn, ta c s 2.
Vy s 2 chnh l m s huyt m. l huyt Chiu hi. Ta tin hnh chm cc
huyt sau:
a- Huyt m: Chiu hi v Lit khuyt.
b- Huyt iu tr: l cc huyt iu tr hen nh Thi uyn, Ph du, Xch
trch, Khng ti, Chin trung .
V d 2: Mt bnh nhn b vim lot d dy, t trng ln cn au vo lc 14 h
chiu th by ngy 12 thng 8 nm 2006 dng lch tc l ngy 19 thng 7 m lch.
l ngy Qu Du gi Mi. Tra bng ngy Qu Du v m t ngoi vo trong theo
th t: T, Su, Dn, Mo, Thn, T, Ng, Mi ta c s 3. Vy s 3 l m s huyt
m, trn bn l huyt Ngoi quan. Ta chm huyt m l Ngoi quan v Tc lm
khp phi hp vi cng thc huyt iu tr nh Tc tam l, Trung qun, Thin khu,
im d dy trn loa tai,.
116

TRA CU GI M HUYT
Theo Linh Qui Bt Php

Ch thch :
S 1 : Thn mch ( Huyt s 62 kinh s VII )
S 2 v 5 : Chiu hi ( Huyt s 6 kinh s VIII )
S 3 : Ngoi quan ( Huyt s 5 kinh s X )
S 4 : Tc lm khp ( Huyt s 41 kinh s XI )

S 6 : Cng tn ( Huyt s 4 kinh s IV )

S 7 : Hu kh ( Huyt s 3 kinh s VI )
S 8 : Ni quan ( Huyt s 6 kinh s IX )
S 9 : Lit khuyt ( Huyt s 7 kinh s I )

Phi hp huyt
Cng tn + Ni quan

Hu kh + Thn mch

117

Ngoi quan + Tc lm khp

Lit khuyt + Chiu hi

TI LIU THAM KHO

1. Ng Tt T, ( 1995 ) Kinh Dch. NXB Thnh ph H Ch Minh,
2. Phan Bi Chu, ton tp ( 1990 ). NXB Thun Ha Hu
3. Nguyn Hin L, Kinh Dch (1994 ). NXB Vn Hc
4. Trn Thy (1995 ). Y Dch. NXB Y Hc.
5. Hi Thng Ln ng, ( 1995 ) Hi Thng Y Tng Tm Lnh. NXB Y Hc
6. Nguyn Hong ip, ( 2002 ) Bt Qui v Lch Vn Nin. NXB Vn
Ha Thng Tin
7. Nguyn Vn Thang (1991 ) Lch Thi Chm Cu Hc. Cu Lc B YHCT
Thnh Ph H Ch Minh.
8. Trn Thy- Thi H ( 1995 ) Chm Cu Gin Yu. NXB Qun i Nhn Dn
9. L Gia ( 2000 ) Dch Hc Gin Yu. NXB Vn Ha Thng Tin
10.Nguyn T Siu ( 2001 ) Hong Ni Kinh T Vn. NXB Vn Ha Thng
Tin.
11. B Mn YHCT, Trng i hc Y khoa H Ni ( 1993 ). Bi Ging YHCT Tp
1. NXB Y Hc
12.B Mn YHCT, Trng HYK H Ni ( 1993 ). Bi Ging YHCT Tp 2. NXB
Y Hc.
13.Trn Thy (2000 ). Nn Kinh. NXB Y Hc
14.Trn Thy (2000 ). Ni Kinh. NXB Y Hc
15.Thiu Chu ( 1999 ) Hn Vit T in. NXB Vn Ha Thng Tin.
16. Nguyn Vn m ( 1999-2000 ) T in Ting Vit. NXB Vn Ha Thng Tin
17.L Qu Ngu Lng T Vn ( 1998 ) Hng dn vit c v dch Hn nm
trong ng y. NXB Thun Ha

118