UNIVERZITET U TUZLI MAINSKI

FAKULTET

SEMINARSKI RAD
Dinamika strujnih procesa

Ime i
prezime:
Broj
indeksa:
Odsjek:
Datum:

Nermin Mahmutovi
I 328/10
ENERGETSKO MAINSTVO
10.09.2015.

Sadraj
1.

UVOD............................................................................................................... 3

2.

PROCESI GIBANJA I SKLADITENJA FLUIDA.......................................................4

3.

SPREMNICI TEKUINA...................................................................................... 6

3.1 Spremnik tekuine sa isticanjem kroz pumpu promjenljivog broja

obrtaja....................................6
4.

PUMPE I KOMPRESORI.................................................................................... 10

4.1 Q-H karakteristika

pumpe ..............................................................................................................10

1.UVOD
Dinamika je nauka koja se bavi promjenama stanja tokom vremena ili
vremenskim promjenama stanja a njena uoljiva znaajka jest da je u
matematikom modelu koji opisuje te promjene jedna ili jedina nezavisna
veliina vrijeme t.
Usluaju da je vrijeme jedina nezavisna varijabla, opis dinamike init e
obine diferencijalne jednaine (ODJ) a kada se osim vremena t pojavljuju
i prostorne ili neke druge koordinate kao nezavisne promjenljive , opis
dinamike bit e predoen parcijalnim diferencijalnim jednainama.(PDJ).
Pod procesom se podrazumjeva proizvoljna kvalitativna i kvantitativna
promjena tokom vremena, dakle , vremenska promjena, preoblikovanje ili
pretvorba u svojstvima ili koliinama. Pri tome pojava rijei dinamika u
nazivu govori o tome da e ovdje od interesa biti vremensi tok tih
promjena , njihov matematiki opis i analiza dobivenog modela.
Linearni procesi su svi oni u kojima je odnose izmeu procesnih varijabli
ulaza u ,stanja x i izlaza y mogue izraziti linearnim matematikim
izrazima poznatog izgleda :
y=a1 u+ a2
x ' =a1 x + a2 u+ a3
x ' =a1 u1+ a2 u 2+u 3+ u4
Koeficijenti ai su konstante a veliine x,x', y ,u su vremenski promjenljive
funkcije za koje bi se dakle moglo pisati x'(t), x (t) , y(t) i u (t).
U sluaju da npr. postoje takve ili neke druge koje nisu linearne ovisnosti
izmeu veliina procesa , procesi e se nazvati nelinearnim.
U praksi je najvei dio procesa nelinearnog karaktera a zbog bitnog
olakanja analize njihov se opis vrlo esto prevodi u linearne modele.

2.PROCESI GIBANJA I SKLADITENJA FLUIDA

Gibanje fluida posljedica je djelovanja sile (potiska). Primjerice,
istjecanje fluida iz spremnika posljedica je tlaka u fluidu koji nastaje
zbog djelovanja gravitacijske sile, a gibanje fluida u cjevovodima
posljedica je tlaka koji se pojavljuje uslijed sila potiska koje razvijaju
crpke ili kompresori. Sustavi cjevovoda kroz koje se giba fluid obino
su integrirani sa sustavima spremnika fluida. Koliina uskladitene
tvari (fluida) u spremniku funkcija je dotoka i odtoka. Temeljna
jednadba ravnotee masa u ovome sluaju glasi:
m
u ( t ) m
i ( t ) =d /dt [ V ( t ) (t ) ]

m
ili

Qu ( t )Qi (t )

d /dt m(t )

gdje
je:
m = dm

- maseni protok fluida

[kg/s];

dt

Qu

- gustoa fluida [kg/m3];

- ulazna koliina fluida (dotok) [kg/s];

Qi

- izlazna koliina fluida (odtok) [kg/s];

- uskladitena masa fluida [kg].

(1)

Koliina uskladitenog fluida u vremenu dobije se integriranjem

jednadbe (2):
m(t)=

[ Qu ( ) Qi ( ) ]d + m(0).
(11)

(12)

Uskladitenje ima integralni karakter (simulira se blokom integracije).

Uskladitena masa fluida u spremniku s konstantnim presjekom moe se
izraunati prema izrazu:

m = A h ,
gdje je:
A - povrina presjeka
spremnika;
- gustoa fluida;
h - visina fluida.

Uvrtenjem (1-2) u (1-3) dobije se:

t

h ( t ) = [ Q u ( )Qi () ] d +h (O)
1

(1-4)

(1-3)

3.SPREMNICI TEKUINA
U postrojenjima za gibanje i skladitenje tekuina, spremnici tekuina
pojavljuju se u raznim konfiguracijama. U nastavku se opisuju konfiguracije
koje se najee pojavljuju. Pri opisu konfiguracija spremnika, zbog
jednostavnosti je pretpostavljeno da imaju konstantne povrine poprenog
presjeka (A=konst.).

3.1 Spremnik tekuine sa isticanjem kroz

pumpu promjenljivog broja obrtaja

Shematski prikaz spremnika tekuine s odvoenjem tekuine pomou crpke

promjenljive brzine vrtnje dan je na slici 2.1. Za ovu je konfiguraciju karakteristi
no da odtok tekuine iz spremnika Qi praktiki ne ovisi o razini vode u spremniku
h, ve je proporcionalan brzini vrtnje crpke c:

Qi = Kc c ,

(2-1)

gdje je Kc koeficijent proporcionalnosti, ovisan o karakteristikama crpke.

Na slici je crtkano prikazan i regulacijski krug razine tekuine u spremniku,
koju odrava regulator razine mijenjanjem brzine vrtnje crpke.
Qu

A=konst.

Crpka

c
Qi

Regulator razine
tekuine u
spremniku

Sl. 1.1. Spremnik tekuine s odvoenjem tekuine pomou crpke.

Uvrtenjem izraza (2-1) u izraz (1-4) dobije se jednadba ravnotee masa

za razmatranu konfiguraciju:

1
h ( t ) = [ Qu ( )K c c ( ) ] d +h( 0)
A 0

( 2-2)

odnosno u s-podruju

h
1 1
H ( s )=
( Q ( s )K c c ( s ) ) +
A s u

gdje je h(0-) razina tekuine u t = 0-.

(2-3)

Blokovska shema matematikog modela (izraz (2-2), odnosno (2-3))

razmatrane jedinine operacije, s regulacijskim krugom regulacije razine
tekuine u spremniku, prikazana je na slici 2.2.

Sl. 2.1. Blokovska shema matematikog modela jedinine operacije

odvoenja tekuine iz spremnika pomou crpke promjenljive brzine vrtnje
(s regulacijskim krugom razine).

Elektrika analogija:
Pretpostavimo da je c = konstantno, odnosno Qi = konstantno.
Tada, uz h(0-) = 0 i

H(s) = L{h(t)}, Qu(s)=L{qu(s)}, izraz 2-3

dobija oblik :
H(s) = Qu (s)

1
A s

(2-4)

Prema tome, mjera akumulacije tekuine u spremniku izraava se

konstantom kapaciteta C = A. Analogni elektriki krug prikazan je na slici
2.3. Sastoji se od strujnog izvora sa strujom iznosa Qu i kondenzatora
kapaciteta C = A na kojem je napon iznosa h.

Slika 2.2 Analogni elektrini krug spremnika tekuine s ulaznim tokom

Prema tabeli, konstanta kapaciteta se moe pisati kao :

C=

pohranjena veliina PV ( QuQi ) dt m

=
=
=
napor
N
h
h

4.PUMPE I KOMPRESORI
Crpke (pumpe) su agregati koji slue za crpljenje (pumpanje)
tekuina. Kompresori su agregati koji slue za tlaenje plinova. Pogonski
motor crpke (kompresora) predaje, preko lopatica crpke (kompresora),
energiju fluidu. U ovom potpoglavlju obraene su samo crpke, a zakljuci
vezani za rad crpki naelno se mogu koristiti i za rad kompresora.

4.1 Q-H karakteristika pumpe

Q-H karakteristika centrifugalne crpke prikazana je naslici 2.19 za

dvije brzine vrtnje
pogonskog motora crpke (
c2 ).

c 1

>

Slika 4.1

Q-H karakteristika pumpe

Q-H karakteristika centrifugalne crpke moe se priblino opisati sljedeom relacijom:

Qc
Qcn

H c =H cm

(4.1)

gdje je:
Hc
m
Hc

- visina dobave crpke pri nultom protoku (dobije se

ekstrapoliranjem)

- visina dobave crpke pri nazivnom protoku,

Qc
n

- nazivni protok.

Centrifugalna crpka ima, u analogiji prema elektrikom generatoru,

unutarnji otpor, definiran kao:
R=

(P)
H
=k
Q
Q

(4.2)

Energija koju crpka predaje tekuini manifestira se u poveanju

izlaznog tlaka (P2) u odnosu na ulazni tlak (P1) (Sl. 4.2).

Izlazni tlak P2

ulazni

P1
P = H = P2
P1

(usisni)
tlak
M

Slika 4.2 Ilustracija funkcije crpke.