PROTENLER

Prof. Dr. Arif ALTINTA

altintas@veterinary.ankara.edu.tr
Ankara niversitesi
Veteriner Fakltesi-Biyokimya Anabilim Dal

III. Proteinler
Yunanca proteios kelimesinden tretilmi ve en
nemli yada en nde yer alrm manasndadr.
Proteinler bir veya birden ok polipeptid zincirden
olumu polimerlerdir.
Amino asitler proteinlerin temel

yapsal niteleridir.
Proteinler:

Besinseller
Enzimler
Yapsal proteinler olarak
nemlidirler.

Protein kuruluu
Proteinler,

C : %50,
O : %23,
N : %16 Biyolojik svlarda
H : %7
toplam Nx6,25=Tprotein
S %0-3, P %0-3, iz miktarlarda Fe, Zn ve Cu ierirler.

Proteinlerin genel kimyasal forml

C40H62N10O12
Proteinler hayvanlarda canl maddeye
miktar olarak en ok katlan yap talardr.
Karacier, kas ve bbrek %78-80
Taze kas % 18-20,
kan plazmas % 6.5-7.5
beyin % 8,
yumurta sars % 15,
yumurta ak % 12,
inek st % 3.3
eitli peynir trleri % 14-49 protein ierirler

Protein kuruluu
marul %1.2,
lahana ve pancar %1.6,

patates %2 protein
ierirken
kuru fasulye %18-22,
badem %21,
yer fst %26,
soya faslyesi %37
protein ierir.
Elma, ilek, eftali,
armut, erik ve
turungillerde protein
oran ok dk %0,41,5

Protein Fonksiyonu
Proteinler eitli

biyolojik grevlere sahip

ok kompleks
molekllerdir
Farkl proteinler amino
asitlerin farkl diziliiyle
mmkndr (EVCL ve
CLVE gibi)
Sindirim enzimleri,
biyolojik deterjan, pupa,
yn, trnak, boynuz,
yumurta ak, et, dokuma
kumalar (bitkisel
protein) rnek
olutururlar.

Protein tipi

rnek

Durum

Katalizr

Enzimler

Mide pepsin

Tama-Depolama

Hb, Mb, Tf

Eritrosit, kan

Koordineli hareket

Aktin, miyozin

Kaslar

Mekanik destek

Kollagen, elastin

Kemik,
tendon

mmun koruma

Antikor, fibrinojen

Kan,

Sinirsel iletim

Rodopsin,
reseptr

Retina, hcre

Byme-farkllama
kontrolu

Hormonlar,
G-proteinler

Kan, hcre

Ekzotik proteinler

Antifriz proteinler

Dokular
(balk)

Kan phtlama

Trombin, Fibrin

Kan

Pompa veya kanal

Na-K-ATPaz

Hcre zar

Besinsel proteinlerin biyolojik deeri

Bir proteinde biyolojik

deeri belirlemede iki

faktr dikkate alnr:

Kolay sindirilebilirlik
erdii zorunlu amino
asit miktar ve eitlilii

Bu adan hayvansal

proteinler bitkisel
proteinlere nazaran
daha deerli olduu
sylenebilir

Besin
St
Yumurta
Sr eti
Peynir
Patates
Pirin
Buday
Fasulye

Biyolojik deer
100
95
80
75
71
68
42
40-45

nsanda ve baz hayvanlarda zorunlu amino asitler

Zorunlu AA
Val
Thr
Ileu
Met
Trp
Lys
Leu
Phe
His
Arg
Tyr
Glu
Gly

Rat
7 (9)
+
+
+
+
+
+
0 (+)
0 (+)
0 (+)
0 ()
+ (0)
0
0

Kpek
9
+
+
+
+
+
+
+
+
+

0
0
0

Fare
(9)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
0
0
0
0

Tavuk
(11-12)
+
+
+
+
+
+
+
+
+

0
+?
+

nsan
8
+
+
+
+
+
+
+
+
0
0
0
0
0

Domuz
(10)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
0
0
0

A. Proteinlerin Genel zellikleri

Yap: 20 aa repertuvarndan

oluan dallanmam polimerler

Boyut: Bir polipeptidde aa
says 50-38000 arasnda
deiir Bu molekllerin ktleleri
6-4200 kDa arasndadr
Organizasyon: Kompleks
proteinler ok sayda benzer
polipeptidden yada birka farkl
polipeptidin karmndan
oluur
20 Amino asit farkl yap ve
boyutta yaklak 100,000 farkl
protein olutururlar !

Proteinler 20 -amino asidin repertuvardr

Yirmi eit yan zincir amino asitlerde

boy, yap, yk, hidrojen ba

oluturma kapasitesi ve kimyasal
reaktiviteyi deitirerek proteinleri
kurarlar.
Gerekten, bakteriden insana kadar
tm trlerde btn proteinler 20
amino asitten kurulur.
Proteinlerin bu temel alfabesi
yaklak iki milyar yandadr.
Proteinlerin dikkat ekici
fonksiyonlar 20 amino asidin eitli
bloklar ina etmeleri sonucudur. te
bu bloklar amino asitlerin
repertuvardr

Amino asitlerin Polipeptidlere polimerizasyonu

Amino asitlerin polipeptid yapya

polimerizasyonu bir amino asidin

COOH grubu (yada polipeptidin
kendisi) ile bir dierinin NH2
grubu arasndan su k ile olur
Bu reaksiyondan bir peptid ba
meydana gelir.
Hcrelerde, bu reaksiyon enzim
ve ribozomlarla katalizlenir.

Amino yada N-u

Peptid ba ve polipeptid

Bir polipeptidin kimyas

C: -karbon

karboksil yada C-u

Polipeptid zincirin dizili izomeri

Canl organizmalarda mevcut farkl tr proteinlerin

toplam says 1010-1012 kadardr.

Bylesine byk bir rakam 20 amino asitten
ancak farkl dizili suretiyle elde edilebilir.
ki amino asitten olumu bir dipeptid iin iki dizili
izomeri mmkndr:

N-u amino asit A olan A-B dizilii

N-u amino asit B olan B-A dizilii.

Bir tripeptidde 6 dizili izomeri sz konusudur:

ABC; ACB; BAC; BCA; CAB ve CBA.

Drt amino asitten olumu bir tetrapeptid iin
4x3x2x1=24 farkl dizili sz konusudur.

Polipeptid zincirin dizili izomeri

Farkl 20 aaten olumu bir polipeptid iin aalerin

herbirinin bir kez yer almas durumunda dizili says

20 ! = 20x19x18x17x......3x2x1 = 2x1018 olarak hesaplanr
Ancak, bu rnekte sadece kk bir peptid zinciri (2,6 kDa)
dikkate alnm ve her aa bir kez katlmtr.
Molekl arl 34 000 olan eit sayda ve farkl 12 amino
asitten kurulmu bir protein dikkate alnrsa 10300 dizili
izomerinin mmkn olabilecei hesaplanr.
29 harfli bir alfabe kullanlarak elde edilelebilecek kelime
says gibi 20 farkl amino asit kullanlarak hemen hemen
snrsz sayda farkl protein elde edilebilir.
Yz amino asitten oluan bir polipeptid zinciri iin 20100 =
10130 dizili izomeri mmkndr.

Amino asit srasnn bilinmesi birka nedenle nemli

Proteinin etki mekanizmasnn anlalmasnda ve aklanmasnda,

Proteinlerin boyutlu yaplarnn incelenmesinde,
Molekler patolojide: Orak hcreli
Orak hcre anemisi
anemide Hbin zincirinde 6. sradaki
glu yerine val geer
Molekler paleontolojide: Bir
proteinin amino asit sras onun
evrimsel tarihini yaklak olarak ortaya
koyar. Ortak bir ataya sahip proteinler
benzer amino asit sras ile
deerlendirilirler. Evrimde molekler
olaylarn amino asit sralann izledii
sanlmaktadr.
eitli protein zincirlerinde amino asit
sras bakmndan byk akmalar
olabilir. Bu durumda Homolog
proteinlerden sz edilir.
Peptid zincirlerinin benzerlii bu
Orak hcre
proteinlerin evrim sresince birbirinden
hemoglobin
tredikleri varsaym ile aklanr

Proteinlerde Konformasyon ( boyutlu yap = 3D yap)

Proteinler;
Belirli bir kimyasal yapya ve
molekl arla,
Genlerle belirlenen bir tek
amino asit dizisine:
DNA

RNA

PROTEN

yi belirlenmi boyutlu bir

yapya (konformasyon) sahiptir
Konformasyon, basit balar
etrafnda mmkn olan
dnmeler sonucunda balarda
kopma olmakszn ok eitli
pozisyonlarda bulunabilen
gruplarn uzaysal dzenini
ifade eder.

3D Yap
Konformasyon;

proteinlerde daha
ok ikincil, ncl
ve drdncl
yaplarn
beraberliini ve
btnln izah
eder.
Ve proteinin grevi
ile (tama,
katalizleme vb.) sk
ilikilidir.

3D yap
Peptid ba

Birincil Yap

Hidrojen ba
=C=O

kincil Yap

-Tabaka Yap

Alfa sarmal yap ve zayf hidrojen balar

HN=

kincil yapda amino asit rezidlerinin rlatif frekanslar

Amino asitler sarmal, -tabaka yap ve dnme yapabilmelerine gre uyumlu bir ekilde top olarak
yerletirilmitir. Arginin herhangi bir eilim gstermez.

ncl yapda gzlenen kimyasal balar yada ekmeler

Amino asitlerdeki iyonik

gruplar baz koullarda tuz

kprlerini olutururlar
(Elektrostatik ilikiler),
Hidrojen balar,
van der Waals ekmeleri
Hidrofobik blgeler aras
etkileimler
Dislfid balar (kovalan)

CH2
O
H
O
C=O

CH2

Hidrojen balar

CH

CH2

CH3

CH2

-OOC
H3N +
(CH2)4

Dislfid kprs

Tuz kprs (iyonik ba)

CH3
H3C

CH3
CH

Van der Waals ekmeleri

Hidrojen
ba

yonik
ba

Hidrofobik ilikiler ve
van der Waals
ekmeleri

yonik ba

Suya kar
hidrofilik iliki
-sarmal
Hidrojen ba

Hidrofobik
iliki
Tuz kprs

Dislfid
kprler

-tabaka yap

Hidrojen ba

Proteinlerde Drdncl Yap

monomer denen protein alt

birimlerinin bir araya gelerek

salkmlar, topluluklar
yapmalar drdncl yapy
oluturur.
Bu yap daha ok proteinin
polimerizasyonunu
yanstr.
Monomerler birbirlerine
kovalan balanmamalarna
ramen oligomerik protein
sulu zeltide tek molekl
gibi davranr.
Proteinin biyolojik grevini
yerine getirebilmesi iin tm
alt birimlerin bir arada ve
btnlk iinde bulunmalar
zorunludur.

Protein (Enzim)
(Oligomer yada Polimer)

Monomer
Says

Monomer
Mol. A.

Aspartat transaminaz
(tavuk kalbi)

50 000

Ya asidi sentetaz
(gvercin karacieri)

230 000

Ornitin transaminaz
(rat karacieri)

33 000

Mitokondrial ATPaz
(kz kalbi)

10

26 000

Glutamin sentaz
(E.coli)

12

48 500

Glutamat-DHaz
(sr karacieri)

40

 Drdncl yap iki yada

daha fazla sayda

ncl yapda altbirim
ierir.
Hemoglobin iki alfa
zincir, iki beta zincir
ierir.
Her bir alt birimde Hem
grubu kanda tamak
iin oksijen balar ve
dokulara tar.

-zincir

-zincir

-zincir

-zincir

Bir polipeptidin almas-katlanmas

Bu iki durum arasnda gei
baz ara rnleri kapsar ve
kendiliinden olabilir yada
protein veya kk molekller
tarafndan kolaylatrlr
Denatrasyon ikincil ve
ncl yapnn kaybdr.
Protein denatrasyonu natif
evrenin bozulmasyla birlikte
olabilir: scaklk art,ar pH,
re yada etanol gibi baz
organik molekln eklenmesi.

Katlanmam, (redklenmi) protein

Natif protein

Hatal katlanm proteinler ve Hastalklar

Anormal biimde katlanm

proteinlere rnek olarak

prion ve amiloid madde
gsterilebilir.
PrPc znebilir halde sarmal yapdan zengin
iken; hastalk yapc
znmez eklinde (PrPsc)
-tabaka yapdan
zengindir.
Prion ve amiloid madde
ksmen katlanm ara yap
kmelemesi ile ekillenir.
Hatal katlanm proteinler
hastalklara neden olurlar.

PrPc

PrPsc

Normal ve Anormal prion proteinler

ok sayda hastalk, hatal katlanma ile ilgili olarak proteinin

kmelemesi sonucu meydana gelir. Hastalk nedeni olan
proteinlerin tmnn beta tabaka yapdan zengin olduklar
kaydedilmitir
Balca protein katlanma hastalklarnn oluum nedenleri ve mekanizmalar
Hastalk
Kistik Fibrozis (CF)

Protein
Molekler Bozukluklar
CF transmembran reglatr (CFTR) Hatal katlanma, ERda birikim

Marfon Sendromu (MS)

Fibrilin (FBN-1)

Hatal katlanma

NefrojenikDiabetes nsipidus (NDI)

Vasopresin reseptr (AVPR2)

Hatal katlanma ve ERda birikim

Alfa1 Antitripsin Yetersizlii (AAD)

Alfa1 Antitripsin (AA)

Hatal katlanma ve ERda birikim

Delidana (BSE);Scrapie (Sc) ve CJD

Prion protein ( PrP)

Beyinde birikim (protein salndktan sonra)

Alzheimer Hastal (AD)

Beta-amiloid (A)

Beyinde birikim (protein salndktan sonra)

Familyal amiloidotik polinropati (FAP)

Transthyretin (TTR)

Mutasyon sonucu hatal katlanma, birikim

Parkinson Hastal (PD)

-Synuclein (ASN)

Lewy Cisim Hastal (LBD)

Tau

Huntington Hastal (HD)

-Synuclein-poliglutamin

Desmin DepolamaMiyopatisi (DSM)

Desmin (D)

Hatal katlanma, kasta kmeleme ve birikim

Katarakt

Crystallin

Hatal katlanma ve gzde birikim

Kanser

P53

Mutasyon sonucu hatal katlanma, birikim

Hatal katlanma, beyinde kmeleme birikim

Protein hatal katlanmas ve hastalklar

Transthyretin dimeri

Delidana Hastal (sr)

Mikroglialarda Amiloid protein
birikimi (krmz)

Proteinlerde Fiziksel ve Kimyasal zellikler

Proteinler zellikleri bakmndan olduka deiik olabilirler.

rnein yumurta ak proteini stmakla denatre olur, suda az erir ve

kolaylkla reaksiyon gsterir.
Buna karn trnakta bulunan keratin erimez, kimyasal olarak
nisbeten reaksiyon yetenei olmayan dayankl bir proteindir.
Protein moleklleri ok byktr, niasta ve glikojen gibi kolloiddir.
Proteinler saf halde, stlnca erimezler, ayrrlar ve karakteristik
kokulu gazlar kararak yanarlar (ty yanmas).
eitli proteinler deiik eritkenlerde (su, sulandrlm ntral tuz
zeltileri, sulandrlm asitler veya bazlar, %70-80 alkol, salisilat,
youn re zeltisi ve gliserin vb) erirler.
Protein zeltileri kolloidal ve opal grntedir
Bir ok protein zeltisi stldnda protein moleklleri erimez hale
geip phtlarlar (koaglasyon).

a) Fiziksel zellikler
1.
2.
3.

Tad: Saf proteinler tatldr.

Koku: Saf proteinler kokusuzdur
Eriyebilirlik yada znrlk: Her protein belirli bir zcde karakteristik
bir erime zelliine sahiptir. Bir ksm suda ve tuz zeltilerinde erimezken
(skleroprotein), bazlar suda ve tuz zeltilerinde kolay erir (albumin), dier
bazlar ise suda az, tuz zeltisinde ok erirler (globulin).
Tuzlar bir proteinin eriyebilirliini azaltabilir veya artrabilir.
Protein
Amino
asitlerin su ile o
eriyebilirliinin artnda tuzlarn etkisi Salting-inn etki;
Ntral tuzlarn yksek konsantrasyonlaryla sulu zeltilerinde keltilirler.
Bu da Salting-out etki olarak bilinir.

znme hidrofilik iyonik gruplarn etrafnda su

molekllerinin toplanmas ile ilgilidir,
yonlar zerinden su molekllerinin ekilmesi
protein eriyebilirliini drr
Baz yapsal proteinler znmez zelliktedir.
Proteinler pI da en az znebilir zelliktedirler.

4. Ozmotik Basn: Molekl

bykl nedeniyle
proteinler yar geirgen
zarlardan geemezler. Bu
nedenle; zarlar zerine dier
elektrolitler gibi ozmotik
basn uygularlar. Kolloid
olmalarndan dolay da kolloid
ozmotik basn (onkotik
basn) olutururlar.
5. Molekl arl : Proteinlerin
molekl arlklar birka
binden-birka milyona kadar
deiebilir.

Proteinlerde molekl arl

Dalton (Da) yada kilodalton
(kDa) ile ifade edilir. Albumin
68 000 Da yada 68 kDa.

kDa

6. Amfoter zellik: Proteinler yzeylerinde pozitif ve negatif

elektrik yk tayan polielektrolittirler: pIda pozitif ve negatif
yklerin saylar eittir. Proteinler amfolittirler ve hem
asitlerle hem de bazlarla birleerek tuz oluturabilirler. Bu
zellikleri nedeniyle de biyolojik tampon olarak asit-baz
dengesinde grev alrlar.
7. yonizasyon ve elektroforez: Protein ok sayda iyonlaabilir
gruplar ierir. Bu gruplarn ykleri iyonlama katsays (pK) ve
zeltinin pHs ile ilikilidir. Dk pHda negatif yklerden
daha ok pozitif yk kazanr ve protein katyon olup bir elektrik
alanda katoda ger (elektroforez). Yksek pHda ise protein
daha fazla negatif ykle yklenir ve anyon olarak anota ger.
Elektrik yklerinin ntr olduu pHda (pI) ise protein yksz
olduu iin gmez, hareketsizdir.

8. UV k absorbsiyonu: Proteinlerde
mevcut F, Y ve W aa varl ile ilgilidir.
Bu amino asitler sahip olduklar
konjuge ift balar nedeni ile 260-280
nm dalga boyundaki UV-nlar
absorbe ederek onlara zg pik verirler.
9. Ik difzyonu (Tyndall olay):
Proteinler kolloid olmalar nedeniyle
zeltilerinde zerlerine dik gelen UV
nce absorblayp sonra yayarak
zeltinin sigara duman grnm
almasna neden olurlar.
10. Proteinlerde optik rotasyon:
Proteinler polarize saptrrlar(-30o)(-60o) Denatrasyonda spesifik
rotasyonlar daha negatiftir. Bylece
optik rotasyondaki deiiklik genellikle
konformasyondaki deiiklii yanstr.
NMR: Proteinlerdeki konformasyonal
deiimi esas alan bir inceleme
yntemidir

b) Kimyasal zellikler
1. Proteinlerin kimyasal yaps: Proteinler yakalak
olarak %50 C, %23 O, %7 H, %16 N ve ok iz
miktarlarda olmak zere de S, Cu, Fe, Zn, Mn gibi
elementlerden kurulmulardr.

Proteinlerin %16 orannda N iermesinden

yararlanlarak toplam N miktar llen herhangi bir
biyolojik svnn toplam protein miktar da
hesaplanabilir: P=Nx100/16 yada P=Nx6,25

2. Proteinlerin hidrolizi: Proteinler asitlerle, alkalilerle

ve enzimlerle muamelede su alarak kendilerini kuran
alt birimlere (monomerlerine veya peptid yada amino
asitlerine) ayrlabilirler bu olaya hidroliz denir.
Sindirim enzimleri besinlerle alnan proteinleri
hidroliz ile amino asitlerine ve peptidlere
paralarlar.

3. Protein moleklnde baz amino asitlerin

varlna ilikin tepkimeler:

Amino gruplarna ait tepkimeler

metilasyon, dinitrofenilasyon, deaminasyon
Hidroksil veya fenol gruplarna ait tepkimeler
esterleme, fosforilasyon
Slfidril gruplarna ait tepkimeler
asetilasyon, trifluoroasetilasyon
midazol veya fenol grubuna ait H in iyot ile
substitsyonu T3, T4

4. Proteinlerin renk tepkimeleri: Proteinler,

varlklarnn gsterilmesinde ok kullanlan baz
renk tepkimeleri verirler. Bunlar proteinlerin
kalitatif ve kantitatif tayinine hizmet ederler.

Ksantoprotein
Biret +
Millon
Lowry +
Ninhidrin +
Protein boyalar: Amidoschwartz, Coomassi
blue, Ponceau-S....

5. ktrme tepkimeleri: Proteinler Iiyofilik ksmen hidrofilik

kolloidlerdir. Sisteme dayankll veren hem elektrik yk hem de
protein ile eritken arasndaki karlkl etkidir. Bu etkenlerden birisi
etkisiz klnrsa protein bazan ker, her ikisi de etkisiz klnrsa
protein daima ker. kme izoelektrik noktada daha kolaydr.
Ntr tuzlar, etanol vb ok hidrofil maddeler suyu ekerler ve proteini
ktrrler.
Proteinlerde denatrasyon: Peptid banda kopma olmakszn
molekl iinde boyutlu organizasyonun herhangi bir kuvvet
tarafndan deitirilmesidir. Denatrasyon sonras protein artk
fizyolojik aktiviteye sahip deildir (denatre protein)
Deiiklie uramam doal haldeki proteinler = natif protein
Protein zeltisi
km Protein
(Sol)
(jel)
Denatrasyon etkenleri : Proteinler s, asitler ve bazlar, organik
zcler, metal iyonlar, re ve guanidin, iyonik deterjanlar ve
redkleyici etkenler proteinleri denatre ederler.

Proteinlerin snflandrlmas
Konformasyonlarna gre:

znebilirliklerine gre

1. Globler (yada kresel) ve

2. Fibriler (yada fibrz) proteinler
Globler proteinlerde polipeptid

Suda kolay znenler

zincirleri birbiri zerinde kresel veya

globuler formda katlanmlardr
Sitokromlar ve hemoglobin
Bunlar suda eriyebilir proteinlerdir
fibriler proteinler ok defa
birbirlerine sk skya bal ok uzun
birka polipeptid zincirinden ibaret
olup fizyolojik svlarn ounda
erimez Kollagen, elastin, keratin
Keratin sa, trnak ve boynuz
Kollagen deri, kemik, di,
kkrdak, tendo, ve destek doku
Elastin deri, arter, ligament ve
balayc doku

(s ile koagle olurlar)

albumin
Suda az, seyreltik tuz
zeltilerinde iyi znenler
globulin

Proteinlerin snflandrlmas

pek proteini
Fibrz bir protein
(-keratin)

Miyoglobin globuler bir

Kolagen
protein
Fibrz bir protein

bakteriorodopsin

eriklerine gre:
1. Homoproteinler (basit proteinler): Hidroliz ile (5.6 N HClde, 105-110oCde
24 saat) sadece amino asitleri veren proteinlerdir. Albumin ve baz
globulinler, glutelin, prolamin, histon, protamin, kollagen, elastin ve keratin
bu gruba rnek olutururlar.
2. Heteroproteinler (konjuge proteinler): Hidroliz ile amino asitlerden baka
organik ve inorganik rnler (prostetik grup) de verirler.

Heteroproteinler prostetik gruplarnn kimyasal tabiyatna gre

snflandrlrlar:
Nkleoproteinler kromozom, ribozom
Nkleik asit (DNA..)
Glikoproteinler reseptrler, rodopsin
Karbonhidrat
Fosfoproteinler kazein
Fosfat
Lipoproteinler
HDL, LDL, VLDL
Lipid
Metalloproteinler Ferritin, ksantin oksidaz Metal (Fe, Mo)
Flavoproteinler Sksinat DHaz
Flavin (FAD)
Hemoproteinler Miyoglobin, Hemoglobin Hem

Glikoproteinlerde mevcut N-bal oligosakkaridlere rnekler

(A)

N-bal oligosakkaridler ortak bir

ana pentasakaride (sar)
sahiptirler, ki buna ilave ekerler
balanr. Burada bir mannoz tip

Glikoproteinlerde ekerler mannoz, glikoz,

galaktoz, fruktoz ve substitue ekerlerdir
(N-asetilglikozamin, N-asetilgalaktozamin,
sialik asit).

N-bal GlcNAc

O-bal GalNAc

Protein-aracl Oksijen tama ve Depolama

Hemoglobin (Hb) ve Miyoglobin (Mb)
asit

Hb benzer iki monomerden

olumu bir tetramerdir. Bunlar,

alfa-1 ve alfa-2 olup birincil, ikincil
ve ncl yaplar ayndr.

Hemoglobin: eritrositlerle

akcierlere oksijen tar

(akcierler -> doku);
CO2 ve H+ da tar
(doku -> akcierler);
Miyoglobin: kaslarda
oksijen depolar ve tar.

asit

nsan HEMOGLOBN-Drdncl yap

Memeli
Myoglobin

153 amino asit

> % 75 -heliks
(8 segment)
1 Hem
prostetik grup

Hemoglobinin allosterik zellikleri iin yapsal esas

Miyoglobin ve hemoglobinin ve alt birimleri homologdurlar.
Her peptid zinciri prostetik grup olarak kovalan bal bir hem ierir. Hem
protoporfirin IX ve bir Fe2+-iyon ierir ki bu pirol halkasnn 4 azotuna
baldr.

Hem
Fe-Protoporfirin-IX

myoglobinin ribbon yaps

Protonlar ve karbon dioksit gibi, 2,3-bis-phosphoglycerate Hb in

bir allosterik effektorudur ve proteinin oksijene affinitesini
drmek grevidir. 2,3-Bis-fosfogliserat glikolitik geitten
kken alan bir ortak ara rndr.
2,3-Bis-fosfogliserat
2,3-di-fosfogliserat

Bir molekl 2,3 DPG her Hb tetramerine balanr. Onun eritrositlerdeki

konsantrasyonu Hb dekinin aynsdr.
2,3 DPG de bir art Hbin T-halini stabilize eder (2 -globulin nitesine
apraz balanmak suretiyle).
2,3 BPG art oksijen salnmna neden olur.
2,3 DPG de bir art anemi, akcier fonksiyon bozukluu, sigara iimi yada
yksek irtifa gibi doku hipoksisine cevapta grlr.

Hemoglobin-Byk yapsal motif

1212 = (11) + (22)
Tetramer = 2 heterodimer
Deoksi-Hb + 4 O2
Oksi-Hb

T-form
Deoksi-Hb T-konformasyonda yada
T-halde mevcuttur (gergin, sk):
Heterodimerler arasndaki kovalan
olmayan ilikiler gldr, ve alt
niteler aras boluk genitir
(His143- His143=1,75 nm).

R-form
Oksi-Hb R-konformasyonda yada
R-halde mevcuttur (gevek):
Heterodimerler arasndaki kovalan
olmayan ilikiler gszdr, ve
alt niteler aras boluk dardr
(His143- His143=0,86 nm).

2,3-BPG Hbin oksijen affinitesini dzenler

Izole Hbin oksijene
affinitesi eritrositlerdeki
Hbden ok daha yksektir.
Kan hcreleri Hb ile ayn
miktarda 2,3-BPG ierir.
2,3-BPG deoksi-formu
stabilize ederek Hbin
oksijene olan affinitesini
drr
(negatif kooperativite).

CO2 tanmas ve Bohr Etki

Hbin oksijen

balanmasnda
allosterik effektr rol
Bohr etki (oksijen
balanmas zerine H+
etkisi) ile aklanr.
2,3-di-fosfogliserat
hemoglobin ile etkileir
ve oksijen balanmasn
drr.
Mb, ergin-Hb, ve fetalHb arasnda molekl
yaps ve oksijen
affinitesi zttr.

Doku

Plazma

Dokulardan kana CO2 tanm

Memelilerde
Gaz tanmas

Karbonik anhidraz

[Kendiliinden]

AKCER
KAN

[Kendiliinden]
Karbonik asit
Karbonik anhidraz

PERFER DOKULAR

 CO2 N-u NH2-gruplar ile reaksiyon verir ve

negatif ykl karbamat gruplarna dntrlr
Karbamatlar tuz kprlerine katlarak
T-formu stabilize eder.
Hemoglobin protonlar tar ve dokulardan
CO2 alr ve akcierlere tar ve orada serbest
brakr.

Karbamat

Hemoglobinopatilerin Klinik nemi

Yapsal defektler

Klinik sonular

Anormal znrlk
(Sickle cell disease, HbS)

Hemolitik anemi, sanc

Dk O2 affinitesi

siyanozis

Artm O2 affinitesi

polisitemia

Ferrik Hem (MetHb;HbM)

siyanozis

Stabil olmayan Hbler

(Hem kayb, dissosiasyon)

Heinz Body anemia

Anormal globin sentezi

(dominant thalassemia)

Anemia

Immunoglobulinler
Antikorlar olarak savunma grevi stlenen proteinlerdir.
Lenforetikler sistem hcrelerince sentezlenirler.

Temel immunoglobulin molekl (g) bir ifti ar zincir

(herbiri 50-75 kDa) ve dier bir ifti ise hafif zincir (herbiri
22 kDa) olmak zere 4 polipeptid zincirinden kurulur
mmunoglobulinler byk (IgG, IgA ve IgM) ve iki
kk (IgD ve IgE) snfa ayrlr.
IgG ler balca bakteriyel paralanma rnleri ve
toksinleri gibi eriyebilir antijenlere (bakteri yzey
antijenleri gibi) cevaben oluturulurlar.
IgMler plazmada pentamer ekildedirler.
gAlar plazmada monomerdirler

nsan IgG yaps

Antijen balama
blgesi

Antijen balama
blgesi
Mentee
blge

Hafif
zincir
Zincirler aras
Dislfid balar

Karbonhidrat

Karbonhidrat

Ar
zincir

mmunoglobulinlerin hafif ve ar zincirleri sabit ve deikenlik gsterirler;

Zincir ii ve zincirler aras dislfid balar ncl yapy stabilize eder.

Antijen ve Antikor arasnda karlkl temas

Hidrojen
ba

ekmeleri

Lizozim

Hcre ve dokularn yapsal kurucularFibrz Proteinler

rnek

Yap

zellikler

Keratinler
(epiteller, salar,
trnaklar)

-sarmallar dislfid kprleri ile

apraz balanrlar

Sert, znmez,
deiken sertlik,
deiken esneklik

Elastinler
(Kan damarlar,
ligamentler, deri)

G, A, V, P den zengin tabaka ve

ve Lizinin olaanst apraz
balar (DESMOSN)

Elastikiyet
znmez akcier

Kollagenler
(Deri, kemikler,
hcred matriks)

G ve A den zengin l heliks,

Lizinin apraz balar ile birlikte

Gl gerginlik
(uzamakszn)

Post-translasyonal modifikasyonlar: prolin ve lizin rezidlerinin

hidroksilasyonu ve hidroksilizin ve asparajin rezidlerinin glikozilasyonu; zincir ii ve zincirler aras dislfid balarnn teekkl

Kollagenin teekkl : Hcre ii olaylar

Sentez
Posttranslasyonal
Modifikasyonlar
l sarmal teekkl

Prokollagen
Sekresyon

Fizyolojik koaglasyon yolu

Balatc olay- hcre yzeyi ve

mikropartikl zerine maruziyet
Doku
faktr

cccccccc

Zimogen

Serin proteaz

naktif
Protein

(prokoaglasyon)
reglatr protein

Katalitik
Kompleks

(antikoaglasyon)
reglatr protein
a : aktif

Koaglasyon Yolu
Vaskler
Ykm

Vaskler
Ykm
Extrinsik
Geit

Vaskler olmayan
makromolekllerin
kanda kann
bileenlerine
kar maruziyeti
rnek; bazal lamina
yada dz kas
hcrelerinin
kan ile temas

ntrinsik
Geit

Ortak
Geit

PIHTISI

znme

Vaskler hcre
yzeyinde ykm
yada deiiklik
rnek; trombosit
aktivasyon

Doal Antikoaglanlar
1.

2.

Antitrombin-III (ATIII): ATIII bir serpindir (serin proteaz

inhibitr). ATIII geridnsz bir enzim inhibitr olarak
etkir. ATIII proteaz kompleksleri karacier tarafndan
temizlenir. Heparin ATIII ve proteaz arasndaki reaksiyon
hzn artrr. Balca hedef: Trombin ve Xa
Geit inhibitr olan Doku faktr (TFPI): kanda
lipoproteinlere bal halde dolar. TFPI balanr ve Xa y
inaktive eder. Dnte balanr ve bir kompleks olan VIIa
y inaktive eder

Fibrin Pht- Fibrinolizis ve Pht znmesi

Plazminojen-aktivatr nhibitrleri 1,2 (PAI,1-2)
Doku ve idrar tip Plazminojen Aktivatrler (t-PA, u-PA)

tortu

znr fibrin
ykmlanma rnleri

Sabrnz iin

Teekkrler