Predmet: Integralni transport

etvrto predavanje1

Integralni transportni sistemi

PALETIZACIJA I KONTEJNERIZACIJA

2.1.3. Paletizacija
2.1.3.1. Pojam i podjela paleta
Prije elaboracije pojma paletizacije, shvaenog, kao proces primjene palate u prevozu
robe, slijedi osvrt na palatu kao osnovu ovog procesa.
Najee, se paleta definie na nain kako slijedi: Paleta je drvena podloga, izraena
od dasaka odreenih standardnih dimenzija, na koju se tovari roba ; Paleta je nosivo
postolje s nadgradnjom ili bez nje, a slui za saimanje proizvoda, za stvaranje tovarne
jedinice za otpremu, skladitenje i slaganje u vozila ili manipulisanje uz pomo drugih
mehanikih sredstava.
Paleta je vrsta pomone opreme koja omoguava formiranje kompaktnog i vrstog
paketa sloenog iz raznih vrsta komadne robe.
U strunoj terminologiji pod pojmom paleta se podrazumjeva
specijalno izraena,
najee drvena, podloga na koju se po odreenim pravilima slau komadni tereti
(kartoni, sanduci, vree, bale, gajbe, bave, role i sl..) radi oblikovanja veih
standardizovanih teretnih jedinica kojima se sigurno, jednostavno, brzo i raconalno
manipulie.
Dakle, paleta najee kao drvena podloga odreenih normatizovanih dimenzija, slui za
tovarenje, slaganje robe., tj. palete su namjenjene integraciji-zdruivanju manjih
tovarnih jedinica u vee. Ona je po svojoj funkciji pomona oprema koja omoguava
formiranje kompaktnog i vrstog paketa, sloenog iz raznih vrsta komadne robe.
Kako se radi o opremi koja se upotrebljava u transportu i skladitenju, to su i njene
karakteristike pa i pojam standardizovan na nain da se pod paletom podrazumjeva2
tovarna podloga koja se uglavnom sastoji od dva poda da se njome lako rukuje
viljukama viljukara ili paletnim kolicima. Uoava se naglaavanje: namjene (tovarna
podloga) ; konstrukcije (dva poda) i tehnologija rukovanja (viljukama viljukara) .
Ravna dvoulazna paleta prikazana je na slici koja slijedi.

Slika 2.3. Ravna paleta (dvoulazna)

Materijal namjenjen studentima VI semestra kolske 2011/2012. godine, Studijski program: Menadment u
carinskom, pediterskom i agencijskom poslovanju. i predstavlja izvod iz cjelovitih predavanja koji e
nastavnik uskoro publikovati.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page12

Predmet: Integralni transport

Danas
na:

Integralni transportni sistemi

se u svjetu koriste razliite palete. Razlike u posmatranju mogu nastati s obzirom

oblik palete,
dimenziju,
namjenu,
vrstu materijala od kojeg su izraene,
konstrukcijske osobine i dr.

U nastavku se daje detaljniji prikaz paleta podjeljenih na nain kako je prethodno

navedeno.

Podijela pale s obzirom na oblik

Dominantne su ravne palete - palete sa ravnom podlogom (Sl.2.3.); palate s nadgradnjom
i boks-palete (Sl.2.8.). Pored ove osnovne podjele po obliku susreemo niz raznih vrsta i
podvrsta koje su dio programa dananjih osamdesetak vrsta najeih paleta koje se
susreu u praksi.

Slika 2.4.. Konstruktivne karakteristike palete EUR-EPAL

Ravna paleta najee je drvena ravne podloge sa ili bez noica, na koju se slau
pojedini komadi robe u cilju realizacije jedinstvene tovarne jedinice kojom se moe lako I
brzo manipulisati pomou viljukara.

Sve ravne drvene palete sa naprijed navedenim dimenzijama usvojila je Meunarodna

organizacija ISO. Ipak se kako u Evropi i u svjetu najvie koriste ravne palete dimenzija
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page13

Veina evropskih zemalja usvojio je paletu 800x1200 mm. Osim drvenih ravnih paleta
navedenih dimenzija u eksploataciji se nalaze i ravne drvene palete sledeih dimenzija:
800 mm x 1000 mm
1000 mm x 1000 mm
1200 mm x1600 mm
1200 mm x 1800 mm

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

800 x 1200 mm (oko 80% od ukupnog obima paleta), a zatim palete dimenzija 1000 x
1200 mm.
Ravne drvene palete se s obzirom na mogunost zahvatanja i primjene mogu podjeliti na
palete sa:
jednim otvorom i dva ulaza
dva otvora i etiri ulaza
jednom noseom povrinom
dvije nosee povrine i na
specijalne ravne palete.
Dvoulazna paleta, koja se jo naziva i paleta sa dvostrukim podom, prikazana je na
Sl.2.5.. Manipulacija ovom paletom mogua je samo primjenom viljukara. Kod
etvoroulazne paltete, koja je nastala od dvoulazne, prilaenje je mogue sa sve etiri
strane .

Sl. 2.5. Dvoulazna paleta sa dvostrukim dnom

Poseban oblik palete, koja se sve ee koristi u prevozu predstavljaju ravne palete od
elika sa klizaima ( Sl.2.6.). One imaju dimenzije 800 x 1200 mm i 1000 x 1200 mm, a
opremljeni su sa tri klizaa. Palete istog tipa dimenzije 800 x 1000 mm i 500 x 800 mm
imaju po dva klizaa.

Poseban tip ravne palete predstavljaju palete podeene za nemjetanje branika od

elinih cjevi, koje slue za zatitu robe pri transportu. Karakteristian tip prikazan je na
Sl. 2. 7.).

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page14

Slika 2.6. Ravna paleta sa podom od elinog lima tipa P-5

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Slika 2.7. Paleta sa branikom od elinih cjevi

Boks-paleta je paleta sa najmanje tri vertikalne pregrade (Sl.2.8.). Ove pregrade mogu
biti pune, sa otvorima ili reetkma, fiksne, sloljive ili na rasklapanje. Boks-palete mogu,
ali ne moraju biti opremljene pokrivaima.
Boks paleta se upotrebljava za transport razliitih vrsta roba, kao to su srednji i mali
djelovi maina, visokovrijedna neambalana komandna roba, rasuta roba,
neambalairana roba nepravilnog oblika koja se teko slae, kao i sva druga finija
ambalana roba koja se mora uvati od oteenja.

a)

b)

Slika 2.8. Boks palete: a) plastina; b) sanduasta metalna

Konstrukcije boks paleta (sanduastih) su razliite sa tendencijom da se to bolje
prilagode vrstama robe za koje je paleta namenjena, kao i lakem slaganju i vaenju robe
iz nje.

Page15

Radi brzine utovara i istovara, kod boks paleta sa vrstim stranicama jedna od bonih
stranica najee ima trouglasti otvor. Uglavnom postoje boks-palete dimenzija kao i ravne
palete: 800 x 1200 mm; 1000 x 1200 mm i 800 x 1000 mm.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

U avio saobraaju se upotrebljavaju namjenske palete sa metalnom osnovom, prekrivene

3
mreom ili icom . Standardne dimenzije odreuje IATA , a najee se koriste palete
dimenzija 318 x 224 cm ; 318 x 153 cm i 606 x 224 cm. Visina je 102-203 cm.
Pomenimo, da su za nastanak firme "Poly - Verbud"4
zaslune palete za avionski transport. Nain izrade
paleta u vidu sendvia razvili su "Udruenje aviokompanija" i "Bajern", a sendvi-palete je runim
postupkom laminovanja trebalo da proizvede PolyVerbund.

Tehnolokim unapreenjima i izmjenama Poly-Verbund

je kapacitet paleta poveao 5 puta, uz isti broj radnika,

Slika 2.9. Sendvi palete

tako da je postignuta uteda od 80%. Ovim jo nijesu bili zadovoljeni strogi konstrukcijski
kriterijumi. Zbog toga je razvijen prvi sendvi-element (njemaki Verbundelement)
prema uzorima iz prirode, nakon ega je uslijedilo uspjeno testiranje paleta za aviotransport proizvedenih po novom sendvi-sistemu.

Podijela paleta s obzirom na dimenziju

Najea podjela vrena je za ravne palete, tako se razlikuju tipovi paleta:
Tip 0 dimenzije: 600x800 [mm]; nosivost: 1000 do 4000 [kg]; masa: 18 [kg];
Tip 1 (Euro paleta) dimenzije: 800x1200 [mm]; nosivost: 1000 do 4000 [kg];
masa: 22 [kg];
Tip 2 (Standardna paleta) dimenzije: 1000x1200 [mm]; nosiovost: 1000 do 4000
[kg]; masa: 40 [kg] i
Tip 3 dimenzije: 1200x1200 [mm]; nosivost: 1000 do 4000 [kg]; masa: 45 [kg].

Podijela paleta s obzirom na namjenu

Podjela paleta s obzirom na namjenu zavisi od pozicije posmatranja. Kada se namjena
posmatra s obzirom na vijek trajanja ili uestalost korienja, tada se palete svrstavaju u
jednokratne (nepovratne) i viekratne (vie puta se koriste ili razmjenjuju).
Podjela s obzirom na vrstu robe kojoj su namjenjene vri se na: univerzalne i specijalne.
Za razliku od specijalnih ili specifinih, univerzalne palete su namijenjene razliitim
vrstama tereta. Namjena paleta u funkciji pakovanja se moe poveavati, pa se tako
poveava i univerzalnost.
Podjela paleta s aspekta namjene moe se izvriti i prema teretu kojemu su namijenjene.
Tako npr. moemo razvrstati palete za tekui, komadni i rasuti teret.

Podijela paleta s obzirom na vrstu materijala od kojeg su izraene

Najea podjela zasnovana na materijalu od kojeg su paletete izraene je na:
drvene,
metalne i
plastine palete.

4
5

Page16

http://www.premix.co.rs
pet paleta dimenzija 108 88 ili deset paleta dimenzija 88 54;

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Drvene Ove palete se najee upotrebljavaju iz razloga to se lako prave i imaju

prihvatljivu nosivost, jeftine su za izradu i nemaju preveliku sopstvenu masu . Sa druge
strane imaju relativno kratak vjek trajanja, podloe su truljenju, nijesu pogodne za
transport tekih tereta. Najee se koriste pri transportu robe srednjih teina do 500 kg i
u sredstvima sa zatvorenim tovarnim prostorom.
Metalne Upotrebljavaju se u tekoj industriji i transportu veoma tekih ili tereta koji
emituje visoku temperaturu ( koriste se u elianama, tekoj preraivakoj industriji, u
fabrikama teke mehanizacije ...). Prednosti ovih palata su: podnose visoke temperature i
velike teine; imaju dug vijek trajanja ... Nedostaci: podlonost; velika sopstvena teina;
visoka cjena izrade ... Od metala za izradu najee se koristi Aluminijum.
Plastine Ove palete su u sve eoj upotrebi: Koriste se prilikom transporta
najrazliitije vrste robe, ak i veih teina. Prednosti: mala sopstvena teina; nia cjena u
odnosu na metale palete; otpornost na koroziju i truljenje; mogunost pravljenja bilo
kakvih eljenih oblika paleta. Nedostaci: slabije podnose visoke temperature;
komplikovana izrada , a samim tim i via cjena u odnosu na drvene .
Kao materijal izrade koristi se i karton, te se kartonske palete koriste pri transportu lakog
tereta i to samo u unutranjem transportu. Prednosti su im: lagane su, mogu da se
izradjuju od reciklanih tj. od sekundarnih sirovina. Nedostaci: visoka cijena izrade , mala
nosivost, neotpornost na vlagu i slaba dostupnost.

Podijela paleta s obzirom na konstrukcijske osobine

U konstrukcijske osobine ubrajaju se sposobnosti premjetanja prema emu se palete
mogu podijeliti na statine i pomine. No, gotovo svaki tip palete posjeduje svoje

konstruktivne specifinosti, uslovljene namjenom palete; specifinosti robe i

posebno, manipulativnih sredstava koja mogu imati i razliite, zahvatne ureaje.
Palete se upotrebljavaju u tehnolokom procesu koji je vezan za pakovanje, skladitenje,
pretovar i transport, te s obzirom na vlasnitvo razlikujemo sledee osnovne grupe:
preduzea koja pruaju uslugu u prevozu (tu se prije svega misli na eljeznicu),
preduzea koja koriste uslugu prevoza i primjenjuju palete prije svega u fazama
unutanjih tokova proizvoda,
preduzea koja posjeduju palete u procesu proizvodnje s tim da je paleta sastavni
dio prevoznog procesa od izvora do cilja.
Prethodno su, kroz izvrenu podjelu paleta, date i osnovne informacije o tehniim i
tehnolokim svojstvima na kojima se zasniva i rukovanje sa njima.

Obrazovanje paletnih jedinica

Postoji pet osnovnih metoda kojima se ostvaruje obrazovanje paletnih jedinica:

Slaganjem: meusobnim ukrtanjem kutija ili vrea
Ljepljenjem: velikim rastvorom ljepka, trakama ili samolijepljivim trakama koje
se koriste za povezivanja tovara meusobno i u odnosu na paletu;
Povezivanjem: konopcem, elinom icom ; plastinim trakama omotava se
tovar u vrst kompaktan teret na paletama;
Pakovanjem: u drvenim ili metalnim sanducima, korpama itd.
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page17

Obrazovanje paletnih jedinica je postupak kojim se omoguava odravanje kompaktnosti

tovara meusobno i u odnosu na paletu kako bi se odrao integritet tako formiranog
tereta tokom daljeg rukovanja i transporta.

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Folijama: postavljaju sepreko tovara i paleta.

Modul sistem
Paleta ima svoj modul sistem koji nije nita drugo nego dioba osnovne veliine
prepolovljene ili iz jo manjih djelova. Na primjer, u trgovini, koja najvie koristi
standardnu paletu 800 x 1200 mm, modul ove palate i ambalae koji dolaze u obzir su
veliine:
600 x 800 mm dva komada na paleti 8oo x 1200 mm,
400 x 600 mm etiri komada na paleti
260 x 660 mm est komada na paleti
200 x 600 mm osam komada na paleti
160 x 600 mm deset komada na paleti
400 x 400 mm est komada na paleti
260 x 400 mm devet komada na paleti
To bi bili idealni moduli, koji bi se uklapali na raspoloivu povrinu standardne palate 800
x 1200 mm, kao i njeni moduli na kojima se roba moe slagati na paletama ili kao
ambalaa na policama, stalaama, vitrinama ili drugim sredstvima za izlagaje proizvoda,
prepolovljene ili iz jo manjih delova. Na primer, u trgovini, koja najvie koristi standardnu
paletu.

2.1.3.2. Sistem palatizacije

Naprijed je naglaeno da okrupljavanje tereta na paletama predstavlja uslov za
paletizaciju. Pod paletizacijom podrazumjevamo skup organizaciono povezanih sredstava
za rad i tehnolokih postupaka za automatizovano manipulisanje i transport okrupljenim
jedinicama tereta od sirovinske baze do potroaa. Paletizacija moe biti obavljena na
relaciji:
pakovanje proizvoda skladitenje;
proizvodnja raspodjela potronja;
pretovar proizvoda iz vozila u vozilo, iz skladita na vozilo i obratno;
iz skladita na mjesto prodaje robe.
Sistem paletizacije najpotpunije i najuniverzalnije povezuje pojedinane komadne terete u
okrupljenim jedinicama tereta i omoguuje uspostavljanje neprekidnog lanca svih
uesnika od sirovinske baze do potroaa. Ovaj sistem je kompatibilan sa drugim
savremenim transportnim tehnologijama, kao to su kontejnerizacija, RO-RO i
HUCKEPACK tehnologija.
Sutinu paletizacije ini skup organizirano povezanih tehnikih sredstava i postupaka koji
omoguuju mehanizirano manipuliranje u svim fazama obrade i prometa
primjenom paleta i vijukara.

Page18

Vidljivi efekti palatizacije ogledaju se u niim manipulativnim trokovima, trokovima

skladitenja i prevoza. Ralanjivanje prednosti i nedostataka paletizacije dato je u tabeli
2.1.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Tabela 2.1. Prednosti i nedostaci paletizacije

Prednosti
smanjenje teine i cijene transporta ambalae
smanjenje oteenja i gubitaka (do 70% je manji
gubitak robe kod paletizovanih nego kod
pojedinanih poiljki) na robi
ubrzanje utovara i istovara poveava se stepen
upotrebe saobraajne infrastrukture
svoenje broja runih manipulacija na minimum (do
400% bre se manipulie sa paletizovanom robom
pri emu se ostvari uteda od 35%)
smanjenje radne snage zbog smanjenja runih
manipulativnih operacija
vei stepen iskoritenosti kapaciteta sredstava i
opreme za manipulaciju robe
velika uteda skladinog i transportnog prostora
higijensko - tehnika zatita robe
minimiziranje trokova administrativno - tehnikog
osoblja

Nedostaci:
gubitak i nestanak paleta
esta oteenja i popravci
odravanje paletnog fonda
razmjena paleta
evidencije paleta

Najvanije sredstvo za rad u sistemu paletizacije je viljukar. Viljukar je specifino

mehanizovano, transportno-pretovarno sredstvo snadbjeveno sa posebnim viljukama
koje podilaze ispod paleta, koju podiu ili sputaju u cilju prenoenja sa jednog mjesta na
drugo, prlikom uskladitenja ili iskladitenja, utovara, istovara ili pretovara.
Viljukari su dizalino-transporta sredstva unutranjeg transporta i namenjena su
transportu unutar fabrikih hala i skladita, kao i transportu na kraim rastojanjima u
krugu preduzea. Slue za transport veih komadnih tereta, manjih komadnih tereta na
paletama i rasutog tereta u sanducima ili korpama. Upotrebom dodatnog ureaja umjesto
viljuki, mogue je manipulisati razliitim teretima ( transport cijevi, tepiha, rolni, buradi
itd) ili izvoditi radnje koje nijesu direktno vezane za transportovanje.
Sastoje se iz asije osnovnog vozila sa pogonom kretanja, vertikalnog stuba sa jednim ili
vie ramova, pogonskog sistema za dizanje sa zahvatnim organom u obliku viljuki koje
se kreu du stuba, sistema za naginjanje rama i upravjakog ureaja smjetenog u
kabini viljukara.

Viljukari su unutar navedene oblasti stekli veliku prednost u odnosu na druga

transportna sredstva jer posjeduju sledee karakteristike:
velika manevarska sposobnost,
relativno velika nosivost,
ne zahtijevaju posebne kolosijeke i staze za kretanje,
relativno velike brzine kretanja i dizanja,
nezavisnost manipulativnog prostora od izvora energije,
relativno velika visina dizanja u sluaju primjene teleskopskog rama,
dodatnom nadgradnjom proiruju oblast primjene,
slobodna i brza primjena u svim oblastima preduzea,
laka prilagodljivost promjenama tehnolokog procesa.
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page19

Oslanjaju se na etiri ili tri toka, tako da su prednja dva toka pogonska i neupravljaka,
a zadnja dva ili samo jedan slue za upravljanje. Zahvaljujui svojim karakteristikama
obezbedili su nezamenjivu ulogu u poslovima podnog unutranjeg transporta.

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Pored navedenih prednosti viljukari imaju i odreene nedostatke:

mala prohodnost,
ograniena nosivost i sposobnost utovara,
zahtijevaju kvalifikovan personal,
rad na granici stabilnosti.
Danas je razvijen veliki broj viljukara, a njihova podijela zavisi od vrste pogona,
tehnikih karakteristika, lokacije, namijene itd.
Razmatrajui sve navedene kriterijume, klasifikacija se moe izvriti tako da se svi
viljukari mogu svrstati u sledee grupe:
klasini eoni viljukar
viljukar za horizontalni transport
viljukar sa teitem u bazi
viljukar sa pokretnom katarkom
viljukar sa obrtnom viljukom
boni viljukar
etvorosmjerni viljukar
regalski slaga
sredstva za manipulisanje kontejnerima
Funkcionalne osobine: tri stepena slobode kretanja nosaa t. zahvatnog ureaja;
mogunost slaganja robe na velikoj visini; vlika funkcinalna i kapcitivna fleksibilnost,
doprinijeli su brz ekspnzii viljukarsk thnik u blsti industri, trgvine i
sbr. S tih razloga smtr s d s dnas nalzi u ekspltcii neklik milina
viljukar
Knvncinalna knstrukci viljukar primrn prilgna z rd s kmpktnim t.
lgistikim dinicm u bliku plt ili kntner. Viljuka ni dini blik zahvatnog
ureaja ki s kristi u viljukarsk thnici, prd viljuk kristi s itv niz rzliitih
blika zhvtnih naprv k su prilgne rzliitim blicim trt i zdtka.
Z klsifikaciu viljukar slg krist s rzliiti kritriumi:
nosivst,
pl tit trt u dnosu na bzu viljukar,
d li su s sjditm ili bz sdit (s rudom),
prm vrsti pgnskr grgt i dr.
Naznanii kritrium z klsifikaciu viljukar slg pl tit trt u dnosu
na bzu viljukar. Bz viljukar s dfini ka pvrina ivina dodirnim tkam
tkv s tlm. Prm vm kritriumu viljukari slgi s klsifikuu na: ne
(frntlne) s titm trt izvn bz viljukar; s titm u bzi (viljukari bz
prtivtg) i hibridne s pmjrnjm trt pri zhvtnju i dlgnju i z rd u
viskrglnim sklditim.

Page20

Runi viljukar (runi paletar) za euro palete prikazan je na slici 2.9. Odlikuje se
izuzetnom lakoom manipulacije, istrajnou i kvalitetom. Posjeduje eline tokove za
upravljanje integrisane sa leajevima koji su presvueni specijalnom plastikom. Tokovi
za upravljanje imaju radijus manipulacije od 180 stepeni to olakava upravljanje na
tjesnom prostoru. Sopstvena masa mu iznosi 74 kg a nosivost mu je do 2500 kg.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Slika 2.9. Runi viljukar6

Prvi motorni viljukar napravljen u SAD u, 1927. godine (Clark Equipment Company,
Buchanan, Michigan).
Izgled motornog viljukara, koji za pogon
koristi plin dat je na slici 2.10. Ovaj viljukar
ima nosivot do 4000.kg, a visinu dizanja do
3300 mm dplex. Ova vrsta viljukara mora
ispunjavati propisane evropske propise za
bezbjedno korienje.

Slika. 2.10. Motorni vijukar7

Motorni viljukari se opremaju dodatnm opremom kako bi najefikasnije obavljali transport
robe po ukazanoj potrebi.

2. 1.4. Kontejnerizacija
2.1.4.1.Kontejner, dio transportne opreme

Kontejneri prestavljaju prirodni nastavak razvoja paleta ka veim transportnim jedinicama.

Kontejner, kao dio standardizovane, transportne opreme :
a) Koji ima trajne osobine i prema tome je dovoljno vrst da se moe ponovo
upotrebljavati,
b) Tako konstruisan da olaka prevoz tereta bez oteenja, sa jednim ili sa vie
prevoznih sredstava,
6

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page21

Rje kontejner opte je poznata u cijelom svjetu, u naem jeziku ima znaenje: kutija ili
posuda. Na stranim jezicima ovaj izraz ima znaenje: freight container (engleski),
conteneur (francuski), Transportbehlter (nemaki) i (ruski). Naziv
kontejner potie od engleske rijei "container" (contain - sadravati) a znai sve ono to u
sebi moe sadravati neto drugo.

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

c) Opremljen elementima koji omoguavaju lako rukovanje, naroito kada se

vri pretovar sa jednog na drugo prevozno sredstvo,
d) Konstruisan da omoguava lako punjenje i pranjenje,
e) Koji ima unutranju zapreminu od najmanje 1 m3.
Sa strunog aspekta kontejner shvatamo kao: posebnu napravu, prenosivi spremnik,
transportni sanduk, transportnu posudu, savitljivo sloenu posudu, pokretnu transportnu
opremu ili drugu slinu konstrukciju koja treba ispunjavati sledee uslove:
potpuno ili djelomino zatvorena, ali da ine razdvojeni prostor
namijenjen za smjetaj robe, sa najmanje jednim vratima,
konstruisan tako da se brzo, sigurno i jednostavno puni i prazni,
konstruisan tako da se ubrza prevoz robe sa jednim ili vie prevoznih
sredstava bez indirektnog prekrcaja,
opremljen ureajima pogodnim za brzo, sigurno i jednostavno
rukovanje, posebno pretovar sa jednog na drugo prevozno sredstvo,
izraen od postojanog materijala i dovoljno vrst,
otporan na vremenske prilike i prikladni za viestruku uporebu
izraen sa obimom od najmanje jednog metra kubnog.
U smislu problematike kojom se bavimo navodimo i sledee definicije kontejnera:
Generalno pojam kontejnera podrazumjeva: kutiju ili posudu koja omoguava
bri i sigurniji transport praktino svih vrsta roba.
Kontejner je manipulacijska prijevozna oprema, najee u obliku zatvorene
posude, koja slui za formiranje krupnih manipulativnih jedinica tereta u cilju
racionalizacije manipulacijskih i skladinih operacija.
"Kontejner je jedan od najsavremenijih sudova koji omoguava ukrupljavanje
tereta i odvajanje robe od transportno pretovarnog i prevoznog sredstva na
cjelom transportnom putu od proizvoaa do potroaa.
Slijedi poglavlje koje se bavi podijelom kontejnera.

2.1.4.2. Podjela kontejnera

Uoava se iroka lepeza karakteristika koja je pored subjektivnog stava posmatraa,

osobe koja vri podjelu, uslovljena i injenicom da postoji preko 20.000 tipova kontejnera.
Imajui prednje u vidu, kao i procjenjeni potrebni obim informaciji iz ove oblasi u nastavku
e se detaljnije razraditi najznaajnije navedene podjele, a pojedine e se i grupisati. No,
prethodno je data slika 2.11..
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page22

Podjela paleta data je u sklopu poglavlja 2.1.3.1., a u nastavku e se iznijeti uz isti

metodloki pristup i podjela kontejnera. Zavisno od karakteristika koje se posmatraju,
kontejneri se dijele prema:
Namjeni
Vrsti robe koja se u njima prevozi
Nosivosti
Vrsti materijala od kojeg su izgraeni
Vrsti konstrukcije
Mjestu korienja
Nainu prevoza
Vrsti ureaja kojima su opremljeni
Podobnostima i mogunstima pretovara i sl.

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Slika 2.11. Podjela kontejnera bazirana na evoluciji kontejnera

Na gornjoj slici prikazana je podjela kontejnera zasnovana na kontejnerima koji potiu od
paleta ili platform i standardizovanim ISO kotejnerima.
Podjela kontejnera prema namjeni
Najuoptenija podjela, razvrstavanje kontejnera po namjeni odnosi se na podjelu u dvije
osnovne grupe:
univerzalne kontejnere i
specijalne kontejnere.
Podjela kontejnera prema vrsti robe koja se u njima prevozi
Podjela kontejnera s obzirom na vrstu robe koja se u njima prevozi vri se na:
komadna
rifuzna
tena
Podjela kontejnera prema nosivosti
Uobiajna podjela kontejnera je na:
a) Male sa ukupnom masom do ~ 2,5 t, koji su bii paletama
b) Srednje sa ukupnom masom do ~ 10 t i
c) Velike ili teke sa ukupnom masom preko 10 t.
a) Mali kontejneri, podjela i namjena:

Poto se ovi kontejneri ne koriste u prekomorskom prevozu, pokuaji da se standardizuju

mali kontejneri nijesu izazvali ineters. Male kontejne najee posjeduju eljeznice u
Europi.
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page23

Mali kontejneri se djele na obine i specijalne. Specijalni kontejneri graeni su kao

otvoreni ili zatvoreni i primenjuju se samo za prevoz odreene vrste robe. Obini
kontejneri upotrebljavaju se uglavnom za transport lomljive robe koja je osetljiva na vlagu.
Djele se na:
1. Kategorija A unutranje zapremine od 1-1,2m3
2. Kategorija B unutranje zapremine od 1,2-2m3
3. Kategorija C unutranje zapremine od 2-3m3

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

b) Srednji kontejneri, podjela i namjena:

Srednjim kontejnerima se smatraju kontejneri korisne zapremine od 3-10 m3 i duine
manje od 6m i bruto teine 2,5 do 5 t. Zapremina srednjih kontejnera moe biti i do 21
8
m3. U ovu grupu ubrajaju se i tzv PA-kontejneri .
Kod transporta srednjih kontejnera se uglavnom primjenjuju sledee dvije tehnologije:
1. Tehnologija transporta srednjih kontenera bruto teine 2,5-5t
2. Tehnologija transporta PA-kontejnera
c) Veliki kontejneri, podjela i namjena:
Velikim kontejnerima u strukturi svih kontejnera zajedno pripada posebno mjesto i znaaj.
To je osnovni razlog zbog kojeg se pridaje panja ovoj grupi
kontejnera na
meunarodnom planu.To su kontejneri sa korisnom zapreminom veom od 10 m3 i
spoljanjom duinom veom od 6m. esto se nazivaju i transkontejneri. Ova vrsta
kontejnera naroito je pogodna za kombinovane i prevoze od vrata do vrata.
Za meukontinentalni transport upotrebljavaju se sledei kontejneri:
1. Univerzalni kontejneri za univerzalnu upotrebu, zatvoreni kontejneri sa
jednim ili vie otvora
2. Specijalni kontejneri
3. Kontejneri cistern
4. Kontejneri za prevoz vrstih materijala u prahu
5. Plato kontejneri bez nadgradnje
6. Plato kontejneri sa ogranienom nadgradnjom
7. Kontejneri za prevoz robe u vazdunom saobraaju
Za razliku od gabarita srednjih kontejnera, veliki kontejneri, uprkos pojavi odstupanja u
gabaritima, imaju standardne dimenzije koje se iskazuju u stopama.

Standardizaciju kontejnera zapoela je ASA (American Standards Association) i 1959. predloila

standardne dimenzije kontejnera:
8 stopa u irinu i visinu te 12, 17, 20, 24, 35 i 40 stopa u duinu.
8

Pod pojmom PA-kontejneri podrazumevaju se kontejneri koji su opremljeni ureajima za manipulisanje i koji se prevoze
na specijalnim eleznikim kolima opremljenim ureajima za privrivanje ove vrste kontejnera

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page24

Slika 2.12. Tipovi ISO kontejnera

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Godine 1961. ASA je prihvatila duine od 10, 20 i 40 stopa, te irine i visine od 8 stopa, kao
ameriki standard kontejnera. Sea Land Services i National Navigation Companv, dva pionira u
uvoenju kontejnerizacije, zadrali su za svoje potrebe kontejnere duine
35 stopa, odnosno 24 stope.

Danas su najvie u upotrebi ISO standardne dimenzije kontejnera. Kontejneri su svrstani

prema navedenoj meunarodnoj organizaciji u dvije osnovne grupe.
- Prva se grupa oznaava sa 1A, 1B, 1C, 1D, lE i 1F.
- Druga grupa se oznaava sa: 2A, 2B i 2C
Slijedi tabelarni prikaz ISO Kontejnera
Tabela 2.2. ISO Kontejner (IS0 668)

Nosivost prve grupe je 5 do 30 t, a druge 7 t. Duina je u rasponu od 1,52 do 12,2 m (5

do 40 stopa) za prvu grupu i 1,45 do 2,92 m za drugu. Karakteristike ISO Kontejnera
(ISO 668) date su u tabeli 2.2.
Podjela kontejnera prema vrsti materijala od kojeg su izgraeni
Materijali od kojih se rade kontejneri je raznolik. Najee je to:
Drvo,
metal,
plastika, ..

Page25

Podjela kontejnera prema Vrsti konstrukcije:

Klasini,
sklapajui,
samoistovarajui
Podjela kontejnera prema mjestu korienja:
Nacionalni,
meunarodni,
interkontinentalni
Podjela kontejnera prema nainu prevoza
direktni i
Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

kombinovani
Postoje jo mogunosti podjele prema: vrsti ureaja kojima su opremljeni; prema
podobnostima i mogunostima pretovara ...
Oznaavanje kontejnera
Oznaavanje kontejnera
ISO organizacija propisala je jedinstveni sistem oznaavanja kontejnera koji su prihvaeni
od strane svih glavnih svjetskih proizvoaa kontejnera (spremnika).
Ukupan kodni klju za oznaavanje kontejnera sadri oznaku vlasnika, zemlje, tip i
veliinu kontejnera, te serijski broj (6 cifara) i kontrolni broj (1 cifra). Prva cifra u kodnoj
oznaci tipa kontejnera oznaava posebnu grupu u koju kontejner spada (zatvoreni
kontejner, rashladni kontejner, tank kontejner).

Slijedi primejer oznake kontejnera po DIN EN ISO 6346 iz 1996. godine

Znaenje oznaka:
- NFIU - kodna oznaka vlasnika
- 491076 serijski broj
- 9 kontrolni broj
- 4 E veliina kontejnera
- G1 vrsta kontejnera
Konvencijom IMCO o sigurnosti kontejnera koja je donijeta 1972. godine pod nazivom
SCS utvreno je da se na svakom kontejneru nalaze ove oznake i podaci:
naziv zemlje koja je izdala potvrdu o sigurnosti;
datum izrade kontejnera;
identifikacijski broj;
najvea bruto teina i
doputena teina pri slaganju.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

Page26

Uz te podatke na kontejneru se nalaze i dopunske oznake:

naziv zemlje kojoj pripada kontejner;
oznaka vlasnika kontejnera;
posebne oznake vlasnika.
kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Tara kontejnera smije biti izmeu 15-20% od ukupne brutoteine, odnosno njihova je tara
izmeu 1,95 i 3,50 tona zavisno od veliine kontejnera i materijala od kojeg je izraen.
Osnovni materijali za izradu kontejnera su: elik, aluminijum, drvo i plastika. Najmanja
vrstoa i otpornost mora omoguiti slaganje kontejnera na pet spratova. Generalno se
moe rei da je nosiva konstrukcija kontejnera sanduk s pripadajuim nauglicama
za prihvatanje radi utovara, istovara, premejtanja i slaganja kontejnera.
Eksploataciona obiljeja kontejnera
Razvojem tehnologije prevoza sa primjenom paleta poboljavaju se i eksploataciona
obiljeja ovih transportnih ureaja. Kao elementi uporeenja izmeu kontejnera najee
se koriste:
nosivost,
volumen,
operativna povrina i
utovarno - istovarni elementi (otvori).
Nosivosti kontejnera, posebno kada je rije o neto i bruto nosivosti ima vaan znaaj9.
Kod iskorienja nazivne zapremine, oekuje se iskorienje vee od 80%. Iskoritenje
operativne povrine u funkciji je iskoritenja zapremine ali je osim toga i o tom
iskorienju potrebno voditi rauna.
Prethodno smo ve ukazali na injenicu da konteneri predstavljaju prirodni nastavak
razvoja paleta ka veim transportnim jedinicama. Poetak ovog razvoja je 1831. godina,
kada se na eleznikoj pruzi Liverpul-Manester razmiljalo o vagonima sa sanducima
koji se mogu smatrati preteom dananjih kontenera. Na slici 2.13 pokazan je kontejner
Britanskih eljeznica iz ranijeg vrijemena.

Slika 2.13. Britanski kontejner

Kriterijum neto prema bruto teini znai da na masu kontejnera kao transportnog ureaja moe otpasti 15-20% teine

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Page27

Dakle, eljeznice su bile inicijatori za uvoenje kontejnera u upotrebu, a vojne potrebe i

ratovi su pospijeile bri razvoj i vee korienje kontejnera. Ovo se prvenstveno odnosi
na Sjedinjene Amerike Drave koje, kao svijetska ekonomska i vojna sila neposredno
prije I svijetskog rata pa do danas, imaju potrebe za velikim prekomorskim transportima.
Na slici 2.13 pokazan je kontejner Britanskih eljeznica iz ranijeg vrijemena.

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

2.1.4.3. Kontejnerizacija u pomorstvu

U istoriji pomorstva 26. april 1956. godine oznaava se kao poetak kontejnerizacije.
Naime, tog dana u luci Newark, New Jersy, ukrcan je prvi kontejner na palubu
kontejnerskog broda preraenog (konvertiranog) tankera - IDEAL X, za luku Houston u
Texas-u. Na brodu je bilo 58 kontejnera, duine jedanaest i po metara, sloenih u dva
reda. McLean-ova firma dobila je ime Sea-Land Services, koja je postala poznata
meunarodna brodarska kompanija.
ovjek koji je svojim vizionarstvom preokrenuo dotadanju tehnologiju prevoza generalnih tereta
morem bio je Malcolm McLean , roen 1913. u malom mjestu Maxton, u saveznoj dravi
Nord Carolina.
Jednog jutra 1937. godine, Mr. McLean je stajao pored svog kamiona, ekajui da se s njega na brod
pretovari drvena graa. Koliko bi praktinije bilo , razmiao je MCLean, kada bi cijeli kamion, sa teretom
bilo mogue staviti na brod i negdje na drgoj strani okeana, kad brod pristine u nekoj od luka, teret jednostavno, istim
kamionom skinuti sa broda.. Tada nije nita mogao uiniti sa tom svojom idejom, ali nakon, prodaje svoje prevoznike
firme od 30 kamiona za 25 miliona dolara MC Lean je mogao kupiti brodarsko preduzee i dva tankera iz drugog
svjetskog rata i preurediti ih za prevoz kontejnera. McLean osniva firmu koja dobiva ime Sea-Land Services, koje je
postal poznata meunarodba brodarska kompanija.
Genijalnost njegove komercijalne zamisli ogleda se u potpuno novom pristupu i filozofiji prevoza koji se nudi
korisnicima, u kojem se kombinira nekoliko razliitih vidova prijevoza sa standardizovanim kontejnerom u kojem je
sloen teret, i u injenici da kompletan prevoz od ishodita do odredita prati jedan prijevozni dokument. Dotad je
prevoze tereta karakteriziralo nekoliko isprekidanih prijevoza razliitim vidovima transporta i uz nekoliko razliitih
prevoznih dokumenata, uz poveane trokove prekrcajnih manipulacija, este tete i krae tereta, vee trokove
pakovanjja robe, vee trokove osiguranja10

Godine 1957. prvi brod potpuno konvertiran za prevoz kontejnera u elijama (cellularized
spaces) bio je GATEWAY CITY. Njegov kapacitet iznosio je 226 kontejnera, a plovio je
izmeu luke Puerto Rico i luka u Meksikom zaljevu. U periodu izmeu 1958. godine i
1973. godine u SAD-u se na razvoj kontejnerizacije uloilo 7 i po milijardi USD. U to
vrijeme u Europi se pasivnije gledalo na razvoj nove tehnologije i neophodne pratee
infrastrukture.
Prvi redovni prekomorski kontenjerski servis za meunarodni kontenerski prevoz je
poeo sa radom 1961. godine i to izmeu istone obale Amerike i lokacija u Karibima,
Centralne i June Amerike. Proboj poslije sporog poetka je ostvaren pomou velikih
ulaganja u specijalne brodove, sa opremanjem lukih terminala sa odgovarajuom
opremom kao i raspoloivost kontejnera (nabavka ili lizing). Veliki broj pretovara
kontejnera je doveo do ekonomske eficijencije i brzog rasta trinog udijela. U ovom
kontekstu pretovarom se opisuje transfer ili promijena prevoznog sredstva drugim sa
vremenski ogranienim skladitenjem u kontejnerskom skladitu.

Page28

Dana 23. aprila 1966. godine brod FAIRLAND, kompanije SEA LAND, isplovio je iz Port
Elizabetha za Rotterdam, Grangemouth i Bremen s ukrcanih 226 kontejnera. Od tog
prelomnog trenutka razvoj kontejnerizacije tee ubrzano na svim vanijim pomorskim /
saobraajnim pravcima.

10

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012

Predmet: Integralni transport

Integralni transportni sistemi

Slika 2.14. Razvoj kontejnerskih brodova sobzirom na razvoj kontejnerskih luka

Page29

Na prethodnoj slici dat je prikaz razvoja kontejnerskih brodova koji se odvijao u

zavisnostiod razvoja
kontejnerskih luka, o emu e biti vie rjei u narednim
predavanjima.

Fakultet za mediteranske poslovne studije, Tivat

kolska 2011/2012