KPJ I NACIONALNO PITANJE

PISMO

CK KPJ V E S E L I N U MASLEI
2. novembra 1936.

. . . U p l a t f o r m i m o r a j a s n o i n e d v o s m i s l e n o d o i d o izraza r i j e senost da e se p r a v o s a m o o p r e d j e l j e n j a svih n a r o d a p o t o v a t i , t j . ne

s a m o p r a v o Srba, H r v a t a i Slovenaca n e g o i M a k e d o n a c a i C r n o g o r a c a ,
a isto t a k o p r a v o n a r o d a u V o j v o d i n i , B o s n i i H e r c e g o v i n i da o d l u i o
t o m e da li da sauva s v o j u r e g i o n a l n u samostalnost u f e d e r a t i v n o j
dravi.
T a k o e r treba istai p r a v a n a r o d n i h m a n j i n a : N i j e m a c a , M a a r a
i Albanaca na r a v n o p r a v n o s t .
R a z u m i j e se, u s a m o m N F S (ne m o r a s e t a k o z v a t i ) t r e b a d a b u d e
j e d i n s t v e n o s t p o g l e d a n a o v a dva o s n o v n a p i t a n j a :
1) f e d e r a t i v n a drava;
2) koliko federativnih jedinica (mislim sedam).
M e n i izgleda d a j e s r b i j a n s k a U O ( p a i j e d a n d i o n a r o d n o f r o n t o v a c a ) s p r e m n a da d a d e s l o b o d e H r v a t i m a i S l o v e n c i m a , a ostale n a r o d e
i p r o v i n c i j e o n a smatra s r p s k i m . S r p s k a b u r o a z i j a na n o v i r a f i n i r a n
nain eli da osigura s v o j u prevlast i h e g e m o n i j u n a d M a k e d o n c i m a i
Crnogorcima, nad n a r o d o m u Bosni i Hercegovini i Vojvodini.1
J. B. Tito, Sabrana djela, 3, 37.
USTANOVNI

KONGRES

KOMUNISTIKE

STRANKE

SLOVENIJE
Aprila 1937.

O B A V E Z S T I L O C. O. K. S. J.
A p r i l a 1937 se je v r i l U s t a n o v n i k o n g r e s K o m u n i s t i n e stranke
:Slovenije. N a t e m K o n g r e s u s o b i l e p r e t s t a v l j e n e n a j v a n e j e slovenske
organizacije stranke. N a K o n g r e s u s o b i l e enoglasno s p r e j e t i tile sklepi:
1) M a n i f e s t s l o v e n s k e m u n a r o d u ;
2) Pozdrav Izvrnemu odboru Komunistine Internacionale;
3 ) P o z d r a v C e n t r a l n e m u o d b o r u K o m u n i s t i n e stranke;
1 U pismu su prvi put u integralnom obliku izloeni pogledi na nacionalno
pitanje u Jugoslaviji. Pismo je potpisano sa Petar". Ideja o sedam federalnih jedinica nije vie ponovljena. Rezolucija i proglas novog CK KPJ (M. Gorki, J. Broz,
R. olakovi, S. ujovi i F. Leskoek), doneti u duhu Moskovskog savetovanja
u Izvrnom komitetu Kominterne avgusta 1936, sadravali su i stavove iz Pisma
CK KPJ Veselinu Maslei. Na pomenutom savetovanju je kritikovano rukovodstvo
KPJ to se uglavnom orijentisalo na stvaranje Narodnog fronta odozdo", umesto
da gradi saradnju sa graanskim snagama iz redova opozicije. Savetovanje je
istaklo i znaaj reorganizacije Jugoslavije kao demokratske federativne republike,
suprotno dotadanjoj politici njenog razbijanja. Pismo se u Sabranim djelima
J. B. Tita (tom 3, 37), naziva Pismo za Srbiju". Pismo je odgovor na pitanja koja
je krajem oktobra 1936. iz Beograda dostavio V. Maslea, imajui jo odranije
veze sa Adolfom Mukom, iji je pseudonim bio Petar", tako da ga je CK KPJ
iskoristio i ovom prilikom, s tim to se pod njime vodi Tito.

.384

4 ) P o z d r a v j u n a k e m u panskemu l j u d s t v u .
N a K o n g r e s u j e bil izabran Centralni o d b o r K o m u n i s t i n e stranke
S l o v e n i j e , ki s e s t o j i iz 58,5% delavcev, 16/?%> k m e t o v in o b r t n i k o v ter
25'% intelektualcev in nameencev. 2
Istorijski arhiv KPJ, tom II, 404.
OBAVJETENJE"

OSNIVAKOM

KONGRESU

KP

HRVATSKE
Avgusta 1937.

U junu mjesecu o v e godine odran je osnivaki kongres Komunist i k e stranke H r v a t s k e . N a n j e m u j e p o r e d o d l u k a o s m j e r n i c a m a budu e g rada p r i h v a e n p r o g l a s h r v a t s k o m n a r o d u i izabran C K K S H . Socij a l n i sastav C K : r a d n i k a 43,75%, s e l j a k a 12,50%, o b r t n i k a 6,25%; nam j e t e n i k a 18,75%, intelektualaca 18,75%. S k o n g r e s a je upuen pozd r a v p a n j o l s k o j n a r o d n o j vladi, b o r c i m a iz J u g o s l a v i j e u republikans k o j p a n i j i , g e n e r a l n o m sekretaru K o m u n i s t i k e internacionale drugu
Dimitrovu i CK KP Jugoslavije. U sljedeem b r o j u P r o l e t e r a " donije e m o niz lanaka o k o n g r e s u i n j e g o v o m z n a a j u . P r o g l a s i o d l u k e kongresa b i e tampani u z a s e b n o j brouri. 3
J. B. Tito, Sabrana djela, 3, 92.
PROGLAS

OSNIVAKOG KONGRESA KOMUNISTIKE

STRANKE HRVATSKE

ZA SLOBODNU

SUVERENU

KONSTITUANTU

B e z nacionalne r a v n o p r a v n o s t i n e m a opstanka d a n a n j o j d r a v n o j
z a j e d n i c i ; u g r o e n a je s l o b o d a i nezavisnost h r v a t s k o g i ostalih n a r o d a
Jugoslavije.
2 Osnivaki kongres KP Slovenije je odran izmeu 17. i 18. aprila 1937. u
ebinama. E. Kardelj, koji se vratio u Jugoslaviju iz Moskve, podneo je referat
0 razlozima za osnivanje KP Slovenije. Borba za federativno ureenje povezivana
je sa borbom protiv spoljne opasnosti. Upozoravano je da stvaranje KP Slovenije
nije smelo da dovede do slabljenja KPJ, ve do njenog jaanja. Za sekretara CK
KP Slovenije izabran je Franc Leskoek. U Proglasu osnivakog kongresa KP
Slovenije naglaava se da su budunost i opstanak slovenakog naroda mogui
jedino u slobodnom savezu sa bratskim narodima Jugoslavije u obliku savezne
drave; da se slovenaki narod ne moe odrei svog starog cilja, ujedinjene i
slobodne Slovenije, pri emu se misli na slovenake krajeve koji su ostali u Italiji i Austriji; da je slovenaka radnika klasa jedna treina slovenakog naroda
1 to njegov najsvesniji, najbolji i najorganiziraniji dio", zbog ega i nosi i povijesnu odgovornost za budunost slovenskog naroda".
3 KP Hrvatske je osnovana u noi izmeu 1. i 2. avgusta 1937. u Anindolu kod
Samobora. Pripreme za osnivanje KP Hrvatske sproveo je J. Broz Tito. Istaknut
je znaaj slobodno izabrane konstituante u borbi za nacionalnu ravnopravnost.
U Proglasu osnivakog kongresa KP Hrvatske nalazi se ideja da je KPJ bila
uvek za nacionalne slobode, ravnopravnosti i bratstva meu narodima", a na
drugoj strani, da izmeu radnikih interesa i pravih interesa hrvatskog naroda
nema i ne moe biti nesuglasica". (Istorijski arhiv KPJ, tom II, 410) Napadnuta
je frankovaka demagogija o nezavisnoj hrvatskoj dravi". Ukazano je da mrnja prema srpskom i drugim narodima Jugoslavije mogu da dovedu do novog
ropstva hrvatskog naroda. Za sekretara CK KP Hrvatske izabran je uro poljari. Meutim, opta osuda kolonizatorskih metoda srnske buroaziie" sa proterivanjem svih onih koloniziranih elemenata" pomou kojih su vladajue snage
ugnjetavale druge narode, nije uvek u politikoj praksi vodila uvaavanju socijalnih i klasnih merila.

25 J u g o s l a v i j a 19181988.

S a m o s l o b o d n i , r a v n o p r a v n i , sloni i z a d o v o l j n i n a r o d i Jugoslavije b i t i e v o l j n i i sposobni da suzbiju svaki p o k u a j v a n j s k e f a i s t i k e

i n v a z i j e i da o d b r a n e s v o j u nacionalnu s l o b o d u i nezavisnost.
S l o b o d n o izabrana i suverena K o n s t i t u a n t a je p o z v a n a da p r v i put a o d osnutka o v e d r a v e s t v o r i slobodni d e m o k r a t s k i s p o r a z u m i z m e u
naroda J u g o s l a v i j e , t j . d a sami n a r o d i s l o b o d n o u r e d e s v o j e m e u s o b n e
odnose i s v o j u dravnu z a j e d n i c u . F r a n k o v a k o - f a i s t i k a d e m a g o g i j a o
n e z a v i s n o j h r v a t s k o j d r a v i " , danas m o e s a m o da i z a z o v e rat i faistiki n a p a d a j , da p r e t v o r i nau d o m o v i n u u ruevine i da h r v a t s k o m
n a r o d u m j e s t o j e d n o g j a r m a n a m e t n e drugi, j o g o r i j a r a m R i m a i
Berlina. U t o m c i l j u o n a iri ovinistiku m r n j u m e u n a r o d i m a Jug o s l a v i j e a n a r o i t o p r e m a s r p s k o m n a r o d u i n a s t o j i da o m e t e b r a t s k i
sporazum meu n j i m a . . .
P o s e b n a r a d n i k a stranka n e znai c i j e p a n j e h r v a t s k i h r e d o v a , n e
znai s l a b l j e n j e b o r b e h r v a t s k o g n a r o d a . Ba n a p r o t i v , t o znai organiz o v a n j e j e d n o g d i s c i p l i n i r a n o g inioca u b o r b i za p r a v a h r v a t s k o g naroda, u b o r b i p r o t i v f a i z m a i rata, za m i r , za s l o b o d u i d e m o k r a c i j u . . . 4
Istorijski arhiv KPJ, tom II, 409412.

P E T A Z E M A L J S K A K O N F E R E N C I J A SKOJ-a O J E D I N S T V U
RADNICKE I RADNE OMLADINE I ORGANIZACIONIM PITANJIMA
NAEG SAVEZA
Leto 1939.
II
R a z v i t a k naeg S a v e z a n i j e u t o k u z a d n j i h g o d i n a iao n o r m a l n i m
putem. Z a t o j e r a z l o g u p r v o m redu u i n j e n i c i d a o d m a h p o s l e V I kongresa K o m u n i s t i k e o m l a d i n s k e internacionale S K O J n i j e p r a v i l n o p o e o
da p r o v o d i n j e g o v u l i n i j u . U m e s t o l i k v i d a c i j e sektakih k r u o k a i prelaska na o r g a n i z o v a n i m a s o v n i r a d S K O J je b i o l i k v i d i r a n kao sam o s t a l n a o r g a n i z a c i j a . O v a j p o s t u p a k u p o t p u n o j p r o t i v n o s t i sa linij o m V I k o n g r e s a b i o j e d e l o n e p r i j a t e l j a k o j i s u tada j o bili zamaskirani u n a o j P a r t i j i : G o r k i a , M u k a , i slinih, i u m n o g o m e je ote a o d a l j i r a z v i t a k naeg S a v e z a unevi zabunu u n j e g o v e r e d o v e i prouz r o k o v a v i razna s k r e t a n j a . S r e d i n o m 1937. g o d i n e K P J je p r i s k o i l a u
p o m o SKOJ-u i o d tada, u z p o m o n j e n u i p o m o K O I , o t p o e o j e r a d
n a o r g a n i z a c i j i naeg Saveza i b o r b a z a l i n i j u V I k o n g r e s a , i j e p r a v e
z n a a j n e rezultate b e l e i m o u z a d n j e d v e godine.
K a d a k a e m o d a j e l i k v i d a c i j a s k o j e v s k i h o r g a n i z a c i j a , izvrena
1936, bila gruba p o g r e k a i d e l o n e p r i j a t e l j a , ne s m e se to shvatiti k a o
t e n j a d a o b n o v i m o nain i o r g a n i z a c i o n u emu naeg Saveza p r e V I
kongresa, da o b n o v i m o sistem rada k o j i je b i o sektaki i ista k o p i j a
P a r t i j e . O d tada, s p r o v o d e i p r a v i l n u l i n i j u K O I , na S a v e z j e p r e v a l i o
v e j e d a n dosta dug put i k o m u n i s t i k i o m l a d i n c i danas su, u v a n i j i m
4 Naglaavalo se da stvaranje KP Hrvatske ne znai razbijanje KPJ, odnosno dovoenje u pitanje osnovnog organizacionog principa na kome je ona
poivala demokratskog centralizma. Sve komunistike organizacije, nezavisno
od novog statusa KP Slovenije i KP Hrvatske bile su i ostale deo nerazdeljive
jedinstvene KPJ, dune da se povinuju odlukama veine u skladu sa principom
demokratskog centralizma, a u samoj organizaciji KPJ nisu imale vea prava
u odnosu na druge pokrajinske partijske organizacije.

.386

centrima, okupljeni oko P a r t i j e i linije naeg Saveza. Na dananjoj etapi razvitka SKOJ-a u jednu masovnu revolucionarnu organizaciju radne omladine to je naa perspektiva potrebno je, u organizacionom pogledu: osigurati nae rukovodstvo radom komunistikih omladinaca u legalnim masovnim organizacijama bez stvaranja sektakih nelegalnih kruoka i elija staroga tipa, i organizovati n j i h o v o vaspitanje
u duhu marksizma-lenjinizma na to legalniji nain. Na taj e nain
komunistika omladina., okupljena oko nae Partije i linije CK SKOJ-a,
uz punu pomo partijskih organizacija njenim rukovodstvima i elom
radu, uspeno sprovesti svoje zadatke. Iskustvo u naem radu ve potvruje pravilnost ovakvog rada.
Komunistiki omladinci moi e pravilno da rade samo onda ako
budu naoruani
teorijom
proletarijata marksizmom-lenjinizmom.
Zadatak je naeg Saveza da uz p o m o P a r t i j e organizuje vaspitanje i
podizanje naih kadrova i to irih slojeva antifaistike omladine u
duhu marksizma-lenjinizma. Mladi komunisti m o r a j u postati optekulturno i politiki pravilno vaspitani ljudi i u tu svrhu n a j b o l j e e posluiti Istorila saveza* komunistike partije (boljevika) izala ve na sva
tri naa jezika, u k o j o j je na omladini pristupaan i jedinstven nain
iznesen postanak, borba i pobede boljevike teorije i prakse. to b o l j e
prouavanje i proiravanje ove divne knjige, tog pravog udbenika mladih, bie merilo politike zrelosti i aktivnosti celog naeg Saveza.
Posebnu panju valja obratiti politici kadrova u omladinskom
radu. Na Savez raspolae danas sa dve vrste kadrova: jedni su kadrovi
uli u pokret u doba vojno-faistike diktature, provereni u borbi za
liniju, u svakodnevnom radu, na policiji i u zatvorima. Ovi kadrovi imaju politikog iskustva, provereni su i vrsti i predstavljaju ponos naeg
Saveza. Drugi su novi kadrovi, nikli iz masovnog pokreta u zadnje dve-tri godine: kadrovi bez toliko iskustva i znanja, ali sa ivim oseanjem
za novo, povezani sa svakodnevnim ivotom i potrebama mladih. U naem radu treba dovesti u harmoninu saglasnost stare i nove kadrove,
k o j i e, zajedniki, dopunjujui se, najuspenije izvriti zadatke u radu
sa svim omladinskim borcima.
U redovima komunistikih omladinaca nije bilo i jo danas
nema d o v o l j n o principijelne jasnoe i budnosti prema aktivnosti neprijatelja, u p r v o m redu trockistikih bandita i njihovih pomagaa. Samo se tako moe objasniti druga aktivnost i sabotaa takvih elemenata
na univerzitetima u Zagrebu i L j u b l j a n i i kod enske omladine u Beogradu. Pored toga, razni antipartijski elementi i banditi bivih levih i
desnih frakcionaa, k o j i svojim razornim radom slue reakciji i faistiko-imperijalistikim osvajaima, pokuavaju da razbiju omladinsku
borbu i iskoriste na Savez u svoje svrhe. Iz svih tih razloga potrebno je
energino likvidirati svaki liberalizam prema trockistima i n j i h o v i m
pomagaima svih vrsta i svakodnevno, na radu, objanjavati omladini
njihovu sutinu i metode, demaskirajui ih i privlaei svu naprednu
omladinu u borbu protiv tih najogavnijih agenata meunarodne i jugoslovenske reakcije.
U svome radu na Savez je naiao na punu potporu CK Komunistike partije Jugoslavije, k o j i danas, kada su iz redova nae drage i
junake Partije izbaeni skriveni agenti i neprijatelji i frakcionai svih
vrsta, vodi na pokret novim pobedama. CK K P J preduzeo je i mere da
* Treba da pie Svesavezne.
25*

s v e p a r t i j s k e o r g a n i z a c i j e l i k v i d i r a j u s v o j u n e m a r n o s t u p o g l e d u omlad i n s k o g rada. N a Savez p o n o s a n je to [ j e ] u p r o l i m g o d i n a m a tekih

iskuenja, i p o r e d svih udara i p o k u a j a n e p r i j a t e l j a , o s t a o v r s t o i nep o k o l e b i v o n a strani K o m u n i s t i k e p a r t i j e . N a n j e n o j strani, o k u p l j e n i
o k o s v o g C K k o m u n i s t i k i o m l a d i n c i nastavie s v o j u b o r b u z a p r a v a
m l a d i h , p r o t i v f a i z m a i i m p e r i j a l i s t i k o g rata, za socijalizam. 5
A-CKSKJ, Fond CK SKOJ-a, 19391; Kongresi, konferencije i sednice
centralnih organa SKOJ-a (19251941) (priredili: SI. Cvetkovi, M.
Vasi), Beograd, 1983, 364369.

IZ REZOLUCIJE V K O N F E R E N C I J E KPJ
Oktobra 1940.
. . . U o v i m s u d b o n o s n i m d a n i m a i m p e r i j a l i s t i k o g o s v a j a n j a , kada se g r u b o m s i l o m u n i t a v a j u ostaci s l o b o d e i n e z a v i s n o s t i m a l i h nar o d a i pekulie u g n j e t e n i m n a r o d i m a p o j e d i n i h z e m a l j a za p o s t i g n u e
s v o j i h o s v a j a k i h c i l j e v a , p r e d nau P a r t i j u s e p o s t a v l j a u j o o t r i j e m
o b l i k u j e d n a od n a j v a n i j i h i aktuelnih zadaa b o r b a za nacionalnu
ravnopravnost ugnjetenih naroda i nacionalnih m a n j i n a Jugoslavije:
a) b o r b a za r a v n o p r a v n o s t i s a m o o d r e e n j e m a k e d o n s k o g n a r o d a
p r o t i v u g n j e t a v a n j a od strane srpske b u r o a z i j e , ali u i s t o v r i j e m e i
uporno raskrinkavanje talijanskih i bugarskih imperijalista i njihovih
agenata, k o j i , isto t a k o , p u t e m d e m a g o k i h o b e a n j a h o e d a p o d j a r me makedonski narod;
b) borba za ravnopravnost i samoodreenje crnogorskog naroda,
ali u isto v r i j e m e odluna b o r b a p r o t i v v o d s t v a f e d e r a l i s t a , k o j e p o m o u talijanskih imperijalista priprema novi j a r a m crnogorskom narodu;
c) b o r b a za s l o b o d u i r a v n o p r a v n o s t arnautskih m a n j i n a na K o sovu, u M e t o h i j i i Sandaku, a u i s t o v r i j e m e i b o r b a p r o t i v t a l i j a n s k i h agenata k o j i u t i m k r a j e v i m a n a s t o j e r a z n i m o b e a n j i m a o b m a n u t i
u g n j e t e n e A r n a u t e i" i z a z v a t i ratni sukob u t o m d i j e l u J u g o s l a v i j e ;
d ) b o r b a p r o t i v k o l o n i z a t o r s k i h m e t o d a srpske b u r o a z i j e u t i m
o b l a s t i m a i p r o t j e r i v a n j e svih o n i h k o l o n i z i r a n i h e l e m e n a t a p o m o u koj i h srpska b u r o a z i j a u g n j e t a v a m a k e d o n s k e , arnautske i d r u g e n a r o d e ;
e) b o r b a za s l o b o d u i r a v n o p r a v n o s t m a a r s k i h , rumunskih, n j e makih i drugih nacionalnih manjina u V o j v o d i n i , a u isto v r i j e m e i
s Na Petoj zemaljskoj konferenciji SKOJ-a, jula 1939, prema navedenoj zbirci
dokumenata, za lanove CK SKOJ Jugoslavije izabrani su: Ribar Ivan, Vresko (Vilko), Bobnar Stanko (Berkovi), Mamula (Duja), Borivoj (Dobrivoje Radosavljevi),
Mates Leo, Vlahovi Veljko (Vlasov I. P.) (Isto, 370). Tada je reeno da je Beogradski univerzitet uspeo da okupi sve studente antifaiste. Ugljea Danilovi kae da
je Beogreliski univerzitet po broju studenata bio najjai, a po sastavu jugoslovenski u pravom smislu te rijei. Na njemu su studirali studenti iz svih dijelova zemlje: iz Srbije, Hrvatske, Crne Gore, Makedonije, veeg dijela Bosne i Hercegovine. Bili su to studenti iz siromanih krajeva, to nije bilo bez uticaja na
njihova politika opredjeljenja. Meu nama su bile zastupljene sve jugoslovenske nacionalnosti i narodnosti. Bilo je i neto bugarskih emigranata. Zajednika borba, idejni i politiki rad bili su temelj velikog jedinstva i prevazilaenja nacionalnih i vjerskih razlika."
(U. Danilovi, Sjeanja, I, Beograd,
1987). Za savremenu istoriografiju od naroitog znaaja su Danilovieva kazivanja o revolucionarnom pokretu na Univerzitetu u Beogradu iz kojih se na
jasan nain moe videti njegovo irenje, intenzitet akcija, borbeno prekaljivanje
i visoki nivo ideoloke svesti, pre nego to je dolo do ozdravljenja Partije u
celini i pojave novih rukovodeih kadrova u SKOJ-u.

.388

b o r b a p r o t i v p o k u a j a maarskih, n j e m a k i h i d r u g i h r e a k c i o n a r a da
p o m o u i m p e r i j a l i s t i k o g o s v a j a k o g rata t o b o e r i j e e n a c i o n a l n o pitanje u tim i ostalim oblastima;
f ) b o r b a p r o t i v p o k u a j a srpske i h r v a t s k e b u r o a z i j e d a meus o b n o d i j e l e B o s n u i H e r c e g o v i n u i ne p i t a j u i n a r o d e tih oblasti. Mi
k o m u n i s t i s m a t r a m o da n a r o d i B o s n e i H e r c e g o v i n e treba da se s a m i
s l o b o d n o o p r i j e d j e i e i nau r j e e n j e za u r e e n j e u t i m o b l a s t i m a p u t e m
a u t o n o m i j e i slino;
g) b o r b a za istinsko r j e e n j e n a c i o n a l n o g p i t a n j a H r v a t a i Slovenaca, a p r o t i v z l o i n a k o g d o g o v a r a n j a i s p o r a z u m i j e v a n j a i z m e u srpske, h r v a t s k e i slovenake b u r o a z i j e na raun r a d n o g n a r o d a tih pok r a j i n a .. . 6
Izvori za istoriju Saveza komunista Jugoslavije, Peta zemaljska konferencija KPJ, tom I, knj. 10, Beograd, 1980, 2389.

6 Peta
zemaljska konferencija KPJ potvrdila je dotadanju liniju KPJ
u oblasti nacionalnog pitanja. Perspektiva nacionalnog osloboenja se videla u borbi protiv vladajue buroazije i njenog vezivanja sa Nemakom i
Italijom. Konferencija je donela odluku da se partijska organizacija Kosova
i Metohije izdvoji iz pokrajinske organizacije Crne Gore i organizuje kao partijska organizacija neposredno povezana s CK KPJ. Na Petoj zemaljskoj konferenciji kritikovani su ovinistiki istupi Metodija atorova arla, koji je napadao sve srpske koloniste u Makedoniji, nezavisno od njihovog socijalnog bia
i politikog opredeljenja.

.389