TRNG I HC VINH

TRUNG TM O TO T XA V QUAN H DOANH NGHIP

PGS.Ts. Nguy n L

ng B ng

(ch bin)

GIO TRNH

PHNG PHP NGHIN CU

KHOA HC KINH T

Ngh An 2011

TRNG I HC VINH
TRUNG TM O TO T XA V QUAN H DOANH NGHIP

PGS.Ts. Nguy n L

ng B ng

(ch bin)

GIO TRNH

PHNG PHP NGHIN CU

KHOA HC KINH T

Ngh An - 2011

CHNG I
Khoa hc v nghin cu khoa hc
1. Khoa hc v lch s pht trin ca khoa hc
a.

Khi nim khoa hc

Khoa hc l h thng tri thc c h thng ho, khi qut ho t thc

tin v c thc tin kim nghim, n phn nh di dng lgc, tru
tng v khi qut nhng thuc tnh, nhng cu trc nhng mi lin h bn
cht v nhng mi quan h t nhin, x hi v t duy. Khoa hc bao gm h
thng tri thc v nhng bin php tc ng c k hoch ca th gii xung
quanh n nhn thc v s bin i th gii phc v cho li ch ca con
ngi. Khoa hc l khi nim rt phc tp nhiu mc khc nhau ca
qu trnh tch cc nhn thc hin thc khch quan v t duy tru tng.
Trong lch s pht trin ca khoa hc c nhiu quan im nim khc nhau
v khoa hc, nhng nh ngha v khoa hc c nhiu ngi nht tr l:
Khoa hc l h thng nhng tri thc v cc quy lut ca t nhin, x hi v
t duy c tch lu trong lch s.
Khoa hc c ngun gc t thc tin lao ng sn xut, nhng hiu bit
ban u c tn ti di dng kinh nghim. Tri thc kinh nghim l nhng
hiu bit c tch lu mt cch ngu nhin trong i sng hng ngy nh
con ngi hnh dung c s vt, bit phn ng trc t nhin, bit ng
dng trong quan h x hi. Tuy cha i sau vo bn cht s vt, song nhng
tri thc kinh nghim lm c s cho s hnh thnh cc tri thc khoa hc. Tri
thc khoa hc l nhng hiu bit c tch lu mt cch h thng v c
khi qut ho nh hot ng nghin cu khoa hc. N khng phi l k tc
n gin ca tri thc kinh nghim m l s khi qut ho thc tin s kin
ngu nhin, ri rc thnh h thng kin thc bn cht v cc s vt hin
tng. Cc tri thc khoa hc c t chc trong khun kh cc b mn khoa
3

hc. Khoa hc ra i t thc tin v vn ng, pht trin cng vi s vn

ng, pht trin ca thc tin. Ngy ngay khoa hc tr thnh lc lng sn
xut trc tip, thm ch n cn vt ln c thc tin hin c. Vai tr ca
khoa hc ngy cng gia tng v tr thnh ng lc trc tip ca s pht
trin kinh t x hi.
Tri th khoa hc l mt qu trnh nhn thc, tm ti, pht hin cc quy
lut ca s vt, hin tng v vn dng cc quy lut to nn nguyn l
cc gii php tc ng vo cc s vt hoc hin tng nhm bin i trng
thi ca chng. Khoa hc ch tm thy chn l khi p dung c cc l
thuyt ca mnh vo thc tin mt cch c hiu qu. Khoa hc l mt hnh
thi thc x hi mt b phn hp thnh ca thc x hi. N tn ti
mang tnh cht c lp tng i v phn bit vi cc hnh thi thc x hi
khc i tng, hnh thc phn nh v mang mt chc nng x hi ring
bit. Nhng n c mi quan h x hi a dng v phc tp vi cc hnh thi
thc x hi khc, tc ng mnh m n chng. Ngc li cc hnh thi
thc x hi khc nh hng n s pht trin ca khoa hc, c bit i vi
s truyn b, ng dng ca tin b khoa hc vo sn xut v i sng.
Khoa hc l mt hot ng mang tnh ngh nghip x hi c th, l
hot ng sn xut tinh thn m sn phm ca n ngy cng tham gia mnh
m v y vo mi mt ca i sng x hi, c bit l sn xut vt cht
thng qua s i mi hnh thc, ni dung trnh k thut, cng ngh v lm
thay i chnh c bn thn con ngi trong sn xut. Xut pht t x hi
yu cu to ra cho khoa hc mt i ng nhng ngi hot ng chuyn
nghip c trnh chuyn mn nht nh, c phng php v lm vic theo
yu cu ca tng lnh vc khoa hc.
b.

S pht trin ca khoa hc

Thi c i, cng c lao ng sn xut cn n gin, x hi loi ngi cn

s khai, nhng tri thc tch lu c ch yu l tri thc kinh nghim. Thi
k ny trit hc l khoa hc duy nht cha ng tch hp nhng tri thc ca
khoa hc khc nhau nh: c hc, tnh hc, thin vn hc. Qu trnh pht
trin ca khoa hc din ra theo 2 xu hng, xu hng th nht l s tch
hp nhng tri thc khoa hc thnh h thng chung, xu hng th hai l s
phn lp cc tri thc khoa hc thnh nhng ngnh khoa hc khc nhau.
Trong tng giai on pht trin ca lch s, tu theo nhng yu cu pht
trin ca x hi m xu hng ny hay khc ni ln chim u th.
Thi trung c, Ch ngha duy tm thng tr x hi, khoa hc thi k ny
b gio hi bp nght, nn khoa hc chm pht trin, vai tr ca khoa hc
i vi x hi rt hn ch, khoa hc tr thnh ti t ca thn hc.
Thi k tin t bn ch ngha, khong th k XV XVIII, thi k Phc
Hng, l thi k tan r ca quan h sn xut phong kin, giai cp t sn
bc vo vic xc lp a v ca mnh trn v i lch s. S pht trin ca
ch ngha t bn thc y s pht trin ca khoa hc. S pht trin ph
v t duy siu hnh thay vo l t duy bin chng; khoa h c s thm
nhp vo nhau to thnh mn hc khoa hc mi nh: Ton l, ho sinh, sinh - a, ho l, ton kinh t,...
Thi k cch mng khoa hc k thut hin i ( t u th k XX n
nay). Thi k ny cch mng khoa hc v k thut pht trin theo hai
hng: Tip tc hon thin v nng cao nhn thc ca con ngi trong
nghin cu v kt cu khc nhau ca vt cht, khoa hc i su vo tm hiu
th gii vi m v hon thin cc l thuyt v nguyn t, v in, sng,
trng,... v nghin cu s tin ho ca v tr. Chuyn kt qu nghin c
vo sn xut mt cch nhanh chng ng thi ng dng ca chng mt cch
c hiu qu vo i sng x hi.
5

c im ni bt ca thi k ny l khoa hc tr thnh lc lng sn

xut trc tip, tr thnh tin , im xut pht cho nhiu ngnh sn xut vt
cht mi. Song s pht trin nhanh chng ca khoa hc cng lm ny sinh
nhiu vn nh mi sinh, mi trng, bo v v khai thc ti nguyn,....V
vy cn quan tm y mi quan h gia khai thc v ti to ti nguyn
lm cho s pht trin ca khoa hc gn b hi ho vi s pht trin ca mi
trng sng ca con ngi.
c. Phn bit khoa hc, k thut v cng ngh
Khoa hc l h thng kin thc v mi quy lut ca t nhin, x hi v
t duy, v bin php tc ng vo th gii xung quanh, n s nhn thc v
lm bin i th gii l phc v cho li ch ca x hi
Cc tiu ch nhn bit mt b mn khoa hc l:
-

C mt i tng nghin cu l bn thn s vt hin tng c t

trong phm vi quan tm ca cc b mn khoa hc.

-

C h thng l thuyt gm nhng khi nim, phm tr, quy lut nh

lut, nh l , nguyn tc... H thng l thuyt ca mt mn khoa hc thng

c hai b phn: B phn ring c trng cho mn khoa hc v b phn
k tha t cc khoa hc khc.
-

C phng php lun ca b mn khoa hc bao gm 2 b phn,

phng php lun ring v phng php lun thm nhp cc b mn khoa
hc khc.
-

C mc ch ng dng: Do khong cch gia khoa hc v i sng

ngy cng rt ngn m con ngi dnh nhiu quan tm ti mc ch ng

dng. Tuy nhin, trong nhiu trng hp, ngi nghin cu cha bit c
mc ch ng dng ( Chng hn nghin cu c bn thun tu) v vy khng
nn vn dng mt cch may mc tiu ch ny.
K thut
6

k thut l bt k kin thc kinh nghim hoc k nng c tnh cht h

thng hoc thc tin c s dng cho vic ch to sn phm hoc p
dng vo qu trnh sn xut, qun l hoc thng mi, cng nghip hoc
cc lnh vc khc nhau trong i sng x hi.
Ngy nay, thut ng k thut mang ngha hp hn, n ch nhng yu t
vt cht v vt th chng hn nh my mc thit b v s tc nghip, vn
hnh ca con ngi.
Cng ngh
Cng ngh c mt ngha tng hp v bao hm mt trong nhng hin
tng mang c trng x hi: tri thc, t chc, phn cng lao ng, qun
l,... V vy ni n cng ngh l ni n phm tr x hi, mt phm tr phi
vt cht. Cng ngh gm bn b phn: k thut, thng tin, con ngi, t
chc. Cc nh x hi hc xem xt cng ngh nh mt thit ch x hi quy
nh s phn cng lao ng x hi, c cu cng ngh v cng nghip.
C th so snh v mt ngha khoa hc v cng ngh (cng ngh
c xc nhn qua th nghim c kim chng l khng cn ri ro v
mt k thut thc hin ngha l qua giai on nghin cu bc vo giai
on vn hnh n nh, iu kin kh thi v mt k thut chuyn giao
cho con ngi s dng. So snh cc c im khoa hc v trnh by trong
cun phng php lun nghin cu khoa hc ca V Cao m.
Bng 1. So snh cc im ca khoa hc v cng ngh
T

Khoa hc

Cng ngh

Lao ng linh hot v sng to

Lao ng b nh khun

cao
2

theo quy nh

Hot ng khoa hc lun i

Hot ng cng ngh c

mi, khng lp li

lp li theo chu k

Nghin cu khoa hc mang tnh

xc sut

iu hnh cng ngh mang

tnh xc nh

C th mang mc ch bn thn

C th khng mang tnh t

thn

Pht minh khoa hc tn ti mi

mi vi thi gian

Sng ch cng ngh tn ti

nht thi v b dit vong theo
lch s tin b k thut

Sn phm kh c nh hnh
trc

Sn phm c nh hnh
theo thit k

Sn phm mang c trng thng

tin

c trng sn phm tu
thuc vo o vo

Cng cn nhn mnh thm rng:

-

Khoa hc lun hng ti tm ti tri thc mi

Cng ngh lun tm ti quy trnh ti u

d. Phn loi khoa hc

Phn loi khoa hc l ch ra nhng quan h tng trng h tr gia cc

ngnh khoa hc trn c s nhng nguyn tc xc nh: l s phn chia cc
b mn khoa hc thnh nhng nhm b khoa hc theo cng mt tiu thc
no nhn dng cu trc ca h thng tri thc, xc nh v tr ca mi
b mn khoa hc trong h thng tri thc, ng thi ly lm c s xc
nh con ng i n khoa hc: l ngn ng quan trng cho cuc i thoi
v nghin cu khoa hc, thng tin, t liu, phn ngnh o to, t chc v
qun l khoa hc, hoch nh chnh sch khoa hc...
-

Phn loi khoa hc cn tun theo cc nguyn tc:

+ Nguyn tc khch quan quy nh vic phn loi khoa hc da vo cc

c im ca i tng nghin cu ca tng b mn khoa hc v qu trnh
8

vn ng, pht trin theo tng b mn khoa hc gn vi yu cu ca

thc tin, khng c tch ri khoa hc vi i sng.
+ Nguyn tc phn loi i hi phn loi khoa hc phi theo tin trnh
pht trin ca i tng nhn thc ca khoa hc v mi lin h bin chng,
chuyn tip ln nhau gia chng.
-

Tu theo mc ch nhn thc hoc mc ch s dng m c nhiu

cch phn loi khoa hc. Mt cch phn loi da trn mt tiu thc c
ngha ng dng nht nh.
Trong lch s pht trin ca khoa hc c nhiu cch phn loi khc nhau:
Cch phn loi ca Aristt (384 322 thi Hi Lp c i) theo mc ch
ng dng khoa hc c 3 loi: Khoa hc l thuyt gm: Siu hnh, vt l hc,
ton hc,...vi mc ch tm hiu thc ti. Khoa hc sng to gm tu t, th
php, bin chng php vi mc ch sng to sn phm. Khoa hc thc hnh
gm: o c hc, kinh t hc, chnh tr hc, s hc,...vi mc ch hng
dn i sng.
Cch phn loi ca Cc Mc: C 2 loi
+ Khoa hc t nhin: C i tng l cc dng vt cht v cc hnh thc
vn ng ca cc dng vt cht c th hin trong gii t nhin cng
nhng mi lin h v quy lut gia chng nh: C hc, ton hc, sinh vt
hc,...
+ Khoa hc x hi hay khoa hc v con ngi: c i tng l nhng
sinh hot ca con ngi, nhng quan h x hi ca con ngi cng nh
nhng quy lut, nhng ng lc pht trin ca x hi nh: s hc, kinh t
hc, trit hc,.....
Cch phn loi ca B.M Kdrv trong trit hc bch khoa ton th
NXB bch khoa ton th Lin X Matxitcva 1964, c cc loi:
+ Khoa hc trit hc: Bin chng pht, lgc hc....
9

+ Khoa hc ton hc: Logc ton hc v ton hc thc hnh ( Ton hc

bao gm c iu kin hc)
+ Khoa hc t nhin v khoa hc k thut: C hc v c thc nghim;
Thin vn hc v du hnh v tr;;Vt l thin vn; Vt l hc; Ho l; L
ho v l k thut; Ho hc v khoa hc quy trnh ha k thut vi luyn
kim. Ho a ch; a cht hoc v cng nghip m; a l hc; Ho sinh
hc; Sinh hc v khoa hc nng nghip; Sinh l hc ngi v y hc; Nhn
loi hc
+ Khoa hc x hi: Lch s, kho c hc, nhn chng hc, a l kinh t,
thng k kinh t x hi...
+ Khoa hc v h tng c s v thng tng kin trc: Kinh t chnh tr
hc; Khoa hc v nh nc php quyn; Lch s ngh thut v ging dy
ngh thut; Ngn ng hc; Tm l hc v khoa hc s phm; Cc khoa hc
khc.
UNETCO: phn loai theo i tng nghin cu ca khoa hc, c nm
nhm
-

Nhm khoa hc t nhin v khoa hc chnh xc

Nhm cc khoa hc k thut v cng ngh

Nhm cc khoa hc v sc kho (Y hc)

Nhm cc khoa hc nng nghip

Nhm cc khoa hc x hi v nhn vn

Phn loi theo c cu ca h thng kin thc hoc chng trnh o to c:

-

Khoa hc c bn.

Khoa hc c s ca chuyn ngnh.

Khoa hc chuyn ngnh (Chuyn mn)

Ngoi cc cch phn loi k trn, cn c nhng cch tip cn phn loi
khoa hc khc nh: phn loi theo ngun gc hnh thnh khoa hc; phn loi
10

theo mc khi qut ca khoa hc; phn loi theo tnh tng lin gia cc
khoa hc...
Mi cch phn loi khoa hc da trn mt tiu thc ring c ngha ng
dng nht nh, nhng iu ch ra c mi lin h gia cc khoa hc, l c
s nhn dng cu trc ca h thng tri thc khoa hc, s pht trin ca
khoa hc lun dn n s ph v ranh gii cng nhc trong phn loi khoa
hc, do mi cch phn loi (bng phn loi) cn c xem nh h thng
m, phi lun lun c b sung v pht trin.
2. Nghin cu khoa hc
Nghin cu khoa hc l mt qu trnh nhn thc chn l khoa hc, l mt
hot ng tr tu c th; n tun theo nhng quy nh chung nht ca s
nhn thc, tun theo nhng quy lut sng to khoa hc v tun theo nhng
quy lut chung ph bin ca lgc nghin cu mt ti khoa hc ni ring,
ng thi nghin cu khoa hc cng chu s chi phi ca nhng quy lut c
th ca vic nghin cu i tng, chu s chi phi ca tnh cht ring ca
i tng nghin cu.
Thnh tu ca nghin cu khoa hc l do cng trnh nghin cu c th
vun p nn, hiu qu ca mt cng trnh l thuyt hay thc nghim ph
thuc vo vic t chc, iu kin v iu chnh ti u lgc ca cng trnh
nghin cu khoa hc .
a.

Nghin cu khoa hc l g?

Nghin cu khoa hc l qu trnh nhn thc chn l khoa hc, mt hot

ng tr tu c th bng phng php nghin cu nht nh tm kim,
ch ra mt cch chnh xc v c mc ch nhng iu m con ngi cha
bit n (hoc cha bit y ) tc l to ra sn phm di dng tri thc
mi c gi tr mi v nhn thc hoc phng php.
-

Nghin cu khoa hc l qu trnh nhn thc hng vo:

11

Khm ph nhng thuc tnh c bn ca s vt hin tng, pht hin cc

quy lut vn ng vn c ca s vt hin tng trong t nhin v x hi
nhm pht trin nhn thc v th gii khoa hc.
-

Nghin cu khoa hc l hot ng tr tu sng to gp phn ci thin

hin thc:
+ Vn dng quy lut sng to cc gii php tch cc vo s vt, hin
tng
+ To dng cc nguyn tc hon thnh cc nguyn l hon ton mi v
cng ngh nhm phc v cho cng cuc ch bin vt cht v thng tin.
Vy bn cht ca nghin cu khoa hc l hat ng sng to ca cc nh
khoa hc nhm nhn thc th gii to ra h thng tri thc c gi tr s
dng vo ci to th gii.
b.

Chc nng ca nghin cu khoa hc

Hai mc ch c bn ca nghin cu kho hc: nhn thc v ci to th

gii c thc hin thng qua cc chc nng:
c. M t
Nhn thc khoa hc bt u bng s m t s vt hin tng (i tng
nghin cu). Ngi nghin cu a ra h thng tri thc v nhn dng i
tng nghin cu: tn gi, hnh thi, ng thi, cu trc, hnh thc, chc
nng ca n; m t nh tnh nhm ch r c cc c trng v s vt hin
tng... gip phn bit c s khc nhau v bn cht gia i tng nghin
cu vi cc s vt khc.
Kt qu ca n l s m t khi nim c biu hin ln bng kinh
nghim.
d. Gii thch
Gii thch trong nghin cu khoa hc l lm r cn nguyn dn n s
hnh thnh v pht trin, quy lut chi phi qu trnh vn ng ca i tng
12

nghin cu; a thng tin l gii v bn cht i tng ( khng nh bn

cht c pht biu di dng tnh cht, chng minh tnh quy lut ca
nhng gi nh khng nh v bn cht ca i tng)
Ngi nghin cu a ra nhng thng tin gii thch v ngun gc hnh
thnh , ng thi, cu trc, tng tc, hu qu ca tc ng, quy lut chung
chi phi qu trnh vn ng ca i tng nghin cu gip nhn dng khng
ch nhng biu hin bn ngoi m c thuc tnh bn trong ca i tng.
Kt qu ca s gii thch l tri thc t n trnh t duy l lun.
e. Tin on (D on)
Tin on v s vt l s nhn trc qu trnh hnh thnh, pht trin tiu
vong, s vn ng v nhng biu hin ca s vt trong tng lai.
Nh hai chc nng: M t, gii thch m ngi nghin cu c kh nng
ngoi suy nhn trc xu th vn ng, qu trnh hnh thnh, pht trin v
biu hin ca i tng nghin cu trong tng lai.
Tuy nhin, trong nghin cu khoa hc mi php ngoi suy v d bo u
phi chp nhn s sai lch nht nh. S sai lch trong cc kt qu d bo c
th do nhiu nguyn nhn: nhn thc ban u ca ngi nghin cu cha
chun xc, sai lch do quan st, sai lch nhng lun c b bin dng trong s
tc ng ca cc s vt khc, mi trng cng lun c s bin ng...
f. Sng to
Nghin cu khoa hc khng bao gi dng li chc nng: m t gii
thch v tin on m s mnh c ngha ln lao ca nghin cu khoa hc
l sng to cc gii php ci to th gii. Hn na, nghin cu khoa hc
lun i hng ti ci mi i hi s sng to v nhy bn ca t duy.
c.

Mc tiu ca nghin cu khoa hc

Nghin cu khoa hc nhm bn muc tiu:

13

Mc tiu nhn thc: Pht trin ngy cng su, rng nhn thc ca con

ngi v th gii, pht hin cc quy lut ca th gii, pht trin kho tng tri
thc nhn loi.
-

Mc tiu sng to: nhm to ra cng ngh mi trong tt c cc lnh

vc hot ng ca i sng x hi, nng cao trnh vn minh, nng cao

nng sut trong tt c cc lnh vc hot ng.
-

Mc ch kinh t: nghin cu khoa hc phi dn ti hiu qu kinh t

gp phn tng trng kinh t x hi.

-

Mc tiu vn ho v vn minh: m mang dn tr, nng cao trnh

vn ha, tng bc hon thin con ngi a x hi ln mt trnh vn

minh cao hn.
d.

c im ca nghin cu khoa hc.

g. Tnh mi:
Tnh mi l thuc tnh quan trng s mt ca lao ng khoa hc. Nghin
cu khoa hc lun hng ti nhng pht hin mi hoc sng to mi, khng
chp nhn s lp li nh c l th nghim hay trong cch l gii v kt
lun. Hng ti ci mi i hi s sng to v nhy bn ca t duy.
h. Tnh thng tin
y l c im quan trng ca nghin cu khoa hc, bi v bt k sn
phm no ca nghin cu khoa hc ( nh: bo co khoa hc, tc phm khoa
hc, mu vt liu mi, mu sn phm mi, m hnh th im v mt phng
thc sn xut mi...) u mang li c trng thng tin, l kt qu ca qu
trnh khai thc v x l thng tin. c im ny phn nh trnh v nng
lc ca ngi nghin cu: Phi bit tm thy trong cc ngun thng tin
nhng gi tr hu ch phc v cho mc ch nghin cu.
i. Tnh tin cy.

14

Mt kt qu nghin cu t c phi c kh nng kim chng li nhiu

ln do nhiu ngi khc nhau thc hin trong nhng iu kin (quan st
hoc th nghim) ging nhau vi nhng kt qu thu c hon ton ging
nhau. Khi c th xem kt qu tin cy v bn cht ca s vt hoc hin
tng.
j. Tnh khch quan:
C s ca tnh khch quan trong nghin cu khoa hc l s trung thc.
m bo tnh khch quan, ngi nghin cu khng c nhn nh vi
v theo cm tnh, khng c a ra kt lun thiu cc xc nhn bng kim
chng, m lun lun phi lt i lt lai nhng kt lun tng hon ton
c xc nhn, phi t trc nghim v kin tra cht ch.
k. Tnh mnh dn, mo him
Trong nghin cu khoa hc cn phi tnh ton, cn nhc mt cch thn
trng, song cng cn phi tnh n nhng yu cu sau:
-

i hi ngi nghin cu phi m nhn nhng vn nhng ti

cha c ai nghin cu hoc cc lnh vc ht sc mi m.

-

Chp nhn kh nng ri ro, kh nng tht bi trong nghin cu khoa

hc.
Tht bi trong nghin cu khoa hc c th do nhiu nguyn nhn mc
khc nhau: Thiu thng tin cn thit v tin cy x l v t ra;
trnh k thut ca thit b khng p ng nhu cu kim chng gi
thuyt; kh nng thc hin ca ngi nghin cu cha tm x l vn ;
gi thuyt nghin cu t ra sai; nhng tc nhn bt kh khng....
Tuy nhin, trong nghin cu khoa hc tht bi cng c xem l mt kt
qu, phi c tng kt li lu tr nh mt ti liu khoa hc nghim tc
trnh cho nhng ngi i sau khi dm chn ln li mn lng ph ngun lc
nghin cu.
15

Khng ch qu trnh nghin cu chu nhng ri ro m ngay c nhng

nghin cu th nghim thnh cng vn chu ri ro trong p dng, c th
do k thut cha c lm ch khi trin khai p dng trong phm vi rng
hay v mt nguyn nhn x hi no ...
l. Tnh kinh t
Mc ch lu di ca nghin cu khoa hc l gp phn pht trin kinh t
x hi. Song nghin cu khoa hc khng coi mc ch kinh t lm mc
ch trc tip, lao ng nghin cu khoa hc hu nh khng th nh mc
mt cch chnh xc nh trong sn xut vt cht; hiu qu kinh t ca nghin
cu khoa hc hu nh khng th xc nh; nhng thit b chuyn dng cho
nghin cu khoa hc hu nh khng th khu hao. Ni nh vy khng c
ngha l trong nghin cu khoa hc b qua iu kin kinh t, thm ch trong
mt s lnh vc chi ph cho nghin cu khoa hc rt ln, nhng vic ng
dng nhng thnh tu ca n rt t i.
e.

Cc loi hnh nghin cu khoa hc

Tu theo mc tiu nghin cu v cc sn phm thu c sau nghin cu

m ngi ta chia thnh nhng loi hnh nghin cu khoa hc khc nhau.
Nghin cu khoa hc thng thng gm nhng loi hnh sau:
Nguyn cu c bn (fundamental research)
- Nguyn cu c bn l hot ng nghin cu nhm pht hin bn cht v
quy lut ca cc hin tng trong t nhin, x hi, con ngi, nh d lm
thay i nhn thc ca con ngi.
- Sn phm ca nghin cu c bn c th l cc khm ph, pht hin, pht
kin, pht minh v thng dn n vic hnh thnh mt h thng l thuyt c
nh hng n mt hoc nhiu lnh khoa hc. Chng hn: Archimede pht
minh nh lut sc nng ca nc; Marie v Piere Curie pht hin nguyn t

16

phng x raium Karl Marx pht hin quy lut gi tr thng d; Aam smit
pht hin quy lut Bn tay v hnh ca kinh t th trng.
Pht hin:
-

Pht hin l s khm ph ra nhng vt th, nhng quy lut x hi

ang tn ti mt cch khch quan.

V d: Kock pht hin vi trng lao, Galile pht hin cc v tinh ca sao
Ho, Christoph Clonb pht hin chu M...
-

Pht hin ch mi l s phm ph cc vt th, cc quy lut x hi lm

thay i nhn thc cha th p dng trc tip ch c th p dng thng qua
cc gii php. V vy pht hin khng c gi tr thng mi, khng cp bng
v khng c bo h php l.
Pht minh
-

Pht minh l s khm ph ra nhng quy lut, nhng tnh cht hoc cc

hin tng ca th gii vt cht tn ti mt cch khch quan m trc

cha ai bit, nh lm thay i nhn thc con ngi.
V d: Niutn pht minh nh lut hp dn trong v tr; Lebedev pht
minh tnh cht p sut ca nh sng; Nguyn Vn Hiu pht minh quy lut
bt bin kch thc ca tit din ca cc qu trnh sinh hot.....
-

i tng pht minh l nhng hin tng, tnh cht, quy lut ca th

gii vt cht ang tn ti mt cch khch quan. Nhng theo quy c th

nhng i tng sau y khng c xem l pht minh m ch xem l cc
pht hin hoc pht kin; pht hin v a l t nhin, a cht, ti nguyn v
iu kin thin nhin, pht hin kho c hc, pht hin trong khoa hc x
hi,....
-

Pht minh cng ch mi l cc khm ph v cc quy lut khch quan

cha c ngha p dng trc tip vo sn xut hoc i sng. V vy pht

minh khng c gi tr thng mi, khng c cp bng pht minh v khng
17

c bo h php l. Tuy nhin ngi ta li cng nhn quyn u tin ca

pht minh tnh t ngy pht minh c cng b.
Xt trn gc tng v mc ch nghin cu c th chia nghin cu
c bn thnh hai loi: nghin cu c bn thun tu v nghin cu c bn
nh hng.
-

Nghin cu c bn thun tu:

Nghin cu c bn thun tu cn c gi l nghin cu c bn t do

hoc nghin cu c bn khng nh hng. y l hot ng nghin cu vi
mc ch thun tu l pht hin ra bn cht, quy lut ca s vt, hin tng
t nhin, x hi nng cao nhn thc m cha c hoc cha bn n
ngha ng dng
-

Nghin cu c bn nh hng:

Nghin cu c bn nh hng l hot ng nghin cu c bn nhm vo

mc ch nht nh hoc ng dng vo nhng nh hng nh trc.
V d: Hot ng thm d a cht m hng vo vic khi thc m
khong sn, cc hot ng iu tra ti nguyn, kinh t, x hi,.... u c th
c xem l nghin cu c bn nh hng.
Nghin cu c bn nh hng c chia thnh: Nghin cu nn tng v
nghin cu chuyn .
Nghin cu nn tng: l hot ng nghin cu v quy lut tng th ca
mt s vt.
Chng hn iu tra c bn ti nguyn; nghin cu kh tng; nghin cu
bn cht vt l; ho hc; sinh hc;... u thuc v nghin cu nn tng.
Nghin cu chuyn :
L hot ng nghin cu v mt hin tng c bit ca s vt.
Chng hn: trng thi th t (plasma) ca vt cht t trng ca Tri t,
bc x v tr, gen di truyn....
18

Nghin cu c bn l mt hot ng , mt cng vic khng th thiu

trong nghin cu khoa hc. N tr thnh nn tng c bn cho cc hot ng
nghin cu khc nhau: Nghin cu ng dng nghin cu trin khai.
Nghin cu ng dng (applied research)
-

Nghin cu ng dng l hot ng nghin cu vn dung cc quy lut

c pht hin t nghin cu c bn gii thch s vt, to dng cc

nguyn l cng ngh mi, nguyn l sn phm mi v nguyn l dch v
mi v p dng ca chng vo sn xut v i sng.
-

Sn phm ca nghin cu ng dng c th l nhng gii php mi v

t chc, qun l, cng ngh, vt liu, sn phm. Mt s gii php hu ch v

cng ngh c th tr thnh sng ch. Sn ch l loi thnh tu trong khoa
hc k thut v cng ngh, trong khoa hc x hi v nhn vn khng th c
sn phm ny.
-

Sng ch

Sn ch la mt gii php k thut mang tnh mi v nguyn l k thut,

tnh sng to v p dng c.
V d: My hi nc ca James Wart, cng thc thuc TNT ca Nbel,
cng ngh di truyn,.. l nhng sng ch.
V snh ch c kh nng p dng, nn c ngha thng mi, c cp
bng sng ch (patent), c th mua, bn patent hoc k hp ng cp giy
php s dng ( hp ng licence) cho ngi c nhu cu s dng v c
bo v quyn s hu cng nghip.
iu cn ch l: im xut pht ca nghin cu ng dng l ch:
nhn thc ca con ngi khng bao gi c mc ch t bn thn m kt qu
ca nhn thc phi quay v thc tin, phc v cho thc tin. Do vy vic
nghin cu ng dng l mt tt yu trong hot ng nghin cu khoa hc v
n gn b cht ch vi nghin cu c bn. Kt qu ca nghin cu ng dng
19

l s c th ho kt qu nghin cu c bn vo trong lnh vc ca sn xut

v i sng. N l khu quan trng lm cho khoa hc k thut tr thnh lc
lng sn xut trc tip. Tuy nhin a kt qu nghin cu ng dng vo
thc tin th cn tin hnh loi hnh nghin cu trin khai.
Nghin cu trin khai (developmental research)
Nghin cu trin khai l hot ng nghin cu vn dng cc quy lut (thu
c t nghin cu c bn) v nguyn l cng ngh hoc nguyn l vt liu
(thu c t nguyn l ng dng) a ra v nhng phng din k thut
mi, sn phm mi, dch v mi nhng thm s tnh cht kh thi v mt
k thut.
iu cn lu l kt qu nghin cu trin khai th cha trin khai c.
Sn phm ca nghin cu trin khai mi ch l hnh mu c tnh kh thi
(khng cn ri ro) v mt k thut. p dng c cn phi nghin cu
nhng kh thi khc nh: kh thi v ti chnh, kh thi v kinh t, kh thi v
mi trng, kh thi v x hi....
Nghin cu trin khai bao gm c qu trnh thit k th nghim v m
hnh th nghim. V vy, nghin cu trin khai chia thnh hai loi:
-

Trin khai trong phng: loi hnh trin khai thc nghim p dng

trong iu kin phng th nghim c nhng nguyn l thu c t nghin

cu ng dng nhm khng nh kt qu sao cho sn phm cha c quan
tm n quy m p dng.
-

Trin khai bn i tr: cn gi l pilot trong nghin cu thuc lnh vc

khoa hc k thut v cng ngh, l dng trin khai nhm kim chng gi
thuyt v mt hnh mu trn quy m nht nh, thng l quy m bn i tr
nhm xc nh iu kin cn v p dng i tr.
Nghin cu trin khai c p dng trong c nghin cu khoa hc k
thut v khoa hc x hi. Trong khoa hc k thut hot ng trin khai c
20

p dng khi ch to mt cng ngh mi, mu vt liu mi hoc sn phm

mi; trong khoa hc x hi c th th nghim phng php dy hc cc
lp th im, th im mt m hnh qun l ti mt c s la chn.
Nghin cu thm d (survey research)
Nghin cu thm d l hot ng nghin cu nhm xc nh hng
nghin cu, .l dng thm d th trng tm kim c hi nghin cu.
Nghin cu thm d c ngha chin lc vi s pht trin ca khoa hc,
t nn tng cho s nghin cu, khm ph nhng b n ca th gii vt cht,
l c s hnh thnh nhiu b mn, nhiu ngnh khoa hc mi, nghin cu
thm d khng th tnh ht hiu qu kinh t.
S phn chia cc loi hnh nghin cu l nhn thc r bn cht ca
nghin cu khoa hc, lp kt hoch nghin cu, t chc nghin cu, c
th ho cc cam kt trong hp ng nghin cu gia cc i tc. Tuy nhin,
cc loi hnh nghin cu khoa hc c mi quan h vi nhau nhng mc
nht nh v thc t, trong mt ti khoa hc c th tn ti c bn, ba hoc
hai loi hnh nghin cu.
Cu hi n tp:
1. Nghin cu khoa hc l g, trnh by cch phn loi nghin cu khoa hc?
Hy nu v phn tch cc bc thc hin mt nghin cu khoa hc?
2. L thuyt khoa hc l g? hy trnh by cc b phn hp thnh l thuyt
khoa hc?
3. Nu r s phn bit gia sng ch, pht hin, pht minh v thuc tnh bn
cht, ngha thng mi, bo h php l, kh nng p dng trc tip vo sn
xut v vai tr lch s.
4. Trnh by c im, mc tiu ca nghin cu khoa hc.

21

ChNG II
ti nghin cu khoa hc, HINH THNH V LUN GII
VN NGHIN CU
1.

ti nghin cu khoa hc l g?

ti nghin cu khoa hc l mt hoc nhiu vn khoa hc c cha

nhng iu cn cha bit (hoc bit cha y ) nhng xut hin nhng
tin v kh nng c th bit c nhm gii p cc vn trong khoa
hc hoc trong thc tin.
-

ti nghin cu khoa hc t ra do nhiu yu cu ca l lun hay

thc tin hay tho mn hai iu kin trn:

+ Vn cha ng mu thun gia ci bit v ci cha bit.
+ xut hin kh nng gii quyt mu thun .
Vn khoa hc (Vn nghin cu) l cu hi t ra khi ngi nghin
cu ng trc mu thun gia tnh hn ch ca tri thc khoa hc hin c
vi yu cu pht trin tri thc trnh cao hn. Cu hi ny cn c tr
li, gii p trong nghin cu, v vy cn gi l cu hi nghin cu.
nhn dng ti nghin cu khoa hc, ngi nghin cu trc ht cn
phi xem xt nhng vn khoa hc (vn nghin cu) t ra. C ba
trng hp:
-

C vn nghin cu, c ngha l nhu cu gii p vn nghin

cu v nh vy hot ng nghin cu c thc hin.

-

Khng c vn hoc khng cn vn . Trng hp ny khng xut

hin nhu cu gii p, ngha l khng c hot ng nghin cu.

-

Gi vn : tng l c vn nhng khi xem xt li khng c vn

hoc c vn khc. Pht hin gi vn va dn n tic kim chi ph,

va trnh c hu qu nng n cho hot ng thc tin.

22

ti nghin cu khoa hc thc cht l bi ton mt cu hi i

din trong l lun v thc tin m cha ai tr li c ( hoc tr li nhng

cha y , cha chnh xc hoc cha minh tng), di hi ngi nghin
cu phi gii p nhng iu cha r, em li ci hon thin hn, minh
tng hn hay pht hin ci ph hp hn vi quy lut khch quan, ph hp
vi xu hng i ln ca pht trin.
Nghin cu mt ti khoa hc thng bt du t pht hin mt vn
khoa hc v vn nghin cu cn c trnh by di dng mt cu nghi
vn.
-

ti nghin cu khoa hc l mt hnh thc t chc nghin cu khoa

hc c c trng bi nhim v nghin cu nht nh.

-

C th phn bit ti vi mt s hnh thc t chc nghin cu khc,

tuy khng hon ton mang tnh cht nghin cu khoa hc, nhng c nhng
c im tng t nh ti: d n, n, chng trnh.
+ ti: nh hng vo vic tr li nhng cu hi v ngha hc thut,
c th cha quan tun n vic thc hin ho trong hot ng thc tin.
+ D n lo mt loi ti c mc ch ng dng xc nh, c th v kinh
t x hi. D n i hi mt nhu cu c nu ra; chu s rng buc ca
k hn v thng l rng buc v ngun lc; phi thc hin trong mt iu
kin khng chc chn.
+ n: l mt loi vn kin c xy dng trnh ln cp qun l hoc
mt c quan ti tr xin thc hin mt cng vic no (xin thnh lp t
chc, xin ti tr mt hot ng no ...) Sau khi n c ph duyt s c
th xut hin d n, chng trnh, ti hoc t chc hoc hot ng kinh t
x hi theo yu cu c n.
+ Chng trnh: l mt nhm cc ti hoc d n c tp hp theo mt
mc ch nht nh. Gia chng c tnh c lp tng i cao. Tin thc

23

hin cc ti, d n trong chng trnh khng c s i hi qu cng nhc,

nhng nhng ni dung ca chng trnh th phi lun lun ng b.
-

ti ch c chp nhn khi c ni dung thit thc, cp nht v cha

ng nhng yu t mi nhm ti mc ch c ngha trong khoa hc v thc

tin cuc sng ( phi tr li r nghin cu ci g? nghin cu lm g? v
tin hnh ra sao?)
Trong hot ng thc tin nghin cu khoa hc thng c tn tai di
v vn nhng mu thun v cn tr. Chc nng ca nghin cu khoa hc l
pht hin ra nhng mu thun , nu thnh vn , bi ton khoa hc v t
chc gii quyt cc vn - bi ton mt cch hiu qu. Vic gii quyt vn
ng v c kt qu ph thuc nhiu vo vic la chn ti.
2.

Tnh cht ca nghin cu khoa hc

ti nghin cu khoa hc cn mang tnh mi m, thi s v hng vo

lnh vc hot ng phc tp, a dng ca khoa hc v i sng, hng vo
ti cha c gii quyt trit trong lnh vc nghin cu khoa hc no
....V vy mt ti nghin cu khoa hc cn c nhng tnh cht sau:
-

Tnh thc tin: ph hp vi thc tin v em li hiu qu

Tnh cn thit: cp nht mi m ph hp vi xu th i ln ca s pht

trin i ln ca kinh t x hi, khoa hc cng ngh.

3.
-

Tnh xc nh: mc , phm vi ti.

Phn loi ti nghin cu khoa hc
ti nghin cu khoa hc ni chung c th phn thnh:

+ ti thun tu l thuyt.
+ ti thun tu thc nghim
+ ti kt hp gia l thuyt v thc nghim
-

Theo loi hnh nghin cu khoa hc th c th chia thnh bn loi:

+ Cc ti nghin cu khoa hc c bn
+ Cc ti nghin cu khoa hc ng dng
24

+ Cc ti nghin cu trin khai

+ Cc ti nghin cu thm d
Chng hn khoa hc gio dc l khoa hc ng dng; cc ti nghin cu
c nhng th loi nh trn. Ngoi ra cn do tnh cht yu cu, mc khc
nhau, cc ti nghin cu khoa hc gio dc cn c phn loi c th hn
gm:
-

ti iu tra pht hin tnh hnh ( ti thc nghim)

ti nhm gii quyt nguyn nhn, rt ra kt lun mi, c ch mi

(loi ti c l thuyt v thc nghim)

-

ti tng hp v tng kt kinh nghim tin tin

ti ci tin kinh nghim hay l lun c sang l lun mi trong lnh

vc gio dc ( v d ni dung phng php v hnh thc o to ...)

Cc ti khoa hc khc nhau (k c ti lun vn lun n) u c gi
tr mi m v tri thc v cng ngh.
4.

Chn ti nghin cu khoa hc

Chn ti nghin cu khoa hc l mt hot ng nhn thc khoa hc

u tin trong cc vn c bn ca cng tc nghin cu khoa hc v mt
lnh vc no , c ngha quan trng i vi nghin cu khoa hc, v mi
ti nghin cu gn lin vi nhng u t tr tu, thi gian, sc lc, kinh
ph,... i khi quyt nh c phng php chuyn mn ca mt i s nghip.
-

C s xut pht chn ti:

+ Chn ti nghin cu khoa hc cn xut pht t cc cn c v yu cu

sau:
i.

Th mnh ca ngi nghin cu: ngi nghin cu bit th mnh ca

mnh v lnh vc, vn no chn ti nghin cu.

ii.

Nhu cu thc tin: ti phi gii quyt c mt trong nhng vn

m thc tin t ra.

iii.

Phi c ngi hng dn: c kh nng trnh v ti liu.

25

iv.

Ti liu tham kho: ti c chn c ti liu tham kho lin quan

n n.
v.

Phng tin, iu kin cn thit nghin cu ti: my mc, thit

b, ti chnh, .. cn v
+ C s thc tin chn ti:
vi.

T theo di khi qut nhng thnh tu nghin cu khoa hc m

ngi nghin cu ang quan tm ( nhng thnh tu ny thng c trnh

by trong cc tp ch, bo co khoa hc trong v ngoi nc)
vii.

T vic tm hiu nhng kt qu mi nht ca cng tc nghin cu

khoa hc trong lnh vc chuyn mn, tng hp li tm ra nhng vn

mi trng mt phm vi nht nh.
viii.

C th chn cc ti nghin cu t vic nghin cu cc phng

php nghin cu ca cc cng trnh c tm ra nhng phng php c hiu

qu hn, u vit hn.
ix.

Nghin cu cc i tng c nh phng php mi vi quan im

mi, s dng cc ti liu thc tin mi. Ngha l chn ti theo nguyn tc
xt li mt cch c bn nhng lun im l thuyt trong khoa hc mi lp
trng mi, gc nhn mi trnh k thut cao hn.
x.

Phn tch su sc nhng ti tiu c thu thp trong iu tra khoa

hc, nhng ti liu thng k, m t, thc nghim mi c tnh cht cng khai.
xi.

Tham kho kin ca cc nh hot ng khoa hc, k thut, cng

ngh, v nhng chuyn gia ni ting trong lnh vc kinh t quc dn, nhng
nh pht minh sng ch trong sn xut gip ngi nghin cu sng t nhng
vn cn nghin cu.
xii.

Xem danh mc cc lun vn c bo v, cc cng trnh khoa hc

c cng b.
-

Chn ti c t ra trong hai trng hp

26

xiii.

ti ch nh: ngi nghin cu c ch nh nghin cu mt

ti l mt phn nhim v ca ti m n v, b mn, hay thy gio ang

thc hin theo yu cu ca cp trn, theo mt hp ng ca i tc, hoc c
th do thy hng dn a ra mt ti mang tnh gi nh cho sinh vin
hoc nghin cu sinh khng lin quan n nhim v nghin cu ca thy.
xiv.

ti t chn: ngi nghin cu cn hiu k hin trng phat trin ca

lnh vc chuyn mn, tm hiu tnh hnh thc t xc nh hng nghin

cu ph hp. Vic la chn ti cn xem xt v cn nhc k ti c
ngha khoa hc hay khng? c ngha thc tin hy khng? c cp thit phi
nghin cu hay khng? c iu kn cho vic hon thnh ti hay
khng? c ph hp vi s thch th mnh ca mnh hay khng?
-

M u vic nghin cu khoa hc, ngi nghin cu cn phi cn

nhc, chn lc v xc nh ti nghin cu. y l mt vic lm tr tu vt

v, nhiu trc tr nhng mang tnh cht quyt nh i vi s thnh bi ca
qu trnh nghin cu.
-

ng nh W.A.Ashby ni: khi c th pht biu c vn

mt cch tng minh v y th ta khng cn xa li gii na.

-

Nh vt l h ni ting Wemer Heisenbesg cng nhn xt: ... theo l

thng, khi vn t ra mt cch ng n th c ngha l n c gii

quyt qu mt na ri...
-

Vic xc nh ti l khi u nhng khng kt thc m ti

cn tip tc c s dng nh kim ch nam cho cc hot ng tip theo v

ngc li n s c iu hnh lin tc (tt nhin ch l chi tit) trong qu
trnh nghin cu
5.

t tn ti nghin cu

Vn khoa hc mt khi c ch th lm i tng nghin cu s tr

thnh ti nghin cu v khi lm r vn lin quan n mc tiu nghin
cu ca ti th t tn ti tc l c pht biu thnh tn gi.
27

Tn ti nghin cu l li vn din t m hnh t duy ca kt qu d

kin ca qu trnh nghin cu di dng sc tch. N c din t hng
mong mun ca ngi nghin cu tc ng vo i tng, ci tin n cui
cng i n mc tiu d kin.
Tn ti nghin cu phn nh c ng nht ni dung nghin cu ti,
n ch mang ngha ht sc khc chit, n tr khng c php hiu hai
hay nhiu ngha.
Tn ti cn c din t bng mt cu ng php trn vn, sng r, sc
tch, t ch nht nhng cha ng nhiu thng tin nht, nhiu vn nghin
cu.
Tn ti c pht biu mt cch khoa hc, ni ln trnh , thc su
sc ca nh nghin cu i vi vn khoa hc m mnh chn lm i tng
nghin cu.
Tn gi (u ) ca lun vn, lun n trong iu kin c th cn ngn
gn, r rng, chnh xc vi ni dung c bn ca cng trnh khoa hc, th
hin thc trch nhim c o ca tc gi, ni ln cng trnh nghin cu
c tin hnh vi c mt s tm ti y c th v nghin cu ton din
vn .
xv.

Tn gi cng trnh ngn gn. Chng hn: n mn in ha, sensor

kh, in hunh quang hu c

xvi.

Khi nghin cu cc vn c tnh cht ring bit th tt nht cn t

vn c th sao cho c th biu hin tnh cht ca s vic. v d: hiu qu

kinh t ca k thut mi trong cng nghip sn xut vt liu polimer, tnh
cht h s khuych tn nhit ca cc cht kh c nhit va phi v nn
kh.....
xvii.

Trng hp tc gi mun c th ho u , mun th hin vo

nhng chi tit quan trng ca cng trnh nghin cu, th c th km theo u
mt phn ghi ch ngn (t 4 n 6 ch)
28

V d: Bn v tc dng h tr ca sillic ixit i vi natri c cha lu

hunh (Sunfat, Sunfit, mui natri), nghin cu vt liu plimer dn (Smart
window)
xviii.

Trng hp cn thit phi nhn mnh trong u ca cng trnh v

c im phng php c th km theo u mt ghi ch.

V d: tnh cht co dn ca ng mch vnh tim trong iu kin tun
hon vng quanh (nghin c v cc gii phu, chc phn), ci tin cch
nh gi thnh qu hc tp ca sinh vin trng i hc (nghin cu ng
dng cng ngh TEST).....
xix.

lm u lun vn ngn gn nhng li c th nhn mnh c

im ca cng trnh nghin cu, c th a thm cc t nghin cu hoc

phng php tng thm chnh xc ca cc u .
V d: nghin cu in ho hc...., Phng php gia tc...
xx.

Khi m cng trnh nghin cu ch kho st nhng vn c bn ca

mt vn no v ti liu khng lm sng t cn k vn y th tc

gi c quyn nu vn y trong mt u khim tn nh: Bn v tnh
cht ho hc ca hn hp rn ca hp kim, Bn v hot tnh ca cc cht
cha iazlin v nit khi ngui lnh....
Cn trnh:
-

a vo u lun vn bt k loi cng thc no, mt loi i lng

phn trm, cc loi thut ng di dng bng ting la tinh hay cc loi t
chuyn mn khc l cho u thm phc tp kh hiu.
V d: Phn tch l ho trong lnh vc iu ch phtpht t axit nitric:
mt phn ca h thng nm nhm hp cht CaO-N2O5-P2O5-H2SiF6-H2O-

a vo u lun vn cc hnh thc bt nh di dng: Mt vi

nhim v...., Phn tch mt s vn ..., Phc ho hnh thi....

-

Xc nh u trong hnh thc khun so di dng:

Bn v vn ........, Tng hp...., Phn tch v khi qut....

29

ng thi cng khng nn xem l tt i vi cc u m y

nhn mnh mt thc nghim, mang tnh cht thun tu thc dng m khng
c tnh cht nghin cu tm ti khoa hc.
V d: Thu Sunfat Kali t Clorit Kali, Vic o sc cn b mt ca thic
siu dn tn s 4900 mgahc....
Trong nghin cu khoa hc phi tm ra c ch ch trn c s ch
m nh nghin cu mi c th c c kt qu mi.
6.

Xy dng c s ca ti.

a.

C s l lun

C s l lun chnh l lun c l thuyt, l loi lun c c chng minh

bi nhng nghin cu ca bn thn ngi nghin cu hoc cc ng nghip
i trc.
-

Xy dng v vn ng ng n cc c s l lun c ngha ln: gip

ngi nghin cu c th mn kin ca ng nghip i trc chng

minh gi thit ca mnh: tit kim thi gian v chi ph nghin cu cho vic t
chc nghin cu li t u cho cc c s l lun v s vt hin tng.
-

Lun c l thuyt c hai ngun: phn k tha ca ng nghip i

trc, phn to mi ca bn thn ngi nghin cu t mnh thc hin cc

nghin cu l thuyt mi chng minh gi thuyt ca mnh.
b.

Xy dng c s l lun ca ti.

Xy dng c s l lun ca ti thc cht l xy dng khi nim v x

l khi nim, xc nh cc phm tr, pht hin cc quy lut v bn cht s
vt m ti quan tm.
1.
-

Xy dng khi nim

Khi nim cn c xem l mt lun c l thuyt quan trng nht ca

nghin cu, n l cng c t duy v trao i thng tin, l c s nhn

dng bn cht ca s vt. Kt qu nghin cu c th hon ton sai lch nu
khng c tin hnh trn khi nim chun xc.
30

Khi u ca vic xy dng c s l lun ca ti, c nhiu ni dng

cn thc hin c lin quan n khi nim: khi nim la chn chun xc ho
khi nim, thng nht ho cc khi nim, xy dng khi nim mi.
xy dng khi nim ngi nghin cu cn:
xxi.

Tm cc t kho trong tn ti, trong mc tiu nghin cu, trong

vn v gi thit khoa hc.

xxii.

Tra cc khi nim trong cc t in bch khoa hoc sch gio khoa

tm hiu nh ngha ca khi nim.

xxiii.

Trong phn ln trng hp, ngi nghin cu cn t mnh la chn

hoc t thut ng lm r khi nim.

2.

X l khi nim.

Trong nghin cu khoa hc, ngi nghin cu cn thc hin cc thao tc

logic chuyn t khi nim ny sang khi nim khc, t khi nim hp
sang khi nim rng hn hoc ngc li, bao gm: m rng, thu hp, phn
chia khi nim.
-

Khi nim m rng.

Khi nim m rng l thao tc logc nhm chuyn khi nim c ngoi
din hp sang khi nim c ngoi din rng hn hoc bng cch bt cc
thuc tnh ph bin (nhng du hiu) trong ni hm ca khi nim xut pht.
V d:
A. Nh khoa hc

B. Nh tri thc
C. Ngi cng nhn
C

31

Vy m rng khi nim l tm mt khi nim bao qut hn, chung hn,
cha ng khi nim xut pht. Khi nim m rng bao qut n ti a gi
l phm tr. Nh phn bit phm tr cha ng khi nim m nh nghin
cu la chn c c s nghin cu.
-

Thu hp (gii hn) khi nim.

Thu hp khi nim l thao tc lgc nhm chuyn khi nim c ngoi din
rng sang khi nim c ngoi din hp bng cch a thm mt thuc tnh
vo ni hm ca khi nim xut pht.

A
V d:

A. Khoa hc
B.

Vt l hc

C.

C hc

Phn loi khi nim:

Phn loi khi nim l s phn chia ngoi din ca khi nim thnh
nhng nhm khi nim c ni hm hp hn. Kt qu phn loi cho bit
nhng nhm s vt c c trng bi mt thuc tnh no , t cho bit
cu trc s vt.
V d: Khi nim khoa hc c th phn thnh cc b phn khoa hc vi
nhng c trng khc nhau v ni hm nh khoa hc t nhin, khoa hc k
thut v cng ngh, khoa hc x hi v nhn vn...
-

Phn i khi nim

Phn i khi nim l s phn chia ngoi din ca khi nim thnh nhng
khi nim i lp nhau v ni hm. Nhng khi nim xut hin nh thao tc

32

phn i l nhng khi nim ph nh nhau. V d: khi nim in tch phn

i thnh in tch m v in tch dng.
Phn i l thao tc lgc c ngha quan trng trong nghin cu khoa
hc. Phn i sai s dn ti nhn thc sai, la chn sai.
V d: C mt thi khi nim kinh t c phn i thnh hai khi nim
i lp nhau: l h thng kinh t k hoch ho v nn kinh t th trng, do
i n kt lun xem nn kinh t th trng ph nhn nn kinh t k hoch.
Sau nay mi nhn thc li hai khi nim ny khng phi l hai khi nim i
lp nhau.
-

Xc nh cc phm tr.

Phm tr c xc nh nh lgc m rng khi nim n ti a

V d: Khi nim ng h c m rng khi nim n ti a l dng
c o
Nh bit phm tr cha ng khi nim m ngi nghin cu la chn
c c s l lun ca nghin cu.
-

Khi qut ho cc quy lut

Quy lut l mi quan h bn trong c bn ca s vt chi phi s pht trin

tt yu ca s vt. Quy lut cho bit mi quan h tt yu n nh, lp i lp
li ch khng phi l lin h ngu nhin. C ba quy lut:
xxiv.

Quy lut ph bin l quy lut tt yu cho mi s vt

xxv.

Quy lut c th l quy lut nghim ng cho mt s s vt ring l

xxvi.

Quy lut xc xut l quy lut nghim ng cho mt s s vt

Nh vy thao tc pht hin quy lut chnh l tm ti lin h tt yu, bn

trong s vt hoc gia cc s vt vi nhau.

c.
-

Xc nh khung l thuyt ca ti.

Khung l thuyt l h thng cc yu t ca lun c l thuyt c sp

xp trong mi lin h bin chng, cung cp cho ngi nghin cu mt bc

tranh ton cnh v lun c l thuyt.
33

Nh m ngi nghin cu c c s u tin v l thuyt chng

minh cho gi thuyt t ra, ng thi nhn dng c nhng ni dung cn x
l tip, b sung cho h thng tri thc khoa hcthuc i tng nghin cu.
-

Khung l thuyt ca ti bao gm cc b phn cu thnh: cc khi

nim, cc phm tr v cc quy lut lin quan n chng minh gi thuyt

khoa hc.
-

Cch xc nh khung l thuyt ca ti:

Bn cht ca vic xy dng c s l lun (tc khung l thuyt) nhm vo

mt s ni dung:
+ Xy dng cc khi nim cng c
+ Xc nh cc phm tr cha ng cc khi nim xy dng.
+ Tm kim cc b mn khoa hc cha ng cc phm tr c xt.
+ Xc lp mi lin h tt yu, tc l quy lut v bn cht s vt.
3. Nhim v nghin cu
Nhim v nghin cu l ch th m ngi thc hin nghin cu- thc hin
l xy dng k hoch nghin cu.
Nhn bit cc ngun nhim v nghin cu c ngha quan trng v t
ngun nhim v nghin cu ngi nghin cu s tm c ngun ti tr, xc
nh c s xy dng k hoch nghin cu khoa hc ca mnh.
C nhiu ngun nhim v:
-

Ch trng pht trin x hi ca quc gia c ghi trong cc vn kin

chnh thc ca c quan c thm quyn nh nc. Ngi nghin cu c th

tm hiu th trng trong nghng nhim v thuc loi ny cho nghin cu
khc nhau.
-

Nhim v c giao t cp trn. Ngi nghin cu khng c s la

chn m phi lm theo yu cu.

-

Nhim v c nhn hp ng t cc i tc.

34

Cc i tc giao nhim v nghin cu c th l: cc doanh nghip, cc

t chc x hi trong hay ngoi nuc, hoc c quan chnh ph. Nhim v
nghin cu ny cha hn c nhiu hng th v mt hc thut nhng li l
nhng hp ng c thu nhp cao to tin cho pht trin nghin cu.
-

Nhim v cho nghi nghin cu t ra cho mnh xut pht t nhng

tng khoa hc ca ngi nghin cu. Khi c u kin th ngi nghin cu

bin tng ca mnh thnh mt ti nghin cu.
4. Khch th v i tng nghin cu
1. Khch th nghin cu
Khch th nghin cu l h thng s vt tn ti khch quan trong cc mi
lin h m ngi nghin cu cn khm ph. L vt mang i tng nghin
cu. Khch th nghin cu l nhng ni cha ng nhng cu hi, nhng
mu thun m ngi nghin cu cn tm cu tr li v cch thc gii quyt
ph hp.
V d:
Khch th nghin cu ca ti Vn dng phng php trc nghim
khch quan vo vic nh gi kt qu hc tp ca sinh vin trng i hc
l cc trng i hc.
Khch th nghin cu ca ti Cc bin php qun l ca hiu trng
nhm nng cao cht lng dy hc cc trng THPT ngoi thnh ph H
Ni l cc trng THPT ngoi thnh ph H Ni.
2. i tng nghin cu
i tng nghin cu l ton b s vt hoc hin tng trong phm vi
quan tm ca ti nghin cu, cn c xem xt v lm r nhim v
nghin cu.
V d:
i tng nghin cu ca qun l dy hc i hc l qu trnh dy hc
i hc v nhng quy lut ca n.
35

i tng nghin cu ca ti Nhng gii php mi phng php dy

hc nhm nng cao cht lng o to trong cc nh trng l nhng gii
php i mi phng php dy hc.
Nu mt vn khoa hc no ri vo tm quan tm ca ngi
nghin cu, c ngha ht sc quan trng v gy cho ngi nghin cu
nhu cu nhn thc bc thit, th lc ngi nghin cu chp nhn vn
khoa hc nh mt i tng nghin cu ca mnh. T thi im ny hnh
thnh mt h thng hot ng c i tng: ngi nghin cu l ch th
nghin cu; vn khoa hc (hay ton) l i tng nghin cu chng tng
tc vi nhau sinh ra mt hot ng nghin cu khoa hc.

Nh khoa hc ch

Vn khoa hc i

th nghin cu

tng nghin cu

Hnh 1: C ch pht sinh ra hot ng nghin cu khoa hc

3. i tng kho st
i tng kho st l b phn i din cho khch th nghin cu c
ngi nghin cu la chn xem xt. Trong thc t nghin cu khoa hc
khng bao gi ngi nghin cu c qu thi gian v kinh ph kho st
ton b khch th.
Trong ti nghin cu Ci tin phng php kim tra-nh gi kt qu
hc tp ca sinh vin i hc bng trc nghim khch quan th i tng
kho st l sinh vin mt trng i hc c chn nghin cu.
Trong mt ti nghin cu, khch th nghin cu v i tng kho st
c th trng nhau, nu ngi nghin cu c th nghin cu trn tt c h
thng s vt (Khch th) m khng kho st b phn i din khch th.

36

Cn lu rng: mt khch th nghin cu hoc mt i tng kho st c

th phc v cho nhiu i tng khc nhau. Chng hn cc trng i hc c
th l i tng nghin cu v cc gii php i mi phng php dy hc,
nhng li c th l i tng v vic vn dng phng php trc nghim
khch quan vo vic nh gi kt qu hc tp ca sinh vin, thm ch cn l
i tng t chc v qun l.
4. Phm vi nghin cu
Khng phi i tng nghin cu v i tng kho st c xem l mt
cch ton din trong mt thi gian m n c gii hn trong mt phm vi
nghin cu nht nh: phm vi xt v quy m ca i tng; phm vi khng
gian ca s vt; phm vi thi gian v tin trnh s vt v hin tng.
5. Mc tiu nghin cu
1. Mc tiu nghin cu
-

Mc tiu nghin cu l ci ch nghin cu m ngi nghin cu vch

ra thc hin, nh hng v n lc tm kim; l nhng iu cn lm

trong cng tc nghin cu. Phm tr, mch tiu nhm tr li cu hi lm ci
g?
-

Mc ch nghin cu l kt qu mong i, chnh l l lun v thc tin

nghin cu, l i tng phc v ca i tng ngin cu. Phm tr mc

ch tr li cu hi nhm vo vic g hoc v mc ch g?.
-

ti nghin cu u c mt s hoc mt mc tiu xc nh. Nhng

cha hn c mt mc ch xc nh.
Chng hn cng trnh nghin cu Cc m hnh xc sut cho mt s trc
nghim thng minh hoc thnh qu t nm 1950 ca nh ton hc an
Mch G.Rasch a ra m hnh o lng phn tch v la chn cu trc
nghim v lp mt thang o lng cc im s trc nghim. Trong gn 10
nm nghin cu cha tr li c cu hi nghin cu lm g. Ch trong

37

nm 1960 cc my tnh v phn mm c sn ph dng trng hc th ngi

ta mi thy c gi tr ca cng trnh nghin cu ca G.Rasch v my tnh
cho s pht trin cch nh gi da theo trc nghim khch quan v n lc
ny cch nh gi da vo tiu ch mi c thc hin.
-

Trong mi lin h gia nhimv, vn , i tng, mc tiu cn lu

: mc tiu l s la chn mang tnh ch quan ca ngi nghin cu. Cn

nhim v, vn , i tng l s vt tn ti khch quan trc ngi nghin
cu.
2. Xy dng cy mc tiu.
Cy mc tiu l mt phm tr l thuyt ca h thng c vn dng nh
mt hng tip cn trong phng php lun nghin cu khoa hc.
H thng l tp hp nhng phn t c quan h tng tc thc hin mt
mc tiu.
Mt h thng c th chia thnh cc phn h. Mi phn h c c trng
bi mt mc tiu b phn. Cc mc tiu b phn c mi quan h tng tc
trong vic thc hin mc tiu ca h thng.
Tip cn h thng l mc tiu ca ngi nghin cu xy dng mc tiu
nghin cu: xem xt mt cch h thng cc mc tiu; gip ngi nghin cu
xem xt mi kha cnh, mi tng lp ca mt tp hp mc tiu c quan h
tng tc trong khun kh mt h thng, t xc nh c quy m, gii
hn, phm vi nghin cu ca ti.
-

Thng thng, mt ti nghin cu khoa hc c mt mc tiu trung

tm chin lc (mc tiu gc) nhm gii quyt mu thun c bn, trung tm
ca ti. Mc tiu ny c th chia thnh mt s mc tiu b phn (mc tiu
nhnh), v mt mc tiu b phn c th cn mt s mc tiu chi tit b phn
th cp na (mc tiu phn nhnh) cn gi l mc tiu c th tc nghip.
Ngi nghin cu c th xc lp cy mc tiu phn nh h thng nhng
mc tiu cp trong ti di s Graph:
38

Sau khi xc lp xong h thng mc tiu nghin cu, cn vch ra h thng

tiu ch nh gi kt qu nghin cu, tc l nh gi mc thc hin cc
mc tiu nghin cu.
Tip cn mi i hi phi lm th no bin mc tiu thnh cc i lng
o lng c (lng ho). Mun th mun din t mi mc tiu c th
thnh nhng thng s nh lng (a,b,c....) v mi tiu ch K nh gi kt
qu ca tp hp mt nhm thng s c nh lng ho theo kiu:
K= f (a,b,c.....)
Chng hn, mun nh gi hiu qu lnh hi khi nim khoa hc ca ni
dung mi, hay mt phng php dy hc mi ta c th tnh tiu ch K (trnh
lnh hi) theo cng thc:
K = P/N
N l tng s cc thao tc phi hon thnh
P s thao tc thc hin ng
Tiu ch K phi l mt i lng n v v c tnh cng c theo kiu:
K(A.B.C) = K(A) + K(B) +K(B) + K(C)
Ngoi ra ta cn phi s dng cc phng php thng k tnh ton x l
cc s liu nh lng cho kt qu nghin cu khoa hc.
Cu hi n tp:
1. t tn v trnh by cng mt bi bo khoa hc m Anh/Ch d kin
ng trn mt tp ch khoa hc chuyn ngnh.
2. Cho mt ti nghin cu khoa hc "Nng cao nng lc cnh tranh ca
cc ngn hng thng mi Vit Nam trong iu kin hi nhp kinh t quc
t".
Hy trnh by mc tiu nghin cu, i tng nghin cu v mt gi
thuyt khoa hc nghin cu ca ti trn.

39