QARQET AMPLIFIKUESE

SHUMSTADSHE

QARQET AMPLIFIKUESE
SHUMSTADSHE
N shumicn e rasteve n zbatimet praktike, amplifikatori me nj transistor t vetm
nuk mund ti plotsoj specifikat e kombinuara t faktorit t dhn t amplifikimit,
rezistencs hyrse dhe rezistencs dalse.
Qarqet e amplifikatorve me transistor mund t lidhen n seri ose kaskad,

+
vs
-

Stadi 1

Stadi 2
AV2

AV1
Ri1

Ro1

Ri2

+
v

Stadi 3
AV3
Ro2

Ri3

-o
Ro3

Amplifikatori i prgjithsuar shum stadsh

Av = Av1 x Av2 x Av3

Ai = Ai1 x Ai2 x Ai3
Konfiguracione shumstadesh ka m tepr, por ne ktu do t shqyrtojm vetm disa, q
do t mjaftojn pr t kuptuar tipin e analizs s krkuar.

QARQET AMPLIFIKUESE
SHUMSTADSHE
Pse lidhen amplifikatort n stade t shumfishta?

pr ta rritur amplifikimin e gjithmbarshm t tensionit,

pr t siguruar amplifikim t tensionit m t lart se 1 me nj rezistenc shum
t ult dalse,
pr rritjen amplifikimit t rryms,
pr prshtatjen e impedancave hyrse dhe dalse.

Te amplifikatort shumstadsh, amplifikimi i trsishm i

tensionit ose i rryms nuk sht thjesht produkti i faktorve
individual t amplifikimit, por duhet t merret parasysh edhe
ndikimi rezistencs hyrse t stadit t ardhshm.

AMPLIFIKATORT N KASKAD
Kur amplifikimi i krkuar nga nj amplifikator e tejkalon amplifikimin e
mundur t nj transistori t vetm, dy ose m shum transistor mund t
lidhen n kaskad.
Kjo do t thot se nj pjes e daljes s stadit t par shfrytzohet si hyrje
e stadit t dyt e kshtu me radh.
Lidhja n kaskad e dy amplifikatorve me emiter t prbashkt sht
paraqitur n Fig.
N kaskad mund t lidhen edhe amplifikator t tipave t ndryshm (pr
shembull ifti me emiter t prbashkt dhe me kolektor t prbashkt).
Me an t analizs njkahore nga kapitulli 4, mund t tregohet se
transistort jan t polarizuar n brezin aktiv t puns.

AMPLIFIKATORT N KASKAD
VCC
Cc2

Rc1

Cc3

Rc2

Cc1

iL
T1
RB1

ii

ri

RB2

VBB1 Re1

T2
RL

Re2
Ce1

VBB2

Ce2

Amplifikatori kaskadik me emiter t prbashkt

QARKU EKUIVALENT PR SUNJALE T VOGLA

DHE FREKUENCA T MESME
Qarku ekuivalent pr sinjale t vogla dhe frekuenca t mesme:
ku t gjitha kapacitetet jan marr si lidhje e shkurt,
kapacitetet parazitare t transistorve si qark i hapur
dhe rezistenca dalse e transistorit ro e pafundme.

RB1

B1

T1

ib1
ii

ri

C1

RB2

ib2

gm1v
Rc1

RB1
E1

C2

B2

r
RB2

?
E2

Skema ekuivalente pr sinjale t vogla dhe frekuenca t

mesme e konfiguracionit n kaskad

iL

gm2v

Rc2

RL

Amplifikimi i rryms
Amplifikimi i trsishm i rryms,

Ai iL / ii

Llogaritet me zbatimin suksesiv t parimit t ndarjes s rryms.

Nse kihet parasysh se:

hie=r ,

hfe=b = gmr

dhe raportet n mes t rezistencave:

hie1 RB1 ri RB' 1

(*)

hie 2 Rc1 RB 2 RB' 2

RL Rc1
Amplifikimi maksimal i rryms fitohet kur t plotsohet kto kushte (*).

Amplifikimi i rryms
Amplifikimi aktual i rryms sht:

iL iL ib 2 ib1 h fe 2 Rc 2 h fe1R 'B 2 RB' 1

Ai

ii ib 2 ib1 ii Rc 2 RL R 'B 2 hie 2 RB' 1 hie1

Pr rastin kur plotsohen kushtet nga paragrafi paraprak(*):

i L i L ib 2 ib1
Ai (h fe 2 )(h fe1 )(1) h fe1h fe 2
ii ib 2 ib1 ii
Pr N stade identike n t lidhura n kaskad, amplifikimi maksimal teorik i
rryms do t jet:

N
iL
Ai h fe
ii

Rezistenca hyrse dhe dalse

Kushtet (*) plotsohen gjithmon, prandaj amplifikimi i rryms sht
shpesh dukshm m i vogl se maksimumi teorik.
Rezistenca hyrse e ktij amplifikatori = me rezistencn hyrse t
amplifikatorit njstadsh n konfiguracion me emiter t prbashkt:

Ri = RB1// r
Edhe rezistenca dalse sht = me at t amplifikatorit njstadsh:

R0 = RC2

Lidhja direkte e amplifikatorit kaskadik

Realizohet pa kondenzaor t kuplimit n mes t stadve:

Ka burime t ndryshme t furnizimit pr do stad.

Stadi i par vepron si qark polarizues pr stadin e dyt.
Pasi q prcjellet e dhe komponenta ac, n stadin e dyt nevojitet edhe
tensioni negativ pr kompenzimin e oscilit t piks s qet t puns t Q2.

10

Lidhja direkte e amplifikatorit n konfiguracion me emiter

t prbashkt dhe amplifikatorit me kolektor t prbashkt
Emiter follower

Amplifikimi i tensionit:
Av = Av1
Rezistenca hyrse:
Ri =Ri1
Rezistenca dalse:
Ro= RE2/(1+ hfe)
11

AMPLIFIKATORT KASKODIK

Te amplifikatori kaskodik, stadi me emiter t prbashkt prcjellt me nj

stad me baz t prbashkt.

Ky konfiguracion ka disa karakteristika t dshirueshme n frekuencat e

larta.

N kt konfiguracion ngarkesa n stadin me emiter t prbashkt, i cili e

siguron amplifikimin, sht stadi me baz t prbashkt, i cili ka impedanc
shum t ult hyrse.

Ksisoj efekti i Miller-it n mas t konsiderueshme reduktohet.

Ky konfiguracion sht i prshtatshm pr teknikat e integruara t

realizimit t qarqeve dhe prdoret shum shpesh nga ana e projektuesve.

12

AMPLIFIKATORT KASKODIK
Stadi me baz
t prbashkt

VCC
R3

RL
iC2
T2

I2
Cb

R2

+
vL
-

Stadi me emiter t
prbashkt

Rc
iC1
T1

ii

R1

Re

Amplifikatori kaskodik
13

Ce

AMPLIFIKATORT KASKODIK

qarku ekuivalent pr sinjale t vogla, me parametra h,

sepse pr analiz t ktij konfiguracioni sht m
prshtatshm.
B1

T1

C1

R2

hie1

ii

C2

E2
ie2

ib1
R1

Rc

hfe1ib1

hib2

+
RL
hfb2ie2
-

E1

B2

Qarku ekuivalente pr sinjale t vogla dhe frekuenca t mesme

14

vL

AMPLIFIKATORT KASKODIK

Te ky konfiguracion i amplifikatorit n zbatimet e

rndomta nuk sht me rndsi as amplifikimi i tensionit
as ai i rryms.
Amplifikimi prcjells (transfer gain) i cili definohet si:
AT vL / vi

Gjithmon duhet pasur parasysh se hie = r dhe

hfe = b = gmr. Nga figura mund t gjendet

15

AMPLIFIKATORT KASKODIK

Nga figura mund t gjendet:

R1 R2
vL vL ie 2 ib1

AT h fb 2 RL (h fe1 )

ii ie 2 ib1 ii
h

R
R
ie
1
1
2

Kur t plotsohet kushti: hie1 R1 R 2

amplifikimi prcjells i amplifikatorit bhet:

AT h fe1RL

Amplifikimi i ktij qarku sht prafrsisht i njjt me amplifikimin e nj

stadi me emiter t prbashkt.
Prparsia e konfiguracionit kaskodik vjen n shprehje n frekuenca t
larta, ku kapaciteti i pranishm n mes t bazs dhe kolektorit dukshm e
redukton amplifikimin.
Zbatimi i lidhjes kaskodik dukshm e redukton efektin e ktij kapaciteti
dhe si rezultat fitohet nj amplifikator me brez m t gjer dhe me
amplifikim m t lart se ai me nj stad t vet me emiter t prbashkt.
16

KONFIGURACIONI I DARLINGTON-IT

N kt konfiguracion t amplifikatorit N transistor lidhen asisoj q qarku rezultues t sillet

si nj transistor i vetm.

Amplifikimi i rryms i afrohet vlers

h feN
VCC
Rc

R2

Cc

iB1
iC1
T1
ii

R1

iE1=iB2

iC2
T2
Re

Zi

Amplifikatori i Darlington-it
17

iE2
Ce

iL
RL

KONFIGURACIONI I DARLINGTON-IT

Puna e ktij amplifikatori mund t shpjegohet si n vijim:

Rritja e rryms n hyrje ii shkakton rritjen e rryms s

bazs iB1.

Rryma e emiterit iE1( = iB2) rritet, dhe si rezultat ka rritjen

e rryms iE2 (dhe iC2) prafrsisht pr hfe1hfe2.

Nse rezistenca e ngarkess RL sht shum m e vogl

se RC, ather amplifikimi i rryms sht prafrsisht
hfe1hfe2.
18

Qarku ekuivalent pr sinjale t vogla pr

amplifikatorin e Darlington-it

Qarku ekuivalent pr sinjale t vogla pr amplifikatorin e Darlington-it fitohet duke br

pasqyrimin e qarkut t bazs s T1 n qarkun e emiterit, dhe qarkun e emiterit t T2 n
qarkun e bazs R R R
B

ib1
RB

ii

E1 B2

B1

hie1

C1

iL

hfe1ib1
hie2

ib2

hfe2ib2

Rc

RL

E2
Qarku ekuivalent pr sinjale t vogla
B2

C1 C2

ib2

hfe2ib2 hie2
E2

19

C2

ib2

hfe1ib1
hie2

C1

B2

hfe1ib1
E2

hfe1ib1

hfe2ib2
Pasqyrimi i qarkut t emiterit t T2 n qarkun e bazs s tij

Qarku ekuivalent pr sinjale t vogla pr

amplifikatorin e Darlington-it
Pasqyrimi iqarkut te emiterit t T
hib1

B1

C1

E1= B2

(h fe1 1)ii

iL

(1 h fe1 )ib1 ib 2

(1 h fe1 )ib1 ib 2

ib2
RB
(h fe1 1) Pasqyrimin e qarkut t

C2

n qarkun e bazs

hie2

hfe2ib2

bazs s T1 n qarkun e
emiterit

Qarku ekuivalent i amplifikatorit t Darlington-it

Rc

RL

E2

Amplifikimi i rryms:

Rc
iL iL ib 2
RB
Ai

(h fe 2 )
ii ib 2 ibi
R

R
R
/
h

h
L
c
B f e1 ib1 ie 2
Rrymat e emiterve jan:

Prandaj

ie 2 h fe 2ib 2 h fe 2ie1

hie 2 hib1

Amplifikimi i rryms;

20

hib1

Rc

iL
RB
Ai h fe1h fe 2

ii
R

R
1

2
h
R
L
ie1 B
c

hie1
h
ie1
1 h fe1 h fe1

Amplifikimi i rryms
Nse: RC >> RL

RB >> 2hie, RL Re ,

hie1 RB

Fitohet amplifikimi maksimal i rryms

iL
Ai h fe1h fe 2
ii
Shpesh nuk mund t arrihet n praktik.
iL
N
A

h
i
fe
Nse N stade lidhen n konfiguracion t ktill
ii
Konfiguracioni i Darlington-it mund t thuhet se sht nj amplifikator me
emiter t prbashkt t cilit i paraprin nj emitter-follower.

Impedanca hyrse e shikuar nga baza e T1 sht:

Z i hie1 h fe1hie 2 2hie1

21

AMPLIFIKATORI DIFERENCIAL
Konfiguracioni i amplifikatorit diferencial sht jashtzakonisht i rndsishm sepse
ai shfrytzohet si bllok themelor i ndrtimit t shum amplifikatorve linear n
qarqe t integruara.
+VCC

Rc
iB1

Rc
T2

T1
iE1

i1

Rb

Cc

iE2
Rb
Re
-VEE

Amplifikatori themelor diferencial

22

i2

iL

RL

vL
-

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
M posht do t tregohet se rryma e ngarkess (edhe tensioni i ngarkess pra)
sht proporcionale me diferencn n mes t dy sinjaleve hyrse.
Qarku do t analizohet me supozimin se ekziston simetria e plot, do t thot se
transistort dhe qarqet e jashtme t bazave jan identike.
Dobishmria e amplifikatorit diferencial qndron n veprimin e ktij amplifikatori
kur n te zbatohen sinjale t vogla.
Pr analiz kt, sht nxjerr qarku ekuivalent i paraqitur n Fig., ku sht kryer
pasqyrimi i burimeve n qarkun e emiterit.
Pr ta shpjeguar punn e qarkut, ai do t analizohet duke shfrytzuar teknikn e
cila e thekson faktin se dalja e amplifikatorit sht prafrsisht proporcionale me
diferencn e rrymave i2 i1, dhe prej nga mund derivohen kushtet pr projektim
optimal t amplifikatorit diferencial.

23

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
B1

hib1

E1

E2 hib2

Rb
hfe1

C2
iL

ie2

ie1
hfe1 i1

ic 2 hfb 2 ie 2 ie 2

B2

Rc

Rb
hfe 2

Re

hfe2 i2

Skema ekuivalente pr sinjale t vogla

Analizn do ta fillojm duke shprehur rrymat hyrse prmes komponentve t modit t
prbashkt dhe t modit diferencial.
Interpretimi grafik i ktij procesi sht paraqitur n Fig., prej nga rrymat i1 dhe i2 mund t
shprehen si
i

i1

i0

i
2

i2

Zbrthimi i rrymave hyrse

24

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Rrymat i1 dhe i2 mund t shprehen si:

i
i 2 i0
2
Ku

i i2 i1

dhe

i1 i0

i
2

i1 i2
i0
2

i1 dhe i2 mund t paraqiten prmes rryms mesatare i0, e cila quhet rryma e modit
t prbashkt, dhe rryms s diferencs i, e cila quhet rryma e modit diferencial.
Burimet e rryms hfe1i1 dhe hfe2i2 mund t shndrrohen n burime t tensionit
dhe rrymat i1 dhe i2 shprehen prmes i0 dhe i.
Qarku ekuivalent mund t rregullohet si n figurn n vazhdim.

25

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Rb
h fe

+
-

hib

B1

E2 hib

E1

B2

Rb
h fe

ie2

ie1
Re

Rb i0
2

Rb i0
2

C2
iL

+
-

Rc

RL

ie 2

Qarku ekuivalent i thjeshtuar i amplifikatorit diferencial

Qarku sht m tej i thjeshtuar duke supozuar se transistort T1 dhe T2 jan identik
prandaj

h fe1 h fe 2

Transistort parapolarizohen ashtu q ti ken rrymat e emiterve t njjta, prandaj

vlen

hib1 hib 2

Qarku i emiterit sht plotsisht simetrik, prve rrymave hyrse. Prandaj nse vendosim

i1 i2 i0
26

ather

i 0 dhe burimet hyrse jan t barabarta.

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Pr shkak t simetris s qarkut vlen ie1 ie 2

Ngjashm, nse

i2 i1

ather

i / 2 i2

i0 0

Pr kt kusht rrymat e emiterve jan t barabarta

ie 2 ie1

Duke shfrytzuar kto dy kushte dhe metodn e superponimit, do ta gjejm rrymn

ie2 dhe njherazi edhe iL.
Kjo do t bhet duke llogaritur s pari rrymn e emiterit t shkaktuar nga rryma e
modit t prbashkt i0, e pastaj po kt rrym t shkaktuar nga rryma e modit
diferencial i.
Rryma totale e emiterit, sipas metods s superponimit, sht

ie2 ie 2c ie 2d

ku ie2c sht pr shkak t rryms i0, ndrsa ie2d sht pr shkak t rryms i.
27

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Rb
h fe

+
Ri
- b0

B1

hib

E1

E2

hib

B2

Rb
h fe

ie2c

ie1c =ie2c
+
ve
-

Rb i0

Re

Rb
h fe

hib

+
-

ie2c
ve

+
-

Rb i0

2Re

(b)

(a)
Qarku ekuivalent pr llogaritjen e komponentit t rryms s emiterit ie2c
Pr shkak t simetris s qarkut do t kemi

ie1c ie 2c

Rnia e tensionit n rezistencn Re sht ve Re (2ie 2c )

Pr ta llogaritur rrymn ie2c, qarku mund t reduktohet n qarkun e paraqitur n
Fig.(b), dhe rryma e emiterit pr mod t prbashkt sht

ie 2c

28

Rbi0
2 Re hib Rb / h fe

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Pr komponentin e rryms diferenciale i, komponenti i prbashkt sht i0 0
Qarku ekuivalent sht paraqitur n Fig.(a).
Rb
hfe

B1

+ i
R
- b 2

hib

E1

E2 hib

B2

Rb
hfe

hib

ie2d

ie1d= -ie2d
v+
e
-

i +
Rb
2 -

Re

Rb
hfe

ie2d
ve +
-

(a)

(b)

Qarku ekuivalent pr llogaritjen e komponentit t rryms s emiterit ie2d

Pasi q sht ie1d ie 2 d

Rnia e tensionit n rezistencn Re sht ve Re (ie 2d ie1d ) 0
Re mund t zvendsohet me lidhje t shkurt dhe qarku i reduktuar ekuivalent
sht paraqitur n Fig.(b).
Rryma e modit diferencial sht
29

ie 2 d

Rb i
2(hib Rb / h fe )

+ i
R
- b 2

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Rryma e trsishme e emiterit gjendet duke mbledhur rezultatet paraprake

ie 2 ie 2c ie 2d

Rb i0
Rb i

2 Re hib Rb / h fe 2(hib Rb / h fe )

Rryma e ngarkess iL mund t llogaritet tani nga qarku dals

Rb
h fe

+
-

B1

hib

E1

E2 hib

ie2

ie1
i

Rb i0
2

B2

Rb
h fe

Re

Rb i0
2

C2
iL

+
-

Rc
ie 2

Qarku ekuivalent i thjeshtuar i amplifikatorit diferencial

30

RL

AMPLIFIKATORI DIFERNCIAL
Rryma e ngarkess iL

Rc
Rc
iL
ie 2
Rc RL
Rc RL

Rb

2 Re hib Rb / h fe

Rb
i0
i

2(hib Rb / h fe )

Amplifikimi i rryms mund t definohet n dy pjes: si amplifikimi i rryms pr

modin e prbashkt Ac pr shkak t i0 , q sht
Rc
Ac
Rc RL

Rb

2 Re hib Rb / h fe

dhe amplifikimi i rryms pr modin diferencial Ad pr shkak t i

Rc
Ad
Rc RL

Rb

2(hib Rb / h fe )

Prandaj rryma e ngarkess sht

31

iL Aci0 Ad i

Hersi i shtypjes s komponentit t

prbashkt
Te amplifikatori diferencial ideal, rryma e ngarkess sht proporcionale me i, dhe
nuk varet nga rryma e modit t prbashkt i0.
Prandaj, te nj amplifikator diferencial ideal Ac 0
Ky kusht nuk mund t realizohet n praktik, sepse pr ta br Ac 0
Re duhet t jet pakufi Re
Pr ta vlersuar shmangien nga ideali prdoret nj madhsi q quhet hersi i
shtypjes (ndrydhjes) s modit t prbashkt (anglisht Common Mode
rejection ratio) i cili shnohet me CMRR.
Hersi i shtypjes s modit t prbashkt definohet si hersi n mes t amplifikimit t
modit diferencial dhe amplifikimit t modit t prbashkt

Ad 2 Re hib Rb / h fe
CMRR

Ac
2(hib Rb / h fe )
32

Hersi i shtypjes s komponentit t

prbashkt
N praktik, zakonisht plotsohet kushti
Re
CMRR

prandaj
hib Rb / h fe

2 Re

Rb
hib
h fe

Pr ta ilustruar rndsin e madhsis CMRR po shqyrtojm rastin kur i2 10.5 mA

i1 9.5 mA

i0 10

mA

i 1 mA

Rryma e ngarkess sht

Ad i0
10

iL Ad i 1
Ad i 1

i
CMRR

Pr t qen rryma e ngarkess proporcionale me i, CMRR duhet t jet

shum m i madh se 10. N prgjithsi, CMRR duhet t zgjedhet asisoj q t
jet
CMRR>> i0/i
q rryma e ngarkess t jet proporcionale me i.
33

34