KAPALI ALANLARDAK ALIMALARDA

SALII VE GVENL

Abdullah Gencer ATASOYa; Nihat ERb

a: SGM, Sal ve Gvenlii Uzm. Yrd. - Makine Mh.
b: SGM, Sal ve Gvenlii Uzm. - Kimya Yksek Mh.
Sal ve Gvenlii Enstits Mdrl
ANKARA, 2012
1

NDEKLER
1. KAPALI ALANLAR ............................................................................................................. 3
2. TEHLKELER ...................................................................................................................... 4
2.1 Alann Kstl Olmasndan Kaynaklanan Tehlikeler ........................................................ 4
2.1.1 Oksijence yetersiz ortamlar ........................................................................................... 4
2.1.1.1 Egzoz gazlar .............................................................................................................. 5
2.1.1.2 Dkme mallar (bulk cargoes) ..................................................................................... 5
2.1.2 Patlayc ortamlar ........................................................................................................... 6
2.1.3 Zehirli ortamlar .............................................................................................................. 6
2.2 Yaplan lerden Kaynakl Tehlikeler............................................................................... 7
2.2.1 Kaynak ........................................................................................................................... 7
2.2.2 Kaplama ......................................................................................................................... 8
2.2.3 Talama .......................................................................................................................... 9
2.2.4 Kumlama ....................................................................................................................... 9
2.2.5 Su pskrtme ............................................................................................................... 10
3. KAPALI ALANLARA GRMEKTEN KAINMA............................................................ 10
4. ALINABLECEK NLEMLER .......................................................................................... 11
4.1 Gvenlik Sistemlerinin Oluturulmas ........................................................................... 11
4.2 Acil durum planlar ......................................................................................................... 11
4.2.1 letiim ......................................................................................................................... 12
4.2.2 Kurtarma ekipmanlar ve hayata dndrme ekipmanlar ............................................ 12
4.2.3 Destek personeli ve Kurtarma personeli ...................................................................... 13
4.2.3.1 Destek personeli ....................................................................................................... 13
4.2.3.2 Kurtarma personeli ................................................................................................... 13
5. SONU ................................................................................................................................ 14
REFERANSLAR ..................................................................................................................... 15

1. KAPALI ALANLAR
Srekli almaya gre tasarlanmam olan ve girileri ve klar kstl olan alanlar,
kapal alanlar olarak nitelendirilmektedir. Giri izni gerektiren kapal alanlar terimi ise;
tehlikeli ya da tehlike oluma ihtimali olan, ortama giren bir kiiyi yutma tehlikesine sahip bir
malzeme ihtiva eden, ieri doru kapanan kaplar veya aa eimli olan duvarlar ya da
ieriye giren bir kiinin boulmasna ya da ieride kapal kalmasna neden olabilecek daha
kk bir alana daralan duvarlar, korumasz makineler, akta duran kablolar, scaklk stresi
gibi bilinen salk ve gvenlik tehlikelerini tayan alanlar gibi zelliklerin bir ya da birkana
sahip olan alanlar kapsamaktadr.1

Resim 1 Kapal alanlar2

Kapal alanlara:

Depolama tanklar;

Tankerler;

Kazanlar;

Basnl kaplar;

Silolar ve dier kompartmanl tanklar;

Derin ukur ve oyuk gibi zeri ak boluklar;

Boru hatlar;

Kanalizasyon tesisleri;
3


Kuyular;

Kanallar ve benzeri yaplar;

Kargo tanklar;

Kk bir ambar vastasyla girilen gemi bordas boluklar;

Petrol tanklar;

Atk tanklar;
rnek verilebilir.3

2. TEHLKELER
Kapal alanlarda meydana gelebilecek tehlikeleri 2 ana balk altnda gruplandrabiliriz.
Bunlar, alann kstl olmasndan kaynaklanan tehlikeler ve ortamda yaplan ilerden kaynakl
tehlikelerdir.

2.1 Alann Kstl Olmasndan Kaynaklanan Tehlikeler

Ortamn kapal olmas durumunda tehlike oluturabilecek 3 temel etmen bulunmaktadr.
Bunlar oksijence yetersiz ortamlar, patlayc ortamlar ve zehirli ortamlardr.

2.1.1 Oksijence yetersiz ortamlar

Kapal alandaki oksijen azlndan kaynaklanan sonular ve bunlarn insan salna
etkileri Tablo 1 de verilmitir. Bu etkiler koku ya da fiziksel belirti gstermeden ortaya
kmaktadr.

Oksijen Seviyesi

Etkileri

22.0%

Oksijence zengin ortam

20.8%

Normal seviye - Giri iin gvenli ( 0.2%)

19.5%

Oksijence yetersiz ortam

16.0%

Karar verme ve teneffs bozukluu

14.0%

ok hzl yorulma ve hatal karar verme

11.0%

Teneffs gl ve birka dakika iinde lm

Tablo 1 - Ortamdaki oksijen seviyesinin sala etkileri

Kapal alandaki yaplan kaynak, kesme, boyama ya da lehimleme gibi yaplan ilerden
dolay veya paslanma gibi belirli kimyasal reaksiyonlar nedeniyle kapal alanlarda oksijen
seviyesinde dme gzlemlenebilmektedir.
Ayrca Egzoz gazlar ve kapal alanlarda depolanan dkme mallar ortamdaki oksijen
seviyesinin azalmasna neden olabilecek faktrlerdendir.
Oksijen azl ok abuk bir ekilde bilin kaybna ve lme sebep olmaktadr. Oksijen
azl tm kapal alanlarda grlebildiinden dolay kapal alanlardaki en tehlikeli faktr
olarak karmza kmaktadr.

2.1.1.1 Egzoz gazlar

Egzoz gazlar yzlerce kimyasal bileenden oluur. Temel bileenleri: karbon monoksit,
oksijen, nitrojen, su buhar, slfr dioksit, nitrojen oksitleri ve hidrokarbonlardr. Bu egzoz
gazlar akcier kapasitesinin azalmasna ve solunumun hzlanmasna ve buna ek olarak gzde,
burunda ve boazda rahatsz edici mukoza zarnn olumasna neden olmaktadr. Ayrca bu
tehlikelere ek olarak, egzoz gazlarnn ortamda bulunmas ve oksijeni tamamen ortamdan
atmas nce bilin kaybna ardndan da lme sebep olacaktr.

2.1.1.2 Dkme mallar (bulk cargoes)

Resim 2 Dkme mallar4,5

Byk miktarlarda tanan, paketlenmemi olan maddelere dkme mallar denilmektedir.
Bu maddeler, petrol, kmr ya da kum gibi sv ya da kk kat paracklardan oluabilir. Bu
mallar genellikle gemi ambarlarnda ya da tren vagonlar gibi kapal alanlarda tanmaktadr.
Dkme mallar oksitlenerek oksijen seviyesinin azalmasna, zehirli gazlarn ortaya kmasna

ya da kendiliinden tutumaya neden olabilir. Bu tehlikelerin yannda, dkme mallar zellikle

slak olduklarnda oksitlenmeden kaynakl zehirli gazlar da retebilir.

2.1.2 Patlayc ortamlar

Patlamann olmas iin unsurun bir araya gelmesi gerekir. Bunlar

Oksijen,

Yanabilir madde (yakt)

Ateleme kayna
Havada normalde %20,8 orannda oksijen vardr ve bu yanma iin yeterli bir miktardr.
Bununla beraber oksijenin havada orannn artmas maddenin yanma ve patlama ihtimalini
artrr. Oksijence zengin ortam (%22den fazla) giysi ve sa gibi parlayc maddelerin iddetle
tutumasna neden olur. Bu nedenle hibir zaman kapal alann havalandrmas iin saf oksijen
kullanlmamaldr. Bunun yerine normal hava tercih edilmelidir.

PATLAMA GEN
Ateleme kayna

Patlama

Yanabilir madde
(yakt)

Oksijen

Patlama geninden de anlalaca gibi patlama; ateleme kayna, yanabilir madde ve

oksijeni ieren bir sacayandan olumaktadr. Ortamda bulunan bu 3 temel etmenden
herhangi birinin uzaklatrlmas patlamann olumasn engelleyecektir. Oksijene solunum
iin ihtiya duyulduundan; ortamda bulunmamas ya da younluunun Tablo 1de belirtilen
alt ve st limitlerde olmas tehlikeli olacaktr.

2.1.3 Zehirli ortamlar

Uzman bir kii tarafndan alann gvenli olduunu belirtmedii srece, kapal alandaki
herhangi bir maddenin (sv, buhar, gaz, sis ve toz) tehlikeli olduu varsaylmaldr. Zehirli
maddeler hzl etki gsteren zehirlerden uzun dnemde kansere neden olan kanserojenlere

kadar eitlilik gsterir. Genellikle kapal olan ortamlarda depolanan zehirli rnlere rnek
olarak:

Kimyasal rnler

Petrol rnleri

Hidrojen slfit

Benzen

Metan

zcler

Borularn ve dier retim ekipmanlarnn iinde bulunabilen radyoaktif
kalntlardr

Soutma sistemlerinde sznt (CO2, amonyak, propan/btan vb. maddeler)

Balk depolarndaki amonyak

Anotlardan ve/veya akmlatrlerden yaylan hidrojen 6

2.2 Yaplan lerden Kaynakl Tehlikeler

Kapal alanlardaki kaynak, kesme, lehimleme, boya, temizleme ya da ya giderme
(degreasing) ve kumlama gibi ilemler bu alanda yaplan tehlikeli almalar olarak
nitelendirilebilir. rnein temizleyici zcler birok endstri alannda temizlik ve ya
giderme ilemlerinde kullanlmaktadr. Bu zclerin kapal alan iindeki buharlar olduka
zehirlidir. Ayrca kaynak, kesme, lehimleme gibi scak ilemlerin ortamdaki oksijeni
tkettiine de dikkat edilmelidir.

2.2.1 Kaynak

ekil 3 Kaynak ilemleri7,8

7

Kaynak, birok eidi olmasna ramen genel olarak ayr olan iki metal parann yksek
scakln, oksijenle birlikte bir yanc gazn ve tutumay salayacak akmn yardmyla
eritilerek birletirilmesi ilemidir. Kaynan kapal alanda yaplmas durumunda kaplamal
olan duvarlardan ok zehirli olan gazlar yaylabilir. Bu tehlikenin yannda kaynak
malzemesinden ve kaynak ilemi gren malzemeden kan gazlara; karbon monoksit, ozon,
nitrojen oksitleri, kurun, cva, inko, kadmiyum, berilyum, demir oksit, floritler, klorlu
hidrokarbon ieren zcler, fosgen, rnek verilebilir. Bu gazlar nedeniyle oluabilecek
hastalklar; geniz yolu, gz, burun, boaz ve akcier iritasyonu, akcier demi, amfizem
(akcierin oksijen depolamasn engellenmesi), karn ars, ishal, bbreklerde hasar, solunum
yetmezlii, duygusal dengesizlik, duyma kayplar; beynin, merkezi sinir sisteminin, dolam
sisteminin, reme sisteminin ve kaslarn olumsuz etkilenmesi, deri dknts, kalp ritminde
art, gs ve ba ars, st solunum yollar kuruluu, nefes darldr. 9

2.2.2 Kaplama

ekil 4 Kaplama ilemleri10,11

Sprey kaplama metallerin yzeylerinin eitli tozlarla kaplanarak anmaya ve
korozyona kar dayanakl hale getirilmesi iin uygulanan bir ilemdir. Kapal alanda sprey
kaplama ileminin yrtlecei zaman ok dikkatli olunmaldr. Sprey kaplama ilemi sonucu
ortaya kan kk boyutlu paracklarn havayla kart ortam solunduunda fazla miktarda
kimyasal maruziyete sebep olur.

2.2.3 Talama

Resim 5 Talama ilemleri12,13

Kapal alanlarda alann saln ve gvenliini tehlikeye atacak baka bir ilem ise
talamadr. Talama andrc bir disk yardmyla ilenilen parann yzey kalitesinin
artrlmas iin kullanlan bir ilemdir. Talama eitli toz bileenlerinin ortaya kmasna
neden olabilir. Metal tozlarnn vcuda solunum yoluyla girmesi paracklarn boyutlarna,
fiziksel ve kimyasal zelliklerine baldr. Bu gibi tozlar metal buhar atei (metal fume fever)
ve bronite neden olabilir.

2.2.4 Kumlama

Resim 6 Kumlama ilemleri14,15

Kumlama ilemi ilenilecek olan para yzeyinin przszletirilmesi iin, ok kk
boyutlu andrc maddelerin yksek hzla ve basnl bir biimde paraya pskrtlmesidir.
Kumlama ilemi tanklarn ii gibi kapal alanlarda da gerekletirilmektedir. Kumlama
ilemine bal olan tehlikeler yakn olarak kumlanan rnn malzemesine ve kumtann
boyut ve muhafazasna baldr. Kuartz, nikel, kurun ve kurun bileenleri gibi kanserojen
maddeler ieren kumta kullanan birka kumlama ilemi mevcuttur. Kumlama ilemi
srasnda kanserojen kimyasal kullanm, kumlanan alann yzeyine bal olarak artabilir.

Kumlama ileminde kullanlan baka bir andrc da kumdur. Kristalin silika ieren
kumun ve dier andrclarn alanlar tarafndan solunumu, kot kumlama iilerinin
hastal olarak da bilinen silikozis hastalna sebep olur.

2.2.5 Su pskrtme

Resim 7 Su pskrtme ilemleri16

Su pskrtme kumlama ilemine benzer olarak, yzey temizlii amacyla yksek
basnla ve yksek hzla su pskrtme ilemidir. Yine kumlamaya benzer olarak kapal
alanlarn i yzeylerinde kullanlmaktadr. Su pskrtme srasnda temizlenen yzeyin yksek
basnca maruz kalmas nedeniyle, yzeyden kalkan toz, kir ve kimyasallar, havada uzun sre
kalabilen kk kat ya da sv paracklar oluabilir. Bu paracklara yksek derecede
maruziyet halinde, tepkimeye girebilen kimyasallar, alanlarn akcierlerinin en derin
noktalarna kadar tanabilir. 17,18

3. KAPALI ALANLARA GRMEKTEN KAINMA

Kapal alanlarn tehlikelerine kar nlemler almadan nce bu alanlara girmenin tercih
edilmemesi gerekir. Bu nedenle kapal alana giriten ya da kapal alanda almadan
kanlmas iin baka bir yol olup olmad kontrol edilmelidir. Daha iyi bir i planlamas ya
da farkl bir yaklam ile kapal alana duyulan ihtiya azaltlabilir.

10

4. ALINABLECEK NLEMLER
ncelikle tehlikeleri ortadan kaldrmak ya da asgariye indirmek iin bir gvenlik
sisteminin oluturulmas gerekmektedir. Her trl gvenlik nlemi alndktan sonra yine de
acil bir durumun ortaya kabilecei ngrlerek hazrlanacak olan acil durum plann
oluturmak olmaldr.

4.1 Gvenlik Sistemlerinin Oluturulmas

Eer kapal alana giriten kanlamyorsa, kapal alan iinde almak iin gvenli bir
sisteme sahip olunduundan emin olunmaldr. Kapal alandaki mevcut tehlikelerin
belirlenmesi iin risk deerlendirmesi yaplmal, yaplan risk deerlendirmesine gre kapal
alann yapsna, ilgili risklere ve ie bal olarak gerekli nlemler alnmaldr. Alnan
nlemlerin de dhil olduu gvenli bir alma sistemi oluturulmal, gelitirilmeli ve
uygulamaya konulmaldr. Gvenli bir alma sisteminin iinde asgari u balklar yer
almaldr:

Spervizr atanmas
Kiilerin almaya uygunluu
zolasyon
Kapal alana girmeden nce temizlik
Giri blgesinin boyutunun kontrol
Havalandrmann salanmas
Kapal alanda gerekli lmlerin yaplmas
zel ekipmanlar ve klandrma
Solunum aparat
Acil durum planlar
Kurtarma tertibat
Alarmn kontrol
alma izni
Kiisel Koruyucu Donanm (KKD)
alanlarn eitimi

4.2 Acil durum planlar

Yaplan almalarn planland gibi gitmedii ve alanlarn salnn ve
gvenliinin tehlikelere maruz kald zamanlarda, bu tehlikeleri ortadan kaldracak ya da bu
tehlikelerin zararlarn azaltacak nceden hazrlanm bir acil durum plan olmaldr. Kapal
alanlar da yaplacak almalar iin hazrlanan Acil durum plan kapal alann yapsna,

11

belirlenen risklere, acil durum kurtarma hizmetine gre deiir.

Acil durum planlar

ierisinde asgari u balklar yer alr;

letiim

Kurtarma ekipmanlar ve hayata dndrme ekipmanlar

Destek personeli ve kurtarma personeli

4.2.1 letiim

Resim 8 Kurtarma faaliyetlerinde iletiim19

Kapal alanda bir alma yaplrken burada alanlar, acil bir durum sz konusu
olduunda dardaki alanlara bu durumu iletebilmelidirler. Bu iletiim, alarm ile ya da
kapal alann elverdii herhangi bir iletiim aracyla salanabilir. Acil durum plannn
ileyebilmesi iin iletiim ok nemlidir. Ayrca gece almas ve vardiyal almalar, hafta
sonlar ve tesisin kapal olduu zamanlar (tatiller gibi) da gz nne alnarak neler olabilecei
ve alarmn nasl altrlabilecei dnlmelidir.

4.2.2 Kurtarma ekipmanlar ve hayata dndrme ekipmanlar

Resim 9 Kurtarma ekipmanlar ve hayata dndrme ekipmanlar20,21

12

Kurtarma ekipman ve hayata dndrme ekipman acil durumlarda kurtarma

personellerinin kullanaca ekipmanlar olarak nitelendirilir. Hayata dndrme ekipmanlar ve
kurtarma ekipmanlarnn seimi, acil durum planlarna ve kapal alanlarn zelliklerine
baldr. Hayata dndrme ekipmanna rnek olarak solunum maskesi, kurtarma
ekipmanlarna ise kurtarma halatlar, baret, alev geirmez kyafetler, oksijen tpleri rnek
verilebilir.
Kullanmna sunulan ekipmanlarn kurtarma grevlileri tarafndan kullanlabilmesi iin
doru bir tatbikat olmazsa olmazlardandr. 22

4.2.3 Destek personeli ve Kurtarma personeli

Acil durumlarda aktif rol oynayan iki unsur vardr. Bunlardan birincisi destek personeli,
ikincisi ise kurtarma personelidir.

Resim 10 Destek ve kurtarma faaliyetleri23,24

4.2.3.1 Destek personeli

Destek personeli kapal alan iinde alanlarla iletiimi salayan herhangi bir acil
durumda gerektiinde kurtarma personeline haber veren ve acil durum prosedrnn
balamasn salayan kiidir.
Destek personeli kapal alann dnda kalmal ve ierideki inceleme ekibiyle grsel
olarak ya da telsiz gibi karlkl konuma ile srekli temas halinde olmaldr. nceleme
ekibinin haberleme aralklar iin bir program belirlenmelidir.

4.2.3.2 Kurtarma personeli

Kurtarma personeli acil durum gerekletiinde acil durum dahilinde olan kurtarma
operasyonunu yrtecek olan personeldir. Kurtarma personeli eitilmeli, hazrlanm olan acil

13

durum planlarn uygulamal ve uygun ekipman ve teknikleri (kurtarma halatlar, solunum

ekipman, destek elemannn yardm) kullanmaldr. Acil durum planlar ve tahliye
prosedrleri kurtarma operasyonuna dhil olan tm blmler tarafndan anlalmal ve kabul
edilmelidir.
Gvenli kurtarma basamaklar tm kapal alanlarn giri prosedrnde uygulanmaldr.
Kurtarma iyi bir ekilde planlanmal ve acil durum planlarn uygulamada yaplan kazlarn
dzenli olarak yapldnn belgesi bulundurulmaldr. 25

5. SONU
Kapal alanlarda yaplan almalar lkemiz de dhil olmak zere birok lkede
alanlarn konu hakknda bilgi sahibi olmamasndan ve bu konuya gerekli nemin
verilmemesinden dolay maddi hasarlara, yaralanmalara ve lmlere sebep olmaktadr.
almann kapal alan dnda yaplmas birinci ncelik olmaldr. Eer almann kapal
alan dnda yaplmasndan kanlamyorsa, kapal alanda yaplacak alma dikkatlice
planlanmal, risk deerlendirmesi yaplarak kapal alann ne gibi tehlikeleri olduu tespit
edilmelidir. Bu tespitlere gre gvenli bir alma sistemi oluturulmal ve bu sistem acil
durum planlarn ve kurtarma prosedrlerini de iermelidir.

14

REFERANSLAR
1. http://www.osha.gov/SLTC/confinedspaces/index.html
2. http://www.ccohs.ca/oshanswers/hsprograms/confinedspace_intro.html
3. ASGEM kapal alanlarda alma ile ilgili ders notlar
4. http://www.bswshpg.com/main.swf
5. http://en.wikipedia.org/wiki/Bulk_cargo
6. IACS Confned Space Safe Practice, p 13-16
7. http://www.cnwl.ac.uk/welding
8. http://www.unitedfab.ca/index-2.html
9. Welding Health Hazards, Occupational, Construction Safety and Health
Outreach
Program,
OSHA
Office
of
Training
and
Education
May 1996 , http://www.osha.gov/doc/outreachtraining/htmlfiles/weldhlth.html
10.

http://pridetechgroup.en.made-in-china.com/product/wbxmKWzOAAIX/China-

Spray-Coating-Equipment-System.html
11. http://www.promarkind.com/powder%20coating.html
12.

http://www.123rf.com/photo_9310630_orange-sparks-during-metal-grinding-in-

heavy-industry-plant.html
13. http://www.osha.gov/SLTC/etools/oilandgas/general_safety/hot_work_welding.html
14. http://www.etakum.com/#gemi
15. http://springfieldpowder.wix.com/scp
16. http://teaminland.com/
17. U.S. Department of Labor, Occupational Safety and Health Administration,
Directorate of Standards and Guidance, Office of Maritime, An OSHA Guidance Document,

15

December

2006,

http://www.osha.gov/dts/maritime/standards/guidance/shipyard_guidance.html
18. IACS Confned Space Safe Practice, p 12-16
19. http://www.beruly.com/?m=201009&paged=2
20.http://www.rescuenorthwest.com/products.php?id=18
21. http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1500970.stm
22. Safe Work in Confined Spaces, HSE, p 3-6
23.http://www.pinnacleheightsafety.com.au/index.php/training/detail/confined_space_e
ntry_training_basic
24. http://www.newcastlerescue.com.au/training-courses/confined-space-training/
25. IACS Confned Space SafePractice, p 8

16