Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.

net

#54
09/09/2013

S VA CHM GIA CC NN VN MINH?

Ngun: Samuel P. Huntington (1993). The Clash of Civilizations? Foreign Affairs, No. 72
(Summer), pp. 22-49.
Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

Hnh thi tip theo ca xung t

Chnh tr th gii ang bc vo mt giai on mi, v cc nh tr thc khng h ngn
ngi a ra v s quan im v hnh hi ca n - s co chung ca lch s, s tr li ca mi
thm th gia cc quc gia - dn tc, v s suy tn ca cc quc gia - dn tc di sc p
ca ch ngha b lc, ch ngha ton cu v cc ch ngha khc. Mi quan im u nm bt
mt kha cnh no ca hin thc ang hnh thnh. Tuy nhin tt c u khng nm bt
c mt kha cnh quan trng, thc t l trung tm, ca hnh hi kh d ca chnh tr th
gii trong nhng nm sp ti.
Theo gi thit c nhn ti, ngun chnh ca xung t trong th gii mi s khng ch
tp trung vo vn h t tng hay kinh t. Thay vo khc bit vn ha s l yu t
chnh gy nn s chia r loi ngi v l ngun chnh ca xung t. Quc gia dn tc vn s
tip tc gi vai tr l ch th trung tm ca quan h quc t, tuy nhin xung t trong th
gii chnh tr ch yu s din ra gia cc quc gia v cc nhm thuc nhng nn vn minh
khc nhau. S xung t gia cc nn vn minh s chi phi chnh tr th gii. V nh vy
ng phn cch cc nn vn minh s tr thnh cc ng chin tuyn trong tng lai.
Xung t gia cc nn vn minh s l bc pht trin mi nht trong s tin ha ca
xung t trong th gii hin i. Mt th k ri sau Ha c Westphalia cng s xut hin
ca h thng quc t hin i, cc cuc xung t ca th gii phng Ty ch yu din ra
gia cc ng qun vng cc hong , cc v vua ca ch qun ch chuyn ch hay
qun ch lp hin c gng m rng h thng nh nc, qun i, sc mnh kinh t theo t
1

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

tng trng thng, v quan trng nht l m rng lnh th cai tr. Tuy nhin trong qu trnh
hnh thnh cc quc gia dn tc, v bt u t cuc Cch mng Php, chin tuyn chnh ca
xung t l gia cc quc gia hn l gia cc bc qun vng. Nm 1793, R. R. Palmer
nhn xt Thi k chin tranh gia cc v vua qua, thi k chin tranh gia cc dn tc
bt u. Mu hnh xung t ca th k 19 ko di n ht Chin tranh th gii ln th nht.
Sau , t kt qu ca Cch mng Nga v cc phn ng chng li cuc cch mng ny, xung
t gia cc quc gia nhng ng cho s xung t gia cc h t tng, u tin l
gia ch ngha cng sn, ch ngha pht xt v ch ngha dn ch t do, v sau l gia
ch ngha cng sn v ch ngha dn ch t do. Sut thi k Chin tranh Lnh, xung t
thc h ny biu hin qua s i u gia hai siu cng l M v Lin X, c hai nc ny
u khng phi l cc quc gia dn tc theo ngha chu u c in v mi quc gia u xc
nh bn sc ca mnh trn phng din h t tng.
Xung t gia cc bc qun vng, gia cc quc gia dn tc v gia cc h t
tng c bn l nhng xung t ca nn vn minh phng Ty, hay ni chin gia cc
nc phng Ty theo nh cch gi ca William Lind. S phn loi ny l ng nu xt
n cuc Chin tranh Lnh, hai cuc chin tranh th gii v cc cuc chin tranh trc
trong th k mi by, mi tm v mi chn. Vi s kt thc ca Chin tranh Lnh, chnh
tr th gii bc ra khi giai on chi phi bi phng Ty, v trung tm ca n gi y l
s tng tc gia cc nn vn minh phng Ty vi ngoi phng Ty hay gia cc nn vn
minh ngoi phng Ty vi nhau. Trong quan h chnh tr gia cc nn vn minh, cc dn
tc v chnh ph ca cc nn vn minh ngoi phng Ty khng cn ng vai tr ch th
lch s l mc tiu ca ch ngha thc dn phng Ty na m cng vi phng Ty tr
thnh i tng thc y v nh hnh lch s.

Bn cht ca cc nn vn minh
Sut thi k Chin tranh Lnh, th gii b phn chia thnh cc nc th gii th nht, th
hai v th ba. S phn chia ny gi y khng cn ph hp na. Gi y cch phn chia
ngha hn nhiu l phn loi cc nc theo nn vn ha v vn minh ca h ch khng phi
theo h thng chnh tr, kinh t, hay theo trnh pht trin kinh t nh trc kia.
Khi nim nn vn minh ngha l g? Mt nn vn minh l mt thc th vn ha. Cc
thn lng, cc vng, cc nhm sc tc, cc dn tc, cc nhm tn gio, tt c u c nhng
nn vn ha ring bit vi cc cp ng nht vn ha khc nhau. Vn ha ca mt ngi
lng min Nam nc s c s khc bit vi vn ha mt ngi lng min Bc, nhng c
hai u chia s nt vn ha chung ca nc , phn bit chng vi nhng ngi lng nc
c. Cng nh vy, cc cng ng chu u chia s nhng c im vn ha chung phn
bit h vi cc cng ng ngi Rp hay ngi Hoa. Tuy nhin, cc cng ng ngi
Rp, ngi Hoa hay cc cng ng chu u khng nm trong mt thc th vn ha ln hn
2

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

no khc. H cu thnh nn cc nn vn minh. Nh vy mt nn vn minh l nhm vn ha

cao nht ca con ngi v l cp rng nht ca bn sc vn ha m con ngi c c
phn bit vi cc loi khc. Cc yu t ca mt nn vn minh bao gm cc yu t khch
quan chung nh ngn ng, lch s, tn gio, phong tc, cc th ch, v cc yu t ch quan
con ngi t nhn dng ln nhau. Con ngi c nhiu cp bn sc khc nhau: mt
cng dn La M c th t xc nh mnh theo nhiu cp nh l mt ngi La M, mt
cng dn , mt ngi theo Cng gio, mt tn C c gio, mt cng dn chu u hay
mt ngi phng Ty. Trong nn vn minh l cp bn sc rng nht m anh ta c th
dng t nhn dng. Con ngi hon ton c th v thc s tng ti nh ngha bn sc
ca mnh v do dn ti s thay i trong thnh phn v ranh gii ca cc nn vn minh.
Mt nn vn minh c th bao gm mt cng ng ln ngi dn, v d nh Trung
Hoa (mt nn vn minh v lm mt quc gia nh cch ni ca Lucian Pye), hay cng c
th ch bao gm mt s rt t ngi nh cng ng nhng ngi ni ting Anh vng
Caribb. Mt nn vn minh c th gm nhiu quc gia dn tc nh nn vn minh ca cc
nc phng Ty, cc nc M Latinh hay cc nc Rp; cng c th ch gm mt quc
gia nh trng hp nn vn minh Nht Bn. Gia cc nn vn minh s c s pha trn v
chng ln nhau, v c th bao gm c cc nn vn minh nh hn. V d nh vn minh
phng Ty c hai bin th chnh l vn minh chu u v vn minh Bc M, hay nh cng
ng Hi gio c th chia nh thnh vn minh Rp, vn minh ngi Th hay cng ng
cc nc ni ting Malay. Tuy nhin, cc nn vn minh l cc thc th c ngha, v d
ranh gii gia chng rt mong manh, cc ranh gii l c tht. Cc nn vn minh cng
lun vn ng, chng hng thnh ri suy vong, chia tch ri hp nht. V nh nhng ngi
nghin cu lch s u bit th cc nn vn minh cn bin mt v b chn vi di ru phong
thi gian.
Ngi phng Ty c xu hng quan nim rng cc quc gia dn tc l ch th
chnh ca cc vn ton cu. Cc quc gia dn tc ng vai tr , nhng ch trong vi
th k. Phm vi rng ln nht ca lch s loi ngi chnh l lch s ca cc nn vn minh.
Trong cun Mt nghin cu v lch s [A Study of History], Arnold Toynbee ch ra 21
nn vn minh chnh, nhng ch 6 trong s vn cn tn ti cho n ngy nay.

L do cc nn vn minh s xung t ln nhau

Bn sc ca nn vn minh ng vai tr ngy cng quan trng trong tng lai khi th gii s
c nh hnh phn ln bi s tng tc gia by hay tm nn vn minh chnh, bao gm
vn minh phng Ty, vn minh Nho gio, vn minh Nht Bn, vn minh Hi gio, vn
minh n gio, vn minh ca ngi Slav Chnh thng gio, vn minh M Latinh v cng
c th s gm c nn vn minh chu Phi. Xung t quan trng nht trong tng lai s din ra
dc theo ng chia ct gia cc nn vn minh ny.
3

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

Ti sao li nh vy?
Th nht, s khc bit gia cc nn vn minh khng ch l c tht m cn rt cn
bn. Cc nn vn minh phn bit vi nhau ch yu qua tn gio, ngoi ra cn qua cc yu t
khc nh lch s, ngn ng, vn ha, truyn thng. Ngi dn cc nn vn minh khc
nhau c s nhng quan im ring bit v quan h gia con ngi vi ng ti cao, gia c
nhn vi cng ng, gia cng dn vi quc gia, cha m vi con ci, quan h chng v cng
nh s khc bit quan im v tm quan trng ca quyn li so vi ngha v, s t do so vi
quyn hn nh nc, hay quan im v s bnh ng v phn chia th bc. Nhng s khc
bit ny c hnh thnh t hng th k nay, do khng th d dng bin mt. Nhng khc
bit ny mang tnh nn tng hn so vi s khc bit gia cc thc h chnh tr hay ch
chnh tr. Cho d khc bit khng c ngha l xung t v xung t cng khng c ngha l
bo lc th hng th k qua, khc bit gia cc nn vn minh to ra cc cuc xung t ko
di nht v bo lc nht.
Th hai, th gii ang dn thu hp li. S tng tc gia c dn thuc cc nn vn
minh khc nhau ang ngy cng tng ln, km theo l s gia tng thc v nn vn minh
cng nh nhn thc v s khc bit v tng ng gia cc nn vn minh vi nhau. Thi
th ch l phn ng ca ngi Php khi nhng ngi Bc Phi di c n nc ny, trong khi
nhng ngi nhp c Ba Lan Cng gio chu u lng thin li ngy cng c cho
n. Ngi M phn ng tiu cc hn nhiu vi nhng ngun u t t Nht Bn so vi cc
ngun u t ln hn t Canada hay cc nc chu u. Tng t nh vy, nh Donald
Horowitz ch ra, i vi nhng ngi dn vng ng Nigeria, mt ngi Ibo c th l
ngi Ibo Owerri hay ngi Ibo Onitsha. Lagos, ngi n gin l ngi Ibo.
London, anh ta l mt ngi Nigeria. Cn New York, ngi ta ch bit l mt ngi
chu Phi. Tng tc gia c dn thuc cc nn vn minh khc nhau lm gia tng thc v
nn vn minh ca h, iu n lt n s tng cng s khc bit v s th ch c, hoc
c cho l c, t su xa trong lch s.
Th ba, qu trnh hin i ha nn kinh t v thay i trong x hi trn phm vi ton
cu s a con ngi ri xa khi cc bn sc bn a lu i. Chng cng s lm suy yu cc
quc gia dn tc trong vai tr l mt ngun to nn bn sc. Thay vo cc h thng tn
gio ln trn th gii s nm gi vai tr ny, thng l di dng cc phong tro c gi l
tro lu chnh thng. Nhng phong tro no c th c tm thy Kit gio Ty phng,
Do Thi gio, Pht gio, n gio, cng nh Hi gio. hu ht cc nc hay tn gio,
nhng ngi tch cc i theo cc phong tro chnh thng ny ch yu l nhng chuyn gia
k thut, nhng ngi c trnh chuyn mn, hay cc doanh nhn thuc tng lp trung lu,
hc cao v cn tr. George Weigel nhn mnh s phi th tc ha th gii ang l mt xu
hng x hi ch o vo cui th k hai mi. S hi sinh ca tn gio m Gilles Kepel
gi l s tr th ca Cha (la revanche de Dieu) to nn c s ca bn sc cng nh s
cam kt vt khi bin gii quc gia kt ni cc nn vn minh vi nhau.
4

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

Th t, phng Ty ng vai tr kp trong vic ci thin thc v nn vn minh.

Mt mt, nn vn minh phng Ty ang nh cao ca quyn lc. Mt khc, iu ny dn
n hin tng cc nn vn minh phi phng Ty ang tm cch quay li cc gi tr gc r.
Chng ta ngy cng nghe nhiu hn v xu hng hng ni v xu hng ha ca Nht,
s kt thc ca di sn Nehru v xu hng Hindu ha ca n , s tht bi ca cc
tng v ch ngha x hi v ch ngha dn tc ca phng Ty, t dn n xu hng
ti Hi gio ha ca vng Trung ng, hay cuc tranh lun v xu hng phng Ty
ha so vi Nga ha t nc ca Boris Yeltsin. Mt phng Ty ang nh cao
quyn lc ang i mt vi mt th gii ngoi phng Ty ngy cng c mong mun, ch
v cc ngun lc nh hnh th gii theo cc cch thc phi phng Ty.
Trong qu kh, gii tinh hoa ca cc x hi phi phng Ty thng l nhng ngi
c quan h mt thit vi phng Ty, c gio dc ti nhng ngi trng nh Oxford,
Sorbonne hay Sandhurst, hp thu cc quan nim v gi tr phng Ty. Trong khi , dn
chng cc nc phi phng Ty thng li thm nhun vn ha bn a. Tuy nhin, cc
mi quan h ny li b o ngc. Mt qu trnh phi phng Ty v bn a ha ca gii
tinh hoa ang din ra nhiu quc gia ngoi phng Ty cng lc vi vic cc gi tr vn
ha, phong cch v thi quen ca phng Ty, c bit l M, li ngy cng tr nn ph
bin vi nhng ngi dn thng.
Th nm, cc c trng v khc bit v vn ha kh bin i, v vy vic tha hip
hay gii quyt kh hn so vi cc khc bit v chnh tr hay kinh t. Nh Lin X c,
nhng ngi cng sn c th tr thnh nhng ngi dn ch, ngi giu c th thnh ngi
ngho v ngi ngho c th giu ln, nhng ngi Nga khng th tr thnh ngi Estonia,
cng nh ngi Azerbaijan khng th tr thnh ngi Armenia. Trong cc xung t v giai
cp v t tng, cu hi mu cht l Bn thuc phe no? v ngi ta c th v thc s
chn phe v c i phe. Trong cc cuc xung t gia cc nn vn minh, cu hi t ra l
Anh l ai? l mt bn sc mc nh khng th thay i? Nh ta bit, t Bosnia, ti
khu vc Capcad v ti Sudan, tr li sai cu hi trn c th khin mt vin n gm vo
u ngi p. Hn c kha cnh sc tc, tn gio phn nh con ngi mt cch r rng v
ring bit. Mt ngi c th mang hai dng mu Php v Rp v ng thi l cng dn
ca hai nc nhng li kh hn nhiu va l ngi Cng gio va l ngi Hi gio.
Cui cng, ch ngha khu vc v kinh t ang pht trin. T trng ca thng mi
lin khu vc trong tng thng mi giai on 1980 1989 tng t 51% ln 59% chu u,
t 33% ln 37% ng , v t 32% ln 36% Bc M. Tm quan trng ca cc khi kinh
t khu vc s tip tc gia tng trong tng lai. Mt mt, s thnh cng ca ch ngha khu
vc kinh t s cng c thc v bn sc vn minh. Mt khc, ch ngha khu vc kinh t ch
c th thnh cng khi xut pht im ca n l t mt nn vn minh chung. Cng ng chu
u tn ti da trn nn tng l vn ha chu u v Kit gio phng Ty. Hay nh thnh
cng ca Khu vc Thng mi T do Bc M (NAFTA) da trn s hi t ang din ra
5

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

gia cc nn vn ha Mexico, Canada v M. Ngc li, Nht Bn gp kh khn trong vic

to nn mt thc th kinh t tng t ng bi v bn thn Nht Bn l mt x hi v l
mt nn vn minh c nht, ring bit. Cho d cc mi lin kt thng mi v u t ca
Nht Bn vi cc nc ng khc c pht trin ti u th nhng s khc bit vn ha vi
cc quc gia ny s ngn cn Nht thc y hi nhp kinh t khu vc nh chu u hay
Bc M.
Ngc li, vn ha chung r rng ang to thun li cho s m rng nhanh chng
quan h kinh t gia Cng ha Nhn dn Trung Hoa v Hng Kng, i Loan, Singapore
vi cc cng ng Hoa kiu cc nc chu khc. Khi Chin tranh Lnh kt thc, s
ging nhau v vn ha ngy cng vt qua nhng khc bit v h t tng, mang Trung
Hoa i lc v i Loan xch li gn nhau. Nu cc nt chung v vn ha l iu kin tin
quyt cho s hi nhp kinh t th khi kinh t chnh ng trong tng lai s c trung
tm l Trung Quc. Khi ny trn thc t ang c hnh thnh. Nh Murray Weidenbaum
nhn xt,
Mc cho hin nay Nht Bn ang thng tr trong khu vc, nn kinh t da vo
ngi Trung Quc ca chu ang ni ln nhanh chng tr thnh trung tm
ca cc ngnh cng nghip, thng mi v ti chnh. Khu vc chin lc ny
bao gm cc thnh t ng k v trnh pht trin cng ngh v ch to (i
Loan), kh nng tip th, kinh doanh v dch v nhy bn (Hng Kng), mt
mng li lin lc tt (Singapore), mt ngun ti chnh di do (c ba), cng
nh ngun t ai, ti nguyn v nhn cng rng ln (Trung Hoa i lc) T
Qung Chu n Singapore, t Kuala Lumpur n Manila, mng li nhiu nh
hng ny vn thng da vo s m rng cc dng tc truyn thng
c miu t nh l xng sng ca nn kinh t ng .1

Vn ha v tn gio ng thi l nn tng ca T chc Hp tc Kinh t (ECO), em mi

nc Hi Gio phi Rp gm Iran, Pakistan, Th Nh K, Azerbaijan, Kazakhstan,
Kyrgyzstan, Turkmenistan, Tadjikistan, Uzbekistan v Afghanistan li gn nhau. y l t
chc c thnh lp nm 1960 bi Th Nh K, Pakistan v Iran. Mt ng lc cho s hi
sinh v m rng ca t chc ny l do s nhn thc ca lnh o mt vi nc rng h
khng th gia nhp vo Cng ng chu u. Tng t vy, Caricom, Th trng chung
Trung M v khi Mercosur cng da trn nn tng vn ha chung. Tuy nhin, c gng xy
dng mt thc th kinh t rng ln hn Trung M v vng Caribbean lm cu ni gia
khu vc gc Anglo v Latinh cho n nay tht bi.
Bi v con ngi t xc nh bn sc ca mnh trn kha cnh dn tc v tn gio, h
c xu hng thy mt mi quan h i chi gia chng ti vi h tn ti gia mnh vi
nhng ngi thuc cc dn tc hay tn gio khc. S sp ca cc quc gia mang bn sc

Murray Weidenbaum, Greater China: The Next Economic Superpower? St. Louis: Washinton University
Center for Study of American Business, Contemporary Issues, Tp 57, Thng 2/1993, trang 2 3.

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

h t tng ng u v Lin X c ng ngha vi vic vn bn sc v s i chi v

sc tc truyn thng ni ln hng u. Khc bit v vn ha v tn gio to nn nhng khc
bit v cc vn chnh sch, t cc vn v quyn con ngi n cc vn nhp c,
thng mi v giao dch cho n cc vn v mi trng. Khong cch ngn v mt a l
lm gia tng cc yu sch lnh th xung t nhau Bosnia cho ti Mindanao. Quan trng
nht, n lc ca phng Ty trong vic bin ch ngha dn ch v t do thnh gi tr ton
cu, duy tr li th qun s sn c v nng cao li ch kinh t ang to ra s chng i t cc
nn vn minh khc. Kh nng ku gi h tr v thit lp cc lin minh trn nn tng h t
tng gim xung lm cc chnh ph v cc nhm quc gia phi ngy cng dng bn sc
vn minh v tn gio chung nh mt cch khc huy ng s ng h.
C th ni, s xung t gia cc nn vn minh din ra trn hai cp . tm vi m,
cc nhm nm gn hai bn ranh gii gia cc nn vn minh u tranh ln nhau, thng l
mt cch bo lc, kim sot lnh th ca mnh v kim sot ln nhau. cp v m,
cc quc gia cc nn vn minh khc nhau u tranh ginh quyn lc qun s v kinh t
tng i, ng thi cn u tranh kim sot cc t chc quc t v cc bn th ba, v
cnh tranh nhau thc y cc gi tr tn gio v chnh tr c th ca mnh.

ng chia ct gia cc nn vn minh

Kt thc Chin tranh Lnh, ranh gii khc bit gia cc nn vn minh dn thay th cc ranh
gii v chnh tr v h t tng tr thnh cc im nng xung t v mu. Chin tranh
Lnh bt u khi Bc Mn St c dng ln phn chia chu u theo h thng chnh tr v
h t tng, v cng kt thc cng vi s sp ca bc mn ny. Khi s phn chia v h
t tng chu u bin mt, s phn chia v vn ha chu u gia Kit gio Ty phng
vi Chnh thng gio v o Hi li xut hin tr li. ng phn chia ng k nht chu
u nh William Wallace nhn xt l ng bin gii pha ng ca Kit gio Ty
phng trong nm 1500. ng ny chy dc ni by gi l bin gii gia Phn Lan v
Nga v bin gii gia cc nc vng Baltic vi Nga, i qua Belarus v Ucraina, chia ct
nhng ngi Cng gio pha Ty Ucraina vi ngi Chnh thng gio pha ng
Ucraina, ln sang pha Ty chia ct Transylvania vi phn cn li ca Rumani, sau i
xuyn qua Nam T dc theo ng chia ct Croatia v Slovenia khi phn cn li ca Nam
T. vng Bancng, ng ny trng vi bin gii lch s gia quc Ottoman v ch
Hapsburg trong lch s. Cc dn tc pha Bc v pha Ty ca ng ny l theo o Tin
Lnh hay Cng gio, cng chia s cc gi tr lch s chu u nh ch phong kin, thi
k Phc Hng, ci cch Khng Cch, thi k Khai Sng, cch mng Php v cch mng
cng nghip; h c iu kin kinh t tt hn nhng ngi phng ng v gi y c th
mong mun tham gia vo nn kinh t chung chu u v cng c h thng chnh tr dn ch.
Nhng ngi pha ng v Nam ng ny li l ngi Chnh thng gio hay Hi gio,
v lch s h thuc quc Ottoman hay cc ch thuc Sa hong v ch b tc ng nh
7

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

bi cc s kin din ra phn cn li ca chu u; nn kinh t

ca h km pht trin hn v t c kh nng pht trin cc h
thng chnh tr dn ch n nh. ng phn nh chnh ca
chu u gi y l Bc mn Nhung ca vn ha ch khng
cn l Bc mn St ca h t tng nh trc kia. Nhng s
kin Nam T cho thy khng ch l ng phn nh s
khc bit m c lc cn l chin tuyn ca xung t m mu.
S khc bit dn n xung t gia nn vn minh
phng Ty v nn vn minh Hi gio din ra hn 1300
nm nay. Sau khi Hi gio ra i, ngi Rp v ngi Moor
xm nhp v pha Ty v Bc, v ch dng li khi lan n
Tours vo nm 732. T th k mi mt n mi ba i qun
Thp t chinh lun c gng mang Kit gio v cc gio l Kit
n Vng t Thnh nhng ch t c cc thnh cng tm
thi. T th k mi bn n mi by, qun Th Ottoman
o ngc th cn bng, m rng th lc n vng Trung
ng v Bancng, chim Constantinople v hai ln bao vy
Vin. Trong th k mi chn v u th k hai mi khi sc
mnh ca quc Ottoman suy gim, Anh, Php v thit
lp s kim sot ca phng Ty ln trn khp vng Bc Phi
v Trung ng.
Sau Chin tranh th gii ln th hai, n lt phng
Ty bt u rt lui, cc quc thc dn bin mt; thay vo
l s xut hin u tin ca ch ngha dn tc Rp v sau l tro lu Hi gio chnh
thng; cc nc phng Ty b ph thuc nng n vo cc nc vng vnh Ba T trong vn
nng lng; cc quc gia Hi gio c nhiu du giu ln v kinh t, v khi h mun, cng
giu ln c v v kh. Mt s cuc chin xy ra gia ngi Rp v ngi Israel (vn
c thnh lp bi phng Ty). c mt cuc chin m mu gia Php v Algeria din
ra trong sut nhng nm 1950; ngi Anh v Php xm lc Ai Cp nm 1956; lc lng
M tin qun vo Libng nm 1958, sau quay tr li Libng tn cng Libya, v tham
gia vo nhiu ng qun s vi Iran; qun khng b Rp v Hi gio, vi s tr gip
ca t nht ba chnh ph Trung ng, s dng v kh ca k yu v nh bom cc my
bay, cc c s ca phng Ty, v bt gi ngi phng Ty lm con tin. Cng thng trong
cuc chin gia phng Ty v ngi Rp ln nh im nm 1990 khi M gi mt lng
qun hng hu n vnh Ba T bo v mt s nc rp khi s xm lc ca mt nc
rp khc. Hu qu ca k hoch ny l vic cc k hoch ca NATO ngy cng tp trung
vo cc mi e da v bt n tim tng dc bin gii pha nam.

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

Cc tng tc v qun s gia phng Ty v cc nc Hi gio hng th k qua

khng h c du hiu suy gim. Cuc Chin tranh vng Vnh khin mt s ngi dn
Rp t ho rng Saddam Hussein tn cng Israel v ng ln chng li phng Ty.
Cuc chin cng khin nhiu ngi cm thy b s nhc v gin d v vic lc lng qun
i phng Ty ng ti vnh Ba T, vic phng Ty ang p o v lc lng qun s, v
s bt lc ca h v khng th t nh hnh c s phn ca mnh. Rt nhiu cc nc
Rp, bn cnh cc nc xut khu du m, ang t ti trnh pht trin kinh t x hi m
khi hnh thc chnh ph chuyn ch khng cn ph hp v cc n lc xy dng nn dn
ch s tr nn mnh m hn. Mt vi ci cch c thc hin trong h thng chnh tr
Rp vi k hng li chnh l cc phong tro Hi gio. Ni mt cch ngn gn, trong th
gii Rp, ch dn ch ca phng Ty to sc mnh cho cc lc lng chnh tr
chng phng Ty. y c th ch l mt hin tng mang tnh nht thi nhng n chc
chn s gp phn lm phc tp ha mi quan h gia cc nc Hi gio vi phng Ty.
Cc quan h ny cng b phc tp ha bi kha cnh nhn khu hc. S gia tng
mnh dn s cc nc Rp, c bit l Bc Phi, dn n vic tng s lng ngi
di c n Ty u. Cc din tin trong lng Ty u hng ti xa b cc ranh gii ni b
lm r nt cc vn nhy cm v chnh tr lin quan ti s gia tng ny. , Php v c,
nn phn bit chng tc ngy cng cng khai, cc phn ng chnh tr v bo lc chng li
ngi di c Rp v ngi Th Nh K tr nn mnh m v pht trin rng khp t nm
1990.
Mi tng tc gia Hi gio v phng Ty c coi l xung t gia cc nn vn
minh nu xt t cch nhn ca c hai bn. M. J. Akbar, mt tc gi n theo Hi gio
nhn xt cuc i u tip theo (chng li phng Ty) chc chn s n t th gii Hi
gio. Tt c cc quc gia Hi gio t khu vc ngi Hi gio Maghreb (Bc Phi) ti
Pakistan u cho rng cuc chin cho mt trt t th gii mi sp bt u. Bernard Lewis
cng c mt kt lun tng t:
Chng ta ang i mt vi mt thi v mt phong tro vt xa phm vi cc vn
v chnh sch, cng nh cc chnh ph theo ui cc chnh sch . Vn ny
khng l g khc ngoi cuc xung t gia cc nn vn minh nghe c v v l
nhng chc chn l phn ng lch s ca mt i th lu i i vi cc di sn
Kit Do Thi gio ca chng ta, hin trng th tc ca chng ta, cng nh s bnh
trng ca c hai yu t trn.2

V mt lch s, mt s tng tc mang tnh i u khc vi nn vn minh Hi gio ca

ngi Rp l vi nhng ngi ngoi o, nhng ngi theo ch ngha duy linh v n
hin nay l vi nhng ngi da en ngy cng theo Kit gio pha Nam. Trong qu kh,
s i u ny c th c miu t bng hnh nh ca nhng ngi bun bn n l Rp v
2

Bernard Lewis, The Roots of Muslim Rage, The Atlantic Monthly, Vol. 266, thng 9/1990, tr. 60; Time,
15/6/1992, tr, 24 - 28

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

nhng n l da en. N cn c phn nh trong mt cuc ni chin ang din ra Sudan

gia ngi Rp v ngi da en, trong chin s Chad gia qun ni dy c Libya
ng h v chnh ph nc ny, hay cng thng gia ngi Kit Chnh thng v ngi Hi
gio vng Sng chu Phi, cng nh cc xung t v chnh tr, cc cuc bo lon v bo
ng ti din gia ngi Hi gio v ngi Kit gio Nigeria. Qu trnh hin i ha ca
chu Phi v s truyn b rng ri ca o Kit ngy cng c nguy c gia tng xc sut bo
lc dc theo ng phn cch ny. Biu hin ca s gia tng xung t ny l bi din vn
ca Gio hong John Paul II Khartoum thng Ging nm 1993 cng kch cc hnh ng
ca chnh ph Hi gio Sudan chng li thiu s ngi Kit gio sng y.
bin gii pha bc ca o Hi, xung t ngy cng bng n gia ngi Kit
Chnh thng v ngi Hi gio bao gm cc cuc tn st Bosnia v Sarajevo, cc vn
bo lc m gia ngi Serbia v ngi Albania, quan h yu t gia ngi Bungari v sc
dn thiu s ngi Th Nh K, bo lc gia ngi Ossetia v ngi Ingushetia, cc cuc
tn st ln nhau lin tip gia ngi Armenia v ngi Azerbaijan, quan h cng thng gia
ngi Nga v ngi Hi gio Trung , v vic trin khai qun Nga Capcad v Trung
bo v li ch ca ngi Nga y. Tn gio cng c s hi sinh ca bn sc sc tc v
ng thi cng khin ngi Nga quan ngi hn v an ninh bin gii pha nam. Mi quan
ngi ny c Archie Roosevelt tm gn nh sau:
Phn ln lch s Nga lin quan n cuc xung t gia ngi Slav v cc dn tc
gc Th Nh K dc theo cc ng bin gii t thi nh nc Nga mi thnh lp
hn mt ngn nm v trc. Cuc i u ko di hng thin nin k gia ngi
Slav vi nhng nc lng ging phng ng ny cung cp cha kha chng ta
hiu c c lch s ln tnh cch Nga. hiu c thc t nc Nga ngy nay
chng ta bt buc phi c nhng nim v nhm dn tc thiu s gc Th Nh K
vn khin nc Nga phi bn tm t hng th k trc.3

Vn xung t gia cc nn vn minh cng c gc r su xa cc nc chu . Lch s

xung t gia ngi Hi gio v n gio tiu lc a khng ch biu hin s i u
gia Pakistan v n ngy nay m cn s gia tng xung t tn gio trong lng n
gia cc nhm chin binh n gio v cng ng thiu s ngi Hi gio ng k n .
Vic ph hy n th Hi gio Ayodhya thng 12 nm 1992 a ra vn nn chng
chuyn n t mt quc gia dn ch th tc thnh mt quc gia n gio. ng ,
Trung Quc c cc cuc tranh chp lnh th ni bt vi phn ln cc nc lng ging. Quc
gia ny a ra cc chnh sch tn nhn vi ngi Pht gio Ty Tng cng nh vi ngi
Hi gio gc Th Nh K. Chin tranh Lnh i qua, nhng khc bit n su gia Trung
Quc v M nh cc vn v quyn con ngi, thng mi v ph bin v kh li c
khi gi li. Nhng khc bit ny khng d c dung ha. Mt cuc chin tranh lnh
mi ang din ra gia Trung Quc v M nh li ng Tiu Bnh nhn xt nm 1991.
3

Archie Roosevelt, For Lust of Knowing, Boston: Little, Brown, 1998, tr. 332 333.

10

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

Cm t ny cng c th p dng cho mi quan h ngy cng kh khn gia Nht

Bn v M. y khc bit vn ha cng lm trm trng hn cc xung t kinh t. C dn
ca c hai nc u c s phn bit chng tc ln nhau, nhng t nht l t pha M cc c
cm n t vn ha ch khng phi l s phn bit chng tc. Cc gi tr, thi v mu
hnh hnh vi c bn ca hai x hi hu nh hon ton tri ngc nhau. Cc vn kinh t
gia M v chu u khng h km nghim trng hn so vi gia M v Nht Bn nhng
hai bn khng c mc cm xc v cng thng chnh tr nh gia M v Nht do khc bit
gia vn ha M v vn ha chu u t gay gt hn nhiu so vi gia nn vn minh Nht v
vn minh M.
S tng tc gia cc nn vn minh l khc nhau ch cc tng tc c c
trng bng bo n mc no. D thy s cnh tranh v kinh t l xu hng chnh trong quan
h gia cc nn tiu vn minh phng Ty chu u v M, v gia chng vi Nht Bn.
Tuy nhin, lc a u, s gia tng cc xung t sc tc, i din cc oan bi tnh
trng thanh lc sc tc, xy ra khng phi hon ton ngu nhin. Cc cuc xung t ny
din ra thng xuyn nht v bo lc nht l gia cc nhm thuc cc nn vn minh khc
nhau. lc a u, ng ranh gii lch s gia cc nn vn minh li mt ln na bng
chy thnh xung t. iu ny c bit din ra dc theo bin gii khi Hi gio c hnh
trng li lim tri di t phn li ra ca chu Phi ti Trung . Bo lc cn din ra gia
ngi Hi gio vi rt nhiu nhm ngi khc, nh ngi Serbia theo Chnh thng gio
vng Bancng, ngi Do Thi Israel, vi ngi n gio n , ngi Pht gio Min
in hay vi nhng ngi Cng gio Philippin. R rng Hi gio c nhng ng bin
gii m mu.

Tp hp lc lng theo nn vn minh: Hin tng quc gia c h hng

Cc nhm hay quc gia cng thuc mt nn vn minh khi tham chin vi cc dn tc n t
mt nn vn minh khc s c xu hng tp hp s ng h t cc quc gia khc trong cng
nn vn minh ca mnh. Khi th gii hu Chin tranh Lnh tin trin, s tng ng v vn
minh m H. D. S. Greenway gi l hin tng cc quc gia h hng s thay th thc h
chnh tr v cn bng quyn lc truyn thng tr thnh nn tng chnh cho hp tc v lin
minh. iu ny c th thy ang dn ni ln trong cc cuc xung t hu Chin tranh Lnh
vng vnh Ba T, vng Capcad, hay Bosnia. Mc d nhng xung t ny khng phi
l cc cuc chin tranh ton din gia cc nn vn minh, nhng mi cuc xung t u c
mt vi yu t lin quan n vic tp hp lc lng theo nn vn minh, iu dng nh
cng tr nn quan trng khi xung t tip din, v cng c th cho thy trc hnh nh ca
tng lai.
u tin, trong Chin tranh vng Vnh, mt quc gia Rp xm lc mt nc
Rp khc, sau phi chin u chng li mt lin minh gm cc nc Rp, phng Ty
11

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

v cc quc gia khc. Trong khi ch mt vi chnh ph Hi gio cng khai ng h Saddam
Hussein, rt nhiu ngi thuc gii tinh hoa cc nc Rp vi t cch c nhn v c
ng o ngi dn Rp li cng khai ng h Saddam. Cc phong tro Hi gio chnh
thng cng u ng nht ng h Iraq hn l cc chnh ph ca Kuwait v Rp Saudi
c phng Ty hu thun. T b ch ngha dn tc Rp, Saddam Hussein cng khai
dng tnh on kt Hi gio ku gi s ng h. ng ta v nhng ngi ng h c gng
nh hnh cuc chin nh l mt cuc chin tranh gia cc nn vn minh. Safar Al-Hawali,
Trng khoa Hi gio hc thuc trng i hc Umm Al-Qura Mecca, pht biu trong
mt cun bng c pht hnh rng ri rng y khng phi l cuc chin tranh ca th
gii chng li Iraq m l cuc chin tranh gia phng Ty v o Hi. Pht l s i ch
gia Iran v Iraq, th lnh tn gio Iran Ayatollah Ali Khamenei ku gi mt cuc thnh
chin chng li phng Ty: u tranh chng li s xm lc, lng tham, cc k hoch v
chnh sch ca M s c coi nh l mt cuc thnh chin (jihad), v bt c ngi no cht
trong cuc chin ny s c xem l t v o. Vua Hussein ca Jordan lp lun rng y
l cuc chin tranh chng li tt c nhng ngi Rp v ngi Hi gio ch khng ch
chng li mt mnh Iraq.
S tp hp ca mt phn ng k gii tinh hoa v cng chng Rp sau lng
Saddam Hussein khin cc chnh ph Rp trong lin minh chng Iraq phi lm du bt cc
hot ng v cc tuyn b cng khai ca mnh. Chnh ph cc nc Rp hoc chng i
hoc t tch mnh ra khi cc n lc sau ca phng Ty trong vic gy p lc ln Iraq,
bao gm thc thi cc khu vc cm bay vo h nm 1992 hay nh bom Iraq vo thng Ging
nm 1993. Lin minh chng Iraq gia phng Ty Lin X Th Nh K - Rp c
thnh lp nm 1990 n nm 1993 hu nh ch cn l lin minh gia phng Ty vi
Kuwait chng li Iraq.
Ngi Hi gio so snh cc hnh ng ca phng Ty chng li Iraq vi vic
phng Ty khng hnh ng bo v ngi Bosnia trc ngi Serbia v vic khng p
t lnh trng pht ln Israel v Israel vi phm cc ngh quyt ca Lin Hp Quc. H cho
rng phng Ty ch trng dng tiu chun kp. Tuy nhin, mt th gii ca cc nn vn
minh xung t ln nhau chc chn s l mt th gii ca nhng tiu chun kp: ngi ta p
dng mt tiu chun cho cc quc gia h hng v mt tiu chun khc cho cc nc cn li.
Th hai, triu chng cc quc gia h hng cng xut hin trong cc cuc xung t
Lin X c. Thnh cng qun s ca Armenia nm 1992 v nm 1993 kch thch Th
Nh K gia tng ng h cc nhm dn c c tn gio, sc tc v ngn ng gc Th
Azerbaijan. Mt quan chc Th Nh K tuyn b vo nm 1992: Chng ti c mt tnh
cm dn tc Th tng ng vi tnh cm ca ngi Azerbaijan. Chnh v vy chng ti
chu p lc khi m bo ch a ra nhiu cc hnh nh v cc ti c tn bo v ch trch chng
ti nh gi chnh sch trung lp n bao gi. Ti ngh chng ti cn cho Armenia bit c
mt nc ln Th Nh K trong khu vc. Tng thng Turgut zal cng ng , nhn mnh
12

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

rng Th Nh K t nht nn lm cho Armenia n s mt cht. zal e da mt ln na

vo nm 1993 rng Th Nh K s khoe nanh vut. Cc my bay phn lc ca Khng
qun Th Nh K bay trinh st dc bin gii vi Armenia; Th Nh K cng tm dng
vic vn chuyn lng thc v cc chuyn bay n Armenia; ng thi Th Nh K v Iran
tuyn b h s khng chp nhn s tan r ca Azerbaijan. Trong nhng nm cui trc khi
sp , chnh quyn Lin X cng ng h Azerbaijan bi chnh quyn nc ny do nhng
ngi cng sn c kim sot. Tuy nhin, vi s sp ca Lin X, nhng cn nhc v
chnh tr nhng ch cho cc cn nhc v tn gio. Qun i Nga chuyn sang chin u
cnh ngi Armenia, v Azerbaijan co buc chnh ph Nga thay i 180 quay sang
ng h nhng ngi Armenia theo Cng gio.
Th ba, i vi cuc chin Nam T c, cng chng phng Ty by t s cm
thng v ng h nhng ngi Hi gio Bosnia v nhng ni au m h tri qua di s
thng tr ca ngi Serbia. Tuy nhin, h t th hin s quan ngi i vi nhng cuc tn
cng ca ngi Croatia i vi ngi Hi gio v s tham gia ca Croatia vo s tan r ca
Bosnia-Herzegovina. Vo thi k u khi Nam T b chia ct, trong mt sng kin v n lc
ngoi giao him thy ca mnh, c tc ng 11 nc khc thuc Cng ng chu u
cng cng nhn Slovenia v Croatia. Bn thn Vatican cng cng nhn hai nc ny trc
c Cng ng chu u bi c Gio hong quyt tm ng h mnh m hai nc Cng gio
ny. M tip bc chu u cng cng nhn hai nc ny. Nh vy cc quc gia chnh ca
nn vn minh phng Ty tp hp nhau li vi nhng ngi cng tn gio. Sau
Croatia c cho l nhn c mt lng ln v kh t Trung u v cc nc phng Ty
khc. Mt khc, chnh ph Boris Yeltsin li mun thi hnh chnh sch trung ha, va ng h
nhng ngi Serbia Chnh thng gio va khng mun tch Nga ra khi phng Ty. D
vy cc nhm bo th v dn tc ch ngha Nga trong c c nhng nh lp php
cng kch chnh ph v khng gip ngi Serbia mt cch cng khai. Vo u nm
1993 c hng trm ngi Nga r rng ang phc v trong qun i Serbia v c cc bo co
cho thy v kh ca Nga cng c cung cp cho Serbia.
Trong khi , cc chnh ph v cc nhm Hi gio li ch trch phng Ty v khng
bo v ngi Bosnia. Cc nh lnh o Iran hi thc nhng ngi Hi gio trn khp th
gii gip Bosnia; khng nhng vy bt chp lnh cm vn v kh ca Lin Hip Quc
Iran vn chuyn v kh v binh s cho Bosnia; ngoi ra cc nhm Libng c Iran hu
thun cn gi qun du kch n gip o to v t chc qun i Bosnia. Vo nm 1993 c
hn 4.000 ngi Hi gio n t hn 24 nc theo o Hi c cho l ang tham gia chin
u Bosnia. Chnh ph Rp Saudi cng cc quc gia khc phi chu p lc ngy cng
tng t cc nhm theo tro lu chnh thng trong nc v vic phi tng thm h tr cho
Bosnia. Ti cui nm 1992, Rp Saudi cung cp mt lng ng k ti chnh mua
v kh v tip t cho ngi Bosnia, gip h gia tng cc nng lc qun s so vi ngi
Serbia.
13

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

Trong nhng nm 1930 cuc ni chin Ty Ban Nha kch ng s can thip ca
cc nc m v mt chnh tr l theo ch ngha pht xt, cng sn v c dn ch. Trong
nhng nm 1990 xung t Nam T c cng dn ti s can thip ca cc nc Hi gio,
Chnh thng gio v cc nc Cng gio phng Ty. S tng ng ny rt ng ch .
Mt bin tp vin ngi Rp Saudi nhn nh Chin tranh Bosnia Herzegovina tr
thnh mt bn sao v tnh cm ca cuc chin chng ch ngha pht xt trong cuc ni chin
Ty Ban Nha. V nhng ngi cht trong cuc chin c xem l nhng ngi t v o
ang c gng bo v nhng ngi anh em Hi gio.
Xung t v bo lc cng s din ra gia cc quc gia v nhm trong cng mt nn
vn minh. Tuy nhin nhng cuc xung t ny c kh nng khng gay gt v lan rng nh
xung t gia cc nn vn minh vi nhau. Vic cng l thnh vin trong mt nn vn minh
vi nhau s lm gim kh nng bo lc trong nhng trng hp m nu khng th bo lc
xy ra. Trong nm 1991 v 1992, rt nhiu ngi c cnh bo v kh nng xy ra xung
t bo lc gia Nga v Ucraina v vn lnh th, c bit l vn bn o Crimea, hm
i Bin en, vn v kh ht nhn v cc vn v kinh t. Tuy nhin, nu yu t nn
vn minh thc hin c vai tr ca mnh th xung t bo lc gia hai nc s rt kh xy
ra. Dn c c hai nc u l ngi Slav, a s l ngi theo Chnh thng gio v c quan
h gn gi t lu i. Chnh v vy m ti u nm 1993, d c cc l do xung t
din ra th lnh o hai nc trn thc t vn c th m phn v xoa du tnh hnh. Trong
khi din ra nhng xung t ln gia ngi Hi gio v ngi Cng gio cc ni khc
thuc Lin X c cng nh cng thng v thm ch ng gia ngi Kit gio phng
Ty v Kit gio Chnh thng cc nc vng Baltic th hu nh gia ngi Nga v ngi
Ukraina vn khng xy ra xung t bo lc.
Vic tp hp lc lng theo cc nn vn minh n nay cn t din ra, tuy nhin n
vn ngy mt gia tng v rt c th s lan rng hn na. Khi xung t vng vnh Ba T,
vng Capcad hay Bosnia tip din, lp trng ca cc quc gia v s phn tch gia chng
u din ra dc theo ng ranh gii gia cc nn vn minh. Cc nh chnh tr dn ty, cc
lnh o tn gio hay gii truyn thng nh m tm ra c cc phng tin mnh m
thu ht s ng h ca qun chng hay gy p lc vi cc chnh ph cn do d. Trong nhng
nm ti, nhng xung t cc b c kh nng leo thang tr thnh nhng cuc chin tranh ln
s l nhng xung t din ra dc theo ranh gii gia cc nn vn minh nh Bosnia v
Capcad. Nu xy ra chin tranh th gii ln th ba th s l chin tranh gia cc nn vn
minh.

Phng Ty i u vi phn cn li ca th gii

Phng Ty hin nay ang nh cao quyn lc so vi cc nn vn minh khc. i th siu
cng ca n bin mt trn bn . Xung t qun s gia cc quc gia phng Ty vi
14

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

nhau l chuyn khng tng, v nn qun s ca phng Ty l khng c i th. Tr Nht

Bn, phng Ty khng phi i mt vi cc vn kinh t. N chim u th trong cc th
ch chnh tr v an ninh quc t, v cng vi Nht Bn p o cc t chc kinh t quc t.
Cc vn chnh tr v an ninh ton cu c gii quyt hiu qu bi mt ban qun l gm
M, Anh v Php, cc vn kinh t c iu chnh bi M, c v Nht Bn, v tt c
cc nc ny u gi mi lin h cht ch vi nhau khin cc quc gia phi phng Ty b
gt ra l. Cc quyt nh ca Hi ng Bo an Lin Hp Quc hay Qu Tin t Quc t vn
phn nh mong mun ca phng Ty nhng li c gii thiu vi th gii l phn nh
nguyn vng ca ton th cng ng quc t. Cm t cng ng th gii tr thnh mt
danh t chung mang tnh phim ch (thay th cho cm t Th gii t do) mang li tnh
chnh danh ton cu cho cc hnh ng phn nh li ch ca M v cc cng quc phng
Ty khc.4 Qua IMF v cc th ch kinh t quc t khc, phng Ty thc y cc li ch
kinh t ca bn thn v p t ln cc nc nhng chnh sch kinh t m n cho l ph hp.
Trong bt c cuc thm d kin no cc nc phi phng Ty, IMF chc chn s chim
c s ng h ca cc b trng ti chnh v mt vi ngi khc nhng s nhn c nh
gi ch yu tiu cc t nhng ngi cn li, nhng ngi vn ng vi cch Georgy
Arbatov miu t cc quan chc IMF nh l nhng ngi Bolshevik mi thch sung cng ti
sn ca ngi khc, p t cc quy nh phi dn ch v xa l v cch thc iu hnh kinh t
v chnh tr, ng thi bp nght t do v kinh t.
S p o ca phng Ty i vi Hi ng Bo an Lin Hp Quc cng nh cc
cc quyt nh ca n, ngoi tr i ln Trung Quc b phiu trng, to nn tnh chnh
danh cho phng Ty trong vic s dng v lc buc Iraq rt ra khi Kuwait v gii tr
cc v kh tinh vi ca Iraq cng nh loi b kh nng sn xut ra nhng v kh nh vy ca
nc ny. iu ny cng dn n cc hnh ng cha tng c tin l ca M, Php v Anh
trong vic buc Hi ng Bo an yu cu Libya giao np cc nghi can nh bom chuyn bay
Pan Am 103 v sau p t lnh trng pht vi Libya khi nc ny t chi thc hin. Sau
khi nh bi qun i Rp hng hu nht, cc nc phng Ty khng h ngn ngi tm
cch gy nh hng khp th gii Rp. Nh vy phng Ty trn thc t dng cc t
chc quc t, sc mnh qun s v cc ngun lc kinh t iu khin th gii theo cch
nhm duy tr a v p o ca phng Ty, bo v cc li ch phng Ty v thc y cc
gi tr kinh t v chnh tr ca phng Ty.
Trn y t nht l cch m ngi dn cc nc phi phng Ty nhn nhn th gii
mi, v c mt phn s tht ng k trong quan im ca h. Chnh v vy s khc bit v
sc mnh, v s u tranh ginh quyn lc kinh t, chnh tr v th ch l mt ngun ca
4

Hu nh ng lot cc lnh o phng Ty tuyn b rng h ang hnh ng thay mt cng ng th gii.
Mt s khc bit nh din ra trong thi k dn ti Chin tranh vng Vnh. Trong mt cuc phng vn trn
chng trnh Good Morning America ngy 21/12/1990, Th tng Anh John Major nhc ti cc hnh
ng m phng Ty ang thc hin chng li Saddam Hussein. ng nhanh chng sa li v sau nhc ti
cng ng th gii. Tuy nhin ng ng khi l ming ni nh vy.

15

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

xung t gia phng Ty vi cc nn vn minh khc. Cc khc bit v vn ha, ngha l

nhng gi tr v nim tin c bn, tr thnh ngun th hai ca xung t. V. S. Naipaul cho
rng vn minh phng Ty l nn vn minh ph qut ph hp vi tt c mi ngi.
Nhn b ni ca vn th mt phn ln vn ha phng Ty ang xm nhp vo phn
cn li ca th gii. Nhng mt cp su sc hn th c th thy cc quan nim ca
phng Ty khc bit mt cch c bn vi cc quan nim thnh hnh cc nn vn minh
khc. Quan nim ca phng Ty v ch ngha c nhn, v ch ngha t do, ch ngha lp
hin, quyn con ngi, s bnh ng, t do, nn php tr, nn dn ch, th trng t do, s
tch bit gia nh nc vi nh th, tt c thng c t tng ng trong cc nn vn ha
Hi gio, Nho gio, Nht Bn, n gio, Pht gio v Chnh thng gio. Cc n lc ca
phng Ty trong vic truyn b nhng gi tr ny to ra mt s phn khng chng li ch
ngha quc nhn quyn v s nhn mnh thm cc gi tr bn a nh c th thy qua
tro lu ng h ch ngha chnh thng trong tn gio ca gii tr cc nc phi phng
Ty. Khi nim rng c th c mt nn vn minh ph qut l mt tng phng Ty,
hon ton mu thun vi tnh cht c trng ring bit ca cc x hi chu cng nh s
nhn mnh ca h vo s khc bit gia tng ngi vi nhau. Thc t, mt tc gi tng
xem xt hn 100 nghin cu so snh v gi tr trong cc x hi khc nhau kt lun rng
cc gi tr c cho l quan trng phng Ty li l km quan trng nht cc nc
khc.5 D thy trong lnh vc chnh tr nhng s khc bit ny biu hin r nht vic M
v cc cng quc phng Ty khc c gng khuyn d cc dn tc khc p dng cc
tng phng Ty v dn ch v nhn quyn. M hnh chnh ph dn ch hin i bt
ngun t phng Ty. D m hnh pht trin cc x hi phi phng Ty th n
thng l sn phm ca ch ngha thc dn hay s p t ca phng Ty.
Theo Kishore Mahbubani th trc trung tm ca th gii chnh tr trong tng lai rt
c th s l xung t gia phng Ty v cc nc cn li v phn ng ca cc nn vn
minh phi phng Ty vi quyn lc v cc gi tr ca cc nc phng Ty.6 Nhng phn
ng ny thng gm mt hoc l s kt hp ca ba hnh thc. mt thi cc, cc quc gia
phi phng Ty nh Myanmar hay Bc Triu Tin lun c gng theo ui chnh sch bit
lp cch ly x hi mnh khi s thm nhp hay tha ha bi cc nc phng Ty v
trn thc t chn cch khng tham gia vo cng ng ton cu do cc nc phng Ty chi
phi. t c chnh sch ny cc nc phi tr gi kh cao, v ch mt s t cc nc
theo ui chnh sch ny. La chn th hai tng t nh ph thnh (band wagoning) trong
l thuyt quan h quc t, l c gng ha nhp vi phng Ty v chp nhn cc gi tr v
th ch ca n. La chn th ba l c gng cn bng vi phng Ty bng cch pht
trin sc mnh kinh t v qun s v lin kt vi cc nc phi phng Ty khc chng

Harry C. Triandis, The New York Times, 25/12/1990, tr. 41 v Cross-Cultural Studies of Individualism and
Collectivism, Nebraska Symposium on Motivation, Vol. 37, 1989, tr. 41-133.
6
Kishore Mahbubani, The West and the Rest, The National Interest, H 1992, tr. 3-13.

16

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

li phng Ty trong khi vn gi vng cc th ch v cc gi tr bn a, hay ni mt cch

ngn gn l hin i ha nhng khng phng Ty ha.

Nhng quc gia b chia r

Trong tng lai, khi m con ngi phn bit vi nhau bi nn vn minh th cc quc gia
rng ln vi nhiu dn tc thuc cc nn vn minh khc nhau, in hnh nh Lin X v
Nam T, s l nhng nc c kh nng b phn ct cao nht. Mt s quc gia khc d c s
ng nht tng i v vn ha nhng li b phn ct v vic x hi ca h nn thuc v nn
vn minh no. y chnh l cc quc gia b chia r. Cc nh lnh o ca h thng mun
i theo chin lc ph thnh v a quc gia ca mnh tr thnh thnh vin ca phng Ty,
nhng lch s, vn ha v truyn thng ca h li phi phng Ty. Quc gia b chia r tiu
biu v d thy nht chnh l Th Nh K. Vo nhng nm cui th k hai mi cc nh
lnh o Th Nh K chn i theo truyn thng Attatrk v nh ngha Th Nh K nh
l mt quc gia phng Ty th tc, hin i. H a Th Nh K tham gia vo lin minh
qun s NATO v tham gia cuc Chin tranh vng Vnh cng vi phng Ty; Th Nh K
cng np n xin gia nhp Cng ng chu u. Tuy nhin cng lc , nhiu thnh phn
trong x hi Th Nh K li mong mun s hi sinh ca o Hi v lp lun rng Th Nh
K v c bn l mt x hi Hi gio Trung ng. Thm vo , trong khi gii tinh hoa
Th Nh K t nhn nc ny l mt x hi theo kiu phng Ty th chnh gii tinh hoa
ca phng Ty li khng chp nhn iu ny. Chnh v vy Th Nh K s khng tr thnh
thnh vin ca Cng ng chu u, v l do tht s theo th tng zal ni l do chng ta
theo o Hi v h theo o Kit, ch l h khng ni ra iu ny. T chi thnh a Mecca
ri sau li b Brussels t chi, Th Nh K c th trng ch vo u? Tashkent chnh l
cu tr li. S sp ca Lin X cho Th Nh K c hi tr thnh lnh o thc s ca
by quc gia t bin gii Hy Lp n bin gii vi Trung Quc trong vic hi sinh li nn
vn minh Th Nh K. Cng vi s ng h ca phng Ty, Th Nh K ang rt vt v
to ra bn sc mi ny cho chnh mnh.
Trong thp nin qua tnh hnh ca Mexico cng phn no ging vi Th Nh K.
Cng nh vic Th Nh K t b vic i lp truyn thng vi chu u v mong mun gia
nhp vo chu u, Mexico cng ngng vic t xc nh mnh v tr i lp vi M, thay
vo c gng noi gng M v tham gia vo Khu vc Thng mi T do Bc M. Cc
nh lnh o Mexico c gng nh ngha li bn sc ca Mexico v a ra cc ci cch c
bn v kinh t m t s dn n cc thay i su sc v chnh tr. Nm 1991, c vn hng
u ca tng thng Carlos Salinas de Gortari miu t chi tit cho ti thy tt c nhng
thay i m chnh quyn ca Salinas ang thc hin. Khi ng k xong, ti nhn xt: Rt n
tng. Ti cm nhn rng cc ng v c bn ang mun bin Mexico t mt quc gia M
Latinh thnh mt nc Bc M. ng y nhn ti ngc nhin v ku ln: ng vy!
chnh xc l iu chng ti ang c gng lm, d tt nhin chng ti khng bao gi ni nh
17

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

vy mt cch cng khai. Nh cu ni ca ng ch ra, Mexico cng nh Th Nh K, rt

nhiu thnh phn trong x hi chng li vic nh ngha li bn sc dn tc. Th Nh K,
cc nh lnh o mun hng Th Nh K theo chu u phi thc hin nhng ng thi xoa
du vi o Hi (nh cuc hnh hng ca zal n Mecca); cng nh vic nhng nh lnh
o mun hng Mexico tr thnh mt nc Bc M phi c ng thi c bit vi nhng
ngi vn mong mun gi li bn sc M Latinh ca Mexico (nh vic Salinas d hi ngh
thng nh ca cc nc chu M c ngun gc t bn o Iberia Guadalajara).
Trong lch s th Th Nh K l quc gia b chia ct r rt nht. i vi M th
Mexico l quc gia b chia r gn nht. Trn tm ton cu th quc gia b chia ct quan trng
nht li l nc Nga. Cu hi Nga l mt phn ca phng Ty hay l lnh o ca nn vn
minh Slav Chnh thng gio tng c a ra trong lch s. Vn b che khut
bi chin thng ca ch ngha cng sn Nga, vn nhp khu mt thc h phng Ty
vo, iu chnh n cho thch ng vi iu kin ca Nga v sau li thch thc phng Ty
nhn danh h t tng . S thng tr ca ch ngha cng sn chm dt cuc tranh lun
lu nay v vic nn phng Ty ha hay Nga ha t nc. Khi m ch ngha cng sn b
tht sng, nc Nga li mt ln na i mt vi cu hi trn.
Tng thng Yeltsin ang p dng cc mc tiu, nguyn tc phng Ty vi mong
mun bin Nga tr thnh mt quc gia bnh thng v l mt phn ca phng Ty. Tuy
nhin c gii tinh hoa ln nhng ngi dn Nga bnh thng cng b chia r v vn ny.
Trong s nhng ngi phn i n ha, Sergei Stankevich cho rng Nga cn phi t b vn
ha i Ty Dng, v iu ny s khin Nga tr thnh mt nc chu u, mt phn ca
nn kinh t th gii mt cch nhanh chng v c t chc, v tr thnh thnh vin th tm
ca nhm G-7, v c bit phi nhn mnh vai tr ca c v M nh l hai thnh vin p
o ca lin minh i Ty Dng. Trong khi bc b cc chnh sch hon ton theo kiu u, Stankevich li cho rng Nga nn u tin vic bo v ngi Nga ang sinh sng cc
nc khc, c bit nhn mnh mi lin h vi ngi Th Nh K v ngi Hi gio, v
thc y mt s phn phi li ngun lc mt cch ng k, cc la chn, cc mi quan h
v cc li ch hng ti chu , hng ti phng ng. Nhng ngi i theo suy ngh
ny ch trch Yeltsin h thp quyn li ca Nga so vi quyn li ca phng Ty, lm
gim i sc mnh qun s ca Nga, khng h tr cc bn b truyn thng nh Serbia, v
thc y cc ci cch kinh t v chnh tr theo nhng cch gy thng tn cho ngi Nga.
Xu hng ny c th hin r trong vic cc tng ca Petr Savitsk, ngi m trong
nhng nm 1920 cho rng Nga l mt nn vn minh - u c nht v nh, tr nn ph bin
tr li.7 Nhng ngi phn i cc oan hn a ra cc kin mang tnh dn tc ch ngha,
bi phng Ty v bi Do Thi mnh m hn, thc dc Nga pht trin li sc mnh qun s
v thit lp quan h cht ch hn vi Trung Quc v cc nc Hi gio. Ngi dn Nga
7

Sergei Stankevich, Russia in Search of Itself, The National Interest, H 1992, tr. 47-51; Daniel Schneider,
A Russian Movement Rejects Western Tilt, Christian Science Monitor, 5/2/1993, tr. 5-7.

18

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

cng nh gii tinh hoa Nga b chia r. Mt cuc thm d kin Nga phn thuc chu
u vo ma xun nm 1992 cho thy 40 phn trm dn s c thi tch cc i vi
phng Ty cn 36 phn trm c thi tiu cc. Nh din ra trong phn ln lch s,
nc Nga u nhng nm 1990 thc s l mt quc gia b chia ct.
nh ngha li bn sc nn vn minh, mt quc gia b chia ct phi p ng c
ba iu kin. u tin, gii tinh hoa v chnh tr v kinh t phi ng h v nhit tnh thc
hin s thay i ny. Th hai, qun chng cng phi sn lng chp nhn s thay i. Th
ba, nhm chim a s trong nn vn minh m nc s chuyn sang phi sn sng n
nhn s chuyn i ny. Ba iu cn thit ny nhn chung c tn ti Mexico. Hai iu kin
u tin c th coi l c Th Nh K. Nhng khng r l c bt k iu kin no trn tn
ti i vi vic Nga mun gia nhp th gii phng Ty hay khng. Xung t gia dn ch
t do v ch ngha Mc Lnin l xung t v h t tng m bt chp cc khc bit c bn
vn v nh chia s cc mc tiu cui cng v t do, bnh ng v thnh vng. Mt nc
Nga truyn thng, c ti v dn tc ch ngha s c nhng mc tiu khc bit. Mt nh dn
ch phng Ty c th tin hnh mt cuc tranh lun t tng vi mt nh Mcxt X vit.
Nhng anh ta hu nh khng th lm c iu vi mt ngi Nga theo ch ngha truyn
thng. Nu ngi Nga khng cn theo ch ngha Mc na th h s bc b dn ch t do v
bt u c x li nh ngi Nga ch khng phi nh nhng ngi phng Ty, v quan h
gia phng Ty v Nga v vy c th mt ln na tr nn xa cch v xung t.8

Mi lin h gia Nho gio v Hi gio

Cc tr ngi ngn mt nc phi phng Ty tham gia vo cng ng phng Ty l khc
nhau vi cc nc khc nhau. Cc tr ngi ny l t nht i vi cc nc M Latinh v
ng u, ln hn vi cc nc Chnh thng gio thuc Lin X c, v thm ch ln hn
na vi cc nc Hi gio, Nho gio, n gio v Pht gio. Nht Bn thit lp mt v tr
c bit cho mnh nh l mt thnh vin lin kt vi phng Ty: mt s kha cnh n
ging vi phng Ty nhng r rng khng phi l phng Ty trn nhng kha cnh quan
trng khc. Nhng quc gia v cc l do v vn ha v sc mnh m khng mun hay khng
th gia nhp vo phng Ty s cnh tranh vi phng Ty bng cch t pht trin sc
mnh chnh tr, kinh t v qun s ring. Cc nc lm iu ny bng cch t pht trin
trong nc hay hp tc vi cc nc phi phng Ty khc. Hnh thi ni bt nht ca s

Owen Harries ch ra rng c ang c gng (m theo quan im ca Harry l khng thng minh lm) tr
thnh mt t nc b chia r theo chiu hng ngc li. D cho c l thnh vin y ca khng ch
phng Ty m cn l mt thnh vin nng ct v qun s v tnh bo ca khi ABCA (M, Anh, Canada,
Australia), cc lnh o ng thi ca c trn thc t li ang mun o ng khi phng Ty, t nh ngha
li mnh nh mt nc chu v gy dng mi quan h gn gi vi cc nc lng ging. Theo h th tng lai
ca c s ph thuc vo cc nn kinh t nng ng ng . Nhng nh ti cp, c c s hp tc
cht ch v kinh t th cn nhng nn tng vn ha chung. Hn na, khng c iu kin no trong c ba iu
kin cn thit mt nc b chia r tham gia vo mt nn vn minh khc tn ti trong trng hp ca c.

19

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

hp tc ny l mi lin h Nho gio Hi gio ang ngy cng c xu hng ni ln th

thch cc li ch, gi tr v sc mnh ca phng Ty.
Hu nh khng c ngoi l, cc nc phng Ty ang ngy cng gim sc mnh
qun s, v nc Nga di s lnh o ca Yeltsin cng vy. Tuy nhin cc nc nh
Trung Quc, Bc Hn v mt vi nc Trung ng li ang lin tc tng cng kh nng
qun s ca mnh. H ang thc hin iu ny bng cch nhp khu v kh t cc nc
phng Ty v phi phng Ty, bn cnh vic pht trin ngnh cng ngh ch to v kh
trong nc. Kt qu l s xut hin ca iu m Charles Krauthammer gi l cc quc gia
v kh, v cc quc gia ny hon ton khng phi l cc nc phng Ty. Mt kt qu
khc l s nh ngha li v khi nim qun l v kh, vn l mt khi nim ca phng
Ty vi cc mc tiu phng Ty. Trong sut Chin tranh Lnh, mc ch c bn ca vic
kim sot v kh l thit lp mt s cn bng qun s n nh gia M cng ng minh vi
Lin X v cc ng minh. Trong th gii thi hu Chin tranh Lnh th vic kim sot v
kh l ngn s pht trin nng lc qun s ca cc nc phi phng Ty vn c th e
da li ch cc nc phng Ty. Phng Ty c gng thc hin iu ny qua cc iu c
quc t, cc p lc v kinh t v s kim sot vic chuyn giao v kh cng nh cng ngh
sn xut v kh.
Xung t gia phng Ty v cc quc gia Nho gio Hi gio tp trung chnh
nhng khng phi l duy nht vo vn v kh ht nhn, ha hc v sinh hc, tn la n
o v cc phng tin tinh vi chuyn ch chng, cng vi cc nng lc dn ng, tnh
bo v cc nng lc in t khc gip t c mc tiu ny. Phng Ty a vn
khng ph bin v kh thnh mt chun mc ton cu v cc hip c khng ph bin v
kh hay cc cuc thanh st tr thnh phng tin thc hin chun mc . Phng Ty cn
e da thc hin cc bin php trng pht chng li nhng nc dm ph bin cc v kh
tinh vi v a ra nhng li ch cho nhng nc khng vi phm iu ny. Cho nn s ch
ca phng Ty s tp trung t nhin vo cc quc gia ang v s c kh nng th ch vi
phng Ty.
Tuy nhin cc quc gia phi phng Ty li mong mun chng t quyn ca mnh
trong vic c c v trin khai bt c loi v kh no m h ngh l cn thit i vi an
ninh nc mnh. H cng thm nhun chn l trong cu tr li ca B trng Quc phng
n khi ng c hi v bi hc rt ra t Chin tranh vng Vnh: ng nh nhau vi
M nu bn khng c v kh ht nhn. V kh ht nhn, v kh ha hc hay tn la c
xem l s cn bng l tng i vi sc mnh truyn thng vt tri ca phng Ty, d
cho s ng n ca quan im ny cn c xem li. Trung Quc, ng nhin, c v
kh ht nhn; Pakistan v n c kh nng trang b chng. Bc Hn, Iran, Iraq, Libya
v Algeria cng ang c gng c c chng. Mt quan chc hng u ca Iran tuyn
b rng tt c cc quc gia Hi gio u nn trang b v kh ht nhn, v vo nm 1988 tng

20

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

thng Iran c cho l a ra mt sc lnh ku gi pht trin cc v kh ha hc, sinh

hc v phng x phc v vic tn cng v phng th.
iu quan trng trong s pht trin kh nng qun s chng li phng Ty l s m
rng sc mnh qun s lin tc ca Trung Quc v cc phng tin to ra sc mnh qun
s . c tr gip bi s pht trin ngon mc v kinh t, Trung Quc ang u t ngy
cng nhiu cho quc phng, iu ny dn n s hin i ha nhanh chng lc lng v
trang nc ny. Nc ny ang mua v kh t cc nc thuc Lin X c, pht trin tn la
tm xa, v nm 1992 cho th nghim mt thit b ht nhn c sc cng ph mt megaton.
Ngoi ra nc ny cn pht trin kh nng trin khai sc mnh, c c cng ngh tip liu
trn khng, hay c gng mua mt tu sn bay. S pht trin kh nng qun s v khng nh
ch quyn Bin ng ca Trung Quc kch thch mt cuc chy ua v trang a
phng trong khu vc ng . Cng vi Trung Quc cn l mt nc xut khu ln v
v kh v cc cng ngh v kh. Nc ny xut khu sang Libya v Iraq nhng nguyn
liu c th c s dng sn xut v kh ht nhn v kh c. Trung Quc cn gip
Algeria xy dng mt l phn ng ph hp vi vic nghin cu v sn xut v kh ht nhn.
Trung Quc cng bn cho Iran mt cng ngh ht nhn m theo cc quan chc M l c th
c dng ch to v kh v r rng nc ny cn chuyn cc thnh phn sn xut cc
tn la c tm bn 300 dm cho Pakistan. Bc Hn cng c mt chng trnh v kh ht
nhn tin hnh c mt thi gian v cng bn cc tn la v cng ngh tn la tin tin
cho Syria v Iran. Dng chy ca v kh v cng ngh v kh thng s l t ng n
Trung ng, nhng cng c giao dch theo chiu ngc li nh Trung Quc nhn tn la
Stinger t Pakistan.
Nh vy s lin kt qun s gia Nho gio v Hi gio ang c hnh thnh nhm
gip cc nc ny trao i mua bn vi nhau cc loi v kh v cng ngh v kh cn c
i ph vi sc mnh qun s phng Ty. S lin kt ny c th ko di hoc khng. Tuy
nhin hin ti s lin kt ny nh Dave McCurdy ni l mt hip c tng h ni lon
c thc hin bi nhng nc mun ph bin v kh v nhng k hu thun. Nh vy,
mt hnh thc cnh tranh v trang din ra gia cc quc gia Hi gio Nho gio vi
phng Ty. Trong cuc chy ua v trang kiu c, mi bn t pht trin v kh ca mnh
cn bng hoc chim u th cao hn so vi bn kia. Cn trong hnh thi cnh tranh v
trang mi ny, mt bn s pht trin v kh ca mnh v bn cn li c gng khng phi
cn bng m l hn ch v ngn chn vic tch t v trang ca bn kia, ng thi cng t
gim nng lc qun s ca chnh mnh.

Hm chnh sch i vi phng Ty

Bi vit ny khng nhm mc ch tranh lun rng bn sc nn vn minh s thay th cc loi
bn sc khc, rng cc quc gia dn tc s bin mt, mi mt nn vn minh s tr thnh mt
21

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

thc th chnh tr c kt, hay cc nhm trong cng mt nn vn minh s khng xy ra xung
t hay thm ch chin tranh vi nhau. Bi vit ny ch a ra gi thit rng s khc bit
gia cc nn vn minh l c tht v quan trng; thc v nn vn minh ang tng ln; xung
t gia cc nn vn minh s thay th xung t v h t tng hay cc hnh thc xung t
khc tr thnh hnh thc ton cu ca xung t; quan h quc t vn tng l cuc chi
trong ni b nn vn minh phng Ty s ngy cng b phi phng Ty ha v tr thnh
cuc chi m trong cc nc ngoi phng Ty s tr thnh cc ch th ch ng ch
khng ch n thun b ng; cc t chc quc t v chnh tr, an ninh v kinh t thnh cng
nhiu kh nng s xut hin trong ni b cc nn vn minh hn l gia cc nn vn minh;
xung t gia cc nhm thuc cc nn vn minh khc nhau s thng thy hn, din ra lu
hn v cng mang tnh bo lc hn so vi xung t gia cc nhm trong cng mt nn vn
minh; xung t bo lc gia cc nhm thuc cc nn vn minh khc nhau s l ngun nhiu
kh nng v nguy him nht c th leo thang dn ti chin tranh ton cu; trc quan trng
nht ca chnh tr th gii s l quan h gia phng Ty v phn cn li ca th gii; gii
tinh hoa ca mt s nc phi phng Ty b chia r s c gng tr thnh mt phn ca
phng Ty nhng trong phn ln cc trng hp s gp rt nhiu kh khn thc hin
iu ; v xung t trung tm trong tng lai gn s l gia phng Ty v mt s nc
Nho gio Hi gio.
Bi vit ny cng khng nhm thc y mong mun gy ra xung t gia cc nn
vn minh khc nhau m ch nhm t ra cc gi thit m t hnh hi kh d ca tng lai.
Tuy nhin, nu nhng gi thit ny l hp l th cn xem xt nhng hm ca chng i vi
cc chnh sch ca phng Ty. Cc hm ny c th c chia thnh hai dng: u th
trong ngn hn v tha hip trong di hn. Trong ngn hn d thy li ch ca phng Ty l
cng c s hp tc v thng nht trong lng nn vn minh ca mnh, c bit l gia chu
u vi Bc M; gip cc nc ng u v M Latinh gia nhp vo x hi phng Ty khi
m cc nc ny c nn vn ha gn ging vi Ty phng; thc y v duy tr mi quan h
hp tc vi Nga v Nht Bn; ngn nga cc cuc xung t nh l gia cc nn vn minh
tr thnh mt cuc chin tranh ln gia cc nn vn minh; hn ch s bnh trng v sc
mnh qun s ca cc nc Nho gio cng nh Hi gio; gim s ct gim kh nng qun
s ca phng Ty sao cho vn duy tr u th qun s i vi cc nc ng v Ty Nam
; khai thc hn na nhng khc bit v xung t gia cc nc Hi gio v Nho gio vi
nhau; h tr cc nhm thuc cc nn vn minh khc c ng cm vi cc gi tr v li ch
ca phng Ty; cng c cc t chc quc t phn nh v hp php ha cc li ch v gi tr
ca phng Ty v thc y s can d ca cc nc phi phng Ty vo cc t chc ny.
V di hn phng Ty s cn tnh n nhng gii php khc. Nn vn minh phng
Ty va Ty phng va hin i. Cc quc gia khng thuc vn minh phng Ty c
gng hin i ha m khng b Ty phng ha. V cho n nay th ch c mi Nht Bn
l thnh cng trong n lc ny. Cc nn vn minh phi phng Ty khc s tip tc c
22

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

gng nng cao tim lc kinh t, cng ngh, k thut, my mc v cc loi v kh t

nc tr nn hin i hn. Cc nc ny cng s c gng trung ha gia hin i ha vi
vn ha v cc gi tr truyn thng. Sc mnh qun s v kinh t ca h trong tng quan
vi phng Ty s tng ln. Chnh v th phng Ty phi chp nhn chung sng vi cc
nn vn minh hin i phi phng Ty vn c sc mnh qun s snh c vi phng Ty
nhng li c cc gi tr v li ch khc bit hn vi phng Ty. iu ny cng s i hi
phng Ty phi gi vng sc mnh qun s v kinh t cn thit bo v nhng li ch
ca mnh trong quan h vi nhng nn vn minh ny. ng thi n cng yu cu phng
Ty phi hiu bit su hn v nhng nn tng tn gio v trit hc ca cc nn vn minh
khc v cch con ngi nhng nn vn minh ny nhn nhn li ch ca mnh. iu ny s
i hi mt n lc nhn ra c nhng c im chung gia nn vn minh phng Ty
vi cc nn vn minh khc. Trong tng lai gn, s kh c mt nn vn minh ton cu m
thay vo vn l mt th gii vi cc nn vn minh khc nhau, mi nn vn minh s phi
hc cch cng tn ti vi nhng nn vn minh khc.

23

Bin dch: Lu Ngc Trm | Hiu nh: L Hng Hip

GII THIU D N NGHIENCUUQUOCTE.NET

Mc ch
Nghiencuuquocte.net l mt d n phi chnh tr, phi li nhun nhm mc ch pht trin ngun hc liu chuyn ngnh nghin
cu quc t bng ting Vit v thc y vic hc tp, nghin cu cc vn quc t ti Vit Nam.
L do ra i
Trong khi s ngi hc tp v nghin cu v cc vn quc t Vit Nam ngy cng gia tng th vic tip cn cc ti liu mang
tnh hc thut ca th gii v lnh vc ny cn rt hn ch v hai l do: Th nht, cc ti liu ny thng phi tr ph mi tip cn
c, trong khi cc trng i hc v vin nghin cu ca Vit Nam hu nh khng c chi ph trang tri. Th hai, cc ti liu ny
ch yu c xut bn bng ting Anh, khin nhiu sinh vin, nh nghin cu, v c bit l qung i c gi quan tm n cc
vn quc t ni chung, gp kh khn trong vic tip thu, lnh hi. Nghiencuuquocte.net ra i vi hi vng s gp phn khc
phc c cc vn trn.
Hot ng chnh
Hot ng chnh ca Nghiencuuquocte.net l bin dch sang ting Vit v xut bn trn website ca mnh cc ngun ti liu
mang tnh hc thun bng ting Anh v lnh vc quan h quc t, bao gm chnh tr quc t, kinh t quc t, v lut php quc
t.
Cc ti liu ny ch yu l cc bi bo trn cc tp san quc t, cc chng sch, hoc cc ti liu tng ng, c xut bn
bi cc nh xut bn, cc trng i hc v vin nghin cu c uy tn trn th gii.
D n u tin bin dch v xut bn:

Cc bi vit mang tnh nn tng i vi lnh vc nghin cu quc t;

Cc bi vit c nhiu nh nh hng trong lnh vc ny;

Cc bi vit lin quan trc tip hoc c nh hng, hm gin tip n Vit Nam;

Cc bi vit c ng o c gi quan tm.

Sau khi d n hot ng n nh, s lng cc bi dch c cht lng tng ln,Nghiencuuquocte.net c th tnh ti vic hp tc
vi cc i tc bin son cc tuyn tp bi dch theo tng ch nht nh v pht hnh di dng sch in hoc ebook.
Quy trnh bin dch v xut bn
Ban bin tp chu trch nhim tuyn la (v xin php cc nh xut bn nu cn) cc bi vit giao cho cc cng tc vin
dch. Cc cng tc vin cng c th ch ng xut ln Ban Bin tp cc bi vit m mnh mun dch. Sau khi c s ng ca
Ban Bin tp, cng tc vin s tin hnh bin dch.
Cc cng tc vin hoc cc c nhn khc nu dch sn mt bi vit/ chng sch no cng c th gi n Ban Bin tp
(km bn gc ting Anh) xem xt. Nu ti ph hp v cht lng t yu cu, bi vit c th c hiu nh v xut bn.
Sau khi nhn c bn dch, Ban Bin tp s kim tra bc u cht lng bi dch. Nu cht lng khng t (v d sai qu
nhiu, kh c th hiu nh, bin tp c mt cch hiu qu) th bi dch s b t chi v tr li ngi dch. Trong trng hp
cht lng tha ng, bi dch s c chuyn ti cc cng tc vin ph hp kim nh v hiu nh. Sau khi hiu nh, Tng
Bin tp s kim tra li ln cui. Nu t yu cu, bi dch s c xut bn trn website d n.
Tng Bin tp l ngi quyt nh cui cng v vic la chn bi dch, ngi dch, ngi hiu nh, cng nh vic chuyn hiu
nh v xut bn cc bi vit.
Xut bn cc bi dch c cng b
Ban bin tp hoan nghnh cc cng tc vin ng gp cc bi dch c hiu nh v xut bn cc ni khc. Trong trng
hp , cc cng tc vin m bo vic cng b cc bi dch trn Nghiencuuquocte.net c cho php bi cc bn lin
quan.
Yu cu i vi bn dch
c xem xt xut bn, bn dch phi m ng cc yu cu sau:

Dch st v y bi vit nguyn gc. Trong trng hp v l do c bit m cng tc vin mun b mt phn no
ca bi vit gc th phi thng bo v c s ng ca Ban Bin tp.
Ngn ng ting Vit trong sng, d hiu. Hn ch ti a li chnh t.
Trong trng hp c cc thut ng, on vn ngi dch cm thy kh hiu hoc dch cha chun, ngi dch cn
nh du (highlight) cc thut ng, on vn tin cho vic hiu nh bin tp.

24

Bn quyn thuc v cc tc gi v nghiencuuquocte.net

Gi ton b ngun ti liu tham kho nh trong bn gc (footnote, endnote, bibliography). Cc footnote, endnote c
cha thng tin b sung cn c dch. Tuy nhin, tin cho vic truy ngun ti liu tham kho ca ngi c, ngi
dch gi nguyn ting Anh (khng dch sang ting Vit) cc ngun ti liu tham kho ca bi vit gc.
Bi dch phi c nh my bng font ch Unicode, c 12 pt, cch dng 1,5, file MSWord 2003, 2007, 2010 (khng
gi bn pdf).
Bi dch phi s dng Ba bi dch theo mu thng nht. Download template ba bi dch ti y: Template Bia bai dich

Tn file: Tn ngi dch + Tn bi vit gc bng ting Anh.

Bi dch sau khi hon thnh gi v a ch: nghiencuuquocte@gmail.com.

Thi hn hon thnh bn dch

V y l mt d n da trn s ng gp t nguyn, Ban Bin tp khng yu cu thi hn c th i vi vic hon thnh cc bn
dch. Tuy nhin, Ban Bin tp hi vng s nhn c bn dch trong thi hn 45 ngy k t ngy bn gc c gi cho ngi dch.
Thng thng cc bn bi gc ting Anh s c di t 20-35 trang (bao gm endnote, footnote, bibliography).
Cng tc vi Nghiencuuquocte.net
Do y l mt d n phi li nhun mi giai on u v cha c ti tr nn chng ti ku gi s tham gia tnh nguyn ca cc
cng tc vin c hai cng on bin dch v hiu nh. Nu bn quan tm v mun tr thnh cng tc vin ca d n, vui lng
in vo mu n ng k ti: http://nghiencuuquocte.net/dang-ky-cong-tac/
Cc cng tc vin ng k, ty vo quyt nh ca Ban Bin tp, c th s c a vo danh sch cng tc vin lun hoc s
c gi mt on trch t mt bi bo/chng sch (khong 1-2 trang) dch th. Nu t yu cu, chng ti s a cc bn
vo danh sch cng tc vin v s gi bi cho cc bn bin dch/ hiu nh khi c bi ph hp vi chuyn mn ca bn hoc theo
ng k ch ng ca bn. Lu : Vic bn c gi bi dch cng nh vic bn np bi dch khng m bo chc chn bi
dch ca bn s c hiu nh, bin tp v xut bn.
Li ch ca vic tr thnh cng tc vin ca Nghiencuuquocte.net:

Rn luyn v nng cao kh nng ting Anh, nht l k nng dch thut;

M rng hiu bit v cc lnh vc nghin cu quc t;

ng gp vo s pht trin ca cng ng hc tp v nghin cu quc t ti Vit Nam;

c cp giy chng nhn cng tc vin (c th a vo h s xin hc bng, xin vic lm) nu ng gp t 2 bi dch
tr ln.

c nhn th lao trong trng hp d n xin c ti tr hot ng hoc bi dch c s dng trong cc n phm
pht hnh c thu ph.
Bn quyn bi dch
Bn quyn i vi bn dch c xut bn cng c chia s bi ngi dch, ngi hiu nh (nu phi hiu nh) v
trang Nghiencuuquocte.net. Trong trng hp bn dch pht sinh doanh thu (v d c a vo cc gio trnh, tp bi c,
hoc cc n phm khc c pht hnh c thu ph nh sch in hoc ebook), th sau khi tr cc chi ph bin son, in n, pht
hnh, li nhun thu c s c chia theo t l: Ngi dch: 40% (hoc 75% nu khng phi hiu nh); Ngi hiu nh: 35%,
trang Nghiencuuquocte.net: 25%.
Trang Nghiencuuquocte.net chu mi ph tn trong trng hp phi tr ph cho nh xut bn bi vit c php dch sang
ting Vit.
ng ti, pht hnh li bi dch t nghiencuuquocte.net
Vic ng ti li trn cch trang mng cc bi dch cng b trn website d n phi ghi r ngun v dn link ti bi vit gc
trn nghiencuuquocte.net.
Trong trng hp in n hoc s dng cc bi vit cho mc ch thng mi, cc bn lin quan phi nhn c s cho php bng
vn bn ca Ban Bin tp nghiencuuquocte.net.
D n lc ti a trong ngun lc cho php m bo cht lng ca cc bi dch,nghiencuuquocte.net khng chu trch nhim
v tin cy, chnh xc ca cc bi dch cng nh nhng hu qu c th pht sinh t vic trch dn, s dng li ni dung ca cc
bi dch di bt k hnh thc no.
Min tr trch nhim
Trong khi trn trng s ng gp ca cc cng tc vin, Nghiencuuquocte.net v Ban Bin tp khng th chu bt c trch
nhim no i vi cc tn tht, thit hi v vt cht, tinh thn, thi gian, sc khe c th xy ra i vi cc cng tc vin trong
qu trnh tin hnh cng tc vi d n.
Lin lc
Mi trao i xin vui lng gi ti: L Hng Hip Email: nghiencuuquocte@gmail.com.

25