Sarajevo

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Za druga znaenja, pogledajte Sarajevo (vor).

Koordinate:

4352N 1825E

Sarajevo
Grad

Panorama Sarajeva, Latinska

uprija, Sebilj,Careva damija, Katedrala
Srca Isusova,Saborna crkva

Zastava
Grb
Slubeni naziv: Grad Sarajevo
Nadimak: Jerusalem Evrope,[1] Jerusalem
Balkana,[2]

Drava

Bosna i
Hercegovina

Entitet
Kanton
Opina

Federacija BiH
Kanton Sarajevo
Centar, Novi
Grad, Novo
Sarajevo, Stari Grad

Nadmorska

518 m n.v.

visina
Koordinate

4352N 1825E

Stanovnitvo
- Naselje

305.242 (30.
juni 2009)

Gustoa
- Naselje

2.157 /km2

Gradonaelnik

Ivo Komi (SDU)

Vremenska zona

Srednjoevropsko
vrijeme

Potanski broj

71000

Pozivni broj

(+387) 33

Sarajevo u BiH

Web stranica: Grad Sarajevo

Sarajevo je glavni i najvei grad Bosne i Hercegovine, njena metropola[3] i njen najvei urbani,
kulturni, ekonomski i prometni centar, glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine i
sjedite Kantona Sarajevo. Prema popisu iz 1991. grad je imao 416.497, a prema procjeni
iz 2008. 304.614 stanovnika, dok podruje metropole grada Sarajeva ima 421.289 stanovnika,
ukljuujui sve opine Sarajevskog kantona.[4] Nalazi se u srcu jugoistone Evrope i Balkana.

Kroz grad protie rijeka Miljacka, a u neposrednoj blizini grada je i izvorite rijeke Bosne, sa
popularnim izletitem Vrelom Bosne. Oko grada su olimpijske
planine: Jahorina, Bjelanica, Igman,Treskavica i Trebevi, koji su posebno tokom zimskih
mjeseci omiljena izletita Sarajlija i turista iz cijeloga svijeta.
Sarajevo je vodei politiki, drutveni i kulturni centar u Bosni i Hercegovini i istaknuti kulturni
centar na Balkanu. Grad je poznat po svojoj tradicionalnoj kulturnoj i religijskoj raznolikosti, sa
pripadnicima islama, pravoslavlja, judaizma i katolicizma koji tu egzistiraju stoljeima. Zbog
svoje duge i bogate historije, vjerskih i kulturnih raznolikosti, Sarajevo se ponekad naziva
"Jerusalem Evrope" ili "Jerusalem Balkana". To je jedini veliki evropski grad koji ima damiju,
katoliku crkvu, pravoslavnu crkvu i sinagogu u neposrednoj blizini. Kao regionalni centar
obrazovanja, grad je takoer dom prve institucije visokog obrazovanja na Balkanu pod nazivom
Saraybosna Osmanli Medresa.
Godine 1914. u Sarajevu su ubijeni austrougarski prestolonasljednik Franz Ferdinand i njegova
supruga Sophie, ime je zapoeoPrvi svjetski rat. Sedamdeset godina kasnije, 1984. godine u
gradu se odravaju 14. Zimske olimpijske igre. Tokom ranih 1990-ihgodina ime grada je esto
bilo na naslovnicama dnevnih novina u cijelom svijetu, jer se tu vodio jedan od najkrvavijih
ratova u novijoj evropskoj historiji. Grad je 1.425 dana bio pod stalnom opsadom srpskih snaga.
U napadima je 11.541 ljudi svih nacionalnosti izgubilo ivot, od toga 1.601 dijete, a skoro 50.000
ih je bilo povrijeeno. Danas, u vremenu posljeratne izgradnje, Sarajevo je najbre rastui grad
u Bosni i Hercegovini.[5] Turistiki vodi Lonely Planet svrstao je 2006. godine Sarajevo na 43
mjesto najljepih gradova svijeta,[6] a 2009. je Sarajevo jedno od deset gradova koje je vrijedno
posjetiti.[7]

Panorama Sarajeva

Sadraj
[sakrij]

1Etimologija

2Geografija

2.1Klima

2.2Geologija

2.3Rijeke

2.4Breuljci, brda i planine

3Historija
o

3.1Antiko doba

3.2Srednji vijek

3.3Moderno doba

3.3.1Drugi svjetski rat

3.3.2Rat u Bosni i Hercegovini

4Grb i zastava

5Politika
o

5.1Glavni grad

5.2Gradska uprava

6Podjela grada
6.1Gradske opine

6.1.1Teritorijalna podjela od 1995.

6.1.2Teritorijalna podjela do 1995.

7Stanovnitvo
o

7.1Razvoj stanovnitva

7.2Religija

8Kultura i znamenitosti
o

8.1Osmanlijski period

8.2Austro-ugarski period

8.3Moderni period

8.4Opere i pozorita

8.5Muzeji i galerije

8.6Graevine
8.6.1Nacionalni spomenici

8.7Mostovi

8.8Trgovi i ulice

8.9Vjerski objekti

8.10Parkovi

8.10.1Parkovi i etalita

8.10.2Groblja

8.11Kulturne institucije

8.12Znamenitosti u okolini Sarajeva

8.13Literatura i beletristika

8.14Mediji

8.14.1tampa

8.14.2Televizija

8.15Film

8.16Muzika

9Sport
o

9.1Sportski klubovi

9.2Sportske manifestacije

10Festivali

11Gastronomija

12Trgovine

13Privreda i infrastruktura
o

13.1Privreda

13.2Telekomunikacije

13.2.1Telefonija

13.2.2Internet
13.3Prijevoz

13.3.1Gradski promet

13.3.2Meunarodni promet
13.4Obrazovanje

13.4.1Predkolsko obrazovanje

13.4.2Osnovno obrazovanje

13.4.3Srednje obrazovanje

13.4.4Univerzitet

13.4.5Biblioteke

13.5Vodovod

13.6Zdravstvo

14Poznate osobe
o

14.1Linosti roene u Sarajevu

14.2Linosti koje su ivjele i radile u Sarajevu

14.3Poasni graani

15Meunarodni odnosi
o

15.1Zbratimljeni gradovi

15.2Gradovi partneri

16Reference

17Takoer pogledajte

18Vanjski linkovi

Etimologija[uredi

| uredi izvor]

Sarajevo je historijsko ime grada, koje po jednoj od teorija potie od kovanice Saray Ovas to
znai Dvor i polje oko dvora. Sarajlije svoj grad najee zovu eher (tur. ehir; per. ahr),
imenom koje je gradu dao njegov osniva Isa-beg Ishakovi. Zbog svog orijentalnog izgleda
nazivano je i imenom Damask sjevera, a Jevreji Sefardi su ga nazvali Mali Jerusalem.
Meutim, Abdulah kalji, autor rijenika "Turcizmi u srpsko-hrvatskom jeziku", u istoj knjizi
navodi sljedee:
...Sloenica je nastala po uzoru na sloenice Smederevo, Kraljevo, Popovo, Mirijevo, Trnovo
(sloenica) itd. Turski naziv za Sarajevo je "Saray-Bosna", ali se u jednoj od najstarijih
bosanskihvakufnama, u vakufnami Mustaj-bega Skenderpaia iz 1517. g. (iji je original i prevod
objavio Dr Hazim abanovi u POF-u II-IV, 1953, str.403) Sarajevo naziva i "Saray-ovasi", doslovce:
"Sarajevsko polje". Iako sam ranije zastupao da je Sarajevo nastalo od tur. "Saray-ovasi", doao sam
do zakljuka da je ispravnije tumaenje koje sam gore naveo".[8]

Geografija[uredi

| uredi izvor]

Glavni lanak: Geografija Sarajeva

Pogled na Sarajevo sa Hrida

Sarajevo se nalazi gotovo u samom geografskom sreditu Bosne i Hercegovine i zaprema

povrinu od 141,5 km2. Centralni dijelovi grada smjeteni su u kompozitnoj Sarajevskoj
kotlini koja se prua od istoka prema zapadu i zavrava u Sarajevskom polju, okrueno
planinama Bjelanicom i Igmanom na jugozapadu, Trebeviem na jugoistoku, te srednjim
planinama i meudolinskim rtovima na sjeveru i sjeverozapadu. Najstariji dijelovi grada
(Vratnik, Bistrik, Hrid, Kovai, Alifakovac) su na padinama okolnih bregova. Prosjena
nadmorska visina Sarajevskog polja je 500 m. Najzapadnija taka polja je na 18 0 16' istone
geografske duine. Krajnja istona taka je na 180 27' istone geografske duine, najsjevernija je
430 53 sjeverne geografske irine, a najjunija je na 430 47' sjeverne geografske irine [9].

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima u Sarajevu je sa jakim utjecajima kontinentalne klime. Prosjena godinja temperatura
iznosi 12.5 C, a prosjena koliina oborina je oko 570 mm. Najtopliji mjesec je august, a
najhladniji januar. Najvie oborina je u junu, dok je najmanje u martu. Najnia zabiljeena
temperatura je -21,8 C (23. januara.1963.), najvia 37,4 C (24. jula.1987.)[10]. Najsunija godina
je 2012, kada je u Sarajevu palo samo 425 mm oborina. Sarajevo prosjeno ima oko 85 dana sa
temperaturom iznad 30 C. Sunani sati godinje variraju izmeu 1.900 i 2.200.
Najvia prosjena temperatura (C)
Najnia prosjena temperatura (C)
Padavine (mm)

[prikai] Dijagram

Jan Feb Mar Apr Maj Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec
5,7 10,9 14,4 17,1 22,3 26,1 29,5 30,0 25,0 21,5 15,7 11,5
-7,4 -2,3 1,6 4,4 9,5 10,4 13,8 16,6 11,7 7,7 -1,6 -3,8
31 33
35
46
55
63
34
10
35
65
62
65

temperatura u C padavine u mm Izvor: wetterkontor.de

Geologija[uredi | uredi izvor]

Ova sekcija zahtijeva proirenje.

Rijeke[uredi | uredi izvor]

Vrelo Bosne

Miljacka je rijeka, koja najveim dijelom protie kroz Sarajevo od istoka prema zapadu. Duga je
35,9 kilometera. Nastaje od nekoliko vrela u podnoju planina Romanije i Jahorine. Paljanska
Miljacka (12,9 km) izvire u Palama. Mokranjska Miljacka izvire u Kadinom Selu. Nekoliko

kilometera istono od Sarajeva u selu Dovlii, ove dvije pritoke se spajaju u Miljacku. Dalje
Miljacka tee na zapad, u Sarajevo, odakle nastavlja svoj put prema rijeci Bosni u koju se uliva.
U zapadnom dijelu Sarajevskog polja, na podruju prigradskog naselja Ilida, izvire jedna od
najveih rijeka u Bosni i Hercegovini, Bosna, koja nastaje od tridesetak manjih izvora u podnoju
planine Igman, stvarajui jedinstven park prirode -Vrelo Bosne.
Pored rijeka Bosne, eljeznice i Miljacke, ostali vei stalni vodotoci
su: Zujevina, Ljubina, Misoa, Stavnja, Tilava, Dobrinja, Bijela rijeka,Crna
rijeka, Moanica, Vogoanska rijeka i dr.[11]
Vodopad Skakavac, visok 98 metara, se nalazi 12 km od centra.

Breuljci, brda i planine[uredi | uredi izvor]

Centar grada Sarajeva lei na nadmorskoj visini od 511 metara iznad povrine mora. Najniu
nadmorsku visinu u sarajevskoj kotlini ima naselje Ilida sa 498 m, dok vii dijelovi grada i
prigradska naselja na padinama okolnih brda: Grdonj i Hum na sjeveru, Borija na istoku i padine
Trebevia na jugu, lee na prosjenoj nadmorskoj visini od 900 metara. Grad okruuju umoviti
obronci olimpijskih planina jedinstvene ljepote, iji vrhovi prelaze 2000 metara
visine: Treskavica (2088 m), Bjelanica (2067 m), Jahorina (1916 m), Igman(1502 m)
i Trebevi (1629 m). Obronci oblinjih planina bogati su
umom. Crnogorica (jela, smra, ari i bor) i bjelogorica (breza, topola i lijeska) se prepliu i ine
prirodu u okolini grada neobino lijepom. 1939. godine botaniar K. Maly osnovao je Botaniki
vrt na Trebeviu, koji je u drugom svjetskom ratu u potpunosti uniten. 1948. godine na visini od
1530 m zasaen je rasadnik, botaniki arboretum umarskog fakulteta. Za vrijeme rata u Bosni i
Hercegovini 1992-95. umski fond je najveim dijelom uniten.

Historija[uredi

| uredi izvor]

Glavni lanak: Historija Sarajeva

Steak, Zemaljski muzej Sarajevo

Antiko doba[uredi | uredi izvor]

Historija prvih ljudskih naselja na podruju Sarajeva see do mlaeg kamenog doba. Nakon
perioda neolita, ilirske i rimske vladavine, u 7. stoljeu ovdje se naseljavaju Slaveni. U povelji iz
13. stoljea podruje Sarajeva je dio bosanske samostalne drave Vrhbosna. O ovom vremenu

svjedoe nadgrobni spomenici jedinstveni u svijetu - steci. Nedaleko od Sarajeva, u

selu Hrea pronaeno je 30 steaka. Najljepi krase vrt Zemaljskog muzeja u Sarajevu.

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

Glavni lanak: Sarajevo u srednjem vijeku

Baarija

Sarajevo oko 1900. godine

Prvi tramvaj u Evropi, u Sarajevu, 1885. godine.

Dolaskom Turaka 1435. i padom utvrde Hodidjed, na obalama Miljacke nastaje grad Sarajevo.
Osnivaem Sarajeva smatra se Isa-beg Ishakovi, koji je 1462. izdao naredbu o formiranju
grada, sagradio prvu damiju, dvor, most i nekoliko javnih ustanova. 1507. grad se prvi put
pominje svojim dananjim imenom (ime od Saraj-ovasi, polje oko dvora). Intenzivni
razvoj zanatstva i trgovine brzo su od Sarajeva stvorili bogat grad, raskrsnicureligija i kultura,
trgovakih puteva i putnika. U 16. vijeku to je bio jedan od najbogatijih gradova u ovom dijelu
Evrope, kada su izgraene i neke kapitalne graevine koje i danas predstavljaju
bisere arhitekture i civilizacije tog doba. Tada je u Sarajevu, kao zadubina vezira Gazi Husrevbega otvorena i Visoka kola Kurumli-medresa, koja je podsjeala na univerzitete u drugim
velikim gradovima Evrope. 1531. izgraena Gazihusrev-begova damija najpoznatija je
graevina starog Sarajeva i jedan od najveih sakralnih spomenika islamske arhitekture na
Balkanu. Iz ovog vremena su Imaret, bezistani i hamami. Tih godina je izgraena i Stara

pravoslavna crkva.[12] Zlatno doba prekinut e poar 1697., kada je austrijski princ Eugen von
Savoyen sa samo 8500 vojnika uao u grad i do temelja ga zapalio. Od 1850. je Sarajevo glavni
grad Bosne, provincije Osmanlijskog carstva. U grad se doseljavaju Jevreji Sefardi, poslije
izgona iz panije, grade sinagoge, a istovremeno nastaju pravoslavne, katolike i
evangelistike crkve i Katedrala Srca Isusova. Sarajevo je na malom prostoru nalo mjesta za
sve etiri velike svjetske religije, kulture i civilizacije. Dugotrajni suivot je stvorio posebnu
kulturu i multinacionalni duh, koji je izdrao mnoge historijske izazove.

Moderno doba[uredi | uredi izvor]

Glavni lanci: Sarajevo u austrougarsko doba i Sarajevo u prvoj i drugoj Jugoslaviji

Pogled na trosmajerovu ulicu

1878. dolaskom Austro-Ugarske uprave na ove prostore, Sarajevo je upravni

centar Kondominiuma. Uz svoj dotad orijentalni, dobija i drugi, evropski izgled. Austro-ugarski
period je vrijeme snanog prodiranja srednjoevropske kulture, naina privreivanja, obiaja i
drugih civilizacijskih vrijednosti. Grad dobija savremene fabrike, a brojne kole zapadnog tipa i
kulturne institucije obogauju glavni grad Bosne i Hercegovine. U ovo se vrijeme
grade Zemaljski muzej, gradska Vijenica, Gimnazija, sud, zgradaNarodnog pozorita, pota,
bolnica, trnica, banke, vile na Marijin dvoru i dr. Gradi se uskotrana pruga prema sjeveru, jugu
i istoku. Pod velom evropeizacije, austrougarski carski inovnici i vojnici crpe dotad malo
koritena privredna i prirodna bogatstva Bosne.
28.juna 1914. godine, pripadnik Mlade Bosne, Gavrilo Princip je u Sarajevu izvrio atentat na
austrijskog prijestolonasljednika Franza Ferdinanda, to je posluilo kao povod Austrougarskoj
Monarhiji da napadne Kraljevinu Srbiju, ime je otpoeo Prvoi svjetski rat. Poslije Prvog
svjetskog rata, grad ulazi u sastav jugoslavenskih dravnih zajednica: Kraljevine SHS, a potom
i Kraljevine Jugoslavije. Sarajevo je izloeno snanim uticajima Beograda, pa ipak ostaje

uglavnom na margini interesa tadanjeg reima i dinastije Karaorevia. Arhitektonska slika

grada ostaje gotovo nepromijenjena, industrija nazaduje, drutvena nezadovoljstva radnika rastu
i Sarajevo, kao grad, izmeu dva svjetska rata, uglavnom stagnira i privredno i ekonomski
nazaduje.Letargiju u koju je grad zapao prekidaju protesti i trajkovi radnika i napredne
sarajevske inteligencije.
Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
Za vrijeme Drugog svjetskog rata od 1941. do 1945. grad je pripadao Nezavisnoj dravi
Hrvatskoj, gdje je bio upravno sredite Velike upe Vrhbosna. Nakon kraja rata 1945. Sarajevo
postaje upravni, kulturni i ekonomski centar SR Bosne i Hercegovine, jedne od ukupno est
republika SFR Jugoslavije. U gradu se razvija industrija, ekonomija, a kolstvo i kultura ine ga
glavnim gradom. Osniva se Univerzitet, Akademija nauka i umjetnosti, brojni muzeji i galerije,
naune institucije, radio-televizija. Broj stanovnika grada raste na vie od 500.000. Takvom
kosmopolitskom i modernom gradu Meunarodni olimpijski odbor povjerava organizaciju XIV
Zimskih olimpijskih igara, koje su sa velikim uspjehom odrane1984.
Rat u Bosni i Hercegovini[uredi | uredi izvor]
Glavni lanak: Opsada Sarajeva

Drutvene i politike promjene u tadanjoj Jugoslaviji dovele su do prvih politikih izbora 1992.
na kojima je izabrano Predsjednitvo BiH. Predsjednik predsjednitva Bosne i Hercegovine Alija
Izetbegovi, raspisao je graanski referendum o samostalnosti BiH. To je dovelo do stvaranja
nezavisne i suverene drave Bosne i Hercegovine. Neslaganjem vojnog vrha JNA i
etverolanog Predsjednitva SFRJ s veinskom odlukom naroda BiH, dolazi do izbijanja
meunacionalnih sukoba, stvaranja nacionalnih paravojnih formacija i agresije na Bosnu i
Hercegovinu, a posebno na njen glavni grad, Sarajevo. Sam grad Sarajevo, bio je pod fizikom
blokadom 3,5 godine, u neprestanim vojnim akcijama pretrpio je ogromna materijalna razaranja i
brojne ljudske gubitke. Snajperskom i artiljerijskom vatrom velikosrpskih snaga ubijeno je 10.615
ljudi, meu kojima je bilo 1.601 dijete, a skoro 50.000 stanovnika Sarajeva bilo je ranjeno.
Spaljena je gradska Vijenica u kojoj je bila smjetena Narodna i Univerzitetska biblioteka, a
mnogi kulturno-historijski, stambeni i vjerski objekti u gradu su oteeni.

Grb i zastava[uredi

| uredi izvor]

Glavni lanci: Grb Grada Sarajeva i Zastava Sarajevskog kantona

Grad Sarajevo od 2000. godine ima svoju novu zastavu i novi grb. Na glavi tita su elementi
tipinih krovova, koji simboliziraju i brda u zelenoj boji. Ispod su nazubljene gradske zidine s
dvije otvorene kapije u crnoj boji na bijeloj pozadini, koje simboliziraju Grad. U dnu grba je
dolina, kroz koju tee rijeka u plavoj boji, koju premouje bijeli most. Okvir grba je zlatno-ut. [13]

Politika[uredi

| uredi izvor]

Glavni lanak: Politika organizacija Sarajeva

Poloaj grada (narandasto) unutar kantona Sarajevo

Glavni grad[uredi | uredi izvor]

Ova sekcija zahtijeva proirenje.

Gradska uprava[uredi | uredi izvor]

Glavni lanak: Gradska uprava Grada Sarajeva

Gradsko vijee Sarajeva 2012.

SDP BiH (8)

SDA (6)

SBB (4)

SDU (3)

Naa stranka (3)

SBiH (2)

BOSS (1)

Nezavisna lista Za moj grad (1)

elna tijela vlasti u Gradu Sarajevo su gradonaelnik, koji upravlja radom Gradskih slubi,
te Gradsko vijee Sarajeva koje ima 28 lanova. Upravu grada sainjavaju: kabinet

gradonaelnika, dva zamjenika gradonaelnika, sekretar gradske uprave, savjetnici

gradonaelnika, Pravobranilac Grada Sarajeva i sedam gradskih slubi za pitanja ope uprave,
komunalne poslova, lokalno poslovanje i razvoj grada, urbano planiranje i stambene poslove,
obrazovanje, kulturu i sport, Zavod za informatiku i telematiku, Gradski savjet i struni kolegij
gradonaelnika.[14]

Podjela grada[uredi

| uredi izvor]

Gradske opine[uredi | uredi izvor]

Teritorijalna podjela od 1995.[uredi | uredi izvor]
Grad Sarajevo se sastoji od etiri gradske opine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi
Grad, a zajedno sa susjednim opinama ini Kanton Sarajevo, koji je u sastavu Federacije
Bosne i Hercegovine. Od dijelova predratnih opina Novi Grad, Novo Sarajevo, Stari Grad,
Trnovo, Pale i cijelog teritorija opine Sokolac 1993., te naselja Kasindo, Lukavica, Hrea itd.
[15]

formiran je Grad Istono Sarajevo, koji je pripao entitetu Republika Srpska. Istono Sarajevo

se do odluke Ustavnog suda o neustavnosti naziva zvalo Srpsko Sarajevo. Zvanino Istono
Sarajevo ine: Istoni Stari Grad, Istona Ilida, Istono Novo Sarajevo, Pale, Trnovo
RS i Sokolac.
Teritorijalna podjela do 1995.[uredi | uredi izvor]
Do rata 1992-95. Grad Sarajevo je inilo est gradskih opina: Centar, Ilida, Novi Grad, Novo
Sarajevo, Stari Grad i Vogoa, te prigradske opine: Hadii, Ilija, Pale i Trnovo. Nakon
rata Grad Sarajevo dobija status jedinice lokalne samouprave i ulazi u sastav entiteta Federacija
BiH. Obuhvatilo je opine Centar, Hadii, Ilida, Ilija, Novi Grad, Novo Sarajevo, Stari Grad i
federalni dio opine Trnovo.
Nakon potpisivanja Daytonskog mirovnog sporazuma i reintengracije pojedinih naselja,
nastaje Kanton Sarajevo, unutar kog se formira Grad Sarajevo od etiri opine.