STRATEGIJA RAZVOJA STRUNOG

OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI

(2015-2020)
Nacrt
.

Podgorica, novembar 2014.

Sadraj
1. POLAZNE OSNOVE ZA STRATEGIJU STRUNOG OBRAZOVANJA
.............................................................................................................4
1. 1. Uvod.............................................................................................4
1.2. Vizija.............................................................................................5
1. 3. Cilj izrade Strategije razvoja strunog obrazovanja...................5
2. OKVIR RAZVOJA STRUNOG OBRAZOVANJA...............................5
2.1. Struktura i dinamika razvoja privrednih djelatnosti u Crnoj Gori.
.............................................................................................................5
2.2. Trite rada...................................................................................6
2.3. Struno obrazovanje u EU..........................................................10
2.4. Struno obrazovanje u Crnoj Gori..............................................12
3. PRIORITETNE OBLASTI RAZVOJA STRUNOG OBRAZOVANJA.18
3.1. PRIORITET: OSTVARIVANJE CJELOIVOTNOG UENJA I
MOBILNOSTI.....................................................................................20
3.2. PRIORITET: UNAPREENJE KVALITETA STRUNOG
OBRAZOVANJA i POBOLJANJE NJEGOVE EFIKASNOSTI I
RELEVANTNOSTI..............................................................................22
3.3. PRIORITET: STVARANJE JEDNAKIH MOGUNOSTI STICANJA
KVALIFIKACIJA U STRUNOM OBRAZOVANJA RADI SOCIJALNE
INKLUZIJE I KOHEZIJE.....................................................................27
4. SPROVOENJE STRATEGIJE.......................................................29
5. KORIENI IZVORI.......................................................................29
6. ANEXI............................................................................................29

SKRAENICE
MP
MRSS
CSO
ICCG
ZZ
PKCG
UPCG
ZZZCG
MONSTAT
Sl. list CG
EQF
NOK
EQAVET
ECVET
CSPK
bodova
KT
NSK
NSO
IVET
CVET
ISCED

Ministarstvo prosvjete
Ministarstvo rada i socijalnog staranja
Centar za struno obrazovanja
Ispitni centar Crne Gore
Zavod za kolstvo
Privredna komora Crne Gore
Unija poslodavaca Crne Gore
Zavod za zapoljavanje Crne Gore
Zavod za statistiku Crne Gore
Slubeni list Crne Gore
Evropski okvir kvalifikacija za cjeloivotno uenje
Nacionalni okvir kvalifikacija u Crnoj Gori
Evropski referentni okvir za obezbjeenje kvaliteta u strunom
obrazovanju
Evropski sistem prenosa kreditnih bodova u strunom
obrazovanju
Crnogorski sistem prenosa i sakupljanja kreditnih
Kreditna taka
Savjet za kvalifikacije
Nacionalni savjet za obrazovanje
Inicijalno struno obrazovanje
Kontinuirano struno obrazovanje
Internacionalna standardna klasifikacija obrazovanja

1. POLAZNE OSNOVE ZA STRATEGIJU STRUNOG

OBRAZOVANJA
1. 1. Uvod
Izazovi brzog razvoja
novih znanja i tehnologija, proces
globalizacije, demografski trendovi, este promjene potreba trita
rada, rastua tenja za visokokvalifikovanom radnom snagom i
pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji, nameu nunost cjeloivotnog
uenja i uspostavljanja fleksibilanog, otvorenog, prohodnog sistema
obrazovanja, koji e svakom pojedincu ponuditi razliite mogunosti
za obrazovanje, napredovanje i priznavanje prethodno steenih
znanja obrazovnog sistema, u kome e pored sticanja kvalifikacija u
formalnom obrazovanju, svakom pojedincu biti omogueno da stie i
vrednuje svoja steena znanja i vjetine i tako poboljava svoj poloaj
na tritu rada. U svim stratekim dokumentima iz oblasti
obrazovanja, ukljuujui i struno obrazovanje,
u Crnoj Gori
obrazovanje se zasniva na konceptu cjeloivotnog uenja jer je
potreba uenja tokom itavog ivota realnost.
Sistem strunog obrazovanja treba da slijedi potrebe i prioritete
privrede i usklaenosti obrazovanja i potreba poslodavaca, ali i
potrebe pojedinca i drutva u cjelini i sprovodi mjere i aktivnosti
kako bi se svakom pojedincu pomoglo da se to bolje snae na tritu
rada.
Za trite rada neophodna je podjela odgovornosti u planskom i
sistematinom unapreenju kvaliteta i efikasnosti sistema
obrazovanja i obezbjeenju kadrova. Stoga se u strunom
obrazovanju radi na vrem povezivanju obrazovanja i biznisa kroz
razliite oblike saradnje koja e unaprijediti potencijal za inovacije i
okruenje za uenje.

Podravanje mobilnosti u uenju, razumijevanje drugih kultura,

korienje informacionih tehnologija, poznavanje stranih jezika,
nikad nije bilo vanije. Mobilni uenik i student je budui mobilni
radnik koji uspjeno gradi svoju karijeru na promjenljivom tritu
rada. Povezivanjem preduzetnikog uenja sa biznisom stvaraju se
mogunosti da oni koji ue razviju praktine vjetine, znanja i
stavove koji e im omoguiti veu zapoljivost.
Strateki cilj strunog obrazovanja je uiniti cjeloivotno uenje i
mobilnost realnim, poboljati kvalitet i efikasnost obrazovanja,
promovisati jednakost, socijalnu koheziju i aktivno graanstvo,
poboljati kreativnost, inovacije i preduzetnitvo, radi dobrobiti
pojedinca i drutva u cjelini strateki je cilj strunog obrazovanja u
Crnoj Gori.
Izrada Strategije strunog obrazovanja (2015-2020) predstavlja
logian nastavak prethodnih mjera i aktivnosti, definisanih u
Strategiji razvoja strunog obrazovanja (2010-2014) i odgovarajuim
akcionim planovima, sa ciljem unaprjeenja inicijalnog i
kontinuiranog strunog pbrazovanja, koje e omoguiti sticanje
svakom pojedincu znanja, vjetine i kompetencije, potrebne za
zapoljivost, profesionalni i lini razvoj i socijalnu ukljuenost.

1.2. Vizija
Vizija strunog obrazovanja u Crnoj Gori do 2020. godine je: struno
obrazovanje usklaeno sa potrebama trita rada, koje omoguava
cjeloivotno uenje i mobilnost, lini i profesionalni razvoj mladim i
odraslim, sa ojaanom ulogom nastavnika, uspostavljenim sistemom
osiguranja kvaliteta, u kojem su kvalifikacije bazirane na
kompetencijama i ishodima uenja, ukljueno u regionalne inicijative
i programe cjeloivotnog uenja EU.
1. 3. Cilj izrade Strategije razvoja strunog obrazovanja
Cil izrade Strategije strunog obrazovanja (2015-2020) je izgraditii
kvalitetan, za trite rada relevantan, sistema strunog obrazovanja
u Crnoj Gori koji e pratiti potreba pojedinca i ekonomije i omoguiti
razvoj konkurentnosti i demokratskog i naprednog drutva.
Strategija e definisati prioritete, ciljeve, mjere i aktivnosti,
nadlenosti i rokove, koji e kreatorima obrazovnih politika,
5

socijalnim partnerima, organizatorima obrazovanja i drugim pomoi

u ostvarivanju utvrenih ciljeva u strunom obrazovanju, a samim
tim i veem ekonomskom rastu i razvoju Crne Gore, boljem kvalitetu
ivota, socijalnoj inkluziji i koheziji i jaim institucionalnim
kapacitetima. Drugim rijeima, ostvarenje vizije.

2. OKVIR RAZVOJA STRUNOG OBRAZOVANJA

2.1. Struktura i dinamika razvoja privrednih djelatnosti u
Crnoj Gori.
Crna Gora je dobila formalni status kandidata za lanstvo u
Evropskoj uniji i otvorila pregovore o pristupanju u junu 2012.
godine. Napori usmjereni ka pribliavanju EU ostaju glavni spoljni
oslonac za sveobuhvatne reforme, a napredak na ovom planu treba
da podri ekonomski rast u srednjoronom periodu.
Kao otvorena ekonomija, Crna Gora je pogoena globalnom
finansijskom krizom i ozbiljnim oscilacijama i kolebanjima u
eurozoni. Nakon recesije 2009. godine, ekonomija je zabiljeila rast
od 2,5% i 3,2% u 2010. i 2011. godini, prije svega zahvaljujui rastu
izvoza, oporavku domae potronje i jaanju u sektoru turizma.
Tokom 2012.godine, meutim, ekonomija je znaajno oslabila
obzirom da je i spoljna i domaa tranja opala. Izvoz je opao za skoro
20% u 2012. godini, a realni sektor je pogoen izostankom kreditne
podrke. U meuvremenu, uvoz je nastavio da raste, doprinosei
daljem rastu deficita u budetu. Na kraju godine realan pad BDP-a je
iznosio 2,5%.
Ekonomska kretanja u EU i Euro zoni u drugom kvartalu 2013.
godine bila su na nivou projektovanih. U drugoj polovini 2013.
predvien je rast od 0,5% u odnosu na isti period prole godine. Na
godinjem nivou prognozira se stagnacija u EU, a blagi pad od 0,4%
se predvia u Euro zoni. Poslije pada BDP-a u 2012. godini od 2,5%,
crnogorska ekonomija je u prvom polugoditu 2013. godine ostvarila
realni rast BDP-a od 2,4%, u odnosu na isti period prole godine. Ova
stopa rasta je dominantno opredijeljena rastom industrijske
proizvodnje od 10,4%, trgovine na malo 8,9%, i boljom naplatom
poreza za 8,8%. Indikatori za trei kvartal koji pokazuju rast u
sektoru preraivake industrije, proizvodnji elektrine energije, rast
sektora turizma i prometa u maloprodaji, uz procjenu rasta za etvrti
kvartal koja predvia stabilan trend ekonomske aktivnosti, pokazuju
6

da bi realni rast crnogorske ekonomije do kraja 2013. godine mogao

biti 2,6%.
Makroekonomske trendove u crnogorskoj ekonomiji, u periodu
januar-oktobar ove godine, karakterie:
Rast industrijske proizvodnje;
Rast turistikog prometa;
Rast prometa u maloprodaji
Blagi oporavak u sektoru graevinarstva;
Rast proizvodnje u umarstvu ;
Pozitivne stope rasta u drumskom i eljeznikom saobraaju;
Pad inflacije;
Rast broja zaposlenih, ali i nezaposlenih. Prosjean broj
zaposlenih u periodu januar-oktobar ove godine vei je za 3,6% u
odnosu na isti period prole godine. Na kraju oktobra je bilo 172.291
zaposlenih, to je za 1.560 lica vie u odnosu na godinu ranije.
Ukupan broj nezaposlenih na kraju oktobra iznosio je 33.271 i vei
je za 12,6%, dok je
u posmatranom periodu prosjean broj
nezaposlenih vei za 5,6%. Stopa nezaposlenosti na kraju oktobra je
iznosila 14,1%.
Postoji velika potreba za mjerama za stimulaciju upisa uenika za
zanimanja potrebna tritu rada u Crnoj Gori. Tako je u toku 2013.
godine Zavod za zapoljavanje izdao 22.480 dozvola za rad i
zapoljavanje stranaca. To su uglavnom zanimanja II i III
stepena. Zbog toga je neophodno da nai uenici upisuju obrazovne
profile koji e im obezbijediti radno mjesto nakon zavretka
kolovanja. Podaci govore da je stopa zaposlenosti stanovnitva Crne
Gore od 15-64 oko 48%.
Reforma obrazovanja se sprovodi u skladu sa trendovima u
Evropskoj uniji i potrebama privrednog sistema koji se razvojem i
svakodnevnim napretkom nauke i tehnologije stalno mijenja. Iz tog
razloga sve vie znaaja dobija usmjerenost na cjeloivotno uenje
koje treba da omogui usavravanje postojeeg znanja i vjetina, kao
i sticanje novog znanja kako bi olakao prelazak na nove tehnologije
i bolji poloaj pojedinca na tritu rada.
2.2. Trite rada
Osnovne karakteristike kretanja na tritu rada

Kretanja na tritu rada u Crnoj Gori u 2013 godini, kao i u proteklih

10-tak,
potvruje pravilo da stanje na tom tritu, ukupno
posmatrajui, opredjeljuje iri ekonomski kontekst. Tako su, u
vrijeme ekonomskog rasta, ostvarivanog u kontinuitetu u periodu
2006-2008 god. kretanja i odnosi na tritu rada bili znatno povoljniji
od ostvarivanih u proteklih nekoliko godina prisutne ekonomske
krize posebno ako se to, kroz obim i strukturu tranje i
zapoljavanja, uporeuje sa stanjem i trendovima iz predkriznog
perioda.
Osnovne karakteristike kretanja i stanja na tritu mogle bi se svesti
na sledee: - visoka dugorona nezaposlenost; - visoka nezaposlenost
mladih; - izraene disproporcije izmeu ponude, tranje i
zapoljavanje; - sezonski karakrter zapoljavanja; - znatan rast broja
nezaposlenih visokokolaca; - relativno veliki broja zapoljavanja
strane radne snage - velike regionalne razlike u nezaposlenosti i veliki broj nezaposlenih lica koji se smatra tee zapoljivim.
U cilju poveanja efikasnosti aktivne politike zapoljavanja Zavod za
zapoljavanje realizuje programe obrazovanja i osposobljavanja
nezaposlenih lica, javne radove, programe pruanja pomoi mladima
da steknu prvo praktino iskustvo, odnosno programe stimulisanja
prvog zapoljavanja i finansiranja zarada pripravnika, stimulisanja
zapoljavanja mladih na sezonskim poslovima i druge programe. U
cilju poveanja samozapoljavanja realizuju se programi stimulisanja
preduzetnitva, kroz dodjelu kredita za samozapoljavanje
nezaposlenih lica i obuku za preduzetnike i lica koja zapoinju biznis.
Saglasno prioritetima i ciljevima politike zapoljavanja u cilju
integracije u zapoljavanju lica sa invaliditetom i tee zapoljivih lica,
Zavod
za
zapoljavanje
realizuje
programe
profesionalne
rehabilitacije i zapoljavanja lica sa invaliditetom, zdravstveno
ugroenih, pripadnika RE populacije, programe aktivne politike
zapoljavanja za ova lica i druge programe u cilju poveanja
zaposlenosti.
Ponuda, tranja i zapoljavanje
Ukupna ponuda radne snage je u 2013 god (69.026) bila za 1,6% ili
1.125 vea u odnosu na 2012 god.(67.901) a za 4.028 ili 5,5% nia u
odnosu na 2008 godinu (73.054). U tom periodu (2008-2013) uee
NK i PK zanimanja u ukupnoj ponudi je smanjeno sa 26,0% na
22,5% (19.039 : 15.241), zanimanja sa srednjom strunom spremom
8

sa 57,9% na 54,2% (42.760 : 36.726) dok je uee visokog

obrazovanja poveano sa 9,8% na 19,2% ukupne ponude (12.982 :
7.156).
U strukturi ukupne ponude u 2013 god. uee lica mlaih od 30
godina bilo je 46,5%
(u 2008 god. 42,6%) a starijih od 50 godina
15,8% (u 2008 god. 16,2%) dok je uee lica bez radnog staa u
ponudi bilo 30,4% ( u 2008 god 24,0%).
Do 2008. godine tranja je imala znatan rast na koju je uticala
makro-ekonomska stabilnost i ubrzani privredni rast ostvarivan u
tom periodu. U 2005. godini poslodavci su prijavili 35.538 slobodnih
radnih mjesta, da bi u 2007 i 2008. godini to bilo na nivou od oko
65.000. Meutim, ekonomsko-finansijska kriza uticala je na znatan
pad tranje radne snage sobzirom da je ona ve u 2009. bila za
25,3% nia u odnosu na 2008 godinu, u 2013 za 21,0% nia u odnosu
na 2012 ali je za 42,2% nia u odnosu na 2008 godinu. Takoe je
bitnije promijenjena i struktura tranje
U pogledu kvalifikacione strukture tranje, u periodu 2005-2008.
godine u ukupnom broju prijavljenih slododnih radnih mjesta, 2530% se odnosilo na nekvalifikovanu i polukvalifikovanu radnu snagu,
50-55% na srednju strunu spremu, a oko 15% na visoko
obrazovanje, da bi se u 2013. godini uee tranje nekvalifikovane i
polukvalifikovane radne snage u ukupnoj tranji povealo na 58,5%,
tranja za srednjom strunom spremom svedena je na 28,1%, a
tranja za visokim obrazovanjem poveala sa 13,3% na 14,5%
ukupne tranje.
U strukturi tranje najvee uee ima sektor trgovine, na koju se u
periodu 2005-2008. godine odnosilo oko 30% ukupne, da bi se to
uee u 2013 godini svelo na 17,2%. U istom periodu uee
sektora graevinarstva u prijavljenim slobodnim radnim mjestima se
kretalo 5-6%, ugostiteljstvu 5,4%
a industrije
(proizvodnja i
snadbijevanje elektrinom energijom gasom i vodom, preraivaka
industrija, vaenje ruda i kamena) 11,8%, dok je u 2013 godini
uee ugostiteljstva poveano na 22,8%, graevinarstva na 13,3% a
industrije smanjeno na 7,2%.
U istom periodu ( 2008-2013 god.) dolo je do znatnih promjena u
strukturi zapoljavanja. Uee NK radnika u ukupnom zapoljavanju
poveano je sa 16,0% u 2008 god. na 23,8% u 2012 odnosno 26,4%
u 2013 god. dok je uee srednjeg obrazivanja smanjeno sa 62,2% u
9

2008. na 41,5% u 2013 god. U istom periodu uee visokog

obrazovanja u ukopnom zapoljavanju poveano je sa 12,0% u 2008.
na 23,4% u 2012. ili 32,7% u 2013 god.
Veliki obim zapoljavanja stranaca u Crnoj Gori je specifinost ili,
bolje rei, izuzetak u odnosu na obim zapoljavanja stranaca u
drugim zemljama.To je ve relativno dui period prisutno a
poslednjih nekoliko godina je i u stalnom rastu. Vie je uzroka te
pojave a, prije svega, okolnosti da je u Crnoj Gori izraen deficit u
ponudi nekih zanimanja iz oblasti, prije svega, graevinarstva i
ugostiteljstva, u vrijeme najintenzivnijeg obavljanja poslova u tim
djelatnostima, i injenice da je u zemljama iz okruenja izraena
nezaposlenost (ukupno posmatrajui od oko 1 mulion:u Srbiji, Bosni i
Hercegovini, Makedoniji, Kosovu i Albaniji) a to prua mogunost
zadovoljavanja potreba poslodavaca po obimu, strukturi i dinamici i
to, po pravilu, jeftinijom radnom snagom to determinie mogunost
veeg zapoljavanja domae radne snage na tim poslovima.
Kvalifikaciona structura zaposlenih, na osnovu Ankete Poslodavaca
2013/14 koju je ZZZCG realizovao (decembar 2013) na uzorku od
1005 poslodavaca koji zapoljavaju 60, 986 lica ili 36,5%
registrovanog broja zaposlenih u tom period, od ukupno zaposlenih
njih 9,8% sa najniim stepenom obrazovanja, 50,7% su srednjokolci
a 36,6% sa viim i visokitm obrazovanjem. Srednjokolci dominantno
opredjeljuju kvalifikacionu strukturu trgovine gdje im je ucece u
ukupnom broju zaposlenih 73,2%, poljoprivredi (70,2%) i djelatnosti
smjetaja i ishrane ( 68,5%).
U proteklih nekoliko godina prisutan je trend smanjivanja uea
zapoljavanja srednjokolaca u ukupnom zapoljavanju. Na to je
uticalo smanjenje tranje izazvano ekonomskom krizom a i porastom
zapoljavanja strane radne snage, odnosno, u takvim uslovima
poveavanjem
uea
zapoljavanja
nekvalifikovane
i
polukvalifikovane radne snage.
Prema podacima Zavoda za zapoljavanje, kod III stepena strune
spreme iskazana ponuda je u 2013. godini bila gotovo trostruko
vea od tranje a estostruko vea od zapoljavanja, dok je
zapoljavanje je bilo dvostruko manje od prijavljene tranje. I kod IV
stepena strune spreme relativni odnosi izmeu ponude, tranje i
zapoljavanja su slini ostvarenim kod III stepena strune spreme ali
su nominalne razlike kod ovog stepena vee. Kada se III IV stepena
strune spreme po grupama zanimanja jedinstveno posmatraju
10

najvea ponuda je iskazana kod zanimanja iz oblasti ugostiteljstva i

turizma gdje je u 2013. iznosila 4.663 (67% se odnosi na zanimanja
konobara i kuvara), a tranja je 44,4% (2.594) nia od ponude a
zapoljavanje (369) 12 puta manje od ponude a 7 od tranje.
Kod zanimanja iz oblasti trgovine ponuda je iznosila 4.488 (82% se
odnosi na prodavae, odnosno, trgovake tehniare). Tranja (1.652)
ini 36,8% iskazane ponude a zapolavanje ( 828) petostruko manje
od ponudodnosno dvostruko od tranje. Kod gimnazijalaca je odnos
izmeu ponude tranje i zapoljavanja 2.694 : 394 : 569, ekonomskih
tehniara 2.398 :524:569, mehaniara i mainista (automehaniari i
mainski tehniari 2.461 (automehaniari i mainski tehniari ine
66,7%) : 319 : 349. Kod ovoh grupa zanimanja, kao i kod jednog,
ipak manjeg broja zanimanja (npr. elektromehaniara, mainskih
konstruktora i prijektanata, zanimanja telekomunikacija i PTT
sobraaja, zanimanja raunarske tehnike, hemiara, proizvoaa
odjee, tekstilaca, metalurga, i sl. ) zapoljavanje je vee od tranje,
ali je i znatno manje od iskazane ponude kod tih zanimanja To
ukazuje na moguu pojavu zapoljavanja lica tih zanimanja na
poslovima za ije obavljanje nije bio presudan uslov steeno
formalno obrazovanje.
Jedna od osnovnih karakteristika kretanja na tritu rada u
prethodnih nekoliko godina je smanjenje tranje radne snage, to je
i oekivana reakcija poslodavaca da u uslovima oteanog poslovanja
u manjem obimu zapoljavaju novu radnu snagu, a okolnost da je
tranja za nekvalifikovanom radnom snagom vea od ponude ukazuje
na to, da se u tim uslovima, ee trai i zapoljava nie plaena
radna snaga.
Prisutni deficiti i suficiti u ponudi i tranji radne snage, posebno
izraeni kod pojedinih zanimanja, nameu potrebu realizacije niza
programa u cilju usklaivanja tih odnosa, odnosno, prilagoavanje
ponude tranji radne snage. U tom smislu posebno treba istai
vanost programa obrazovanja i osposobljavanja (dokvalifikacija,
prekvalifikacija, ili specijalizacija iz metaloprerade, zanatstva,
poljoprivrede, informatike, stranih jezika, ugostiteljstva i dr), koji se
realizuju saglasno aktuelnim odnosima izmeu ponude i tranje,
potrebama-zahtjevima poslodavaca ili pokazanom interesovanju
nezaposlenih lica. To dodatno potencira i okolnosti to poslodavci sve
vie, uz osnovno zanimanje, steeno redovnim obrazovanjem, trae
dodatna znanja i vjetine. To je npr. u 2005 godini bilo prisutno kod

11

15,5% ukupno prijavljenih slobodnih radnih mjesta da bi to u 2013

bilo na nivou od 20,0%.
Programima obrazovanja i osposobljavanja, koje je realizovao Zavod
za zapoljavanje u proteklih 6 godina obuhvaeno je 13.098
nezaposlenih lica. Meutim, znatno smanjenje Budeta, u dijelu koji
se odnosi na sprovoenje mjera aktivne politike zapoljavanja,
ograniilo je mogunost realizacije ovih programa, tako da je u 2011.
godini programima obuhvaeno 1.770 lica, u 2012 godini 819, da bi
to u 2013 godini bilo svedeno na svega oko 535 iako je u 2008 godini
tim programima, na godinjem nivuo, bilo obuhvaeno oko 5.000
lica.
U 2014 godini za rad u preraivakoj industriji pripremalo se 108
lica, od kojih za zanimanja metaloprerade i elektrotehnike 24,
drvoprerade 5, tekstilstva i koarstva 40 i prerade hrane 39, dok se
117 lica osposobljavalo za zapoljavanje u graevinarstvu, a 177
nezaposlenih lica za turistikougostiteljska zanimanja.
Kako na se na ljudskim resursima, u osnovi, zasniva budui
drutveno-ekonomski razvoj,a upisna politika, kao njen vaan dio je,
u dosadanjem periodu, bila zasnovana na manje-vie kratkoronom
pristupu, namee potrebu institucionalizacije svestranog i
sistematskog sagledavanja ove problematike. Time bi se, imajui u
vidu njen znaaj i sloenost, kroz multidiciplinarni pristup, te
relevantne analize i istraivanja, dugorono projektovali odnosi i
kretanja u ovoj oblasti.
2.3. Struno obrazovanje u EU
Strateke smjernice za razvoj i modernizaciiju strunog obrazovanja u
Evropi date su u Lisabonskoj strategiji, Kopenhagenskoj deklaraciji i
drugim dokumentima, u kojima se istie da konkurentnost ekonomije
zahtijeva i razvoj ljudskih resursa, ali i efikasnije i efektivnije
korienje tih resursa. To je odgovor na izazove sa kojima se Evropa
suoava: brz tehnoloki i tehniki razvoj i uticaj informacione
tehnologije, globalizacija i demografske promjene.
Lisabonska strategija, kao globalna strategija za ekonomski i socijalni
razvoj, predstavlja osnov saradnje u Evropskoj uniji, koja treba da
bude najkonkurentnija i dinamina ekonomija na svijetu, utemeljena
na znanju, sposobna za odrivi ekonomski rast, sa veim brojem boljih
poslova i veom socijalnom kohezijom.

12

Strateki ciljevi Lisabonske strategije u podruju obrazovanja su:

- poveati
kvalitet
i
efikasnost
sistema
obrazovanja
osposobljavanja;
- omoguiti svima pristup obrazovanju;
- sistem obrazovanja otvoriti okruenju.

Kopenhagenska deklaracija postavlja sljedee strateke ciljeve u

strunom obrazovanju:
- jaati
evropske
dimenzije
u
strunom
obrazovanju
i
osposobljavanju;
- poboljati
transparentnosti
nacionalnih
sistema
strunog
obrazovanja
i
osposobljavanja
i
strunih
kvalifikacija,
unapreivanje informisanja i profesionalnog savjetovanja;
- poboljati prenosivosti i priznavanje strunih kvalifikacija i
kompetencija kroz razvoj modela kreditnog vrednovanja,
definisanje referentnih nivoa preko ishoda uenja, podsticanje
priznavanja neformalnog i informalnog uenja i kompetencija, uz
razvoj zajednikih naela vrednovanja;
- poboljati kvaliteta kroz razmjenu modela i metoda, definisanje
zajednikih naela za obezbjeivanje kvaliteta u strunom
obrazovanju, uz poboljanje obrazovanja i osposobljavanje
nastavnika u strunom obrazovanju.
Najvaniji alati i preporuke, koji podravaju Kopenhagensku
deklaraciju su:
- Uvoenje dokumenata EUROPASS kao zajednikog okvira za
transparentnost kvalifikacija i kompetencija;
- Jaanje zakonskih i pravnih okvira, sistema i prakse u podruju
profesionalnog usmjeravanja;
- Prepoznavanje i vrednovanje neformalno i informalno steenih
znanja;
- Obezbjeivanje kvaliteta u oblasti strunog obrazovanja i
osposobljavanja (QAVET).
Za obrazovne sisteme u Evropi veoma su znaajne i preporuke iz
dokumenata Priznavanje neformalnog i informalnog uenja,
Potrebe za vjetinama u Evropi, fokus na 2020 i Nove vjetine za
nove poslove , kao i Evropski kvalifikacioni okvir za cjeloivotno
uenje, kao i Bri kominike. .
U Rezoluciji o stratekom okviru za saradnju u Evropi u obrazovanju i
osposobljavanju (ET 2020), postavljeni su strateki ciljevi do 2020.
godine:
13

ostvarivanje cjeloivotnog uenja i mobilnosti;

poboljanje kvaliteta i efikasnosti obrazovanja i osposobljavanja;
podsticanje pravinosti, socijalne kohezije i aktivnog graanstva;
podsticanje inovacija i kreativnosti, ukljuujui preduzetnitvo, na
svim nivoima obrazovanja i osposobljavanja.

U ovom dokumentu postavljeni su referentne ravni evropske

uspjenosti, tzv. evropska mjerila, koja treba da pomognu u
utvrivanju napretka i odreivanju izazova, koji e uticati na
oblikovanje politika, a koje se odnose na uee odraslih u
cjeloivotnom uenju (najmanje 15% populacije treba da je ukljueno
u
cjeloivotno uenje i udio petnaestogodinjaka sa slabim
rezultatima iz matematike, itanja i prirodnih nauka treba da bude
ispod 15%.) Pored toga, Savjet EU je preporuio Evropskoj komisiji da
punu panju posveti mobilnosti, zapoljivosti i uenju jezika.
Ministri obrazovanja zemalja EU u Briu su 2010. godine donijeli su
tzv. Bri komunike, koji daje preporuke za struno obrazovanje do
2020 godine. Sistemi strunog obrazovanja treba da budu fleksibilni,
zasnovani na pristupima ishoda uenja, koji omoguavaju
vrednovanje neformalnog i informalnog uenja, sa pristupanim i
kvalitetnim uslugama usmjeravanja i savjetovanja, transparentnim
sistemima kvalifikacija koji omoguavaju prenos i sakupljanje ishoda
uenja, kao i priznavanje kvalifikacija i kompetencija i koji olakavaju
transnacionalnu mobilnost.
Bri komunike definie strateke ciljeve za period do 2020. godine:
1. Unaprijediti kvalitet i efikasnost strunog obrazovanja i
poboljanje njegove privlanosti i relevantnosti;
2. Uiniti cjeloivotno uenje i mobilnost realnim;
3. Jaati kreativnost, inovativnost i preduzetnitvo;
4. Promovisati jednakost, socijalnu koheziju i aktivno graanstvo.
2.4. Struno obrazovanje u Crnoj Gori
U skladu sa Zakonom o strunom obrazovanju, struno obrazovanje
se stie na nivou nieg, srednje i vieg strunog obrazovanja kroz
sljedee vrste strunih kola: dvogodinja struna kola, trogodinja
struna kola, etvorogodinja struna kola, via struna kola i
umjetnika kola. Strunom obrazovanju pripada i majstorski ispit.

14

Zakonom o nacionalnom okviru kvalifikaicja utvrena su tri tipa

kvalifikaicja: kvalifikacija nivoa obrazovanja, struna kvalifikacije i
druge kvalifikacije. Kvalifikacije nivoa obrazovanja stiu se
zavretkom obrazovnih programa formalnog obrazovanja, potvruju
se diplomom i omoguavaju ukljuivanje na trite rada kao i
nastavak obrazovanja. Pored toga, zavretkom obrazovnog programa
stie se jedna ili vie strunih kvalifikacija, u zavisnosti od toga da li
je obrazovni program uraen na osnovu jednog ili vie standarda
zanimanja. Strune kvalifikacije, koje se potvruju sertifikatom, stiu
se zavretkom modula obrazovnog programa, provjerom nakon
zavrenog programa obrazovanja, direktnom provjerom ranije
steenih znanja ili priznavanjem inostranih setifikata o steenoj
strunoj kvalifikaicji u skladu sa zakonom. Strune kvalifikaicje
omoguavaju ukljuivanje na trite rada i mogu biti uvaene u
sticanju nivoa obrazovanja.
Crnogorski obrazovni sistem je sa sadrajno orjentisanjih obrazovni
programa preao na ciljno orjentisane obrazovne programe. Ovom
fazom reformskih procesa zaokruen je prvi ciklus prilagoavanja
obrazovnih programa sa potrebama trita rada, iji su ciljevi
usaglaeni za potreba privrede iskazanih kroz standarde zanimanja.
Na osnovama ciljno orjentisanih obrazovnih programa pripremljeno
je oko 110 obrazovnih programa nieg, srednjeg i vieg strunog
obrazovanja.
Nakon ove faze, izradom i razvojem Navionalnog okvira kvalifikacija,
a u skaldu sa novim zakonskim rjeenjima, pristupilo se razvoju
obrazovnih programa koji su zasnovani na principu modula i
kreditnih vrijednosti kroz utvrivanje ishoda uenja koji su u
korelaciji sa potrebama privrede.
Od kolske 2013/14. godine poela je implementacija prvih
modularizovanih, kreditno vrednovanih obrazovnih programa u dva
sektora: Trgovina, turizam i ugostiteljstvo (Turistiki tehniar) i
Poljprivreda, proizvodnja i prerada hrane (Poljoprivredni tehniar).
kolske 2014/15. godine poela je implementacija jo tri
modularizovana i kreditno vrednovana obrazovna programa:
Restorater (vie struno obrazovanje), Tehniar zatite ivotne
sredine i Metalurki tehniar (srednje struno obrazovanje u trajanju
od etiri godine). Planirano je da se u oprtimalnom vremenskom
periodu izvri usaglaavanje razvijenih kvalifikaicja sa novim
zakonskim rjeenjima, odnosno razvoj kvalifikacija koji e se bazirati
na modulima, kreditnim vrijednostima i ishodima uenja.
15

Zakonom o strunom obrazovanju definisano je da struno

obrazovanje obavljaju kole (kolski oblik) ili poslodavac zajedno sa
kolom (obrazovanje kod poslodavca, tzv. dualni oblik). U kolskom
obliku praktina nastava se realizuje u objektima kole (kolska
radionica, kabinet, laboratorija, kolska ekonomija, uenika
zadruga) ili i u objektima kole i izvan kole (preduzee, ustanova i
samostalna radnja). Za obrazovanje i provjeru postignua uenika na
praktinoj nastavi u kolskom obliku zaduena je kola.
Ako struno obrazovanje obavljaju poslodavci i kole zajedno, tzv.
dualni oblik, uslove koje poslodavac mora da ispunjava za obavljanje
praktinog obrazovanja u pogledu obrazovanja lica koja obrazuju
uenike i opreme utvruje udruenje poslodavaca u saradnji sa
kolom. Uslov za upis uenika u strunu kolu u dualnom obliku je
zakljuen ugovor o obrazovanju, ime on obezbjeuje radno mjesto u
preduzeu i dobija status egrta. Nivo postignua praktinog
obrazovanja uenika koji se obrazuje kod poslodavca provjeravaju
poslodavac i kola, na kraju svake nastavne godine. Za vrijeme
trajanja praktinog obrazovanja kod poslodavca uenik ostvaruje
prava iz radnog odnosa, u skladu sa propisima o radu.
Poseban izazov u narednom periodu e predstavljati unapreenje
praktinog obrazovanja kod poslodavca. Praksa razvijenih zemalja
ukazuje na intezivno uee poslodavaca u radu kole, posebno u
dijelu obrazovanja kod poslodavaca, ne samo uenika ve i
nastavnog kadra. Potekoe s kojima se suoavaju privrednici,
najee, ne ostavljau dovoljno prostora da se posvete razvoju
kadrova i davanju doprinosa obrazovnom sistemu kako bi proizveo
kadrove u skladu sa njihovim tehniko-tehnolokim i organizacionim
potebama.
Nacionalni okvir kvalifikacija
Nacionalni okvir kvalifikacija omoguava svrstavanje, uporeivanje,
razvijanje i razumijevanje kvalifikacija, njihovu povezanost i jasan
pregled razliitih puteva sticanja kvalifikacija za potrebe trita rada
i drutva. Cilj uspostavljanja i
razvoja Nacionalnog
okvira
kvalifikacija je da se sistem kvalifikacija baziranih na ishodima
uenja uini lakim za razumijevanje na nacionalnom i
meunarodnom nivou, da se povea koherentnost sistema
kvalifikacija
povezivanjem
razliitih
dijelova
obrazovanja
i
osposobljavanja, da se omogui vrednovanje neformalnog i
informalnog
uenja
i
njihovo
povezivanje
sa
formalnim
16

obrazovanjem, da se postupak sticanja kvalifikacija

transparentnim i da se podri cjeloivotno uenje.

uini

Nacionalni okvir kvalifikacija je ve poeo davati vidljive rezultate u

skladu sa ciljevima.. Evidentna je razlika u dinamici i obimu
aktivnosti koje su u nadlenosti sektorskih komisija, emu bi u
narednom periodu trebalo posvetiti panju i unaprijediti njihov rad
kroz utvrivanje stimulativnih sredstava i strunih obuka koje e
sektorskim komisijama omoguiti mjesto i ulogu definisanu Zakonom
o nacionalnom okviru kvalifikacija.
Socijalno partnerstvo
Socijalni partneri i uesnici u socijalnom dijalogu su, od poetka
reforme obrazovnog sistema, ukljueni na nacionalnom nivou u procese
definisanje strategija razvoja i ciljeva promjena u obrazovanju kroz saradnju sa resornim
Ministarstvom. Uesnici u socijalnom dijalogu su ukljueni su u procese donoenje odluka
preko, sektorskih komisija, savjeta za kvalifikaije, Nacionalnog savjeta za obrazovanje,
kolskih odbora i drugih strunih tijela.

Predstavnici poslodavaca i zaposlenih uestvuju u radnim grupama

za izradu novih standarda zanimanja i lanovi su tijela koje ih usvaja.
Predstavnici Privredne komore Crne Gore, Unije poslodavaca Crne
Gore, Sindikata prosvjete i Saveza sindikata Crne Gore uestvuju u
akreditaciji obrazovnih programa i programa obuke preko
predstavnika u nadlenim savjetima.
Standardi zanimanja i kvalifikacija
Osnov za sticanje kvalifikacije u strunom obrazovanju je standard
zanimanja, koji definie sadraj strune kvalifikacije na odreenom
nivou zahtjevnosti, potrebna znanja, vjetine i strune kompetencije.
Da bi se uenici koji zavre programe strunog obrazovanja to bolje
pripremili za trite rada, da bi sadraj kvalifikacije koju su stekli
tokom obrazovanja odgovarao zahtjevu trita rada, obrazovni
programi rade se na osnovu standarda zanimanja. Kroz standard
zanimanja poslodavci iskazuju svoje zahtjeve o tome koji su kljuni
poslovi u odreenom zanimanju i koja su znanja, vjetine i
kompetencije potrebne da bi se ti poslovi mogli uraditi.
Standard kvalifikacije se priprema na osnovu standarda zanimanja,
obrazovnog ili drugog standarda, koji proizilaze iz jasnog prikaza
potreba za konkretnim kvalifikacijama. Te potrebe se odnose na

17

potrebe trita rada, potrebe pojedinaca ili drutva s ciljem

zapoljavanja ili nastavka obrazovanja.
Obrazovni programi
Obrazovni program u strunom obrazovanju priprema se na osnovu
standarda zanimanja usaglaenih sa socijalnim partnerima na
nacionalnom nivou i standarda kvalifikacije, vodei rauna o
zahtjevima i interesima lokalne zajednice. Sadraji obrazovnih
programa treba da budu usklaeni sa meunarodnim standardima i
sa tradicijom naeg obrazovnog sistema.
Obrazovni program omoguava sticanje kvalifikacije/a nivoa
obrazovanja, sa mogunou sticanja vie strunih kvalifikacija
razliitog i/ili istog nivoa.
Sticanje kvalifikacija nivoa obrazovanja i strunih kvalifikacija
omoguava modularna organizovanost obrazovnih programa. Modul
je programska odnosno organizaciona jedinica obrazovnog programa
strunog obrazovanja, koja moe da obuhvati nastavne predmete i/ili
kompetencije. To je zaokruena cjelina ciljeva i sadraja koja
povezuje opte, struno-teorijsko i praktino znanje. Moduli se
oblikuju na osnovu analize standarda zanimanja i standarda
kvalifikacije. Na osnovu analize standarda zanimanja i standarda
kvalifikacije odreuje se koje module, djelove modula (predmete) ili
jedinice uenja uenik odnosno polaznik mora savladati da bi dobio
odgovarajui struni naziv i nivo strunog obrazovanja, to se
definie obrazovnim programom.
Preduzetniko uenje
Razvoj preduzetnikog uenja kao osnove za ivotnu filozofiju svih
graana doprijenee razvoju
preduzetnikog duha u cijelom
drutvu,
razviti
vjetine
korisne
u
ivotu,
koje e pomoi pojedincima da dou do boljih radnih mjesta ili da os
nuju nova preduzea i uiniti da Crna Gora bude drutvo znanja, inov
ativnosti i konkurentnosti.
Obrazovna politika nije samo politika stvaranja ljudskog kapitala, ne
go je dio sveukupnih razvojnih politika. Na ovaj nain, ista doprinosi
stvaranju konkurentne i dinamine preduzetnike ekonomije sposob
ne za odrivi rast sa veim brojem i kvalitetom radnih mjesta i snani
jom drutvenom kohezijom u Crnoj Gori. S obzirom na ove injenice
u narednom periodu treba raditi na snaenju preduzetnike

18

pismenosti kao sastavni dio formalnog obrazovanja, neformalnog i

informalnog uenja.
U narednom periodu postoji potreba da se povea obim
preduzetnikog uenja u strunom obrazovanju kroz uvoenje
koncepta Preduzee za vjebu u sektorima u kojima je to mogue
realizovati (turizam), kroz redovnu nastavu; irenje i dalji razvoj
Preduzetnikoh klubova kroz fakultativnu nastavu i dr.
U savremenoj koli obrazovanje se realizuje u nastavi, ali i u
razliitim oblicima vannastavnih aktivnosti. Jedna od takvih
aktivnosti moe biti i osnivanje preduzetnikih klubova po kolama
kao aktivnost kojom se promovie preduzetniki duh i preduzetniki
nain razmiljanja kod uenika, a sve u cilju sticanja znanja i vjetina
koje mogu biti od koristi u linom i profesionalnom razvoju uenika.
Na praktinom i teorijskom podruju mogue je uspostaviti
dugoronije oblike saradnje sa privredom, preduzeima, strunim i
obrazovnim institucijama. Takoe, kroz preduzetniki klub mogue je
kroz teorijski i praktini dio usvojiti i praktino primijeniti osnovne
ekonomske kategorije: planiranje, programiranje, pripremanje,
proizvodnja, menadment, dizajn, trite, konkurencija, dohodak,
dobit.
S obzirom na fleksibilniju organizaciju preduzetnikih klubova,
mogue je kroz nju uticati na razvijanje radnih navika, moralnih i
organizacijskih
osobina,
afirmaciji
individualiteta
uenika,
kreativnosti,
inovativnosti,
ekoloko
obrazovanje
uenika,
stvaralako miljenje, profesionalno usmjeravanje, psihofiziki
razvoj, stvaranje pozitivne slike o sebi, drugima i pozitivan stav
prema duhovnim i materijalnim dobrima.

Priznavanje neformalnog i informalnog uenja

Zakon o nacionalnim strunim kvalifikacijama (Slubeni list CG br.
80/08) otvorio je put za priznavanje neformalno steenih znanja i
povezivanje sa njim i omoguio odraslim, bez formalnog obrazovanja,
sa odgovarajuim znanjima, da ta znanja mogu da dokau i steknu
javno vaeu ispravu o nacionalnoj strunoj kvalifikaciji.
Ispitni centar je u skladu sa svojim nadlenostima stvorio sistemske
pretpostavke za sticanje strunih kvalifikacija putem direktne
19

provjere znanja i vjetina. Ovo je samo poetak stvaranja sitema koji

bi trebao dati iru lepezu kvalifikacija koje bi bile u direktnoj
korelaciji sa podsticanjem cjeloivotnog uenja i inkluzivnog
obrazovanja.
Upisna politika
Upis uenika u strunu kolu se vri putem javnog konkursa koje
objavljuje Ministarstvo prosvjete na predlog kola. Posmatrano
prema podrujima rada, razliito je interesovanje uenika za
pojedina podruja rada, odnosno obrazovne profile. U trogodinjim
strunim kolama najvee interesovanje postoji za usluge i
ugostiteljstvo, a manje je interesovanje za oblasti drvoprerade,
mainstva, poljoprivrede, elektrotehnike i graevinarstva. Tendencija
smanjenja broja uenika za navedena podruja rada se poveava.
U etvorogodinjim strunim kolama najvee interesovanje je za
obrazovne profile u podrujima rada medicina, ekonomija i turiza.
Vei broj prijavljenih kandidata od broja upisnih mjesta postoji i kod
obrazovnih profila za podruja rada elektrotehnika i saobraaj. U
ostalim podrujima rada broj upisnih mjesta je znatno vei od broja
prijavljenih kandidata.
Mrea kola, opremljenost kola
kolsku mreu za realizaciju srednjeg strunog obrazovanja ine 26
strunih i 11 mjeovitih kola. Svake kolske godine se uenicima
ponudi oko 80 obrazovnih profila - 35 u trogodinjem i oko 45 u
etvorogodinem trajanju. U strunim kolama ima oko 21.000
uenika, to predstavlja 68% od ukupnog broja uenika u srednjim
kolama. Nastavu realizuje oko 2.000 nastavnika. Postojea kolska
mrea omoguava prihvat svih uenika koji ele da nastave
obrazovanje nakon zavretka osnovne kole, ali jo uvijek odabir
obrazovnih profila nije usklaen sa potrebama trita rada i
planovima razvoja optina ili regiona.
Profesionalna orijentacija
Izbor profesije za pojedinca nikad nije bila laka odluka, a u
dananjem vremenu, koje karakteriu brze promjene u tehnologiji i
na tritu rada, stalne potrebe za uenjem i promjenama zaposlenja,
pojedinac se sree sa izazovima, za koje esto nema znanja i vjetina,
da bi na njih uspjeno odgovorio. Zbog toga je prevladala spoznaja,
da pojedinac treba da naui tzv. vjetine voenja karijere, koje mu
omoguavaju da izabere pravo obrazovanje, osposobljavanje,
zaposlenje i da uspjeno vodi svoju karijeru.
20

Novi pristupi i novi izazovi sa kojima se suoava politika imali su jak

uticaj na slube za karijernu orijentaciju. Te nove oblike treba
smatrati kao dopunu tradicionalnim oblicima rada (individualno
karijerno savjetovanje, tradicionalne metode informisanja i slino).
Zavod za zapoljavanje Crne Gore i obrazovne ustanove sprovode
razliite oblike karijenog voenja.
Socijalna inkluzija
Poetak modularizacije obrazovnih programa otvara mogunosti za
uenike sa posebnim obrazovnim potrebama, ali jo uvijek nema
dovoljno programa baziranih na standardima zanimanja i
kvalifikacijama razliitog stepena. Pad interesovanja za programe
treeg stepena u redovnim strunim kolama, kao i nemogunost
dostizanja kvalifikacija drugog stepena kroz redovne obrazovne
programe, stvara potrebu za redovnim programima u redovnim
kolama koji e omoguiti uenicima sa posebnim obrazovnim
potrebama, uenicima koji rano naputaju kolovanje ili onima koji
nemaju interesovanja za kvalifikacijama vieg srednjekolskog nivoa
da dostiu kvalifikacije drugog ili treeg stepena i tako budu
osposobljeni za rad i samostalan ivot.
Obuke za inkluzivni nastavni rad su usvojene od strane Nacionalnog
savjeta i ponueni su u katalozima za obrazovanje nastavnika Centra
za struno obrazovanje i Zavoda za kolstvo. Obuke se kroz razliite
projekte i aktivnosti sprovode ve niz godina, meutim, nastavnicima
treba jo mnogo obuke, savjetovanja, kao i stimulansa za dodatni rad
na individualizaciji nastave (da se kvalitetna priprema i realizacija
individualne nastave vrednuje npr. u postupku sticanja unaprijeenih
zvanja). Nastavnicima treba obuke za prepoznavanje i procjenu
mogunosti svakog uenika, ali i u oblasti ocjenjivanja i
procjenjivanja kompetencija koje je uenik izgradio tokom
kolovanja. kolama treba znanja i podsticaja u kreiranju inkluzivne
politike. Rad i odluivanje u skladu sa najboljim interesom svakog
djeteta mora biti prioritetni princip rada kole. U tom smislu
kolama nedostaju informacije i ideje o tome kakvu podrku mogu da
prue djeci iz ranjivih grupa.
Srednje strune kole ne prate sistematino efekte svoga rada.
Nema tanih podataka o tome koliko djece se zapoljava u oblasti u
kojoj su se edukovali, koliko nastavlja obrazovanje na srodnim ili
nekim drugim fakultetima. Takve informacije bile bi od velikog
znaaja za ire sagledavanje socijalnog ukljuivanja djece koja se
edukuju u strunim kolama.
21

Poslodavcima treba plasirati informacije u pravcu njihove

senzibilizacije za zapoljavanje djece koja zavravaju dio obrazovnog
programa tj. stiu sertifikate o steenoj strunoj kvalifikaciji ili
uvjerenja o zavrenom dijelu obrazovnog programa.
Osiguranje kvaliteteta u strunom obrazovanju
Obezbjeivanje i unapreivanje kvaliteta u strunom obrazovanju je
zakonska obaveza institucija i kola/ustanova, a ostvaruje se, izmeu
ostalog, kroz procese eksterne i interne evaluacije. Utvrivanje
kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada se vri za oblasti koje su
definisane podzakonskom regulativom, pa je osnovna aktivnost u
procesu eksternog utvrivanja kvaliteta usmjerena u pravcu njihove
procjene. Oblasti za koje se utvruje kvalitet, osim dijela nastave i
uenja, jedinstvene su za sve ustanove strunog obrazovanja do
nivoa univerziteta. Procjena kvaliteta vri se za kolu, razred i
program, na osnovu indikatora.Kljune oblasti se razrauju na
indikatore.
Utvrivanje kvaliteta ustanove vri se za sljedee oblasti:
- Upravljanje i organizacija.
- Nastava/uenje i obuka izvoenje programa strunog
obrazovanja.
- Postignua uenika/polaznika strunog obrazovanja.
- Saradnja koja omoguava da se odgovori na potrebe partnera u
strunom obrazovanju.
- Usklaenost rada sa zakonskim propisima.
- Kvalitet nastavnika, trenera i saradnika (drugog osoblja).
- Upravljanje kvalitetom.
- Materijalni resursi.
- Dokumentacija i procedure.
- Provjera kompetencija.
Izbor kljunih oblasti i indikatora za procjenu kvaliteta organizatora
obrazovanja odraslih vri se u skladu sa specifinostima ustanove.
Centar za struno obrazovanje je 2014. godine, uz strunu podrku
projeketa Lux- MNE/011, uradio metodologiju Obezbjeivanje i
unapreivanje kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada u ustanovama
strunog obrazovanja i obrazovanja odraslih. Metodologijom se
definiu procedure i naini utvrivanja kvaliteta u svim fazama.
Nastavnici i uprava kola
22

Zakonom o strunom obrazoanju je definisano da obrazovno

vaspitni rad u strunom obrazovanju obavaju: nastavnici, struni
saradnici, saradnici u nastavnici praktinog obrazovanja i instruktori
praktinog obrazovanja. Centar za struno obrazovanje, u skladu sa
zakonom predvienim nadlenostima, realizuje osposobljavanje i
usavravanje nastavnika i direktora strunih kola.
Osposobljavanje i usavravanje nastavnika u strunom obrazovanju
izvodi se u dva pravca:
- Osposobljavanje nastavnika za unapreivanje pedagokih znanja i
korienja savremenih metoda za prenoenje znanja.
- Osposobljavanje
nastavnika
za
unapreivanje
didaktikometodikih znanja iz struno-teorijskih predmeta.
Osposobljavanje i usavravanje direktora se izvodi kroz pohaanje
sedam obaveznih modula i izradom zavrnog rada na izabranu temu.
Ovu obuku je prolo 20 direktora strunih kola.

3.
PRIORITETNE
OBLASTI
RAZVOJA
OBRAZOVANJA I STRATEKI CILJEVI

STRUNOG

Obrazovanje i cjeloivotno uenje imaju kljunu ulogu za razvoj

pojedinca
i
ostvarivanje
ekonomskog
potencijala
drave.
Obrazovanje, jaanje vjetina i stvaranje novih ideja su kljuni za
razvoj ljudskog kapitala i glavni su pokretai ekonomskog razvoja.
Obrazovanje obogauje kulture, stvara globalno meusobno
razumijevanje, jaa demokratska drutva i izgrauje potovanje
vladavine prava.
Ekonomski i drutveni prosperitet u 21. vijeku zavisi od sposobnosti
nacija da naue svoje lanove da budu spremni da napreduju u
svijetu koji se stalno i brzo mijenja, od tog koliko je obrazovni sistem
uspjeno pripremio svakog pojedinca za brze promjene i izazove u
njegovom okruenju. Da bi odgovorio na ove izazove, obrazovni
sistem treba da bude kvalitetan, fleksibilan, efikasan, da stvara
kadar sa konkurentnim znanjima, vjetinama i kompetencijama,
osposobljenim za ukljuivanje na trite rada.
Da bi obrazovanje na pravi nain odgovorilo na zahtjeve koje pred
njega postavlja drutvo, potrebno je realno sagledati drutveno23

ekonomski kontekst u kome se obrazovanje ostvaruje. U prethodnom

periodu u Crnoj Gori dolo je do prestrukturiranja privrede i stranih
ulaganja u odreene sektore, ali i novog tehnolokog okruenja i
informacionih tehnologija. Demografske promjene odraavaju se i na
obrazovanje. Postoji tendencija porasta interesovanja za upis uenika
i studenata na programe koji pripadaju drutvenim naukama i
smanjenje interesovanja za upis na programe koje trai trite rada.
Znatan broj uenika koji zavravaju obrazovne programe u
etvorogodinjem trajanju nastavljaju obrazovanje na ustanovanma
visokog obrazovanja. Prisutan je i stav poslodavaca o neravnotei
vjetina i znanja koje uenici stiu u obrazovnom sistemu sa onim
koje trai trite rada. Podaci Zavoda za zapoljavanje Crne Gore
pokazuju da postoji strukturna neusklaenost ponude i tranje
ispoljava se u dva osnovna oblika: na tritu postoji tranja za
radnom snagom odreenih kvalifikacija, koje na tritu rada nema i
na tritu rada postoji ponuda lica sa kvalifikacijama, ali ne postoji
dovoljna tranja za radnom snagom tih kvalifikacija.
Pred strunim obrazovanjem u Crmoj Gori su izazovi: kako prevazii
strukturnu neusklaenost ponude i potranje radne snage i kako
obezbijediti kvalitet, privlanost i efikasnost u obrazovanju.
Da bi obrazovanje na pravi nain i pravovremeno odgovorilo na
potrebe trita rada i drutva u cjelini, kljuni korak je predvianje
potreba za vjetinama i kvalifikacijama.
U skladu sa utvrenim potrebama za vjetinama, obrazovni sistem
treba da omogui pojedincu, kroz inicijalno i kontinuirano
obrazovanje i odgovarajuu obrazovnu ponudu, sticanje neophodnih
vjetina i sticanje kljunih kompetencija.
Svakom pojedincu, potrebno je obezbijediti karijerno informisanje i
savjetovanje na svim nivoima. Obezbjeenje kvaliteta u obrazovanju
podrazumijeva donoenje odluka i politika zasnovanih na pouzdanim
i uporedivim podacima i informacijama i analizi trenutnog stanja.
Kontinuirano prikupljanje informacija o procesima, monitoring i
evaluacija sprovoenja aktivnosti iz strategija i akcionih planova
imaju posebnu vanosti za kvalitet obrazovanja.
Unapreivanje saradnje i partnerstva izmeu kola, lokalne sredine i
poslodavaca u planiranju potreba, realizaciji i evaluaciji obrazovanja,
uz poveanje kvaliteta i kvantiteta uenja na radnom mjestu, uz rad i

24

jaanje partnerstva izmeu privatnog i javnog sektora, osigurava

bolje povezivanje obrazovanja i zapoljavanja.
Unapreivanje inicijalnog i kontinuiranog obrazovanja nastavnika i
razvoj kompetencije nastavnog osoblja je i prioritet i izazov. Za nove
generacije nastavnika potrebne su nove vjestine jer to zahtijevaju
novo tehnoloko okruenje i novi putevi do znanja.
Ostavrivanju vizije strunog obrazovanja u Crnoj Gori pomoi e i
ukljuivanje u regionalne inicijative, programe cjeloivotnog uenja i
korienje dostupnih EU fondova.
Imajui u vidu prethodno navedeno, kao i ostvarenost ciljeva kroz
Strategiju razvoja strunog obrazovanja (2010-2014), zajednike
ciljeve koji su dati u Bruges komunikeu i stratekim okvirom za
saradnju u obratovanju Obrazovanje i osposovljavanje 2020,
prioritetni u strunom obrazovanju su:
- Ostvarivanje cjeloivotnog uenja i mobilnosti;
- Unapreenje kvaliteta strunog obrazovanja i poboljanje
njegove efikasnosti i relevantnosti;
- Stvaranje jednakih mogunosti sticanja kvalifikacija u strunom
obrazovanja radi socijalne inkluzije i kohezije.

3.1.
PRIORITET:
OSTVARIVANJE
UENJA I MOBILNOSTI

CJELOIVOTNOG

Vaan korak u povezovanju obrazovanja i trita rada uinjen je

donoenjem Zakona o nacionalnom okviru kvalifikacija. Primjena
ovog Zakona i uspostavljanje Nacionalnog okvira kvalifikacija je
instrument koji treba da utie na sprovoenje obrazovnih politika na
nain da se gradi sistem pripreme obrazovnih programa temeljenih
na jasnim ishodima uenja. I poslodavcima i onim koji ue bie
jasnije koja se znanja i kompetencije zahtijevaju za odreenu
kvalifikaciju. Time to e se, uz razvijen sistem osiguranja kvaliteta,
doprinijeti podizanju zapoljivosti i konkurentnosti radne snage i
njenoj momilnosti. Razvoj lvalifikacija, baziranih na ishodima uenja
zahtijeva sagledavanje postojeeg stanja u oblasti kvalifikacija i
obrazovanja, analizu stanja i tendencija na tritu rada u sektorima u
zemlji i na globalnom nivou, identifikovanju potrebe za
kvalifikacijama u skladu sa potrebama trita rada i drutva, reviziju
postojeih i razvoj novih kvalifikacija i dr.

25

Da bi se cjeloivotno uenje i mobilnost uinili realnim potrebno je,

pored ostalog, ostalog,
dalje razvijati Nacionalni okvir kvalifikacija, omoguiti razliite
puteve uenja, stvoriti uslove za priznavanje neformalnog
i
informalnog uenja i obezbijeivati transparentnost procesa i
priznavanje ishoda uenja, promovisati i podravati obrazovanje
odraslih, unaprjeivati karijernu orijentaciju, sprovoditi preventivne
mjere radi sprjeavanja ranog naputanja kolovanja, prije sticanja
kvalifikacije i uiniti uenje atraktivnijim.
Cilj: Poveati uee graana u programima cjeloivotnog
uenja
Mjera: Promovisanje cjeloivotnog uenja
Aktivnosti:
- Promovisanje Nacionalnog okvira kvalifikacija i njegovog znaaja
za cjeloivotno uenje, povezivanje obrazovanja i trita rada,
kvalitet i dostupnost kvalifikacija i mobilnost pojedinca.
- Informisanje i savjetovanje pojedinaca iz razliitih ciljnih grupa o
mogunosti sticanja kvalifikacija razliitih tipova.
- Obogaivanje obrazovne ponude, kako bi se zadovoljile potrebe za
uenjem razliitih ciljnih grupa.
- Promovisanje verifikovanja neformalno i informalno steenih
znanja i sticanja strunih kalifikacija.
- Stvaranje jedinstvene baze podataka o ueu graana u
programima cjeloivotnog uenja.
Mjera: Poveanje
obrazovanja

privlanosti

dostupnosti

strunog

Aktivnosti:
- Promovisanje strunog obrazovanja kao prvog izbora koji nudi
osnov zapoljivost i nastavak obrazovanja, za lini i profesionalni
razvoj.
- Promovisanje uenje na radnom mjestu u preduzeima koja imaju
relevantnu infrastrukturu kod uenika, roditelja i poslodavaca.
- Sprovoenje aktivnosti sa uenicima na preveniranju njihovog
naputanja obrazovanja prije sticanja kvalifikacije.
- Omoguavanje
kvalitetnih
informacija
koji
omoguavaju
uenicima u osnovnom obrazovanju i njihovim roditeljima, da se
upoznaju sa razliitim profesionalnim trendovima i karijernim
mogunostima u strunom obrazovanju.
26

Priprema programa karijernog voenja za nastavnike i saradnike.

Osposobljavanje nastavnika i saradnika za sprovoenje aktivnosti
karijernog voenja.
Sprovoenje aktivnosti karijernog savjetovanja i voenja u
kolama.
Omoguavanje da kljune kompetencije budu integrisane u
obrazovne programe inicijalnog strunog obrazovanja i razvoj
odgovarajuih sredstava ocjenjivanja.
Organizovanje aktivnosti nastave i uenja kojim se podstie razvoj
vjetina
upravljanja
karijerom
u
inicijalnom
strunom
obrazovanju.
Omoguavanje pristupa uenicima u inicijalnom strunom
obrazovanju odgovarajuoj modernoj tehnikoj opremi, nastavnim
materijalima
i
infrastrukturama.
Organizatori
strunog
obrazovanja treba da uzmu u razmatranje podjelu trokova i
opreme izmeu sebe i u saradnji sa preduzeima.

Uspostavljanje
mree
kola
koja
materijalnim,
kadrovskim i prostornim kapacitetima odgovara standardima
definisanim obrazovnim programom u cilju stvaranja
kompetentnog i konkurentnog kadra na tritu rada.
Mjera:

Aktivnosti:
- Formiranje regionalnih centara za obuku, za srodne obrazovne
profile i sektore koji su teritorijalno blizu.
- Poboljanje opremljenosti kola: kabineta za struno-teorijske
predmete i radionica i laboratorija za praktinu nastavu,
kabineta za strane jezike, kompjuterskih uionica i dr.
- Izrada nastavnih sredstava na nivou kola.

3.2.PRIORITET: UNAPREENJE KVALITETA STRUNOG

OBRAZOVANJA
I
POBOLJANJE
NJEGOVE
EFIKASNOSTI I RELEVANTNOSTI
Obezbjeenje kvaliteta u strunom obrazovanju ostvaruje se skladu
sa procedurama, definisanim u Optem zakonu o obrazovanju i
vaspitanju, odgovarajuem pravilniku i metodolokim dokumentima
koje donosi Nacionalni savjet za obrazovanje.
Obezbjeivanje kvaliteta strunog obrazovanja je preduslov za
njegovu privlanost. Obezbjeenje kvaliteta u strunom obrazovanju
treba da je usklaeno sa EQAVET preporukama, sa posebnom
27

panjom na ishode uenja u inicijalnom strunom obrazovanju,

kvalitet uenja uz rad i kontinuirano struno obrazovanje.
Obrazovnim programima se utvruju naini i postupci procesa
nastave/uenja, kako bi se uenicima omoguilo da dostignu
planirane ishode uenja i steklnu trajna i primjenjiva znanja, strune
i kljune kompetencije. Treba prevazii predmetnu usitnjenost,
omoguiti
postupnost
u
sticanju
kvalifikacije,
promovisati
preduzetnitvo i, kod svih obrazovnih programa, planirati realizaciju
dijela praktinog obrazovanja kod poslodavaca. Promovisanje uenja
na radnom mjestu, uz rad, u realnom radnom okruenju, neophodno
je da bi se razvile kvalitetne vjetine i kompetencije, relevantne za
trite rada koje pojedincu omoguavaju lini i profesionalni razvoj.
Kvalitet, relevantnost i privlanost strunog obrazovanja zahtijeva
stalan monitoring i evaluaciju obrazovnog rada, obezbjeivanje
visokog kvaliteta nastave, razvijanje izvrsnosti i atraktivnosti svih
oblika obrazovanja i osposobljavanja, obezbjeenje kontinuiranog
profesionalnog razvoja nastavnika i saradnika kako bi profesija
nastavnika postala atraktivnija.
Budui da je struno obrazovanje veoma skupo i zahtjevno u smislu
mrea partnerstava koje su neophodne za njegovo uspjeno
funkcionisanje, kreiranje politika strunog obrazovanja kao i njegovo
finansiranje trebaju biti odgovornost i obaveza svih uesnika u
procesu: Vlade, socijalnih partnera, organizatora strunog
obrazovanja, nastavnika i polaznika, jer svi imaju zajedniki interes u
bliskoj saradnji. Ukljuenost socijalnih partnera uglavnom je
prisutna u fazi planiranja u obrazovanju i donoenja odluka kroz
uee u savjetodavnim i strunim strukturama, ali u znaajno
manjoj mjeri su prisutni u finansiranju strunog obrazovanja.
Fokus na struno obrazovanje, ukljuujui obrazovanje odraslih
zahtijeva dodatne resurse. Zbog ekonomske krize ne treba smanjiti
ulaganja u struno obrazovanje. Budetska ogranienja zahtijevaju
inovativna rjeenja kako bi osigurali odrivo finansiranje strunog
obrazovanja i obezbijedili da se resursi koriste efikasno i pravedno.
Jedan od naina finansiranja buduih aktivnosti je i maksimalno
korienje sredstava EU (IPA fondovi), ERASMUS +.

28

Cilj: Izgraditi fleksibilan sistem

usklaen sa potrebama pojedinca
ishodima uenja.

strunog obrazovanja,
i drutva, baziran na

Mjera: Analiza i unaprjeenje postojeih alata za istraivanje

trita rada.
Aktivnosti:
- Izgradnja kapaciteta sektorskih komisija i slubi koje daju
tehniku podrku njihovom radu, radi sprovoenja programa
osposobljavanja za istraivanje trita rada i za korienje
rezultata za unaprjeenje obrazovne ponude.
- Obezbjeenje materijalnih uslova za sprovoenje istraivanja.
- Obezbjeivanje uslova za rad sektorskih komisija i Savjeta za
kvalifikacije.
- Analiza postojee i izrada/unapreuvanje metodologije i modela za
istraivanje trita rada, od sektorskih komisija, uz saradnju sa
nadlenim isnszitucijama, koji su potrebni za usklaivanje ponude
razliitih tipova kvalifikacija iz oblasti strunog obrazovanja sa
potrebama trita rada.
- Utvrivanje potrebe za osposobljavanjem, definisanje plana
osposobljavanja za lanove nadlenih institucija i sektorskih kako
bi se upoznali sa metodologijom/modelom za istraivanje trita
rada i sa nainom ukljuivanja relevantnih partnera u proces
istraivanja trita rada.
Mjera: Razvoj kvalifikacija baziranih na ishodima uenja, u
skladu sa principima Nacionalnog okvira kvalifikacija.
Aktivnosti:
- Analiza postojeih kvalifikacija kako bi se utvrdila potreba za
njihovim osavremenjavanjem i/ili razvojem novih, ukljuujui
pripremu metodolokog okvira za utvrivanje nedostajuih
vjetina i kvalifikacija kao i pripremu instrumenata za abalizu
trita rada.
- Analiza stanja u propisima razliitih sektora i priprema
metodolokog okvira za razvoj i svrstavanje drugih (dodatnih)
kvalifikacija u Nacionalni okvir kvalifikacija.
- Priprema plana i prioriteta razvoja kvalifikacija po sektorima.
- Razvoj kvalifikacionih okvira za sektore, standarda zanimanja,
standarda kvalifikacije za kvalifikacije razliitih nivoa i tipova, kao
i ispitnih kataloga za provjeru radi sticanja nacionalne strune

29

kvalifikacije, na osnovu predloga sektorskih komisija i Savjeta za

kvalifikacije.
Mjera: Izrada fleksibilnih obrazovnih programa, baziranih na
ishodima uenja.
Aktivnosti:
- Revizija i, po potrebi, razvoj metodolokih dokumenata i uputstava
za
izradu
standarda zanimanja, standarda
kvalifikacija,
obrazovnih programa i drugih programa i ispitnih kataloga za
provjeru radi sticanja strunih kvalifikacija.
- Razvoj koncepta za izradu obrazovnih programa sa ukljuenim
kljunim kompetencijama.
- Izrada programa osposobljavanja za uesnike u procesu pripreme
standarda zanimanja, standarda kvalifikacija, programa i ispitnih
kataloga, kao i njihovo sprovoenje.
- Priprema modularizovanih obrazovne programe, baziranih na
standardima kvalifikacija, sa strunim i kljunim kompetencijama,
irokih profila, za nie, srednje i vie struno obrazovanje, koji
omoguavaju izbornost i postepeno sticanje nivoa obrazovanja.
- Strukturiranje obrazovnih programa tako da uenici koji rano
napuste obrazovanje ili odrasli, kroz pojedine module mogu stei
jednu ili vie strunih kvalifikacija i postspeno sticati nivo
obrazovanja.
- Podsticanje razvojne uloge kole i autonomije kole kroz izradu
okvirnog obrazovnog programa na nacionalnom nivou, uz
mogunost njegove dopune izbormim modulima, u skladu sa
potrebama lokalne sredine.
- Stvaranje uslova za verifikovana neformalno steenih znanja
odnosno steenih strunih kvalifikacijau postupku sticanja nivoa
obrazovanja.
- Osposobljavanje nastavnika za realizaciju programa, baziranih na
ishodima uenja, korienje savremenih metoda nastave i uenja i
provjeravanja i ocjenjivanja ishoda uenja.
- Opremanje kola opremom i nastavnim sredstvima, potrebnim za
realizaciju obrazovnih programa, ukljuujui pripremu nastavnih
sredstava na nivou kole.
- Definisanje koncepta pripreme udbenika i nastavnih materijala u
strunom obrazovanju i priprema udbenika, u skladu sa
utvrenim priporitetima.
Mjera: Uenje na radnom mjestu, uz rad.

30

Aktivnosti:
- Organizovanje, po sektorima, strunih rasprava i okruglih stolova,
na kojim su uesnici poslodavci i predstavnici sektora
obrazovanja, sa temom sagledavanja stanja i otvorenih pitanja u
organizaciji i realizaciji (praktinog) obrazovanja i pronalaenja
mogunosti za saradnju;
- Formiranje baze podataka/evidencija poslodavaca kod kojih
uenici obavljaju praktinu nastavu;
- Izrada smjernica za realizaciju praktinog obrazovanja kod
poslodavca (koje ukljuuju odgovarajuu dokumentaciju za
voenje evidencija i dr.). Prezentovanje rjeenja kolama i
poslodavcima;
- Primjena smjernica za realizaciju praktinog obrazovanja kod
poslodavca (koje ukljuuju odgovarajuu dokumentaciju za
voenje evidencija, modele individualnog i kolektivnog ugovora i
dr.);
- Obuka organizatora praktinog obrazovanja i instruktora
praktinog obrazovanja;
- Sredstva dodijeljena za istraivanje i/ili sakupljanje podataka o
prelasku iz strunog obrazovanja na trite rada.
- eme finansiranja za podsticanje organizatore strunog
obrazovanja da koriste informacije o prelasku maturanata na
trite rada.
- Poreske olakice poslodavcima koji omoguavaju uenja na
radnom mjestu i dr.
Cilj: Unapreijediti kvalitet strunog obrazovanja
Mjera: Uspostavljanje sistema osiguranja kvaliteta u
strunom obrazovanju na nacionalnom nivou i nivou kola, u
skladu sa EQAVET.
Aktivnosti:
- Nastavak rada na dokumenatima koja prate Metodologiju
obezbjeivanje i unapreivanje kvaliteta obrazovno-vaspitnog
rada u ustanovama strunog obrazovanja i obrazovanja odraslih, u
smislu detaljnije razrade indikatora sa deskriptorima za svaku
ocjenu.
- Redovno vrednovanje rada ustanova, njihovih programa ili sistema
osiguranja kvaliteta od strane eksternih nadzornih tijela.
- Definisanje mehanizama i procedura za poboljanje procesa u
skladu sa rezultatima vrednovanja.

31

Uvoenje kontinuiranog i razvojno-analitikog sagledavanja

napredovanja uenika.
Omoguavanje otvorenog pristup arezultatima vrednovanja.
Definisanje odgovornosti institucija koje su nadlene za kontrolu
osiguranja kvaliteta i jasno postaviti nivoe saradnje meu njima.
Jaanje sistem monitoringa i evaluacije kvaliteta obrazovnog
sistema, koje ukljuuje unapreivanje kapaciteta institucija i
pojedinaca koji uestvuju u procesu eksternog ocjenjivanja
kvaliteta i unapreivanje kapaciteta ustanova za sprovoenje
mehanizama internog obezbjeenja kvaliteta.
Periodino sprovoenje revizije dokumenata u skladu sa kojima se
realizuju procedure interne i eksterne evaluacije.
Izrada instrumentarija za evaluaciju obrazovnih programa,
sprovoenje evaluacije i analize, kao i preporuke kolama,
nadlenim organima i tijelima.
Razvoj i primjena strunih podloga za unapreivanje i podizanje
kvaliteta vrednovanja znanja uenika, ukljuujui praktino
obrazovanje.
Unapreenje propisa i procedura ispita na zavretku pojedinih
nivoa obrazovanja.
Osiguranje kvaliteta u svim fazama razvoja i sticanja kvalifikacija i
njihovog svrstavanja u Nacionalni okvir kvalifikacija.

Mjera: Donoenje odluka na osnovu relevantnih podataka i

informacija o realizovanim aktivnostima u
inicijalnom i
kontinuiranom strunom obrazovanju.
Aktivnosti:
- Uspostavljanje sistema praenja (tracerstudy) lica nakon
zavretka obrazovnog programa, koje ukljuuje osnivanje mrea
uenika odreenih obrazovnih programa u ustanovama srednjeg
obrazovanja, uspostavljenje baza podataka kroz postojei
informacioni sistem o karijeri uenika koji su zavrili
obrazovanje i uspostavljanje timova za izradu studija praenja u
obrazovnim ustanovama;
- Podsticanje organizatora strunog obrazovanja da koriste
informacije o zapoljovisti svrenih uenika strunih kola i da
omogue kombinovanje podataka o uenju, ulasku na trite rada
i karijeri uenika koji su zavrili obrazovanje kod planiranja upisa
i promotivnih aktivnosti;
- Razvijanje kapaciteta lokalnih zajednica i organizatora strunog
obrazovanja da korsite informacije za pripremu inicijativa za
nedostajue kvalifikacije ili reviziju postojeih;
32

Sistematino korienje podataka o rezultatima (zapoljivosti)

strunog obrazovanja u obezbjeivanju kvaliteta, kao i za
planiranje kontinuiranog strunog obrazovanja.

Mjera: Usaglaavanje upisne politike potrebama trita rada i

stratekim
opredjeljenjima razvoja Crne Gore.
Aktivnosti:
- Ostvarivanje intezivne saradnje izmeu nadlenog ministrstva,
udruenja poslodavaca, institucija obrazovanja i lokalne
smouprave u cilju sagledavanja potreba za kadrovima i definisanja
upisne politike u skladu sa stratekim planovima lokalnog,
regionalnog i dravnog razvoja.
- Promovisanje preduzetnitva i primjera dobre prakse.
- Unapreenje propisa koji ureuju upis uenika u srednju kolu.
- Definisanje i uvoenje bodovnog limita za upis uenika u
obrazovne profile u etvorogodinjem trajanju.
- Uspostavljanje
elektronske
obrade
podataka
u
cilju
blagovremenog informisanja uenika o mogunostima upisa na
eljeni profil.
Mjera: Unaprjeenje profesionalnog razvoja nastavnika u
strunom obrazovanju.
Aktivnosti:
- Podizanje
kvaliteta
inicijalnog
strunog
obrazovanja,
unapreenjem kvaliteta i kompetencija nastavnika, saradnika i
uprave kola, uvoenjem fleksibilnih puteva izmeu svih
obrazovnih nivoa i podizanjem svijesti o mogunostima koje nudi
struno obrazovanje.
- Omoguavanje i podsticanje obuke za nastavnike i saradnike u
preduzeima. Kontinuirana obuka treba da obuhvati sve vrste
uenja, kao i uenje u okviru preduzea i uenje koje se zasniva
na radu i treba da bude podjednako dostupna svima.
- Stvaranje uslova da kole budu mjesta za profesionalni razvoj
nastavnika organizovanje obuka u kolama.
- Stvaranje uslova i mogunosti za fleksibine naine obuke
(elektronsko uenje, platforme za razmjenu dobrih praksi i dr),
kako bi promovisao pristup obukama u raznim radnim situacijama
i prilagoavanje razliitim potrebama.
- Stvaranje uslova za korienje EU fondova za za prekograninu
saradnju u oblasti strunog obrazovanja, sa ciljem jaanja vee
33

mobilnosti nastavnika, saradnika i drugih profesionalaca u

strunom obrazovanju.
Stvaranje uslova za sistematsko korienje i promovisanje
evropskih instrumenata za transparentnost kao to su EQF,
ECVET i Europass, kako bi unaprijedila mobilnost nastavnog
kadra.
Promovisanje mogunosti za uenje jezika i za uenike i za
nastavnike strunog obrazovanja i obezbjeivanje obuke na
stranim jezicima koja je prilagoena konkretnim potrebama
strunog obrazovanja, sa posebnim akcentom na znaaj stranih
jezika za prekograninu saradnju u oblasti strunog obrazovanja i
meunarodnu mobilnost.

Mjera: Stvaranje uslova za podjelu odgovornosti u upravljanju

i finansiranju strunog obrazovanje
Aktivnosti:
- Promovisanje uea socijalnih partnera u definisanju politike i
planiranju,
realizaciji,
praenju
i
vrednovanju
strunog
obrazovanja.
- Ojaavanje partnerstva i saradnje izmeu poslodavaca i njihovih
udruenja i obrazovnih ustanova u efikasnijoj upotrebe resursa.
- Stvaranje uslova za finansiranje strunog obrazovanja po ueniku
i primjena tog modela.
- Stvaranje uslova za javno-privatno partnerstvo. Stimulansi za
javno-privatna partnerstva za vrhunsku tehnologiju u strunom
obrazovanju.
- Stimulansi za uenike i njihove porodice da ostanu u strunom
obrazovanju.
- Stimulansi za preduzea da obezbijede praktino obrazovanje na
radnom mjestu i zaposle uenika koji nakon toga zavri
obrazovanje.
- Stimulansi za mree organizatora strunog obrazovanja koji se
udruuju radi ekonomine upotrebe opreme i tehnologije.
- Mree ili zajednika ulaganja organizatora strunog obrazovanja
i/ili preduzea za upotrebu opreme i tehnologije ime se
obezbjeuje ekonomina obuka sa najmodernijom opremom.
- Saradnja sa poslodacvima i industrijom kojom se obezbjeuje
relevantnost tehnologije koja se koristi u strunom obrazovanju.
- Stimulansi za saradnju strunog obrazovanja, slubi za
zapoljavanje i socijalnih partnera.
- eme finansiranja koje su namjenjene promovisanju razvoja
preduzetnikih vjetina i preduzetnikih aktivnosti.
34

Mjera: Unaprjeenje kompetencija rukovodnog kadra u

kolama
-

Aktivnosti:
Jaanje svijesti o znaaju kontinuiranog osposobljavanja
rukovodnog kadra za razumijevanje novih potreba ekonomije,
drutva, obrazovnih ustanova, nastavnika i uenika i izgradnja
novog pristupa i okvira za razvoj ljudskih resursa u strunom
obrazovanju.
Utvrivanje potreba i dostupnost osposobljavanja za rukovodni
kadar u kolama i drugim institucijama u strunom obrazovanju
kako bi odgovorili potrebama drutva i trita rada.
Kontinuirana razmjena primjera dobre prakse (seminari i
radionice) kroz strukovna udruenja rukovodnog kadra u kolama.
Kontinuirano sprovoenje programa osposobljavanja od strane
nadlenih organa i institucija.

3.3. PRIORITET: STVARANJE JEDNAKIH MOGUNOSTI

STICANJA
KVALIFIKACIJA
U
STRUNOM
OBRAZOVANJA RADI
SOCIJALNE INKLUZIJE I
KOHEZIJE
Struno obrazovanje mora biti dostupno za sve kategorije korisnika
(mlade, odrasle), za sve tipove kvalifikacija, na naine koji su za njih
prihvatljivi i odgovarajui. Taj princip se odnosi i na dostupnost
buduih programa za sticanje kvalifikacija u kolama u kolama.
Posebno je znaajan stalni pristup uenicima informacijama u oblasti
obrazovanja, zapoljavanja i potreba trita rada.
Mjera: Omoguavanje
pristupa osposobljavanju i sticanju
kvalifikacijama za razliite ciljne grupe
Aktivnosti:
- Proirivanje obrazovne ponude ponude licima sa niim
kvalifikacijama i odraslim koji ele da unapreuju svoje vjetine i
kompetencije.
- Stvaranje uslova za poveanje broja licenciranih organizatora
obrazovanja u razliitim regijama Crne Gore.
- Promovisanje vrednovanja ranije steenih znanja.
35

Unaprjeivanje procedura za priznavanje strunih kvalifikacija u

nastavku obrazovanja.
Jaanje kapaciteta nadlenih institucija i tijela koje sprovode
procedure verifikovanja neformalno i informalno steenih znanja.

Mjere: Prilagoavanje obrazovnih programa i

ponude licima sa posebnim obrazovnim potrebama

obrazovne

Aktivnosti:
- Proirivanje obrazovne ponude, prilagoene licima sa posebnim
obrazovnim potrebama.
- Prilagoavanje obrazovnih programa u cilju postepenog sticanje
kvalifikacije u skladu sa mogunostima svakog polaznika.
- Prilagoavanje naina realizacije nastave i provjere postignua
licima sa posebnim obrazovnim potrebama.
- Identifikovanje potreba
i nabavka
nastavnih sredstava za
izvoenje programa u skladu sa individualnim potrebama
polaznika.
- Kontinuirano osposobljavanje nastavnika za rad u nastavi sa
licima sa posebnim obrazovnim potrebama na svim nivoima
obrazovanja;
- Stavranje uslova za finansijsku podrku za usluge asistenta u
nastavi za uenike sa posebnim obrazovnim potrebama
- Proirivanje
ponude
modularzovanih
programa
strunog
obrazovanja kao naina kojim se omoguava prevazilaenje
postojeih barijera za pristup obrazovanju i osposobljavanju
ranjivih grupa.
- Stimulansi za ranjive grupe u postupku provjere neformalno i
informalno steenih znanja radi sticanja strunih kvifikacija.
- Stvaranje uslova za efikasne i integrasane usluge savjetovanja za
mlade i odrasle.
- Proirivanje pristupa osposobljavanju licima sa posebnim
obrazovnim potrebama korienjem ICT tehnologija.
- Stvaranje adekvatnih uslova u kolama za kvalitetan rad i
osposobljavanje radi sticanja
znanja i vjetina, propisanih
odreenim standardima.
- Unapreivanje bazinog obrazovanja nastavnika za rad sa djecom
sa posebnim obrazovnim obrazovnim potrebama.
- Promovisanje strunog obrazovanja i usmjeravanje uenika ka
strunom obrazovanju, koje moe afirmisati ranjive grupe i pruiti
im priliku za aktivno osposobljavanje za ivot i rad.

36

4. SPROVOENJE STRATEGIJE
Sprovoenje Strategije razvoja strunog obrazovanja u Crnoj Gori
u prvoj fazi vrie se preko Akcionog plana za implementaciju za
2015. godinu, zatim kroz odgovarajue akcione planove koji treba
da obuhvate periode od po dvije godine. Za sprovoenje Strategije
nadleni su, pored Ministarstva prosvjete, Centar tza struno
obrazovanje, Zavod za kolstvo, Ispitni centar, kole, udruenja
poslodavaca, nadleni savjeti i drugi organi i tijela.

5. KORIENI IZVORI
-

Strategija razvoja strunog obrazovanja u Crnoj Gori (2010

2014) i odgovarajui akcioni planovi
Zakoni i pravilnici iz oblasti obrazovanja (www.sluzbenilist.me)
Metodoloki dokumenti Nacionalnog savjeta za obrazovanje
Rezolucija o stratekom okviru za saradnju u Evropi u
obrazovanju i osposobljavanju, ET 2020
Preporuke Evropskog parlamenta i Savjeta o uspostavljanju
Evropskog kvalifikacionog okvira za cjeloivotno uenje, Brisel,
2008 (Recommendation of the European Parliament and of the
Council on establishment of the European Qualification
Framework for lifelong learning, Brussels, 2008);
Odluka Europskog parlamenta i Savjeta o uspostavljanju akcionog
programa na podruju cjeloivotnog uenja, 2006. (Decision of the
European Parliament and of the Council establishing an action
programme in the field of lifelong learning, 2006);
Memorandum o cjeloivotnom uenju Evropske komisije (A
Memorandum on lifelong learning, Commission of the European
Communities, Brussels, 2000 (http://www.bologna berlin
2003.de/pdf/MemorandumEng.pdf));
Kopenhaka deklaracija (Declaration of the European Ministers of
Vocational Education and Training, and the European
Commission, convened in Copenhagen on 29 and 30 November
2002, on enhanced European cooperation in vocational education
and training "The Copenhagen Declaration", 2002);
Rezolucija Savjeta o cjeloivotnom uenju, 2002. (Council
resolution on lifelong learning, 2002 (COUNCIL RESOLUTION of
27 June 2002 on lifelong learning (2002/C 163/01))
Neformalno obrazovanje, Preporuka Savjeta, 2000 (Non-formal
education Recommendation (2000)).

37

6. ANEXI
Anex 1
Kljuni pojmovi
Cjeloivotno uenje
Svaka aktivnosti uenja tokom itavog ivota koja za rezultat ima
unapreenje znanja, vjetinama, kompetecijama i/ili kvalifikacija radi
linog, drutvenog ili profesionalnog razvoja. Kontinuirano
obrazovanje dio je cjeloivotnog uenja i obuhvata sve vrste
obrazovanja i osposobljavanja (opte, struno, formalno i
neformalno, itd.). Kljuno je za zapoljivost pojedinaca.
Evropski kvalifikacioni okvir za cjeloivotno uenje (EQF)
EQF je instrument za opis i uporeivanje nivoa kvalifikacija u
sistemima kvalifikacija razvijenih na nacionalnom, meunarodnom ili
sektorskom nivou.
Formalno obrazovanje
Obrazovanje koje se izvodi u organizovanom i strukturiranom
okruenju (u koli/centru za obuku ili instituciji visokog obrazovanja)
i eksplicitno je ureeno kao uenje (u smislu cilja, vremena,
ukljuivanja, napredovanja i resursa).
Informalno uenje
Uenje koje je rezultat svakodnevnih aktivnosti povezanih sa poslom,
porodicom ili slobodnim vrijemenom. Ono obino ne vodi ka
neposrednom sertifikovanju, mada kandidatu treba pruiti
mogunost priznavanja ovakvog uenja.
Ishodi uenja
Ishodi uenja su iskazi o tome to kandidat zna, razumije i moe da
uradi po zavretku procesa uenja, a koji su odreeni u smislu
znanja, vjetina i kompetencije; Ishodi uenja, zajedno sa
kriterijumima ocjenjivanja, odreuju minimalne zahtjeve za sticanje
kredita.
Jedinica kvalifikacije
Skup znanja, vjetina i kompetencija koji formiraju komponentu
kvalifikacije. Jedinica je najmanji dio kvalifikacije za koji je mogue
organizovati provjeru postignutih ishoda uenja i za koju je mogue
38

dodijeliti sertifikat (potvrdu, uvjerenje). Jedinica moe da bude dio

jedne kvalifikacije ili zajednika za vie kvalifikacija.
Kompetencija
Kompetencija znai pokazanu sposobnost upotrebe znanja, vjetina i
kompetencija i line, socijalne i/ili metodoloke sposobnosti u
radnom ili u okruenju uenja, kao i u profesionalnom i linom
razvoju. U NOK-u kompetencija se posmatra u domenu samostalnosti
i odgovornosti.
Kontinuirano obrazovanje i osposobljavanje
Obrazovanje ili osposobljavanje nakon inicijalnog obrazovanja i
nakon ulaska u svijet rada koje pojedincu pomae da poboljaja ili
osavremeni svoja znanja i vjetine, stekne nove vjetine, potrebne za
napredovanje u karijeri ili ponovnom osposobljavanju ili nastavi svoj
lini i profesionalni razvoj.
Krediti
Kredit/kreditni bod/kreditna taka je mjerna jedinica za vrednovanje
rada koju treba da ostvari uenik/polaznik radi postizanja ciljeva. To
je brojano izraen obim ishoda uenja (znanja, vjetine,
kompetencije) koje prosjean uenik/polaznik dostigne za 25 asova
aktivnosti (teorijska i praktina nastava, vjebe, seminarski i
projektni zadaci, istaivaki rad, priprema za ispite i dr.).
Kreditni sistem
Instrument dizajniran za akumulaciju ishoda uenja sakupljenih u
formalnom, neformalnom i/ili informalnom okruenju, i njihov laki
transfer iz jednog okruenja u drugo u cilju vrednovanja i
priznavanja.
Kvalifikacija
Kvalifikacija je formalni ishod procesa ocjenjivanja odnosno
vrednovanja koja se stie kada kompetentno tijelo utvrdi da je lice
dostiglo ishode uenja prema zadanim standardima.
Kvalifikacioni sistem
Sve aktivnosti koje se odnose na priznavanje ishoda uenja i ostali
mehanizmi koji povezuju obrazovanje i osposobljavanje sa tritem
rada i drutvom u cjelini.
Obrazovni program
39

Obrazovni program je dokument koji ureuje nain sticanja

kvalifikacije nivoa obrazovanja odnosno nain dostizanja ishoda
uenja, definisanih standardom kvalifikacije.
Modul
Modul u smislu ovog dokumenta daje zaokrueno znanje koje
predstavlja strunu prepoznatljivu osposobljenost, odnosno strunu
kvalifikaciju.
Modul odgovara dijelu obrazovnog programa i
priprema se na osnovu standarda zanimanja.
Nacionalni okvir kvalifikacija
Nacionalni okvir kvalifikacija je instrument za klasifikaciju
kvalifikacija u skladu sa
setom kriterijuma za odreeni nivo dostignutog uenja, sa ciljem da
integrie i koordinira nacionalne kvalifikacione podsisteme i
unaprijedi jasnou, prohodnost, sticanje i kvalitet kvalifikacija u
skladu sa potrebama trita rada i drutva u cjelini.
Nacionalna struna kvalifikacija
Nacionalna struna kvalifikacija je formalno priznata struna
osposobljenost na odreenom nivou zahtjevnosti, bazirana na
standardu zanimanja.
Kvalifikacija nivoa obrazovanja
Kvalifikacija nivoa obrazovanja stie se zavretkom programa
formalnog obrazovanja (obrazovnih, studijskih) i omoguava
nastavak obrazovanja, ali i ukljuivanje na trite rada. Potvruju se
diplomom.
Neformalno uenje
Uenje steeno putem pohaanja programa ponuenih od strane
organizatora osposobljavanja (poslodavci, udruenja i sl.).
Nivoi (i podnivoi) kvalifikacija
Nivoi (i podnivoi) kvalifikacija oznaavaju sloenost steenih ishoda
uenja, a opisuju se skupom mjerljivih pokazatelja. Kvalifikacije u
NOK se razvrstavaju u osam nivoa kvalifikacija, koji pokazuju
sloenost postignutih ishoda uenja, opisanih kroz znanje, vjetine i
kompetencije.
Sektor

40

Sektor predstavlja grupisanje profesionalnih aktivnosti na osnovu

njihovih glavnih ekonomskih funkcija, proizvoda, usluga ili
tehnologija.
Sertifikat
Sertifikat je dokaz o steenoj strunoj kvalifikaciji
kvalifikacije i nije potvrda nivoa obrazovanja.

ili

dijelu

Standard zanimanja
Standard zanimanja je dokument koji propisuje sadraj kvalifikacije
na odreenom nivou zahtjevnosti i odreuje potrebna znanja,
vjetine i kompetencije za obavljanje kljunih poslova u zanimanju.
Vjetine obuhvataju sposobnost primjene znanja, korienje
iskustva i upotrebu
propisanih naina rada u izvrenju zadataka i rjeavanju problema.
Znanje oznaava skup steenih i povezanih informacija koje su
rezultat uenja.
Znanje se sastoji od principa, injenica, teorije i prakse iz domena
rada ili uenja.

41