r3ih+

ifjt

im m ! G a z lI

ISLM AHLKI

lC VAVIMevi

B il

MAM-I
GAZAL

S L M .
A H L K I

MAM-I GAZAL

SLAM
AHLKI
Terceme:
KF NUR

SNAN YAYINLARI
STANBUL 1996

SNAN YAYIN LA RI NU: 16

Copright
(Bu tercemenin btn basm-yaym
haklar SNAN YAYINEV'ne aid olup
izinsiz iktibas edilemez.)

ISBN - 975 - 8005 - 24 - 3

Kapak
Hadi KARAKAYA

Bask-Cilt
UM U T MATBAASI

Birinci Basm: 1969

Dokuzuncu Basm: 1996

S N A N Y A Y IN E V

ataleme Sok. No: 29/6 (M.retmen han)

Tel: (0.212) 512 78 78 34440 Caalolu-ST.

 N D E K L E R

S a h ife

Takdim
...................
G a z z a lin in H a ya t (Y r y e n kervan) .................
n s z ................. .......................................................................
..............
yi H uylarn Fa zle u
yi ve Kt H u yla rn hakikati ................................
.............................................
yi Ahlkn A l m e tle ri
Riyazi M e tcd la rla A h l k n Deim esi ..................
yi H uylar Elde E tm e n in Y o lla n ............................
G z e l A h l k a G i d e n Yotlcrn Ayrl N o k ta s . . .
G n l Hastalklar ve T e d a v i Y o lla n
....................
ah si K usurlar r e n m e n i n Yollar
.................
G n l H astalklarnn Esas
Nefse
U ym a ktr
A lla h'a U la m a n n Yolu
ehevi
A rz u la r
...............................................................
T e r k e t m e k tir
o c u k T e r b iy e s i
........................................................
radenin artlar ve Riyazet Yolu .......................
ok Konumak
........................................................
Diiin Tehlikeleri, S u s m a n n Fazileti .......................
....................................................
' Eren lerde n F k r a ic r
...............................................
B o Y e re K o n u m a k
.............................................
A lay
E tm e k

91
101
109
121
124
128
130
134

M iza h , a k a
..................................................................
F u h u , K f r, Dil B o z u k lu u
............. ...................
...............................................
H u s u m e t (D m a n l k )
S r A k la m a k
.................................................. . .........
.............................................: .............
Y a la n V a a d '
.......................................................................
vYJan

136
143
147
151
152
154.

S o b r n

Faziletleri

....................................................

7
9
41
43.
49
52
62
69
76
63
87

158

Sahife

Sabrn Hakikati, cinas ...................................

Riya ve Nifak ..............................................................
ki Yzllk . ............. ............................. ....................
...........................................................................
Hilim
Kibir
..................... . ...........
G u ru r
A f ve hsan ..................................................................
H u su m et ve Kzgnlk
............................................
Cm ertlik
....................................................
Cim rilik
...........................................................
Hrs ve Ta m a ..............................................................
hret
....................................... ; ..............................
M akam ve Mevkihtiras . . . i . . . . ..............................
Gybet
...................................................................
Nem im e
H ased
...........................................................................

162
163
179
182
190
197
202
209
219
226
239
244
246
249
260
263

TAKDM
Ahlk felsefesi

itibariyle farkta

Gozai'yl kitnse geemedi., tbal Sina

e

nosl kendisinden sonra da esiz ve

nasl felsefeden en yksele km ve
nalefsiz kalmsa Gaztf de ahlk bohsinde yie oldu. Bu hususta klabilecek tepenin

en

sonuna

kmt.

Butun slm ahiklyat bugne kadar

onun ykselttii bu yksek noktada
duruyor.

Carre de Vsaux
Miletlerin varl4f|ya yokluu tima kaidele
rine baldr.
Tarihte iktisaden geri milletlerin yaad g
rlm tr de ahlaken gerileyen milietierin yaad
grlmemitir. M erhum Akif'in u m sralar ne
byk hakikatler ihtiva eder?..
Bir de hibir ey gkten inmez yerden taar
Kendi ahlkyla bir millet lr yahut yaar.
Ahlk m cerred bir m efhum olduundan onun
mahhas trifi yaplam am tr ve
yaplm az da.
Bizde ahik telkkisinin esas umdesi olarak kabul
edilen pek ok deerler br yanda gayet norm al
saylr. Bunun zdd da variddir.
Fakat insanln mterek deerleri vardr. Ve
bu deerleri korumak da yalnz m sim onlarn de
il, insan olan herkesin vazifesidir. G e re i syleyecek olursak bizim neslimiz kilitlenen ruhuyla bir
likte her eyini; ahlkn, imnn, rf ve detini de
kaybetti. Zaten bedbahtlm z da buradan geliyor.
Yaplan hareketler, mill benlii ykm aktan baka
hi bir ie yaram am tr diyenler pek de haksz de
ildirler.
Nedir u caddelerde srnen kadn klkl sz

SLM AHLK

de erkekler?.. Nedir o insanlktan ayrlm et kl

esi kz bozuntular?..
Btn bunlar hangi neslin ahfad? D oksan ya
ndaki dedeyi otuz yandaki toruna, dokuz yan
daki torunu da doksan yandaki nineye iren na
zarlarla baktran ve baktrtan bir sistemin yetitir
dii neslin t kendisi.
Baka deil.
Meselenin
veham&ti ite buradan geliyor.
Ahlk knty
hazrlayan
millerin banda
rk bir sistemin
hegom onyasm n bulunmas ve bizzat sem patizan
lar tarafndan ahlkszln . revalandrlmas ge
liyor.
Bir gn gelir de ahlki buhranmzn m sebbiberini yarglayan bir mahkeme kurulacak olur
#

sa ilk nce o sistemin sorumlularn daraacna e

kecektir.
m am- Gazali bu eserinde byk bir pedagog
olarak karmza dikiliyor. Hicretin 450 ylndan o
byk dehasyla 900 yllk istikbal perdesini ara
dan kaldrp projktrlerini bizim cemiyetimizin s
tne yneltiyor.
Yarnn, Trkiyesini kuracak nesil bu projektr
lerin altnda her ynden m cehhez olarak ye
titirilecek olan nesildir.
te biz bu nesli bekli
yoruz.
Ve bu neslin ilk mayas tutmak zeredir.
Gem iin btn deerlerini uurlu olarak incele
yip, kritiini yapp benliine yerletiren yirminci as
rn tim ve tekniini alp, arkla Garbn sentezini
yapabilen bir nesil...
Allah'm sen bize bu nesli ok grme!.. Ve u
700 milyonluk slm leminin tekrar batakla yu
varlanmasna msaade etme!..
k if Nuri K A R C I O L U

5.6.1969 sk da r

Y R Y E N K ER V A N
Gne tam dnm noktasna gelmiti, etraftaki
l kazan gibi fkr fkr kaynyordu. evreyi kzl bir
hle sarmt. Sanki sahra soluyan bir ejderha gi
biydi. Aasra esen rzgr sahrann ate paras
kumlarn yolcularn yzne doru savuruyor da sa
vuruyordu.
Kervan konak yerinden kalkal epey zam an ol
mutu. Bir menzillik yolu kat edebilmek iin daha
saat yrmeleri gerekiyordu. Bir zincirin halka
lar gibi ard arda dizilen u mbarek hayvanlar ne
den bu kadar kan-ter iinde kalmlard?
Sahra
ve kervan. te ebediyyet yolculuunun rnek iki
numunesi... Bir yanda yryen kervan, br yanda
zamannn arklar arasnda ufalp giden insanolu.
Kum deryas sahra ve sonsuzlua kadar giden ebe
di yolculuk. Ne ekil almaz itir bu yarabbi...
Kervanc ba C U R C A N 'd a n beri m ahm uzlayarak koturduu a:nn dizginini zor zaptederek yr
yo rdu ve pr.iiV.. ;n Hindin m in elmasl ipekli m a
mulatyla yki bir kervan geliyordu.

nde yryen m ihm andar anszn durdu ve ev%

reden gelen seslere kulan dikti. Her taraf ate ko
ru iinde kavruluyordu sanki. T a uzaklarda bir sera
bn hayal denizi ve iinde yzen adalar hafrfe be-J
liriyordu. Sa tarafta susuzluktan ban yana em i/
azn semaya kaldrp su su diye yalvaran hurma
aacnn, kavurucu sam yeli le h u eken derviler
gibi saa sola kmldad grlyordu. Soldaki kum
tepesinin stnde yum ru yumru deve dikenleri dizil
mi duruyordu. Ve tepenin ufukla kesitii noktada

10

SLM AHLKI

kl kuanm , ellerinde ok ve yay bulunan bir ha

ram i grubu dikilmi duruyordu. S a tarafta bulu
nanlarn ellerinde ucu sipsivri m zraklar ata hazr
vaziyette idi. Altlarndaki safkan Arap atlan kulakiann dikm i binicilerinden gelecek m ahm uz darbe
lerini bekliyorlard. Sakal byk birbirine karm hal
de balarn ipekli rtlerle sarm bulunan haram i
ler tepenin stnde kervana tam am en hkim vazi
yette penesi arasndaki av ile oynayan kediler gibi
alayvari edalarla oradakileri szyorlard. Ve bir av
daha dm t a vu la rn a ...
n d e yryen klavuz durm utu azndan tek
kelime km yordu sanki dili tutulmutu. Ve bir anda
her ey oluverdi. Develerin srtnda sem erden baka
bir ey kalmamt.
Son harami de atna atlaynca reis aHer ey ta
m am m ? dedi ve her eyden emin vaziyette yava
yava atjn srmeye balad. Fakat pelerinden bir
ocuk kouyordu. Henz ondrdne yeni basm gi
bi grnen ty bitmemi bu delikanl ne iin kou
y o r d u ? Altnlarn m kaybetm iti yoksa ipekli mal
larn istemek iin mi kouyordu? Vaz m gemiti
bu ocuk canndan? K oca kervandan hi kimse bu
korkun haramilerin peine dmek cesaretini gs
terememiti de kendisi mi kalmt? Soluk solua
koan delikanl nihayet haram ilerin yanm a geldi k
sk seslerle :
Verin verin diye baryordu. Altn ve pekli
m allar in zorla u ocuk canna kydracak diyen
ler de oldu. Hi bir haram inin inden bu delikanlya
acyan olmamt. Ba haram i sert ve iddetli bir
s e s le :
H ey ne yapyorsun dn ger! yoksa ldrrm
seni diye bard. D e lik a n l:

SLM AHLK!

11

Verin. Benim istediim size yaram az. Ne ya

pacaksnz onu? K a seneden beri C R C A N da on
lar yazm akla urayordum . Ne kadar em ek verdim
onlara ders notlarm benim. Verin sizin iinize yara
m az diye baryordu. Bunun zerine ln sert rz
grlar gibi feveran dolu, granit kayalar gibi sert
kafpii haram ba kalarn att, yzn ona doru
evirdi N e ym i o notlarn diye seslendi.
Delikanl haram inin
hemen yanna
gelmiti.
Adam atnn stnden gzlerini, soluyan delikanlya
evirmi fkeli, sert baklaryle, atk kalaryla ona
bokyordu. inden gtesi geldi. br yandan mil
yonlar kaybeden kimselerden ses bile kmamt.
A m a u ocuk be sayfalk notlan iin canndan
vazgeerek kendilerinin pelerinde koma cesaretini
gsteriyordu. inde ocukla ilgili bir yn alayl
duygular jbetmeye balad. lgnlk bu cocu u n yap
t diyo m u p Delikanl dikkatti ve itinal kelimelerle,
gayur y fr ifade tarzyle konum aya balad:
Senelerce nce bu kum deryasn aarak
T U S 'ta kalkp C R C A N 'a geldim dedi. Derm bir ne
fes ald. Sanki gemiin ac ve zcftTaplarla dolu sa
niyeleri bir bir sinema eriti gibi gznn nnden
geiip geiyordu. Devam ederek n l mam Ebu
Nasr et-smail'den ders aldm onun medresesinde
gz nru dkerek notlarm yazdm . ehadet par
man mzrak misali uzatarak ite orada o kzl de
venin om uzundaki heybenin iinde. Ne olur verin o
sizin iinize yaram az. Para da etmez, diyordu.
Heyula gibi dikilmi muhatabn seyreden ha
rami ba yum uarm gibi oldu. G zbsbekleri evri
lip duruyordu. Yksek seslerle birden kahkaha atm a
ya balad. A z kulaklarnn hizasna doru ayrl

12

SLM AHLKI

yor tekrar kapanyordu. Son kahkahasnda frlattk

tan sonra tekrar dik nazarlarla gzn delikanlya
evirdi. Bedevi arcpiarna mahsus eda ve tavrca
k o n u lm a ya b a la d ;
Sen ilim rendim, u kadar gz nuru dk
tm diyorsun halbuki biz senin o kadar emeini ve
bu kadar bilgini bir anda elinden aldk imdi ne gelir
elinden, bu kadar almann ne deeri var? dedi.
Huni biiminde alp yumulan aznn iinde sarm
trak dileri kelimelerin durumuna gre belirip kay
boluyordu. Sonra daha fazla bekietmiyerek; Hey
vein u ocu u n notlarn dedi ve atn m ahm uz
la/arak uzaklat. A z sonra haramilerin alla rtl
m beyaz balklar rzgrda sallanan mendil gibi
ufukta kaybolup gitti. Her ey bitmiti artk, bir harp
scnras harabe olan ehrin hazin manzarasn and
ryordu kervan. Yine l ate gibi kavruluyor yine
sem yeli ac ac esiyordu...
Bazen basit bir kimseden
duyduum uz laflar
derya ibi bilginlerin sznden daha ok tesir eder
bize. Delikanl Gazali de ayn durum ca idi. Bu bir
tesadf m idi nc idi u haremi etesi? Gerekten
doru sylyordu. Asla bu bir tesedf olamazd.
Evet tevafukun ta kendisi jdi. Kaderin cilvesi bu ba
zen en yce szler en iren azlardan da kmaz
myd? Bayezidi Bistami Allah Allah dye baran
sarhoun azn, B u temiz sz o pis aza yakm
yor diyerek su ile ykamam myd? Elbette o m
barek kelime pis aza yakmazd ama bazen de
bir irkeften gl bile yetitirmiyor m uydu Allah? O
m cerret olarak bir haramf deildi G c z liye ders
olsun diye Allah syletmiti. Syliyene deil syle
tene bakmak gerekirdi. Ve her hadiseden kendisine
den pay almas lzm di nsanolunun. B un da n

SLM AHLKI

13

sonra sadece yazarak deil kavryarak renecei

ne, m rekkep adam deil kafa adam olacana,
satrlara deil gnllere yerletirm eye alacana
sz vermiti G azali. Ve bu artk gelecein Hccet'i
slm iin bir prensip halini alacakt.

E V R E
Peygam berin vefatndan eyrek asr sonra bagsteren karklk nikotinle biran iin telafi edilen
hastalklar gibi kuvvetli bir devlet otoritesi kurula
rak ortadan kaldrlmt. sm lkesi gn getike
geniliyordu. G aziler snrlardan snrlara at kotu
rarak, kl sailyarak kouyor
lyi kelimetuilah
iin candan batan ve her eyden fedakrlk ede
rek savayorlard. A m a ne yazk k timai bnye
ye m ikroplar nfuz etmiti. nsan vcudunda hem
faydal, hem de zararl m ikroplar slenmilerdir. Ve
mthi bir sava vardr insan bnyesinde. Vcut za
yf dt an bu korkun sava zararl mikroplar
kazanrlar ki bu o bnyeyi lme kadar srkler.
te slm dnyas da byle olm utu. Yerleen
fitne m ikroplar belki stm uurunun fertlerin gn
lnde hkim olduu o gnlerde kendisini belirtme
yecekti am a, b ir darlk gnnde m utlaka yakamza
yapacakt. Nitekim de yle oldu. Em evi hakimiye
tiyle slmn hilafete dayal dem okratik rejimi, ha
nedann hkim olduu saltanat - krallk haline dn
d. Ve bununia birlikte balayan m ikroplar harciler
fitnesi ile daha da geliti.
M eydanda b ir Iran realitesi vard. M azisi iki bin
yk yaklaan bir krallk M slm an gazilerin ayakla
r altnda yklmt. ran intikam alm ak iin frsat

14

SLM AHLKI

gzetiyordu. simtn eitlik umdesi Aristokrat zm

renin forsunu yoketm iti. Bu nasl olurdu? B ir ran
Aristokrat halkta ayn seviyede olabilir m iydi?
Birinci hicri asrda ryen 'm ikroplan dezen
fekte elm ek in bir m e r bni A bdlaziz kar, iki
yl durm adan hergn yuvarlanp giden gne gibi
o da iul eder.
Abbasiler devrinde harici m ikrobuna Yunan m e
deniyetinin antik m ikroplar da eklenir. slm ya b a n
c kltrlere bizatihi kar durm az. Sadece onu kendi potasnda eritir. Kendisine has terim ler ve ekilier ile M slm an olan bu yabanc geline tsim kya
fetini giydirir. Byle olmas gereken felsefe cereya
n da, asi m ihrakn kaybederek bnyede saklan
m olan m ikroplarla birleti ve bnyeyi iten ke
m irm eye balad. Kelm ulemas alyuvarlar roln
oynayarak bu fagositozda m ikroplarla savam aya
baladlarsa da dm ana kar tam m cehhez deil
diler. Peygam berin D m a n a ayn silhla m ukabele
e tm e prensibini kullanam yorlard. Felsefeyi kkn
den ykacak esasl delilleri yice bilemiyorlard.
Ebu'f-Hasan e l-E 'a rnln at rda bir m d
det sonra onun tabileri tarafndan donuktatrlm t. E'ar'nin at sava pek az bir zam an sonra
taklidier yn haline gelmiti.
O rtada bir felsefi cereyan vard. Bu slm pren
sipleri iin tehlike arzetm eye balam t. Zam anla
frkalar daha da artt. Hicretin beinci asrnda slm
mefkresi darm adank bir vehe arzediyordu. M u
tezileler mutlak akl sevdasna kaplarak R a syo n a
listi n atlar. M eydana bir de Batniier fobisf
kmt. Hi bir hudud tanm yan batniier Islmn
btn esas m delerini ineyip getikleri gibi k e n d i-

SLM AHLK

15

lertne bir gizli tekilt ss veriyorlard. eriatn si

zin anladnzda baka b ir de batn yn vardr k
onu sadece im amlar bilir diyorlard. Abdeste! Batni
lerin dndaki btn m ezhepierden uzak bulunmak,
nam aza, imama dua etmek, oruca zahir ehlinden
ilmi ve batn mezhebini gizlemek, K beye; Pey
gam berin kendisi, Kbenin kapsna; mam Aii, keiime-i tevhide: Zam ann im amndan baka imam yok
tu r. (1) gibi kendilerine has m nlar vererek ef
kr umumiyeyi bozuyorlard. Bu arada tekiltn
fedaileri, gizli ajanlar h e r tarafa dehetle kark
korku salyordu. Sultan olsun vezir olsun, kum an
dan oisun hi bir kimse akam yata;na girince sa
bahleyin bir batini fedaisinin darbesiyle l olarak
bulunm ayacandan emin deildi. (2)
Bir ara ihvan safa adnda bir teekkl kurula
rak din le Yunan felsefesinin doktrinlerini birletir
mek iin faaliyete geildi. eitli risaleler yazlp et
rafa datld.
Kenramiler de daha a yn bir m ahiyet arzediyorlard.
te hicretin beinci asrnda slm dnyasnn
fikir corafyas bunca blkler gsteriyordu.^ Btn
bunlara ram en ehli snet akidesi tam bir set ha
linde her birisiyle ayr ayr m cadelesini yrtyor
du. Buna ram en kati sz hangi tarafn syliyecei kestirilemezdi. nk her ynyle kuvvetli ke
limesinin ifade ettii bir ahsiyete htiya vard. Gel
mesi beklenen ahsiyet
bir zlfikr keskinliiyle
meseleleri halledebilecek kimse olmalyd. A y n olan
unsurlar toplayp m terek bir ideal birliiyle hiza
n

Diyanetna ef-lsmaliye Sh. 22

(21

Telbit N Sh. 110

16

SLM AHLKI

ya getirmeliydi. Ham akla dayanan limlerde, hem de

nakla dayanan ilimlerde
otorite olm as gerekirdi.
Y o k sa bu sele kar kp d u r dem ek her babayi
idin k n deildi.
O gnn insanlar elbette bu ahsiyeti bekle
m ekte hakl diler nk Resul kibrlyann kendisi
bizzat h e r yz ylda bir m ceddit geleceini sy
lem em i m iydi? B u gelen mceddlt belki T U S tan
belki C R C A N 'd a n belki N A B U R d a n , belki de
B A D A T t a n kacakta
Rahm ete susayan tarlalar in elini ap Allah'a
ya lvaran kullarna Rabbim hzinesinden rahm et der
yasn coturm u yor m u idi? Elbette bu fikir aleminin
rahm eti m esabesinde olan mcedditlerl de gndere
ce k ti...
Ve beklenen yolcu geldi. Rahmet mi coturu
yordu ne?
G nl im an arzusuyla, tasavvuf akyla dolu
bir b a b a ... Ne zam an Allah dostlarnn hikyelerini
iitse yanaklarnda seller akan bir aile reisi yn ei
rerek veya satarak geinen bir aile, H icretin 450 yi*
lnda (1058 m ildi) T u s a bal Ta b e ra n nahiyesinin
bask dam l duvarlar arasnda ezel lem inden bir
yolcu daha bu fena lem ine g e ld i... N u r topu gibi
b ir yavru adn M uham m ed koydular. S o n ra H c c e tl Islm, Ebu Hamlcf, G a z li gibi popler ikablar
a la ca k olan yavru bu m 'm ln muhitte lk yapsnn
rg s n biim lendirm ekle megul. Salih baba ken
disi stemem i m iydi? V aa z m eclisinde oturup sz
eden fakih bir yavru A llah'tan? ite bu ya vru fakih
olm al idi. Vaaz ve nasihatfariyle evresini irad et
m eliydi.
V e m anrel A hm ed' sofi dostlarndan birisine

SLM AHLKI

17

emanet etmi ve din ilmi okum alar iin onlara yar

dmc olmasn tavsiye etmiti. Bu tavsiye gereince
adam onian bir m edreseye verdi.
Gazali ilk olarck fkh ilmini Ta b e ra n d a A hm ed
bni Muham m ed Errazikani'de okudu. S o n ra C R C A N a gitti orada imam Ebu Nasr ei-sm ailiden ders
ald. Dnteki haram iler kssas m alm .
Sonra o gnk slm dnyasnn kinci derece
de ilim ehri haline gelen Nisabur'a gelir ve m aei
Hararr.eyn
EbTI Maali cel~Cveyniden ders alr.
Nisabur o zam an Seluklularn bakenti. Gazli 400
kiilik talebelerin iinden en sivrilen zek hamulesi.
Bir mddet sonra mam'l Haram eyn'in hizm etine gi
rerek ona asistanlk vazifesini grr.
463 ylnda mom'l Harem eyn

tRefiki

alaya

yce dosta ulanca Gazli de N isabur'u brakarak

byk vezir N izam 'l-M lk'n bulunduu ordugha
horeket eder. Henz 28 yanda iken ad Seluklu
lkesinin her yerinde duyulur. n ta Abbasi hilafe
tinin merkezi B adada kadar ular.
O gn Nizam 'l M lk'n nezaret kona limler
le dolup taar. Sohbetler ycpilr m eclisler kurutur.
Kelm ve fkh lmine dair m nakaalar gece yaranna kadar srp gider. Gaziide katlr o meclis
lere. O da m nazarada sz alr. Ve evredeki btn
lim adamlarnn parm an aznda kor. Sevenler
de olur sevmeyenler de. Nizam 'l M lk Gazlf'yi Ni
zam iye Medresesinde Ebu shak ei irazPden boa
lan usul ve hilafiyat krssne m derris yapar. Yl
hicretin 434 Gazali henz otuz otuzdrf yala
rnda.

Nizomiyede derslerine devam eden Gczaiinln

F .: 2

Is l m

18

ahlki

hitabeti, konumas, imi herkesi byiiter. Kendisinin

ada ofan Abd'l G afir el-Farisi yle der H a
meti o dereceyi buldu ki, devletin ileri gelenleri ve
emirleri arasnda yle ham et yoktu. (1)
Bir yn talebe y a n n d a ders okuyordu. Kendi
si ntzamiyedeki durum unu yle anlatr. B a d a t'ta
bize yzden fazla talebe verilm iti. (2)
485 ylnda Abbasi halifesi M uktadi biltah (M u
tasn Billah) G azliyi Metikah'n kars T rk n ha
tuna takdim ederek lim ve marifetini takdir etti ni
syledi.
Szn k;sas Gazli o gn ulaabilecei
mertebelerin en ykseine ulat, hretin doruuna
vard, ilmin zirvesine eriti.

D N EM ETEK ADAM
nsan yolda yrrken her ey bitti tam am g a
yeme ulatm dedii zam an karsna ok kerre bir
dnem e kverir. Dnem ecin az ilerisindeki iki yol
dan mutlaka birisini semek m ecburiyetinde kala
caktr.
Gc!7lde de durum ayn ofdu. Herey bitmiti
artk onun iin. slm leminin en nl adam yd.
Her lim bilgisinin semeresini yaarken grm ez de
ldkten sonra yaayarck ebedileir.
G az ninki
byle deildi. Hem yaarken ilminin sem eresini g
ryor, hemde ldkten sonra yaayarak grecekti,
ite Gazti*nin byk a h siye ti hretin zirvesine
ulamt. Btn bilginler onun adndan bahsediyor
lard. Devlet adam lar nnden kalkyorlard.
Bir
Di

Tobakat e-afil clld. 1 Sh. 107

121 l-M unkzu Minedalel Sh. SS

ISLM AHLKI

19

bilgin iin bundan daha baka ne kalyordu, ftimse

var, talebe ise var, hret ise var,, im an se var,
tim yayma ak ise var. C undan sonra onun iin bir
ok bilginlerin yapt gibi en pahalsndan ipekli el
biseler giymek, eeri altndan atlara binm ek, bana
kocaman sarn oturtm ak ,etekleri yere kadar uza
nan bembeyaz cbbeler giym ek kalyordu. Daha ne
yapacakt yani?..
Hayr am a dnem eteki adam bunlarn hi biri
sini ya p m a d . Bu hretin bu itmin, bu m ertebenin,
bu h rm etin ifade ettii deerlerden hi birisi yoktu
onu g z n d e . Beyni zonktuyordu, zihni bir kazan gi
bi kaynyordu. Saylanlarn hic birisi onu aldatm
yordu. Bunlar geici eylerdi. Yok olm aya m ahkm
dular. O ise gem eyen, bitm eyen, ebedi hakikata
askt. te dnem eteki adam bunu dnyordu.
v in i k avu ra n bir duygu vard. Susam t, susam a
mt c m a neye? Ya bu g e ic i olan eyleri atacak
adm ebediyete maledecekti. Yahutta onlara sarla
cak ve onlarla birlikte yok olup gidecekti. G a z o li
nin ahsiyetindeki ikinci zellik burada gsteriyor
kendisini. Kahram anlkta buradan balam yor mu za

m eydanlarnda savaanlardan kah

r a m a n k m a z ya. Asl kahram anlar kat m eydan

te n ? Hep

ha rp

nn, gnl savann g a zile rid ir.,

Gazali ikinci yola gitti ve peini btrakm yan o

ge i eylerin hepsine bir tekm e atarak baaa
etti ykt. Herkesin gnl verdii deerleri bir anda
H z buz ederek sonsuzlua eriti. Ve ancak bu kah
ramanl sayesinde h cce t' l slm lkabnn ha
kiki sahibi oldu.

Topra eliyle avufadktan sonra tekrar hcvnrfr hlc bir deer vermeden savuran insann edas. vard. Gazli'de. O nasl topra hi kuku duyma

SLM

20

dan

savuruyordu

ahlki

se G a z lide topraa

bal n*

sanlarn ycelttii deerleri yle soukkanllkla

savuruyordu. Bundan daha byk bir zevk ve nee
v a r m lem de?..
Ta c n tahtn bir kenara itip, sevgilisinin eii
ne yz srm ek, Kabe yollarnn kum karm m ba
rek havasn teneffs etmek iin Horasan ellerini
brakan Em ir Edhem 'in N e d e n braktn o tac da bu
halleri tercih ettin? diyen vezirine cevab u olm u
tu: T a c m bamda iken sadece Horasan eyaletine
hkm ediyordum imdi ise yaln aycm , tasz bam
la kinata hkm ediyorum diyerek inesini nenire
att sonradan getirmesi iin nehirdeki bala em
redip geri aidt m ehur bir kssadr. G o zlininki de
ondan farkszd. Dnya deerlerini tekmelerken k
inatn ebedi deerlerini avuiuyordu.
Fikir buhran geiriyordu Gazali.
Her eyden
phe, her eyi tenkid ediyordu. Hi bir ey onu do
yurm uyordu. Susayan, bar yanan bir insan ne ka
dar su ise yine de kanm az. er ier de susuzluu
bir trl gitmez. Gazali de byle olmutu. Hi bir
ey onu kandramtyordu. Bilgisi derinletike susuz
luu daha da artyordu. im di biz onun bu haletini
kendi dilinden dinliyeiim:
G enliim in bidayetinden tibaren henz yirmi
yam a varm adan yani biu am a yakiaan bir
zam andan beri -k imdi elli yam gem i bulunu*
yo ru m - daim a bu derin den2 fn daigaianyla m cade
le etmekte korkm adan cesarette derinliklerine dal
m aktaym . H e r trl karanlk meselelerle ok m e
gul oluyorum . Her mkle gs gerer, h e r uuru
m u atlam aya alrm. H er frkann akidesini dikkat
le aratmmn. Hak He batl, snnete uygun olanla

SLM AHLKI

21

bid'at ayrm aya ve her taifenin m ezheplerinin trla*

rm keyfe alrm . Ben B tn m ezhebine m ensup
oian hi bir kimseyi onun i yzn iyiden iyiye an*
famak istemeden brakm adm . Zahirlersin de zahir
mnatarna gre hareket etmelerinin sebebini ara
trdm . Bir felsefecinin felsefesinin knh ve hakika
tim anlam ay diledim.
Keim cnn ilm -i kelm dan
gayesini ve m cadele sebeplerini anlam aya at
tm. Bir m utasavvfn tem izliinin srrn anlam ay
ok arzu ettim. B ir abidin ibadetinin kendisine ne
kazandrdn inceleaim., Ve hi bir A lla h 'sz brak
m a d m ki, Allah' inkra c ret etmesinin sebeplerini
aratrm oim yaym . Kk yatan beri hakikatle
rin derinliklerine vakf olm aya susam olm ak, A lla h '
n bana bahetm i olduu bir ltf lhidir. Bunda
benim arzu ve ihtiycnm n hi bir rol yoktur.
Bu
suretle taklitten kurtuldum . ocukluk devrim de an
nemden babamdan tevars ettiim kaidelerden sy
rldm. nk bir hristiyan ocuun anne ve baba
snn telkiniyle Hristiyan, Yahudi o cu u n anne ve
babasnn telkiniyle Yahudi ve M slm an o c u u n
da M slm an olarak yaadn grdm . Resluliah
(S .A .V .) bir hadis-i eriflerinde H e r doan ocuk
slm ftrat (istidad) zerine dnyaya gelir. Sonra
onu Yahudi oian anne babas Yahudi yapar. Hristiyanlatrr. M ecusi oian anne babas da ateperest
yapar. As yaradln hakikati le anng ve baba
y, stad taklid etmekle m eydana gelen arz! aki
delerin hakikatini aratrm ay arzu ettim . Evvelleri
telkinattan ibaret olan bu taklitleri birbirinden ayr
mak hususunda kalbim de bir arzu belirdi. Halbuki
bunlarda hakk batldan tefrik ve temyiz etmek hu
susunda bir ok htilaflar vardr. (Bunun iinden na
sl klr diye) kendi kendime dndm ve dedim

22

SLAM AHLKI

ki, benim yegne arzum lerin hakikatini bilmektir.

Binaenaleyh timin hakikatim aramak
behemehal
azmdr. u halde ilmin hakikati nedir? Bunu muteak.p karma i!m-i yakin meselesi kt. im-i yakn
eyle bir bilgidir ki, onunla bitmen eyler asi ek ve
pheye mahal brakmayacak eknde aka anla
lr. Byle olan ilim, vehim ve yanlmaktan tamamen
uzaktr .Kalben de bunun yanldna imkn ve ihti
mal verilemez. Bilkis bu ilnvi yakin hata ve zhul
den o derece emin ve salim olmaldr ki, bir nsan
kp da bu ilmin btl olduu iddiasnda bulunsa ve
bunu ispat iin de bir ta aitna, bastonu ejderha
ya evirse bu keyfiyet c bilgi sahibini asla ek ve
pheye sevketmez. nk ben (on) saysnn ()
ten daha ok olduunu bildiim halde, bana birisi,
H a y tr , on'dan daha byktr dese ve deHI ol
mak zere ben u grdm z denei ejderhaya
evireceim dese ve dediini yapsa bende bunu
gzm le grsem bu benim bilgimde hi bir ek, p
he meydana getirmez. Yalnz bu adam, bunu nasl
yapt diye hayrette kalrm. lm-i yakn derecesinde
bilmediim melmat /itimada yn bir bilgi deil
dir. Kendisine ek ve phe bulunan bir ilim, im-i
yekin olamaz.
Bu phe haietinden sonra Gazali kelm ilmine
dalar. evresindeki frkalar bakar esas karakterleri
bakmndan evresinde serpitirilmi olan bu toplu
luklar drf ksma ayrlr.
a) Kelmclar
b) Botmiler
c ) Felsefeciler
d ) Tasavvufcular.
Bu aratrmadan sonra kelm clann da kendisi
ni tatmin etmediini grr.

SLM AHLKI

23

Kpren su dalgalar mahrekini yrtacckmt gi

bi dehette ban tatan taa vurarak akar. Haddi
zatnda suyun bu deheti sonsuzluk arzusundan ileri
gelir.
kH K payine erem der mrlerdir muttasl.
Ban tatan taa vurup gezer avare su.
diyen Fuzuli bu zlemi dile getirir. Gazli'nin bunra*
m da sonsuzluk akndan gelmektedir. M sbet bil
gilerin hepsini kartrr. Beynini patlatncaya kadar
rpnr. Fakat sonsuzluk zlemini bir trl aindiremez.
Sonra felsefeye dalar. Belki derdinin devesi
ondadr. Am a yine heyhat grd suyun seraptan
ibaret olduunun farkna varr. Kelm ilm ni b.tirdikten sonra felsefe ilmine baladm. Gerekten an
ladm ki bir ilme hakk ile vakf olmayan bir kimse,
o ilimdeki bozukluu anlayamaz. O derece vakf el
mal ki o lmin en aliminin ilmine eit olup mtaiea
ve tahkikat neticesinde onun derecesini gemeli,
onun mutteli olmad derinliklere dalabilmeli. te
o zaman o ilmin bozuk olduu iddiasnn bir hak ol
duu meydana kar. Ben slm limlerinden hcce
tini ve dikkatini bu noktaya teksif etmi bir kimse
grmedim. Ancak mtekelliminin kitaplarndan fel
sefecilerin szlerini red hususunda yazlm birbiri
ne zddiyet ve fesad aikr kark bir ka keFme
m stesna... Onlar da, ilimlerin inceliklerine vakf
olduunu iddia edenler syle dursun, avam dan bir
gafilin bile kendilerine aldanmas dnlmiyen sz
lerdir.
Binaenaleyh andm ki bir m ezhebin hangi aki
deler zerine kurulduunu anlam akszm knh ve ha
kikati na varm akszn o m ezhebi reddetm ek karanla

24

SLM AHLKI

ta atmak gibidir. Bu ilmi bir staddar istifada sra

tiyle deil de, srf kitaplardan m teia ile elde et
m ek iin hem en paalar svadm. Buna er'i ilim
lerin tedris ve tasnif inden bo kaldm zam anlat da
altm. Halbuki o sralarda B adat'ta y z tale
beye ders verm ekte dim /C . Hak beni bu bo vakit
lerimdeki mtlatanmla iki seneden az bir mddet
iinde felsefe iminn son derecesine erdirdi. Bu ilmi
anladktan sonra bir seneye yakn bunun zerinde
dnm eye devam ettim. Tekrarladm , derinliklerini
aratrdm. Nihayet aldatmalara, desiselere, hakikat
ve hayaide ve phe brdkmyacak ekilde vkf ol
dum. imdi felsefecilerin ve buna dair ilimlerin hik
yesini benden dikkatle dinle: Ben, onlarn ilimlerinin
bir ka ksma ayrldm grdm . Bu snflarn oklu
una ram en, eskilerle ncekiler, sonrakilerle evvel
kiler, arasnda hak ve hakikate yaknlk ve uzaklk
itibariyle byk farklar varsa da hepsine kfr ve
llhad dam gas vurm ak lzm gelir.
Bu geni tedkikten sonra aradn buiamtyan
adam tekrar bann aresine der. Elini brne
kor, akn akn ne yapacan bitmez. Am a bir
trl de huzura eremez. Dnr ve kararn verir.
Artk tek are kalmtr. O raya kom ak, M adem ki
arad yerlerden eli bo dnmtr. T e k snak ora
sdr yleyse O halde yolcu oraya koacaktr. Hu>
zuru kurtuluu, orada cryacaktr. Ve ite dnem e
teki adam da tasavvuf denizinin derinliine doru
dalm aktadr gayri...
KEDEK AD AM

Ke; bizim medeniyetimizin bir yann temsil

der. nk medeniyetimizi kuranlar bir bakma k-

SLM AHLKI

25

eden gelmektedirler. Hele kemal noktas saylan

Vahdet kesine girm em i bir tasavvuf byne
rastlamanz hem en hem en im knsz gibidir. Kimi er
kii keye ekilir ve bir daha dnm ez kesret le
m ine kimisi de keden tekrar siteye dner. Bizim
yolcumuz ikinci basam akta yer alm aktadr. T a s a v
vuf haddizatnda engin bir ruh meyvesidir. lk tasav
vufun hudud boylarndaki kalelerde (rabat) bagstermesi de bunun almeti deil m i? Seluklu ve
OsmanlI devrelerinin balangcnda henz bu rabat
ruhu snmemitir. Ahiler, Horasan, erleri bunun r
nekleri. Ne zam an tasavvuf rahattan ekilip ke
ye oturtulmusa bizim m edeniyetim izin temelini te
kil eden uzuvlardan birisinde de siyatik emareleri
bagsterdl. Yolcum uzun son durak olarak tasavvuf
semesi belki de genitik bir mirasn eseridir.
Gnl ilhi ak ateiyle yanan baba Gaz is
temiyor m uydu yavrularnn zikir kervanna katlma
sn?..
Ad geen ilimleri tetkik ettikten sonra tasav
vuf yolunu tuttum . Anladm ki bu yol, iiim ve amel
ile tamamlanyor. M utasavvuflarn lmi; nefsin geit
yellerini kesmek onu kt ahlktan fena srfatlardan
uzak tutmaktr. T k kaibi Allah'n gayrisinden bo
altm, zikrullah ile sslenm i olsun. Tasa vvufu n bu
lim ciheti bana amelden daha kolay geldi. Bu se
beple evvel m utasavvuftordan Ebu T a ib el-M ekki'Rin K u t' l-K u l b adndaki eserini, H crls- M uha
sibinin kitaplarn, C neyd, ibli Ebu Ye zld -i Bista*
m ve dier sofiyenln byklerinin szlerini htiva
eden kitaplar mutelea etmek suretiyle bu ilmi tah
sile baladm. Bu suretle lim maksatlarn zne mut

tali oldum. Tasavvuf yolunun renmek ve tiraki

26

SLAM AHLKI

elde edilmesi m m kn olan cihetlerini tchsil ettim.

Anladm k soiyenin byklerinin ulamak istedik
ler; n*.'tebe greumek;e deil, tatmakla, haile (yaantuk) ve sfatlar deitirmekle elde edilir. S*hhatm ve tokiuun tariflerini, sebep ve artlarn bilmek
le salam olmak, tok olmak arasnda ne kadar b
yk furk vardr? (1)
/v/ s Baz larkatlerde seyahat ilesi vardr. Bir elinde
oscs, banda ahur al veya abani sar H! deyp dergh be aergah
gezen erenlere pek ok
rustlonrd esk&en bizim ikemizde. Gazii'yi de oy*
n* hissin heyecan brd. Bir trl oiduu yerde otu an*.yordu. Bir sknt, bir ukde vard iinde. u gr
d ehreler,
u ainas olduu yerler* hi birisi
onun bu skntsn gideremiyorau.
Bu ruh haleti
haddizatnda onun bnyesinde mevcut idi. Kayna
yan bir daha, fkran bir volkand bu. u kainatn
geici arzular hi onu tatmin edebilir miydi? Sonra
Resulullch'n sefer konusundaki hikmetlerini hatrla
d ve dervi Gazali h u ! deyip yollara dt. Dervi'in gnl lemi gibi yanan kumlardan geti. T e
peleri at. Soluyan hurma aalarnn glgesinde
dinlendi.
Ve Eadat bizim Badat, Medeniyetler m ahze
ni, ehitler yata, kervanlar kona, bilginler ota,
erener ba Badat, imdi gerilerde ok gerilerde
kald. Biz onu da kendisine syletelim.
Anlamtm ki ahirette saadet (bahtiyarlk) tak
va (gnahlardan uzaklamak) ile, nefsi hava ve he
vesten m enetmekle olur. Btn bunlarn ba da
g u ru r yurdundan (dnyadan) uzaklamak,
ahirete
*

0)

el-Mnkzu Min'ed-Dolaf. Sh. 56

SLAM AHLKI

27

balanmak, btn varlmla Allah'a ynelip, kalbin

dnya iie olan ilgisini kesmektir. Bunun da ancak
mokamdan, maldan, nsan yksek derecelerden alkoyocaK
meguleeraen, alakalardan
kamaklammkn olaca aikrdr.
Sonra kendi halterimi
dndm. Bir de baktm ki, dnya alkalarnn iine
acmm. Bu alkalar beni her tcrafiGn sarm. Y a p
tm ileri gzm n nne getirdim. Onlarn en g
zeli tedris ve telim idi. Burada da ehemmiyetsiz, ahiret yoluna foidesi olmayan bir takm ilimlerle megul
olduumu anladm. Sonra tedris hakkndaki niyetimi
yokladm. Onunla Allah rzas iin olmadn; mevki
sahibi olmak, an ve eref peinde olduuna kanaat
getirdim. Uurum un kenennda bulunduum u, eer
kaybettiim hallerimi dzeltmekle megul olam az
sam atee yuvarlanacam anladm. Binaenaleyh,
bir mddet dndm kadm. Henz bir neticeye
varm deildim, dnyordum. Bir gn Badat'
tan jkmca ve bu hailerden ayrlmaya karar verir,
ertesi gn verdiim bu karar bozardm. Ta m a m e n
kararszlk iinde idim. Sabaheyn ahirete kar is
tek ve arzum kuvvet bulsa, akam zeri dnya crzular kalabalk bir ordu halinde ona saldrarak bu
arzuyu datrd. Bu suretle dnya arzularnn zin
cirleri beni makama doru ekiyordu. man mnadlsi
i?e bana yle sesleniyordu:
Ge hazrlan pe! Geriden m rnn pek
az kalmtr. nnde uzun bir ahiret yolculuu var.
Bugne kadar elde ettiin btn lim ve amel hep
riya ve gsteritir. Smd ahiret iin hazrlk yapm az
san no zaman hazrlanacaksn? Dnya le alkan
imdi kesmezsen ne zaman keseceksin?
Bundan sonra iimde eski

Badat'tan

kap

SLM AHLK

28

uzaklam ak arzusu kuvvet bulurdu. Fakat bu sefer

de eytan gelerek yle derdi:
Sana gelen bu hl g e ic id ir Sakn ona alda
np taat etme nk o abuk g e e r ayet ona uyaruk bu byk mevkii hi kim senin
bozam tyaca
m untazam hayat ve dm anlarn tarafndan dahi

bozulm ak tehlikesinden uzak olan bu yaay terk

edersen, ihtimGki nefsin onu gnn birinde arzu
eder, bu hayat tekrar elde etmek kolay olm a z. (1)
Belki de grseler deli diyeceklerdi ona dnya
ehli. Dnyann toprann hayran topraktan adam lar
knayacaklard onu. an, hreti, mal mlk, dnya
ve dnya ile ilgili her eyi bir tekm e ile devirmiti.
Elbette gzsz kimseler onun halini grm eyecekler
di. lerinden ona ccyaniar bile olm utu belki. te
Badat, ite Dimek ,ite beyt'l m akdis hi birisi
bu onulm az yaraya tedavi unsuru olam yordu. Y a
ral yolcu hi birisinde aradn bulam am t her
halde.
B ylece dnya arzularyla ahlret dnceleri
arasnda kararszlk iinde bulunuyordum . Bu hal,
488 senesi Recep ayndan tibaren alt aya yakn
devam etti. Recep aynda i ihtiyari olm aktan kt.
Iztrar haline dnd. nk C e n b - Hak dilimi kilit
ledi. Ders okutm yacak bir ekilde dilim baland.
Gelip giden talebelerimi m em nun etmek iin bir gn
olsun ders verm eye kendimi zorluyordum . Fakat di
lim bir kelime dahi sylem ez olm utu. Buna gcm
yetm iyordu. Sonra dilimdeki bu tutukluk dolaysyla
kalbim e bir hzn kt. B unun tesiriyle de yedii
mi hazm edem ez oldum. Yem eden m eden kesildim.

(1)

el-Munktzu Mintd-Dalaf, Sh. 58 59

SLM AHLK

29

Ne bir yudum su iebiliyor ne de bir Sokmay midem

hazmediyordu. Bu yzden btn bedeni kuvvetlerim
zayf dt. Hatt hekimler ilala tedaviden mitle*
rin kestiler. Dediler ki: B u katbde meydana gelen
bir haldir. Buradan mizaca sirayet etmitir. Kalbe
arz olan bu elem ve hzn giderilmedike, bunun
illa tedavi edilmesine imkn yoktur. Sonra aczi*
mi hissederek ihtiyarm ecien gidince aresiz kal
m bir kimsenin snd gibi bende Allah'a sn*
dm. aresiz kullarnn ousn karlksz brakm*
yan Allah beni kurtard. Mevki, mal, aile, evlt, dost
gibi eylerden
yz evirmemi
bana kolaylatrd.
Mekke'ye gitmek ister grndm. Halbuki niyetim
am 'a gitmekti. Halifenin ve btn arkadalarmn
am 'a gidip orada ikmet etmek stediime muttali
malarndan kamyordum. Badat'a bir daha dn
memek zere oradan kmak iin ltif birtakm hile
lere bavurdum. Bu srada btn Irak imamlarnn
tenkidine hedef oldum. nk buniann iinde her
eyden yuz evirip aynimcnn din bir sebepten ileri
geldiini cnlyacak kimse yoktu. Onlar zannediyor
lard ki bulunduum srfct ve mevkiim dinde en yk
sek bir m evkidir niarn ilmen ulaabildikleri son
had iste bu idi. S o n r a insanlar benim bu davranm
eidi ekde tefsir ettiler.
Irak'tan uzak bulunan
kimseler bunun devlet adamlarnn arzusundan ile
ri geldiini zannettiler. Hkmet evrelerine yakn
olanlar ise devlet byklerinin Irak'tan ayrlmamam
iin ne kadar srar ettiklerini, benim de onlardan yz
evirdiim ve szlerine iltifat etmediimi gryorlar
d. B u semav [Allahtan gelmi) bir itir. Ehl-i s
lm ve ulema snfna gz dedi. Bunun baka bir
sebebi yoktur. diyorlard.
Hemen B adattan ayrldm. Kendimin ve ocuk*

30

SLAM AHLKI

larlmm nafakasna yetecek kadarn ayrdktan son

ra geri kalan malm dattm. Irak mal Mslumaniara vakit olduundan bu kadar mal ayrmak caizdir.
D nyada bir aiimin ouk ocuu iin ayrd bun
dan daha iyi mal grmedim. Sonra am 'a vardm.
ki seneye yakn bir zaman orada kaldm. Orada kalagtm mddete
sofiye kitaplarndan renaim
vehile kalbimi zkruilah iie tasfiye etmek, ahlkm
dzeltmek, nefsimi fena huyardan lemzemek iin
daima insanlardan ayr yaamay riyazat yapmay
ve ibadetle megul olmay tercih ettimjfBir mudaet
am 'daki Emevi Camiinde itikafa girmitim. Her gn
Cam iin minaresine kar, kapy zerime kilitlerdim.
Sonra Kuds'e gittim
Beyti m ukaddese girdim.
Her gn Sahra'ya g*rer, kapy zerime kilitlerdim.
d ).
Sonra oraya gider. Evet her yolcunun son dura
olan yere K u y yre Belki oras teskin edecek
tir, gnlden yaral yolcuyu. Ta, topra, esen rz
gr cmle dertlere derman olan Medine'tn nebiy:
ve k'belullah... Pervane neden mecnunvar bir ak
ile m um da yanar bilinmez kl. Onunda bir derdi var
dr mutlaka. Bizim Sadimiz ak pervoneden
ren! demiyor m u?
B e n d e m ecnundan efzun aklk istidad var.
k- sadk menem m ecnunun ancak ad vor.
diyen air gibi G azaide de pervaneden zge yank
lk istidad vard, lbette Kuyi Yri ziyaret edecekti.
H z . brahim ofeyhissefm ziyaret ettikten son
ra hac farizasn fa etmek, Mekke ve Medine'nin
bereketlerinden faydalanmak ve
Hz. Peygamberi

(11 cl-Munk7u Min'cd Dal'il. Sh. 59 61

31

SLM AHLKI

(S .A .V .) ziyaret etmek arzusunu duydum .

H icaz'a
gittim. Sonra gerek kendi arzu ve m uhabbetim , ge
rekse oluk ocuum un daveti beni tekrar vatana
ekti. Oraya dndm . Halbuki Badat'tan ayrlrken
tekrar dnmem ee kat'i ka ra r verm itim . Yine uzleti
(insanlardan ayr yaam ay) tercih ettim. nk yal
nz kalrhaya, Zikrullah te kalbimi tasfiye etm eye
ok haris (arzulu) dim. Fakat zam anm hadiseleri,
co.uk ocuk derdi, geim zorluu huzurum u kar
yor, yalnzlktan duyduum zevki bozuyordu. Ancak
baz vakitlerde eski halimi bulabiliyordum . Bununla
be ra ber ondan midimi kesm iyordum . Baz hadise
ler ben bu zevkten alkor diyse de tekrar ona d
nyordum. (1)
H c 'v e ' e dalan yolcu acaba lnceye kadar iine

gmlp meydan yerine keyi mi tercih edecekti?..

Her eyden asude, gnl lem*nde bezmi visale mi
edecekti? Yoksa tekrar agorasya dnp irad g
revine mi devam edecekti? Elbette bu sonsuz der
yann dalgalar arasnda bouan adam ikisinden
b ;risini seecekti. imdiye kadar bu yofa girip de
k nc b a s a m a tercih eden olmamt. Am a Gazal
h ce <-Mtekaddimin benzemiyordu. O kendisin
den sonra balyacak olan Muteahhirin* :q:rn
acyordu.
Bir mddet nce keye ekken adam
btrn cr mahedelerden senra tekrar cemiyete dn
meye knrar verdi. Birlikle oklua deil, o k lu k
ta birlie kavumay tercih etti.
te her eit haiktn bu sebepler dolaysyle
imanlarnn bu dereceye kadar zayf dtn g
rp bu pheyi gidermek in kendimi hazrlam bu( 1)

cl-Mtnkzij Mm*od-Dalol, Sh

62

32

SLM AHLKI

Junca o kadar ki onlarn yani mutasavvflarn, felse

fecilerin, talim cilern ve aim geinen kimselerin ilim
leriyle ok m egul olduum iin bunlar rsvay et
mek benim iin bir yudum su imekten daha kolay
hale gelm itir. Kalbim e dodu ki, imdi bunu yap
mak artk farz olm utur. Kendi kendime, hastalk
umumi hale gelm i, tabibier hastala yakalanm,
haik helak olm ak zere iken insanlardan ayr yaa
mann yalnz kalmann sana ne faydas olacak de
dim. Sonra im den bu belay ortadan kaldrmaya,
bu karanlk arpm aya ne zam an imkn bulabilir
sin? Zam an fetret zam andr. Devir tabi batl devirdir.
Halk saptklar batl yollardan doru yola davet et
meye kalkan btn zam ane adamlarr sana d
man kesilirler. O nlara nasl m ukavem et edebilirsin?
Onlarla nasl geinirsin? Bu ancak msait bir za
m anda, dindar, kudretli her hkmdarn yordmya
olabilir, dedim . Binaenaleyh deiil ile hakk izhar et
mekten aciz olduum u bahane ederek halktan ayr
yaam aya devam etm ei, kendimle Allah arasnda
ruhsal telkki ettim se de Cenab Allah zam ann
padiahlarnn himmetini hariten bir tesir gster
meksizin kendiliinden
harekete
getirmeyi takdir
buyurm uolacak ki,
padiah surette emretti.
Bu
emir o kadar kesin idi ki, muhalefet etmekte srar
etseydim, padiahn kalbini krm olacaktm. ime
dodu k benim ruhsat telkki ettiim eyin sebebi
zayflamtr. u halde insanlardan ayr yaam aya
devam etmek iin tembellik ,stirahat, nefsini aziz
klmak, onu halkn ezasndan korumak gibi eyleri
sebep gsterm em artk muvafk deildir. Sen kendi
ne hafktan gelecek glklere katlanmak ruhsatn
verm edin. Halbuki Cenab H ck: Elif Lc m -M im. n
sanlar (yalnz) nandk diyecekler de (ylece) bira-

SLM AHLKI

33

khverecekler, kendileri imtihana ekilm iyecekler mi

sandlar? Andoisun biz onlardan evvelkileri de im tihan etmiizdir.
Yine aziz ve elil olan Allah, m ahlkatm en azizi
olan Resulne buyuruyor kh M uhakkak senden ev
velki Peygam ber de tekzip olundular.
Fakat tek
zip olunm alarna, cezalara kar sabrettiler. Niha
yet yardm m z kendilerine yetiti. A llah'n kelime
lerini tebdil edecek yoktur. Sona Peygam berin ha
berleri muhakkak gelm itir.
Yine C enab- Allah: Rahm an ve rahfm olan Al*
ahn adyla Ysin. O hikmet dolu K ura n'a yemin
ederim ki, sen (habibim )
hi phesiz gnderilen
peygam berdensin. Dosdoru bir yol zerindesin. Bu
Kuran yegne galip, cidden esirgeyici Allah'n in d ir
dii bir kitaptr.
Bunun hikmeti de (yakn) atalar
azap ile korkutulmam, bu yzden kendileri gaflet
iinde kalm olan bir kavmi (onunla) korkutm andr.
Andoisun ki onlarn ounun zerine sz (azabm z)
hak olmutur. Artk bunlar iman etmezler. Hakikat
biz onlarn boyunlarna ene kemiklerinin birletii
yere dayanm birer demir halka taktk. Balan kal
kk duruyor, aa bakamyorlar. Biz, onlarn nle
rinden bir set, arkalarndan bir se t ektik. Byiece
onlar sarverdik. Artk grmezler. O nlan (azao ile)
ha korkutmusun, ha korkutmamsn, onlarca birdir.
nk onlar iman etmezler. Sen ancak o zikre (K ur
an'a ) uyan ve ok esirgeyici Allah'a gaibarie byk
sayg gstereni korkutabilirsin,
ite onu hem bir
mafiretle, hem ok bir erefli mkfaatfa m jdele
buyuruyor.
Bu hususta kalb ve mahode erbabndan bir
cemaatle stiarede bulundum . Hepsi de uzlet) b-

F .: 3

34

SLM AHLKI

rokm os, ekildiim keyi terketmemi ittifakla sy

lediler. Buna Alah yolunda buunan byk zatlarn
grdkleri tevatr derecesinde ok ryalar inzimam
etti. Bu ryalar, bu hareketin Cenab Hakkn u yuz
sene banda takdir ettii hayr ve rdn balangc
olacana ehadet ediyordu. Filhakika Allah her yz
senenin banda bu dini ihya edeceini vaad buyur
m utur. te bu ehodetler sebebiyle iyi zannm ga
lip geldi. midim kuvvet buldu. C en a b - Hak bu m
him vazifeyi yerine getirmek in N iabur'a hareket
etmemi 499 senesinin Zilkade aynda m ezser kld.
Badat'tan km 4888 senesinin Zilkade aynda
vaki olm utu. Buna gre insanlardan ayr yaadm
m ddet 11 seneyi bulm utur.
Bu, A lla h n takdir ettii bir harekettir. Bu ha
reket C en a b- Hakk'n ok acaip takdirlerinden bi
ridir ki, Badat'tan km , ve uzfet hallerinden ay
rlm bu uzlet zam annda nasl im kn hatr hayale
gelm eyen eylerdense, bu takdir de ylece hayalim
den gem eyen eylerdendi. Kalplerde, hallerde ceiikiik yapan Allah'tr. B ir hadiste: M 'm in in kalbi
Allah'n esab'inden iki usbu arasndadr.) bytl
m tr. Bitiyorum ki ben grnte lim nerine dn
m olsam da, hakiki m anda dnm deilim . n
k dnm ek, eski hale gefmek dem ektir. Ben o za
m anlar nsana rtbe ve mevki kazandran iimi yay
yordum . Szm le, amelimle ona davet ediyordum.
M aksadm niyetim hep m evki ve eref kazanmakt.
im di se, mevki, rtbeyi terkettiren ve bunlardon
uzaklam ay reten fme davet ediyordum . Altah
biliyor ki, imdiki niyetim, m aksadm a rzum budur.
Ben kendim ve baskosm slh etmek istiyorum. Ama
m aksadm a eriimliyim yoksa m uradm a ermekten
m ahrum mu kalrm? O nu bilsem. Lkin m asiyet h a -

SLM AHLKI

35

linden dn, taata yneli ancak Allah A zim an'dan olduuna yakn ve
mahade derecesine
varan bir iman ile inanyorum . Ben hareket etm edim ,
fakat Atlah beni harekete getirdi. Ben bir amel ile
medim, o bana yaptrd. O halde evvel beni slah
etmesini, sonra fcenim vastalarm la bakasn; beni
yola sevketmesini, sonra benimle 'bakasn doru
yoa ulatrmasn ondan niyaz ediyorum. Bana hakk
hok gsterip ona uym ay, batl Batl gsterip, ondan
kanmak aresini ihsan etmesini diliyorum . (1)
Ve 11 yllk bir uzletten sonra Gazli tekrar N icbura dolaysyla cem iyete dner. Am a bu dn
bakadr. Karmzdaki kft sadece ilim hastas, bil
gi hzinesi bir alim deil, eine az rastlanan hem
ledv ilme, hem kesbi bilgilere vakf Hccetl s -,
lm, vasfna tam am en sahip, dahi bir mtefekkirdir.

H C C E T L S L M M A M I G A Z L

Gl solup, dalnca gfen

Gelmez artk ses blblden
Gl sop, bozulunca glistan
Gl kokusun kimden alam ?
Gl suyundan.
M EVLNA
Yol bu. Elbette kervan bir yerde duracaktr. El
bette giden yolcu son menziline varacaktr. Ve bir
gn akar su denizi bulacaktr. Son nedir diye varsn
tartadursun felsefeciler.
Biz kulamz H erkes

36

SLM AHLKI

lm tadacaktr ferm anna verelim .

Endls m ersiyesinde ne gzel syler?

E b u 'l-B a k a ;

Ta m a m olan her eyde vardr mutlak bir noksan

Hayatn gzelliine m arurtanm am aldr nsan.
nsan tepeye kncaya kadar binbir tecrbe,
binbir duygu tar. zntler kederler ykar u bn
yeyi. Am a tepeye ulanca herey biter m i? Heyhat...
ve tepeye varan insan niin, yuvarlann kayglar
kaplar. Halbuki oraya va n n ca herey bitm i olacak
t. Nerede? Hayat bir serap gibi aldatyor insan. Bil
m iyoruz ki bu kn bir inii olacak ve yuvarlanp
gideceiz o sonsuza bizde.
Bir kitlenin, bir toplum un bir fert zerinde ver
dii hkm umum iyetle ayn ayrdr. Bir kiiyi seven
ler olaca gibi yerenler de bulunacaktr.
Tarihte
herkesin bir kii hakknda ayn hkm e vard grl
memitir dersek pek de yanlm olm ayz. A m a G a za li'ninki baka. venlerde, yerenler de ona H c c e tl slm lkabn ok grm em iler. D in in delili
hcceti mansna gelen bu lkaba herkes onu l
yk grm . Byle bir hkm e nerden varlyor diyen
ler kabilir.
G azll kadar slm dnyasnda eser
yazan, ders okutan, ilim sahibi yok m u? phesiz ki
pek ok. Hatta Gazalimden daha ok eser yazp tale*
be yetitirenlerde var. Var am a hi birisine H c c e tl slm lkab verilmi deil. Yahutta byle bir
lkab asrlardr m uhafaza etmi deil. yleyse G a z linln onlardan ayrlan bir hususiyeti olm as gere
kir.
te Hccet! slm 'n gerek ahsiyeti ancak
bu m uam m ann zlm esiyle ortaya kar. Bir kii
nin yaad devrin btn ilimlerine vukuflyet Kes-

SLM AHLKI

37

betmesi onu kitlenin gnlne yerletirmez. H a tta bir

eyin m cerret m anta uygun olmas da onu genel
letiremez. Kitlenin kendisi bireye sahip km al ve
b u benimdir, benim m alim dir demeli. te sonsu z
lua eri budur. Memleketimizde krk yllk devrim
hareketlerinin kitlenin benliine yerlem em esinin, alt
yapya ulamamasnla sebebini de burada aram ak
gerekir.
Gazli bir kerre devrin btn ilimlerine vakftr.
Fizikten .felsefeden tutun da edebiyata psikolojiye
kadar btn limleri bilmektedir. Kalbin hastalklar
n anlatrken karnzda kalp cerrahn bilen bir dok
torla karlarsnz. To p la r damarlarn alm asn
dan, kan dolamna kadar btn biyolojik halleri an
latan d o k to r'b ir satr aada bir gnl eridir. Kalb
adamdr. Dolaan kanla beraber, gecen duygular
dan haber verir. Aktan anlatr, m uhabbetten dem
vurur bize. Zikri lhi iie meczup olan gnlleri serer
gzlerim izin nne. Sanki bir tablodur karnzdaki
ve usta ressam eserinde sanatnn btn m ahareti
ni gstererek bir renkler armonisi kurm utur. F r a
lardan dklen cazip renklerden mteekkil bir pey
zajla kar karya bulunursunuz.

Btn bunlar phesiz ki ilim hamall ile ol

m az. Birde hai ehli olmak gerekir. Eskiler buna z icenaheyn derlerdi. Yani iki kanatl oima. T e k ka
natt kuun uuu ne kadar ahenksiz olursa tek dal
da yetimi bilginde o derece semeresiz olur. B izce
asrlardr hccetl Islm lkabn alan za t bu czlcenaheyn tabirinin fade ettii btn m nay ben
liinde toplamtr.

Medresede oturmu kafa patlatmtr. Krsye

kp hakkn emirlerini haykrmtr. Labarotuvara

38

SLM AHLKI

verip deneylerle uram tr. G zn sem aya dikip

sonsuzluklar iinde kuranan yldzlarn seyrine dal*
mt Allah'n hikmetlerini bizzat grm tr.
Kzgn kum tanelerinin deryasna dalm cihan
gezm itir. niversite krssnde dersler okutmutur.
Evet bunca evsafa sahip kii en son olarak g
nllerin iine dalp
hikmet kaynan coturacak
anahtar da aram bulm utur. Kesbi ilminin yannda
Ledn ilmini de kazanmtr. Gazali, te bu yzden
H cce t l slm lkabn hak etmitir Gazli.
Hicretin 499, senesi Gazli Niaburdaki Nizam i
ye medreselerinin bana tekrar geer. Bata M elikah'm olu Sultan Sencer vezirlikte de Nizaml
m lkn olu Fahrlm lk bulunm aktadr. 500 ylnda
Fahrlm lk bir batini fedaisi tarafndan ldrlrce
G az ok zlr. Niabur'u brakarak tekrar ana
ocana, Tu s 'a dner.
Kendisi iin bir zaviye bir
m edrese yaptrr. Ve derslerine orada devam eder.
Nizam lm lk'n olu Ahm ed vezir olunca G a z li'yi tekrar Badat'a arr. N izam iyeye dvet eder.
Hususi bir mektup yazar. Nizam iye medreselerinin
slm dnyasndaki nemini belirtir. O ra ya lyk tek
kimse olarak kendisini bulduunu syler. Fakat ce
m iyete dnen adam Badat'a dnm ez. lme dner.
Eser yazm aya dner. Son nefesine kadar da yaz
m aktan geri durm az.
*
+

Seher yelinin gnllere neve, ruhlara soodet

bahettii bir and. Ak sakall nuranl ehreli zat
ndeki doksan dokuzluk tebihini seccodesinin bir

Is l m a h l k i

39

kenarna koydu. Henz ehirde bir canllk emaresi

yoktu. Etrafta ksk bir alevle yanan kandiller yava
yava grnm eye balamt. Uyuyam yordu adam.
Gnlnde bir huzur ve sknet hissediyordu.
Bir
ebi a ru su n tatl hzn vard ierisinde. Duym ak
istiyordu. Dostu grmek, dosta varm ak fdosta er
mek istiyordu. Kalemini eline ald nnde duran
mrekkep hokkasna batrd. Mustafa adl eserinin
son yapran da tamamlad.
Son ksmna Rahm etli ve kudretli Rabbnin ke
remiyle ibu kitap hicretin 505. ylnda tam am land.
Maiikeimikn kuiu Ebu Hamid M uham m ed bin M u hammed Gazl, e t-T si ibaresini yazd.
Gzlerinden vuslat yalar akyordu. Te k ra r ib
rii ald. kinci defa abdest tazeledi ve divana durdu.
Zam an sanki esen rzgrd. Alaca karanlk basm
t her taraf. N am azn bitirdikten sonra kardei
Ahm ed'i ard. B eyaz bez aln dedi. Gelen bezi
ald. pt ve alnna koydu. Bam la gzm st
ne dedi. Yavaa yatana uzand. Ve bir azdan
dediler k krklar; G aziide erdi canana.
Zamann rekKasesi 505 Hicret yln vuruyordu.
Ve bir devre adn veren dah binlerce T u lu n u n el
leri stnde topraa veriliyor. Her eyi iinde sak
layan kara toprak onu da yiyor. Onu da dileri ara
snda ufaltyor. unu zlerek belirtelim k imam
G a za li konusunda slam leminde, bilhassa b iz im ,
memleketimizde gerektii gibi derin almalar ya
plmamtr. Allah nasip ederse mam Gazl hak
knda ileride bal bana bir eser neretmeyi d
nyoruz. Rabblmizden temennimiz bizi hak yolunda
hidayete erdirmesi ve neslimizin mam Gzclerini
yetitirmesidir. Bu gn slm dnyas imam Gazal

40

SLM AHLK

lmine, im am G azli dealine, mam G azli im anna,

imam G az li ahsiyetine sahip kurtarclar, itim m r
itleri bekliyor.
Akif N UR

 N S Z

H o m d, btn ileri tedbiri ile tasarruf etme kud

retine sahip olan, kalbin tertibini tadil edip en g
zel ekilde tasvir eden, nsan suretini ahseni tak
vim zerine yaratp, takdir He tezyin eden, ziyade
ve noksanlklardan muhafaza edip iyi ahlk elde
etmeyi kulun alma ve
abalam asna brakan,
gnderdii kitab ile iyi ahlka tevik edip,
kt
huylardan korkutan ,tevfik ve tesiri ile kullarndan
havas derecesine ulaanlar seen Allah'a m ah
sustur. O, her zorluu kolaylatrr, her engeli a
trr.
Selt ve Selm; Allah'n kulu habibi,
Nebisi,
belri ve nezlrl oian,
aln izgilerinde nbvvet
m hr parlayan, onun tebir ve emirlerinden hak
kn hakikati beliren insantann seilmii M uham m ed
Mustafa (Saallah Aleyhi Veseileme) ve onunla
birlikte slm'n ehresini kfrn karanlndan ve
bataklndan kurtaran, btl yok edip ktlklere
dalmayan ve bu yolda her trl fedakrla katla
nan Aline ve Ashabna olsun.

Bundan sonra biliniz ki yi huy Peygamberle

rin efendisi ve Resuller Resulnn en yce vasf,
adk kiHerin amellerinin en faziletlisi, dinin esa

42

SLM AHLKI

s mttokiyiern semeresi, ibadet edenlerin gayesi

ve esas hkm ndedir. Kt h y y ise ldrc ze
hir, yok edici tehke, insan rezii edici hayaszlk,
iem enn
Rabbn.n huzurundan uzaklatrc fena
bir hastalktr. Kt huy,
sahibini eytan yoluna
srkler. eytann yolu ise alevli ateleri bulunan
cehennem e ami bir kapdr. O ateler ka p e re
kaciar ileyecektir. Gzei huy cennet nim etine Rahm ann civarna alan bir kap hkm ndedir. Kt
huy gnl hastalklarnn esas, nefis illetlerinin bactr, bedi hayat yok edici bir hastalktr.
Geici
oan bedeni ldrecek hastalklar ne kadar iddetli
olursa doktorlarn inayeti ve illarn keskinlii sa
yesinde kurtulmak m m kn olur. nsanolu fni bir
hastala tutulunca hemen doktor arar da,
ebedi
hayatn helkine vesile olan
gnl hastalklarnn
doktorunu aram ak zahmetine katlanm az. Nasl be
den hastalklar tedavi eden doktorlarn bulunm as
zarur ise, gnl hastalklarn tedavi eden tabibierin bulunmas da gerekir. Zira hi bir kaib hastalk
tan emin deildir. hmal edilirse m ikroplar kmele
ip, illetler birieir ve byk bir hastalk halinde m ey
d a n a kar. O zam an kul illetlerini ve hastalna ve
rilen m ikroplan iyice aratrp sonra tedavi ve slh
iin gereken illar kullanmak
zaruretinde kalr.
Kaib hastalklarnn tedavisi Allah'n K ur'om nda bu
yurduu gibi u hkm e baldr: K endisini temizle
yenler kurtuldular. hmali ise, yet-S kerim enin devamndadtr. D esise edenler kaybettiler.

Biz bu kitapta kaib hastalklarndan bir ksmi

ni inceleyeceiz, umumiyette tedavi arelerini, her
hastaln hususi llarn tafsiltsa olarak zikre
deceiz. Tevfik Allah'tandr.

Y H U Y L A R IN F A Z L E T

Allah Tel sevgili peygamberine verek ni

metini izhar eaerek yle buyuruyor:
M uhakkak ki sen yce bir ahlka sahipsin.
Hz. Aie ( R A ) buyurdu:
Resluliahn ahlk
Kur'amn kendisydi.
Adamn birisi Resluilaha, iyi ahlk nedir? di
ye sordu. Reslullah ( S A ) u yeti okudu. H a kk
ai, mo'rutu emret, cahillerden sa kn. Sonra aleyhssalaru vesselam buyurdu; seninle sily rahmi ke
sene gitmen, seni m ahru m edene verm en,
sana
zulmedeni atfetmendir.
Reslullah buyurdu: Ben sadece yce ahlk ta
mamlamak icn gnderildim.
Reslullah buyurdu: Kyamet gnnde mizana
konulan en ar ey Allah takvas iyi ahlktr.
A d a m n birisi Resluliahn n tarafna geldi ve
E y Allah'n Resul, din nedir?
dedi, Reslullah
yi ahlktr, A d e m sa tarafna geldi Y a Res
lullah din n e d ir? dedi. Reslullah yi ahlktr bu
yurdu. Son ra br tarafndan geldi ve D in nedir
Ya R eslullah? dedi, Efendimiz ona yneldi ve y
le buyurdu: Anlam yor musun, o fkelenm em ektir.
Ktlk nedir, Ya Reslallah? dendiinde Resluliah: Kt huydur dedi. Akmn birisi Resulullah'a Bana tavsiyede bulun dedi, o Nasl olursan
ol, Allah'tan kork. dedi. Adam D o h a baka? de
yince Reslullah: nsanlar arasnda iyi huyunla ta
nn dedi.
Reslullah'a, hangi amel doha faziletlidir? de
nildiinde, Gzel huy dedi.

SLM AHLKI

44

41

Fudayl diyor ki; Reslullah'o, falan kadiri gece

leri ibadet ediyor, gndzleri oru tutuyor. A m a a h
lk ktdr. Dili ile komularna eziyet ediyor. D e
nildiinde O n d a n hayr geimez. o cehennemliktir
dedi.
Ebu Derda diyor ki: RsiuJlah'-n yle dediini
iittim: K yam et gnnde mizana ilk konan ey iyi
huy ve cmertliktir.
. -. *

Resiullah buyurdu:
A lla h im an ya ra ttn d a , beni im a n ile takviye
et A lla h 'm , dedi. A lla h d a o n u iyi h u y ve cmertlikle
takviye etti. Allah kfr ya ra tt n d a o da, beni tak
viye et d e y in c e , A lla h onu cimrilik v e k t huyla tak
viye etti.
R es iu llah b u y u rd u :
A lla h dilediini kendi nefsi j i o seti.
ninize c m erttik ve iyi h u y u n u z d a n

S zin d i-,

bakas y a r a

m a z d ik k a t edin ve dininizi bu ikisiyle ssleyin.

R esiullah b u y u r d u : A h l k n gzeli, A i l a h - A z i m u a n n yaratt hilkat zere olandr.
Ya
en

R e s iu llah,

m 'm in le r in i m a n b a k m n d a n

faziletlisi h a n g is id ir ?

de nild iin d e

O , a h la k e n

en g z e l o la n d r , dedi.

Resiullah buyurdu: Biz insanlar mallarnzla

kapltyamazsnz.
Onlara gzel yz gstererek yi
huyla hareket ederek kaplaynz.
Reslullab buyurdu: Kt huy, sirkenin bal boz
mas gfbl, amelleri bozar.
C erir bm Abdullah, Reslutlah'm yle dediini
rivayet ediyor: E y Cerlr, sen Allah'n yaratt gzel
m ahlkicrdan birisin, ahlkn da gzelletir.

SLM AHLKI

45

Berra bin A zib diyor ki:

Reslullah. insanlarn ierisinde yz ve ahlk
en gzel olanyd.
Eb u Said el H u d ri rivayet ediyor:

Reslullah duasnda hep yle derdi: Allahm

hilkatimi
gzelletirdiin gibi, ahlkm da gzel
letir.
A b d u lla h bin m e r rivayet ed iyo r:
Reslullah

en ok yle dua e d erdi:

Allahm ,

senden shhat, afiyet ve iyi huy istiyorum .

E b u H re y r e rivayet ediyor:
Reslullah b u y u ra u : M minin kerimlii dini ile
dir. erefi chlk iledir. Erkeklii ise akl g i b i d i r ^
same

bin

v e y k 'd e n :

A ra p la r

Resiuliah'a.

kulun verdii eylerin en hayrls nedir ,diye s o r u n

ca onun yi h u y d u r dediini iittim.
Reslullah b u y u rd u :
K yam et

gnnde

bana

en

sevimli

ve

mevkii

yakn elannz, g zel huylularnzda.

bm A b b a s 't a n :
Reslullah
si

kimse

b u y u rd u : c e yd e n birisi veya iki

b u lu n m a z s a ,

amellerini

bir e y d e n

say

mayn.

1.

Allch'a isyandan kendisin! alkoyacak takva.

2.
3.

Sefaletten alkoyacak lim.

ns' lar arasnda iyi geinecek huy,

R e s u iah,

namazn

balangcnda

hep

yle

dua ederdi.
oeni huylarn en gzeline erdir. rn
k oraya se n d e n baka'kim se erdiremez. Kt ah
lklarm at. nk senden baka kimse atamaz.
Enes bir Malik diyor ki:
Allah'm,

SLM

46

ahlki

Biz Reslullahta birlikte ken bir gn yle dediini iittik:

yi ahlk, hatalar,
eritir.
Reslullah
saadetindendir.
Reslullah
Reslullah
lilik, ahlk gibi

buyurdu:

gnein buzu erittii gibi

yi huylu olm ak

insann

buyurdu: yilik, iyi huyUUuktur.

buyurdu: Ey Eba Zer, teub.r gibi akil
ereflilik yoktur.

Enes diyor ki:

mrn Habibe, Reslullaha dedi:
L B i r kadnn dnyada iki kocas olm u olsa, o
lp de cennete girdikleri zam an hangi kocasnn
o lu r? Reslullah cHangisinin ahlk gzelse onun
Aieyhisselm. buyurdu: Kii yi ahlk ve merte
besinin kerimi sayesinde geceleri kaim, gndzleri
saim oicn m'minin derecesine ulaabilir. Baka bir
rivayette ise sahalardaki
susuzlarn
derecesine
ular.
A b durra hm a n ibni Semre diyor ki:
Biz R.eslullah'n yannda iken o yle dedi: *
Ben dn gece acaip bir rya grdm . m m e
timden bir kii diz st km, onunla Altah- Zlcell arasnda bir perde vard. yi ahlk geldi ve
onu huzuru izzete gtrd.
Enes diyor ki:
Reslullah buyurdu:
Kul ile ahlk sayesinde
ibadette zayf da olsa hiret derecelerinin ycesine
ve menzillerinin ereflisine ular.
(Rivayet edildiine gre Hz. m e r (R.A.) Feygam berden izin isteyerek
Fahr-i Kinatn yanma
geldi. Peygam berin yannda Kureyli kadnlar var
d.
O nu n la konuuyor ve yksek sesle pnuhabe-

SLM AHLKI

47

re ediyorlord. m er gelince rtye brnp kt

lar. m er girdii zaman Reslullah glyordu. m er:
Anam ,
babam sana kurban olsurl, neden gler
sin? dedi. Resllulah u kadncazlara glyo
rum, benme birlikte iken rtnmeden konuuyorlar
d senin sesini tmce sustular ve rtndler dedi.
Hz. m er E y Allah'n Resl. sen korkulmaya daha
cok mstahaksn
sonra, onlara dnd, dedi ki:
E y kendi nefislerinin dmanlar, siz benden kor
karsnz da Resiuilah'tcn korkmaz msnz? K acLnlar: E v e t ey mer: sen bize Restullah'dan da
ha cok korkutucusun dediler.
Reslullah buyurdu: Ey Hattab'n olu, nefsim
yedi kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, ey
tan seninle hibir zamon karlaamaz. Ayn yola
girdiiniz zaman o yolunu deitirip senden kaar).
Reslullah buyurdu: Kt huy affedilmeyen bir
gnahtr. Kt zon ise korkun bir hatadr.
Reslullah buyurdu: Kul kt huyla cehennemin
en alak derecesine ular.

Lokman Hekimin olu babasna dedi ki: B a

bacm, insan iin hangi haslet hayrldr?
Lok
man Hekim: D in dedi. Ofu: a ye t iki tane olsa
Lokman Hekim Din ve mal dedi. Olu: ayet c
tane olursa? O: Din. mal ve ha y dedi.
Olu:
avct drt tane olursa? deyince. O : D in, mal.
hay, iyi huy dedi. Olu: ayet be tane olursa?
deyince O. Din. mal. hay, iyi huy ve cmertlik.
dedi. Olu: oyet alt tone olursa? deyince, Lok
man Hekim: O lum , kim be hasleti elde ederse
o Allah'n dostu olur. eytandan uzaklar.
Haan dedi: Kim kt huylu olursa, kendi nef
sine azap eder.

SLM AHLKI

43

Enes' ibni Malik dedi:

K, iyi huy ile cennetin en yce derecesine,
ibadet etmeden ular. Kt huyu ile de, ibadet et
tii halde cehennemin dibine der.
Yahya bin M uaz Errazi dedi:
Yce huylarda rzkn art vardr.
Vehb ibni M nebbih dedi:
Kt

huy,

krlm m l e k

p a r a la r n a

benzer.

N e yapr, ne te k r a r a m u r olur.
Fadl bni yaz dedi:
yi huylu bir cirin b a n a a r k a d a lk etmesi, k

t huylu bidin elik e t m e s in d e n iyidir.

bni
h u y lu

M barek,

birisiyle

bir

y o lc u lu u

arkada- oldu.

e s n a s n d a

A b d u l la h

onun

h u y u n a t a h a m m l e d iy o r ve idare e d iy o r d u .
ay rln c a alad.
O na

N e d e n alyorsun ?

acdm dan

dedi,

nk

kt
kt
Adam

de ndiinde:

benden

ayrld

a m a kt h u y u o n d a n a y r lm a d de di.
. Cneyd

El B a d a d dedi:

( j D c r t ey
y-cesme

kulu, ameli az da olsa, d e re celerin en

ykseltir,

liim,

Tevazu,

C m e r t li k

ve

iyi

H u y . yi H u y m a nn kemalidir..
Kettani dedi:
T a s a v v u f d e m e k , iyi hut d e m e k tir. K im in h u y u
nu n gzellii fazla olursa, ta s a v v u fta d e re ce s i d a
ha da artar.
Hz. m e r de di:

nsanlar arasnda
ediniz...

gzel ahlknzla

muamele

>

Y c h y a bin M u a z E rra z i dedi:

Kt huy o

k a d a r fenadr ki
'

rrn o k l u u
dir

***.

fayd a v e r m e z .

ki, birlikte

g n a h la r n

b n i.A b b a s 'a

birlikte s e v a p la -

s o rd u la r:

Gzel

h u y o k a d a r iyi

to p lu lu u

zarar

verm ez.

49

SLM AHLK

Kerem

nedir, O

yle dedi:

Kerem A llah'n

kitabnda belirttii gibi takvaca stn olm aktr, ^

ref nedir dendiinde: Ahlk iyi olannz erefli
yce elannzdr, dedi,
bni Abbas dedi:
Her binanm bir temeli vardr. slmm da temeii ahlktr.
Ata dedi:
Kim ycelmise gzel huyuyla yceimitir. Hi
kimse gzel ahlkn kemaline ulaamamtr. Habibl
kibriya mstesna. Allah'a en makbul olan huy g
zel ahlkla Resluinn yolunda gidenlerin huyu
dur.

Y V E K T H U Y L A R IN H A K K A T
iyi

ki: gemiler iyi huylar mevzuunda

birok eyler sylemiler, onun nelerden ibaret ol
d u u n u aklamaya almlardr.
Fakat,
geni
m e v z u u btn hususiyetleriyle, nce noktalarna ka
d a r inceliyenler pek azdr. Bunlardan bir ksm ancak iyi anikn baz blmlerini izah etmiler, ken
di konular ile ilgili olan paralarn bir ksmn ken
biliniz

di kafalarna gre ncelemilerdir. Am a yi ahlk ne

d e n ibarettir, snrlan nedir,

iyi ahlkl bir m min

nasl olmaldr, gibi mevzularda susturucu cevaplar,

i z a h l a r yapmamlardr.

Mesel: Hazret! Hosan: tly!

ahlk, gzel yzllk, cmerttik, cemiyeti rahatsz
eden eyleri yok etmektir demitir.
mam Vasti: yi ahlk: Cemiyeti rahatsz et
memek, her eyi ho karlam aktr
Baz kiiler:
yi huy: nsanlara yakn olmerk
cnarn arasndaki eylere uzak olmaktr.

F .: 4

50

SLM AHLK

V asili dier bir defasnda. yi ahlk: Sevinli

ve neeli am arda Herkesi m em nun e tm e k t in
Ebu O sm a n: yi ahlk: A lla h'n rzasn kazan
m a k t n
Sehli
T ste riye soruldu:
yi ahlk nedir?
Ser;: iyi ahlkn en aa derecesi herkesi ho kar
lamak , zlim lere m erham et, hrm et etm eyip onlar
iin Allahu Te l dan hidayetler dilem ektir. Ba
ka bir seferinde: Rzk iin .mal ve m lk iin hakk
inkr etm ek, sz verince szde sadakat etmek, A l
lah rzas iin alm aktr.
Im am - Ali (Allah ondan raz olsun):
yi ah
lk: U eyden ibarettir. H aram dan saknm ak, her
eyin helalini aramak, efrad ailesine iyi muamele et
m ektir.w
Hseyin bin M ansur: (Allah srrn mukaddes
klsn): yi ahlk: Hakikati grdkten sonra onu
tatbik etmekte sana bakasnn eziyyetinin tesir et
m em esidir.
J Ebu Sad El H arraz (R.A.) yi ahlk: Allah'tan
baka bir maksudun bulunm am asdr.
dem iler
dir.
te bunlar ve bunlar gibi bir ok szler iyi a h
lkn ne olduunu aklam ak iin sylenm i szler
dir. H e r birisi alm kymetindedir. Fakat bunlar iyi
huylarn mahiyyetinl, hakikatim aklam aktan uzak
trlar, Bu szler ancak iyi ahlkn blm lerinin b a
z dallarn izah etmek iin ok gzel, hikmetli sz
lerdir.
Bu konunun zn,
hakikatini aklam ak bu
konu hakkndaki szler! serdetm ekten bizce daha
faydaldr.

yi ahlk konusundaki fikrimiz udur: Hulk

(Ahlk)
ve Halk
(Yaratl)
toplum tarafndan

SLM AHLKI

kutlanlan, lfz birbirine yakn iki kelimedir.

51

Halk

konuurken ekseriyetle haik ve huiku gzel insan

derler. Yni hal (d grn) hulk (i grn)
huyu gzel demektir.
nsan basar sahibi olan bir cesetle, basiret sa
hibi olan ruh ve nefesten ibarettir. Bunlarn her bi
risinin de iyi ve kt ynleri, ekilleri, yaplan var
dr. Faziletli olan ruh ve nefis, grgs (Basar)
olan cesetten daha faziletlidir.
Bu yzden Alah
Tal, K u rn- Kerim'de insan ona (basirete) za
fet ederek basirete yksek kymet veriyor. B e n in
sem balktan yarattm.
Hilkati gzel olunca ona
ruhumden frdm,
melekler onlara secde etti.
dycr. Bundan da anlalyor ki ceset topraa m en
suptur. (Bu konuda kullanlan ruh ve nefis ikisi de a y
n mnaya gelmektedir.)
Ahik: Nefsm (ruhun) durumu ve ekil almas,
maneviyatn hareketlerde hkim olmas, iyi fiillerin,
dncelerin zorlamadan sudur etmesidir.
Ahlkn

ekil ve sreti hasletlerin insanda te

ekkl ediine g re tesbt edilir. Mesel insandan

sudur eden fiiller eer akla, manta, eriata uy
gun. herhangi bir zorlamadan mteveilid deilse o
haslete iyi huy, gzel ahlk ad verilir. S d u r eden
fiil eer irkin, eriata muhalifse herhangi bir zo r
lamann neticesi deil ise o haslete kt huy fena
ahlk ad verilir.
Ahlk: Fiillerin nsanda teekkl ediine gre
tesblt edilir. dedik. Zira herhangi bir sebepten do-#
tay, pek nadir olarak fakir fukaraya sadaka veren
kimseye, cmertlik hasleti ahsnda teekkl etm e
den cm ert, sahi, hayr sever kimse diyem eyiz.

SLM AHLKI

52

cHerhangi b ir zoriam onn

neticesi,

yapm ock-

ton deilse dedik. Zira fakir fukaraya sadaka ve

ren, yahut gazapianrken susmay gazabn yenm e
yi. herhangi b ir zorlam a ve tekellften sonra ya
pabilen kim seye de cm ert,
hayrsever, yum uak
huylu kimse diyemeyiz. Zira bu eit hareketler i
ten gelerek yaplm hareket saylm az.
(

Y A H L A K IN A L A M E T L E R
Nefsinin kusurlarm grmeyen bir ok cahil ki
iler azck bir riyazattan {nefsi terbiye) sonra* baz
ufack gnahlar terk edince iyi ahlk elde ettikle
rini sanp kendilerine mttakilik ssn verirler. yi
ahlk ve kt ahlk nedenleriyle birlikte aklayp
izah etmek gerektir.
yi huy mutlak iman, fena huy ise mutlak ni
faktr. Zira Allah Tal irfan kayna Kur'n Azim*de mzminlerin sfatn aklarken iman ve nifakn
yi ve kt huylardan baka bir ey olmadn bil
diriyor ve yle buyuruyor:
O M'mniertfl k nam azlarnda, hu zeredlrier. Beyhude, bo szlerden yz evirirler, zekt

verirler, kendileriyle meru'

mnasebette bulun
malar thmetti mstetzim oimayan zevceleri He sa
ellerinin mlk olanlardan bakasna kar, bu
ikisinden bakasn dilerse,
hoddl am olaca
iin
utamJocak
yerlerini haramdan saklarlar,

emanetlerine, ahitlerine riayet ederler, (Bunlar),

muhakkak ki umduklarna ererler. Bunlar o varisler
dir k, en yksek cennete (flrdevse) varis olurlar.
Ve onlar orada dhnf kalrlar. (1)
(1)

Mmlnn tresi,

M i

SLAM ahlAj

53

cHer trl gnahtan tevbe edenler,

Allah'a
tam Ihls ile kulluk edenler, Allah'a ham dedenler,
oru tutanlar, rk edenler, secde edenler, fena
lktan nehyedenler,
Allah'n ^ k m le r in i hakkyla
gzetenler; ite bu m 'm inlere mjdele. M minler
ancak onlardr ki
Allah anld zam an yrekleri
titrer,
Allah'n yetleri okunduu zam an im anlan
kat kat artar ve onlar Rabiarna dayanrlar.
Oniardr ki (M 'm inier) nam az dosdoru eda ederler
ve kendilerine verilen nimetlerden (bakalarna yar
dm iin) Rabiar nezdinde, yksek m akamlar vardr.
Rablan onlan yarglar ve oniara en gzel, en erefli
nimetleri hsan eder; (2)
Esirgeyen Allah'n kullar onlardr k,
yery
znde tevazu ile yrrler. Kendini bilmez cahil
ler onlara sz attka, onlar incitm eyecek cevap
vererek: Selm ederler. O nlar gecelerini Rablerine
secde ederek, ayakta durarak geirirler. Ve (U lu )
Allah'm z derler,
cehennem azabn zerim izden
sav, onun azab devaml bir seyyledir, O ne fena
urak, ne fena bir konaktr. O nlar mallarn harcettiklerj zaman israf etmezler, Hissette gsterm ezler,
ikisinin ortas yol gsterirler. O nlar Allah le bera
ber baka bir m abuda tapm azlar, Allah'n ldrl
mesini haram kld can, hak ve adalet cap et
meden, (Asla) ldrm ezler, /zina etm ezler, nk
bu ktl yapan cezasn b u iu y kyam et gn
cezas kat kat verilir.^ O rada zillet ve hakaret iin
de daim kalr. Yalnz tevbe edip doru drst iler
ileyenler, m stesnadrlar.
Hak Ta l yarglayn
cdr, balaycdr. Kim tevbe edip d o ru drst
ler iierse m uhakkak ki,
Allah' honut ederek
(2)

Enfal resi ,dyet 3 > 4

SLM AHLKI

54

ona dnm olurlar. (Allahn o kullar) yalan yere

ehadet etm ezler, m nasebetsizliklerin
yanndan
getike clicenabane geerler. O n la r Allah'n ye t
lerini hatrladka, onlarn zerine sar ve krler
gibi kapanm azlar. (C a n kulayle dinler,
basiret
gzyle grrler). Onlar: Ulu Allah'm z derler, ze v
celerimiz ve ocuklarm zdan gzlerim izi aydn e d e
cek, bizi sevindirecek bahet, bizi fenalktan so
km anlara rehber kl... te bunlar sabrettikleri iin
yksek m akam larla m kfatlanacak ve orada h r
m etlerle, selm larla karlanacak, o ra d a devam l
kalacaklardr. O ne gzel ikam etghtr? D e ki: Sizin
dua ve ibadetiniz olmasa, Allah nezdinde ne ky
metiniz olurdu. Siz hakk red ederek yafan saysaydiniz, bunun cezasn yaknda bulup ekeceksiniz,
(3)
Kenef;

durum unu

l olcrak
yet-i

renm ek

yukardaki y e t-i

kermelerde

zikredilen

isteyen

kiilere

kerm eler ye te r.'

Bu

huylarn

bir

to p u n u n

kiide bu lu nm as iyi h u y lu lu a , hic birisinin b u lu n

m a m a s da fena hu y lu lu a almettir.

Bir ksmnn

bulunup, bir ksmnn b u lu n m a m a s ise biraz iyi, bi

raz da fena huylarn varlna almettir. B u d u r u m d a
olan kimse, bu lu n a n iyi huylar k oru m al, b u l u n m a
yanlar da elde e tm e ye almaldr.
Allah'n

Resl,

M 'm in

kimselerin

vasfn

bir

ok hadis-i eriflerinde a k la m la r d r ki o zellik

le

t esas saylrlar.

kendisi iin sevdiini im a n kardei iin

de se ven kimsedir.
A lla h

ve

Resulne

in a n a n la r

r c m etsinler.
13)

Frkon sresi, yet 53 * 77

k o m u la r n a

ik-

SLM AHLKI

55

Allch ve Resulne inananlar misafirlerine ikram

etsinler.
Allah ve.Reslne inananlar ya hayrl sz sysinler, yahut da sussunlar.
Dier bir hadis-i erifinde Mzminlerin en nem
li zelliklerinin iyi huy olduunu belirterek devam
ediyorlar:
M minlerin imanca en yksei, huylar en g
zel olanlardr.
Siz bir M mini samut (susan, teye beriye ka
rmayan) vakur (vakarl) bir halde grrseniz o
kimseye yaklanz, onunla sohbet ediniz. Zira on
dan hikmet sudur eder.
iyilii ile sevinip, ktl ile zlen kimse Mz
minin ta kendisidir.
Bir M'minin iman kardeine
eziyet verecek,
zecek bir gzle bokmas haramdr.
Mslmann mslman
korkutmas haramdr./
Beraber sohbet edecek oturan
iki mslman
Allah'n emanetindedir. Onlarn hic birisine birbiri
ni tiksindiren zen bir hareket yakmaz.
,

Byk slm velileri yi ahlkn almetlerini y

le sralamlardr:
Cok hay, hemcinslerine az eza ,cok islnlk,
doru dil, az ve z sz. cok almak, Am eli- Sa
lih. az zillet, az israf, herkese yi muamele, akraba
ve dostlar ziyaret, (sla- rahim) vekar, belalara sa
br, nimetlere kr,
Allahn verdii eylere nza,
hilm, herkese kar yumuak davranmak, (rfk), if
fet, kimsesizlere kar efkat, kfretmemek, kimse
yi tefin nemime, gybet, acelecilik, hkt (kin) haset,
bohillik (cimrilik) etmemek, gler yzl, temiz sz
l olmak. Allah iin sevip Allah iin buzetmek. Al-

56

Is l m a h l k i

lah iin ra a , ARah in gazapfanm ak (gazap t a b e

diyorsa)' iyi ahlk ite bunlardr.
Allah'n iki cihann by olarak yaratt U lu
Peygam bere (salt ve selm ona olsun) sordular;
M min ve mnafkn almeti nedir? C eca v verdi:
M'm in namaz, oru, vesair ibadetler iin
ihtimam gsterendir. M nafk hayvanlar gibi yemek
imek iin ihtimam gsterendir.
Hatemi Esam (Allah'n rahmeti onun zerine ol
sun) dedi; M'm in tefekkr ve ibretle megul olur,
mnafk hrs ve emelle
megul olur. M'min Allahi
tan baka kimseden yardm istemez. Mnafk, A l
lah'tan baka herkesten yardm ister. M 'm in Allah'
tan baka kimseden korkmaz.
Mnafk Allah'tan
baka herkesten korkar. M min dini uruna mal
n cann verir, Mnafk mal urunda dinini verir.
M'min iyilik yapar yine de alar. Mnafk ktlk
yapar yine de gler. M 'm in vohaeti, halveti yalnz
l sever, Mnafk karkl, bozgunculuu sever.
M'min etrafna iman tohumunu ekre, cemiyette fesad karmaktan korkar, Mnafk iman tohumlarn
ezer, fesat karmay sever.
M 'm in iyilii emir,
ktl nehyeder,
sulhu temin iin siyaset ya
par. Mnafk ktl emir, iyilii nehyeder. Ri
yaseti elde etmek in fesat karr. yi huyda en
baarl imtihan e^ ' tlere sabr,
cefalara taham
ml etmektir. Kim k bakalarnn fena huylarndan
bahsederse (mnafk ve mlhitler mstesna) ona
kendisinden fena huylu olduunu hatrlatn.
Zira
yi huyluluk eziyete taham m l etmektir.
Rivayete gre Hz. P eygam ber bir gn E n e s le
beraber gezerken arkadan b ir A ra b geldi,
Pey

SLM AHLK

57

gamberimizi iddette sarst. (Hz. Peygamberin ze

rinde Nerca-n mal ynl, kll hrkalar vard). Enes
Hazretleri anlatyor: Adam o kadar sarst ki, hrka
nn kllar Peygamberimizin mbarek boynunu kzart
mt, Arabi, Hz. Peygambere:

Senin yanndaki Allah malndan bir miktar

da bana ver, dedi. Ulu Peygamber gld. Bir m.ktar
mal verilmesini emretti.
Bi'setin ilk devirlerinde hicretten n c e K u r e y liler P e y g a m b e rim iz i sktrnca, ona bir insana y a
k m a ya n eziyeti

y a p m a y a ' baladklarnda

Reslul-

lan: A llahm , ka v m im i sen affet, onlar bilm ediklerin

den bana eziyet e d iy o rla r demiti.
U h u t s a v a n d a mrikler m b a re k diini krn
ca A llah'm sen hidayet eritir, on la r bilm iyo r d e
yince: M u h a k k a k Ki sen yce bir ahlka sa hip s in .
mealindeki yet-i kerime nz! olm utu. E v e t k ina
tn b y , ahlkn zirvesi, byk n d e r byle ha re
ket eder, byle yaard.
Rivayet

o lu n u r

ki,

Edhem

o lu

brahim

(Alla

hn rahmeti o n u n zerine olsun) bir g n lde g e

z e rk e n bir zabitle karlat. Zbt ona:

Sen kie misin, nesin? diye sordu.

brahim:

Evet, ben kleyim ; dedi. Zabit:

M a m u r e n iz (o t u r d u u n u z yer)

neresidir?

dedi.
brahim kabristan gsterdi. Zabit:

Ben m am ur olan bir yer istiyorum, dedi.

brahim:
Evet, ben de mamure kabirdir, diyorum.
Zbit brahimin bu szne kzd; bana sopa
le vurup yard; alp ehre gtrd., Zbit arkada
larna durumu anlatnca arkadalar ona d e d ile r:

56

SLM AHLKI

Biliyor m usun o kim dir? Zbit, hayr! dedi.

Arkadalar:
O brahim bin Edhem , dediler. Zabit hemen
atndan indi,
brahim'in eline ayana sarlmaya
balad, zr diledi. O ra da bulunanlar brahim'e:
Neden sen ben kleyim dedin? brahim:
, O bona sen kimin kolesisin, kulusun? de
medi. Kle inisin? dedi. Ben de, evet kleyim, de
dim. nk Allah'n kulu ve klesiyim. Benim ba
m yarnca Allah'tan onu affetmesini diledim, dedi.
Oradakiler:
* Nasl sana zulm edenin affn istiyorsun? de
diler.
brahim

Ben Diliyorum ki, onun bana yapt eziyet

ten dolay Allah'n huzurunda mkfat greceim.
Kendisinin yznden kr ettiim kimseye zarar gel
mesini ise asla istemem, dedi.
Adam n birisi Ebu O sm a n '
(Alan'n rahmeti
onun zerine olsun) denem ek iin yanna ard.
Ebu Osm an gelince ,sana ihtiyacm kalmad, git;
dedi. Ebu Osm an gitti. Biraz gidince tekrar ard,
yine ihtiya yok. git; dedi. Birka defa byle tek
ra r etti. Fakat Ebu O sm an hi ehresini bozmadan
geldi ve gitti. Nihayet adam eyhin eline ayana
dt. Kusura bakmayn, sizi denemek iin yap
yordum . Ne gzel huyunuz varm ya eyh, dedi.
eyh:

Bende grdn huy kpeklerin huyudur.

Onlar atnrsan gelir kovarsan gider, dedi.
Yine Ebu O sm an hazretleri bir sokaktan g e
erken stne kl serptiler. Ebu O sm a n atndan
indi, stn silkti, temiz bir yerde secde etti, -

59

SLM AHLKI

kr etli, dkenlere hi seslenmedi. Kendisine: Kl

serpenlere neden huylanmadn? diyenlere:
Atee mstahak olan bir kimse, kl ile kur
tulursa .kurtaranlara kzar m. yoksa hrmet mi eder?
dedi.
Musa Erriza'mn olu Ali (Anesi siyah rktan ol
duundan biraz siyahayd). Evine yakn bir yerde
hamam vard. Ham am a gitmek istediinde hamam
kiralar, tek bana giderdi. Bir gn yine yalnz ba
na hamamda ykanrken hamamc kapy rtp
gitti. Kylnn biri app hamama girdi. A liyi ieri
de yalnz grnce hamamn hizmetilerinden birisi
sand ve Ali'ye:

Gel beni kesele, dedi.

Al binMusa kaik:p adam keseledi. Bana su
koydu. Hamac gelip kyly grnce afallad. K or
kusundan kat. Ali bin Musa hamamdan k n c a ,
hamamc nerede? diye sordu.
Oradakiler sizden
korktu ve gitti dediler. Ali:
Korkulacak ne var? Asl su hamam siya
hi kleye teslim etmektir, dedi.
Ebu Abdullah Eihayyat (R.A.) terzi dkknnda
diki dikerdi. Mecus bir mterisi vard ki A b d ullah'dan diktirdii bz eyleri alr, karl olarak
kalp para verirdi.
Abdullah da hi seslenmeden
alr, br tarafna atard. Bir gn Abdullah arya
eya sat:n almaya gidince Mecus yine geldi. Abdul!ah:n randan eyay alp kalp paray verdi.
rak parann kalp olduunu grnce eyay vermedi.
Bir mddet sonra Abdullah gelince meseleyi anlatticr. Abdullah:
Vereydiniz adama eyay, ben onun verdii
parann kalp olduunu oktan beri biliyordum, fa
kat Mecusye slmn
kudsiyetini,
mslmanlarn

60

SL/ta

ahlki

civanmertliini * abul ettirmek in eslenm iyordum ,

dedi,
, Yusuf bin Esbat (R^A.) dedi: yi ahikm al
meti 10 tanedir: Yalan sylememek, varlklara kar
insafl davranmak, bakasnn dmesini iste
memek, kendisine kar yaplan fenalklar ho gr
mek. mazeret kabul etmek, eziyetlere tahamml et
mek, nefsin melanetini terk etmek, kendi ahs ku
surlarn grp, bakasnn ayplarn aratrmamak,
kendisinden kk ve byklere kar gzel sz sy
lemek.
Kays olu Ahnef (R.A.) e soruldu: Sen hilmi (s
knet vekar) kimden rendin? Ahnef:
Kays bin Asm 'dan rendim.
Onun hilm'I nasld?
Ahnef anlatt:
O (Kays bin Asm ) evinde oturuyordu, k
lesi elinde ite piirdii kebab getiriyordu. i
elinden dt. Asm'n ocuuna dedi. o cu k ld.
Kle dehetle korkmaya balad. Asm :
Veys El-Karan (R.A.) hazretlerini o c u k la r g
rnce peine der onu talarlard. Veys:
Kardelerim. Muhakkak atm anz gerekiyor
sa az atn, ayaklarm kanatmayn, abdestim bozu
lursa namazm klamam, derdi.
Ahnef bin Kays'e (R.A.)
adamn birisi svd.
Ahnef cevap vermedi. Adam Ahnef'in peini takip
etti.
Bir mddet sonra Ahnef arkasna dnd ve
adam a :
Baka sylecein bir ey va r m?
Son ra
mahallenk genleri seni grrse dverler, dedi.
mam- AH (Kerrem aliah vechehu) klesini
ard. Kie gelm edi, tekrar ard yine gelm edi,
Ali klenin yanna vard.

Isl Am

ahlAj

61

Szm du ym u yo r m usun?

Kle:
Duyuyorum .

Ali:
Peki neden cevap vermedin?
Kle:
Akbetimi biliyordum da ondan cevap ver
medim.
Ali:
Git sen Alah nzas iin hrsn, dedi.
Bir kadn Malik bin Dindara, Ey riyakr- diye
hitap etti. M a lik in cevab:
Ey falanf Sen burada unutulan ismimi sy
ledin.
Yahya bin Ziyat ibans*nin fena huylu bir k
lesi vard. O n a bakp iyi ahlk reniyorum derdi.
te bu ztlar hikmetin
yksek mertebesine
ulap nefislerini her m 'm m e kar teziil edip, s
lm ahlkn prlanta misali birer rneidirler.
H a
set. kin,
hiie ve ktlkten ilerim tem izlem iler,
huyluluun
zirvesi mesabesinde olan
rza semeresi
kalpierfnde
filizlenmitir.
Allah'n
yapm, yaratm olduu eyleri kt gra, rza
gstermemek fena huyluluun en son mertebesi
d ir...
nihayet

iyi

Bu saydmz kiilerde iyi huyluiuun almet

leri apak grnmektedir.
Bu alm etler kendisin
de bulunmayan kiiler iyi huyiutuk softal yapp
marurlanmasnlar. Bilkis hi durm adan nefsi ter
biye etmekle megui olup iyi huylan elde etmeye
alsnlar. O yle yce bir eydir ki Allah'n sevgili
klleriyle sadklardan baka kim se ulaamaz. Allah
cmlem ize o mertebeyi nasip etsin...
Am in!..

SLM AHLK!

62

R Y A Z

M ETO D LAR LA

A H L K IN

D E M E S

Bil ki: Bz sapk fikirli kimseler ahlk

letirmek. gnl temizlemek iin riyazat ve
hedeye dayanmadklarndan bu yoksunluu,
sizlii, kusuru kabullenmek istemeyip ahlkn
mesinin imknsz olduunu sylemek isterler.

gzel
m catakat
dei

nk insan tabiat deimezmi, ilk yaratl

d gibi olurmu. Delil olarak da u n l a r gsterir
ler.
Hulk, btnn suretinin
zahirde te z a h r d r .
Hilkatin zahirin sureti olduundan
d e i m e s in in
asla m m kn olmayaca gibi. Ksa boylu kimse
ne kadar alsu boyunu uzatamaz. uzun boylu ksaltamaz. irkin yaratlan kii ne kadar m a k y a j y a p
sa gerekten gzel olmaz.
B ir de onlar unu iddia ediyorlar; iyi hu y e h

vet ve gazab kamlamakla elde edilir. H a lb u ki biz

uzan tecrbelerden sonra ehvetin de insan m iz a
cnn tabiatnn zarur
icap ve a r z u la r n d a n o l d u
unu biliyoruz. Ne kadar allrsa allsn insan
olundan ehev duygulan soymak im knszdr. O
yzden bu m evzuda almak bo yere zam an g e
irm ekten baka bir ey deildir. Matlup olan kalbin
geici haz ve isteklere iltifatn kesmektir. Byle
bir ey ise muhaldir.
Eer
Biz bu fikirde ofanlara kar diyoruz ki:
huylarn deimesi m mkn olmasayd va'z ve naEfen
sihatlar boa gider, hibir fayda vermezdi.

dimizin de Ahlknz gzelletirin dememesi gere

kirdi. -Hayvanlarn dahi huylarnn deimesi m m
kn olm a z m ?
ahin kuu evcilletiriliyor, k
pekler ehliletirilip av leti olarak kullanlyor, a t-

SLM AHLKI

63

iar sert balktan uysalla evriliyor. Btn bun

larn huylarn deitirmek m m kn oluyor da ne
den (ahseni takvim) zere yaratlan, eref-i m ahikat olan insanlann huylarm deitirm ek m m kn
olm uyor?
Konunun tamamiyle aklanp hakikatlerin ze
rinden perdelerin kalkmasn istiyorsanz izaha dik
kat ediniz.
Diyebiliriz ki: Varlklar insanolunu bildii bil
medii, gzyle grp grmedii yerler, gkler, hat
t insan vcudunun ii ve d, hayvanat nevileri
tmyle iki ksma ayrlr.
a) Kmil ve olgun olarak hasl olup, sonra ke
mlinden yok olanlar, yn tam olup da eksilenler.
b) Naks ve yarm olarak yaratlm olup art
lar msait* olunca
olgunlamas mmkn olanlar.
artlar da bazen kulun ihtiyarna baldr. M e
sel: Hurma ekirdei ne hurmadr, ne de elmadr.
Yalnz o, o ekilde yaratlmtr ki eer baklp ye
titirilir. terbiye edilirse hurma olabilir.. Am a hibir
zaman elma olmaz. Hurma ekirdei yetime tarz
na uygun olarak bz deiiklikleri kabul edip, ba
zsn kabul etmedii gibi kran tabiat da birtakm
ehev duygulan normal kabul eder, dier bir tak
mn da kabul etmez.
Biz ehvet ve gazap duygusunu tm yle kes
mek, yok etmek, hi bir tesirini brakm am ak ister
sek dnya gelse buna asla gcm z yetm ez. Fakat
mcahede ve riyazat le, haarlklarn kam lam a
ya gcm z yeter. Zaten bize emredilen bu kadar
dr. Kurtuluumuzun.
Allah'a vsl olmamzn da
icabettlrdii miktar budur.

SLM AHLK

64

E ve t nsan ciblllyeti (Yaratl, tabiat) eitli

dir. Bzs abuk kabul eder, bzs g e kabul eder.
/

Bu ihtilfn iki esas vardr.

a) nsan cbiiiyetinin aslnda m evcut olan e
hev gc vcut m ddetinin uzam asdr.
G erek
ten ehvet, gazab, kibir kuvveti nsanda vardr. Fa
kat bunlardan en zor deieni ehvet kuvvetidir. Z i
ra ilk teekkl eden duygu odur. o cu u n ilk d o
duu zam an ftratnda ehvet duygusu yaratlm
tr. Ancak
"di yandan sonra gazap duygusu, da
ha sonra temyiz (iyi ile kty ayrt etme) gc ya
ratlr.
b) nsanrar yaradllar icab o k am e l ilemek
ve

bu

amellerini

etm esini,

evreierindeklerin

herkesin

kendisine

termesini arzederler. V e
ni

fazlalatrrlar.

Bu

grp

hsn

bu n u nla

konuda

hayret,

tevecch

gs

hzlanp a m elleri

insanlar

drt gruba

ayrabiliriz.
t.
cyri

yi ile kty,
etme)

gcne

hak

sahip

ile batl t e m y iz e tm e
o lm a y a n

gafil

kiiler.

S u n ar ilk do duklar gibi btn itikatlardan y o k s u n

kimselerdir.
k o lc y a r.
itici

3 u tip kimseleri tedavi e tm e k o ld u k a

Bir muallim, m r id ,

kuvvete ihtiyalar

vardr.

iten gelen
Ksa

gizli bir

bir z a m a n d a

huylarn deitirebilirler.
2.

irKin fiillerin irkin o ld u u n u

sc h y a p m a y a ahm ad>ndan.
line

ge tirm ed i ind en

ho g r n e n tipler.
oiduunu

bilirler.

fena

bilip, amel-I

iyi fiilleri itiyod h

amelleri

kendisine

B u n l a r yaptklar eylerin fena

B u r a d a d u r u m n c e k in d e n biraz

d a hG zordur.

Zira y k d a h a

fazlaialamtr.

ce

irkin

kar

ni

f e n a l a
yek

ra d a

etmek,

tatl,

fena

iyi amellerin,

a m ellere
h u y la n

s k p

olan alenilerlatm ak,

son

g zel huylarn tohum unu ek-

SLM AHLKI

66

inek gerektir. Vazife her ne kadar zor da olsa Is

lh etmek mmkndr. Biraz faaliyet, aba, emek
ve dikkatli *alma ile herey halledilebilir.
3. Fena amellerin, kt huylarn yi. yaplma
s gereken, filler olduuna itikad eden sapk tipler.
Bu tip kiilerin tedavileri gayet zordur. Baar na
dir olur.
Islh edildikleri ender grlr.
nk
sapklk sebepleri fazladr.
Hastalk st ste bin
mitir,
4. Yanl fikirlere sahip, fena amellerle ter
biye edilmi olmakla beraber fazileti ok ktlk
ilemekte,
nefisleri helk etmekte grp ktllklere zenen yapt fenalklarla iftihar eden, onu
byklk olarak kabul eden tipler.
Bu tiplerin te
davisi ise zordur.
Buna benzer ok gzel bir sz
vardr . htiyarlar terbiye etmek zahmet, genleri
terbiye etmek azaptr. Anlattmz bu drt tip kim
selerden birincisine yalnz cahil. kincisine hem ca
hil.
hem sapk,
ncsne cahil, sapk, fask,
drdncsne, cahil, sapk, fask ve irretli kimse
denir.
Gelelim asl sadede,
(nsanolu sa olduka
ehvet, g a z a b , dnya sevgisi ve dier huylan dei
tirmek mmkn deildir.) sz dorudan doruya
bo yere sylenmi mugaltadan barettir.
Bir ksm zavalllar
mcahede ve riyazattan
maksadn; btn bu duygulan insanolunun bn
yesinden tamamiyle silmek, yoketmek gibi bir fikre
saplanmlardr.
N e yazk k, bunlar insan fitresi
nin ehvete zarur ihtiyac olduunu .onun da fay
dal ynleri bulunduunu bilmiyorlar. Yemek arzu
su kknden yok edilse insanlk helk olur. Evlen
me arzusu, cima istei kesilse insan nesli tkenir.

F .: 5

66

SLM AHLKI

G o zo b duygusu olm asa insanolu kendisini helk

edici eylere kar koruyam az yok o iu r. ehvetin
ast insanda bulunduu m ddete m uhakkak ki e
hev auyuiar kmldatan mal sevgisi de buluna
caktr. Bizim gayem iz bu duygularn tm n kkn
den silip atm ak deil ifrat ile tefritin orta noktas
otan mutedil hle getirm ektir.
G o zo b duygusunun itidl noktas ham iyet sa
hibi olabilm ektedir. H am iyyet ne ar derecede te
hevvr ne de korkklktr.
Hepsinin itidl noktas
kendi nefsine galib gelip btn gcyle akln em
rine m nkad olmaktr. Allah Te l m 'm inler iin
Kfirlere kar iddetli, kendi aralarnda efkatli
tbirini kullanmaktadr.
Ailah Tei.
m'minleri

iddet

kelimesiyle

tavsif ediyor. iddet ise gazaptan doar. Eer id

det olmasayd cihad diye brey olmazd. Peygarru
herler
(Aleyhmssetm)
dahi ehvet ve gazap
duygusunu yok etmek in almam da biz nasl
onlar kknden yok etmek iin atabiliriz?
Ba
kn efendimiz ne diyor B e n de sizin gibi bir be
erim. Btn insanlar gazablandt gibi ben de gazablannm Mbarekin huzurunda irendii bir ko
nu konuulduu zam an yanaklar kzarncaya kadar
gnzablcnrd.
Fakat bu gazab fikrne tesir etmez,
sorulunca ancak hakikati sylerdi. O bykler by
nn azablanm as. hakikati sylemekten alkoymazd. Kur'an Kerim de buyuruluyor: O takv a
hinleri bollukta ve darlkta Infak edenler, fkelerini
yutanlar, nsanlar affedenlerdir. Allah yilik eden
ler! sever.
G ayzla n n kini yenerier derken, kezm ederler*
diyor, fakat yok ederler dem iyor.
G a za b ve ehveti akl yok etm eyecek ve aklo

67

SLM AHLK

galebe alm ayacak, akln kumandas altna girecek

ekilde, itidale sevketmek, ekseriya m m kndr. A h lkn deimesinden de murad budur.
Bazen ehvet o kadar azar ki akl onu fuhu
ve ktlklerden alkoymaz. te Riyazat ve m cahede aztm halde bulunan bu duyguyu mutedil
hle getirmek, onu zararsz duruma sokmak iin
dir. Tecrbe ve mahedelerle ok msbet netice
ler elde edildii sabittir. Ahlk kelimesiyle orta nok
tann istendii saa veyahut'feola kaymann mak
sad olmad acktr.

nok
tasdr. eriata da vlen ve istenen budur. Kur'n Kerimde dahi bu ekilde anlatlmakta ve bu nevi
cmertler vimektedir. O n la r infak ettikleri za
man israf etmezler, hasislik de yapm azlar.
M esel

cm ertlik israf ile cimriliin orta

Bak a bir.yerde: Elini boynunda bal klma ve

tamamiyle de serme, a m a .
Yemekte arzu olunan bu itidal derecesidir. Ne .
aptallk, ne de msrifliktir. Kur'an- Kerimde: Y e
yiniz, iiniz israf etmeyiniz, zira o msrifleri sev
m e z deniyor.
G azab ise, Kfirlere kar iddetli kendi ara
larnda merhametli
tbiriyle
ifade edilmektedir.
Efendimiz btn hakikatlan u bir cmlede topla
mtr. lerin en iyisi, orta halli olanlardr.
Bu
szde birok hakiketler gizlidir.
B tn rpnm a
lardan anlalyor ki saadet kalbin dnyev rzalarndan slim olmasdr. Allah Tel A n c a k Allah'a
kalb-i selim ile gelenler buyurmakta, kurtuluu on
lara midelemektedir. Cimrilik se bir dnyev rzadr. Msriflik de bir rzadr. Kalbin bunun her

68

SLM AHLKI

ikisinden de selini olm as gerektir. Yni gnl mala

iltifat etmemeli onu ne gerekm ez yere bouna har
cam ak, ne de iine gm lp yatm aldr. Zira mal
n bo yere harcayan kimsenin gnl, bir h a rca m a
illetine mpteldr. Cim rilik yapp ona sarlan kimse
de cbahilik illetine m pteldr. H e r iki ekil de g
nlden silinip atlmal. u h ld e biz her iki tarafn
da ar basp ifrat ve tefrite kam asn istemiyoruz.
H e r ikisinin de vasat noktas oian cm ertlii aryo
ruz. M e sel serin; orta bir hldir, sanki her iki vas
fn da dnda n c vasftr. A y n e n byle cimrilik
ne ar cimrilik ne de

msrifliktir. e c a a t

(k a h r a

m anlk); korkaklkla, te h e v v r n a ra s n d a bir hldir.

F a k a t her ikisinden de ayrdr. ffet; hayaszlkla c m u d e tin orta noktasdr.
F a k a t h e r ikisinden de
a p a y r bir zellii vardr.
D i e r h u y la r da aynen
b u n la r gibidir. Ar olan her iki taraf da m e z m l m dur.
te a ra d m z ve m m kn o ld u u n u g s te r
d i im iz b u : . j r .
Evet mridini

irad e d e n her eyh,

nnda ga zabn b t n n ,

onun

ya

cimriliin he r eklini, k-

tlemedir. Bu n la ra ze rre miktar

ruhsa t v e r m e m e

lidir. Zira en ufak m s a m a h a suistimal edilebilir. O

kada rn

insanda

b u lu n m a s n a

ru hsa t verildii z a n -

nna kaplr. n c e emel, a s ln d a n y o k etm ek olmali.

Fakat

mcahede

ve

riya za t

le itidlini

m uhafaza

e d e c e k d e re c e y e g e le b ilm e k kfidir. E n d o r u s u k
knden
olan

yok

e tm e k

iin

altrm aldr ki

m iktar yni v a s a t elde

edilebilsin.

maksad

M rd le re,

ta lebe lere bu sr n c e a im a m a ld r. Z ira o m ikta r

a h m a k la rn

m a ru rla n d k la r

de re ce d ir.

G azablan-

dklar zam an hak ^ere, cimrilik yaptklar z a m a n

da hak 2ere olduklarn sonarlar.

SLAM AHLK

Y HUYLARI ELDE ETMENN YOLLARI

Bundan nce yaptmz izahtan ahlaldna
gre iyi huy: Kuvve-i gadabiyyenin, kuvve-i eheviyyeriin, kuvve-i akliyyenin mutedil olarak hikmetin
kemline erip, onlann akla v q eriata uymasna ak
ln ve dinin emri altna girmesine denir, J t jd T sa
iki ekilde elde edilir.
1) lh bir ihsan olarak ftratan olgun v e k
mil olmak. Bu ekildeki insan; hilkaten yaradl
tan. a n ada n d o u n c a iyi -huylu,
mkemmel, akll
olarak doar. ehve t ve g a z a b n a sultan olur. Z a
ten ehvet ve g a z a b . mutedil oarak, akl ve eria
tn e m rin e m n k ct olm ak iin yarctimtr. sa bin
M e ry e m , Y ah y a bn Z eke riyya v e d i e r P e y g a m b e r
ler bu

nevdendir.

(Salt ve

selm

o n la ra

olsun).

K a za n la ra k elde edilen birok eylerin bz kimse

lerden ftratan m e v c u t olmas akla u zak bir ey de
ildir. Yaratltan

gzel br lehe He konuan c

mert, cretli nice o c u k la r vardr.

aksi d e olabilir.
cilerin

B a z e n b u n u n tam

O da bu hasletleri itlyad, terbiye

yetitirmesiyle

elde

eder.

B a z o c u k l a r

da

o k u m a y la elde ederler.
2)

yi huylar mcahede. riyazetle elde etmek:

Bundan unu kastediyoruz. Mutlu olan ahlkn icap

ettirdii hareketleri, amelleri nefse zorla yaptrmak.
Mesel: Cmertlii arzu eden kimse cm ert olma
hareketini yni datmay
bol bol yapmakla ekle
eder. Hic d u rm a d a n alp, nefisle mcadele edip,
a z im ettikten sonra artk o hareket insann tabiat
icab olur. Onu yapmak kendisine, kolaylar ve c
m ert olur. T e v a z u huyunu elde etmek isteyen kimse
de aynen byledir. Nice mutevazi kiilerin yapt
hareketleri dikte edip uzun bir mddet onlara a

70

SLM. AHLK)

lr. O oyn zam anda nefsiyle de m cahede eder.

T ki o fiiller kendisinin
itiyadlar hline gelir ve
huylar arasna g ire r... Bundan sonra tevazu yap
mak kolaylar. D ier iyi huylar da aynen byledir.
Bu prensiple elde edilir... Neticede yapt o fiiller
insana zevk verir. Mesel cmert, yapt cm ertlik
ten, verdii m allardan zevk alan kiidir. stemiyerek
veren kiiye cm ert denmez.
Te va zu :
Yaplan nrv'tevazi hareketlerden zevk
almaktr. yi amelleri nefic-i itiyad hline getirme
den, fena amelleri de terketmeden onlara; iyi fiillere
mtak olup.zevk alan, kt fiillere dman olup on
lardan renen kiiler gibi dikkat gstermeden iyi
huylardan hi birisi elde edilemez. Efendimizin bu
yurduklar gibi: ki gzm n nuru nam azdadr.
Mahzurlu olan eyleri terketmek .ibdetler zor
luk ve arlkla yapld mddete noksan demek
tir.
Onunla keml-i saadete ulalmaz.
Evet ona
mcahede ederek zenmek iyidir.
Gnll olarak
yapm aya nazaran deil. AMah Tel bu hakikate
deinerek: O , hu edenlerden bakasna byk
t r buyurmutur. Efendimiz ise, A lla h 'a gnl rza
s le bdet et, m m kn olm azsa rendiin eylere
sabretm ende ok hayr vardr demilerdir.
t

B ir de zam an zam an ibdetlerden zevk alm ak,

masiyetlerden renmekle vadedilen saadete hemen
eriilemez. A n cak bu hareketler m r boyunca de
vam etmelidir, m r ne kadar uzun olursa fazilet o
kadar ekmet o kadar l olur. Bu hakikate binaen
Efendim iz: Saadet nedir sualine, A lla h 'a taat ede
rek uzun m rl olm aktr, cevabn verm itir. Pey
gam berler, veliler o yzden lm den kanm lar-

ISLM

dr.

AHLKI

71

nk (dnya hiretin tartas hkm ndedir.)

uzun m rle daha cok ibdet edileceine gre se

v a p da daha cok olur. G nl daha iyi temizlenir ,Jyl
huylar daha l. daha gzel elde edilir. Aslnda ib
detlerin gayesi gnie tesir etmektedir. badetlere
ne kadar cok zeniiirse gnie o kadar cok tesir
eder, iyi huylarn gayesi ise gnlden dnya sevgi
sini silip yerine Tanr sevgisini koymaktr. O zam an
A lla h 'a ulamaktan likadan daha sevimli hibir ey
kalm az. Kii Ona ulamak Icin btn maln mlk
n kullanr. ehvet ve gazap nefsin emrinde olan
eylerdir. O zaman onlar do Allah'a ulamak in
kullanr. Bu ise akl ve eriatn nizam ile tartlmak
la olur. Bundan sonra o kii bu hareketlerle, amel
lerle ferahlanr, neelenir. Nam azn gz n u ru de
recesine gelmesi ibdetlerden sonsuz bir zevk aln
mas ise uzak grlecek, garipsenecek bir hi de
ildir... yle alkanlklar vardr k, kiide bundan
daha acaip haller m eydana getirir. Berzah krallar,
hadsiz derecedeki zenginler) m ahzun, zntl, ku7 m ar masasnda ifls eden serkeleri se neeli, se
vineli grrz. Halkn kum ar oynam adan elde ede
medii neeyi kum arclar kumar masasnda oynaya
rak. borca girerek, ifls ederek elde ederler, onu
severler ondan zevk a lrla r... B u ise ona uzun m d
det gnl verdii, lfet peyda ettikleri tein olur.
Kuular da aynen byledlr, Bazen gn boyun
ca o scak gnein altnda, ayakta dikilerek, ku
u urur hi yorgunluk duym azlar.
um asndan, havada

Bilkis kulonn

daire dnmelerinden

neele

nir, sevinirler.
Ooiandnclonn hil gzm zn nnde:

D-

72

SLM AHLK!

vlmekten. yaplan eziyetlerden,

hakaretten sap
maya sabretmekten hatt daraacna gitmekten da
hi iftihar ederler. O nla r bununla birlikte, bunlarn
anlatlmasndan v n rle r,. gururlanrlar.
Onlardan bzlan bir yol keser, bltkleri, al
dklar eyleri nce inkr eder, sonra gelecek her
hangi bir tehlikeden korkmadan byklk, erkektikkahramanlkm gibi kt durumlara dt halleri
onun iin iftihar vesilesi olur. Muhnislerin hlinden
durum undan daha fena bir hl var mdr? Kllarn
yolmakta, gzlerini boyamakta, kadnlarn iine gir
mekte onlarla farkszdrlar.
Muhnis kimseler bu halleriyle sevinirler, yapt tahannste gsterdii faaliyetten dolay iftihar
ederler.
Krallarn, bilginlerin arasnda yaplan i
lerle bulunon icatlarla vnme olduu gibi muhnisier .hacamatlar, kevvaslar arasnda da vnme
olur.

Btn bu anlattklarmz, alkanlklarn bir prog

ramla devaml olarak uzun mddet zenmenin, a
lmann karanlarn ierisinde m ahede ve bilm en5n neticesidir.
u halde nefis itiyatla btl olan fena eyler
den zevk alr, onlara temayl ederse bir mddet
almayla haktan zevk almaz m? Hatt nefsin bu
erir hallere temayl etmesi nsan tabiatnn hari
cidir. Bir bakma am ur yemeye temayl etmek gibi
bir eydir. tiyatla birok insanlar a m u r bile yerler.
G nln hikmete, Allah sevgisine, lah mrlfete mey
li: yemeye imeye meyletmekten farkszdr. Zira O
gnln tabi Ihtlyalarndandr. Rabban bir emirdir.
ehev arzulara meyli ise haddi zatnda ok garip
bir eydir.

ISLM AHLKI

73

GNLN
G ID A S I
H K M E T,
M A R F E T
VE
A L L A H S E V G S D R .
Hastalannca ancak bu g
dalardan irenir. Nasl ki hastalanan mide yem ek
ve imek istemez. Halbuki midenin sal bu iki
eye baldr. Allah- Telnm sevgisinden m sivann muhabbetine temayl eden gnl meylettii ka
dar hastadr. Bu hastalktan ancak o sevdii ey
leri ilh muhabbete, din muhabbete yardmc oldu
u miktarda severse kurtulur.

Bu ekildeki m uhab

betler hastaln neticesi olmaktan karlar.

imdiye kadar anlattklarmzla kat' olarak zik
redilenlerden iyi huylarn riyazi metodlarla elde edi
leceini anladnz. Riyazeti ibtida olarak sudr eden
fiillerin tekellf neticesi tabi hareketler hline gel
mesidir. Bu ir 2 zalarla kalbin arasndaki alkalarn
neticesidir. (Yni nefis ile bedenin alkas) nk
her hareket zaiarda yapt tesir kadar kalbe feyz
verir. Uzuvlar kalbin muvafakati olmadan kmldan
m a z... zaiarda ceryan eden her fiilin bir takm te
sirleri de kalbe ykselir. Bunu bir misalle anlatalm:
Hattat olmak, yaz sanatn tmyle elde etmek is
teyen kimse (Hattatlk nefsi bir vasftr), nce uzun
bir mddet eliyle byk hattatlarn yapt gibi tam*
rinler yapar gzel yazlar takiid
ederek yazm aya
zenir. Aslnda yaz sanat, gzel yazabilmek sana*
ti, kitabete tekellf olarak alp zamanla eli ala
ala gzel kitabet kendisi in tabi bir alkanlk h
lini alir. Ondan sonra nce nasl kargak burgak
yazyorduysa, sonra da gzel gzel yazar. (Gzel
yaz) yazsn gzelletirmek in sorfettil emektir.
Fakat zamanla ala ala kalp tesirini zalarc
yneltir ve neticede tabi bir hareket olarak (gzel
.yazm aya balar).

74

SLM

ah lk i

Kendi nefsinin fokihi olmak isteyen kiiler de

a yne n byledir. O n la r da fakihlerin fiillerini taklid
eder, o konuda alrlar.
Neticede fakihlik vasf
kalbe tesir eder ve insan ruh limi olur.
M tevaz, halim, nefsi temiz, cm ert olm ak is
teyen kimseler de aynen byledir. n c e bu eit
kimseler yapt fiilleri tedric oiarak tekrar eder,
netice o hareketler kiinin tabiat hline g e lir .' B ylece o huylar elde edilir.
Nasl ki nefsinin fakihi
olmak isteyen kiiler
bir gece, bir ka gn almayla o rtbeye hemen
beleten konamazlar, bir gn terketmekle piman
olmayp meyus olurlarsa aynen yle de nefsini ter
biye etmek isteyen kimseler de bir gm ibdetle, bir
ka kere amel-i salih ilemekle nefislerini terbiye
etmi" saylmazlar. O yce mertebeye ulaamazlar,
szmzdeki kasdettiimiz mn budur.
Bir byk gnah ebed
isyankrl icabettirmez. Fakat bir gn tembellik, tekrarn ister ve azar
a z a r birleerek nefsi tembellie altrr. Tahsili ta
m a m l a m a k t a n alkoyar. Fakihlik faziletine ulamay
kaybettirir. Aynen byle de kk gnahlar da bir
birini ekip, stuste yaylp, saadet aacn kkten
keser. man ykar, son nefeste imansz lmeye ve
sile olur.
Nasl ki, bir gecelik tekrar, fk h 'ilm inde tesiri
ni gsterm ez, ancak yava yava zam anla bedenin
bym esi, gelimesi, boyun uzamas gibi geliirse;
aynen byle de br gnlk ibdet nefsin tezyine ve
tathirinde an tesirini gsterm ez Bununla ufak ib
detleri km sem ek gibi bir eyi kaybetm iyoruz. A n
ca k ok ibdetlerin tesirli
olacan gsteriyoruz.

75

SLM AHLKI
t

o k lu k ise a za r azar toplanmann neticesi olduu*

na gre btn kklerin de tesir pay v a rd r. u
hlde her yaplan taatrn kalpte tesiri vardr. S e va p ldr. Zira cevap tesire gre olur. G nah d a aynen
byledir.

Birok fakihler var ki ufak bir tatii ile fkh farkederler.

Yarn balyacam,
bugn yapacam
diye oyalanrlar,
kaybolur.

tabiatlarnda fkh sevgisi silinir,

Kk gnahlara aldrmayan, km seyen ki

iler de byledir. Yarn tevbe edeceim, bugn tevbe edeceim diye oyalanrken lm kapya gelir, ya
hut gnahlarn zulmeti kalbi kaplyarak
tevbeden
alkoyar. Zira az ou gerektirir. ehvet zincirle
riyle balanm olan kalpleri kurtarmak kolay de
ildir. Tevbe kapsnn ka p a n m a sn d a ki kastedi
len mn da zannmca budur. Onu Aliah- Tel
Kitab- Mbinde (Onlarn nnde bir perde arkasn
da bir perde kldk) diyor.
Evliyalar ah Ali bin
Eb Talip bu hakikati
yle ifade ediyor:
(man kalpde beyaz bir nokta
aar, ne kadar iman oalrsa, fazlalarsa o beyaz
lk da oalr, byr. Kulun iman son haddine va
rnca btn kalp beyaz bir nur hlini a lr... Nifak
kalpde bir iz brakr, nifak fazlalatka o iz de faz
lalar, byr. Son haddine gelince kalbin tm si
yahlar. bir zulmet hlini alr.)
u hlde gzel huylar bazen insann ftratn
da, tabiatnda, bazen gzel fiilleri det haline ge
tirmekle, bazen de gzel huylu kiiler Ue sohbet et
mek,
onlann iyi fiillerini m ohode edip kendin
de yapm akla elde edilir. Bu sonuncusu hayrl a r-

SLAM AHLK

76

kodolarla, salih kardelerdir. Zira insan tobiat;

erre de, hayra da alabilecek ftrattadr. yn
de ak olup ftraten, itiyadla renim yoluyla fazi
let sahibi olan kiiler faziletin zirvesine erien kim
selerdir.
Ftraten rezil ,fena a rk a d a la rla d a y o ld a olup
o n la rd a n

fena

huylar

r e n e n , erli

yo llara

kayp

onu itiyad hline getiren kimseler ise A lla h 't a n s o n

suz d e r e c e d e uzaktrlar.
Bu ikisi a ra s nd a d o la a n , her iki tarafa d a d u
rum ve a h v a le g r e yaknlklar ve uzaklklar olan
ini k k a yb ede n kimselere de u y e t-i kerimeieri
tavsiye eder:

{Kim zerre miktar

hayr lerse onu
kim zerre miktan er ilerse onu gr r.)

grr,

(Allah onlara zulmetmedi. Belki onlar kendi ne

fislerine zulmettiler.)

G Z E L A H L A K A G D E N Y O L L A R IN
A Y R IL I N O K T A S I
im d iy e

kadar

ya p t m z

iz a h la r d a n

anlal

y o r ki: B e d e n in n o r m a l almas s a la m l n a , nor

m ald e n ayrlm as ise o n u n sakatlna a l m e ttir. A h t lkn m utedil olm as ru h u n , nefsin shha tine ; itidlde n a y rlm a s ise sakatla almettir.

Br rnek olarak insan vcudunu ele alalm. Di

yebiliriz k: Nefsin tedavisinde rezalete dellet eden
eyleri terkedip, fena huylar temizleyip fazilete de
llet eden eyleri celbedip, yi huylan elde etmek
aynen bedenin tedavisinde
hastala sebep olan

77

SLM AHLKI

mikroplar yok edip, shhat kazanp vcudu normal

hline evirmek gibidir. Ve yine diyebiliriz ki: nsan
mizacnda esas olan Itidl derecesidir. Fakat mide
kark eitli gdalarla normalden ayrlp, sakatlan
d gibi her ocukta normal bir ekilde. salam
bir ftratla doar. Fakat (Yavrunun anas, babas onu
dilerlerse hristiyan .dilerlerse yahudl, dilerlerse me
cus yaparlar.) Yni sapklklar, fenalklar, sonradan
grlen tlim ve terbiyeye gre kazanlr. nsan ft
ratnda byle eyler mevcut deildir:
Nasl

ki in san o lu d o a r k e n

bedeni

ta m ve m k e m m e l olarak d o m a z .

.v cu d u

Z a m a n la alm an

gdalarla m te n a s ip olarak ya va y a v a b y r, g e
liir. A y n e n yle d e in sa n o lu nu n

(nefs)l d o a rk e n

ya rm ve ge lim eye m stenid olarak d o a r . Z a m a n

la

ald

terbiye,

eitim,

retimle

paralel

olarak

geliir, olgunlar, kemle erer.

Diyebiliriz ki: nsan v c u d u s a la m olursa, d o k
tor shhatli m u h a f a z a iin tedbirlere ba vurur. E e r
hastalk olursa, hastal giderici, shhati elde edi
ci tedbirlere b a v u ru r. A y n e n byle d e ru h u n u eer

etmen
o n a k oruyucu kuvvetleri temiz e tm e n lzmda. Am a
temizleyip

terbiye

etm isen

onu

muhafaza

t a m v e m k e m m e l terbiye etm en, tem izleyip norm al

hle getirmen gerekir.
Nasl ki: Bedenin normal eklinde hareket et

mesine mni olan hastahklar ancak zdd illarla

tedavi edilirse, mesel; hastalk ziyade ate, yangn
veriyorsa soutmayla, ziyade tyorsa, titretiyor

sa stma, scaklk verm e le tedavi edilir. Aynen

yle de kalp hastalklarnn esas olan rezalete de
llet eden mikroplarn meydana getirdii hastalk

78

SLM AHLKI

lar a n c a k ztksriyle akisleriyle tedavi edilir, Mesel

cehalet ilimle, cimrilik cmertlikle kibir tevazu ile,
yzszlk utanmakla, cins arzulan a z a z kesmekle
tedavi edilir... Hastal tedavi edebilmek iin veri
len illarn tedavi durumlarndan doan eziyet ve
sefalara tahamml etmek icap ettii gibi gnl has
talklarn da tedavi etmek iin m cahedenin zorlu
una, sabrn eziyetine tahamm l etmek gerekir. Hem
de daha ok tahamml.

Zira beden

eleminden lmle kurtulunur.

larndan

neuzbillh

hastalklarn

A m a gnl hastalk

ebediyyen

kurtulmak

mkn

yoktur.
. Nasi ki; titretici, tc her hastala kar
devaml scaklk verilmez. An cak onun da muayyen
bir s:nr vardr.
Hastaln zelliine gre az cok
devaml, arasra srekli,
olarak tedavi edilir.
Bu
tedavide vcudun ona ihtiyacno. yararllna g
re ayarlanr.
Eer l muhafaza edilmezse metodlu bir ekilde yrtimezse hastalk daha ziyade
artar, shhat bozulur. Aynen byle de fena h u y
lar terketmek iin takip edilen metod iyi ve prog
raml olmaldr. Ve yine nasl k, illarn nevi has
taln nev'ine gre ayarlanr. Hatta doktor hasta
ln neden meydana geldiini, mesel soukalgm lndan m, yoksa scaktan m olduunu a n lam a
ynca il vermez. Eer souk algnlndan ise has
taln derecesine bakar iddetli mi zayf m, bunla
r anladktan sonra hastann durum unu, vcudunun
hlini, hastalk zam ann, hastala sebep olan mik
roplarn eidini, hastann .yam ve baka durum
lar gznne alr, ona gre il verir. Aynen by
le de mritlerin ruhuna hitap etmek, onlarn gn l-

Islm

ahlki

79

ferini tedavi etmek isteyen mritler de markileri

nin ahlkn, mnevi hastalnn nevini bilmeden bi
teviye ayn eyleri tekrar ettirip, onlarn zerine ar
tekellfler. ri/az ykler yklememelidir. Onkn he
men zorluklara komomaidr.
Bir doktor btn hastaknna

ayn ilc verir

se hastalarn birounu iyi eder, birounu da l

drr. Aynen byle de bir eyh (mrid) mridlerinin cmlesini bir tek riyazi metodla slah etmek is
terse ounu yokeder, birounun da kalbini ld
rr. Bu yzden her mrid nce mrid olacak kim
senin mnevi hastaln, halini, yan, mizacn, ta
hamml kudretini nazar itibara almal, ona gre ri
yazet vermeli. Eer mrid mbtedi (yeni balayan),
er' emirleri bilm eyen.cahil bir kimse ise abdesti,
namaz, ibdetlerin zhiri ynn zahiren gnah sa
ylan eyleri retmeli. Eer mrid haram malda g
z olup, gnahlardan korunmuyorsa, nce o fena
huylarn terkettirmeye almal, nefsini zahir kt
lklerden, gnahlardan temizleyip ibdetlerden zevk
alm aya baladnda hastalna,
batn hllerine
baklr, ona .gre ahlk ve hareketlerine yn verilir.
Eer mrid olan kimsenin zarur ihtiyalarndan fazla
mal varsa elinden alnr ve hayr yola sarfedilir.
T ki* kalbinde mal sevgisi kalm asn... Kibir, izzet-i
nefis, byklenme gibi hastalklar galip durum da ise
onlar krmak iin zillet ve tesale dellet eden vazi
feler verilmelidir. nk zzet-i nefis ve riyaset gibi
mzmin illet ancak zilletle krlr, yok olur. Baka
larndan bir ey istemek kadar da zillet yoktur. M
ride bir mddet bu vazifeye devam etmesi em redi
lir. Eer fors yapmak ssl giyinmek gibi hasta

80

SLAM

a h l A ki

lklar galip durumda ise ona su ekm ek, ev temiz

lemek. mutfaklarda, isii mahallerde alm ak gibi
vazifeler vermek gerekir k i. gnlndeki fors yapma
ssl giyinme hrs krlsn.
Zira diarm ssleyip, psieyip de ziyneti! mah
fillerle renkli seccade aryanlarla akam a kadar hi
bir i yapmadan
makyaj yapp sslenen gelinler
arasnda fark yoktur. G M L A L L A H 'T A N B A K A
S IN A T A P T I K T A N S O N R A H A N E F S A R Z U L A R IN A
T A P S IN . H A P U T A T A P S IN H F A R K Y O K T U R . ..
irkin olan gelin ne kadar sslenirse sslensin de
vaml gzel olmayaca gibi gnl Allah'tan uzak
latktan sonra putla nefsin arasnda ne fark var
dr?..
Tasavvuf ehline gre: eriat erevesinde bil
dirilen hell ve temiz elbiseden baka eit elbise
ler giyen mrid nefsine uyuyor demektir...
Riyazattaki metodlardan birisi de; E e r mrid
' verilen vazifeleri dorudan doruya direkt olarak
yapyorsa,
yahut alt fena detlerini bir anda
terkedemiyorsa onu fena bir huydan, ondan daha
az fena olan dier bir huya altrmaldr. Suyun
kan temizleyemedii hallerde kan nce sidikle
(bevl) sonra da sidii su ile ykamak gibi. Kk
ocuklar ilk mektebe
gittikleri za m a n nce top,
oan ve benzeri eylerle oynamay ok severler.
Bir mddet sonra baKan olma, yksek m akam sa
hibi olma arzusuna nklp eder. B ir m ddet son
ra da hiret leriyle urama arzusuna
inklb
eder. Aynen byle de mal ve rtbesini bir defada
terkedemiyen kimseleri nce biraz aa bir ma
kama. sonra da ha aa makamlara indirmek su
retiyle terkettlrllir.

D ier konular da aynen byle-

SLM AHLK)

81

d in Mesel ok yiyen obur kiileri tedavi etmek is

tediimizde onu nce a z yemeye altrmal, son
ra oru tutmaya, bir m ddet sonra gz nnde
tatl, lezzetli yemekleri hazrlatp kendisine verme
den bakcsm a yedirmeli ki ala alp sabredip
oburluu yok olsun. Baka bir misl: Evlenmeyi a r
zu eden .bekr durm aktan usanan genler; bunlan riyazata altrmak iin nce oru tutmasn sy
lemeli. onunla kesilmezse bir g n yalnz ekmekle if
tar etmesini, bir g n yalnz su ile iftar etmesini sy
lemeli, bununla da ehveti' krlmazsa etli yemekleri,
katkl yemekleri yememesini sylemeli ki nefsi al
alsn, ehveti krlsn. Zir riyazatn lk balangcn
da ehvete kar alktan daha baka kesin hibir
il yoktur.
Baka bir rnek: Gazab ok olan her eye ok
kzan kiilere nce yum uaklk sonra da susmay
retmeli. Bu ekilde de krlmazsa ona fena huylu
kimseleri yolda etmeli. Bu ekilde de krlmazsa
onu fena huylu kiilerle altrmal ki onlarn syle
dii ar fena szlere tahamm l ede ede gazaplanmay terketsin, yahut sabretsin.
Eskilerin anlattklarna gre .bz byk kiiler
kendilerini yum uakla,
hiime altrmak, gazaplanmay terk etmek iin cretle topluluk iinde hal
kn yonnda kendilerine fena sz syleyecek kiiler
tutarlard k, nefislerini horlatrp her eit eylere
kar sabretmeyi det haline getirsin.. Hatt bu ejt
hikyeler milletler arasnda darb- mesel hlini al
m tr.
Bz kalp zayfl olan .korkak, cesaretsiz kllJer kn souk gnlerinde dalgalarn arpt za F .: 8

82

slm

ahlki

man kayklara binerek denize alrlard k fecaat

kendilerinde bir Itlyd hline gelsin.
Hnd fakirleri ise bz ibdetlere kar tembel
lik eaen kimseleri gece sabahlara kadar tek ayak
stnde dikerek ibdete attrrlar.
Bz eyhler (m ridler) riyazata ilk baladk
tan srada gece kalkp, nam az klmaya erinirierdi.
Bu eringenlli giderm ek iin bz geceler sabahlara
kadar ibdet ederlerdi ki, ondan da ha kolay olan
gece kaikmay ^et hline getirirlerm i.
Baz bykler mala kar an sevgisi olan kim
selere mallarnn tm n fakirlere datmasn, eer
riya ve koucuiuktan korkarsa baka yollarda telef
etmesini emrederlermi. te gsterdiimiz bu r
nekler gnl hastalklarn tedavi etmenin yollarn
sana bildirir, gsterir... A m a muhakkak ki byle
yapn demiyoruz. Her hastaln da tedavi ekille
rini ayr ayr anlatacak deiliz. Zira ilerikl blmler
de tafsilt verilecektir.
Demek istediimizin esasi
udur: Btn fena itiyatlarn terketme yolu nefsi
arzularn tam tersini yapmaktr. Bu hakikati Allah-
Tel yce kitabnda ne gzel izah ediyor: (Kim
nefsini hevadan uzaklatrrsa cennet onun dura
dr.)
Nefisle cihadn eh nem li unsuru azim le se
bat edebilmektir. ehev a rzu la n terketm ee al
an azmeden kii m uhakkak m uvaffak olur.
Y a l
nz A lla h- Telnn dejem ek in verdii zorluklar,
glkleri, m nialan a m ak in sabretm ek gerek
tir. Azim den dnm eyi det haline getiren kiilere eh
vet tegallp eder. ki hayatn saadeti yok olur. A m a
ehvete uyulursa azim yok olur. En doru azm e sa
rlp ehvete srt dnm ektir.
Bu konuyu daha etrafl olarak gem i kon ula r-

SLM AHLK)

63

do izah ettik. Eer nefis eitti eitli akibetterle kor*

kutulmayp onun hevasna uyulursa nefis ehvete
uyar, tabi olur btn almalar, riyazatlar semere
siz kalr. Neuzbillh...

y
!

G N L H A S T A L IK L A R I V E
TE D A V YO LLAR I

insan olunun vcudundaki zalarm her birisi

husus bir vazife iin yaratlmlardr. Bunlarn zel
oarak yapmak iin yaratldklar
vazifelerini
hi yapmamalar, veyahutta zorlukla yapmalar, on
larn hastalklarna almettir. Mesel elin dokunma,
elleme duygusunun normal olarak faaliyet gster
memesi sinir sisteminin bozukluuna,
gzn nor
mal olarak grememesi,
veya zorlukla
grmesi
onun sakatlna almettir.
Aynen byle de kal
bin zel olarak yapmak iin yaratlm olduu va
zifesini yapamamas
onun hastalna almettir.
Halbuki kalbin vazifesi dier uzuvlara nazaran ok
z ord ur.
Kalp: lim, hikmet, mrifet, Allah'a ibdet
etmek, devaml onu zikretmek, onun sevgisini di
er madd arzularn stnde tutmak gibi vazifeler
iin yaratlmtr. Bu hakikati Allah- Tel Kitab-
Mbininde:
B e n cinleri ve insanlar ancak bana ibadet et
meleri iin yarattm eklinde belirtmitir.
nsanolunun bedenindeki her uzvun ayr ay
r zelikleri olduu gibi, kalbin de bz zeliklerinin
olduunu akladk. Nefsin hususiyeti; insan dier
varlklardan ayrmaktr. nk insan, hayvanlardan
grmek, yemek imek,, cins m nasebette bulun
mak gibi vasflarla ayrfmz. O n u dier varlklardan

84

SLM AHLKI

ayran tek zellii varlnn neden v e niinini an

lam ak iin sarfettii kuvvettir.
Mahikat yoktan
vareden Ailah- Teldr.
Zaten varlklar varlk
eden de O'dur.
E e r bir kimse btn mevcudat
bilip de onu yaratan bilmezse hibir ey bilmiyor
demektir. Allah' bilmenin almeti onu sevmektir.
Allah bilen onu sever.
Sevginin almeti ise.
m add sevgileri, geici zevkleri tanm am ak ve sevmemektir. Bu gerei yine O'nun m barek kitabn
dan dinliyelim:
(D e ki, Babalarnz,
oullarnz, kardeleriniz,
kanlarnz, airetiniz, kazandnz mallar, durgun
lua uramasndan korktuunuz al - veriler, ho
landnz yurtlar, sizin in Allah ile Peygam berin
den, Allah yolunda savamaktan daha deerli, daha
sevgili ise, o halde Allah emrini gnderinceye kadar
bekleyiniz.
Allah fasktar
hidayete
ulatrmaz.)
T e v b e Sresi, yet 26.
Ekm ek yemekten, su imekten, ta ve toprak
yemeyi daha fazla seven kimse, nasl hastaysa, y
le de gnln
Allah'tan baka eylerin sevgisiyle
dolduran kimse hastadr. te bu saydklarmz has
taln almetleridir. Bu duruma gre zcm anm zda
hasta olmayan gnl pek azdr... Fakat bu has
taln tehlikeli taraf,
hastala tutulan kimseler
tarafndan kendilerinin hasta olduklar bilinmemesidlr. Bilenlere de tedavi edilmek iin sunulan il
lar tatbik etmenin zor gelmesidir. Zira ehev arzu
lardan d o a n hastalklarn ameliyat lm gibi etin
dir. Herkes acsna dayanamaz. D ayanacak kimse
ler bulunursa da ameliyat yapabilecek kudrette dok
torlar pek az bulunur.
Bizi tedavi ettiklerini sandm z doktorlarn bir

SLM AHLKI

85

ou mnen hastadrlar. Kendileri hasta olan dok

torlar baka hastalon pek nadir olgrak tedavi ede
bilirler. (Doktorluktan anlam olsalard kendi ken
dilerini tedavi ederlerdi.)
O nlann verdikleri llar hastay yi edecek yer
de daha kritik durum a sokar. Zaten mnev hasta
lklarn tehlikesi bu ynden gelmektedir.
Evet d o k to r la r madd ilmi renip, m nev lim
den yoksun o lu n c a tabi olarak mnev hastalklar
d a n da an la y a m yo rla r. Bylece hastalk mkrobu
gnllere yerleiyor, halk dnyev ilerle megl
olup hireti terkediyor. Yapaklar ibdetlerse kop
yaclktan, el g r s n zentisinden ileri gidemiyor.
Serdettiimiz hakikatler, hastobktemn b ir n
belirtisidir. Bundan kurtulmaksa zannm ca pek ko
lay olmayacaktr. Fakat biz bildiimiz bz areleri
belirtmek istiyoruz.
nce tedavi edilmek istenen hastalk ncelenmelidir. Mesele: Tedavi edilmek stenen hastalk
cimrilikse o hastaya ruhundaki cimrilik mikroplar
n ldrecek sehavet cmertlik
llar iiril
melidir. Mesel: Te d a vi edilmek istenen hastalk
le bir durum hsl olur ki, aynen cimrilik gibi bir hastalik olan israflk hastalnn mikroplar rem e
ye balar.
mek,
titremek hastalna tutulan
kirrvse scaklk vermekle tedavi edilir.
Fakat an
derecedeki hararetten de yeni bir hastalk meydana
gelir. Byle bir kimseyi yi etmek in orta derece
de, mesin! giderecek miktarda hararet verilme
lidir Aynen bunun gfbf cimrilik hastaln da te
davi etmek iin cimrilikle msriflln orta noktas
i

-lan cmertlik ilc verilmelidir. Aksi takdirde mm

86

SLM AHLK!

kn olmaz. Fakat cimrilikle msrifliin orta noktas

dediimiz sehaveti nasl bulacaz?
Sehavet noktasn bulmak iin
elimizde l
olarak Hilkat (Yaratl) vardr. Yaratln icabettirdii derece alrsa denge bozulur. Yaplan hareket
nefse, o hareketin aksinden daha tatl, daha kolay
gelirse, ar basarsa a r basan, tatl gelen taraf
m ahzurlu taraftr.
Mesel:
Mal mlk biriktirmek,
saklamak nefse onlar yerine sarfetmekten daha tat
l gelirse cimrilik hastalnn daha ar bast an
lalr.
Te d a vi etmek iin bolca datm aya,
har
cam aya bakmaldr.
Datmakta yle bir hle ge
lirse ki, yersiz olarak harcamak nefse yerli olarak
saklamaktan daha tatl gelirse hemen eli skma
ya balamaldr.
nk israflk hastal galip
durum a gelmi, vcutta yepyeni bir hastalk mik
roplar remeye balam demektir.
Bu durumda
almak,
btn hareketlerin kolayn ve zorunu
denemek lzmdr ki,
kalbin dnya metana ilti
fat kalmasn.
Dnya metana, maddi varlklara,
fakir fukaraya verm emek arasnda hibir his duy
mamal.
Ksacas dnya malt nsann yannda su
gibi olmal gereince,
htiya hissedilince verm e
li gereince, htiya hissedilince almal. Vermekle
almak arasnda hi bir fark kalmamal.
Saydm z vasfta olan kiileri
hassete c
mertlik* ile cimrilik) konusunda kurtulmu saadete
ermi kiilerdir.
yi ahlkn btn dallarnda nefsi
byle terbiye etmeli ki, gnl geici dnyev m adde
lerle alkay kesip, gerek ve ebed hayata huzurlu
ve sevinli olarak gitsin. Bylesi kiiler Allaha mut
main olarak dnen', Allah onlardan, onlar da m er
tebelerinden m em nun olarak Peygam berlerle do

SLM AHLK)

87

ru szl, temiz zl, ehit ve Allah'n satfh klleriy

le yranlk ve arkadatk edecek kiilerdir. N e m ut
lu inananlara, ne mutlu onlara arkada olanlara.
ki taraf arasndaki vasat noktay (Srat M s takymi) bulmak gayet zor olduundon
(kldan in
ce, kltan keskin olduundan) bu dnyada onun
zerinde (Srat- Mstakym) yryen kiiler iin
bunun bir nevi kopyas hkmnde olan hretteki
Srat kprsnn hi bir deeri kalmaz. Bz za m a n
larda insan, Srat- Mtakym doru yoldan ufack
sapmalar yapar ki, iki taraftan birisine henz gitme
miken tekrar sapt tarafa doru ynelir. Bu y z
den o kprde de etrafa keymaktan, azap ekm ek
ten hli kalmaz. (Srat- Mstakym) den hi sap
mayanlarsa kprden yldrm gibi geerler ki, oniar
Allah- Tel Kuran- Keriminde mektedir. u hl
de her rektta okuduum uz Fatiha sresinde dedi
imiz gibi:
(Bizi doru yola gtr) diye hi olmazsa gnde
cn yedi kere Allah'a dua etmeliyiz.

A H S K U S U R LA R I R E N M E N N Y O L L A R I
Allahzlcell bir kulun
hayrn dilerse ona
kendi kusurlarn gsterir.
Basireti nfuzlu
olan
kimseler ahsi kusurlarn kmsemezler.
Kusur
lar renildikten sonra tedavi etmesi kolaydr. F a
kat halkn bir ou kendi ahs kusurlarn bilmez.
Kardeinin gzndeki
p g r r de kendi g
zndeki p grmez.
Kendi nefsinin kusurlarn
renm ek isteyen kimse u drt yok) bavurmal
dr.

88

SLM AHLKI

Basiret sahibi nefsin

kusurlarm bilen,
fetlerin gizil taraflarna
muttali olan bir eyhin
nne d iz kp nefsini ona teslim ed ip onun iaret
ettii m cahede ve riyazat yollarna uyarak hare
ket etmek. B u mrldle eyh arasnda,
talebeyle
hoca arasnda vuku bulan haldir. H ocas ve ey
hi talebesine veya mridine onda grd kusurlar
syler ve tedavi arelerini anlatr. Fakat gn m z
de byle eyhi ve byle hocay bulm ak imknsz
hle gelmitir.
2 Dindar, sadakatli doru szl, tem iz z
l bir arkadan kendi hallerini gzetm esi, fiillerini
m lhaza etmesi in kendisine gzc olarak tyin
etmek. O arkada; kendisinin ahlknda, fiillerin
de ak ve gizli kusurlar grp tenbih eder, uyartr. te din byklerinin bu mmetin iteri gelen ze
vatnn takip ettii metod bu idi.
m e r R.A.j yle derdi: Bana ayplarm syle
yen kimseye Allah rahm et eylesin.
Hazretl m e r ok kerre Selm an- Faris'yi tu
tar ve B ende bir ayp gryor m usunuz, seni iren
diren bir halet va r m ? diye sorard. B ir defasn
da Selm an'a srar etmi o af dilemise de m er yi
ne srar etmiti. E n sonunda Selm an yle demi
ti: ittiim e gre sen bir sofrada iki katk bulunduruyorm usun, gece elbisen ayr g n d z elbisen
ayn im i. m e r.
D a h a baka biliyor m u su n ?,
Selm an H a y r. m e r Sadece bunlarla m iktifa
ettin? demiti.
O . her zam on Hzeyfe'yi tu tar ve yle derdi:
S e n Reslullahn srrnn sahibisin, m nafklar mev
zuunda Reslultah sa na grlerini sylerdi, doru
syle bende
hi nifak almeti
g rm y o r
mu
sun?

SLM AHLKI

88

te yce derecesi, byk mevki ve Allah hu*

zurundaki mertebesine ram en m e r kendi nefsi
ni bu ekilde m urakabe ediyordu. Akll v e yce
mevki sahibi olan kimseler
daha az tekebbrlk
edip, daha ok nefislerini m urakabe ederler.
An
cak zlerek syleyeyim k bu halde artk pek vaki
deildir.
Zira arkadalar
arasnda
mdahaneyi
terkedip ayplar yze vuracak veya hasedi bra
kp durumu olduundan fazla gsterm eyecek kim
seleri bulmak pek zordur. Arkadalarnz arasnda
yle hasut ve garazkr kimseler bulunur ki kusur
saylmayacak eyleri en byk kusurmu gibi gs
tererek sizi rencide eder.
Yahutta
size yaltaklk
yapp byk olan kusurlarnz hi yokm u gibi gs
terip sizi kk drr. te ' bu yzden D A V U D
E T T A insanlardan ziet edip bir kenara ekilmiti.
Ona hazret neden zlet ediyorsun denildiinde Da
vut hep yle cevap verirdi:
Kusurlarm yzme
vurmayn insanlar arasnda ne ya p a ym ...
Dindar kimseler etraflarnda grdkleri kimse
lerin kusurlarn onlarn yzne vurmaldrlar.

Ve

ayb yzne vurulan kimse de buna kzmama!! ve

tenblhler karsnda ayplarn zale etm eye alm a
ldr. Fakat bizim gibi insanlar o hle dm ler ki
bize nasihat veren ve kusurlarmz yzm ze vu
ran kimseler en sevmediimiz nsanlar arasna gi
rerler. Zannederim k, bu da mann zayflndan
leri gelmektedir.
Zira kt huylar ldrc
ze
hirleri bulunan ylan ve akrepler gibidir, ayet bi
risi stmzde bir akrebin bulunduunu ve sokm ak
zere olduunu sylese biz ona her trl minnet
tarl gsterir, teekkr eder seviniriz. Akrebi ze
rimizden atp ldrm eye alrz
am a akrebin

80

Is l Am

ah la k i

zehiri ve acs cesedimiz zerindedir. Eziyeti ise

bir gun veya birka gndr.
Kt huylarn actsr
ise kalbn derinliinde yer alr . Korkarm ki lm
den sonra da devam eaip binlerce sene bizi ra
hatsz etsin.
Btn bunlara ram en yine de bizi
uyaran ve kt huylarmz syleyen kimselere te
ekkr edip,
onun bu hareketimize sevineceine,
yzm z asp o kt huylar izale etmekle me
gul olmuyoruz.
Hatt ok kerre nasihat ekline
brnp bir ona
nasihatler etmeye ve bize sy
ledii szleri kendisine tekrarlamaya balarz. De
riz ki, Sen de yle yle yapmyor musun, se
nin de u huylarn yok m u ? Bunasihot bize fay
da vereceine zarar verip dostluum uzu dm an
la eirir.
Btn bu hareketler ok gnah ile
menin neticesi kalbin kararmasndan ileri gelmek
tedir.
Hakikatte btn bunlarn esas iman zayf
ldr:
Allah- Zlcellden temennimiz bizi doru
yola gtrp ayplarmz bize gsterip tedavi et
tirmesi, kendi minnet ve faztiyle her trl fenalk
lara bizi muttali klp ve bundan dolay kretmekte
muvaffak klmastdr.
3 Dier bir yol da ahs kusurlar dm an
larn dilinden duyarak renmek ve ondan fayda
lanmaktr.
Zira dman gz
en ufak kusurlara
kadar grr, nsann apylarn syleyen ve yzne
vuran dman,
kendisine vp kendisine meth
sena yapp, yaltaklk eden dostundan daha fayda-*
ldr. Fakat insan tabiat her zam an dman tek
zip etmeye ve dmanlarn sznn hasetten do
d u u n u , ekememezlikten ileri keldiini kabul et
meye daha ok yatkndr, ancak basiret sahibi kim
seler dmanlarnn sznden de faydalanp kendi
huylarn dzeltmekten geri kalmazlar.

SLM AHLKI

91

4 nsanlar arasna Jcarp kt grd her

eyi kendi nefsinde arayp byle bir kusurun ken
disinde de olup olmadn muhasebe etmeli, zira
t M'min m'minin aynasdr. Bakalarnn aypla
rnda kendi nefsinin ayplarn grr ve bilir k, in
san tabiatlar heva-i nefse uymakta aa yukar
birbirine ok yakndr. Arkadalarnda grd k
t huylarn mutlaka az veya ok ekliyle kendinde
de var olduunu telkki edip kendisini ondan te
mizlemeye ve bakalarnda grlnce irenilen ey
lerden uzaklamaya almaldr. En byk te'dib
usul budur. ayet insanlar bakalarnda kt gr
d eylerin hepsini terketselerdi reticilere ihti
ya kalmazd.
sa P e y g a m b e r e , Seni kim edeblendirdi? diye
s o ru lu n c a , yle c e v a p verdi:
Beni kimse edeplendirmedi, cahilin cehaletinin
ktln grdm
v e ondan sakndm.
haller zek, rif ve nefsin kusurlar
n bilen efkatli ,dinde nasihat eden kendi nefsi
ni iyice olgunlatrp Allahn kullarn te'dip etmekle
m e g u l olan ve bu yzden her fedakrla katlanan
hakik eyh vasfna sahip kimsenin b u lu n m a d za
man ba vurulacak arelerdir.
Hakik eyhi bul
m u olan kimse tabibini bulmu demektir. O n a s
kca sarlsn ve emirlerine ittiba etsin. Kendisini bu
korkun hastalktan kurtaracak, dmek zere ol
duu tehlikeden tutup karacak olan odur.
Btn

bu

GNL HASTALIKLARININ ESASI NEFSE

UYMAKTIR. ALLAH'A ULAMANIN YOLU
EHEV ARZULARI TERKETMEKTR
>.

yi bitki: Bizim yukandan beri yaptmz ak-

92

SLM AHLK

tornalan nazan dikkatle okudum, a nla d m sa ,

ba
siretin alr, kalp hastalklarnn sebepleri, tedavi
yollarn ilim ve yakn gzyle g r r anlarsn. Am a
dikkat edemedin, anlayamadmsa taklidi olarak, lf
olsun diye doruluum uzu tasdik etmene, inanm a
na, evet demene ihtiya yoktur. n k ilmin dere
celeri olduu gibi imann da dereceleri vardr. A s
lnda Kim imandan sonra gelir. n c e iman sonra
ilimdir. Allah- Tet yce kitabnda. A lla h sizden
man edenleri yceltir ve lim sahiplerini de de re ce
lerle ykseltir*
buyuruyor.
Kim ki. Allah'a ula
mann yolunun ehev arzulan terketmek olduuna
inanp tasdik ederse, srrn bilmez, sebebini anla
mazsa o kimse iman etmi demektir. A m a zikretti
imiz gibi ehvetin zararlarn, nedenlerini anicyp
renirse o kimseye de bu konuda ilim sahibi kii
denir. Her iki snfa da Cenab- Allah mutlu hayat
mjdelemitir. Bizim iddiamz Allah'a ulamann
yolunun ehev arzulan terketmektir fikrini destekliyen yet, hads, byk szler pek oktur. Birka
tanesini grelim:
Nefsinden hevay atan kimse iin ite cennet
konaktr.
te Ailch onlarn kalblerinl takva le deniyor.
Resul Ekrem buyurdu: M min be dm an
karsndadr.

'p%

1
2
3
4
5

Kendisine haset eden iman kardei,

Buzeden mnafk
arpan kfir
Saptran eytan
Den nefis.

Bu hads-i eriften anlalyor k nefis d e v a m

l olarak insanla dvmektedir.
O n a car . koy
mak, onunla savaa girmek
gerektir.
s

R ivayet e dil-

Is l A m

a h l A ki

89

d! kir Allah- Tel Davud'a buyurdu: Ey Davud!

Arkadaiann ve milletini ehevi arzulara meylet
mekten korkut, dondur. Zira dnyevi arzularla al
kal gnllerle benim aramda nice perdeler var
dr.
Hazreti sa dedi: N e mutlu hazr olan d n ye
v arzularla, gaip olan uhrev arzulan deienlere.
Bizim Peygamberimiz, byk bir savatan (M ek
ke'nin Fethinden) dnen kahraman ashabna, im
di kk savatan byk savaa dnyoruz bu
yurdu.
Ashab scrdu: Byk sava nedir ya Reslalah? ki Cihann Gnei dedi: Byk sava insa
nn kendi nefsi ile yapt savatr.
Mchait; Allah'a itaat etmek in nefsiyle sava
andr. Nefsine eziyet etmekten sakn.
- - Allaha isyan etmek iin onun yalanc arzular
na uyma. ~~
Kyamet gnnde
senin dmann
nefsindir.
Bz uzuvlarn baz uzuvlarna lnet eder. M eer ki
Allah affedip sularn gizlesin.

Sfyan- Sevrl (R.A.) dedi: Bana nefsimi ter

biye etmekten daha zor, daha ar bir il grm e
dim .
Abbas ei-Musul nefsine yle derdi: E y nef
sim ne bu dnyada kral ocuklar gibi yaarsn, ne
de hiret iin bideler gibi alrsn^ Sanrm be
ni cennetle cehennem
arasnda hapsettireceksin.
Sen bu hlinle Allah'tan utanmaz msn?
Haan el-Basr dedi: Kasvetli zincirlerden yu
lara dik bal atlardan ok nefsin ihtiyac vardr.
Yahya bin M uz er-Razi dedi:
Nefsini riyazat

94

ISLM AHLKI

kllaryla terbiye e t Drt eit riyazat klc var

dr. Az yemek, az uyumak, az konumak, halkn
yapt eziyetlere dayanmak. Az yemekle ehvetler
krlr. Az uyumakla irade saffetieir, berraklar.
A z konumakla fat ve bellardan korunuiur. Ezi
yetlere tahamml etmekle gayeye leilir. nsana
eziyet karsnda sabr, cefa karsnda hilm gster
mek kadar zor bir ey yoktur.
Nefsin gnah ve ehvet istei harekete geip,
ok konumann zhir halaveti (tad) kmldanma
ya balaynca karsnda a z yem ek kllan teheccd ve a z uyum ak knndan kar,
az konumak
ve ehvetten kanmak elinin gcyle intikam ve
karanlktan kurtuluncaya kadar yok eder. Bylece
haik arasndaki tehlikelerden korunmu,
ehvetin
zifir karanlndan aydnla,
fetti tuzaklardan,
doru ycia ynelir. Neticede pak, nuran,
ruha
n bir mahlk olup has bahede
dolaan prens
ler, cirit meydannda koan ksraklar gibi tat bah
esinde dolar, hayrat meydannda koar.
Hazret dier bir defasnda dedi:
nsann
tane dman vardr:
Dnya, eytan, Nefis. Zhd
ve takva ile dnyadan, muhalefet ile eytandan, e
hev arzulara uymamakla nefisten korun. Bz filo
zoflar dediler: Nefsinin istilsna urayan kii eh
vet kuyusunda esir, heva zindannda m ahpus olur,
atnn yularn elinden brakveren kiiler gibi nefsi
onu istedii yne doru eker.
Kalbi faydal ey
lerden alkoyar, meneder.

Hamid olu Cafer dedi: Geici nimetleri terk

etmeden sonsuz nimetlere ulalamyacanda b
tn filozof ve limler fikir birliine vardlar.
Eb YahyaM el-Varrak dedi:
ehev arzularna

'

SLM AHLKI

95

rza gsterip evet diyenler, kalplerinde nedamet

pimanlk tohumlarn ekerler.
Vehb bin Verd dedi: Bana gre fazla yemek
ehvete uymaktr. Baka bir seferinde dnyev eh
vetten seven kimse zillete hazrlansn.
Rivayete gre: Msr Azizinin kars (Zleyha)
H z. Yusuf'a Msr tahtana sultan olduktan sonra bir
resmi geit merasimi takip ederken onikl bini akn
bir seyircinin bulunduunu grnce: Gnahkrlkla
krallar kle, itaatle kleleri kral yapan Allah'a te
bih ederim. Gerek hrs ve ehvet krallar kle ya
par. Ne yazk mfsitlerel Sabr ve takva ile kleleri
kral yapar, dedi. Gzelik timsali Yusuf (A.S.) Kur'an- Kerimde anlatld gibi Kim sabredip, tak
vay elde ederse muhakkak Allah iyilik edenlerin
mkfatn zayi etm ezi dedi.
Cneyd el-Badad dedi: Bir gece uyandm, zik
rimi ekmek iin hazrlandm. Fakat ektiim zikir
den her zamanki vezki alamadm. Yatm ak istedim,
uyuyamadm. Kalktm .oturdum, oturamadm. Biraz
hava almak iin dan ktm. Abal bir adamn ack
havada oturduunu grdm. Adam : Y a Ebel Kasm!
Bir dakika yanma gelebilir misin? dedi. Efendi vaadsiz mi? dedim. Adam : Evet Allah'tan senin kalbini
benim iin amasm diledim. Haydi bakalm dilein
kabul oldu.

stediin nedir? dediimde adam: Nefis hasta

lnn lc nedir? dedi. Dedim: Nefse muhalefet
tir. Adam kendi kendisine: iittin m ey nefsim sa
na bunu syledim. Duymak stemedin. imdi C neyd'den Ilt dedi gitti. Bilmiyorum kimdi.
Yezd er-Rakka! dedi: Ahfrette mahrum olma
mak iin tlnyada ize souk su veriyorum. Ne zaran konuaym? mer: Susmay arzulad zamcn

96

Is l A m

a h l Ak i
I

A d am : Ne zam an susaym? m e r: K onum ak iste

diin zaman.

mam Ali (K.V.) dedi: Ceeneti arzu eden eh

vetten ekinir.
Malik bin Dinar, arda gezdii za m a n nefsi
herhangi bir eyi istediinde: Ey nefis! Sabret valiahi seni tekrim iin alkoyuyorum, derdi.
Evet lim ve filozoflar tek noktada birieiyor1ar. Ahiret saadetini temin etmek iin, dnyada nef
sin arzusunu brakp ehvetlere muhalefet etmektir.
Bunu byle bilmek inanm ak vaciptir. Fakat tafsiltl
olarak izah ancak takdim
ettiimiz
ekilde an
lalr.
Riyazatn hakikati
kadire gitmiyen eyleri
gnl balamamaktr.
yinmek, evlenmek, ev

ve srr
insanlarla birlikte
zaruretinden fazla almamak,
Bylece yemek, imek, gi
yapmak gibi eyleri ihtiya

hissedildii derecede yapmal, zira bu gibi zarur ih

tiyalara haddinden fazla nsiyet, lfeti temin eder.
lm den sonra bu muhabbet sebebiyle tekrar dn
yaya gelmek ister. Bu istei de ancak hiret haya
tndan hazz olmayan bahtszlar temenni eder. Bu
kt neticeden emin olabilmek in gnl dnyev
arzulardan soyarak muhabbetullah ve mrifetullah
tefekkre vermelidir.
Bu
kudreti
ancak
Allah
verir.
/ Zikir ve tefekkre engel olan her trl dnyev
arzulan kamlamak gerekir. Bu gerei anlayam a
yan, tatbik edemiyener ona doru yaklam aya a
lsnlar. Bu konuda nsanlar drt ksm a ayrabi
lirsiniz.
n . Kalbini lh nevenin deryasna daldrp
dnyadan zarur ihtiyalardan baka her eyi terk
eden kiiler.
Bunlar,
Sddkn denilen z s

SLM AHLKI

97

z doru kimselerdir ki bu mertebeye a n c a k uzun

m ddet ehveti terkedip riyazata kendini veren mut*
iu kiiler ulaabilir.^
2 Gnln dnyevi nevenin bataklklarna
daldrp Allah kalbinin saflyla deil de sz geli
imi dille syleyip kalbie anlayamtyan kiilerdir k
neuzbiiiah helak olan kiilerdir.
3 Din ve dnya ileriyle megul olup kalbin
de din sevgisi daha fazla olan kiilerdir. Bunlar br
dnyada muhakkak azaba girecekler, fakat bir m d
det sonra kalbindeki lh sevginin miktarna gre
azap ektikten sonra cennete girerler.
4 Din ve dnya sevgisi, kalbinde bulunup,
dnya sevgisi daha ar basan kiiler, bunlar ok
azab ektikten sonra kar. kmamalar muhaldir.
nk kalbinin arpntsnda lh ruhun emaresi
bulunan kimse cehennemde daim kalmaz.
Fakat
dnya sevgisi daha galip olursa neuzbillh. E y ulu
T a n rm azabmdan ancak sana snrm, gerek s
nacak ancak sensin.
Kafanzda yle bir sual varkj olabilir:
H e
l l olan dnya nimetlerinden istifade etmek mbah
olduuna gre niin bu istifade Allah'tan uzakla
maya sebep oiuyor? Bu gerekten hayali bir d
ncedir. Zayf bir ibhamdr. Ar derecede dnyaya
m uhabbet hatalarn badr. Btn yiliklerin mahv
na sebeptir. Dnya hayatnn zarur ihtiyalarndan
baka eylere muhabbet de Allah'tan uzaklamaya
vesiledir. Bu sualin mufassal izah D n ya H ayat
isimli faslda uzun uzadya aklanmtr.
Rlyazat
v e tasavvufta yledir. eriatta deil.

F ,: 7

86

IslAm

ahlki

brahim (Havas dedi: B ir defa Lkam 'da

dim. O lgu n narlar grnce itahm geldi ve bir ta
ne aldm. Isrdm, nar epey ekiydi, yere braktm
gittim. Biraz lerde gezerken zerine arlar konmu
bir adam flordum. A d a m yatyordu. A rla r zerine
konup kalkyordu. A d a m a selm verdim. V e aleykmsselm ey brahim dedi. A d a m n ismimi bit
mesine ardm ve benim brahim olduu m u nere
den biliyorsun, dedim . A d a m , Allah' bilen kii ne
ler bilmez ki? dedi:
lh visle ermi bir hlin
var, niin bu anlarn zerine konmasna engel ol
m uyorsun? A d a m , S e n d e de ayn durum var, sen
neden nefsinde narn bitmesine engel olmuyorsun.
Halbuki arlarn ans bu dnyada, narlarn acsyla
br dnyada. dedi. Ta a c c b m d e n sustum ve ya
nndan ayrldm.
Srr dedi: Krk senedir nefsim, bir para ek
mei pekmeze batrarak yem ek istiyor,
m yorum.

fakat yap

Netice olarak diyebilirsiniz k, nefsi m ubah oian

nimetlerin bir oundan alkoym asan gni ahiret
yoluna yrtmek m m kn olmaz. n k nefis, m u
bah olan eylerden alkonmazsa m ahzurlu oian ey
lere de tema eder. M esel dilini gybetten, fazla ko
numaktan alkoymak isteyen kimse Allah' zikir
den. din, dnyev m him olan meselelerden baka
herhangi bir sz konumamaldr. T a ki ok konu
mak arzusu snp, yerine gre konua. O zaman
insann skutu da, konumas da ibadet olur. Her
gzel otan eye bakmay Itiyad haline getiren gz
haram olan eylere de bakm aktan ekinm ez. D ier
arzular da aynen byledir. Zira hella bakm ay ar
zulayan gzle haram a bakmay itiyad hline getiren

SLAM AHLK
/

gz haram olan eylere d e bakm aktan ekinmez.

Dier arzular da aynen byledir. Zira hella bak
may arzulayan gzle harama bakmay a rzu eden
gz ayn gz ayn gzdr, ikisinin itihas ayndr,
kula gereken gz haramdan alkoymaktr.
Eer
yapamazsa tedrici olarak ifrattan zaruret derecesine
doru indirmeye almaldr. te bu m bah olan
eylerin fetlerinden birisidir. Bunun gerisinde se
fetlerin en by
gizlidir.
Evet
insanolunun
nefsi dnya nimetleriyle
sevinir ve o tarafa bel
balar, gvenir, bbrlenip marmaya, balar
O
durum a gelir ki sarhofuunun madd nevesnden
kvranan ikiciler gibi mest olur. D am arlar vastasiyle kalbe sirayet eder. Kalp de m nev neve.
lm duygusu.
Allah korkusu gibi d u ygu la n yok
eder, lh tecellinin makam olan gnln mnev
zehirlerle yok olmas demektir.
Selmeti, yine onun

rahmet kapsndan

bekli

yoruz.
Gnl bahesinin akrak blblleri kendi nefis
lerini ferahl,

anlarnda

denemiler ve onun zik-

rullaha lme kar tesirsiz,

isteksiz nefretii piarak

baktn hznl anlarndaysa yum uak temiz,

tesirkr olduunu grmler.
re varmlar:

saf,

Netice olarak u fik

Saadet ve kurtulu,

ce ve emelden uzaklamaktadr.

sonsuz dn
D nya ve arzu

larn fazlasndan, sraftan ehvetlerin bellndan,

haramndan kanmlardr.
D nyev arzularn be
llnn hesap, haramnn Ikap, itap olduunu syle
milerdir,
kyamet gnnde
A ra sa t meydanmda
hesabn verip ebed hrriyete ve sonsuz
neeye
ulamak ancak dnyada
ehev klelikten, nefs

100

SLM AHLKI

esaretten Kurtulup, Allah' zikir ve ona ittatie mm

kn olduunu sylemilerdir.
Bu eit terbiye eklinde slm bykleri .do
an k u u n u n evcilletirilirken takip edilen prensibi
takip etmilerdir. D o o n kuu nce yakalanr. Ka
ranlk bir yere hapsedilir, gzleri kapanr. T a ki ha
vada um ay unutup kanatlarn ap kapam ak de
tini braksn. Sonra et v.s. yiyeceklerle yava yava
insana altrlr. T a ki havaya brakldnda sahibi
tekrar arnca sahibinin sesini itince gelsin.
Evet nefis de a yn e n doan gibidir. Kolay koiay
Rabban havaya uym az. A n ca k kt itiyodlarn uz
let ve halvet ile braktktan sonra m m kn olur.
! n c e gz ve ku la k alkanlklarndan ayrlmak
sonra dua, zikir, senay itiyad hline getirmek, ikin
ci olarak dnyevi ve nefsi arzulara karlk ilh? zik
rin arzusunu getirmelidir. Geri bunlar mrid olacak
kimseye ilk safhada a r gelebilir, fakat zam annda
alr. Kk ocuklar ilk memeden kesildii zam an
fena halde alar, rpnr, hi sesi durm az, verilen
yem ekleri yemez. A m a gnbegn a za r a za r m em e
den kesilince ok a ckn ca azar azar yem ek v e rm e
ye balanrsa artk o c u k yemekleri sever, m em e
den kesmek kolay olur, meme azna tekrar verilse
bile o c u k emmez.
H ayvanlar da byledir. lk balangta semer,
yular gibi eylerden rker, devirmeye alr, zeri
ne kimseyi bindirm ez. Yular semerli olarak bir y e
re balanr, plak braklmaz. A m a zam anla o hle
gelir ki, yularsz o la ra k btraksan ora da n saatlerce
b ir yere kmldamaz, A y n e n byle de nefis evcille
tirilir, ehliletirilir.

101

SLM AHLK

O n u n tedbiri ise nazardan .ferahdan,, dnyev

maddeleri sevmekten

menetmekle

balar,

evet

lmle yok olan hereyi terkettlmiekle biter. Eer

o kii sevdii eyden elbette bir gn ayrlacan
devaml olmadn ve aynlmasfrin da muhtemel ol*
madiini bilirse m uhakkak W geici sevgileri bra
kr. kendisinden ebediyen ayrlmayacak olan lhi zi
kirle gnln megul eder. Zira zikir kabirde bile
kendisine arkadalk eder. Btmfr ise az bir mddet
sabrla elde^edilir. fevet dnya hayat ahiret hayat
na nisbetle ok azdr. Akll olan kiiler yabanc iller
de az bir mddet gidip tahsil eder, eziyetlere, m e
akkatlere tahamml eder. Onunla m r boyu Istirahat eder geinir. Dnya hayat se ahlrete nis
betle bir aydan daha azdr, yleyse bu ksa md
deti de sabr ve mcahede ile geirmek gerektir.

GOCUK TERBYES
ocuk terbiyesi
en mhim ve en zo r mese
lelerimizden birisidir. O , bal bana bir sanattr.
ocuk anne ve babasna emanet edilmi lh bir
vediadr. Onun nefsi, par par parlayan kalbi her
trl fena naklardan uzak olan bir cevher gibi
dir.
Kalbinin zemini h e r trl
ilemeye msait,
her trl fena meyillere aktr. O n u iyice ynelt
mek, dnya ve ahiret saadetine ulatran m nevi
gday vermek lzmdtr.
B u istikametteki eevoba
anne ve baba,
retmen,
mrebbfye ortolrrtar.
O n u n fenala yneliini ihml, yrtc hayvanlarn
Ihmatl gibidir. Y avruyu dnya ve ahiret bedbaht
lna ulatraca gibi,
cemiyetin de b a bels

102

SLM AHLKI

olur. Bu ihmaldeki gnah da, kabahat da, anne,

baba, retmen ve mrebbiyesinin boynunadr.
C enab- Allah Kur'an- Kerimde

(E y iman eden

ler, kendinizi ve ehlinizi yakaca nsan ve ta olan

(cehennem ) ateinden koruyunuz), buyuruyor. Hal
buki ocuu ev ehli bu dnyadaki atelerden koru
mak) cna gzel huyu retip Hazreti Peygamberin
rnek ahlkn tantmak, kt arkadalardan koru
yup, ziynet ve refah almeti olan m add ykseklik
lerin bir ey olmadn retmektir. Zira byyn
ce madd eyler urundu mrn heba eder ve ebe
d helka doru yneltir.
Onu tamamiyle murakabe altna almal, saiih,
dindar; bilgili, hel kazanp hell yiyen temiz huy
lu bir mrebbiye ve dadnn
elinde bytmelidir.
nk haram stn bereketi ve ifas olmaz. Yavru
onu yedii zaman tiyneti haramla yorulur. By
ynce yavru tynetinin icab haram ve kt eye mey
leder, ynelir.
ocukta eyalar ayrd etme muhayyilesi d o
duu zam an daha titiz ve plnl hareket etmek ge
rekir.
Mesel: ocukta haya mefhumu ilk gelimeye
baladnda zihnine ok kuvvetli bir haya melekesi
ilenmelidir. Zira yavru hay ile ahsiyetini gelitirir,
kt ileri yapmaktan utanr k, bu da akln klar
nn ahsnda prlantalamasna sebep olur. Bylece
bz hareketlerin kt akla muhalif olduundan, ba
zlarnn yaplmamas gerektiini anlam aya balar.
H a y denilen ilh! perdenin rlmeye balamas. A l
la h 'n insanoluna en byk lutf olan yi ahlkn
kalp temizliinin nmunesidir ki bu tiynette olan -

SLAM AHLA
i

103

cuklor bulu ana ulat zam an normal akla sa

hip olan zeki ocuklardr.
Utanm a,

hay hissi gelimeye balam olan

ocuklar, ihml edilmeye gelmezler. O n la r edep,

hay hislerini gelitirip u ekilde hareket etmeli
dir.
Mesel: Yem ei sa elle yedirmeli, yemek ka
n eline alnca
(Bismiilhirrahmnirrahm) de
dirtmeli. Sonra yem ek yemesine zin verilmeli. B
yklerinden
nce yem ee balamamay,
yemee
keskin nzaria ok bakmamay .yemek yiyenlerin
eline bakmamay, yemei abuk abuk yememeyl,
yemek yerken elini, elbisesini kirletmemesi, lokma
lar uun mddet abuk yemeyi, az aprdatp et
raf rahatsz etmemeyi retmeli, katk bulunduu
hlde arada srada kuru ekmek yedirtip altrma
l ki; devaml olarak ekmeine katk istemesin. Y a
nnda ok yemenin ktlnden bahsedip ok yi
yen obur insanlarn yrtc, korkun hayvanlar kadar
fena olduundan bahsetmeli, obur ocuklarn kt
lklerini sylemeli az yiyen ocuktan bol bol vm elidir.
ocua bol bol fakir fukaraya yem ek verm e
nin iyi olduunu, onlara verilen eya karl bbrienmemeyi hangi yemek olursa olsun kanaat
edip yemeyi retmeli.
Beyaz ve sade elbiselerin
renkli .ibriim ve ipekli elbiselerden daha iyi ol
duunu retip, giydirme!!, ibriim, pek, renkli
elbiseleri kodnlarm giyeceini .erkeklerin ise be
yaz ve sade giyeceini sylemeli, bu eit elbiseleri
giyen ocuktara rastlannca onun kt ve irkin ol
duunu anlatmal.
Yksek rtbeli
m akam sahibi
zengin kimselerin
mark ocukksnyte
m nose-

104

Is l Am ah l Aki

bette bulundurmamak. Kt sz syleyen fena ke

limelere alm ocuklarla oynatp gezdirmemen
Fena ocuklarla arkadalk eden, kkln
de hmal edilmi yavrular younlukla fena
huylu
yalanc hasut, hrsz, nemim, fazla geveze, gle,
hilebaz, utanmaz olur. Bunlardan korunm ann yeg
ne aresi yavruya kkken yi ahlk vermelidir.
ocuk ailede gereken terbiyeyi aldktan sonra
mektebe
gndermeli. Kur'an, hads, ahlk. Pey
gamberin hayat, byklerin menkbeleri, ermilerin
hikyelerini okutmoldr ki, iyilerin, satihlertn sevgisi
ocuun kalbinde yer etsin. Bu yataki
yavrulara
ak ve kadn iirlerini okutmamak. T a b ia t inceliinin
zarafetin icab saylan edebiyatlarn meclisine g
trmemen. Zira o mecliste yavrunun kalbinde fesat
tohumlan yeermeye balar.
Cok iyi hareket yapnca,
ocuktan gzel bir
fiil sudur edince onu sevmeli, neelendirmen, m
kfatlandrman, topluluk iince iyi hareketini sy
leyip, cvm elicir. Kk bir yaramazl grlnce
grmemezlikten
gelmeli,
kimseye
sylememen
gizlemeli zira o yapt fenalk yzne
vurulunca
bir defa daha yapm ak in cesaretlenir. Bir daha
yaramazlk yapar, yzne vurulm asndan korkmaz.
Yaramazl bir daha tekrar ederse yalnz, gizli ola
rak tenkid
etmeli,
kzmak. Yapt yaramazln
kt olduu, bir daha yapmam as cap ettiini, ya
parsa herkesin duyacan arkadalar arasnda re
zil olacan sylemeli. Hi bir zam an fena kelime
ler sorfederek ok kzmamaldr.
n k ocuun
kulanda o szler y e r eder, kt fillere kar sem
patisi fazlalar. Kalbinde duyduu kt szlerin te\

SLM AHLKI

105

siri grlmez. Baba sz sylerken babalk heybetini

muhafaza etmeli, bazan yzne glme, ekseriyetle
hiddetli olarak hareket etmeli.
An ne yavruyu babasyla korkutmak, fena ha*
raketlerden korunmal, gndz uyutm am ak.
n
k tembellie alrlar, gece de uykusuz brakma
maldr. Yavruyu yumuak yataklarda yatrm am ai ki azalan, kemikleri gelisin. V cut ya bala
masn. Bbrlenmesin, kibirlenmesin.
Ya ta k giyim ,
ilerinde hain ve sert olsun. ocuu hi gizli fiile
tevik etmemeli. (Zira gizli olarak yapt ilerin ir
kin ve fena olduuna inanr.) Fena hareketleri terk et
meye balaynca yrmei hareket ve spor yapm a
a altrmal ki. tembellie almasn. stn ba
n amamay, sratli yrmemeyi, gerinmemeyi,
ellerini gsnde durdurmam ay retmeli.
Yaknlarndan,

arkadalarndan olm ayp

ken

dinde yahut anne ve babasnda bulunon yiyecek

giyecek yahut kalem, defter gibi eyler! gzelliiy
le iftiharlanmasm nleyip herkese kar mteva
z ho gnll, herkese hrmet etmesini, konuur
ken kimseyi krmamasn retmeli.
Kk ocuklarn elinden bir ey aid rm a m a l, bykln ondon-bundan birey alm ak olma
yp ona buna kendi yanndakileri bakalarna ver
mek olduunu sylemeli. Ald Kimse eraf, zingin ocuuysa ondan almann aptallk, ahlkszlk
demek
olduunu sylemeli. O nun bunun elindeki
m ala bakmak, kpeklerin deti olup bir para ey
iin saatlerce ellere bakp durduklarn; syeme.

Altn ve gme tamah etmekten.

ylcr ve
akrepten korunduu gibi korunmaldr. Zira altn

106

SLM AHLKI

v e gm n feti bykler ve kkler iin ylan

ve akebin zahirinden daha tehlikelidir;.
o cu a toplu olarak oturulan yerlerde tkrm emeyi, smkrmemeyi,
bakasna arkasn
anp
oturmamay, ayak ayak stne
atmamay,
det haline getirmemelidir. (Zira bu nevi hareket*
ler tembelliin almetidir.) o c u a topluluk iin
de yalnzken ne ekilde oturacam retmelidir.
ok ok lfa karp, konuturmamaldr.
Btn
bunlarn haylazla almet olup, fena huylu ocuk
larn bu ekilde hareket ettiini sylemelidir.
N e trl olursa olsun (doru, yalan) yemin
ettirmemeli ki, kk iken yemini det haline ge
tirmesin. Sze nce balamamay,
ancak sorula
na cevap vermeyi, kendisinden byk birisi konu
urken devaml olarak dinlemeyf, kendisinden byk
birisi gelince ayaa kalkp ona yer gstermeyi, o n
dan aada bir yere oturmay, kt sz sylememe
yi. kfr etmeyi det haline getirmemeli, dili, hu
yu,
byle olan ocuklarla
mnasebette
bulundurm amaldr. Zira btn bu hkylar fena arkada
lardan renilir. Aslnda ocuk
terbiyesinde en
nemli tedbir ocuu kt arkadalardan
koru
maktr.
retm en veya bir by kendisini dd
za m a n fazla olayp bzlmesine frsat vermeyip,
herhangi birisi
tarafndan
korunmamaldr.
Bu
durum da ona devaml olarak susmann, retmen
veya byn karsnda seslenmemenin;
yiitli
in erkekliin almeti oiduunu, alam ak,
barmantnsa korkakln almeti o ldu u nu sylemeli
dir. ocuk
mektepten dnnce yorgunluun u gi
derm ek iin yoru cu olm cm ok artyte bir mddet
o yn a m a ya izin vermelidir.
ocuu oyundan men

SLM AHLKI

107

etmek, devaml olarak derse zorlamak kalbini

ldrr, zeksn
aumura
uratr. Yaam aktan
zevk atmaz. Bu skntdan kurtulmak iin hileye ba
vurur.
ocua bu eit bilgilerle birlikte anaya, baba
ya mrebbyeye, tand tanmad yaa kendisin
den byk oian herkese hrmet etmesini belletmeli,
onlarn yannda oyun oynatmamaldr.
Ya ilerleyip iyi ie kty tefrik
edebilecek
duruma gelince abdeste, nam aza balatmal,
Ra
mazan aynda o ru tutmasn emretmelidir. pek,
diba, altndan eya giydirmemen, e r l
emirlerin
haram, hell bahislerini retmelidir. Hrszlktan,
haram mal yemekten, hiyanetten, yalandan
fena
szlerden velhasl kelm ocuun ahlkn bozacak
her trl fiillerden onu sakndrmaa almaldr.
Bu saydmz eyleri ocukluk anda renen
ocuklara bul ana gelince retilen, menedi
len, yaptrlan eylerin srlarn, hikmetleri retilir
ve denilir ki:
Yemekler tedavi ve yaam ak iin
yenilir.
Onlar yemekten m a k s a t: Allah'a bdet etmek iin
v c u d u takviye etmek, beslemektir. Dnya haya
t sonsuz ve devaml bir hayat deildir, l m dn*
yann btn lezzet ve nimetlerini keser. Dnya du
rulacak yer deil geilecek yerdir. A hiret hayat ise
devaml ve ebed bir hayattr. Dnyada lm, hemen
karda hazr ve beklemektedir, akll ve zek olan
kimseler dnyada iken hiretin hazrln biriktirip
huzuru ilhiyye meys olarak km ayan cennetin ni
metlerine saadetine ulap ilhf cemle vaki olan
lardr.
Salam bir terbiye He bul ana kadar gel
mi olan ocuklarda bu szler yksek bir tesir cra

106

slAm ahlAki

eder, taa oyukin naklar

git! yavrunun kalbine

ler.
Fakat normal bir metodla yetimeyi alelus!
byyen ocuklar ( ocukluu, oynam akla
geen
haya hissi verm eyip obur, ss dkn gururlan
mak gibi vasflarla harfler gibi ancak tesir icra
eder. (Hemen esen rzgrla yok olup gider).
ocuklar kk iken kollamak, metodlu bir
ekilde yetitirmek gerektir. Zira ocuk cevher o larak yaps iyiye ve ktye kaabiiiyetli olarak ya
ratlmtr. Ona yn veren anne ve babasdr. Anne
ve babalar yavrularn ya iyiye sevkeder, yahutta
kt yola. H er eyin hakikatim en yi bilen byk
terbiyeci, gnlm zn padiah peygam berler pey
gam beri (A.S.) b u y u ru y o r:

(Her doan ocuk SLAM ftrat zerine doar,

sonra anne ve babas dilerse onu Yahudi, Hristiyan,
Mecus yapar.)
Tster'ii Sehlolu Abdullah olu Sehl: (Allah'
n rahmeti onun zerine olsun) dedi:
Ben yanda dim, geceleri kalkar d a
ym Sverolu M uham m ed'in nam az kln seyre
derdim. Br gn daym bana: t Sen seni yaratan
kimseyi anm az m sn?
,0 'n u nasl
Daym :

anaym

bilm iyorum

dedim.

t Her yataa girdiin va kit dilini oynatm a

dan c defa (Allah benimle, Allah ben! gryor)
de dedi. Ben de buna devam ettim. Bir m ddet son
ra yedi, sonra onblr defa dem eye baladm. Daym
bana ten ok ilemiti. Bir m ddet sonra babam
dan kurtulursun dedi. Ben de daymdan bana l
m ez bir htra olsun diye devam ettltry.

SLM AHLKI
B ir gn daym bana

Y a Sehl Allah

109
kendisi

ile beraber olan kimse hi ona isyan eder m i? S a

kn ha sen de isyan edeyim dem et dedi. Bu szler
bana iten ok ilemiti. Bir m ddet sonra babam
lar beni mektebe gnderdi. Mektepte okurken da
ymn o szleri hi kulam dan km ad. 6 yanda
iken K ur'n- Kerm i hfzettim.
Devaml
olarak
orucum u tutardm .
Sahurda yediim iz eyler ise
arpa unuydu. 12 yam da tahsil merakm artt. 13
yamda Basra'ya gittim. lim tahsil etmek iin bir
lim aradm .
Sonra
A badan'a
gittim.
O rada
Ebi Habib Abadan'l Abdullah olu H am za'nm ya
nma vardm , bir
m ddet orada durdum .
O nun
yksek ilminden istifade ettim. Te k ra r Basra'ya
dnnce iktisat etmeye baladm, bir
okka arpa
alyor, ttryor katksz olarak yiyordum . Sonra
gnde, sonra be gnde bir okka yemeye bala
dm. Bylece yirmi sene devam ettim. Bir m ddet
sonra seyahate ktm. Dnnce geceleri hep ib
det etmeye baladm.
Ahm et Hazretleri diyor ki: Sehl, ilh visie
erinceye kadar byle devam etti A llahn rahmeti
ona olsun.
Evet kklkte alnan temiz salam bir terbi
ye hayat boyunca tesirini g ste rir
R A D E N N

A R TLA R I VE

R Y A Z A T Y O L U

Bil!..
Ahireti fcolb gzyle yokinen m ahede
eden kimse hiret kazanc iin mutlak olarak c m gnlden itiyakla, dnyev nimetleri,
zevkleri
hie sayarak alr.
nk yannda ssl bon
cuk bulunan kimse parlak b ir cevher grrse bon
cu a rabeti kalm az, boncuu satp cevher alm ya
alr.

s l m

110

ah l k i

ehvet ohiret hayatn, saadetini, lh m lkat istemiyen

,yahut ee etmek iin alm yan
kim senm A llah'a,
uhrev saadete imn yok de
rnektir. man kelimesiyle ruhsuz ve m cerred ola
rak dille keme-i ehadet getirmeyi kasd etmiyo
rum. Zira byle ruhsuz olarak ehadet getiren kim
se aynen cevherin boncuktan iyi olduunu syle
yip cevherin nasl, nice, ne ekilde olduunu bil
m eyen kimse gibidir. Eer bu tip kiilere cevher
getirilse, gsterilse boncuu brakp cevhere sarl
m azlar.
Bunlarn cevheri elde etm elerine mni
Gzm eim em eleridir. Azm e mni iradesizliktir.
ra
deye mni ise inanszlktr. nanm am aya sebep
ise m ridlerin, limlerin, hakikat erlerinin, eren
lerin bulunm ay, vazifelerini yapam aylardr.
Halk kitlesi cahildir. ehev arzularn derya
sna dalm lardr. Onlar daldklar bu bataklktan
ekip karacak gerek bir nder yoktur. Eer, on
lara her hangi bir kii doru yolu gsterse cahil
liklerinden o yolu takip edemezler. E e r din b ib i
sini dediim iz hocalarn
yanna varsalar,
onlar
takip etseler nlarn da nefs arzulara uyduklar
n,
hakikat yolundan ayrldklarn grrler.
Bylece iradeleri zayflar,
doru yolu gremezler.
Alimlerin, nefs arzular hakkndaki nutuklar ise l
h yoldan uzaklam aktan baka bir eye vese ol
m am aktadr. Matlupla talip arasnda perde olmak
tadrlar.
O durum daki yol gsterici bulunmayp
nefs arzula n galip gelip,
arayan kimse de ga
fil olursa ulam ak
(vuslat)
diye b ir ey dn
lebilir m ? Elbette ki dnlem ez. E e r iten ge
len bir duyguyla,
yahutta bakasnn uyarm asy
la hiret saadetini temin etmek iin bir kimse a
tmak arzularsa her eyden nce bir takm artr

SLM AHLKI

111

larn m evcud olduunu bilmelidir.

E e r bir takm
takip edilecek prensipler. izilecek snrlar, ekile
cek siyeler vardr. Prensipleri tatbik ederken ira
denin kontrol iin bir takm vazifeler vardr.
radeyi kontrol edebilmek iin bz n artla
r yle sralayabiliriz: Hak ile nefis arasndaki set
lerin, perdelerin ortadan kalkmas.
nk halkn
Haktan mhrm olmosnn sebebi aradaki perde
lerdir.
Allah' Tel bu set ve perdeleri u e
kilde aklamtr:
B iz ontann arkasnda bir per
de, n tarafnda bir perde, kldk.
Mrid olacak kii iie Hakkn arasndaki per
deler ise drttr. M al. makam, taklid, masiyet.
a) Mal perdesi; ancak zarur ihtiyalardan faz
la olan miktar terkedip gnlden sevgisini silm ek
le kaldrlabilir. Dirhem miktar mala, paraya iten
bal nion gnller iie Hak arasnda alm ayan per
deler mevcuttur.
b) Makam perdesi; ancak mertebe, mevki sev
gisini yok etmekle kaldrlabilir. Bunu imha ise te
vazu. hret el syleinden kamak, umum un nefre
tini kazandran eylerden kamak gibi hasletler ile
mmkn olur.
c) Taklid perdesi. m e 2 hep taassubunu braka
rak kelime-i tevhidin hakikat ve mansn anlam ak,
ihlsl ve imanl olarak tasdik etmekle kalkar. T a s
dik yalnz lfta kalmamal fiiliyat sahasnda dkl
melidir. vle ki, gnlde A llahtan baka hcbir sey
kalmamal insan iin en byk put hevadr.
Nef
se uymaktr. Bir kimse putlar temizleyip kelime-i
tevhidin h^kikatna ererse itikadn ne dem de ol
duunu taklidden saknm ann nasl m m kn olaca
n anlar. Bu anlay m cadele yolu ile deil de
e

m cahede yolu le temin etmelidir.

E e r itikad-

SLM AHLKI

112

Jarda toossup galip gelirse, onu yenecek herhan*

gi bir m anev k u vvet de bulunm azsa ite o zam an
taassup
d)

H akk bulm ak iin bir perde olur.

M asiyet perdesi;

a ncak tevbe ile, zulm

brakm am akla, ktlklere dnm em ek iin sam im

olarak azm etm ek He gem i fenalklara piman ol
m ak, ktlkleri reddetm ek, dm anl .brakm ak
gibi hallerle m m kn olur. nk tevbe etmeyip z hir gnahlar brakm adan dinin esrarna vakf ol
mak Istiyen, m kaefeyi arzu eden zavalllar a y
nen Kurao'tn tefsirine A ra p dilini bilmeden vakf
olm ak isteyen aklsz divaneler gibidir. Kuran' K e
rimi renm ek iin nce A ra p harflerini, A ra p gra
merini, tefsir lmini, tecvid lmini tedric olarak tah
sil etmek gerektii gibi,
aynen yle de hakikat
lmini elde etmek iin nce eriatn zhirlni ren
m ek sonra da tedric olarak srlarna, derinlerine
nm ek gerektir.
Saydm z bu drt art anlayp tatbikine bGlayan, mal ve ca n sevgisinden syrlan kimse ay
nen gusln, taharetini, abdestini alp nam az kl
m aya hazr hle gelen kim se gibidir. Bu eit kim
seler iin nder, mam vasfna haiz b ir kimseye ih
tiya vardr. m am bulununca cem aatle nam az k
lnabilecei gibi m rid olan kimse de kendisini d ru yoia gtrebilecek hakikat ilmini bilen stada,
batn ilme vkf m ride ihtiyac vardr.
Evet din
yolu zordur. eytan yolu ise ekici ve dolam baldr.
Hakik bir m ridi olm ayan kimsenin mridi m u
hakkak eytan olur.
k ndersiz, k o rk u n lde yryen kimse ken
disini karanlk ukurlara atm gibidir.
Buntar

SLAM a h l Aki

tek bana biten a a lara benzerler.

113
B ir m ddet

yeerse de elbette bir gn kurur. Kurum asa da m ey

ve vermez.
Gsterdiim iz bu artlar elde ettikten sonra
m rid-i hakikyi bulan kimse dere kenarnda yo
lunu kaybetmi olan mlarn gzllere sarld gi
bi sarlsn. Btn gnlyle ona balansn bir o
cuun babasna teslim olduu gibi ona teslim ol
sun ve unu iyice bilsin ki mridi hat da etse
mridin vazifesi m ridine uymaktr. * Mrid m
ridini her trl fenalklardan korumal, hakikat ka
tillerinden m uazzam maneviyat kaleleriyle muhafa
za etmelidir.
Bu kaleler drt tanedir. Halvet, sumt. alk
ve uykusuzluk. Bunlar mridi; maneviyat ekilleri
nin elinden kurtarr,

ahede edebilmek,

Mridin gayesi, Rabbn m

ona yaklamak in kalbini s

lah etmektir. A lk: kalbte kan dolamn azaltr.

Onu beyazlatrr.
Beyazl ise nuranilemesidir.
G n l yan eritir. Yan erimesi rikkat! meydana
getirir.
Gnln yum uam as mkefenin anah
tardr.
Kalbte kan devran ne kadar azalrsa dm an
kuvvetler o kadar sklr. nk fenalk melekesi
nin mecras ehvet yolu dam arlardr. H z. sa ken-,
di havarilerine:
Ey havarileri
Kom inizi a tutun
ki, kalbiniz Ta n rya yaklasn derdi.
Msterli Abdullah olu Seh! dedi:
Ebdal (krklar dediimiz her zam an bulundu
u kabul edilen birisi lnce yerine bakas geen
hakikat mritleri, m neviyat stadlar) okm ki
iler drt .hasletleri .sayelnde Ebdal olmulardr.
A z yemek, az uygm ak, az konumak, halktan uzlet
etmek.
F. 8

114

SLM AHLKI

A z yem enin kalbi nuraniletirm esi tecrbe ile

sabit olan apak b ir hakikattir.
A z uyum ak kabi parlaklatrr, saflatrr, n u rantetrr.
A lktan geen parlaklkla brieince
katb D rri bir yldz gibi o lu r. O nurani aynada
HokKin cemli levhalar ve nsan hiret dereceleterinin ulvilerini m ahede eder. Bylece d nya ya
rabeti, hirete m ukabeleyi anlar.
A z uyum ak az
yemek neticesidir.
nk ^tok karnnla az uyku
uyunm az. ok uyku kalbi karartr. A n ca k vcudun
ihtiyac kadar uyum ak zarurdir.
Zaruret miktar
uykuaan fazla yatm ak gayb snrlarnn kalbde in
kiafna sebep olur. Ebdal dediim iz erenlerin e v
safn aklarken, A z yerler, fazla uyum azlar, an
cak zaruret annda konuurlar denm esi de bu m a
ndadr.
brahim El-H avass dedi. 70 kiinin reyini sor
dum ok uyku ok su m ektendir.
/.
Su m t: (Az konum ak) uzleti kolaylatrr dedi
ler. A m a uzlet eden kimse yedirip, iirip, btn iini
dndren zt m ahade eder. M ahare srrna eri
en kimseler se zaruri m iktardan fazla konum az
lar. n k konum ak kalbi m egul eder. G nln
konum ak istei gayet fazladr.
Konum akla sti
rahat edeceini sa n a r lhi, zikir ve fikir in ko
num ay brakm ak nefse a r gelir. Astnda gnl
zikirle stirahat eder.
Sum t: Akl altrr. Ta k va y kazandrr, zht
retir.
Halvet: (Herkesten ayrlm ak, halktan uzakla
m ak) Fuzul m eguliyetleri giderir, g z v e kula
zebteder, g z v e kulak katbe alan bir d e h liz d i.
Koib se pis. kerih, kazurotl, uraln ine d o ld u
u bir havuz m esabesindedir.
Riyazatm m aksad

SLM AHLK

115

bu lhuti havuzu pis kanalizasyonlardan tem izleyip

hs ettii irkin yosun ve pis am urlar yok edip,
havuzun hakik ehresini gstererek m eydana
karmaktr. O ndan sonra havuzu, tatl m e sularyle doldurmaktr.
Evet bu pis sular koca oluklar vastasiyle ha
vuza akarken kovalarla temizlemek m um kun aegdr. nk gelfen su yok edilen suyun on mislidir.
n ce ufunet taycs nehir hkm nde olan duyu
vastalarnn zaruretten
fazla miktarnn kapam al
havuza su akmasn nlemelidir. Sonra nem li bir
temizlie giriilmelidir.
kn oiur.

Bu zabt ise halvet ile m m

Halvete ekilecek yer bulunm azsa halkla m

nasebetten ekilmeli, onlarn oralarndaki gayri m e
ru mnasebetlere katlmamaldr. Bu durum da H ak
kn nidas iitilir. Rububiyetin celli m ahede edi
lir. Allah'n Reslne nbvvet vazifesi bu ekilde
verilmitir. Resl-i Ekrem kendi iine ekilip m ad
d lemden mnevi lemi seyre dalm aya balad
sralarda E y rtsne brnen kalk> hitab lhi
sine m azhar olmutur.
Saydm z bu d rt haki
kat kale ve tel rg hkmndedir. nsan yol kesi
cilerden korur, arz oiacok kt hareketlerden m u
hafaza eder.
B unlar yapldktan sonra sufk se
yoldaki tuzaklar ifna etmektir. Allah yolundaki tu
zaklarn banda gnln dnyev isteklere ltifat et
mesi getir. Astnda bu tuzaklarn hepsi birbirinden
tehlikelidir.
Ta k ip edilecek yo! tedrici olarak ko
laydan balamaktr. En kolay o vasflardan, yni
radenin lk balangcnda alkay kesm ek in a
ltmz balardr. M a l. can, d n y a sevgisi, halk
le ltffat, masiyetlere batmak.

116

SLM AHLK

D taraf gibi batini taraf da bunlardan tem iz

lemek gerektir.
Bu ise uzun bir m ddet ister. n
sandan insana uznluk m ddeti deiir. - Birok a
hslar var ki, a z bir riyazat ile birok vasflar elde
ederler, n c e de belirttiim iz gibi m cahade ve riyazatn m aksad ehev arzularn zddn. nefsi
hevam n aksini yapm aktr. Mridin nefsinde bu m ak
sad temin ettikten sonra, yahut krelttikten kalbi
m egul edecek m nyev alkalar yok ettikten son
ra bunu devam ettirm ek in kuvvet sarfedilmeiidir.
Fazla zikir ve virdler verilmem eli, snnetler nafile
lerle, iktisar ettirilmelldi.
Bu durum a gelen kimselerin virdi virdierin en
b y olan gnl ilh zikre vermek baka madd
varlklarn zikrini silmektir. Kalb madd zikirlerle oya
landktan sonra ilh zikir verilmemelidir.
mam ibfi; H asriye yle dedi: tB e nim yan
ma geldiin cum adan, gelecein cum aya kadar g n
ln Allah'tan baka m add eylerle meg! olursa
yanm a gelme.*
Bu tecerrd, synl, ancak iradenin sadakati
gnlde Allah sevgisinin stils ile hsl olur.
O
za m a n kii sevgilisinin ateiyle yanp kl olan k
larn durum una gelir. M rid bu hle gelince eyh
(m rid) ona tek kiilik bir zaviyede halvet halinde
hell rzk tem in etm elidir. Zira din yolunun esas
hell rzk yem ektir. Bu durum da tabii olarok eyhin
uygun grd ekilde
tS b h a n e lla h zikri veril
m elidir. Bu ziklre dil hareketten dnceye kadar
alr. Kelime dilde har.eket ettirmeden kendiliin
de n akp gidecek hle gelir. Daha sonra devam ede
e d e dilde kelim enin lfz yok olup kalbte hfzn su
reti kalr. D a h a sonra devam ede ede lfzn harf
leri d e silinir,
m nsnn .hakikati
gnlde y e r

SLM AHLKI

eder.

Btn

masiva yok oiur.

117

Yalnz ilh! haz

kalr.
nk kalb ne olursa olsun herhangi bir
eyle haddinden ziyade megut olursa, d i e r ey
lerden uzaklar.
Allah' zikirle m egul olursa k,
arzu edilen de odur
imknsz eylerden uzakla
r. O zaman dnyev tehlikelerle alkal olan kalb
vesveselerini iyi m rakabe altna alm ak gerekir.
( n ce izah ettiimiz gibi).
Eer bir dakika daha
olsa gnl m add eylerle megui olursa zikir kay
bolur.
Kalbten kar bylece noksan saylr.
Bu
nevi vesveselerf def etm ek gerekir.
Artk madd hususlar silinince bu defa Allah ne
dir, ne demektir, niin ben buna devam ediyorum .
Maksadm ne? Gibi vesveseler balar.
Bu ekil
deki dnceler de tehlikelidir... Kalb ne -kadar ey
tan ve kfr vesveseleri defederse, onlardan ire
nirse, yok etmek iin alrsa o derece ycelir, hi
leler tesir etmez.
Fakat bunun da eitli nevileri
vardr
1 Kii kati olarak bilir ki, Allah makamdan
m nezzehtir Am a eytan kalbe bunlar atar, hat
rna getirir. O halde bu fitnelere dalm adan zikrullaha sarlp Allah'tan bu nevi dnceleri kafasndan
silmesi iin yardm dilemelidir. Aliah Te l Kur*n- Kerminde:
e yta n ine bir ey atnca A l
la ha sn. phesiz ki, O en iyi iiten ve bilendir
eklinde bu hakikati belirtmektedir.
2 Kii ekke der. Bu durum da ise eyhi
ne meseleyi anlatmal, (Aslnda kalbine gelen her
trl fena dnceleri mride anlatm ak gerektir)
baka kimselere sylememe!!,
halktan gizleme!!.
eyh meseleyi anlarsa durum una bakar, zek ve
anlayn dnr ona gre cevaplandrr.
Eer

SLM AHLKJ

118

eyh onu iendi haline brakr, dnm esini em re

derse Hakkn hakikatin anlayabileceini bilirse onu
dnm eye sevketmeli, kendi bana brakmaldr.
T ki, hakikati kefedebilecek nurlar kalbine dol
sun. Y a h u t eyh: Kendi kuvveti, zeksyla bu e it fena itikat, dnceleri reddedebilecek anlay
a ve dnceye sahip olm adn bilirse o zam an
ona destek olmal. ' Hakikatlar, deliller ve hccet
lerle uyarmaldr. Zira bu eit dnceler, tarika
tn tehlikelerinden,
yalan tuzakiarndandr.
Bir
ok m ridler vardr ki, senelerce riyazatla megul
olurlar, sonunda bozuk bjr hayal dncelerine h
kim olur.
Hakikati anlayacak m ridlerden m ah
rum olduklarndan yolu saptr, bo eylere gnl
verm eye balarlar.
Evet, halvete ekilip, zikirle m egul olup kal
binden dier m eguliyetleri defeden kimse de bu e
it efkrdan holi kalm azlar. nk bu nevi kiiler
lm gemisine binmilerdir.
Kurtulurlarsa din b
y, batarlarsa helk olurlar.
Peygam ber Efen
dimiz bu gerei bir hadis-i eriflerinde Size ciz
lerin dini g e re k tin
diye aklam lardr.
Bu ise
esasl bir man telkkisidir.
man,
itikad zahir
elence ve taklidden kurtarm ann yoludur.
hakkak ki, dnte birok tehlikeler vardr.

M u
Hani

tasavvuf dilinde buna mmasil bir sz vardr. e y,

mridinin yularn peke tutm aldr.
Eer mrid
zeki, dnceli, anlayl, zhir inanlar m kem mel bir kii deilse ona fikir ve zikir verilm ez. n
ce zhir vaadlerle ertli yerler vererek,
yahut
fikre ve zikre dalanlara hizm et ettirerek rlyazata
balam aldr.
Belki o hizm et sayesinde onlardan
bir nebze kendisine geer. Zira savata harp et
mekten ciz kim selere cepheye silh tam ak, su

SL M A H L K I

119

datm ak gibi vazifeler verilir. T A ki, o n la r d a k

yam et gnnde ehitler ve gazilerle birlikte h a ro (unsunlar. Geri ehit v e gazi derecesine, m erte
besine ulaam azlar am a onann yznden isthae
ederler.
Zikir ve tefekkr iin tecerd etmi,
halktan
uzlet etmi olon derviler uup, riya riyazat vasu
syla elde ettii baz keifler, uzlet ve m cahede
neticesi tezahr eden baz keram et ve fevkalde
likler gibi m anialara, tehlikelere m uhatap olurlar.
Ve bunlardan herhangi birisine iltifat edip, onlarla
megul olurlarsa yollarn keser, duraklam aya ba
lar, neuz bilth fena oluricr. Bu gibi durum larda
hlini btn m r boyunca denizleri yutsa susuzluu
kanmyon kimselerin suyu arzu ettikleri gibi devam
ettirmeli devam l daha iyiyi, daha yceyi, daha ile
riyi istemelidir. A n a serm ayesi halktan Hakka dn
mek halvettir.
Hakikat seyyahlarndan birisi dedi:
Halktan ayrlm olan ebdallerden birisine sordum :
Hakka ermenin yolu nasldr? Dedi,
dnyada
misafir gibi olm aktr.
Baka bir seferinde: Kalbimi Allah'la babaa
brakacan bir ii bana gster dedim. H alk na
zar itibara alm a, onlarn yaptn yapm a. Zira on
lara bakmak, zulm ettir dedi.
E e r m ecb ursan
deyince, szlerine kulak verm e, dinlem e zira onlarn
sz kasvettir, dedi. E e r m ecbursam deyince on
larla mnasebette bulunm a, alveri etm e zira on
larla muamele, m nasebet vahettir dedi. O n la
rn arasnda bulunuyorum , m nasebet etm ek zaru
rdir. dediimde, yleyse onlork yaama, onlann hayatna kendini u yd u rm a
dedi E e r bunu
d a yapm ak lzmca dedim. Ey falan bana yi dik-

120

SLM AHLKI

kot et.
Gafillere bakarsan cahillerin de szn
iitirsen, ba vuranlarla m nasebet edersen, gn
lnn de devam l Allah'la beraber olmasn istersen
byle sadete ebediyen ula a m a zsn dedi.
u halde riyozatn gayesi kalbin devam l ola
ra k Allah'la bir olm asdr. Bu ise ancak kalbi ba
ka eylerden boaltm akla olur. Kalbi baka eyler
den boaltm ak ise a ncak uzun zam an m cahede et
mekle m m kn

olur.

Bunu tem in ettikten sonra

kalbte Rububiyetin cell sfat nkiaf eder.

Halk
kalbe tecell eder. Ve saylm as m m kn olm ayan,
hatt saym akla kelimesine bile sm ayan
Aiiahu
Teinn birok ltuflar gnle doar. Herhangi bir
mrid bu ltuflara m azhar olursa onun iin byk
tehlike bakasn vaaz, nasihat kabilinden bu srlar
sylemesidir. Aslnda o zam an bu ekilde hareket
ten insana dnyada misli grlm eyen bir zevk ve
tad gelir. nsan o halden zevk alr. Halbuki ok
zam an eytan hayalinde eitli fikirler ileri srer.
Mesel der ki: Bu yaptklarn gafil l kalpleri ihya
ediyor.
S e n kulla Ta n r arasnda bir vasta hkm n d e s in . Kullar sana du a ediyor. Halbuki bu ya
planlardan sana hi fayda yok, onlardan lezzet de
alm yorsun.
eytann daha da leriye giderek eer yaknla
rndan tandklarndan sz gecen gzel konum a
halk kendine daha ok eken bir kimse bulunursa
m ridin iindeki haset akreplerini harekete geirir.
E e r m rid hileye sapacak bir kii se. A m a mrid
dvasnda sadk, geni grl, gayesi kullan S ra
t m stakim e gtrm ek olursa sevinir, ferahlanr
ve Harnd A lla h 'a olsun k, b ana yardm c olan, be
nim dvm destekllyen br nsan daha yaratt der.
Yalnz bir ye rde tek bana olan b ir nsan orada bu

SLM AHLKI

121

lunan bir mevtay defnetmesi icap etse (Defnetmez*

se farz kifayeyi terk etmi olacandan gn a h k r
olur.) O anda kendisine yardm edecek birisi ka
gelince nasl sevinirse deil haset etmek, daha faz
la teekkr edecei gibi.

OK KONUM AK
ok konumak fena bir hastaltktr.
o k ko
numak, maiyn olan eylere karmak, ihtiya
tan fazla 'gereksiz yere lf etmektir. Zira anlatm ak
istenen gayeyi m uhtasar szlerle anlatm ak gere
kir. Mufassal szler de izah lzum olursa yaplm a
ldr. Tek kelimeyle izah ediebilinecek bir sz iki
kelimeyle ifade etmek doru deildir. H er ne kadar
haram deilse de ihtiyatan fazla konumak m e zmumdur.
At bin Ebi R'abah dedi: Sizden nce gelenler
Ashab ta b im fazla konumay iyi karlam azard. Allah'n kelmndan, Resuln hadsinden, m aru
fu emirden, mnkiri nehiyden .zarur ihtiyalardan
maada konumalar fazla sayarlard. Siz kl yannz
da konutuunuzu yazan, yaptnz kaybeden K iranen Ktibin adl, meleklerin m evcut olduunu bil
mez misiniz?
M aher gnnde huzuru kibriyada
yaptm z kt konumalarn bulunduu defter al
d zam an utanm ayacak msnz?
Ashabtan birisi dedi: Bana birisi fuzul bir sual
sorduunda ide susuz kalm kimsenin suyu a ra
masndan daha fazla bir itiyakla cevap verm eyi a r
zularm. Fakat fuzul olarak konumann fenaln
dan korkarak cevap verm ek istemem.
Bil ki, arlk yalnz
lfa m nhasr deil her

SLAM AHLKI

122

m evzuudo fenadr. Baknz K u r' n - Kerim ne g

zel izah ediyor: Onlarn duygularnn ounda ha

yr yoktur. Ancak sadakayla, marufla veya nsan

larn arasn Islhla emretmek bakadr.
Allah'n

Resul ise u ekilde anlatyor:

Ne

mutlu o kiiye kit szn fazlasn atar, maln fazla

sn infak eder.
Ne acdr k,
bugn d u ru m tam
tersine dnm ,
maln fazlas ylm akta,
szn
fazlasyla konuulm akta,
her ey lfta kalm akta
dr. Abdullah babasndan rivayeten anlatyor: Ben
Resl Kibriyann huzuruna girdiim de Beni A m ir
kabilesinden bir topluluk Allah'n Resulne.
S e n
bizim efendimizsin, sen bizim en iyimizin, sen bi
zim bym zsn, sen bizim iftihar vesilem izsin
gibi lflar konuuyorlard.
Reslllh:
D iyecei
niz ne ise hemen syleyin, eytan sizi uyutm asn
dedi. Bu hadisle, efendimiz unu belirtiyor. vg,
medh her ne kadar doru, hakkatta olsa eytann
oyunca olup haddinden ziyade konum alar k t neticeler verir.
bni Mesud (R .A.) dedi: Sizin ok konum anz
dan korkarm. Zarur ihtiyalarnz defedecek ka
dar konuun yeter. M cahd (R .A .) dedi ok konu
m ak fenadr, am el defterine yazlr.
Hatt biriniz
ocuklarnz sana unu alacam diye kandrrsa
nz, korkarm ki, o da defterinize yazlr. K ezza p ,
yGlanc olarak vasflandrlrsnz.
Haan (R .A.) dedi: Ey Adem olu nne bir def
ter serilmi ona bakm ak iin de iki melike vazife
lendirilmi ne yaparsan yazarlar dn istersen ok
kenu, istersen az.
Rivayete gre Hazret! Sleym an (S .A .) ifritle
rinden birisini bir yere gnderdiinde peinden de
bir neferi gzetici olarak gnderirm i, ifritin neler

SLAM

123

ah lk i

yaptn Sleym an'a anlatrm. Yine bir seferinde

nefer Sleym an'a ifritin arda ban ge kaldr
dn. sonra halka bakp tekrar yere indirdiini an
latt. Hz. Sleym an frit'e bunun sebebini sordu ifrit:
T a a c c p ettim stte melekler ne abuk yazyorlar
d. alttakiler ise (nsanlar) ne ok yanlyorlard.
brahim E M e y m i dedi, im anl kimse konum ak
isteyince bakar yerindeyse, konuaca sz m uva
fksa konuur.
Facir kimse ise durm adan konuur.
Hason (R.A.) dedi: ok konuan, ok yanlr,
mal ok olann gnah da ok olur, huyu kt olan
olan kimse kendi kendisini incitir.
A m r bin Dinar dedi: Adam n birisi huzur-u saa
dette ok ok konutu. Efendimiz Dilini perde ar
kasna ek* dedi. Adam D udak, dilerim o vazife
yi g r r Reslullah:' yleyse zerine dm eyen
lfo karma. Baka bir rivayette bu sz Efendi
miz ok ok kendisini ven, yaclk yapan birisine
sylemi, sonra da devamla Allah insana uzun dil
den daha fena bir ey verm em itir demitir.
m e r bin Abdlziz ( R A ) dedi:

zerim e g e -

rekm iyen eylere dalm ak korkusu beni ok konu

m adan alkoyuyor.
Bir filozof dedi: Bir mecliste otururken konu
mak acayibinize giderse susun, susmak acayibinize
giderse konuun.
Ebu Habib olu Yezid dedi: Dinlemekten ok
konum ay sevm ek dnyann
bozukluundandr.
nk ok konumak rezalet, ok dinlemek ise se
lmettir.
bni m e r dedi:
nsamn en ok temizlemesi

SLM AHLKI

124

gereken uzuv dilidir. Ebu D erda hazretleri ok ko

nuan bir kadna, E e r dilsiz olsayd, kendisi iin
daha iyi olurdu buyurdu.
brahim dedi: nsanl iki ey helk eder; ok
konum ak, ok m al.
te bu saydklarm z ok konum ann ktl
n belirten hikmetli szlerdir.
Konum ann se
bebi ,ar konum ay gerektiren m illeri, tedavi yol
larn B o Vere K o n u m a bahsinde akladk.

D LN T E H L K E L E R , S U S M A N IN F A Z L E T
Bilki, dilin tehlikeleri byktr. O tehlikelerden
ancak susmakla kurtulursun. Bu yzden slm e
riat susmay vm , btn insanlar fuzul konu
maktan m enetm itir.
Efendim iz buyurdu: Susan kurtulur.
hikmet vardr. S u sa n la r ise pek azdr.

Susm akta

Abdullah bin Sfyan babasndan rivayet edi

yor: Ben Peygam bere dedim , E y Allah'n Resul,
bana slm bildir, yle ki, bakasna sorm aya ihti
yacm kalm asn. Peygam ber buyurdu: D e ki Allah'a
nandm , sonra istikametini d ze lt.
Yine dedim:
Neyimi koruyaym ? M barek elleriyle dilini gster
d i...
Utbe bin A m ir dedi: Ey A llah'n Resl.
kur
tulu nedendir, d.edim. Dedi: Dilini koru, o sana ve
gnahlarna yeter.
Sehl bin
di: Kim bana
na tekeffl
ine tefekkl

S a d -e s Saidi'den: Allah'n Resl d e

enesi ile bacaklar arasn koruyaca
ederse, ben de onu n cennete girece
ederim .

Baka bir hadis-f erifte:

Kim ki karnm , cin

SLAM AHLKI

125

s uzvunu, dilini korursa btn ktlklerden kendi

sini korumu olur.
Evet, ite umumiyetle nsanltk bu duygu ile
helak olur.
Efendimize sordular.
Enok insanlar
hangi am ellerden dolay cennete girerler? Buyurdu:
Allah korkusu ve iyi ahlk. En ok hangi am ellerin
den dolay cehenneme girerler? Buyurdu: Dikkat
edin, iki delikten dolay, onlar az ve fertir.
M uaz bin Cebel'den:
Dedim,
Ya Resiallah,
her dediimiz eyden mesl m uyuz? Dedi: Her in
san cehenneme burnundan srklenerek dilinin be
ls olarak gider.
A b d u l la h - E s

S ekcfi'den:

D e d im ,

Ey

A lla h'n

Resl, bana bireyler syle ki, onlara d e v a m l d a y c n a y m .

Dedi:

A llah da. so n ra istikametini d

zelt. dedim. Y a senin en ok k o rk tu u n ey nedir.

M b a r e k dillerini gsterdi ve ite b u d u r dedi.
Rivayete g re M u a z bin C eb el, E fe n d im iz e d e
di:

Y a ReslaMah, hangi amel d a h a iyidir?

Resl

Kibriya m b arek dilini ;kcrd ve p a r m a k c n n ze

rine koydu.

Enes bin Malik dedi: Efendimiz buyurdu: K u

lun iman kalbi doru olmadan mstakim olamaz.
Yaknnda bulunan komular kendinden
mazfbrsa da cennete giremez.

emin o l-

Baka bir
hadis-i erifte:
M slm anlnn
tam olmas kendisini sevindiren kimse az konusun
buyurdu.
Said bin Cbeyr merfu olarak rivayet ettii bir
hadis-i erifte fendim iz buyurdu: S a b a h olup da
kul uyannca btn uzuvlar da uyomr. V e nsana

126
yle hitap ederler:

SLM AHLKI

A llah'tan kork, biz sana bal

yz. E e r sen doru olursan biz de doru oluruz,

sen saparsan biz de saparz.
Rivayete gre H attab olu m e r bir gn H a z reti E b u Bekir'i kendi eliyle dilini ekerken grm .
D em i, E y Reslullahtn halifesi, ne yap yo rsu n?
Ebu Bekir: B e n Efendim izden
duyduum bir ha
dis-i erifte yle buyuruluyor:
(Cesetteki btn
u zu vla r dilin keskinliinden A lla h'a ikyet ederler)
bni M e su d 'd a n : Ebu Bekir'in Safa'da telbiye
annda yie dediini iittim: E y dil, hayr piman
olm adan nce syle zengin olursun; sus, salim olur
sun, denildi. Ey Ebu A b durra hm a n, bu senin syle
diin bir sz m dr? Yoksa Resulullah'tan m iit
tin? Ebu Bekir: H a yr ,fakat
Efendim izin A d e m
olunun en ok hatas dilindendir
duydum .

buyurduunu

bni m e rden: A lla h n Resl buyurdu:

Dili
ni koruyann Allah her srrn korur. Gazabn yene
ni Cehennem azabndan m uhafaza eder. Allah, zr
diieyenin zrn kabul eder.
Rivayete gre M u a z bin Cebel. Resulllah'a
dedi: Ey Ulu P eygam ber, bana baz tavsiyelerde
bulun. Efendim iz: A lla h gryorm u gibi ona iba
det et. kendi kendini llerden say, istersen sana
bunlarn hepsinden daha m him br ey gstereyim ,
dedi ve parm aklarn diline dedirdi.
Safran bin S elim 'den:
Bykler By Pey
gam b e r dedi: Dinleyin beni, size badetlerin en ky
metlisini .en kolayn Bildireyim m? O n la r susm ak
ve iyi ahlktr.
Ebu H re yred e n : A llah'a, hiret gnne inanan
kim se ya hayr sylesin, yahut sussun. Haan d e

sl Am ahlki
di:

127

Bize Peygam ber Efe n d im izin . A lla h konuup

etrafna faydal olan, yahut susup salim oian kim se

ye merhamet e tsin dediini anlatmlard.
sa Aleyhisselm 'a kavmi dedi: B izi cennete
gtrecek bir amel gste r.! Hz. sa:
K o n u m a
yn.! dedi. Kavm i: B u n a gcm z y e tm e zi.
Isa
(A.S.) yleyse konutuunuz faydal o ls u m dedi.
Davut olu Sleym an (A.S.) dedi: S z gm
se. skt altndr. Berra bin A zip dn; B ir bedevi
Efendimizin yanm a geldi ve dedi:
B izi cennete
gtrecek bir amel gster. Efendimiz: A lar do
yur. susuzlar sula, marufu emret, m nkerden nehye t...
Eer bunlar yapamyorsan
dilini hayrdan
baka eylerden koru.

N
Dier bir hcdis-i erifte buyruldu:
Dilini kt
szlerden koru. Zira eytan ancak hayr szlerle alt
edilir.
Allah Te l , konuan her dile yakndr. A lla h '
tan korkan kii dediini bilir.
Siz sa m u t,
va ku r bir mmini grrseniz ona
yaklanz. Zira o ancak hizmet telkin eder.
Ibni
M e s u d 'd a n :
nsanlar eittir. Ganim ler, sahip
ler, salimler. Ganim ler: Allah' zigredenlerdir. S a
limler: Susanlardr. Sahipler: Fena eylere dalan
lardr.
M minin dili kalbinin arkasndadr. B ir lf et
mek isterse koibine danr,
sonra diliyle syler.
Mnafkn dili kalbinin nndedir, lf etm ek iste
yince kalbine danm adan dili ile syler.
. sa Aleyhissem dedi: badet on ksm dr^ D o
kuzu susmak,
Efendimiz
yanlann cok
ise dorudan

bir! de halktan uzlet etmektir.

dedi: o k konuan ok yanlr. ok
gnah olur. ok gnah olan kimse
doruya cehennemliktir.

SLM AHLKI

128

ERENLERDEN FIKRALAR
Stddklar sultan Ebu Bekir dilinin dibine akl
kor, kendisini ok konum aktan m eneder. Dilini g s
tererek:

te bu beni tehlikelere atan , derdi.

Abdullah ibni M e su d dedi: O n d a n baka tan

r olm ayan Allah'a yemin ederim ki, dilden o k h a p
sedilecek bir ey yoktur.
Ta v u s hazretleri dedi: Dilim yrtc bir h ayva n
dr, brakrsam beni yer.
Vehb b in .M n e b b ih dedi: D avud Peygam berin
hikmetlerinden: Akll fiinin zam ann bilmesi, d i
lini korumas, kendi haline ynelm esi gerektir.
Haan dedi:

Dilini korum ayann dini tam o l

maz.
mam Evzai dedi:
m e r bin A b d ia ziz bana
yle bir mektup yazm t:
B u n d a n sonra lm
n cok hatrlayan kii dnyadan ayrlm aya kolay raz
olur. Szn am elden sayan kii kendisine gerekin
ce konuur, az konuur.
Erenlerden birisi dedi: Skt kiiye iki haslet
kazandrr. Dinde selm et, arkodalarm anlay.
M uham m ed bin Vasi. Malik bin Dinar'a dedi:
E y Ebu Yahya, dili korum ak, para ve altnlar koru
m aktan daha zo rd u r.
Yunus bin U be yd 'd e n : D nerek konuan ne
kadar insan grdm se d ier am ellerinde de salam
dlar
Haan dedi: M uaviye'nin yannda halk konuu
yordu Ahnef bin Kays se s u s m u tu .' M alih ona d e
di: Ey Eba Kays, konum uyor m usun? A h n e f: A l
lah'tan: yalan sylerim diye: senden de d o ru sy
lerim diye korkuyorum , dedi.

SLAM ahlA ki
>

129

bu Bekir dedi: Hind kral, C m padiah, ran

kisras, Rum kayseri drd birden toplanmlar. Bi
ri: Ben dediime piman oturum, dem ediim e pi
man olm am . Dieri: B e n o kimseye hayret ede
rim k konutuu sz kendisine dndrlrse zarar
verir.
Dndrim ezse fayda verm ez.
br ise:
Dem ediim i evirmekten, dediimi evirm eye d a
ha iktidarlyfn demi.
Sylentiye gre M ansur bin M utez, yats nam a
zndan sonra krk sene tek kelime konumam, Rebi bin Haysem'in de yirmi .sene konumad syle
nir. O mbarek zat sabahleyin yanma bir divit kalem
bir defter alr, dar karm, her konutuu lf
yazarm . Akam gelince kendi kendisini m uhase
be edermi. Diyeceksiniz ki, bu kadar sktun ne
m nas var, sebebi nedir?
Bil ki bu skta sebep dilin; hata, yalan, gy
bet, enine riya, nifak, fuhu, miras nefsi tzkiye,
batla daima, husmet, fuzulilik,
tahrik,
tezyid,
tenkis halka eziyet, erefi lekelemek v.s. gibi pek
o k fetinin mevcut olmasdr. Bu hareketler dile
tatl gelir kalbe halvet verir insan olunun tabiat
onu ister, eytan ddkler, Bu gibi hareketlere al
anlar kolay kolay dillerini tutamazlar.
Sevindikleri zam an nne brakrlar, sevinm e
dikleri zaman tutarlar.
Zira bu nevi alkanlklar
terkettirmek ilim ehlinin en ok zorluk ektii m e vzulardondr.
t
Bu gibi hareketleri oka yapm ak tehlikeli, sus
mak ise selmettir. Zaten m evzuun etinlii fazileti
de buradan gelmektedir.
M aam oflh vakarl ol
m ak ezilmek, dnm ek, zikir, ibadet,
dnyada
yanl anlalma tehlikesi, hirette hesap korkusunF .: 9

130

SLM AHLKI

dan Kurtulmak gibi birok zo rluklar nm ze ka*

aktr. Zira A a h Te l buyuruyor:
Konuulan
sz abuka yazan kimseler va rd r. B u ifade tarz
da bize susm ann faziletini ve ehem m iyetini bariz
bir ekilde gsterm ektedir.
Biz konum alar, dorudan doruya za ru r olan,
faydan olan za ra r ve menfaatleri m savi oian ne za
rar ne de faydas olan, diye d rt ksma ayrabili
riz.
M ahza, zararl olandan dorudan doruya e
k ilm e k gerektir. Hem zarar hem faydas olan da
byledlr. Ne zarar ne de faydas olan ise fuzuiidir.
U ram aya .vakit ldrm eye dem ez. nk hs
rana srkler. u halde nm zde do rud an do
ruya faydal olan, yni, drdnc k kalyor.
Bu
k da tehlikelidir. nk tasannu .riya, gybet, ki
bir, fuzuli sz gibi kk gnahlar anlalm as g
bir ekilde belirebilir
insan bylece tehlikeye d
er. Dilin ufak tehlikelerini anlatacam z gibi, bilen
k a t olarak anlar k bu konuda en byk sz yine
Efendim iz sylem i, onun sz btn szlerden s
tndr: S u sa n kurtulur. Allah'a kasem ederim ki
szlerin sz, hikmetlerin cevheri ona verilmi, onun
syledii her kelimenin altnda m na denizlerini an
cak H a v a s s tabakasndaki lim ler anlar.
nallah sizlere bildirecek ekilde bu fetleri
yava yava anlatacaz, nce hafiflerden balayp
arlara, doru trm anacaz. G ybet yalan gibi ko
nular, dilin ufak tehlikelerini anlattktan sonra a n
latacaz.
Bunlar renirseniz A lla h 'n yardm yla
Irad olursunuz.

BO YERE KONUMAK
Bil ki, gybet nemine, yalan, mira, cidal v.8. gibi

SLM AHLK

131

zikrettiim iz bereketlerden diji muhafaza etmek en

doru yoldur. Geri insann biz kardelerine zarar
olm ayan mubah eyleri konumas iyiliine dellet
eder. Am a insann stne dm eyen, ihtiya hisset
medii konularda konumas, bo yere vakit sarfolacagnaan dolay iyi deildir. Zira kt eyle yi
ey deitirilmektedir. Bo yere kullanlan zam an
fikre dnceye sarfedilse rahmetin binbir kaps
air. Milyonlarca faydal eyler elde edilir. ayet
tekbir getirseniz, yahut ztkretseniz veya tebih ek
seniz d a h a iyi olur. Birok szler vardr ki insana
c e n n e tte n kkler yaptrr. Gizli hzinelerden altn
lar g m le r yerine faydasz hava almak, ne byk
bir hsrandr.
Bu hareket tpk Allah'n zikrini brakp, mubah
olan gereksiz eylerle oyalanm ak gibidir.
H er ne
kada r bu hareketle msan g n a h k r olmazsa da A l
lah' zikretmekten doan byk bir kazantan m ah
rum kalr.
Zira M m in susunca tefekkre dalar,
b a k n ca ibret alr, konuunca zikreder, ite byle
d e m e k tir Efendimiz. Kulun n byk sermayesi v a k 9
tidir, onu bo yere sarfedip, gereince altrmaz,
hirete zahire hazrlam azsa, ifls etmi saylr. O
yzden ResM Ekrem M alyaniyl terketmek kii
nin Mslmanlnn
gzellilndendir.
A shap
tan Enes anlatyor: Uhut savanda bizden bir kii
ehid dt, baktk k alktan karnna ta bala
mt. Anas yzndeki tozu sildi ve N e mutlu senin
gibi cennete gidenlere dedi.
Baka bir hadis-l erifte Hazretl Fahri kinat,
ashab arasnda Kb' grem eyince sordu, hacda ol
duunu sylediler.
Fa h r-I Kinat ziyaretine gitti,
yanna varnca:

M jde ler olsun oy K b

dedi.

ISLM AHLKI

132

O ra d a bulunan Kb'n anas; m jdeler sana cen

net ey Kb dedi. Efendim iz so rd u ; kim dir bu? D e
yince,
Kb; enam dr ey
A llah'n Resl,
dedi.
Efendim iz; Ey Kb'n annesi, hesab grlm em i ki
iye nereden cenneti hazrlyorsun? dedi; kendisi
ne gerekmiyen lflar konuan kimse muhasebe edi
lir. sters sz mah olsun. H esab var olacan
d a n kimseye cenenet m jdelenem ez. nk o da bir
nevi azaptr.
M uham m ed bin K b'den:
Efendim iz buyurdu
lar ki: Bu kapdan ilk nce giren cennetliktir. A b dul
lah ibni Selm girdi, ordaki. ashabdan bir ksm aya
a kalktlar, ona hrm et ettiler. Peygam berim izin
mjdesini sylediler. Bir ksm ashap dedi; Yaptn
gze! am eller nelerdir, rica ediyoruz, syle, Abdullah
balad anlatm aya; Cidden ben zayf bir yaratm .
Allah'm a gvendiim en byk meziyetim kalb se
lmeti, bana gerekm iyen m alyaniyi terketmektir.
Eb u Zer anlatyor:

By bir gn
bana dedi: Bak sana bedene hafif, nizama ar ge
len bir ameli belleteyim mi? dedim : Evet ya Resuiallah, dedi:
Susm ak, iyi huy,
m alyaniyi terket
mektir.
B y k le r

M cahitten: ibni A b b a s tan iittim.

Be ey
va r ki birikmi taze yalardan daha tatldr. ze
rine gerekmiyen eylerde konum a, nk fuzulldir. Yalan sylem iyeceini garanti edemezsin. G e
reken eylerde de konum a .yerine gre konu, n
k ok zam an yerinde konuan kiiler lf yerine ko
yam azlar. Halim ve sefih kim selere uram a, zira ha
lim seni yakor, sefih zer. S e n grm ediin zam an
onun seni anmasn istediin gibi ,sen de kardeini
n. Kardeinin seni affetmesini istediin gibi, sen

SLM AHLKI

133

de onu affet. O nun sana nasl m uam ele yapm asn

istersen sen de yie muamele et. yiliiyle m kfat
lanacan, ktlyle
m cazaatlanacan bilen
kiinin ileyecei ameii ile.
Lokm an H e k im e sordular: Senin felsefen ne
dir? ktifa ettiim eyi sorm am ; zerim e gerekm iyen eye karmam. Bir ey v a r ki ben onu yirmi
seneden beri ararm . Bulam am fakat yine de a ra
rm. Dediler;
Nedir o? Dedi: zerine gerekm iyen
eylerde susmaktr.
m e r (R.A.) dedi:
Sana gerekm iyen eylere
karma.
Dm anndan uzlet et, dostunu da kavmin emin kiilerinden se. Allah'tan korkan kiiler
den baka kimse emin saylmaz. Facirler ile soh
bet etme, zira onun fcurluunu renirsin.
B a
kalarn, srrna muttali etme. AMch'tan hakikaten
korkan kiilerle istiare et. B ir meclise gittiniz, ora
dan yaptnz gezileri, grdnz dala;
nehir
leri. bandan geen olaylar, yediiniz gzel yem ek
leri. grdnz gzel elbiseleri, hallerine taaccp
ettiiniz devlet byklerini, garip salonlar gibi h
diseleri anlatrken bir ksmn syleyip 'de bir ksm
n sylemeseniz bir ey olm az, za ra r verm ez. A n la t
tnz htrada fazlalk noksanlk, kibirlenme, bbr
lenme kendine mal etme, herhangi bir kiinin g ybetini yapm a, yahut A lab- Te l 'n n yaratt ey
lerin zemmini yapm ak gnahtr.
D ier kiilere gerekm iyen
eyleri sorm ak da
bo konumaktr. Zira gereksiz sorular vakit geir
mekten baka bir eye yaram az. A y n zam anda c e vap istemekle karnzdaki kiinin de hakkna te
cavz etmi saylrsnz. Suallerin ounda fet va r
dr. Mesel; sen baka bir kiiye ibadet edip etm e

134

sl A m a h l Aki

diini sorarsan, o evet derse, ibadetini d a n v u r m u olacandan, riyaya kam as m m kndr. K a m asa dahi ibadetin s im m ahvolur. Gizil ibadet ak
ibadetten daha kymetlidir. Hayr dese yalanc olur.
Sussa ,cevap verm ese seni km sem i, sana ha
karet etm i olur ki sen zlrsn. Dolam bal esvap
verm eye alsa eitli zorluklarla karlar. Bylece
sen o kimseye sual sorm akla riya, yalan gibi eitli
zorluklarla babaa
brakyorsun.
Gnahlarndan
sorm an da dier gizli hallerinden, utanaca konu
lardan sorun da aynen beyledir.
Bakalar tarafndan sana yaplan ilerden sual
etmek de ayndr. Sen falan hakknda ne dersin, gibi
sualler de iyi deildir. Yolda rastladn bir a rka d a
na, nereden geliyorsun? diye sorm ak da iyi de
ildir. nk anlatm az. Yah ut utanr, anlatm aktan
ekinir. Doruyu sylem ese yalanc olacak. Byle
ce adam n gnaha girm esine sebep olacaksn. S a
na gerekmiyen, m uhta olmadn meseleleri de sor
mak iyi deildir. Sual ettiin kii bazan, bilm iyorum ,
demeyi nefsine yedirem ez, bilmeden cevap verir.

ALAY ETM EK
Fena huylardan, byk fetlerden birisi de alay
etmek, birisini m askaraya almaktr. Bu gibi haller
kardaki insana eziyet verdiinden haram dr. n
k Aiiah- Te l : Ey iman edenler, szlerden bir
kavim dier bir kavim l!e alay etm esin. Umulur k

aiay edilenler alay edenlerden (Allah ndinde) daha

hayrhdr. KocM ar da dier kocMarta ata etmesin.

Is l m

ah lk i

13b

Umulur k olay edilen kadnlar Allah ndinde alay

edenlerden daha hayrldr buyuruyor.
Alay: A ra p dilinde (Suhriyyet diye adlandrlr.
M ns ise km semek, hakir grm ek, ayp ve nok
sanlar gln bir ekilde anlatmak, hareketlerle,
szlerle bir kimseyi taklrd etmek, kordakinin izzeti
nefsini rencide edecek ekilde elenmektir. Bu ba
zen sz ile. bazen ima ve iaretlerle yaplr. E er
istihza edilen kimse huzurda ise gybet saylm az,
ama ne de olsa yine de mnda gybete doru bir
kay vardr.
Aie (R.Anha) Validem izden:
Resiuilan'n huzurunda birisini taklld ettim. A l
lah'n Resl bana dedi: Allah'a yemin ederim k,
bende yle durum lar var iken bakasn taklid et
meyi sevmem.
bni Abbas: Ne oluyor; u kitab byk kk
her eyi kaplyor? Ayet-! kerimesinin tefsirinde y
le diyor:
Saair: (kklerle) m'minleri istihza iin yap
lan-hareketler. Kebair: (bykler) le de m'minleri
istihza iin kahkaha ile glmek kastediliyor. B ura
dan da anlalyor ki bakalaryla
ist;hza ederek,
dalga gemek, alay etmek byk gnahlardandr.
Baka bir rivayette buyurdu: Alayclara kyam et
gnnde cennetin kaps alr, iindeki gzel, cazip
nimetler gsterilir, geiln girin denilir. O n la r zntl
y a k tk la r zam an kap yzlerine arplr, kapatlr.
Sonra dier kap alr ve yine nceki gibi yzlerine
arplr. Bu hareket defalarca tekrorlonr. En sonun
da kap alr, gelin girin, denilir, mitsizliklerinden
gitm ezler b ile...

136

Isl A m ahl A ki
/

M uaz bin Cebel'den: Tevt>e ettii gnahtan

baka birisini ayplayan kiiler lmeden nce vine
o gnaha irtkob ederler. B tn bunlar gsteri
yor ki birisine hakaret etm ek, km seyerek g l
mek, izzeti nefsini rencide etmek, ezyyet verm ek
tir. A lla h- Te l dahi dikkatleri bu noktaya eki
yor. (Beki alay ediienler alay edenlerden daha
hayrldrlar) diyor. Yni kimseyi kk grm eyiniz,
o kimsenin Allah indinde sizden hayrl olmadn
nereden biliyorsunuz. Bu saydklarm z alay edilm ek
ten zlenler iin harimdir. Yoksa
maskaralktan
zevk alan, kendisiyle aiay edilmesini seven kimseier
iin deildir. Onlarla alay, mizah dem ek olduundan
m zah.n haram ve hell olan ekillerini nce izah et
tik. Haram olan alay: Kk grerek istihza edilen
kiiye eziyet ederek, onun izzeti nefsini rencide et
mek demektir.
Ufack cm le hatalarndan dolay azap verici
ekilde glmek, yahut hareketleriyle aiay etmek,
yazd, yapt ise glm ek, yahut eklince. suretince yaratlna, uzunluuna, kalnlna, baz eksik
lerine glmek. Btn bunlar iztihzaya gireceinden
yasaktr.

MZAH, AKA

Mizahn
ars m ezm um dur, iyi deildir. Reslullah dedi: Kardeini kk drm ek iin onun
la alay etm e. Konuurken kusurlarn aa vurm a,
onunla aiay etm e. Diyeceksiniz ki birisini kk d
rm ek iin konum ak, yanllarn aa vurm ak
kardaki kiiye eziyet vereceinden gnahtr. Mizah
ise neelenmek, glm ek, gnln alm as, kalbin ra
hatlam as bakm ndan m bahtr. Dnen de men edil

SLM AHLK

137

mitir. yi biliniz ki haram oian nehyedilen an de*

recede olandr.
Mizah mubahtr. Ars ise m ezm um dur. Zira n
san ok glmeye altrr. ok glmek ise kalbi l
drr. Baz durum larda katlk yapar, heybeti, vakar
drr. Fakat bu durum lardan baka ekilde, oiursa
mezmum deildir. Efendimiz buyurdu: B e n de aka
yaparm. Fakat ancak doruyu sylerim .t A m a her
kes onun gibi aka yapp doruyu syler mi?
Baz kiilerin az ald m, akaya balar, d o ^ ru yalan ne ekilde olursa olsun milleti gldrm eye
alr. Allah'n Resul buyurdu: A dam bir lf konu
ur. Orada bulunanlar o lfa glerler. O yzden ate
e atlr.
Adalet rnei m e r ( R A ) dedi:
ek glenin heybeti azalr. aka eden yukair.
Bir eyde cok uraan onu bilir. ok konuan ok
yanlr. ok yanlan az utanr. A z utanan Allah'tan
az korkar. Allah'tan az korkan kimsenin gnl lr.
Zira cok glmek hiretten gafil olmaya dellettir.
Efendim iz b u y u r d u :

Siz eer benim bildiimi bilseydiniz, a z ger,

ok alardnz.
Adam n birisi kardeine dedi:
#

cKardeim, sen atete yanacan biliyor m u

sun? Kardei: E v e t! Peki, hemen oradan ka
can biliyor m usu n? H a yr! Peki, niin bu*ka
dar glyorsun? Anlatldna gre adam m rnr.
sonuna kadar bir daha glm em i.
Yusuf bin Esbat'tan: Haan otuz sene hi gl
medi. PJvayete gre Ata Es-Se!em l krk s e re hi
glmemi.

138

SLAM ahlki
Vehb bin Vertf, bir ram azan bayram gn a

r derecede glen kalabaln yanndan geiyordu.

Dedi: Bunlar affedilmilerse, kredenlerin fiili by
le mi olur? Eer affedilmemilerse Allah'tan korkan
larn hareketi byle mi olur?
Abdullah ibni Ebu Yali, ok glen kimse grn
ce yle derdi: Sanki kefenin kasarcdan gelmi gibi
glyorsun.
bni Abbas dedi: Gle gle gnah ileyen kim
seler, alya alya cehennem e giderler.
M uham m ed bin Vasi dedi: Cennetlik bir kii
nin aladn grseniz taaccp etmez mismiz, hu
zurda bulunanlar; evet, taaccp ederiz, dediler. O,
ne olacan bilmeden bu dnyada katla katla g
lenler, halbuki ondan daha acaptir. Zem olunan
kahkaha ile glmektir. Medh olunan ise. sesi y a
banclar iitmiycek ekilde dilerin parlamasiyle
yaplan tebessm dr, ite Peygam berler Peygam be
rinin tebessm bu ekilde di.
Vakar ykan m izaha gelince, onu en gzel e
kilde m er izah etmitir. aka yapan yukalr.
M uham m ed bin M nkedir dedi. Anam bana dai
m a: O lu m ocuklarla oka yapma, onlarn yann
da yukalrsn. derdi.
A m r bin As, oluna yle tavsiye etti: Y a vru m ,
eraf ile aka etme, sonra seni ekem ezler, aa
tabakayla da etme, seni incitirler. m e r bin A b d lziz dedi: Allah'tan korkun ve akadan saknn, zira
o ktlk getirir. irkin hareketlere srkler. Kur'an
ile konuun, onun ile sohbet edin. E er sklrsanz
hadls-i erifler szlerin en gzelidir.

Hz. mer ddl: Biliyor musunuz, mizaha ne

den mizah demiler, zira o sahibini haktan ayrr.

SLM AHLKI

139

Denilir ki her eyin bir tohum u vardr. A d ave

tin, dm anln tohum uysa mizahtr. M izah insan
ktle srkler, dostlardan ayrr.
Diyebilirsiniz ki, ashab-

kiramn

ehadetiyie

Hz. P eyga m berin dahi aka yakt varittir. Nasl

olur da Resluliah ve ashabnn yasaklam ad bir
ey kt olur? Fakat unu bir hakikat olarak hatr
latmak isterim. Resluliah ve onun ashab gibi yap
lan akalar asla gnah deildir. O nlar aka yapar
lard, fakat daima hakk, doruyu sylerlerdi. Hi kim
seye ettikleri akayla eziyet vermezlerdi. frata ka
mayacak. haddi am ayacak derecede yaparlard.
(Allah onlardan raz olsun.) FakGt akay alkanlk
haline getirip, ifrat derecede, kardaki kiileri ze
cek ekilde yapp, sonra da Hz. Peygam ber de aka
yapm az myd, ne varm, demek; cidden fena bir ha
rekettir. Bu aynen btn gnn bedevi zenci ka
rlarla geirip, onlarla raks edip dans edip sonra da
Bunda ne var ki, Resluliah bir bayram gnnde
Hz. Aie'ye zenci kadnlarn raksn seyretmek iin
izin vermedi mi devip, yaplan kabahati, iine ge
lince eriata uyaurm aya benzer. Onlarla gezip rak
setmek hatadr. Zira kk gnahlar srar etmekle
byr. Byk gnah hkmne geer. (Dam la damla
gl olur.) Birok mbah olan eyler var ki srar edi
lirse kk gnah hkmne geer. Bunlara ok dik
kat etmek, uyank olmak gerekir.
Evet, Ebu Hreyre'den: Resluliah, ashab a
ka etmekten men edince dediler. Ya Resluliah,
sen bizimle yaptn a m a ... Efendimiz buyurdu: Ben
sizinle yaptm ve yaparm, ancak ben doruyu, haki
kati sylerim.

140

Is l A m

ah lki

A t'dan : Adam n birisi bni A b b a s hazretlerine

sordu: Efendimiz de hi aka y a p a r m iydi? bni A b
bas: Evet yapard, dedi. Adam o m barekin aka
lar ne ekildeydi? bni A bbas: Bak sana akayla il
gili bir htrasn nakledeyim. Bir gn m 'm inlerin
anas olan hanmlarndan birisine geni bir entari
yaptrd ve dedi: Bu bol entariyi giy, Allah'a ham det,
taze gelinler gibi eteklerini yerde srndr.
Enes dedi:. Efendim iz aileleriyle en ok aka
eden kimselerdendi. O ne kadar gzel tebessm
ederdi?
Hasan'dan: htiyar bir kadn, efendimizin y a
nma geldi. Efendimiz onunla aka yapm ak iin (ntiyar karlar cennete girm ez) dedi. htiyar alam aya
balad. Efendimiz tebessm ederek: Nine korkma,
o gn sen kocakar olmazsn, zira A ila h - Te l , B;z
onlar (Kadnlar) tekrar yaratr, bakire haline geti
ririz, buyuruyor dedi.
Zeyd bin slem anlatr: m m Eym en adnda bir
kadn vard. Efendimizin yanm a
gelerek
(Kocam
seni aryor) dedi.
Efendim iz, kimmi bu senin
kccan? Yoksa gznde beyazlk olan herif mi? dedi.
Kadn, hayr, gznde beyazlk yok, dedi. Efendimiz,
evet evet, gznde beyazlk var onun dedi. Kadn:
Vallahi yok, deyince, Efendimiz gznde beyazlk
olm ayan hi kimse olm az, dedi. G z bebeinin e t
rafn saran beyazl kastediyorum . Baka bir ka
dn efendimize, beni deveye bindirir m isiniz? dedi.
Efendim iz: Ne yapacam , o beni gtrm ez, deyince,
efendimiz: Babas olm ayan deve dnlr m ? de
di. te nur tanesi insann akalar byleydi.

SLM AHLKI

141

Enes anlatyor:- Ebu Taiha'nn m ir adl kk

o cu a vard. Resluliah onlara her geldiinde, ey
m ir'n babas, sere yumurtasn ne yaptn, getir;
derdi.
H z. Aie anlatyor: Bedir savanda ben de Reslullah'a refakat ediyordum. Resluliah: G e l, senin
le yaralm, dedi. Ben zrhm yukar svadm, bir
izik izdik, o kotu ben kotum, nihayet o beni
geti ve bu da Zlm ecaz'n yerine, dedi. (Zlm ecaz
bir yerin addr).* Biz orada bulunuyorduk, ben henz
ocuktum . Babam beni bir eye gndermiti. Resl-*
uilah grnce, bana ver dedi. Vermedim ve katm.
O da peime dt, fakat yakalyamad, imdi onun
cn alyordu.
Yine Hz. Aie anlatyor. Reslullahla bir gn
oturuyorduk, yanmzda da evde vard.
Bulam a
yaptrn, Sevde'nin nne getirdim:
Y e !
dedim.
evde Yem em dedi, ben Vallahi ya yiyeceksin, ya
da yzne svarm , dedim. evde:
N e yapaym ,
sevm iyorum dedi. Tcbaktan bir para aldm Sevde'nin yzne svadm. Resluliah ise aram zda otu
ruyordu, ayan aramza uzatt. evde kalkt bir par
a ald ve benim yzm e srd. Efendimiz ise daha
glyordu.
Anlatldna gre
Kilab kabilesinden Sfyan
olu Dahhak irkin, demevi bir kiiydi. Resluilah'a
biyat ei vakit (O 2 aman daha Hicb yeti 'inme
miti.)
Benim yanmda u esmerden daha gzel ki ka
dn var, birisini gndersem evlenir misin, dedi. Hz.
Aie oturmu dinliyordu. Sen mi gzelsin onlar m?
dedi. Dahhak: ben daha gzelim Hz. Aie dedi. Hz.
Peygam ber Aie'nin bu sualine gkt, zira Dahhak
dem evi, irkin bir kiiydi;

142

SLM AHLK

A lkem e, E b u Selem 'den riva ye t ediyor: Efendi

m iz m barek torunlar H aan bin A li'y i kucana
oturtm u, nazik dillerini H a sa n 'a kartyordu. Y a v
ru bunu grnce onu trm klyor, zerine yor
du. U yeyne bin B ed, bunu g r n ce : Vallahi benim
de torunlarm va r, elimi pyorlar am a ben onlar hi
pm yorum , okam yorum , dedi. Efendim iz: A c m a yana a cn m a z dedi.
Bu htralarn ekserisi kadnlar ve ocuklar ile
geiyor. Zira Efendim iz onlar sevilm eye okanm a
ya, gnlleri alnm aya daha ok m uh ta olduklarn
biliyordu.
Rivayete gre Havva t bin
C b e y r el Ansari,
M ekke yolunda Beni Kap kabilesinden baz kadnlarla oturuyordu. Hz. P eygam ber onu grd, dedi:
E y Ebu Abdullah, kadnlarla ne ya p yo rsu n ? Y a
Reslaiiah, kaak devem in rglerini ryorlar. Hz.
Peygam ber iine gitti. Te k ra r dnerken Y a Eba A b
dullah, deve kam ay brakm ad m ? Adam diyor
utandm , kalktm gittim. O nd an sonra Resluilah' ne
zam an grsem kendisinden kaarm . T a ki M edine'
ye geldim . M edine'ye geldikten sonra bir gn beni
m escidde nam az klarken g rd , nam az uzattm,
I

dedi. U zatm a, ben seni bekliyorum . Selm verince

Ey Eba Abdullah, o kaan deve hu yunu terketmedi
mi? dedi ve sustu. Fakat ben ok utandm , bir da
ha kendisine grnm edim . T a ki bir gn kendisi
m erkeple ayaklarn bir tarafa uzatm t. Dedi: E y
Eba Abdullah, deve kam ay brakm ad m? Dedim :
Seni hak yolda P e yga m be r olarak gnderen Allah'a
yemin ederim ki M slm an oldum olal daha kam a
d. Efendim iz:
A lla h ekber A lla h ekber. Ey Ulu
Ta n rm , Ebu A b d u lla h ' doru yola getir, dedi. H aki-

SL&M AHkKI

143

l
katen sonralar ok m tedeyyin, manl bir kii ol
mutu Ebu Abdullah.
Nuaym el Ensari akac bir kiiydi. Medine'de
iki ier, sarho olurdu. Halk tutar Peygcm berm zn
huzuruna getirirdi. Peygam berimiz pabularyla ona
vururdu, ashap da vururdu. Bu, birka defa tekrar
edince ashaptan birisi, Allah'n laneti zerine olsun,
dedi. Efendimiz, -yle yapma, onu Allah ve Resul'
sever, buyurdu. M edine'ye ne gelirse ondan satn
alr, Peygamberin yanna gelir, ite y Reslailah,
cenin iin aldm ve sana'hediye ettim, dedi. Sahibi
gelip para isteyince onu Peygamberin yanna getirir
y Reslailah. bunun eyasnn parasn ver, derdi.
Efendimiz ona; sen onlar bana hediye etmedin mi?
deyince, y Reslailah. yanmda da para yoktu. F a
kat senin yemem arzu ettim, derdi. Bu hle Efendi
miz ok glerdi, parasn verirdi.
te Peygam ber byle aka yapard. Devaml ol
mamak artyla bu nevi aka yapmak mbahtr. D e
vaml aka etmek ktdr. Kalbin lmesine sebep
olur.
* FU H U , K F R , D L B O Z U K L U U
Fuhu kt bir fiildir.
Dinen
yasaklanm tr,
sebebi habaset ve kimliktir. Efendimiz buyurdu:
Fuhutan saknnz, A lia h- Tal fuhuu ve tefahhuu sevmez. Efendim iz mriklerden Bedir harbin
de lenlere svmeyi ve kfretmeyi de menetti. Ve
onlara, kfretmeyin sizin yaptnz hioir kfr o n
lara ulamaz, ancak hayatta olan yaknlarna eziyet
vermi olursunuz, dedi. Dikkat edin, dil bozukluu
melnetliktir. Dier bir hadis-l erifte taan eden, l-

SLM AHLKI

144

net eden fuhu yapan, dili bozuk olan kimse m min

deildir.
C ennete girm ek fuhu yapan herkese haram*
dr.
D rt kii var ki, onlardan cehennem ehli dahi
eziyet duyar,
hamim ve cahim o n la r iindir. O n la r%

bile o kiilerin elinden vaveyl arrlar, onlardan

birinin azndan irin ve kan akar. Cehennem ehli,
bizim acm z bize yetm iyorm u gibi bunlar neden bi
ze eziyet ediyorlar? derler. te onlar var ya, kt
irkin kelimelerden, szlerden, aynen fuhutan lez
zet aldklar gibi lezzet alanlardr. Hz. Aie'ye: Ya
A ie , fuhu bir insan eklinde olsayd muhakkak ki
irkin, pis bir kii olurdu. arpk dil ve beycn nifak
bim lerncen bir blm dr. Burada beyan kelime
siyle ahlka muvafk olmayan konular aklam ak,
yahut A lla h n sfatlarndan, hakikatinden ok de
rinlere dalm ak olabilir. Byle konular halka icmali
olarak anlatm ak, tafsiltl izahtan daha iyidir. Zira
geni ekilde avam kitlesine
anlatm aya alm ak
vesvese uyanm asna, pheye dm eye sebep ola
bilir. ze t halinde derli toplu anlatlrsa daha ok
akla yatar, daha iyi anlalr.
Burada (arpk dil)
ibaresiyle zikredildiine gre ahlk kaidelere ay
kr olan ack ekilde anlatlmas det ve a n c n e lere gre iyi saylm ayan ehev konular pervasz
c a , utanm adan anlatm ak kastediliyor.
Bu konula
r insan bilmese de olabilir). A lla h - Te l haddi
aarak caddelerde nara atan fahi m tefahhi kim
seleri sevmez.
*

C e b ir bin Sem r'den:

Babam la birlikte Efen
dimizin huzurunda oturuyorduk. Buyurdular: Haddi
akn ekilde konum ok
(fahi, m tefahhi) sl-

ISLM AHLKI

145

miyete smaz. En iyi M slm an, ahlk gzel olan

kiidir.
Meysere olu brahim den: Fahi ve mtefahhi kimseler kyam et gnnde kpek suretiyle yahut
kpek karnnda getirilirler.
Ahnef bin K ays'don: Size en kt hastal sy
leyeyim mi? te o. arpk dil, irkin huydur.
te fuhun fenal nnzde, onun haddi ve
hakikati yledir. Fuhu:
irkin, anlatlmas ayp
olan konulan, ak bir ekilde anlatmaktr.
Daha
ok kadnlar konusunda, evlenmek hususunda, cima
bahislerini zikretmektir.
Zira fesat, terbiyesiz ki
iler o konulan utanm adan ak dil ile anlatrlar. S a
lih kiiler utanrlar,
kinayeli bir ekilde,
rum uz
larla yaklak olarak dellet edecek kelimelerle an
latrlar.
ibni Abbas Hz. yle-buyurdu: Allah diridir, ke
rimdir, affeder kinayeli olarak bahseder.
Mesel
(Lem s) yaklam ak kelimesiyle
cima kastediyor
(ellemek) yaklam ak, girdirmek arkadalk etmek
deyimleri hep cim a anlamna gelir. Fahi olmayan
kelimelerdir.
Su konuda irkin ve fahf kelimele
ri kitabn kudsiyetine binaen zikretmekten utanyo
ruz. Bunlar daha ok svmek ve kfretm ekle m
teradif olan kelimelerdir.
Halk deyimi olduklarn
dan blgeden blgeye
ehirden ehire deiirler.
Balangc mekruh ve mahzurlu olan kelimeler yal
nz cima ile ilgili olanlar deil ayn zam anda a b dest etmekten kinaye ofarak kullanlan bevletm ek,
pislemek gibi kelim elerdir. Bunlar cidden cfrkln ve
ayp szlerdir.
Kadnlardan da bahsedilirken de
ta muvafk olarak kinayeli ekilde anlatm ak daha
iyi otur.
Kann yle, avradn byle dedi dem ek-

F .: 10

146

SLM AHLKI

tense evden byle dediler yahut einiz yle dedi

eklinde taltif ederek bahsetm ek daha yidir. Yine
utanlacok ayb olan kimseden bahsedilirken ak
tan deil de kinayeli oiarak anlatm ak daha iyidir.
Hastahkl olan kimseden hani ikyeti o la n , ya
hut bu ekilden bir ifade tarz ile bahsetm ek iyi olur.
Bunlar sarahaten
zecek ekilde,
apak anlat
mak fuhuun sahasna girer. H epsi de dilin fetlerindendir.
Ata bin H orundan: m e r bin A bdulaziz lfna
ok dikkat eden bir kiiydi. K oltuunun altnda bir
ey kmt, nerede ktm anlam ak iin sordum uzda kolumun altndan diye cevap verm iti.
Bu
nevi fahi lflar ya dorudan doruya kt niyetle
karya eziyet verm ek iin olur, yahut da fsklarn, irkin huylu kimselerin ahlkszlarn yannda
ek eleerek alkanlk hline geldiinden konuu
lur. Zira kfr etmek, svm ek onlarn detidir.
Bedevi Arabinn birisi Efendim izden kendisine
bz tavsiyelerde bulunmasn diledi: Reslullch bu
y u rd u :
Allah'tan kork eer birisi sende grcj
bir zrle seni ayplarsa sen onda bildiin bir z r
le onu ayplam a, vebali onun olur.
Sevab senin.
Kim seye kfr etm e,
etmediini syledi.

Bedevi ondan sonra hi kfr

yaz bin H am m ad anlatyor: Efendim ize dedim:

Y a Reslallah kavmfnin aa tabakasndan birisi
.bana syor, ben de ondan intikamm alrsam bir
beis va r m? Allah'n Resl gzlerini att, dilleri
ni oynatt; Birbirine kfreden iki kii havlyan. ren
fkl eytan gibidirler dedi.
M'mJnin kfr, svmesi fskdr. Ktali, ldrm e

SLM AHLKI

147

si ise kfrdr. Kfreden iki kiiden hangisi nce

balamsa, onun gnah br balayncaya kendiinedir.
A n a ve babasna sen, kfreden kim$e m o r
undur. Baka bir rivayete gre anne ve babaya kf
retmek en byk gnahlardandr. O rada buiunanlar
sordular, kii anasna babasna nasl kfreder. C e
vap verdi: Birisinin anasna kfrVter, o d a kendisininkine kfreder.

H U S U M E T

(D m anlk)

Husum et de dinen irkin saylan fillerdendir.

C id a l (M c a d e le )
herhangi bir fikri kabul et
tirmek iin rp n m a k .alm aktan ibarettir. M i
ra , k k d rm e k ve bilgilik taslamak gayesiyle
kardaki kiinin telffuz v e cmle hatalarn y z
ne vurm aktr.
H u s u m e t; M lk yahut herhangi bir m aksat iin

Bu atm a b a
olarak bazen de
itiraz olarak yaplr.
v c k 'a y a itiraz eklinde olana m ira de
A i e den. Efendim iz buyurdu: Allah'n
e k b u z a m s te h a k olan kii iddetli

g nl kracak ekilde atmaktr.

zen iptida
G e m i bir
nir. H azreti
indinde en

d m a n lk g d en kiidir.

Ebu Hreyreden:

Bilgisiz olarak bir husumete

(tam aya) giren kimseye

m cadeleyi brakm caya
kadar Allah'n gazab vardr
t

Birisi anlatt: Sakn ha husumete de girimeyin.

Zira o. dini yok eder. Eskiler derler k: Allah'tan kor
kan takva sahibi kii dinde hibir zam an kusumet
tutm az atmaz.

148

SLAM AHLAK
\

bni Kuteybe anlatyor: A b dulla h olu Bi b ir

g n bana rastlod. N e oturuyorsun dedi. D e d im
ki; A m c a m oullan ile aram zda husum et va r da
o ndan o turuyo rum ' dedi: B a bann bana o k iyi
lii var, onlarn altndan kalkmam im knsz.
Ben
de sana b ir iyilik yapm ak isterim.
A lla h 'a yem in
ederim ki dini yok eden, erkeklii, m r vve ti azat
tan, lezzet kesen, gnl mkl eden husum etten
baka bir ey f rm e d im . Ben va zge m e k iin kalk
tm gidiyorum , d manim ne oluyorsun dedi. H u
sumeti braktm a rtk dedim: u hakte benim hak
l olduum u anladn dedi. H a y r o yzden deil,
ite bu beni ayrd dedim. Sen sonradan bir ey
istem iyorum hepsi senin olsurfr dedi.
Diyeceksiniz ki, herhangi bir zulm karsvnda
insan hakl olduu dvada husum et beslemesi ge^ k m e z mi? Kendi hakkn aram ak m dafaa etmek,
korunm ak deil m i? Bunun kt olduunu nasl id
dia edebilirsin? D urum nasl ola cak? te b ir yn
sual.
Biiki bizim ktlediim iz husum et haksz yere
btl eyde oian husumettir. Biz bilm pden husum et
eden, hakkn gerektii ekilde norm al olarak a ra m ayp tasallut kastiyle, eziyet verm ek iin husum et
eden dmanlk yapan, hakkn ararken bakalar
nn izzeti nefsini rencide eden, basm na za ra r ve r
m ek iin inod ederek husum et eden kimseleri kas
tediyoruz. Byle kiiler cem iyet iersinde pek ok
tur. Yaplan za ra r kk, aktrlm ayacak ekilde ol
d u u hlde. Ben o zarara acm yorum , e e r det
sem bile onu alp bir kuyuya ata ca n ^ yahut birisi
ne vereceim ,
fakat inad in o n u dettireceim ,
gayem reziletmek, halka rsvay etm ektir diyen pek

Is l Am ah l Ak i

148

ok zavalllar m aalesef vardr. ite biz bu neviden

husumetleri kosdediyoruz.
A m a meru yollarla kasd olmadan, Inad et
meksizin kimseye e ziye t verm eden hakkn arayan
dvsm isbata atan m azlum iara kim ne diyebi
lir? Onlarn husumeti asla haram d e ild ir.. Bu ka
darn dahi m m kn oluyorsa terketmek bence da
ha iy id ir Zira husum etin zararndan dili norm al ola
rak muhafaza etmek ok zordur. Husum et gazab
krkler, ga 2 ap krklenince
yaptn bilemez. B yle ca iki
vem eder gider, o hle gelir ki
na gelen fenalklara sevinir,
Bu sevin ve znty halka
alr.

insan haddi aar, ne

kii arasnda kin de
nsan hasmnm ba
yiliklere se zlr.
aklam aktan zevk

Husumete balayan kii bunu gz nne al

m saylr. Husum et icap ettii yerde kalm az. H at
t btn kalbi tevike verir. N am az klarken hasm m nasl alt edeceini dnr. u hlde husum et
btn fenealklarn balangcdr. Mira ve cidal da
aynen byleair.
Onlarm kapsn zaruret hasl o l
m adka amamak gerekir. Zaruret nnda dili ve
kalbi husumetin tebasndan korum ak lzmdr. Bu
ise cidden ok zo r bir itir. Normali am om ak ze
re husumet eden kii gnahtan kurtulur. A m a hi
husumet etmeden de kurtulm ak mmkn se ya p m a
mak daha iyidir.
Evet husumette, m cadelede, mirada en a z ka
nlan ey gzel szdr. Zira gzel szn en ufak
derecesi muvafakati izhat etmektir. * tiraz ve tn
eimekten daha irkin de sz olm az. O nlann netice
si ya tzib yahut da tehikfir. Zira m cadele eden
m m araat yapan, husum et eden kimseler birirle-

s l Am a h l Aki

150

rini cehaletle, yalanclkla tham e de rle r v e tatt ko

numa hudutlarn aarlar. Bakn efendim iz n e bu
yur g yor: C ennet fiillerinden olarak gzel sz, tatl
yem ek getireniniz m utludur.
A llah Te l buyuruyor:

(H alka iyiyi guzeii sy

leyin.)
bni A bbas diyor:
S a n a selm veren
kimse
m ecus dahi olsa selmn al. Zira A llah Te l bu
yuruyor; eer siz bir selmla sefm ianrsanz. n
den daha gzei birisiyle karlk veriniz.
8aka bir defasnda yine buyurdu: Eer bana
firavun dahi iyi. hayrl bir ey syleseydi, ondan d a
ha iyisini ben de ona iade ederdim.
Enes'ten; Efendim iz buyurdu:
C ennette iin
den d dndan da ii grlen odalar vardr. Ce
nab Zlcell onu yemek yediren, tatl sz syleyen
lere ayrd etmitir.

Anlatldna gre, Hz. sa bir dom uza rastlad,

salim olarak ge dedi.
Yanndakiler, ey Ruhuilah
sn dom uza da m byle hitap e diyo rsun? Hz. sa
buyurdu;
Dilim i irkin fena eylere altrmaktan
renirim .
Peygam berler Peygam beri de buyurdu:
Ta tl
sz sadakadr. Hurm a ekirdei kadar da olsa ate
ten saknn. Eer onu da bulam azsanz gzel szle
saknn.
H z. m e r dedi:
yilik: G ze l y z. tatl sz
ite bu d u r.
B ir feylesof dedi;
Y u m u a klk za lordaki gizil kirleri kyar. (Tatl dil ylan deliinden
karr.
\

SLM AHLKI

Baka bir feylesof dedi:

151

Rabbnn nehyettil

her sz arkadan sevindirir, sen ona kar cimri

olma, um ulur ki o senin yznden iyilik edenlerin
sevabna ular.
Zikrettiimiz bunca szler gzel sz stnedir.
Bunun zdd ise husumet, mira, cidal gibi iren,
irkin kalbi zen, hayat boan, kini krkleyen gn
l kran szlerdir. Allah'tan lutf ve kerem iyle iyi
muvaffakiyetler ihsan etmesini dileriz.

SIR A IK L A M A K

Sr aklamak da dinen yasaktr. Efendimiz bu

yurdu: Birisi bir sz syler ve ekilirse o size bir
em anettir. Baka bir rivayete gre aranzdaki sz
emanettir.
Hz. Haan dedi:
en byk hyanettir.

Bakasnn srrn aklamak

M u a v iy e Velid bin U tb e 'y e gizit- bir sz syle

di. Velid, Utbeye

Babacm Muaviye bana gizli
bir sz syledi, bakasna syledii bu srr sen
den gizliyeceini sanm am dedi. Utbe: Y o k evl
dm bana syleme kim sr saklarsa kendi lehine olur.
Kim a z ifa ederse aleyhine olur dedi. Velid di
yor ki Babacm , bu babayla evlt arasndaki bir
m nasebettir, dedim fakat o: H a yr yavrucuum .
Vallahi gizli szleri sylemekle dilini horlatrman
istem em dedi. Muaviyenin yanna vardm ve me
seleyi anlattm. M uaviye: E y Velid baban seni va
tan kleliinden azad etm i dedi. Srr aklamak
hyanettir.
Haram dr.
Zira onda bakasna zarar
vardr. Zarar olmasa bile tatszdr.

152

IslAm ahlAki
YA LA N

V A A D

En byk tehlikelerden birisi de yalan vaaddir.

insann dili vaod etmeyi ruhen o k sever, sonra ne
fis fse o vaadi yerine getirmek istemez.
Bylece
vaad boa kar ki, bu da nifakn em arelerindendir.
Allah Te l Kur'on- Kermde: E y inananlar vaa dterinizi yerine getirin diyor.
Efendfmiz se V aad vergi gibidir.
Baka bir
yerde vaad bor gibidir.
C e n a b - Allah K urn-
Kerm de H z. smail'den sitayile bahsederken V a a
din talihi idi buyuruyor. Rivayetlere gre, Hz. s
mail birisine bir yerde buluacaklarn vaad etmi.
A d a m ca z verdii sz unutm u. Hz. smail vaadin
den dojay tam 22 gn adam beklemi.
A bdullah'dan; Hz. Peygam bere, elilik gelm eden
nceydi, b ir gn onunla al-veri etmitim. Bende
bir m iktar paras kalmt. Bir m ddet sonra hemen
getireceim i syledim. Fakat o gn u n u ttu m . A n
cak nc gn aklma geldi, vardm da orada
buldum . Hz. Peygam ber bana E y falan sen bana
ok eziyet ettin. Sana sz verdim diye gndr
bir yere gitm edim . dedi.
brahim 'e soruldu: *B ir kii s z verip o anda gel
mezse ne yapalm ?^
brahim 'in
cevab u oldu:
G e le ce i zam andan bir nam az vakti girinceye ka
d a r bekleyin:
Efendim iz bir kiiye sz verdiinde
byle ederdi. bni M es'ud ise sz verince inallah
derdi ,en dorusu da budur. E e r verilen sz k a ti
ise yerine getirm ek lzmdr.
A n c a k z r olursa
getirilmeyebilir.
Vaad edilir ve gitm em eye azm edilirse nifak olur.
E bu H re yreden:
Efendim iz

SLAM AHLK

153

buyurdu: haslet kim de bulunursa o kii her ne

kadar kendisin] m slm an saysa da, o ru tutup,
nam az da klsa mnafktr.
*>

1 Yalan syleyen,
2 Vaadini yerine getirmeyen,
3 Emanete hiyanet eden.
Abdullah tni m er'den: Efendimiz buyurdular:
u hller kimde bulunursa o mnafktr. O nlardan
bir para bulunan kii ise nifaktan da bir m iktar
eser bulunan kiidir.
Yalan syleyen, vaadini ye
rme getirmeyen, sz verip sznde durm ayan, d
man olunca kfreden, bile bile kfreden, yahut da
zrsz olarak yerine getirmeyenlere
m ahsustur.
Am a ifa etmeye alp da herhangi bir m azeretten
dolay yerine getiremiyenler ise m stesnadr,
m
nafk soylmazlar. Bununla birlikte yoktan m azaret
uydurmak da iyi bir hareket deildir.
Rivayete gre Efendimiz, E b ul - Heysem e bir
kle vaad etmiti. Kendisine tane kle getirildi
inde ikisini azad etmi bir tanesi
yannda kal
mt.
Hz. Fatma H uzur- Nebeviye gelerek kendi
sine bir kle verilmesini bildirdi.
M barek ellerini
Resi-i Ekreme gstererek te elimde deirm en
izleri dedi. Peygam ber. Eb'ul - Heysem e verdii
sz hatrlad. Hz. Fatm a'ya yle dedi:
Y a va
adimi ne yapaym ? verdii sz yerine getiren Re
sul, Eb'ul - Heysem' kzna tercih etmi, onu da
Eb'l - Heyseme vermiti. Halbuki Fatm ann ellerinin
ii el deirmeni ekmekten atlamt.
P e yga m berim iz. Hneyn savandan eonra H e vazin kabilesinden elde edilen ganimetleri taksim
ediyordu. Halkn iinden birisi ona yaklaarak, B a

154

SLAM AHLKI

na vaadin vard ya Resiollah* dedi.

Efendim iz,
D o ru hatrladn dedi v e vaadini yerine getirdi.
Efendimiz buyurdu; Y e rin e getirm ek niyetiyle
bir kii dierine sz verirse .onu da yerine getirem ezse bir ey yoktur

Y A L A N
Yalan en irkin huy, en fena gnahlardan biri
sidir. smail bin Vasid dedi: Peygam perim izin vefa
tndan sonra Hz. Ebubekir irad ettii hutbede y
le demiti: Bundan bir m ddet nce Allahn Res
l bu makamda bulunuyordu ve gzlerinden yalar
sakallarna doru iniyordu. Sakn ha yalan syle
meyin, zira yalan fcurdur, her ikisini de ileyen ce
hennemliktir, dediini iittim.
Ebu m a m e 'd e n , E fe n d im iz -b u y u r d u :

Yalan

nifak kaplarndan bir kapdr.

Haan dedi: Mnafkln eitli eklileri vardr.

Gizli, aikr, lfla, amele, yry ve hareketlerle
olabilecei gibi onun esas temeli yalandr.
Efendimiz buyurdu: Ne byk hiyanettir ki sen
arkadana bir lf edesin o da seni tasdik ede, ve
sylediin lfta yalan ola.
bni M es'uttan:
Kul yalan syledike ve ona
zendike
Allah'n indinde
yalanclar zm resine
girer.
Peygam berim iz pazar yerinden geerken iki kii
koyun alverii yapyordu,
durm adan yemin edi
yorlard, biri: Vallahi u kadardan aaya verm em
diyordu. Netiede birisi satm ald.
Efendim iz bu
yurdu:
B unlarn zerine kefaret der, gnahkr
oldular.

SLM AHLKI

155

Buyu rdu : Yolan rzk azaltr.

B uyurdu: T c c a rla r yalancdrlar. denildi, E y
/fllah'in Resl C en a b- Allah alverii hell klma
m m ? E ve t ancak yemin edenler gnahkr olur
sa. konuurlar yalan sylerler.
B uyurdu: kiiye Allah kyamet gnnde rah
m et nazariyle bakm az, onlarla asla konum az: Yar
dm ettikten sonra minnet eden, yalan yere yemin
ile eyasn satan .rtsn aan (kadn)
Buyurdu:' Kim ki Allah'n adna yemin eder on
zerre miktar yalan karrsa kalbinde siyah bir nok
ta belirir: T a kyam et gnne kadar silinmez.
Ebu Zerden: Allah kiiyi sever:
>

1 Cann, azna alp yabanc topluluklar ii

ne giren ehit veya gazi olan kimse.
2 Kt komusu olup onun yapt eziyetle
re lnceye yahut oradan gnceye kadar taham
ml eden kimse.
3 Bir yolculukta yohut harpte gece konakla
dklar yerde arkadalarn sabahleyin erken uyan
drm ak iin gece ibdet eden gzc.
kiiden de irenir, yalan yeminle ticaret ya
pan. fakir olduu halde kibirlenen, cimri olup verdik
lerine minnet eden.
B uyurdu: Veyller (yazklar olsun) o kiiye ki hal
k gldrm ek iin yolan syler, yazklar olsun, ya
zklar o lsu n ...
Efendim iz sabah namazndan sonra ynn es
baba dndrr ve ryasn anlatm aya balard. De
di: B u gece adem suretinde birisi geldi ve bana
yr dedi, onlarla birlikte gittim, yle bir manza
rayla karlatm ki. o m anzarann dehetinden r
perdim . ki adam grdm birisi yere uzanm , di

SLAM M lAki

5 6

eri ise ayakta elinde b ir kerpeten yatan adam n

bir yanandan e k iyo r ve kulak hizasna ka d a r y a
tyordu. tekrar b r yanana dnyor,

onu da ta

kulak hizasna k a d a r yrtyordu.

Bu zam an esna
snda d i e r yana dzeliyor ve a d a m yine yrtyor
du. beraberinde gittiim kimseye dedim
(S b h a nallah bu m anzara nedir?) Yanm daki dedi. (Bu adam
yalancyd, o yzden Allah Zicel! onu bu ekilde
a za p la n d n yo r).
Abdullah dedi: Bykler by Resl-i Ekreme sordum : E y Allah'n Resl. m 'm in kim e zina
edebilir mi? B uyu rdu :
Belki eytana uyarak y a
pabilir. Dedim Y a yalan syleyebilir m i? B uyu r
du: A s la ve de va m ederek u yeti okudu: (A n ca k
Allahn yetlerine inanm ayan y a la n a la r ftira ede
bilir.)
Ebu S a id -e l-H u d rl'd e rv Peygam berin u ekil
de dua ettiini iittim. A lla h rp gnlm nifaktan,
cinsiyet uzuvlarm zinadan, dilimi yalandan tem izle.
Allah Zcei! kyamet gnnde kiiyle hi
konum az onlara rahm et nazaryla bakm az. O n la r
iin ackl azap vardr.
1

Zina eden ihtiyar.

Yalan syleyen sultan.

Te k ebb rlk eden f~, ; r

Abdullah ibni Am iri dedi: B e n henz k k

tm . P e yga m b e r-i Zian evim ize gelm iti, oyna m a
ya gidiyordum , annem ard. A bdullah gel ki sana
bir ey vereyim , dedi. Peygam ber ne verecektin d e
di. A n n e m H u rm a dedi. P e yg a m b e r; E e r b ir ey
verm eseydin sona yalancsn derdim .

Is l A m
.

a h l A ki
\

157

Buyurdu: E e r Allah* bana u kum lar saysnca

nim etler verseydi, hepsini de datrdm v e cim ri,
yalanc, korkak olmadm grdnz.
Efendimiz sedirin stne uzanm vaziyette bu
yurdu;
S ize en byk gnahlan bildireyim mi,
onlar Allah'a irk komak, ana ve babaya isyan et
m ek dedi. Uzand yerden dorulup oturdu ve de
di: Sakn ha yalan sylem eyin...
Abdullah ibni m er'den:
Efendimiz bu yurdu:
Kul bir yalan sylerse etrafndaki m elekler onun fe
na k o rk u su n d a ^ dolay o adamdan bir mil boyu u za
a kaarlar.
</ Enesten: Efendim iz buyurdu: S iz bana alt e
ye sz verin, ben de size cenneti sz vereyim . Eshab, N edir o n la r? deyince, buyurdu: K o n u u n ca
yalan sylemeyiniz. Vaad edince vaadinizden dn
meyin. Size bir ey emanet edilince ona hiyanet et
meyin. Gznz namahremden koruyun. Cinsiyet
uzvunuzu m uhafaza edin, elinizi salam tu tun.
* Buyurdu: eytann gz srmesi, az dam las,
burun damlas, mesabesinde letleri vardr. A z
nn damlas yalan, szdr, burun dam las gazaptr.
G znn srmesi ise d e vu nl uykudur.
Hz. m e r bir hutbesinde yle diyordu:
B ir
gn Allah'n Resi benim u onda yannzda dikil
diim gibi yantmzdayd, dedi k; benim esbabm a
v tabiilerime iyi muamele edin, sonra gngelir ki,
yalanclk yaygnlar, kii yemin etm eyi arzulam a
dan yemin eder; ahitlii arzu etmeden ahitlik ya
par.
Buyurdu:

*
Kim kl benden yalan olduunu bildi

i hlde* bir sz rivayet ederse, ite o da yalancN

lardan biridir.

158

SLM AHLKI

Kim ki haksz yere bakasnn matn kopar

mak iin Allah adyla and ierse A lla h ona; a za p n a
zaryla bakar.
Rivayete gre
Efendimiz yalan* sylediinden
dolay birisinin ahitliini kabul etm edi. Dedi: M slmanda belki eitli huylar bulunabilir, ancak hiyanet ve yalanclk hi bulunm az.
Hz. Musa dedi, Allah'm , hangi kulunun ameli
oaha makbuldr? Buyurdu: Dili yalan konum ayan,
kalbi kt dm eyen, zina etm eyen kulumun.
Lokman Hekim oluna dedi: Y a vrum sakn ya
lan syleme o sere eti gibi tatl fakat kebab a c
dr.

Efendimiz doruluu verek yle dedi:

Drt
ey sende bulunursa
sana bir ey ziyan verm ez.
Doru sz. iyi huy, temiz iffet ve em anete riayet.
Efendimizin vefatndan sonra irad ettii h u t b e
de Ebubekir; bir zam anlar Allah'n Resl de b u
lunmutu, dedi, gzlerinden yalar akm aya balad,
devam ederek, am an ha doruluktan
^rlm aym ,
nk dorulukla iyilik kiiyi cennete g t r r, de di.
M uaz'dan; Allah'n Resl bana dedi: A lla h 'dan korkman, doru sylemeni em aneti ifa etm e
ni, vaadini yerine getirmeni,
selm sam an, her
kese acman tavsiye ederim.

S A B R IN F A Z L E T L E R
Allah Te l , Yce kitabnda sabredenleri e
itli ekillerde tavsif eder S a b r kelimesi
K ur' n-
Kermde yetmi yerde zikredilm ektedir. D erece
lerin en ykseini, hayrlarn en ycesini sabrla bir

SLM AHLKI

159

letirmitir. Onlar sabrn birer semeresi olduunu

aklamtr.
A ziz ve celi! olan Allah buyuruyor:
Onlardan sabrettiklerinden dolay emrimizle hi
dayete erdiren inananlar kldk.
Sabredenlerin mkfat, amellerin en gzeliyle
mutlaka denecektir.
Sabrettiklerinden dolay onlara m kfatlan ki
defa verilir.
phesiz ki
olarak denir.

sabredenlerin mkfat hesapsz

Btn ibadetlerin creti takdir1 ye hesaba gre

dir. Ancak sabr mstesna. O rucun da sabrdan m teveliid olmas, sabrn yars olmqs mnasebetiyle
Allah Tel Peygam ber ni. dilinden hadis-i kudsde buyuruyor: O ru benim iindir, mkfatn da
ben vereceim .
Btn ibadetlerin
iinde yalnz
orucun mkfatn kendi zatna brakm, sabreden
lere kendileriyle beraber
olduunu mjdelemitir.
S a b re t:
Allah, sabredenlerle beraberdir. buyur
mutur. Zaferi sabra ilve ederseniz Allah size be
binlerce melekle meded klar. Sabrile hibir eyle
zikretmedii hkmleri aklyor, buyuruyor:
te
onlarn zerine Rablart tarafndan salavat ve rahmet
vardr ve onlar hidayete erenlerin kendileridir. Bu
yete gre hidayet, rahmet .salavat hep sabreden
lerde bulunur. Btn bu yetlerin z sabra daya
nr.
Sabr hakknda hadis-i erifler isfe pek oktur.
te bazlar:
Sabr mann yarsdr. (leride bu kadisi ak
layacaz).
Size yakn, sabr ve azimetten ne kadar c z v e -

s l m

160

ah lk i

riimi. O n d a n bir nebzecik nasibini alanlarnz ise

geceleri kiyam ile. gndzleri siyam ile geirm eyi
hic aldrm az. B ulunduunuz hale sabretm eniz be*
nim iin btn milletin ameli kadar am el ilemekten
daha iyidir. Korkarm ki benden sonra dnya kaplan
size alr, birbirinizi inkr edersiniz.
G k ehli de
sizi .in k r eder. Bu durum a d t n z zam an ii
nizden sabredenler zafere ularlar. o n ra Efendi
miz u yeti okudu:

Sizin yannzda olanlar bHer. A lla h'n yannda

kiler se bakidir.
Reslullah Hazretleri b u yu rd u :
Sabredenlerin
mkfat amellerin en gzeliyle m utlaka denecek
tir.
C b ir
Hazretlerinden:
Efendim ize
sordular.
m an nedir?
Buyurdu:
S a b r ve m sam aha.
Baka bir seferinde: S abr, cennet haznelerinden
bir hazinedir dedi.
Baka bir zam an yine soruldu:

m an nedir?

P eygam be r cevap verdi: Im on sa b rd r. Vl

Am ellerin en iyisi nefsin istem edii amellerdir.

Ey
Davudi. Benim ahlkmla ahlktan. Unutma ki benim en byk ahlklarmdan birisi de sabrl olu
umdur.
Allah Te l .

Hazret! D a v u d a buyurdu:

Hazretl A t 'n n bnl A b bas.tan rivayet ettii bir

hadis-i erife gre, Resul-I Ekrem o nsann yonna ge
lince dedi: S iz gerekten m m inlerden m isiniz?
Btn ashap sustu. Hz. m e r d edi: E v e t ay A llah
n Resul, biz m m inlerdeniz. Resll Ekrem : m a
nnzn almeti ne dir? Hz. m e r: B iz bollukta
kr eder, darlkta sabreder, A lla h n kaza ve tak
dirine nza gsteririz.

A lla h n Resl: K b e nln

s l a m

ah lk i

181

Rabblne yemin ederim ki siz. gerekten iman eden

lerdensiniz. dedi.
Sizin istemediiniz sabrda, bilm ediiniz b ir ok
hayr vardr.
Hz. sa dedi: S iz sevdiinizi ancaktiksinditnize
sabretm enizle onlarsnz.
Reslullah Hazretleri buyurdu: E er sabr de
diim iz ey insan gibi m ahlk olsayd, muhakkak ki
gzei yzl bir kii olurdu. M uhakkak ki Allah T e
l sabredenleri sever. Salt ve selm ona o lsu n ...
Bu konuda byklerden misaller de pek oktur. Bir
kan zikredelim.
Hz. m er'in Ebu M usa l-Eari*ye yazd mek
tuptan bir ka satr: Sabrl ol! Bil ki sabr iki eit
tir. Birisi dierinden daha faziletlidir.
Musibetlere
kar sabr gzeldir. Allah'n haram kld eylere
sabretmekse ondan daha gzeldir. Ey Am ir, bil ki
sabr imann koruyucusudur. yiliin en ls tak
vadr. Ta k v ise sabr ile olur.
U lu lar ulusu mam Ali buyurdu: man 4 diree
dayanr: Yckn. Sabr C ih a d , A d a le t Sabrla man,
beden ile ba gibidir. Ba olm ayann bedeni olma
yaca gibi, sabn olm ayann da man olmaz.
Adalet rnei m e r dedi: ki toy ve ilvesi ne
gzeldir. Onlardan birisi salt. dieri rahmettir. l
vesi de hidayettir. (T o y . hayvann ki yanna ykle
nen yktr. lvesi se kisinin arasna konulandr.)
M aksat, ite onlarn zerine Rabkm tarafndan so-

lavat ve rahmet varda ve onlar hidayete erenlerin

kendileridir ayetini telmihtir.
ffcsbfb bin Ebl Mabib: B iz onu eabtrf bulduk
yet-i elilesin! duyduka hngr hngr alard.
F . : 11

SLM AHLKI

162

Derdi ki: N e gze l? Verm i, vm . Y a n i veren de

kendi, ven d e kendi.
Ebu d -D e rd a aedi: mann zirvesi, verilen m u
sibete (Allah tarafndan) sabr, takdire rzadr.
te bunlar sabrn oakl o la ra k faziletlerinin iza
hdr. N azar olarak ibret gzyle a n c a k sabrn h a
kikat ve mnasn kavrodrktan sonra anlayabilirsi
niz. Zira fazilet ve dereceyr bilmek sfattr. Sfat ise
mevsufu bulunm adan, anlalm az, y le y s e biz sab
rn hakikatini,.m nasn anlatalm . A zim bizden, tev*
fik A lla h 'ta n ...
*

S A B R IN H A K K A T , M N A S I
Biiki, sabr dinin yksek m akam larndan bir m a
kam, byk sliklerin alaca yce m enzillerden
bir menzildir. Dinin btn makamat u eyle d
zenlenir. M aarif, A hval, Am al, M aarif asildir ve a h
vali o m eydana getirir. Ahvl ise amelleri m eydana
getirir . Maarif aalar gibidir. Ahval o aacn dal
lar:. ml ise m eyveleri mesabesindedir.
Bu d u
rum A lla h a giden sliklerin menzillerinin hepsinde
byledir. man kelimesi bazen yalnz maarife, bazen
de cm lesm e verilen pddr. (K a va id - l-A ka id konu
sunda slm ile iman bahsinde bu konuyu akladk)
Sabr ve marifet hal olm adan tam am lanm az. H a ki
katte sabr bu saydklarm zdan barettir. Am el ise
bunlarn meyvesi hkm nde olup, bunlardan m yd a na gelir.
Sabr, insanlara m ahsus zelliklerden birisidir.
H ayvanlarda ve m eleklerde
byle bir ey yoktur.
C rnkO hayvanlar nakstr. M elekler ise tam ve m
kemmeldir.
Bunlar biraz daha aklayalm :
Hayvqn!ar ehvetin em rine m se h h a rd la r.-O n la rd a ha

Is l m

ahlki

163

reket ve skneti dzenleyen yegne m il ehvettir.

ehvetle m sademe edip onu yolundan evirecek
hi bir kuvvet yoktur.
Meiikeier de. Allah Te a l 'ya evk ve ona
yaklamann yksek faziletinden dolay ehvet de*
nilen nesneden syrlmtr.
O nlara herhangi
bir
ehev kuvvetin aldatc gc musallat olmadn*
dan dolay bu dm anla m sadem e edip dvecek
herhangi Rabbani askere ihtiya yoktur.
nsanlarsa;
ocukluun ihtidasnda hayvanlar
gibi noksan olarak yaratlmlardr. M uhta olduu
gda maddesinden baka kendileri iin herhangi bir
zevk yaratlmamtr. Bir mddet sonra oyun, ss
lenmek zevki geliir.
Sonra evlenme zevki sraya
gore meydana gelir. Bu sralarda sabr denilen ilh
vergiyi direkt olarak insanda gremiyoruz. Zira sa
br birbirinin tam zdd ve dman: olarak arpan
iki asker kuvvetin karsnda sebat gstererek sa
vamaktr. ocuk anda olan insan kitlelerinde ise
hayvanlar gibi heva (nefs arzu) gcnden baka bir
ey yoktur. Lkin Allah Tel kendi fazl ve kere
miyle insan olunun derecesini hayvanlardan ayrd
etmek iin olgunlap, bul ana eritii zaman
biri doru yolu gsteren, dieri de onu tckviye eden
iki meleke verir. Bu iki meleke ile insan hayvandan
ayrlr.
R Y A V E N F A K
Bilmi ol k, riya haram ve mrai de Allah katn
da sevimsiz kimsedir. yet ve hadisler bunu vazhan
ifade etmektedir.
V a y o nam az klanlarn haline k, onlar kl-

164

s l A m

a h l Aki

dtklort namazdan gafildirler. Onlar gsteri yapar*

lar. (107-Maun: 4 )
K t l k yapm akta dzen kuranlara, onlara, e
tin a za p vardr. te bunlarn kurduklar dzenler bo
a k a r. (35-Fotr: 10) M ca h id , bunlarn riyakrlk
olduu nu sylemitir.
B iz s zi ancak Allah rzas iin d o yu ru yo ru z, bir
karlk ve teekkr beklem iyoruz. (76 -D e hr: 9 )...
A llah T e i dan baka her eyi rade etm ee nef
yetm ekle onlan medhetti. Riya ise tam am en bunun
zdddr.
R abblne kavum ay um an kimse yararl i ile
sin ve Rabbine kullukta hi ortak kom asn (18Kehf: 110)
Adam n biri Resl Ekrem 'e:
Kurtulu nerededir? d iy e bir sual tevcih edince:
Yapt am e! ile nsanlara gsteri etm e
m ektedir, buyurdu. Ebu H reyre'nin (R .A .) rivayet
lerinden gelen hadisde d e : ehidle r. inaln infak
edenler ve limler mkfat olarak ce nne t isteyecek
leri zam an, Allah Te l her birine Y a la n sylediniz,
biriniz, desinler diye cm erdlik etti .dieriniz desin
ler diye ecaat gsterdi, dieriniz d e falanca ne
lim dir desinler diye okudu, buyuracak, hi biri m
k fa t alam ayacaktr. Bunlarn m kfat alam yacan ve gsterilerinin amellerini m ahvettiini Resl
Ekrem haber verm itir.
bnl m e r (R .A .) rivayetinde Resl Ekrem :
R iya edene Allah Te l m eleklerine. B u adam
am eli fle beni m urad etmedi, bunu S iccn 'e koyu n,
d e r, buyurm utur.

Yine Resl Ekrem: Sizin in en ok kork

tuum, kk irktir, buyurdu. Kk irk nedir?

Is l Am a h l Aki

165

ameline gre .m kfatlandraca kyam et gn*

D n yada kim e gsteri yapm idiyseniz gidin ba
kn, onlarn yannda sizin iin bir m kfat v a r m ?
buyuracaktr, buyurdu. .
Resl Ekrem yine yle buyurm utur: H z n
kuyusundan Allah'a snn. Hzn kuyusu cehen
nemde riyakr okuyucular iin hazrlanm bir vadi
dir. B ir baka hadiste de: Allah Te l buyurur:
Benim iin bir am el ileyip bakasn bu amele ortak
eden kimsenin, bu ameli tamamen kendisi iindir.
Ben bu amelden beriyim.* Ben ortaklktan m stani
olanm .
sa aleyhisselm, O ru tuttuunuz gn orulu
olduunuzu belli etmemek iin, sanz ve sakaln
z yalayn, dudaktannz ykayn, sadaka verirken
sa elinizin verdiinden sol elinizin de haberi olma
sn ... badet edeniniz kapy iyics kapasn perdeyf
eksin. Allah Te l rzk taksim ettii gibi, senay
da taksim eder, buyurm utur.
Resl Ekrem yle buyurmutur: Kendisinde
zerre kadar riya bulunan ameli Allah Te l kabul
etm ez.
Hz. m e r ( R A ) M u a z b. C e b e li ( R A ) alar
grdnde:
Niin alyorsun? diye sordu. M uaz:
Bu kabrin sahibi Hz. M uham m ed ( S A ) f n yle
dediini duydum : Riyann en az da irk tin . te
bunun iin alyorum , dedi.
Yine Resl Ekrem yle buyurm utur:
Sizin in en ok korktuum riya le gizli eh
vettir. Gizli ehvet de riyadr. Yine Resl Ekrem
yle buyurm utun

Arn glgesinden

baka glge bulunmayap

166

SLM AHLKI

K yam et gn , arn glgesinde glgelenecek olan

lardan biri de., sa eli le verdiini sol elinden sakla
ya ca k kadar gizlilie riayet edendir. Bunun iin giz
li yaplan am elin, aikre yaplan amelden yetm i
d e re ce , faziletli olduu sylenmitir.
Yine Rasl Ekrem : Kyam et gn riyakr ada
m a, E y facir, ey gaddar, nefsine gadreden, ey gs
terii .amelin mahvoldu, mkfatn kayboldu. A m e
lini kime gstermek iin yaptysan, git ondan mk
fatn al denir buyurm utur.
eddad b. Evs diyor ki: Resl Ekrem'i alar
grdm , sebebini sual ettiimde Resl Ekrem yle
buyurdu:
m m etim in irke dmesinden korkuyorum.
Geri onlar puta, ay'a taa tapmazlar. A n ca k amel
leri ile riyakrlk yaparlar.
Yine Resl Ekrem: Allah Te l yeryzn ya
ratt zam an, yeryz alkaland durdu. Yeryzn
teskin iin kazk vazifesini gren dalar, yaratt.
Y e ry z skn buldu. Bunu gren melekler dalar
dan kuvvetli bir yarptk yok, dediler. Allah Tel
sonra demiri yaratt, dalan yard, atei yaratt, de
miri eritti. Suyu yaratt atei sndrd. R zgn ya
ratt suyu alkalatt. Byle birbirinden kuvvetli ey
leri yaratnca hangisinin daha kuvvetli olduunu ta
yin melekler ihtilaf ettiler. Allah Te l 'ya soralm
dediler. Allah Te l , E n kuvvetli yarattm, sa
elinin verdiini sol elinden gizleyen adem olunun
kalbidir. te en kuvvetli yaratm budur. buyurdu.
buyurm utur.
Abdullah b. el-M barek bir adam dan rivayet edi
yor: A d a m M uaz b. Cebele. Resul Ekrem'den dinle
diin bir hadisi bana anlat, dedi. M u a z b. Cebel de

Is l m

ahlki

107

uzun m ddet aladktan sonra sustu. Akabinde Re

sul Ekrem 'in yle buyurduunu haber verdi. Re
sul Ekrem M u c za hitaben;
Y a Muaz, ben sana bir ey anlatacam, bunu
m uhafaza edersen, sana faydas dokunur. Muhafaza
etmezsen, Allah katnda bir hccetin olmaktan kar.
Ey M uaz, Allah Teal yer ve gkleri yaratmadan
nce yedi melek yaratt, sonra gkleri halk etti. Her
gk azametle brld. Muhafaza melekler, gne
gibi ziya sat halde, kulun amelini gklere ka
rrlar. Birinci kat gklere ktklar zam an, ameli tez
kiye ederler, byltrler, fakat kapc melek,- tBu
ameli gtrn de sahibinin suratna arpn. Zira ben
gybet ile vazifeli bir memurum. Gybet edenlerin
amelini bundan ileri geirmememi Rabbim bana em
retmitir. der. Bu byle gider. Sonra melekler ba
ka birinin amelini getirir, tezkiye edildikten sonra,
ikinci kat gklere gider. Oradaki kapc melek, G , trn bu ameli sahibinin suratna arpn. Zira o, ame
linde gsteri yapard. Riya ile kark amelleri bu
radan ileri geirmememi Rabbim bana emretmitir,
der. Sonra baka birinin daha parlak bir amelini bi
rinci ve ikinci kat gklerden geirdikten sonra n
c kat gn kapsndaki melek, B u ameli gtrn
sahibinin suratna arpn. Ben kibre mvekkel bir
meleim. Kibredenlerin amelini buradan .ileri geir
mememi Rcrbbim bana emretti. Bu adam meclislerde
kibreder, der. Sonra daha parlak baka bir ameli
drdnc kat gklere karrlar. Nam az, oru, hac ve
zekt gibi eitli ibadetler, inciler gibi parlak bir va
ziyette gelirler. Fakat buradaki kapc melek, G
trn bu amelleri sahibinin suratna arpm.
Ben
u c b e mvekkel bir meleim. Bu adam kendini be
enen ucub sahibi bir kimsedir, der. Yine Hafaza

166

SLAM AHLAKI

melekleri baka t i r am eli beinci kat gklere kadar

geirirler. B u am el, sslenm i bir gelin gibi kapday
ken mvekket m elek, B e n hased m eleiyim , bunun
sahibi hasud bir nsandr. ekem em eztiinden dola
y herkesin yaptn yapar. Rabbim hasudun am eli
ni ileri geirm em em i bana emretti. G trn de bu
am eli onun suratna arpn . der. Baka bir ameli
altnc kat gklere kadar ykseltirler. O radaki kapc
melek. B u ameli gtrn de sahibinin suratna ar
pn. nk o, m erham etsiz bir nsandr. Felkete u
rayan, darla den ve skntlara m aruz kalan kim
selere asla acm az. Ben rahmet m eleiyim , m erha
met etmeyenlerin amelini buradan ileri geirm em em i
Rabbim bana em retm itir. der. N am az, oru, infak,
cihad ve vera gibi amelleri gk grlts gibi ses ve
gne gibi ziyas olduu halde . bin melek yedinci
kat ge kadar ykseltirler. O radaki kapc melek,
Gtrn bu ameli onun suratna arpn azalarna
vurun, kalbini bu am eller He m hrleyin. Zira ben
Allah rzas iin olm ayan amelleri buradan ileri geir
memee m em urum . Bu adam ameli ile Allah rza
sndan baka eyler m urad etti.
Fakihier katnda
mevki alm ak, alim ler ne 2dinde anlmak ve ehirler
de n salmk m oksad; ile am el etmitir.
Bu gibi
amelleri geirm em ei
Rabbim bana emretmitir.
Hangi bir amel halis olarak Allah rzas iin yapl
mazsa riyadr. M rainin amelini A lla h kabul etm ez,
der. Sonra devam la. Baka bir kulun, nam az oru,
zekt, hac, um re, gzel ahlk, tefekkr ve zikir Qibi
amellerini gkire ykseltirler. H er kapdan geer,
gklerin melekleri onu teyi eder, uurlarlar, perde
lerin hepsini aar ve Allah Telnn huzuruna yk
selirler, yalnz Allah rtzas in halis am el olduuna
fe h a d t ederler. Allah Te l , S iz , kulum un am eli-

SLM AHLKI

16S

nin koruyucusunuz, ben ise m urakbm . O, bu amel

ile beni m urad etm edi, bakasna gsteri yapt. Be
nim lanetim onun zerine olsun buyurur. Meleklerin
hepsi bu tefine itirak eder, katlrlar. Yer ve gkler
onu tel'in ederler. (M u a z diyor ki. Resul Ekrem 'e:
Sen Allahn Resl. ben M uaz'm , dedim. Re
sul Ekrem : Am elinde noksanlk varsa da bana uy,
ey M uaz, hamiM Kuran kardelerin hakknda dilini *
koru, gnahlarn kendin yklen bakasna ykleme,
bakalarn yermekle kendini tezkiye etme, kendini
bakalarndan stn tutm a, dnya ileri ile ahiret
ini kartrma, bulunduun m eclisde kibirlenme ki,
kt ahlakndan herkes emin olsun, yannda biri va r
ken, bakas ile gizli konum a, insanlara kar b
brlenme kk dnyann hayrn kaybetmeyesin, in. sanlar birbirinden ayrm a k, cehennem in kpekleri'
seni paralam asn. Nitekim Allah Te l :
C a n la n kolaylkla alanlara and olsun.
{79
Naziat: 2) buyurm utur. Ya M uaz, bu N aitat kim
ler olduklarn bilir m isin? Bunlar cehennemde bir
takm kpeklerdir, kemik ve et paralar. Ya M uaz,
bu anlattklarm Allah T e l nn m yesser kld
kimseler iin kolaydr buyurdu. Bu hadisi rivayet
eden zat diyor ki: Bu hadisten korktuu iin, M u a z'dan daha ok K u r n okuyan grm edim , dedi.
Rivayete gpre Hz. m er, boynunu bkm b ir
adam grnce, E y eik bal ban kaldr, huu,
boyun bkmekte deil kalbdedlr. dedi.
Ebu Emam e ei-Bahili m escidde bir adam n a
ladn grnce, E y odam , sen sensin, burada a
lam ana ne lzum va r, evinde alaan daha yi ol
maz m ? dedi.

Hz. Ali demitir ki:

sl Am a m i A ki

170

M urai'nin almeti vardr: Y a ln z kald m am e

linde tenbelleir, halk iindeyken heveslenir, vl
d zam an amelini oaltr,
yerildil zam an da
am elini azaltr.
A dam n biri Ubade b. Sam it'e, fB e n harbederken Allah rzasn murad ettiim gibi, bakalarnn
beni
dan
etti,
l.
ru r

vmesini de isterim, dedi. U bade, S a n a bun

kr yok, dedi. Ad am bu suali defa tekrar
he r nde ae ayn cevab ald ve, Aliah T e
Ben ortalktan en pk m stani olanm buyu
mealindeki hadisi okudu.
Adam n biri Said bn M seyyeb'e:
Bizden biri bir ameli Allah rzas iin yaparken
nsanlar tarafndan vlmeyi de arzu eder, deyince,
Said :
Allah'n gadabna uram ay sever misin? de
di. Adam :
Hayr, stemem, deyince, Said:
O halde amelini Allah rzas iin yap dedi.
Dahhak diyor ki: Sakn, hem Allah rzas, hem
d e senin iin yapyorum, demeyin.
Hz. m e r bir gn bir adam turas le dvm
t. Sonra kendisinden ksas alm asn syledi. Adam ,
H a yr, Allah iin ve senin iin bundan va z getim.
der. Hz. m er. B undan bir ey anlam adm . Ya A l
lah iin vaz geeceksin,, veya benim iin.
dedi.
A d a m , Allah iin vaz getim , de yin ce . -Hz. m er,
i e imdi gzel .yaptn, dedi.
Haan Basri diyor ki: yle adam lara yetitim
k, hret korkusu ile kendisinin v e etrafndakilerin
stifade edecekleri hikmetli szlerden vazgeerlerdi.
Yolda giderken kirlenen yerini hret korkusu le
temizlemezdi. M ra rk y a m e t g n 'd r t isimle a

SL&M AHLAKI

171

rlr, M ra i, gadir, hasr ve facir, isimleriyle ar

larak K im iin amel ettinse, git mkfatn ondan al,
bizim nezdim izde senin bir mkfatn y o k tu n denir.
Fudayl diyor ki: Selef yaptktan amellerle riya
e tm e ze n e n , imdiki insanlar, yapm adklarn ya p
m gibi gstererek riya ediyorlar. krime, A llah
Te kulun ameline verm edii mkfat, niyyetine
verir, zira niyetten riya olm az, demitir.
Haan Basri, Allah'n kaderine galebe alm ak
isteyen kt bir insandr. nk o, insanlarn, ken
disi iin iyi adam dr demesini ister, nasl desinler,
Allah Tel onu alaklar snfna kjhal etmitir. E r
ge m'minler onu tanyacaktr. Katade anlatyor:
O ku yu cu la r ksmdr. Bir ksm Allah iin, bir
ksm dnyalk iin, bir ksm da hkmdarlar iin
ckurlar. M uham m ed b. Vasi ise Allah iin okuyanlar
dandr. Fudayl da, Riyakr grmek isteyen bana
baksn demitir.
Muham med b. mbarek,
Maksadn gecede
akla, zira o, gndzden deha kymetlidir. nk
gndz, maksadn aklar, gece ise halika arzedersin demitir.
Ebu Sleyman Darani Am elde takva, amelden
daha zordur, dedi.
brahim b. Edhem, M ehur olmay isteyeni, Al
lah Tel tasdik etmez demitir.
Ebu Sleyman Darani Am elde takva, amelden
daha zordur. dedi.
brahim b. Edhem, M e hu r olmay steyeni, A l
lah Tel tasdik etmez demitir.
Buraya kadar yaptm z izohdan, riyann am el
leri mehvedfp, Allah'n gazabna sebebiyet verdiini,
byk bir tehlike olduunu renm i olduk. Kendi

172

SLM AHLKI

sinde riya bulunan kim senin, bunu bir an evvel zale

i;in uram as m ca h e d e etm esi, hatta zorluklara
katlanm as gerekir. ifa, irkin ve ac illar im ek
tedir. Bu bir m cahededir ki, btn insanlar buna
m ecburdur. Zira her ocuk, iyiyi ve kty ara m a
yacak ekilde zayf olarak yaratlm tr. O . gzn
a p insanlara bakt zam an, bu nla n n birbirine kar
yapm ack hareketlerde bulunduklarn grr. O da
ister istem ez onlar taklide koyulur, bu hal kalbinde
yerleir. O n u kalbinden skp atm ak, iddetli m c a hade ile m m kn olur. Kimse bu m cahedeye m uh
ta olm aktan kurtulam az. Fakat bu m cahede n
celeri ne kadar zo r ise de, neticesi o nisbette ok
kolaydr. Riyann tedavisi iin iki yol vardr.
a Riyay kknden kalbden skp etm aktr.
Riyann asi, m evki sevgisidir. B un u da noktada
toplarz. O da vlm eyi sevm ek, zem den kanm a k
ve insanlarda oian eylere tam a etm ektir. nsan ri
yakrla sevkeden bunlardr. Ebu M usa e l-E 'a rinin rivayetinde, bedevinin biri Resl Ekrem 'e:
A d a m v a r ki. ham iyet ve gayretinden dolay
harbeder, (adam ldrr, yani m alup oldu dem esin
ler diye m uharebe e d e r), adam da va r k, herkesin
gnlnde y e r etm ek, (bir rtbe alm ak) iin cenk
eder, adam da v a r k, nam salm ak iin arpr, d e
yince, Resl Ekrem .
A n c a k Pla-y Kelim etullah
(Allah'n adn yceltm ek) in harb eden kim se, Allah
yo lu n d a d r. buyurdu.
bn M es'ud (R A .) da, slm ve dm an ordula
r karlat za m a n , m elekler ner, herkesi kendi
m ertebesine gre y a za rla r.,. M esel, falanca n a m
olm ak in .falanca m lk edinrpek in hrbedlyor,

6u suretle onlar tezyif ederler, dem itir., Hz.

SLM AHLKI

173

m e r ( R A ) , Bakarsnz bfr kimse in Fa la n ca ehid oklu, derler. Halbuki aratrrsanz atm n terki
lerini para ile doldurduunu g r rs n z dem itir.
Y in e Resul Ekrem : K im gaza eder de, gazasndan
m aksad bir deve ba olursa, onun iin niyyet ettii
va rd r. buyurmutur. Yni herkes niyyetine gre
m kfat alr. Peygam berim iz ( S A ) burada, m uha
rebe eden kimsenin tem a'na
iaret buyurm utur.
Bazen adam yapt iyi iinden dolay vlm ez iste
m ez. Fakat yerilmekten de holanm az. Zengin c m erdler arasnda bulunan cim riler gibi. C m e rt zen
ginler cok verirler. Bu cim ri de yerilmemek iin a z
az verir. Kahram anlar arasnda bulunan korkaklar
gibi ,bu adam zaten vlm ez fakat yerilmekten kork
tuu in ,horb m eydanndan kam az. Gece sabah
lara kadar namaz klan kimseler arasnda bulunan
gibi vlmesine imkn yoktur, ancak, yerilmesin diye
o da onlar arasnda bir ka rekt nam az klar. Bunun
iindir ki techil edilir korkusu ile bilmedii bir husu
su bilenlerden sormaz, bilmeyerek fetva verir. Cahil
olduu halde kendisini ulemadan gsterir.
Btn
bunlar yalnz yerilme korkusu ite yaplan ilerden
dir.
te insan riyakrla srkleyen ey vlm ek
zevki, yerilmek korkusu ve insanlardan bir ey um
m aktr. phe yok ki, insan olunun bir ey arzula
yp ona heves etmesi, ya imdiki halde veya gele
cekte kendisi iin faydal ve zevkli olduunu zannet
tii iindir. ayet u anda tatl olmakla gelecekte
a c olduunu anlarsa, kolayca ondan vazgeer. M e
sel, baln tati bir ey olduunu bilir, ona heves
eder. Fakat iinde ze h ir-o ld u u n u anlaynca hemen
ondan vazgeer, ite zevkti sand riyakrln da

174

SLAM ah lk i

ilerdeki zararlarn bilm ekle kolayca bu n d a n va zg e ebilir.

Mrai, riyanm zararlarn,
kalbini bozduunu
tevfik-i ilahiden bu anda kendisini uzaklatrdn,
chretteki azabn Allah'n kendisine olan gazabn
m aher yerinde, Y a gadir, ya facir veya m rai di
ye arlarak, Allah'a .ibadet ile dnyalk peinde
komaktan, yapt ibadetle insanlarn gnllerini
avlayarak Allah ile aiay etmekten, kullarce sevilme
ye almakla,
Allah' buzettirmekten, Allah'tan
uzaklamakla onlara yaklamaktan, cniann vgs
n Allah'n zemmi zerine tercihden ve onlarn rza
sn Allah'n gazab>ndo aramaktan utanmadn m?
Bir tanesi zerine de Allah tercih edemedin mi? di
yerek yaratklar arasnda rezil rsvay olacan d
nmedin m i? denecektir. nsanolu bu rezaleti d
nd, dnyalkta kullardan edindii istifade ite
ahiretteki kaybn karlatrd, ihlas ite yapt bir
amelinin bile srasna gre btn gnahlarna ar
geleceini dnd ve riya ile yapld iin ayn
amelin gnahlar tarafna getiini ve bu suretle ce
henneme s r k le n e c e i hatrlad takdirde, elbet
te bundan vazgeer.
Riyada yalnz ameli mahvet
mekten baka bir ey olmasa da. bu kadarnn bile
kfi olduunu dnmeli, hatta buna ramen dier
sevaplar ile cennete daha stn mevki kazanacam hatrlamal, btn bunlardan riya sebebiyle m ah
rum olduunu bilmeli ve riyadan vazgemelidir. B unlarn haricinde dnyada da nsanlarn gnllerini av
lamak !c*n ektii zahmeti dnmelidir. Brin!n gn
ln alrken dieri darlr. Bahusus Allah'n gazabn
da kullarn rzasn oravan kimsenin, ne dnva, ne
de ahirete bir fayda grebileceini dnerek, on
lar Allah zerine tercih etmemelidir.

Is l m

ahlki

175

M add menfaat midiyle gsteri yapyorsa, kul

farn katbtennin Allahm yedi kudretinde olduunu
Allah Tel irade etmeden bir ey yaparm yacaklarn, rzk verenin yalnz Allah olduunu, insanlarn
eline bakan kimsenin zillet ve meskenetten kurtulamyaca.n, muradna ererse bile daima onlarn
minneti altnda kalp onlara kar kk deceini
bilmelidir. Bunlar bilen bir insan byle bo mide
kaplarak Allah'n katndaki fazileti terk eder mi?
nsanlarn yermelerinden
korktuuna gelince,
bundan korkmakta da bir mn yoktur. nk A l
lah Tel yermedikten sonra, insanlarn yermesi
hi bir zarar getirmez. Ne mrne, ne rzkna, ne
de cennetlik ise cehennemlik olmasna ve ne de A l
lah'n gazab ve buzetmesine bir tesiri olur#. M ahlkatn cmlesi acizdir. Bakas yle dursun, kimse
kendisine bile zarar, kr, lm kalm gibi bir ey ge
tiremez.
te u c sebebin, fet ve zararlarn iyice idrak
edip, fikrettii takdirde, riyadan nefret ederek Hz.
Allah'a rcu eder. Zira alan adam, zarar ek ve
kr az olan ie heves etmez. nsanlar onun riya ettiini bilseydi, herkes ondan nefret ederdi. Halbuki
Allah Tel onu er ge rezil rsvay edecek, herkes
bu rezaleti ile kendisini tanyacaktr. Riyadan kan
mak iin yalnz bu kadar bile kfidir. ayet ihlas ile
amel etse, Allah Tel onu mahlkatna tehir ede
cek kendisini onlara sevdirecek, onlar kendisine rab
edecek, balayacak ve onu m edh-u sene edecek
lerdir. H er ne kadar onlarn medhlnde bir kemal ol
masa bile, neticede bu, byle olacaktr. Aslnda m e dihde bir kemal olmad gibi, zem de de bir noksan
lk yoktur. Allah katnda yi bir nsan sen, insanla
rn zem m i ne zarar getirir?
' S>l" V

176

SLAM AHLK

Ahireti, onun edebi nimetlerini ve yksek mevki*

lerini hatrlayan kimse, insanlarla alkal eylerden
m r boyunca nefret duyar, onlarn Qssa ve keder
lerine can sklr ve gnln d o ru d a n doruya Hz.
A lla h 'a balayarak riya zilletinden ve insanlarn kalblerinl aratrm aktan kurtulur. hlas sayesinde ka)b
n u rla nrp gnl geniler ve A llah ile olan nsiyyeti
nisbetinde m kefe kapllar kendisine alr. A r
tk o, halktan uzaklar, dnyay hakir grr, ahiretl
byk bilir. Kalbinden halk sevgisi kar, riya ba
lan zlr, ihlas yollar alr.
te buraya kadar dercettiklerlm iz, riyay k
knden atabilm ek in ilimle olan tedavi yollandr.
Am eli tedavisine gelince: Fuhu sevenlerin sak
t ye rle r aradklar gibi, m m kn m ertebe ibadetleri
iin g iz li'y e r aram al ve halka duyurm ak arzusunu
nefsinden kesecek eklinde saklanm al da. ibadetini
Allah'tan baka kimse grm ediine emin olmaldr.
Rivayete gre Ebu Hafs el H oddadi'nin adam
larndan biri, dnyay ve dnyalk peinde olanlan
zem m etti. Ebu Hafs. G izlenen gereken eyi ifa et
m i oldun. Bundan sonra, artk toplantlarm za gel
m e dedi. Bu kadarn bile faya m saade etmedi.
Zira dnyay zem m in altnda zahldlik iddias yatar.
Riyadan kurtuluun en byk aresi, gizlilie riyaettir. G e ri bu gizlilie riayet nceleri a r ve zo r gelir,
fakat sonralar kolaylar. n k Allah Te'nn
yardm ve tevfikl ona yetiir. A lla h Te l , bfr ka vm e verdii nimeti .onlar kendilerini bozm adka, elle
rinden alm az. M cahede kultan, hidayet A lla r d a n
dr. Kuldon .kapy alm ak se A lla h dandtr. Allah
Tel, Ihsan edenlerin ecrini za yi ezm ez. B ir hasene
d e olsa, onu kat kat oaltr ve kendi fazlndan zi
yadesiyle mkfat verir.

SLM AHLK
b

177

badet esnasnda arz otan riyann nlen

mesidir. Bunu da renm ek lzmdr. Zira nefsiyle

m cahede edip, kanaati, tama' kesmek, insanlarn
gzne girm ek hevesinden vazgem ek,
m edh ile
zem m e aldr etmemekle kalbinden riyann kKn
skp atm ak isteyen kimseyi ibadet esnasnda da
eytan rahat brakm az... eitli riya hatralar ile
karsna kar, vesvesesini ondan ayrm az, nefsin
arzusu da tam am en zail olmaz. Bunun iin arz olan
riya hatralarn da yok etmee ehemmiyet vermesi
lzmdr. Bu hatralar da ekildedir. Bazen te* bir
hatra gelir, bazan birbirini takip ederler.
nce ibadetini insanlarn duymasn bilmek ve
bilmelerini ummaktr. Sonra bunu, insanlarn yann
da mevki sahibi olma ve vlme sevgisi takip eder.
Buna meylederek bunu renmek ister. Bunlarn bi
rincisine marifet, ikinci hale ehvet, rabet, nc
hale ise fiil .yani azm tasmim denir. Birinci hatra
y ikinci hatra takip etmeden ref'etmek iin aranan
kmil kuvvet, ne zam an ki, hatrna ibadetini halkn
bilme istei veya halkn duymasn arzu etmek ge
lirse hemen cHalkn bu ibadeti bilip bilmemesinden
sana ne, var? Allah biliyor ya, daha bakasnn bil
mesinden ne fa yd a ? deyip onu reddetm eye al
maktr. ayet halk tarafndan vlm eye rabeti bu
na eklenirse, daha nce riyann afetlerinde zikretti
im iz husustan hatrlamal, kyamet gn Allah'n
mekrlne urayp en ksa zam anda perian olacan
dnmelidir. Yapm olduu ibadetini insanlarn bil
mesini arzu etmesi kendisini riyakrla srkledii
gibi, riyann afetlerini hatrlamak da riyaya kar nef
ret uyandrr da, o a rzu ve stee kar kar. nk
*

F.: 12

178

SLM AHLKI

Allah'n mekrine ve tkaabKia urayacan d n

dke riyadan nefret eder. ehvet riyaya tevik eder
ken bu nefret de riyadan uzaklatrr. Nefis ise bun
lardan kuvvetli olan tarafa -uymak ister.

D e m e k ki, ibadet esnasnda arz olan riyay s

kp atabilmek iin ey lzmdr. Birincisi marifet
kincisi kerahet, ncs de ib ve i'razdr. Bazen
insann, ihiasla baiaa bir ibdete sonradan riya
karr da marifet ve kerahat onu nlemeden insan
bunu kabul eder. Bunun sebebi, gnln, yerilmeden
holanmayp, vlme ak ile dolu olmasdr.
Hrs
gnln kaplamtr. Kalbinde bakasna yer kalma
mtr. Riyann afetiyle kalbinde vlme ak yer al
mtr. Bu, gazab yerip kendini halim yumuak huylu
gstermek isteyen, sonra da kendisini kzdrdklar
zaman, bu kararn unutup da birdenbire kalbi hid
detle dolup gazabn afetini unutag kimsenin hcline
benzer. Bunun gibi, ehvet zevki kalbi doldurur ve
marifet nurunu kalbden uzaklatrr. Cabir, u sz
ile-buna iaret etmitir: Biz Resul Ekrem ile c a c*n altnda, kam am ak zere muahede etmitik, fa
kat lm iin biat etmedik, bu hususta sz verm e
dik. Bunun iin Huneyn enginde bunu unuttuk. B u
nun zerine, E y a a altnda biat edenler diye a
rldk ve dndk. Zira kalblerimiz korku ile dolm u
tu. Bu sebeple eski muahedeyi unuttuk, ta ki, bize
hatrlatld. An olarak saldran ehvetlerin o u n
da hal byle oluyor. nk onun iman bana olan
zararn bilmek unutuluyor. Bu marifet unutulunca
kerahet grnm yor. nk kerahat marifetin neti
cesidir.

SLM AHLKI

179

K YZLLK
iki yzl clup iki hasm ile ayr ayr karlap
da hor iki tarafn arzularna gre sz konum ayan
lar da pek azdr. Bu davran, nifakn t kendisidir.
A m m a r b. Ysir (R.A.) in rivayetine gre Resul-i Ek
rem (S.A.V.) D nyada iki yzl olanlarn kyamet
gn ateten iki dilleri our. Ebu Hreyre'nin riva
yetinde: Kyamet gn Allah'n kullarndan en k
tlerini. iki yzl olanlar bulursunuz. Onlar bir tarafa
ayr, br tarafa ayr syler, bir tarafa bir yz, br
tarafa dier yzleri ile giderler. buyurm utur. Ebu
Hreyre (R.A.) ki yzl ,Allah katnda emin kimse
otamaz. demitir. Malik b. Dinar d a r Te v ra tda y
le okudum, diyor. nsan bulutuu kimselerle ayr
ayr dudaklara yani ayr ifadelerle konutuu za
man, emanet batl olur. Allah Tel kyamet gn
bu iki dudada helk eder. Nitekim Resul Ekrem:
Kyamet gn yaratklar ierisinde Allah katn
da en mebuz olanlar, yalanclar, kibirlenenler ve
dostlarna kar ilerinde kin besleyenlerdir k. on
lar grdkleri zaman yzlerine kar onlara yaltak
lk ederler. Allah ve Resulne davet edildikleri zaman
alabildiine tente! fakat eytan yoluna davet edil
dikleri zaman n srada dururlar. buyurmutur.
bn Mes'ud (R.A.) diyor ki: m 'e olmayn, kavak
yapra gibi rzgrn her istedii tarafa dnmeyin.
Yni her grdnz a da m a Senin em rindeyiz de
yip ardndan gitmeyin, saa sola yalpa vurup dur
mayn. Byle birbirinin hasm olan iki kiiye ayr ay
r grnmesinin nifak olduunda ttifak edilmitir.
Nifakn pek ok almetleri var, bu iki yzllk de
bunlardan biridir. Rivayete gre Huzeyfe (R.A.) as-

180

Is l m

a h l A ki

hab'dan len birinin cenazesine itirak etmedi. B u

nu gren Hz. m e r (R A .) kendisine:
Bu cenazeye niin itirak etm edin? diye sor
du. Huzeyfe (R A .):
O , onlardan (m nafklardan) di, dedi. B u
n u n zerine Hz. m er, Huzeyfe'ye yem in verdirerek:
Bende nifak v a r m? diye sordu ve srarla bu
nun zerinde durdu. Huzeyfe:
A m a senden baka kimseyi temin edem em ,
dedi. (phesiz buradaki maksad, dindeki nifak de
il, ameldeki riyadr).
ayet, bir adam nasl davranrsa iki yzl say
lr ve bunun haddi nedir diye sorarsan'
Derim ki, iki hasm dan her birine ayr ayr g'aer,
herbiri ile gzel konuur ve ayn zam anda konutuu
szde yalanc deilse, bu adam ne m nafk, ne de
iki yzldr. Zira bir insan iki hasmn her ikisiyle de
ayr dost olabilir. Bu ahbaplk da kardelik derece
sine ykselmeyebilir. ' nk tam m nasiyle dostluk
ve kardelik tahakkuk ederse, mutlak surette taraf
lardan birine kendisinin de
husum etini gerektirir.
A n ca k , her ikisiyle konutuu szleri birbirine tar
sa, o zam an iki yzl olur. Bu hali, nem m am lktan
ktdr. nk tek tarafa sz tayana da nem m am
denir. ki taraftan sz tayan elbette nem m am darr
ktdr. ayet sz tam az, ancak her ki tarafa da
E v e t sen haklsn derse, yine iki yzldr. ki tara
fa d o yardm v a 'd e d e r veyahut husum etlerinden do
lay iki taraf da verse yine ki yzl olur. Y in e bu
nun gibi yzn kar bir tarafa haklsn, deyip ayrl
d zaman hakszdr, diyen de iki yzldr. Bu adam
yakan ya susma ve ya hem huzurunda, hem g
yabnda haklya hakl, haksza haksz dem ektir. Ibn

Is l A m

a h l A ki

181

m er'e (R .A .):
Biz emirlerimizin huzuruna girdiimiz zam an
onlarla ayr konuur, ayrldm z zam an ise baka
konuuruz. Bu nasl olur? diye sorduklarnda. bn
m er:
te biz Resul-i Ekrem zam annda bunu nifak
almeti sayardk, demitir.
Hakikat u ki, emirin yanna girmek mecburiyeti
olmad zaman, byle yapmak nifak almetidir. A z
ile kanat etmek suretiyle am irin huzuruna girmek
mecburiyetinde olmad halde, mevki ve servet eainmek maksadiyie emirin huzuruna girip onu vmek
ve yzne kar ayrr, arkasnda ayr konumak el
bette nifaktr. Resl-i Ekrem'in: M al ve mevki sev
gisi sularn sebzeleri bitirdii gibi, insann kalbinde
nifak tohumunu bitirir buyruunun mnas da budur. Zira bu istek, insanlar emirlere muhta eder
ve onlara kar riyakrla sevkeder. Fakat mecbu
riyet karsnda emir ile ihtilt edip, korkusundan do
lay onlara yaltaklk gsteren mzurdur. nk erden korunmak iin tedbir almak caizdir. E b u 'd -D e rda (R.A.). diyor ki: Y z n e gldm z nice insan
lar var ki, kalbimizle onlar telin ederiz. Hz. Aie
(R.A.) de yle bir rivayette bulunuyor: Bir gn ka
pya biri geldi ve ieri girmek iin msaade istedi.
Resul-i Ekrem: M sa a d e edin girsin, o kabilesinin
en kt insandr buyurdu. Adam ieri girince, Re
sul-i Ekrem ona gayet tatl ve yum uak davrand.
Ben, bu vaziyet karsnda
adam rktktan sonra.
Resul-i Ekrem 'e hitaben:

Kt adam dr dediiniz halde onunla tatl tat. I sohbet ettiniz, bu nasl olur? diye sordum . Resui-i
Ekrem : Y a Aie. insanlarn kts, errinden ko-

182

SLAM AHLAKI

_ runm a iin kendisine ikram edilen kim sedir. buyur

du. Fakat bu rivayet, hsn-i kabul gsterip gler y z
le karlamann cevabn ifade eder. M e dh - sena
ise yalan olur. Bu ancak zaruret icab caizdir. Y a la
nn afeti ksmnda bunu izah ettik. Yoksa m edhetmek tasdik etmek, her batl szn kabul ederce
sine kafa sallamak yoktur. Byle yapan, mnafktr.
Batl szleri reddetmek lzm, gc yetm ezse dili ile
susup kalbiyle inkr etmelidir.

H i L i M
Bilmi ol ki hMim, yaratltaki yumuaklk, hid
detlendikten sonra hiddeti yenmekten daha kabul
bir huy a ur. nk hiddeti yenmek, yum uakla g a y
ret gstermektir.
phesiz hidaet-miza olmayan
kimse hiddetini yenmee muhta deildir. Hiddetli
insanlar, hiddetini yenmee alr ve muvaffak ol
mak iin byk mcahedeye muhtatrlar.
Fakat
bunu adet haline getire getire artk taoatleir ve
kzmaz bir hale gelir. Ara sra kzacak olsa da hid
detini kolaylkla yenebilir. Hiddeti yenme, hiiim ve
ahlk yumuaklktr. Ayn zamanda akln kemale
ermesinin ve gazab kuvvetinin krlarak akla boyun
bkmesinin de bir delilidir.
Fakat bu, balangta
zor ve klfetlidir. Nitekim Resul- Ekrem : lim,
renmekle zorluk ekmekle, hilim 'de ahlk gzelle
tirmekte gayret sarf etmekle m m kndr. Hayr
tercih edene hayr verildii gibi, ktlkten sak
nan da k o ru n u rr buyurmutur. Burada ilim zorluk
la elde edildii gibi ahlkn hilim ve yumuakln
da zorlukla elde, edileceine iaret edilmitir. Ebu
Hreyre'nin (R.A.) rivayetinde Resul-i )krem (S.A .V .):

SLM AHLKI

183

lim tahsil edin lmin yannda arballk ve yum u

ak huylu olmay da renin. Talebeleriniz, muallim
ve hocalarnza kar yumuak davrann. Cehaleti
hilmine galebe alan zalim limlerden olm ayn. bu
yurmutur. Bununla beraber kibirlenmek ve bbr
lenmenin gazab harekete geirdiine iaret buyu
ran Resul-i Ekrem (S.A.V.) umumiyetle yle du
ederlerdi: Allah'm, beni ilimle zenginletir, hilim ile
ssle, takva ile ikram et, shhat ve afiyetle gzel
letir. Ebu Hreyre'nin (R.A.) rivayetinde Resul-I
Ekrem (S.A.V.) yle buyurmutur: Allah katnda
yksek derece arayn, buyurdu. B u nasl olur?
diye sormalar zerine Gelm eyene gitmen, verm e
yene vermen ve sana kar cahilane davranana da
yumuak davranmanla byrd. Yine Resul-i Ekrem
(S A .V .) yle buyurmutur: Be ey peygam ber
ler ahlkdr. (Bunlar): Hay, hilim, kan c*jm, mis
vak kullanp gzel koku .srnmektir. Hz. A linm
(R A.) rivayetinde Resul-I Ekrem yle buyurmutur:
M slm an, yumuakl le, gndz oru tutan ve
gece ibadet edenler seviyesine ykselir. Bunun ak
sine olarak (Gazab sebebiyle) muannid cebbarlar
meyanna da geebilir ve scz aile efradndan ba
ka kimseye gem ez olur, adamn biri Resul-i Ek
rem'e:

Benim birtakm akrabalarm va r ben onlara

giderim onlar bana gelmezler, ben onlara ikram ede
rim, onlar bana ikram etmezler, ben iyilik ederim
onlar durmadan ktlk ederler, deyince Resl-i Ek
rem: Senin dediin gibi ise gya sen onlara scak
kl yediriyorsun. Sen bu hale devam ettiin mddet
e, Allah Tel da senin yardmsmdrr buyurdu.
Adamn biri de Y a Rab, benim kimseye vere

184

ISLM AHLKI

cek bir eyim yok, yoni hayr yapacak halde deilim .

Kim benim aleyhim de bir ey konuursa, ben ona
hakkm baladm , ona bir sadakam olsun dem i
tir. Allah Te l onun affedileceini peygam bere
haber verdi. Yine Resul-i Ekrem :
Ebu D am dam gibi olmaktan ciz m isiniz? bu
yurdu. Dinleyenler:
Ebu D am dan kim dir ve meziyeti nedir? dediler.
Bunun zerine Resui-i Ekrem :
Sizden evvel gem i bir insandr. O . sabah
leyin kalknca Allah'm , bugn benim aleyhim de ko
nuup bana zulm edenlere hakkm tasadduk ettim
derdi, buyurdu. Allah Te l'nn: Cahiller kendileri
ne takldklar zam an onlara gzel sz sylerler.
(25-Furkan: 63) Ayet-i celilesinin tefsirinde Haan
cahilane hareketlere aldr etm ezler. Ata b. Ebi
Rabah da: Y e ry z n d e yum uak yrrler (A l-i m ran: 46) yet-i celilesinin tefsirinde, hilim ve yum u
aklkla yrrler, demitir.
Resul-i Ekrem (S A .V .)
yle buyurm utur: Allah'm o gn bana gster
mesin, yle bir zam an gelecek ki, limlere uyulm a
yacak, halim ve vekar sahibi insanlardan utanl
m ayacak, onlara sayg gsterilm eyecektir.
Dilleri
A ra p dili fakat gnlleri A cem gnldr. Yine R 8I- Ekrem : H ilim .iyi ahlk ve stn akl sahipleri
beni takip etsin. Onlardan sonra gelenler ve daha
sonra gelenler, sakn ihtilaf etm eyiniz, sonra gnl
leriniz de aynir. Sokak fitnelerinden de son derece
saknnz, buyurm utur. Rivayete gre bir gn Eec
Resul-i Ekrem 'in ziyaretine aitti. Devesini kertti.
Deveden indi ve devesini balad. S o n ra srtndaki
iki elbiseyi kard, antadaki iki elbiseyi giydi. B
tn bunlan yaparken Resl-i Ekrem de kendisini sey

SLM AHLKI

185

rediyordu. Sonra Resl-i Ekrem 'in huzuruna kt ve

selm verdi. Bunun zerine Resul-i Ekrem :
Ey Eec. (sende) iki haslet (var ki onlar) Al*
lah Te l sever. Resl de sever, buyurdu. Eec:
Bu iki huy nedir, ya Resulullah? dedi. ResM
Ekrem :
Hiiim ve vekardr. buyurdu. Bunun zerine
Eec:
Bunlar benim edindiim veya bunlarla yaratklm iki huy mudur? deyince, ResuM Ekrem:
Hayr, onlar Allah Tel'nn sende yaratt
iki ahlktr buyurdu. Eec de:
Allch'a hamdotsun ki, kendisinin ve Resl*
nn sevdii iki ahlk sahibi olarak beni yaratt, dedi.
ResM Ekrem: Allah Tel yumuak tabiatl
ve utanga olanlar, zengin olup iffet sahibi bulunan
lar nfusu kalabalk olduu halde fakir olup muttaki
olanlar sever. irkin sz syleyen ,ar tabiatl, s
rarl olarak dilenen ahmaklar sevm ez buyurmutur.
Yine ResM Ekrem yle buyurmutur: ey v a r
dr ki, bunlardan biri kendisinde bulunmayan ada
mn hi bir eyine itibar etmeyiniz. Bunlar: Kendisini
isyandan koruyacak takv. adi kimselerden kendini
koruyacak hilim v insanlarla geinecek gzel ah
l k tm Dier bir hadisinde yle buyurmutur: A l
lah Tel kyamet gn insanlar maher yerinde
toplad zaman, bir delll:

Fazilet sahipleri nerede? diye arr.

Az

kimseler kalkar ve sratle cennete giderler. Melek

ler burlar karlar ve:
Nedir bu sratle geli? diye sorarlar. Onlar:
. Biz fazilet sahibi kimseleriz, derler. Melekler:
Fazilet nedir? diye sorduklarnda, onla r.-

186

Is l A m

a h l A ki

Zulm e uradm z zam an sabrederdik, k

tl balardk, cahitne hareketleri de yum u
aklk ve hilim ile karladtk, derler. Bunun zerine
melekler:
Girin cennete, amel edenlerin ecri ne gzel
d ir, d e r le n
Hz. m e r limi renin, ilmin yannda vekarl
ve yumuak olmay da renin, demi. Hz. Ali H a
yr, mal ve evld okluunda deil, hayr, ilim ok
luunda, yum uak ahlkta, Allah'n kullarna stn
lk tnslamamakta, iyilik imknlar ele geince A l
lah'a hamdetmekte. ktlkte ise istifar etmekte
dir demitir.
Hasan- Basri lim taleb edin fakat onu hilim ve
vekar ile ssleyin der. Ekrem b. Sayfi de Akln di
rei hilim, iin ba da sabrdr. yle insanlara yeti
tim ki, dikensiz yaprak gibi idiler. imdi ise yaprak
sz diken haline geldiler. Onlarla ainalk yaparsan
seni tenkid ederler. Onlar terkedeyim dersen, seni
brakmazlar, demi. Nasl yapalm ? diyenlere de,
M uhta olduun gn iin onlara kendi erefinden
ikraz edersin, yani aleyhinde dedikodu yapar seni
kzdrrlarsa sabreder, kyamette mkfatn alrsn,
demitir. Hz. Ali de Hilim sahibi insanlarn ilk- m kfat, herkesin szn bilmeyen cahillere kar onu
korumalardr dedi. Muaviye Hilimi cehline, sabr
ehvetine stn gelmeyen kimse, fikir ve dnce
sahibi olam az, demitir bu da ancak ilim sayesin
de elde edilir. Muaviye. m er b. Ehem 'e:
Hangi insan daha ecaatli ve kuvvetlidir, di
ye sordu. Ehem:
V

Hilmlyle gazabn yenen kimsedir, diye ce

va p verdi. M uaviye:

SLAM

a h l A ki

187

Dilini dzeltmek iin dnyasn dkp saan,

dedi. Enes b. Malik: < 0 zaman, seninle arasnda
dmanlk bulunan kimsenin yakn bir dost gibi ol
duunu grrsn. (41-Fussilet: 34. yet-i kerime
sinin tefsirinde o, yle bir adamdr ki, bakas ken
disine kt szler sarfettii takdirde D o ru syl
yorsan Allah beni yalan sylyorsan seni affetsin
der.
Adamn biri diyor ki: Bir zaman Basral bir ada
ma kt szler sarfettim, o ise bana kar cok yu
muak davrand. Bu sebeple uzun zaman onun med
yun-! kran olarak, yaadm ve kendisinden utan
dm. Muaviye, kabilesinin reisi olan Urabe b. Evs'e:
Kavmini kendine nasl baladm? diye sordu.
Adam :
Cahillerine kar halim davranmak, saillerinc vermek ve ihtiyalarna kasmak suretiyle deai ve
devamla benim gibi yapanlar benim gibi olurlar, be
ni gecenler daha da fazla olurlar, fakat benden eri
kaianiara gelince, ben
onlardan
hayrlym, dedi.
Adamn biri !bn A b b a s a hakaret etti. bn Abbas se
sini karmad. Sonra krimiye dnerek: B u ada
mn bir ihtiyac varsa aresine bakalm? deyince,
adam utancndan ban yere edi.
Adam n
biri
s

m er b. Abdlaziz'e:
Senin fask olduuna ehadet ederim, dedi.
m er b. Abdlaziz de:
Senin ehadetin makbul deil, eklnde ce
vap verdi. Hz. Ali'nin torunu Hseyin'in olu Ai'yfe
biri hakaret etti. Ali de srtndaki srma ilemeli el
bisesini ona att ve. bin dirhem verilmesini emretti.
Bu hareketiyle Alinin be haslete sahip olduunu
sylediler. Birincisi, hilim, kzmad. kincisi, eziyeti

188

Is l A m

a h l A ki

ortadan kaldrd. n c s , adam , A ilah'dan u za k -t

lamaktan kurtard. D rd n cs, adam pim an oidu,
tevbe etti. Beincisi, zem den sonra adam m edhetm ee balatm oldu. Btn bunian, dnyalktan a z
bir m iktar ile temin etti. Adam n biri C afe r b. M u ham m ed'e gelerek:
Akrabalarmla bir ihtilfm var, ben bundan
vazgeeceim, fakat bunu benim zilletime sayacak
larndan korkuyorum, dedi. Bunun zerine Cafer;
Zillet sahibi sen deil zalim olan kimsedir, de
di. Halid b: Ahm ed de Ktlne iyilikle mukabele
edilen kimseye bu iyilik kendisini ktlkten kurtar
mak iin bir perde olur ve bir daha ktle dne
m e z, demitir. Ahnef b. Kays, Aslnda ben halim
deilim, fakat halim olm aa alyorum. dedi. Vehb
b. Mnebbih, M e rh a m e t edene merhamet olunur,
susmasm bilen selmet bulur, cahilne hareket eden
malp olur, acele eden hataya der, ktle ha
ris olan selmet bulmaz. Mcadeleyi terketmeyene
kt sylenir, ktl kerih grmeyen gnahkr
olur. Ktl sevmeyen ktle dmez. Allah'
n dne uyan korunur. Allah'tan korkan emin
olur, Alohm mekri-nden emin olan kepaze olur ve
Allah'a s n a n zafere ular, demitir. A dam n biri
Mlik b. Dinar'a:
D uyduum a gre sen benim aleyhim de ko
num usun, dedi. M alik b. Dinar:
Bu doru ise sen benim nazarm da benden
daha kymetlisin, nk ben yaptm yilikleri sana
hediye etmi oldum , dedi. Alim lerden biri de, Milim
akldan daha stndr, zira Allah Te l 'n m bir ad
da H lim d ir, dedi. A d am n biri hakimin birine:
Sana yle bir kt sz sarfedeceim ki, m e

SLM AHLK!

189

zara da seninle beraber gelecek deyince, H kim :

Hayr, o benim mezarma deil, senin m eza
rna gelecek ve seninle mezara girecek, dedi. sa.
aleyhisselm b ir ara Yahudiler arasna girdi. Kendi
sine kotu szler sarfetmeye baladlar. O ise bun
lara, kar iyi ve tatl konutu. Kendisine, O n la r sa
na kar kt sylyor, sen ise hl iyi sylyor
su n ? diyenlere de, Herkes kendi m etan satar,
diye cevap verdi. Lokm an, c ey, eysiz bilin
mez. lim gazab annda, ecaat harp m eydannda,
kardelik ise htiya annda bilinir dem itir.
Hkimlerden birinin evine arkadalarndan biri
gelir. Hkim, ona yemek verir. Bu srada Hkim 'in
terbiyesiz kardei gelerek, hkime atar ve sofra
y alr gider. Hkimin arkada da hiddetli hiddetli
oradan ayrlr. Hkim ardndan gider ve de r ki, fa
lan zam an senin evinde yemek yerken yem ekleri pe
rian ettiin zam an bizden hi bkim iz sana kzdk
m ? Bunu da ayn ekilde kabul et ve sen de kzma
dedi. Hakikaten adamn hiddeti zail oldu ve oradan
ayrlrken, H kim doru konutu: Hilim her derdin
derm andr, dedi. Adam m biri bir bakasnn aya
na vurdu ve actt. Fakat aya acyan za t hi kz
m ad. Soranlara da Ayam n bir kayaya arpt
n forzederek hiddetimi yendim dedi.

Mahmud ef-Varak da.

Her ne kadar crmleri aleyhimde oalsa bi
le her mcrime kar aldr etmememi nefsime bir
vazife telakki ederim,
Zaten nsanlar, erefli, erefsiz ve ortada ol
mak zere ksma ayrlr... .
Benden stn olanlardan saknr, onlara hr
met eder ve haklarna riayet ederim.

190

Isl Am a h l k i

Benden dk olanlarn da dediklerine aldr

etmez, onlardan kendimi m uhafaza ederim.
Emsallerimin de kusurlarn balar alicenap
lk gsteririm. Zira hilimde hkim olan fazilettin de

mitir.

K B R

Allah Te l K urn- Kerim'in pek ok yetle

rinde kibri ve mtekebbirleri yermiti". Bunlardan
bazlar:
f
Yeryznde hakszlkla kibirlenenleri yetle
rimden evireceim . (7 A'raf: 146). Allah byk
lk taslcyan her zorbann kalbini m hrler. (40M min: 25)
(Peygam berler hep) ftuhat isteailer.
(Buna
kavutular. Hakka kar alabildiine) inad eden her
zorba ise nihayet hab ve haris oldu. (14-brahim:
15).
O , byklk taslayanlar sevm ez. (16-NhI:
23)
Andolsun ki, kendi kendilerine byklenmiler,
azgnlkta pek ileri gitmilerdir. (25-Frkan: 21)
Bana kulluk etmeyi byklklerine yediremiyenler alalm olarak cehennem e gireceklerdir. (40
-M 'm in: 60)
Kibri zem m eden yetler pek oktur. Bu kadarla
iktifa edip bu hususlardaki hadislere geelim, Res
l Ekrem (S.A.V.) yle buyurm utur:
Kalbinde hardal
danesi kadar kibir bulunan
cennete giremez. Kalbinde hardal danesi kadar iman
olan da cehennem e g ire m e z.

SLM AHLKI

191

Ebu Hureyre'nin
rivayetinde
Resul Ekrem :
Allah Tel buyuruyor: Kibir ridam, azam et izarmdr. Bunlarn birinde bana mnazaa edeni,
aldrmadan cehenneme atarm. buyurmutur.

hi

Ebu Seleme diyor ki: mer'in olu Abdullah ile

A m rm olu Abdullah Safa'da bulutu ve grtler.
*
Am r'n olu gitti. mer'in olu Abdullah bulunduu
yerde alamaya balad. Sebebini soranlara yle
dedi: u Abdullah Resul Ekrem'in: Kalbinde har
dal danei -kadar kibir bulunan Allah Tel yzs
t.cehenneme atar buyurduunu syledi de ona a
lyorum. dedi.

Yine Resl Ekrem: Kul kendine beenmek su

retiyle cebbarlardan yazlr da isabet eden azabdcn kendisine de isabet eder buyurmutur.
Birgn Sleyman leyhisseicm yz binlerce in
san. cin ve hayvanatn huzurunda yle ykseldi ki,
meleklerin gklerdeki tebih seslerini duydu. Sonra
yle alald ki .ayaklan deniz sularna demeye ba
lad. Bu srada bir ses duydu:
E e r Sleyman'n
kalbinde zerre kadar kibir olsayd onu ykselttiim
nispette daha ok aa drrdm dedi.
Resl Ekrem:
Cehennemden bir boyun kar
M
gren iki gz, iiten iki kula ve konuan bir dili
vardr. Der ki, ben kimseye gnderildim: Zalim,
mtekebbirler, A lla ha ortak kcanlar ve srat ya
panlara buyurmutur.
Yine Resl Ekrem yle buyurmutur: Cim ri
ve cebbar ile kt huy sahipleri cennete girem ez.
Dier bir hadiste de:
*Cervnet ile cehennem birbirine stnlk tasla
d. Cehenem: -B tn mtekebbir ve ce b b cr'cr b e n -

SLM AHLKI

192

dedir, dedi. Cen net de: -Bono ne oluyor ki. hep za

yflar, dkler ve acizler bana giriyor, deyince, A l
iah T e l Cennete: -S en benim rahmetimsin. S e
ninle kullanma dilediime rahmet ederim, buyurdu.
Cehennem e de: -S e n benim azabmsn, seninle de
dilediime azab ederim. Her ikinizi de dolduracam,
buyurdu. buyuruimutur.
t

Yine Rest Ekrem yle buyurmutur: N e k

t kuldur o kul ki, byklk taslar, hududu aar da
Cebbar- a'l olan Aliah Tel'y unutur. Ne kt
kuldur o kul ki, kibreder de kebir-i Mutea! olan A l
lah' unutur. Ne kt kuldur o kul ki, gaflete dalar
da ryp yok olaca mezar unutur! Ne kt kul
dur o kul ki, azar, tuyan eder de balangc ile so
nucu unutur.
Sabitin anlattna' gre Resl Ekrem'e, Falan
adam ne de mtekebbirdir, denildiinde.
Resul
Ekrem: n n d e lm yok m u d u r? buyurdu. A b
dullah bn A m r'n rivayetinde Resl Ekrem:
N u h leyhisselm lm deine yatt vakit
iki olunu yanma a ra r a k :
Oullarm , size iki eyi em reder ve iki ey
den de nehyederim. Sizi m enettiklerim: irk ile ki
birdir. Emrettiklerimden biri kelime-i tdvhiddir. Zira
y e r ve gkler btn varlklar ile terazinin bir g z
ne, kelime-l Te vh id de dier gzne konsa kelime-
. T e v h id ar gelir. Y e r, gkler ve bunlardaki varlk
lar bir araya gelip kelime-i Te vh id bunlarn zerine
konsa, bunlar krar ve kertlrdi. Sbhanailah ve
t>ihamdihl demekle de size emrederim. Zira o, h e r
eyin duasdr. H e r ey o sayede merzuk olur. bu
yurm utur.
sa leyhisselm, M jd e o adam a ki, Aliah T e -

SLM ahlki

193

l kitabn retti de sonra bu adam mtekebbir

cebbardan olm ad, demitir.
Yine Resl Ekrem yle buyurm utun

Cehennem ehil, her kaba ve irkm szl, i

m an ve kibirli kibirli yryen, arkadalarna kar b
brlenen .hakk men'eden kimselerdir. Cennet ehli
de zayf ve kanaatkr kimselerdir. B ize en sevimli
ve ahirette en yakn olannz, ahlk gzel olanmzdr. En sevimsiz ve en uzak olannz da ok konu
up hezeyan eden .azn eip bkerek konuan,
konumasnda kendisini ven ve lzum suz szler
syleyen mtekebbirlerdir buyurmutur. Bir baka
hadiste de yle duyurulmutur:
Bbrlenen mtekebbrler kyamet gn zer
reler gibi ayak altnda harolurlar. Herkes onlar i
ner geer. Her kk, onlarn stnde ve onlardan
byktr. Cehennem atei onlar kaplar. Cehennem
halknn yanp eriyen cesedle inden sulanrlar. Ebu
Hreyre'nin rivayetinde Resl Ekrem yle buyur
mutur:
C e b b a r ve mtekebbirler kyamet gn zerre
ler halinde harolunurlar.
Allah'n, zerlerindeki
horluklarndan dolay herkes onlar iner geer.
M uham m ed b. Vasf diyor ki, Bill b. Ebu Bureyde'nin yanma gittim ve ona dedim k:
Senin babann rivayetinde Resl Ekrem y
le buyurmutur:
Cehennem de hebheb odnda bir vadi vardr.
Bunlara cebbarlar yerletirmek Allah'n hakkdr.
Sakn sen bunlardan biri olm ayasn. Yine Resul
Ekrem : Cehennem de mtekebbirlere m ahsus bir
F.: 13

194

SLM a h l k i

bina var. O n la r oraya konur ve kaps kapatlr. bu

yurmutur. Yine Resl Ekrem yle buyurdu:
Allah'm,
mtekebbirlerin
nefeslemelerinden
sana snrm Bir baka hdiste de:
eyden uzak olduu halde len cennete
girer. Bunlar kibir, bore ve azgnlktr. buyurm utur:
Hz. Ebu Bekir (R.A.) M uslm onlardan hic kim
seyi tahkir etmesin. Zira hkir grlen insanlar, A l
lah katnda byk olurlar. demitir.
Vehb diyor ki: Allah T e l (Adn) cennetini
yaratt vakit ona bakt ve, S e n mtekebbirlere
haramsn ,onlar sana girem ezler. buyurdu.
Ahnef b. Kays, Zbeyr'in olu M us'ab'n him a
yesinde idi. Onunla bir sedirde otururlard. Bir gn
Ahnef geldi, fakat M usab uzatm olduu ayaklar
n toplamad. Ahnef oturdu am a M us'ab'n surat
kzard, yani bbrlenir bir tavr taknd. Bunun ze
rine M u sab ki defa sidik yolundan meydana gelen
insanlarn bbrlenmesine aarm dedi.
Hasan- Basri. A d e m oluna aarm, gnde
en az iki defa eli iie pisliini ykad halde sonra
dner de yer ve gklerin cebbar olan Allah ile m uaraza eder, dedi. Allah Te l 'n m : inizde A lla h'
n varlna nice deliller vardr.
(51-Zariyat: 21)
yetinden murad kaza-i hacet ve idrardr, diyenler
olmutur. Hz. Hseyin'in olu M u ha m m e d, nsan
kibirlendiinde akl azalr, demitir. S le y m a n a;
Kendisiyle iyilik fayda etm eyene ktlk ne
dir? diye sorduklarnda. O :
Kibirdir, dedi.
Num an b. B ir minberde irad ettii hutbesinde.
eytann zinetlerl ve letleri vardr. O nu n zinet ve _
letleri vardr. O n u n zinet ve letlerinden biri, A lla h '-

SLAM AHLAKI

195

n nimetlerine kar gsteri, kullarna kar kibir v e

hevai nefislerine uymaktr, demitir.

Bitmi ol ki, kibir, batn ve zahiri olmak zere

ikiye ayrlr. Batn kibir, nefisteki bir huydur. Zahiri
kibir de azaiarda grlen kibirdir. Esasen iteki ve
ahlki kibir demek en dorusudur. Grnteki ha
reketler bu i duygudan meydana gelir. Zaten bu
hareketleri meydana getiren iteki kibir alkanl
dr. Bunun iin bu hastalk azaiarda kendisini gster
dii zaman Kibirlendi, denir. Grnmedii zaman,
o, Kibirdir derler. Demek ki, kibrin asl insan tabi
atnda bulunan ahlktr. Bu da kendisini bakalar
na kar stn gsterme isteidir/ Demek ki kibir,
biri kibirlenecek adam, dieri de ona kar kibirlene
cei bir adam olmak zere iki kimse ister ve ucubdan
burada ayrlr. Hi kimsenin bulunmad yede i n
sanlar, ucub sahibi olur, ama kibir sahibi olamaz. Y a
ni ucub, mutlck surette kendini beenmek, kibir ise
kendisini bakasndan stn grmektir. Her ucub
sahibi mtekebbir olamaz. nk ok defa kendisi
ni beenir,
fakat bakasn da kendisinden stn
grebilir de ona kibretmez. Kibir ise eyin birle
mesinden meydana gelir. Bunlar da kendisini bir
mevkide grr, Bakasn da bir mevkide farz eder.
Ondan sonra kendi mevkini ondan stn grr.
te bunlardan kibir doar. Yoksa yalnz bakasn ha
kir grmekle de mtekebbir olmaz. Bu gr, kibri
nefyeder demek stemiyoruz. Belki bu kendisi been
me hali geniler, kalbinde taknlk, sevine, ferahlk
getirerek inandklarna meyleder ve kendi kenedine
gururlanr da bu haller kendini k u ve doru srk
ler. Bunun iin Peygamber derdim i/.:

196

SLM AHLKI

K ibre meyliden sana snrm. Allah'm bu

yurmutur.
Hz. m e r de v a #z etmek iin msade isteyen bi
rine: Korkarm byklenirsin de kendini Merih'de
grm eye balarsn. dedi.
nsan olu kendini bu gzle grd vakit, ki
birlenir. ier ve ululanr. te kibir, kendinde bu halin meydana gelmesinden ibarettir. Buna izzetlenmek ve byklenmek de denir. B unun iin bn Abbas
(R.A.) Allah Tel'nn:
O nlarn
gnllerinde,
ulaamyacaklan
bir
byklenme vardr. (40-M'min: 56) yet-i celenin
tefsirinde, azam eti, ulaamyacaklan ululuk diye
tefsir etmitir. Sonra bu ululuk taslama i ve dda
baz hareketleri gerektirir ki, buna kibirlenmek de
nir. nk ne zam an bakasna nisbetle kendini b
yk grrse, bakasn kendisinden dk, hakir
ve alak grmeye balar. O n u yanna yaklatrmak
istemez, meclisine almaz. O nu. karsnda bir hiz
meti gibi grm ek ister.
-Kibrin afetleri byk, hileleri pek oktur. Ha
vassn ou kibirden helke gider. A v a m yle dur
sun, abid, zahid ve limlerin ou da kibir hasta
lndan kurtulamazlar.
Kibrin dourduu felket
nasl byk olmasn ki Resul Ekrem :
Kalbinde zerre kadar kibri olan cennete gire
m ez, buyurmutur. Kibrin cennete girm ee engel
olmas, kul ile btn m'mnlerin arasna girdii iin
dir. Kibir ve izzet-! nefs cennet kaplarn kaparlar.
Zira kibirli insan, ululuk dem ek olan, kendisi iin
sevdiini bakas iin sevme vasfna sahip olama
d gibi. Yine ululuk demek olan ve mttakiierin
ahlknn ba saylan tevazu da kendisinde, bulun

Is l m

ah lki

197

maz. Yine terkediimeerinde izzet v e eref bulunan,

kin, hiddet ekememezlik gibi hastalklardan kurtu
lamaz. Doru nasihatte bulunamaz. Nasihati kabul
edemez. nsanlar ekitirmekten kendini alkoya
maz. Uzun szn ksas, kibirli insanlar kibirliliklerini
muhafaza iin her ktle bavurur ve btn iyi
hasletleri kaybeder. Bunun iin inde zerre kadar
kibir hastal bulunan kimse cennete giremez.
Kt huylar birbirini ekerler. Kibrin bir ok e
itleri olmakla beraber, en kts ilim renmeye
maai ,hakk kabul ve inkyada engel olan ksmdr.
G U R U R
Bilmi ol ki: Allah Tel'nn:
Dnya hayat sakn sizi aldatmasn.
Allah'n
affna gvendirerek eytan sizi ayartm asn. (31Lokman: 33)
Fakat sizler kendinizi aldattnz, pusu kurdu
nuz. Allah'n buyruu gelene kadar dinde pheye
dtnz, sizi kuruntular aldatt; sizi eytanlar A l
lah'a kar da ayartt. (57-Hadir: 14) yeti celeieri
gurur babnda yeter de artar da.
Resli- Ekrem:
( S A V . ) yle buyurmutur:
Aklllarn uyku ve yemeleri ne gzel eydir.
Onlar nasl olur da ahmaklarn uykusuzluuna ve
cehd gayretlerine aldonrlar. Halbuki takva sahi
binin bir zerre ameli ve yakn, aldanmiarn yer do
lusu ibadetinden hayrldr. D ier hadide de:
Akll, nefsini deneyip lmden sonras in a
lan, ahmak da nefsink arzularna uyup Allah'tan
uman kimsedir. buyurmutur. lmn fazileti ve ceh
lin yerilmesi hakknda varld olan he r rivayet, guru

19a

SLM AHLKI

runa zem m ine bir delildir. Zira gurur, cehaletin bir

eididir. nk cehalet bir eye olduunun aksine
inanmaktr. G u ru r da cehalettir. Bununla heraber her
cehalet gurur ve aldanma deildir.
Ne zaman ki,
inand mehul hevasna uygun gelir ve cehaletin
sebebi phe ve hayat olursa, gerekte delil olma
d halde o, bunu delil kabul ettii anda cehalet,
gurur adn alr. Demek ki, gurur, hevasna uygun
olan -eylerde nefsin skn bulduu ve eytann
datmas ile tabiatn meylettii eylerdir. Fasid bir
phe ile imdi veya gelecekte
bu gibi eylerin
hayr olduunu zannedenler, m arur ve aldanmardr. nsanlarn ou hatada olduklar halde, kendi
lerinin hayr zere olduklarm sanrlar ki. aldanma
eitleri farkl da olsa hepsi m arur ve a lda n m a lar
dr. Bunun en ak ve en by, kfirlerin, asillerin
ve fasklarm gururudur. imdi biz bunlar birer mi
salle aklayalm:
Birinci misl: Kfirferin aldanmasdr. Bunlarn
bir ksmn dnyalk ve bir ksmn de eytan aldat
mtr.
Dnya hayatnn aldatt kfirlere geiince
bunlar, Pein, daima veresiyeden hayrldr.
D n
ya pein, ahiret se veresiyedir. Netice, dnya ahiretten hayrldr. Bu bakmdan hayrl olam tercih
etmek lzmdr. dediler ve yine, Yakn pheden
hayrldr. Dnya zevkleri kati .ahiret ise phelidir.
Kati bildiimizi pheli olan ile deiem eyiz, derler
.ki btn bunlar, blis'in u ksasna benzeyen fasid
kyaslardr: Kur'an- Kerim'n beyanna gre blis:
Ben ondan hayrlym, beni ateten yarattn,
onu da topraktan yarattn (38-Sd: 76), dedi. Alla
h Tel buna iaret ederek:
O n la r ahirete bedel dnya hayatn satn alm

Is l m ah lk i

199

kimselerdir. Bundan dolay kendilerinden azap kal

drlp hafifletilmeyecek, onlara yardm da edilme
yecektir. (2-Bakara: 86) buyurmutur. Bu gibi aldan
mann tedavisi imandr.
Yalnz iman ile tasdik gelince: Sizde olanlar
tkenir ama Allat katnda olanlar sonsuzdur. (16Nahl: 96)
Allah katnda olan hayrldr. (28-Kasas: 60)
Ahiret hayrl ve sonsuzdur. (87-Ala: 17)
D n ya hayat, aldanm a metandan baka bir
ey deildir. (3-AI-l mran: 187)
D n ya hayat sakn sizi aldatmasn {31-Lukman: 33). buyurmutur. Resul Ekrem bunlar bir
ok kfirlere okumu ve bir ksm, hi delil arama
dan bunlar, inanp tasdik etmitir. Dier bir ksm
da :
Sen gerek Peygam ber misin? Doru syle,
demiler, Peygamberimiz de:
Evet peygamberim, dedkten sonra inanm
ve burhan aramamlardr. Avamn iman budur. Bu
Sayede aldanmadan kurtulmulardr. Bu tasdik, tef
rik yapamayan bir ocua velilerinin, Mektep oy
namaktan hayrldr dediklerine inanmas gibidir.
*

Burhan ve delil ile marifete gelince; bu da, ey

tann kalbinde tezvir ettii bu kyasn fasid olu yo
lunu bilmesidir. nk her marurun aldanmasnn
bir sebebi vardr. Bu sebep de delildir. Her ne kadar
herkes alimler gibi mukaddimeler kurup sura ve
kbrclar yaparak bir neticeye varamazlarsa da, her
delil bir kyasa dayanr ve balanr. eytann tanzim
ettii bu kyasn iki asl vardr: Birincisi, dnyann pe
in ve ahiretin veresiye olmasdr ki, bu ksm do
rudur. kincisi, pein veresiyeden hayrldr, asldr

200

SLM AHLKI

ki, burada ltibas vardr. Gerek byle deildir. n

k pein, miktar ve maksatta veresiye gibi ise, pe
in hayrldr. Fakat veresiye daha ok ise, o zam an
veresiye hayrl olur. Zira aldanm olan bu kfir, ve
resiye on dirhem alabilmek iin ticaretinde btrv
servetini verir.
Pein, veresiyeden hayrldr, malm, elimde kal
sn. demez. Ta bib kendisine, seydii yemeklerin
ilerde zarar dokunacan haber verdii anda, he
men onlar yemekten va z geer. Pein veresiyeden
hayrldr. deyip bugnk zevkine bakmaz. Gele
cekteki tehlikeyi ntemek iin pein zevklerinden
feragat eder. Btn ticaret erbab servetlerini eline
alr, kara ve deniz yolculuklarna katlanr, zahmete
girerler. Maksad .pein paralar ile ilerde ticaret et
mektir. Gelecekteki on dirhem, imdiki bir dirhem
den hayrl olduuna gre, zaman bakmndan dn
yann zevki ile ahiret zevkini bir karlatrstn. D n
yann mr, ahiret mrnn milyonda biri kadar de
ildir. Dnyann mr asr ise. ahiretin mr son
suzdur. Burada biri terketmekle ahirette milyarlar*
alacakm gibidir. Sonsuz ve hudutsuz bir mkfat
alacaktr. Nevi bakmndan bir mukayese ederse,
dnya nimetlerinin eitli sknt ve kederlerle dolu
olduunu, ahiret zevklerinin ise, saf ve her trl ka
rklktan ar olduunu grr ki, Pein veresiye
den hayrldr, grnde gaflet ettii ortaya tkar.
Bu. ack bir aldanmadr ki, bunun douu, mehur
olan Lafz- m m tlak edip H a ss murad etmek
tir. Aldanm insan, bunun hususi mnsndan gaf
let etmitir. Zira Pein veresiyeden hayrldr, di
yen ve bu sz mutlak olarak syleyen, onun husu
si mnsn murad etmitir k, ikisi bir olduu zaman
Pein veresiyeden hayrldr demek stemitir. Bu

SLM AHLK

201

defa da eytan baka bir kyasa bavurur ve d e r ki:

Kati ve phesiz olan eyterv pheli olandan ha*
yrldr. Bu kyas, birinci kyasdan daha (asiddir. Zi
ra bunun asit ve mukaddimeleri de batldr. phesiz
olarak bilinen eyin pheli olan eyden hayrl ol
mas, ikisi msavi olduu zamandr. Yoksa tccarn
ektii zahm et kati krnda ise phelidir, re n c i
nin ektii zahmet kati, fakat mderrisler seviyesine
ulamas phelidir. Avcnn ektii zahm et kati, av
lamas ise phelidir. Btn bunlarda phe iin ka
ti olan terketmek vardr. Fakat tccar, B e n ticaret
etmezsem byk zarar eder ve neticede a kalrm.
ayet alveri edersem, zahmetim az v e krm ok
olur. der. Hasta da byledir. ifa bulaca kati ol
mad halde, bilerek illarn aclna dayanr da,
ilerde gelmesi muhtemel olan hastala binaen il
larn pein acl daha ehvendir, der. Btn bunlar
gibi, ahiret hakknda pheli olan kimse S a b r gn
leri azdr, nihayet bunlar m r boyu olan eylerdir,
ahiret ise usuz bucakszdr. ayet ahiret hakknda
dedikleri yalan ise yaaymda baz zevklerimden
mahrum kalacam ki, ezelden dnyaya gelinceye
kadar zaten yokluk ve mahrumiyet inde idim. im
di de kendimi yoklukta kabul edeyim. ayet dedikle
ri doru se bunun sonunda cehennemde ebedi yan
mak vardr. Buna kimse dayanamaz. O halde gerei
ni yapaym demelidir. Bunun iin Hz. Ali (R.A.), baz
mlhid ve mnkirlere hitaben, Sizin dediiniz do
ru karsa, siz de kurtuldunuz, biz de kurtulduk. a
yet bizim dediimiz doru karsa, ki dorudur. O
zam an biz kurtuluruz, fakat siz helk olursunuz. de
mitir. phesiz Hz. Ali'nin bu sz ahiret hakknda
herhangi bir phesinden deil, mlhidere kendf
akllarnn anlayabilecei eklide konumak ve kat)

202

SLM ahlki

olarak ahirete inanlar yoksa, aldanm olduklarn

bildirmek iindir.

A F V E H S A N
Bilmi ol ki, af demek, hakedilen herhangi bir
eyi almayp sahibine balamak demektir.
Affn
fazileti hakknda Allah Tei: Affa sarl, marufu
emret ve cahillerden yz evir. (7-A*raf: 199), bu
yurmutur. Dier ayet-i celilesinde de yle buyurulmutur: Sizin balamanz takvaya daha yakndr
(2-Bakara: 237). Resl Ekrem (S.A.V.) yle bu
yurmutur: Nefsim yedi kudretinde olan Allah hak
kna sylerim:
ey vardr ki, eer yemin etme ihtiyadnda
olsaydm, bunlarn gerek olduklarna yemin eder
dim. Sadaka olarak verdiiniz ey, mal eksiltmez,
sadaka verin. Urad hakszl Allah rzas iin ba
layan bir kimsenin de kyamet gn Allah katn
da izzet ve erefi oalr. Dilencilikten bir kap aa
na da Allah Tel ihtiya kapsn aar. dier bir
hadis-i erifte de A lak gnlllk insana yksek
likten baka bir ey arttrmaz. Alak gnll olan ki,
Allah sizi ykseltsin. Af ve balama insann ancak
erefini ykseltir: Affediniz ki. Allah sizi izzettendirsin. Sadaka da mal oaltr. Sadaka vermekle m uh
talara merhamet edin ki, Allah da size merhamet
etsin. buyurmutur.
Hz. Aie Resl Ekrem'in bir kere olsun, ura
d hakszlktan dolay intikam almaya kalktn
grmedim. Ancak haram irtikbnda en ok kzan
lardan biri olurdu. Yine bunun gibi iki ey arasnda
muhayyer braktld takdirde, gnah olmadka, dal-

ISLM AHLKI

203

ma ehvenini tercih ederdi, demiti. Ukbe anlatyor:

B ir gn Resl Ekrem ile karlatm. Y a o benim
elimden veya ben onun elinden tuttum ve Resul
Ekrem E y Ukbe, Dikkat et, sana dnya ve ahiret eh
linin en stn ahlkndan haber vereyim. Gelmeyene
gitmen .vermeyene vermen ve sana ktlk edeni
affetmendr buyurdu. Yine Resl Ekrem yle bu
yurmutur: M u sa aleyhiselm Allah Tei'ya Y a
Rabbi, senin katnda en aziz kulun kimdir? diye sor
du. Allah Tel da ntikama gc yeterken atfe
den kimsedir buyurdu. Bunun gibi Ebu'd-D erda'ya
insanlarn en izzetlisi kimdir? diye sorduklartnda, in
tikama gc yeterken affedenleridir. Siz de affedin
ki Allah katnda izzet bulasnz, dedi. Adam n biri
Resl Ekremin huzuruna gelerek urad bir hak
szlktan dolay ikyet etti. Resl Ekrem de hak
kn alp kendisine vermek zere onu oturttu ve bu
arada
Dnyada zulme urayanlar kyamette mut
lak surette felaha ulaacaklardr buyurdu. Bunun
zerine edam hakkndan vazgeti. Hz. Aie de yie
anlatyor: Resul Ekrem:
Kendisine zulmedene
beddua eden .hakkn cim: ve bedduas nisbetinde
zalimdeki hakkn kaybetmi olur buyurdu. Enes'in
rivayetinde Resul Ekrem: Allah Tel kyamet
gn mahlkat maher yerinde toplad zaman,
Ar'n altndan bir dellal defa, E y iman edenler,
Allah Te i sizi affetti. Siz de birbirinizde olan hak
knz bajayn diye seslenir, buyurmutur,
Ebu Hreyre rivayet ediyor. Resl Ekrem M ek
ke'yi fethedip K beyi tavaf ettikten ve iki rekt na
maz kldktan sonra Kbe kapsnn eiini tutarak:
Ne yapacam sanyor ve benim hakkmda
ne dnyorsunuz? diye sordu. O n la r defa:

204

SLM AHLKI

Sz kardeimiz, am cazadem iz, merhametli,

hatim selim bir insansnz dediler,
bunun zerine
Resl Ekrem:
Ben ancak Yusuf'un Sizi bugn knamak ve
tevbih etmek yok, Allah sizi mafret eder. O mer
hamet edicilerin en merhametlisidir. (12-Yusuf: 92),
dediini sylyorum, buyurdu. Ebu Hreyre devamla
diyor ki Resl Ekrem'in bu szn duyanlar, m e
zarlarndan km gibi yerlerinden kalkarak islmiyeti kabul etmek zere Resl Ekrem 'e ba vuruyor
lard .Sheyl Annr'n rivayetinde Resl Ekrem M ek
ke'ye geldii zaman elini Kbe'nin kapsna koydu.
Herkes etrafnda topland. Resl Ekrem : Allah'tan
baka ibadete lyk kimse yoktur. O 'n u n orta ve
benzeri yoktur. Vadini yerine getirdi. Kuluna yardm
etti. T e k bana ortaya kt ve btn hizibieri bir
araya toplad, buyurdu. Sonra devamla, E y Kurey
benim hakkmda ne der ve ne sanrsnz? diye sor
du. Onlar,
Siz kardeimiz ve amcazademizsiniz,
merhametlisiniz. Bugn stn geldiniz. Sizden, ha
yrdan baka bir ey dnemeyiz. dediler. Bunun
zerine Resl Ekrem, Ben de kardeim Yusuf'un
dedii gibi, artk bugn sizi m uahaza yok, Allah sizi
mafiret eder. derim.
Enes b. Malik'in rivayetinde Resl Ekrem K
yam et gn insanlar mevkif'te toplandklar zaman
deill nsanlar affedip mkfatlan Allah zerinde
olanlar kalksn ve cennete girsinler diye seslenir.
Bunun zerine binlerce insan kalkar ve hesap gr
meden cennete girerler. duyurulmutur. Cabir'in ri
vayetinde Resl Ekrem : ey vardr ki, m'min
olduu halde bunlar yapan ve bunlar ile gelen kim
se, (kyamet gn) hangi kapsndan sterse cenne
te girer ve istedii kadar hurilerden kendisin veri

Is l Am a h l Aki

205

lir. Bnlar, bilinmeyen, ahidi olmayan ve unutulmu

borcu deyenler ve her namaz mteakip on*hl$
okuyanlar ve katilini atfedenlerdin, buyurdu.

B u n

larn birini yapanlara da ayn mkfat verilir mi? di

ye soran Hz. Ebu Bekir'e cevap olarak Resul Ek*
rem. tE ve t birini yapanlara da ayn m kfat v e rilin
buyurdu.
bn Teym l diyor ki: Bana ktlk edene ben
iyilik ederim. Bu hal affn da stne kan bir mev
kidir ki buna ihsan denir. Dier bazlar da, Allah
Tel kulunu mkfatlandrmak istedii zam an, ona,
zulmedecek birini musallat eder demilerdir. A d a
mn biri m er b. Abdlaziz'e Zalimlerden intikam
n alm olduun halde Allah'n huzuruna gitmedense
onda hakkn olarak Allah huzuruna kman daha
iyidir, demitir. Yezid b. Meysere diyor ki: Sen,
zulmetti diye durmadan b ir adama beddua edersen,
Allah Tel, senin zulmettiin baka birisi de dur
madan senin aleyhinde dua ediyor, istersen her iki
duay da kabul edeyim, istersen ahirete brakaym
da her ikinizi affedeyim, buyurur. Mslim b. Yesar,
zalime beddua eden bir adama. u zalimi zulm
ile babaa brak; zira onun bir an nce helak olma
s iin zulme ancak bir iyilik yaparsa, belki bu iyilii
kendisini kurtarabilir ki. bunu yapmayaca m eydan
dadr, dedi. Abdullah b. m er'in Abdullah b. Ebu
Bekir'den rivayetinde, diyor ki: Bize ulasan habere
gre kyamet gn, kimin Allah'da bir hakk varsa
kalksn hakkn: alsn diye bir dellal nida eder. D n
yada affedip balayanlar kalkar ve baladklar
nisbette haklarn alrlar. Hlam b. M uham m ed an
latyor. Gassniierden Num an b. M nzre iki sulu
gtrdler. Birinin suu byk dierinin suu k
k, Numan birinciyi affetti. kinciye de cezasn ve r

ISLM AHLKI

206

d. Bunun zerine air: H k m d a r kendi keremiyle

byk gnah balar, fakat kk kusura da c e
zasn verir. Byle yapmas bir yanllk eseri deil,
belki bir yandan affn gsterirken, te yandan id
detini ortaya koymak i in d in dedi.
Mbarek b. Fudale diyor ki: S u v a r b. A b d u l
lah. Basra'dan bir cem aat ile Abbasilerden Ebu C a
fer'in huzuruna girdi ve beni de beraberinde getirdi.
Bu arada Cafer'in huzuruna bir adam getirdiler. C a
fer onun ldrlmesini emretti. Ben kendi kendime.
Ben burada bakp dururken bir Mslman ldr
yorlar diye dndm ve Cafer'e:
H a a n d a n duyduum bir hadisi size anlat
m ama msacde eder misiniz? dedim. Halife Cafer:
Kyamet gn Aliah Tel harkesin her sy
leneni duyacak ekilde insanlar bir araya toplad
zaman, bir mnadi. Kim in Allah'da hakk varsa kalk
sn diye seslenir ve ancak affedenler kalkar, de
dim. Ben byle syleyince Cafer:
Vallahi ben de bu sz H a s a n dan duydum, diye
yemin etti. Ben de bunu Hasan'dan duyduum u ye
minle tekrar ettim. Bunun zerine Cafer, u a d a
m brakn gitsin dedi.
Muaviye,
Yum uaklk gsterin ve tahamm l
edin k. dalma frsat sizin elinizde olsun: Frsat ele
geirdikten sonra dilerseniz hakknz alrsnz, di
lerseniz be verirsiniz dedi. Rivayete gre Rahip'lerden biri Hiam b. Abdlmelik'n huzuruna girdi
ler. Hisam, Rahib'e:
Zlkarneyn'ln peyqam ber olup olmad hu
susundaki grn nedir? diye sorar, Rahip:
O. peygam ber deildi, fakat drt hasletle o
mertebeye ykseldi, dedi ve bunlar yle anlatt: O .
*

SLM AHLKI

207

gc yettii holde affeder, yalan konumaz, verdii

szde durur ve bugnden yarn dnmezdi, dedi.
Dier biri, zulme urad anda yumuak davranp
da sonra gc yettii taktirde intikam alan kimseye
halim denmez. Halim, zulme urad zaman sabre
dip intikam almaya gc yettii zaman da affeden,,
balayan kimseye denir, demitir.
Ziyad diyor ki: ntikam alma gc, insann hid
det ve kinini yok eder, yani intikam almaya g c
yeten kimseye yakan, kzmamak, kin tutmamak ve
bu suretle balamaktr, demek istiyor. Bir kusur
dan dolay bir adam Hiam'n huzuruna karmlar.
Adam durmadan kendisini mdafaa ediyordu. Hiam
Hl konuuyor musun? diye kendisine ihtar edin
ce, adam.
Ey m'minlerin .emiri Allah Tel: O
gn. herkesin, nefsi !in mcadele edecei bir g n
dr. (16-Nahl: 111), buyurduu ve Allah Te l ile
mcadeleye girieceimiz halde
sizin karsnda
kendimizi mdafaa etmiyelim mi? dedi. Hiam: H a k
lsn konu dedi.
Rivayete gre hrszn biri Am m ar b. Yasir (R.A.)
in adrna girer ve yakalanr. A m m a r b. Yasire:
Bu bizim dmanmzdr, elini kes, diyenle
re, o:
Hayr ben onun bu kusurunu gizleyeceim,
umulur ki. bu sayede Allah Tel da kyamet gn
benim kusurlarm gizler, dedi.
bn Mes'ud yiyecek almak iin yolun kenarna
oturmu bekliyordu. stediini satn ald. Paray ver
mek in elini bandaki sara uzatt, fakat paray
bulamad. Can m burada oturduum zaman param
bamn burasnda di. onu aldlar, dedi. Etrafnda
kiler hrsza bedduaya balad. cAltah elini krsn.

208

SLM AHLKI

Allah belsn versin, eklinde konuuyorlard. Fa

kat kendisi, Allah'm , ayet bu adam ihtiyacndan
dolay bu paray ald ise hell olsun. ayet bunu sa
na t olarak yapt ise bu, son hrszl olsun diye du
etti. Fudayl diyor ki; Kabe'de yanm dd oturan b ir
Horasanl kadar zahid insana hi rastlamadm. T a
vaf etmek zere kalkmt ki .parasn aldlar. B u
n u n farknda olunca alamaya balad. Kendisine:
Paran alnd diye mi alyorsun? dedim . O :
Hayr, ona alamyorum, yalnz kyamet gn
Allah Tet'nn huzurunda kendisiyle karlat
mzda bana kar verecek cevap bulam ayp perian
olacan bildiim iin, ona acdmdan aladm, de
di. Basra abidlerinden Malik b. Dinar diyor ki: H a c c a c 'm cm cazadesi ve Basra Valisi H ake m 'in huzu
runa bir gece vakti girdik: (H a cca cn bir karklk
tan dolay bir cok kimseyi ldrmesi sebebiyle) H asan- Basri de korku iinde bizimle beraber geldi.
Haan, Yusuf aleyhisselmm kssasn kardelerinin
onu kuyuya atp sattklarn, babalarn kedere bo
duklarn, kadnn hilesini ve nihayet hapsedildiini
anlatt. Sonra da Allah Tel'nn onu nasl ycelt
tiini. hazine vekili yaptn ve daha sonra da kar
delerini nasl balad ve Artk size muaheze
yok, Allah sizi mafiret eder.- O, merhamet edicilerin
en merhametlisidir, dediini mufassalan anlot. B
tn bu szleri i)e Hakem , Ben de ayn eyi syl
yorum , artk size m uahoze yok. sizi Korumak iin
hi b ir eydi, ibn Mukaffa baz adamlarnn ba
lanmalar in dostlarndan birine yazd mektupta,
F a la n c a , kusurundan dolay, senin affna snyor
v e senden sona ltica ediyor, demitir.
Bilmi ol ki kusur ne kadar byk se, onu ba
lam ak da o nlsbette bir fazilettir. Abdlm eiik b.

s l Am

a h lAk i

209

M e rva n a, esirler arasnda Hz. Ali'nin taraftan olan

bn E'as da getirdiler. Abdlmelik oluna:
Ne dersin, bu adam ne yapalm? diye sor*
u. O lu Reca:
Aiiah sana, sfevdiin zaferi bahetti. Sen de
Aliah Tei'nn sevdii af iini yap. bunlar bala,
deyince, o da onian satverdi. Rivayete gre Zyad.
H a va riten bir adam yakaladktan sonra elinden
kard. Bunun zerine adamn kardeini yakalad
ve:

v
Ya kardeini getirirsin veya senin boynunu
vururum, dedi. Adam :
O halde ben sana brahim ve Musa aleyhisselm gibi ahid gstereceim. Allah'n mektubunu
getirdim diyerek:
Yoksa Musa'nn ve szn yerine getiren b*
rahim'in kitaplarnda olanlar kendisine bildirilmedi
ini ki, kimse kimsenin gnah ykn yklenemez.
(53-Necm: 36-38), yetlerini okudu. Bunun zerine
Ziyad:
Brakn u adam gitsin, delilini bildi, d e d i
ncirde, Zulmettii kimse iin stifar eden, eyta
n yenmitir, diye yazldr.

H U S U M E T V E K IZ G IN LIK
Husumet de dinen irkin saylan fiillerdendir.
Cidal (Mcadele) herhangi bir fikri kabul ettir*
m ek iin rpnmak, almaktan ibarettir. M ira ,
kk drmek ve bilgilik taslamak gayesiyle kar*
daki kiinin telaffuz ve cmle hatalarn yzne
vurmaktr.

F.: 14

210

SLM AHLKI

Husumet: Mlk yahut herhangi bir m aksat iin

gnl kracak ekikle atmaktr. Bu atma ba
zen iptidai olarak bazen de itirazi olarak yaplr. G e
mi ve vak'aya itiraz eklinde olana m ira denir.
Hz. Aie'den, Efendimiz buyurdu: Allah'n indinde
en ok buza mstehak olan kii iddetli dmanlk
gden kiidir.
Ebu Hreyre'den: Bilgisiz olarak bir husumete
(atmaya) giren kimseye mcadeleyi brakncayo
kadar Allah'n gazab vardr.
Birisi anlatt: Sakn ha husumete de girimeyin.
Zira o. dini yok eder. Eskiler derler ki: Allah'tan kor
kan takva sahibi kii dinde hibir zaman husumet
tutmaz.
bni Kuteybe anlatyor: Abdullah olu Bir bir
gn bana rastlad. N e oturuyorsun? dedi. Dedim
ki. A m ca m oullar le aramzda husumet var da
ondan oturuyorum . Dedi: Babann bana o k iyi
lii vor. onlarn altndan kalkmam imknsz. Ben de
sana bir iyilik yapmak isterim. Allah'a yemin ede
rim ki dini yok eden, mrvveti azaltan, lezzeti ke
sen, gnl zorlayan, husumetten baka bir ey
grm edim . Ben vazgem ek iin kalktm gidiyorum.
Dmanm N e oluyorsun? dedi. Husumeti brak
tm artk dedim. u halde benim hakl olduumu
anladn. dedi. H a yr o yzden deil, ite bu beni
ayrd. dedim. Senden sonradan bir ey istemi
yorum hepsi senin olsun dedi.
Diyeceksin ki. herhangi bir zulm karsnda n
san hakl olduu davada husumet beslemesi gerek
mez mi? Kendi hakkn aramak mdafaa etmek ko
runmak deil mi? Bunun kt olduunu nasl iddia
edebilirsin? Durum nasl olacak? te bir yn sual.

Is l m ahlki

211

Bilki bizim ktlediimiz husumet haksz yere

btl eyde otan husumettir. Biz bilmeden husum et
eden, hakkn gerektii ekilde aram ayp tasallut
kastiyle, eziyet vermek iin husumet eden, d
manlk yapan, hakkn ararken bakalarnn izzeti
nefsini rencide, hasmn zarar vermek iin inad ede
rek husumet eden kimseleri kastediyoruz. Byle ki
iler cemiyet ierisinde pek oktur. Yaplan zarar
kk, aldrlmayacak ekilde oldut^ halde cAIp
bir kuyuya atacam, yahut birisine vereceim, fa
kat inad iin onu dettireceim, gayem rezil etmek,
halka rsvay etmektir diyen pek ok zavalllar var
dr. te biz bu neviden husumetleri kastediyoruz.
Ama meru yollarla kasdi olmadan, inad etmek
sizin, kimseye eziyet vermeden hakkn arayan, d
vasn isbata alan mazlumlara kim ne diyebilir?
O n la rn husumeti asla h a ra m deildir. Bu kadarn
dahi mmkn olduu kadar teketmek bence daha
iyidir. Zira, husumetin zararndan dili normal olarak
m u h a fa z a etmek ok zordur. Husumet gazab k
rkler, gazap krklenince insan haddi aar,
ne
yaptn bilemez. Bylece ki kii arasnda kin de
vam eder gider, o hale gelir ki insan hasmnn ba
na gelen felketlere ve fenalklara sevinir, iyiliklere
ise zlr. Bu sevin ve znty halka aklamak
tan zevk alr.
Husumete balayan kii bunu gz nne at
m saylr. Husumet icap ettii yerde kalmaz. Hatta
btn kalbi tevike verir. Namaz klarken hasmn
nasl alt edeceini dnr. u halde husumet b
tn fenalklarn balangcdr. Mira ve cidal ve aynen
byledir. Onlarn kapsn zaruret hasl olmadka
am am ak gerekir. Zaruret annda dili ve kalbi hu

212

ISLM AHLK!

sumetin tebaasndan korumak lzmdr. Bu ise cid

den ok zor bir itir. Normali am am ak zere husu
met eden kii gnahtan kurtulur. A m a hi husumet
etmeden de kurtulmak mmkn ise hi yapmamak
daha iyidir.
Evet husumette, mcadelede, mirada en a z ka
nlan ey gzei szdr. Zira gzel szn en ufak
derecesi muvafakati izhar etmektir. tiraz ve tan et
mekten daha irkin de sz olmaz. Onlarn , neticesi
ya tazib yahut da tehildlr. Zira mcadele eden mm araat yapan, husumet 3den kimseler birbirlerini
cehaletle, yalanclkla itham ederler ve tatl konu
ma hudutlarn aarlar.
Allah Te l buyuruyor: Halka iyiyi gzeli sy
leyin.
bni Abbas diyor:
Sa na selm veren kimse
mecusi dahi olsa selmn al. Zira Allah Tel bu
yuruyor. Eer siz bir selmla selmlanrsanz. on
dan daha gzeliyle karlk veriniz.
Baka bir defasnda yine buyuruyor: Eer ba
na firavun dahi iyi hayrl bir ey syleseydi, ondan
daha iyisini ben de ona iade ederdim.
E n e sten, Efendimiz buyurdu:
Cennette iin
den d, dndan da icf grlen odalar vardr. C e nab- Zlcell onu yerek yediren, tatl sz syle
yenlere ayrmtr.
Anlatldna gre Hz. sa bir dom uza rastlad,
salim olarak g e dedi. Yanndakiler, ey Reslullah sen
dom uza da byle mi hitap ediyorsun? Hz. Isa bu
yurdu, Dilimi fena eylere altrmaktan irenirim.
Hz. Peygam ber d e Duyurdu: Tatl sz sadaka
dr. H u rm a ekirdei kadar do olsa ateten saknn.
E e r onu d a bulam azsanz gzel szle saknn. Hz.
m e r dedi: yilik: Gzel yz, tatl sz te budur.

SLM AHLK

213

Bir filozof dendi: Yum uaklk zalardaki gizli kirleri

ykar. (Tatl dil ylan deliinden tkanr.)
Baka bir filozof dedi: Rabbnn nehyettii her
szle arkadan sevindirirken ona kar cimri olma,
umulur ki, o senin yznden iyilik edenlerin seva
bna ular.
Zikrettiimiz bu szler gzel sz stnedir. Bu
nun zdd ise husumet, mira, cidal gibi iren, irkin
kalbi zen, hayat boan, kini krkleyen gnl k
ran szlerdir. Allah'tan ltuf ve keremiyle iyi m u
vaffakiyetler ihsan etmesini dileriz.

Yce Allah:

nkr edenler, gnllerindeki ca -

hihyye camn asabiyet ateini atelendirdiklerinde,

Allah,
peygamberine ve inananlara huzur indirdi,
onlarn takva szn tutmalarn salad
buyuru
yor.
Allah Tel batla gazabdan kfirlerin mey
dana kardklar gayretten dolay onlar yermise,
sekinet. arballk ve v e k a r dolaysiyie de m 'm inleri vmtr. Ebu Hreyre'nin rivayetinde, adamn
biri Resul Ekrem'e: B a n a ok ksa bir tavsiyede
bulun. demi. Resul Ekrem: Hm etm e buyur
mutur.
kinci defa da adam

ayn suali tekrarlaynca,

Resul Ekrem aynn tavsiyede bulunmutur. A b d u l-,

lah bni m e r ( R A ) de yle anlatyor: Bir g n Re
sul Ekrem 'e:
Benim koruyabileceim
ekilde bana ksa
bir t ver, dedim. Resi Ekrem de: Hm etm e
buyurdu. Ben bu suali iki defa tekrarladm halde,
her defasnda ayn cevab aldm, dedi. Yine A b d ul-

214

lah b. m e r ( R A )

SLM AHLKI
in: Allah'n gazabndan nasl

kurtulurum ? sualine, Resl Ekrem :

G c z a b la n m a eklinde cevap vermitir. bni M es'ud'un riva- yetkide Resul-i
Ekrem :
S ize> T"
gre bahadrlk ve
iecaat ne dir?! diye sordu. Asha b :
Kimsenin yenemedii
kuvvetli bir kimseyi
yenmektir,! dediler. B unun zerine Resul-i Ekrem :
Kahram an o deil, belki hiddet annda nefsine h
kim olam kim sedir?!, dedi. E bu Hreyre'm n rivaye
tine gre, Resl-i Ekrem, pehlivanlk ile deil, kuvvet
li, hiddet annda nefsine hkim olandr,! buyurdu.
Yine Abdullah b. m er'in rivayetinde Resl-i Ekrem:
Hiddetini yenen kimsenin kusurunu Allah rter.
buyurmutur.
Hz. Sleyman, oluna hitaben: O lu m , sakn
fazla cellailanma, zira fazla hiddet, yumuak ve ha
lim olan insanlarn gnllerini incitir, onlar elen
ceye daldrr,! dedi. Allah Te l 'nn Ayet-i Cellesinin tefsirinde S e y y id kelimesinden muradn, hid
deti galip olmayan efendidir, denmitir. Ebu'd-D erda
da Resul-i Ekrem 'den cennete girecek bir amele
iareti stedii* zam an, Resl-i Ekrem : C e ia ila nm a !
buyurmutur.
Yahya aleyhisselm Isa aleyhisselam'a: G a dab etm e,! deyince sa aleyhisselm, B e n bir insa
nm, insan olarak buna imknm y o k ,! dedi. Yahya
Aleyhisselm, Servete haris o lm a ,! deyince
sa
Aleyhisselm B u . m m k n d r! dedi. Bir hads-i e
rifinde Resul-i Ekrem yle buyurm utur: A c bir
otun veya sirkenin bal bozduu gibi, gazab ve hid
det de iman ifsad eder.
Hayseme anlatyor: eytan diyor ki: Adem olu
t?enl nasl yenebilir? Kendisi raz olup hiddetli bu-

Is l A m

a h l Aki

215

iunmad

srada

gider kalbine yerleirim.

Kzd

zaman, uar kellesi zerine konarm, dedi. Cafer b.

Muham m ed: Btn ktlklerin anahtar hiddettir.
demitir. Ensardan biri Ahmakln ba hiddet, onu
sevk-u idare eden gazaptr, demitir. Cehalete ra
z olan yumuak tabiatllk, ziynet ve ayn- menfaat
tir. Cehalet ise irkinlik ve zararn t kendisidir. A h
man cevab iie skttur. blis diyor ki: A d e m olu
beni ok kere aciz brakt halde yalnz yerde
aciz brakmamtr: Sarho olduu zam an onu yula
rndan yakalar, istediimiz yere gtrr ve istedii
mizi ona yaptrrz.
Kzd zaman ise. bilmediini
kendisine syletir ve piman olaca eyleri yapt
rrz. Elindekini az gsterir ve gc yetmlyecei ey
lere kendisini srkleriz.
Hkimin birine, birinin
nefsine hkim olduunu syleyenlere verdii cevabda, o halde bu adam ehvetin esiri olmam, arzu
lar kendisini yenememi ve gazab kendisine gale
be alamamtr, dedi. Yine Hkim'in biri: Sakn kz
ma, zira kzmak, neticede seni zr dileme
zilletine
*
drr, demitir. Denildi ki: Gazaptan saknn, zira
sabr otunun bal bozmas gibi, gazab do imn bo
zar. Abdullah b. Mes'ud da nsann yum uak tabiat
l olduu hiddeti srasnda, emtn olmas ve emanete
riayeti iie ihtiyfrc srasnda belli olur. Kzmad za
man hilmini ihtiyac olmad zaman emin olduunu
bilemezsin. demitir. m e r b. Abdlaziz valisine yazd mektupta:
Kzdn bir adam hiddet annda cezalandrma, onu
tevfiR et. hiddetin getikten sonra suu nispetinde
cezasn ver. O n be krbatan fazla da sakn vur
m a demitir. Ali b. Zeyd de yle diyor: K u r e y den biri m er b. Abdlazize

ar bir sz syledi.

ISLM AHLKI

m e r uzun bir mddet sustuktan sonra Saltanat

gururu He eytann beni titretip harekete geirmesi*
ni ve yarn senin benden alacan
b u g n benm
senden almam istedin dedi. Adam n biri de olu*
na yapt nasihatte: O lu m , kzgn tandrda insa
nn can tahamml edemiyecei gibi, g a za b annda
d a akl yerinde duram az. demitir.
nsaniann en aklls hiddeti en a z olandr. a
yet hiddet gstermemesi dnyalk temini hususun
da ise, buna zeyreklik ve hile derler. a y e t ahiret
iin olursa buna da hilim ve ilim derler. Hz. m e r
hutbesinde
Ta m a 'd a n , nefsinin arzulcrndan ve
gazaptan korunan felaha ulamtr, demitir. Di
e r biri de, taat edilen ehvet ve gadebb, sahip
lerini cehenneme iter, demitir. H asan- Basri, aa
daki hususlar mslmanlk lametl olarak gster
mitir:
Bunlar: Dinde kuvvet, gzel ahlkta yum uak
lk, imanda yakn, hilimde ilim, yum uaklkta akll
davranmak, herkese hakkn vermek, zenginlikte ik
tisat, fakirlikteki gzellik, kudrette ihsan, arkadalkta
tahamml, iddete sabrdr. Mslm an gazabna ye
nilmez, gayrette kskanlkta ar gitm ez. ehveti
iradesine galebe almaz. Midesi kendisini rezil et
mez, iradesi dk olmaz. M azlum a yardm , cize
m erham et eder. Cimri olmaz, sraf etfnez, intikam
alm az, cehaletle yaplan kusurlar balar, kendi
kendinden emir, insanlar kendisinden huzur iinde
olur.
Abdullah b. Mbareke gzel ahlk bize bir cm
lede hlsa e d e r misin? diyenlere, g a za b etmemek
tir, eklinde cevap vermitir. Peygam berlerden biri
etbana K zm am ak zere bana sz veren, derece

b l A m a h l Aki

217

bakmndan benimle olduu gibi sonunda d a benim

halifem otur. dedi. G encin biri B e n varm , bunu
en iyi olarak ben yerine getiririm, kimseye kzm am .
dedi ve nihayet onun yerine geti. Bu ge n, Zlkifi
adndaki peygam berdir. Buna Zlkifi denm esi, kz*
m am aya sz verdii, yani bu kefalet altna girdii
ve sonra da sznde durduu iindir. V ehb b. M nebbih de. kfrn drt direi var, der. B unlar gazab,
e hvet, saldrganlk ve tam a'dr.
Biimi oi ki, ftrat itibariyle insanlar, gazab kuv
vetinde ifrat, tefrit ve itiaal sahibi olmalar hasebiy-.
le zm reye ayrlm lardr. Tefrit, yani ar geri
lik, bu kuvvetin ya tam am en kaybolmas veya zayf
k a lm a sn d a n iteri getir. Bunun sahibine ham iyetsiz
insan derler ki, bu, m azm um dur. Bunun iin Imam-
afii Kzm ay gerektiren hallerde kzm ayan m erkebd ir. demitir. G a za b ve hamiyetini kknden kay
beden. cidden noksandr. Aliah Te l Resl E k
rem'in ashabn iddit ve hamiyyetle tavsif ederek:
O n la r hfirlere kar sert, birbirlerine m erham etli
d irle r. (48-Fetih: 29), buyurduu gibi Resl Ek
rem ine hitaben: K fir ve mnafklarla harbet, o n lara kar sert d a vra n (66-Tahrim : 9), buyurm utur.
Gilzat ve iddet, kuvvet ve hamiyyetin eseridir. Bu
da gazabdr. G azabn bu ifrat ya ttr oiur veya iti
yat haline getiriiir. Nice insanlar va r ki, yaradl iti
bariyle abuk kzma istiddndadr. Hatta suratndan
4

gazap akm aktadr. Kalbin hararet m izac da buna

yardm c oiur. Zira gazab, atetendir. Nitekim Resl-i
Ekrem yle buyurm utur: M iza cn soukluu, g a
zab sndrr ve ehvetini krar.
tiyad sebebiyle gazabn
galeyana gelm esine
gelince, bu da d p kalkt kimselerden elde, etti

218

SLM AHLKI

i neticedir. Sohbet ettii insonlar. gazaplaryla n r ve bunu bir erkekiik ve ecaat sayarlar. lerin
den biri. B e n yle aldatm alara dayanam am , kimse
nin hakaretine taham m lm y o k tu n der.
Halbuki
bunun manas, bende akl ve ahlk yok, demektir.
O bunu anlam adan, bu sz vnm e vesilesi adde
der. nsan bu gibi szleri dinleye dinleye, gazabn
gzel bir ey olduunu sanr ve kendini onlara ben
zetm eye alr. Bu sebeple kendisinde de gazap
ar dereceye varr. G a za p atei kuvvetlenip alev
lendii zam an, her trl t ve nasihatlerden sahi
bini kr ve sar eder. Artk va'z ve nasihat dinlemez
olur, bilkis daha da hiddetini arttrr. Hatta bu a ra
da aklnn ile tenvir olmak isteyip dnd
zam an, buna da muvaffak olam az. Zira akln nuru,
gazabn duman ile snm ve m ahvolm utur. n
k dncesinin merkezi beyindir. iddetle kzgnlk
annda kalbin kannn kaynamas ile kara bulutlar
beyne ykselir ve dnce sahasn kaplar. Hatta
hism erkezine de srar, duygu organlarm z bozar,
^gzn kcrartr, gzleri grm ez olur. Dnya kendi
sine kapkaranlk gelir. Beyni, iinde ate yanan bir
m aara halini alr. M aarann etraf kararm, ii
kzarm , her taraf dum anla dolm u, ortada ya ok
zayf veya tam am en snm bir ey grlm ez.
Artk ne dahilden, ne de hariten onu sndrm ee
g yetm ez.
Burada yaplacak tek ey, yanmas
m m kn olan her eyin yanm asn beklemektir. te
g azabn kalb ve bedendeki tahribat da aynen byedir. Hatta bazen gazab atei o kadar kuvvetleir
ki, kalbin hayat olan rutubeti tam am en mahveder.
Nitekim bu hal. m aaralarda
yanan atelerde de
grlr. Ate kuvvetli olursa m aaray p a r a la r.-a l
tn stne getirir. nk ate, dalgalarn kuvvetini,

SLM AHLKI

219

birbirine katt srada bu dalgalar arasnda kalan

geminin hali ne ise, hiddet ve gazab anndaki ksa
nn, hali de aynen onun gibidir, belki bu vaziyet kar
snda geminin hali, o insanm elinden daha ehven
dir. Byle bir cenderede bulunan kimsenin selmete
ulamas, gayzu kin ile dalgalanan insann selmete
ulamasndan daha um udludur. Zira her ne kadar
gemi dalgalar arasnda aikalanyorsa da gemide,
gemiyi kurtarm ak iin alan ve sevk u idare eden
bir kaptan've yardm clar vardr. Beri tarafta ise bu
beden gemisinin sahibi kalbi gozab kr ve sar et
tii iin onun yapaca bir ey kalmamtr.
G azab ve kzgnln dtaki grnts, rengin
deimesi, kkremeler. ilerin rndan kmas,
sz ve hareketlerin uursuzca olmas,
dudaklarn
kprmesi, gzlerin kzarm as, burun deliklerinin a
lp kapanmas suratnn ekimesi gibi hallerdir.

C M E R T L K
Bilmi ol ki, elde servet olmad taktirde M slmana yakan, kanaat edip haris olm am ak olduu
gibi, servete sahip olduu taktirde de bakalarn
kendi zerine tercih, cm ertlik, hayrat hasent
yapm ak, cimrilik ve bahillikten kurtulmaktr. Saha
vet. peygam berlerin ahlk ve kurtuluun ana yolla;
rmdan biridir. Nitekim Resul Ekrem yle buyur
mutur:
Cm ertlik,
cennet aalarndan bir aatr.
Dallar dnyaya sarktlmtr. H e r kim onun bir
dalna yaprsa o dal onu eker cennete gtrr.
Cabir'rn rivayetinde Resl Ekrem :
Cebrail Aleyhisselm dedi ki:

O , Allah Te l

220

Is l m a h l k i

buyurdu: Zatm iin raz olduum dn bu (slm ) d i

nidir. Buna yaraan, a n ca k cm ertlik ve gzel a h
lktr. G c n z yettii kadar, bu iki vasf He, bu dine
ikram ediniz. H z. A ie nin rivayetinde Resl E k
rem yle buyurm utur:
Aliah Tel btn velilerini cm erd ve gzel
ahiki klm tr. C a b ir'in rivayetinde, Resl Ek
re m e hangi amelin dahd faziletli olduu soruldu da:
S abr ve cm ertliktir buyurm ulardr.
Abdullah b. m e rin rivayetinde Resl Ekrem :
ki haslet var ki Aliah Te i onlar sever ve iki
haslete de buzeder. Sevdii hasletler; cm ertlik
ve gzel ahlktr. Sevm edii iki huy da, kt ahlk
ve cimriliktir. Aliah Te l bir kulunun iyiliini dile
dii zam an onu, insanlarn ilerini grm ekte istih
dam eder.
M ikdam b. u re yh 'in babasndan; onun da
babasndan rivayetinde dedesi Resl Ekrem 'e: B e
ni cennete koyacak bir am eli bana re t, deyince
Resul Ekrem : B o l yem ek yedirm ek, herkese selm
verm ek ve gzel konum ak, mafireti gerektiren se
beplerdendir buyurdu. Ebu H reyre'nin rivayetinde
Resl Ekrem yle buyurm utur:
Cm ertlik, cennete bir aatr. C m erd oian
onun bir daln yakalam tr. O dal onu cennete g
trmeden brakm az.
Cim rilik de cehennem de bir
aatr. Cim ri de bu a a c n dalna yapm tr. O del
o adam cehennem e gtrm eden brakm az.
Ebu
Said el-H udri'nin rivayetinde Resl Ekrem : A liah
Te l buyuruyor ki; fazileti, kullarmn m erham etli
olanlarndan araynz, onlara snnz. Zira ben rah
metimi onlara yerletirdim . Kat yreklilerde fazilet
aram aynz, zira o nla rda da gazabm yerletirdim .

SLAM AHLKI

221

buyurm utur. bni Abbas'n rivayetine gre Resl

Ekrem yle buyurm utur:
Cm erdin kusuruna bakmayn.
Zira o ,
her
srt zam an, Allah Te l onun elinden tutar.
bni M es'ud'un rivayetine gre Resl Ekrem : D e
venin boynuna dayanm ban kesm esinden da
ha sratti olan, yem ek yedirenin rzknn ayana
gelmesidir. Allah Te l , yediren kim selerle m elek
lerine vnr. buyurmutur.
Yine Resl Ekrem
yle buyurmutur:
Allah cm erttir, cmertlii ve gzel ahlk se
ver, kt huyu sevmez Enes'n rivayetinde Resl
Ekrem 'den slmiyet adna her ne istense vertdl.
B ir defa adamn biri sadaka istedi Resl Ekrem de
bir sr koyun kendisine verdi. A dam kyne gidin
ce. E y ahali, gelin Mslman olun. Zira M uham m ea,
fakirlik korkusunu yok edecek kadar servet veriyor.
diye bard. bni m er'in rivayetinde Resl Ekrem
yle buyurmutur:
Allah Te l nm birtakm kulan vardr, kamu
yararna harcamak zere onlara servet verm itir.
Dunlardan cimrilik edenler olursa, o serveti onlardan
alr ve bakasna verir. Hilli'nin rivayetinde. Re
sul Ekrem 'e A n b a r kabilesinden
birtokm esirler
getirildi. Resul Ekrem buniann ldrlm esini ve
yalnz bir tanesinin azad edilmesini em retti. Bunun
zerine Hz. AH:
Y a Resulullah, Allah'm z bir, dinim iz bir, bun
larn hepsinin suu da bir, bu adam niin stisna
ediyorsunuz? diye sordu. Resl Ekre m :
Bana Cebrail Aleyhisseim geldi v e B u n
larn hepsini ldr, yalnz bu adam bak, zira c
mertliinden dolay Allah .Te l onu balad. A l-

222

Islm ahlki

lah Te l 'nn houna gitti. dedi, diye cevap verdi.

H e r eyin bir meyvesi vardr, ikram n m eyvesi
de onu acele verm ektir buyurm utur.
m er'in olu Nafi'den rivayette, Resul Ekrem ;
Cm erdin yemei ifa,
cim rinin yem ei ise
hastalktr. buyurm utur. Yine Resul Ekrem : A llah '
n nimetleri kimde oalrsa, insanlarn ona yK ol
mas cc oa lr. buyurmutur. Bu klfete katlanmayanm elinden bu nimet alnr. sa Aleyhisselm :
Atein yiyemedii eyi oaltn, dedi. Dinle
yenler:
Bu nedir? diye sordular. sa Aleyhisselm :
- kramdr, diye cevap verdi. H z. Aie'nin riva
yetinde Resul Ekrem yle buyurm utur: C e n n e t
cm erdlerin yeridir.
Ebu Hreyre'nin
rivayetinde
Resl Ekrem :
C m e rd, Allah'a yakn, insanlara yakn, C e n
nete yakn ve cehennem den uzaktr. Cim ri, A lla h 'ta n
uzak, insanlardan uzak, Cennetten uzak ve C e h e n
neme yakndr. Allah katnda cm ert bir cahil, cimri
olan bir alimden daha sevimlidir. En ar hastalk,
cimrilik hastaldr. buyurmutur. Yine Resul E k
rem yle buyurm utur:
Ehli otsun olmasn, sen yiliini yap. ayet eh
lini buldunsa ne gzel, isabet ettirdin. ayet bulam adnsa, sen iyiliin ehli olursun. Baka bir hadis
te de yle buyurm utur:
m m etim in salihierinin cennete girm eleri, na
m az ve orular sebebiyle deil, cm ertlik, gnlle
rinde kim seye kar gillu g olmam as ve M sl m anlara nasihatlan sayesindedir. Ebu Sald el- H u d ri'nin rivayetinde Resl Ekrem :
Allah Te l birtakm nsanlar yilik iin yarat

Is l A m

ahlki

223

t, yilii onlara sevdirdi ve iyilik isteyenleri de onlara

yneltti. Vermek sebeplerini de onlara kolaylatrd.
Ktlk olan kurak yerlere yam uru gnderip, kurum u
topraklar ve oralarda yaayanlar hayata kavutur
duu gibi buyurm utur. Yine Resul Ekrem yle
buyurmutur: H e r iyilik bir sadakadr. Hayatta kii
nin kendi, nefsine ve etrafna infak ettii de. kendisi
iin sadaka olarak yazlr. Dier hadiste de:
H e r iyilik sadakadr, hayra dellet eden, o hay
r yam gibidir. buyurm utur. Baka bir hadiste
de yle buyurulmutur:
Zengin olsun, fakir olsun, yapm olduun her
iyilik senin iin bir sadakadr.
Rivayete gre, Allah Tel Musa Aleyhisseim 'a, Sam iriyi ld rn e , zira o,
cm erttir bu
yurdu.
Cabir anlatyor: Resul Ekrem bir yere bir mf
reze gnderdi. Sa'd'in olu K a ys V d a onlara kuman
dan tayin etti. Bunlar skt ve bir ara iyice ackt
lar. S a d kendi kesesinden bunlara dokuz deve kes
ti ve yedirdi. Bunlar dnlerinde vaziyeti Resl
Ekrem'e bildirdiler. Resl Ekrem : Cm ertlik o ev
halknn tabiatdr buyurdu.
Hz. Ali Dnyalk sana yneldii zam an ,sen de
vermesini bil. Zira vermek, onu tketmez. Dnyalk
senden yz evirdii zam an, yine ver. nk o de
vaml kalm az buyurdu. Ve u iiri syledi:
D nya sana yneldii zam an cimrilik etme. Z i
ra cmertlik onu eksiltmez.
D nya senden yz evirm eye balarsa, daha
ok cmertlik et, yz evirdii zam an hamdetmek
ona haleftir.
Muaviye, H z. Ali'nin olu Hasan'a (Allah hep
sinden raz olsun) mrvvet, ululuk ve keremden

224

SLM

ah lk i

sordu. H osan,
M r vve t, Kulun, dinini m uhafaza
e d ip nefsini korkutm as, misafirini iyi karlamas,
m nazaalarda gzel davranm asdr. Ululuk ise. kom
uya eziyet etm em ek ve zorluklara g s germ ek
tir. Kerem de istemeden verm ek, yerinde yemek ye
dirm ek, saile yum uak davranm ak ve bol verm ektir.
dem itir.
Hz. A linin olu H asan'a bir. a d a m bir mektup
getirdi. Hz. Haan m ektubu am adan, stein yeri
ne getirilecektir dedi. Ve adam gnderdi. Orada
bulunanlar:
M ektubu bir kere okuyup baksan da sonra
cevap versen olmaz m idi? dediler. Hz. Haan:
M ektubu okuyuncaya kadar onu karmda
tutsam, onun ekecei zilletten Allah beni mesul tu
tar. Bundan dolay onu bekletmedim, dedi. Sem m ak
d a , Servetiyle m em leketler satn ald halde yapa
ca ikram le gnlleri sattn alm ayan adam a aa
rm demitir. A ra b m birine:
Efendim iz kim dir? Diye sordular. A ra b:
Kt szlerim ize dayanan,
isteyicilenmize
veren, cahillerimize de gz yum andr, dedi. Hz. H
seyin'in olu Ali, B e n isteyenlere verm e m , diyen
jd a m cm erd saylm az. Hakiki cm ert. A lla h a itaat
eden kullarna hakkn deyen .bunun karlnda
teekkr beklemeyen ve bunu yolnz Allah iin ya*an kim sedir. dem itir. H asan- B asri'ye:
Cm ertlik nedir? diyenlere, H aan Basri:
Allah rzas urunda servetini sarfetmektir,
dedi. Kendisine:
Y a mala balanm ak nedir? diye sorduklarn
da, Haan:
Yine Allah in malnn tam am n elden ckarm am andr, dedi. Kendisine:

SLM AHLKI
>

229

sraf nedir? diyenlere de, H aan Basri:

M akam sevgisi yolunda ntaktr, dedi.
Cafer-i Sadk, Akldan daha yardm c bir va rlk( cehaletten daha byk felket, meveretten da
ha byk yardmc olam az. yi biliniz ki Altah Te l ,
B s n cm erdim kerem sahibiyim, cimri ve alak in
sanlar bana m cavir olam az. Cimrilik ve alaklk k
frden gelir. Ehl-i kfr cehennemliktir. Cm ertlik
ve kerem imandandr.
man ehli ise cennettedir,
dedi. Huzeyfe de, N ice facirler var ki, geim husu
sunda afdr etmezler, cmertlikleri sebebiylece n
nete girerler, demitir. Rivayete gre A hnef b. Kays,
elinde bir kuru bulunan bir adam grd. A dam a:
Bu dirhem kimindir? diye sordu. A d a m :
Benimdir, dedi. Ahnef:
Hayr, sen onu elinden karm adka (bir
hayra vermedike) .senin olamaz, dedi.
air bu
melde yle diyor:
tM a ln elinde tuttuun mddete, sen malnn

esirisin, o n u infak ettiin zam an, o senin olur.

Vasl b. Ata'ya gazzai (iplik satcs) derlerdi.
Hcibuki o yle deildi. A ncak kendisi plikcier a ra
snda oturur ve zayf bir kadn grd zam on, ona
ikramda bulunurdu. Asm a diyor ki: H z. H aan kar
dei Hseyin'e bir mektup yazarak,
airlere para
verdii iin kendisini knamt. Hz. Hseyin verdii
cevapta, M aln hayrls, kulun eref ve rzn koru
mas iin sarfettii m a ldr dedi. Sufyan b. U y e y ne'yo sehavetten sordular. O da,, Sehavet dost ve
ahbaba iyilikte ve ikramda bulunm aktr, dedi. Yine

Sufyan yle anlatyor,

B obam , elllbin dirhem m iras

ald. Bunlar kese kese, ayu avu, dost ve ahb a p F . 15

226

Is l m a h l k i

(arma datt. B en dostlarm n cennete girm eleri

iin dua edip dururken, d n ya maln onlardan esir
geyeyim m i? dedi. H a s a n - Basri de. B t n im kn
larla m evcudunu harcam aya alm ak, c m e rtli in ,
son haddidir dedi.
Hkim'in birine:
En ok kimi seversin? diye sordular. Hkim :
Kimin bana daha ok iyilii dokunursa, dedi.
Kendisine:
Byle bir kimse bulunm azsa, en ok kimi se
versin? dediler. Hkim :
Benim iyiliim en ok kime dokunursa, diye
cevap verdi. A bdlaziz b. M ervan, K im bana ken
disine iyilik yapm a imknlarn verirse, benim naza
rmda onun eli ile benim elim birdir, dem itir. M e h
di, ebib'e:
Benim evime gelen insanlar nasl g r yo r
sun? diye sordu. ebib:
Ey m minlerin emiri,
mid ile giriyor ve
memnun olarak kyorlar, dedi. airin biri A b d u l
lah b. Cafer'in huzurunda. yilik, yerini bulm aynca
yilik saylmaz. Yaptn iyilii Allah iin en yaknla
rn iin yap veyahut terkeyle dedi. Abdullah, Fa k a t
bu ki beyit, insan cim riletirir. B ence iyHii her ta
rafa yadr, ehlini bulursa ne gzel, bulm azsa sen
ehli olursun, dedi.

C M R L K
Aliah Te l : N efsinin ta m a k rl rd a n koru
nan kimseler. 1te onlar saadete erenlerdir buyur
mutur. (64 -Tega b n: 16). D ier bir yette de yle
buyurm utur: A llah'n fazi (u kerem inden) kendile-

SLM AHLKI

227

rin * verdiini (S a rf u infakta) cimrilik edenler, zin

har bulunan, kendileri iin bir hayr olduunu san
masnla r. Bilkis bu, onlar iin bir erdir. O nlarn
cimrilik ettikleri ey kyamet gn boyunlarna dola
n a c a k tn 3-A I-i Imran: 180). O nlar hem cimrilik y a
par, hem de insanlara cimrilii emrederler, Allah'n
ltf inayetinden kendilerine
verdiini g iz le rie n
(4-Nisa: 37) buyurm utur.
Resul Ekrem de yle buyurmutur:
A m an aman cimrilikten son derece saknn. Z i
ra sizden ncekileri cimrilik helak etmitir. Cimrilik,
onlar kan dkm eye ve haram hell tanmaya s
rklemitir. Dier bir hadisi erifte de:
Cimrilikten saknnz, zira cimrilik, sizden nce
kileri davet etti, kanlarn akttlar. Yine kendi ta ra
fna ekti, haram hell ettiler. Onlar kendi tarafna
ekti, sla- rahmi .aKrabalarla alkay kestiler du
yurulmutur. Yine Resl Ekrem dier bir hadiste de
yle buyurm utur:
Cim riler, aldatclar, hainler ve kt huylu in
sanlar cennete giremezler. Bir rivayette zalim ler
dier rivayette, baa kakanlar da bu hkm e dahil
dirler.
Yine Resl Ekrem :
ey insan helka srkler. Bunlar, taat ve
tatbik edilen cimrilik, nefsin arzu ve isteklerine uy
m ak ve kulun kendi kendisini beenm esidir buyur
mutur.
Allah Te l kiiye buzeder. Bunlar ya
land halde zina edenler, verdiini baa kakan
cimriler ve kibirlenen fakirlerdir. Yine Resl EKrem
yle buyurm utur:
nfak eden ile etmeyen, gslerinden gs

228

s l A m

ah lk i

bana kadar zrh giyen iki adam gibid Ter.

nfak
eden, infak ettike zrh parm ak ularna kadar ken
disini sarar. Cim riye gelince, bir ey verm ek istedii
zam an, zrh ykselir, boazna gelir ve her halka
yerinde skr kalr. O n u geniletm ek ister, fakat
geniletem ez, yani dem ir zrh onu sktrr da bir
ey verm ez. Resl Ekrem ki haslet vardr ki bun
lar bir m 'm inde toplanm az. Cim rilik ve kt h u y
buyurm utur.
Resl Ekrem duasnda:
A lla h 'm ,
cimrilikten sana snrm , korkckfktan da sana s
nrm, erzei-i mre dm ekten de sana snrm
buyurm utur. Dier bir hadjste de:
fu l m d e n saknn,
zira zulm kyam et gn
zulm e: *e karanlktr. Fuhiyattan saknn, zira A l
lah Tel fahi ve irkin szleri sevm ez. Cim rilikten
de saknn, zira sizden evvelkileri cimrilik hetk et
mitir. Cmr/Ik onlara yalancl emretti, yalan sy
lediler, zum emretti zulmettiler, sla- rahm yap
mayn, dedi, yapm adlar {ve bu suretle, heik oldu
la r).
Yine Resl Ekrem : Kiinin en kt hali, hrsa
tevik eden cimrilik ve iddetli korkudur buyurm u
tur. Asr- saadette adam n biri ehid oldu. Bir ka
dn, Vah ehidim , diye onun iin alyordu. Res
l Ekrem :
O n u n ehid olduunu nereden biliyorsun? Belki
o hayatnda bo szler konuur ve belki kendi nafa
kasn eksiltmeyecek eylerden cimrilik ederdi. bu
yurdu. C beyr b. M ut'm anlatyor: H a y b e r d n
nde bedeviler Resl Ekrem 'den bir eyler isteye
isteye onu yle sktrdlar k m ugaylan dikenlerine
dayanm ak zorunda kald. Cbbesi dt. Bunun ze
rine Resl Ekrem , C b b e m i bana verin, Allaha ye -

SLM AHLKI

229

m in ederim ki, u dikenlerim saysnca koyunum ol

sa, buniar hep size verirdim . Bu szm den beni de
cimri, ne yaianc ve ne de korkak bulurdunuz b u
yurdu.
Hz. m er diyor ki: Resl Ekrem bir toksim at
yapt. Bn, u n la r daha ok hakldrlar dedim.
Resl Ekrem:
O n la r benden fahi ekilde istemek veya cim
rilik yapm ak arasnda beni m uhayyer brakrlar. Hal
buki ben asla bir defa olsun cimrilik etm em bu-
yurou.
Ebu Said el-Hudri (R.A.) diyor ki: ki kii Re
sl Ekrem'in ycnna girdi ve deve paras istediler.
Resl Ekrem kendilerine kier dinar verdi ve k
tlar. Yolda Hz. m er ile karlatlar ye Resl Ek
rem'e teekkrlerini ifade ettiler. Hz. m er vaziyeti
Resl Ekrem'e anlatt. Peygamberimiz Fa k a t fa
lanca benden istedi, cna on ile iki yz arasnda verdi
im halde o, byle bir m emnuniyet ifade etmedi. Siz
den biriniz benden bir ey ister, onu koltuklayp
kar, kimseye de bir ey duyurm az, memnuniyetini
ifade etmez, o atetir? buyurdu. Hz. m er:
Madem atetir, niye veriyorsunuz? deyince.
Resul Ekrem:
O nlar durm adan istemede srar eder. Allah
Tel da bana cimrilii yasaklad, mecburen veririm
buyurdu.
bni Abbasn rivayetinde Resl Ekrem yle
buyurmutur:
Sehavet,
AHah'n cm erdliinden gelir. C o merd olun ki, Allah Te l da size cmertlik etsin.
yi biliniz ki, Allah Te l cmertlii bir nsan sure
tinde yaratt. Ban T b a acnn gvdesine ye r-

230

SLM AHLK!

ietirdi. Dallarn d a S id re t' l-M n te h a nn dallarna

balad. Sonra bir ksm dallarn da d n ya ya sarktt.
Bu dallardan birine yapan, o dal e ke r cennete g
trr. Dikkat edin, cmertlik, im andandr. man ise
cennettedir.
Cim rilii uzundan yaratt ve onun
ban Zakkum aacnn gvdesine balad, dallarn
dnyaya sarktt. Bunun dalna yapan da o dal ce
henneme gtrr. yi biliniz ki, cim rilik, kfrdendir,
kfrn yeri de cehennemdir* yine Resl Ekrem :
Sehavet, cennette L'ten bir a a tr. Cennete
ancak cm erdler girer. Cim rilik de cehennem de bi
ten bir aatr. Cehennem e de a n ca k cim riler girer
buyurm utur.
Ebu Hreyre'nin rivayetinde Resl Ekrem Beni
Lahyan kabilesine:
Sizin bynz kim dir? diye sordu. O nlar.
Bizim bym z, Cedd b. K ays'dr, fakat
cimri bir insandr dediler. Resl Ekre m :
Bundan daha byk hastalk olm az.
Sizin
Efendiniz A m r b. Cem uh, dier rivayette, B ir b. elB era'dr, buyurdu.
Hz. Ali'nin rivayetinde Resl Ekrem yle bu
yurm utur:
Allah Te l , cim riye hayatnda, cm erde l
m nde buzeder. Yani lm ile cm erdlii sona
erer.
Ebu H reyre'nin rivayetinde Resl Ekrem yle
buyurm utur:
C ah il cm erd. Allah katnda cim ri olan a b id den daha sevim lidir.
Yine Ebu H reyre'nin rivayetinde Resl Ekrem
yle buyurm utur:
Cim rilik ile im an bir kaibde to p ia n m z.
B ir
baka hadiste:

SLM AHLKI

231

ki haslet var ki. m 'm inde toplanm az. Bunlar

cimrilik ve kt hu yd ur buyurm utur.
Rivayet edildiine gre, Resl Ekrem K'be'yi
tavaf ederken* adam n biri Kabe'nin duvarlarna as
larak, E y Beytin sahibi, bu beytin hrm etine beni
a ife t, diye dua ediyordu. Bunu gren Resl Ek
rem ;
Suun nedir? Anlat bakalm, buyurdu. Adam :
Cok byktr, sana anlatam am , dedi. Resl
Ekrem :
Yazk sanal Karalardan da byk ve ar m
d r? diye sordu. A d am :
Evet, karalardan da byktr, dedi. Resl
Ekrem :
Vay sana! Dalardan da m ardr? diye sor
du. A dam :
Evet, karalardan da byktr, dedi. Resl
Ekrem :
Vay sana! Dalardan da m ardr? diye sor
du. Adam :
Evet, dalardan da ardr, dedi. Resl Ek
rem:
Eyvah! Denizlerden de mi byktr?
diye
sordu. Adam :
Evet, denizlerden de byktr, dedi. Resl
Ekrem :
Yazk gklerden de m byktr? diye sor
du. A dam :
Evet, evet gklerden de byktr, dedi. Re
sl Ekrem :
Vah sana! A r'd a n da m byktr? diye sor
du. Adam :

rem :

Evet, A r'dan d a byktr, ddl. Resl Ek

GkM AHLK

232

A llah'ta n, Allah'n

rahmetinden d e

m i;b

yktr? diye sordu. A d a m :

Hayr, Atlah byktr, dedi. Resul Ekrem :
Yazklar olsun sana, anlat u gnahn baka
lm, dedi. A d a m :
Ben zengin bir insanm. Kapm a isteylci gel
dii vakit, deta atele karma kar gibi olur da
ona bir ey verm ek istemem, dedi. Resl Ekrem :
Yanm dan uzakla, senin atein beni de yak
m asn. Hidayet ve kerametle beni gnderen A lla h a
yemin ederim ki. eer Rkn ile M akam arasnda iki
milyon sene nam az klsan, sonra da gz yalar dksen, akan g z yalarndan rmaklar m eydana gelse
ve bu ramaklar aalar sulasa da lsen, yine alak
ve yine alaksn, Allah Te l seni cehennem e atar.
Yazklar olsun sana, sen cimriliin ve kfrn yeri
cehennem olduunu bilmiyor m usun? Yazklar ol
sun s c a , Allah Te l 'nn cBuhl eden, kendisinden
buhleder (47-M uham m ed: 38) ve yine, Nefsinin
cimriliini yok edenler ancak felah bulanlardr (64Te g a b u n : 16), buyurduunu bilmiyor m usun? dedi.
bni A b ba s (R.A.) diyor ki:* Allah Tei A d n
cennetini yaratt zam an, cennete, S sle n diye
emretti, cennet sslendi. Irm aklarn akt buyurdu,
selsebil, kfur ve tesnim gzlerini aktt. Bunlardan
cennette arap, bal ve st rmaklar m eydana geldi.
Sonra m efruat, znet, ipek eyalar ile hurilerini
ka r buyurdu. Sonra cennete bakarak, K o nu ,
buyurdu. Cenneti A d n , N e sadet bana gireceklere,
dedi. Allah Te l , izzetim hakk in cimrileri sana
sokm am . buyurdu.
- .

m e r b. Abdloziz'in hemiresi Om m l beytin,

V a y olsun cim rilere, eer cimrilik gm lek olsayd

SLM AHLK

233

onu yine srtma alm azdm , yol olsa zerinden g e

mezdim* dedi. Ta lh a , B iz de cim riler gibi matmz
esirgeriz fakat buna taham m l ederek dalrz, d e
di. M uhcm m ed b. e l-M n k e d ir de, Allah Tef bir
millete ktlk m urad ettii zam an ktleri balar
na m usallat eder, geim lerini de cim rilerin eline ve
rir der.
Hz. Ali (R.A.) bir hutbesinde, nsanlara bir srganlk zaman gelir. Zenginler elierinde olan srr
kalrlar, kimseye verm ez ve vermeyi tavsiye etm ez
ler. Halbuki Allah Te l Aranzdaki st r
unutm ayn (2 Bakara: 237). buyurdu ae*.
Abdullah b. m e r (R .A .),
Cim rilik, duhulden
daha ktdr. Zira sahibi kendi elinde olan baka
sndan ve hatta kendisinden esirgedii gibi, baka
snn elinde oan kendi eline geirmek ister. Bahil,
yalnz kendi elinde olan bakasna verm ek isteme
yendir demitir.
a'bi, Cim ri ile yalanclardan hangisinin ce
hennemin daha derin kapsna atlacam bilem em
demitir.
Hind hakimlerinden biri ile Rum feylesoflarn
dan biri Enuirevan'o urarlar. Enuirevan, Hindlf
hakime:
Konu der. Hakm :
nsanlarn hayrls, cm erd olan, kzd zam an
vakarn koruyabileni ile konuan, ykseldii vakit
tevazu gstereni ve adam larna efkatli d a vra n cn dtr, dedL
Rum feylesofu kalkt ve yle konutu:
Cimrinin malna dm an varis olur. kr
n bilmeyen neticeye, ulaam az. Ya la n cla r daim a
yerilir.

234

Is l Am a h i A ki

S z gezdirenler yoksul olarak lr. M erham et

etm eyene m erham et etmeyen m usallat olur, dedi.
D a h h a k Allah T e l nm:
Boyunlarna enelerine kadar varan halkalar
geirm iizdir. (35-Yasin 8). A ye t-i kerimesinin tef
sirinde, boyunlarndaki halkalar cimrilik ile tefsir
etm itir. Allah urunda intaktan, Allah Te l elle
rini tutar ve onlar hidayeti grm ez olurlar, dedi.
K 'b da, H e r sabah iki melek. A lla h m, cim
rinin maln tezden elinden al, cm erdin mallarn da
a rttr. diye dua ederler demitir.
Asm ai'de yle anlatyor: Bedevinin biri ba
ka biri iin: O , benim nazarm da klm tr, n
k o. dnyay bytyor ve kapsna bir isteyici gel
dii zam an onu deta Azrail gibi gryor, dedi.
Ebu Hanlfe de, C im rinin adalete riayet edece
ini sanmamf zira o, daim a fazlasn alr. Bu gibi in
sanlar asla emin saylam azlar demitir.
H z. Ali (R.A.) Vallahi, hi bir kerm sahibi hak
kn tamamiyle alm deildir. Nitekim K u ran- Kerim 'de:
O da bir ksmnn yzne vurm u, bir ksmnn
y z n e vurm aktan geri durm utu. (66-Tah rim : 3),
buyurulm utur.
C h iz da yle anlatyor: A rtk zevk alnacak
ey kalmtr: Cim rileri yerm ek, kuru et yem ek ve
u yu zu kam ak.
B lr b. el-H aris: C im rinin gybeti gnah olm az.
Zira bizzat Resl Ekrem cim rinin birine, O halde
sen cimrisin, dedi. E e r gybet olsayd Resl Ek
re m 'e kadnn birini madhettiler. G nd z saim , gece
kaim dir, ancak biraz cim ridir, dediler. Resl Ekrem ,
O halde ne hayn kald? buyurdu.
B lr diyor ki: C im rinin yzne bakm ak, insa

SLM AHLKI

235

nn kalbini katlatrr. Cim rilerle karlam ak m'*

minler iin beldr.
Yahya b. M uaz, K t kimseler olsalar bile, c
m ertler iin herkesin kalbinde bir sevgi vardr. yi
olsalar bile, cimrilere kar herkesin kalbinde yalnz
nefret vardr. demitir.
bnl-M u'tez de. nsan, malna cimrilik ettii
nisbette erefinden kaybeder, demitir.
Yahya b. Zekeriyya, blis ile karlat ve en ok
kimi sevdiini ve en ok kime buzettiini kendisin
den sordu. blis, E n ok sevdiim cimriler, en ok
kzdm -fask da olsa- cm erttir. Zira cimrinin cim
rilii, benim iin kfidir. Fakat fask da olsa cm erd
olunca, Allah T e l nn onu balayacandan kor
karm . dedi. Sonra da, S e n Yahya olmasan bunu
sena sylem ezdim dedi.
Bilmi ol ki. cimrilik, mal sevgisinden doar. M a
l sevmenin de belki balca iki sebebi vardr.
Birincisi, ancak servet sayesinde ulalabilecek
olan ehevi arzu ve isteklerdir. nsanolu yar;n,
be gn sonra leceini bilse belki o kadar cimrilik
etmezdi. Zira ihtiyac m uayyen zam an iin idi. Fakat
evlad varsa onlar kendi yerine kor, onlarn uzm za
m an yaayacaklarn d n r ve onlar yznden
mal tutar. Bunun iin Resul E k re m :
o cuk, cimrilik, korkaklk ve cehalet vesile
sid ir buyurm utur. Yani ocuu olan kimse, yok
sulluk korkusu ile infak etm ez. ocuu ksz kalr
endiesiyle cenge katlmaz. ocua bakacam diye
ilim tahsilinden geri kalr ve cahil olur.* Buna yoksul
luk korkusu ve Allaha itimad zayfl eklenirse, cim
rilik de kuvvetleir.
kinci sebep, bizatihi serveti sevmektir, insan-

236

Isl A m ah l A ki

lordan yleleri v a r k.
kendilerini lnceye kadar
bakacak ve hatta daha da artacak servetleri olduu
ve ocu ksuz bulunduu halde, srf mala olan sevgi
si hasebiyle zekt borcunu verm edii gibi, hastalan
dnda kendi tedavisi iin daha para harcam az. A l
tnlara ktr, onlarn varl ile sevinir.
Kendinin
leceini ve ldkten sonra orada kaybolup kala
caklarn veya bakalarnn eline geeceklerimi bil
dii halde yine onlar topraa gm er ve onlardan
verm ez. Hatta kendisi de yiyemez. te bu, tedavisi
g bir kaib hastaldr. Heie yallkta tedavisi beklenmiyen m zm in bir hastalktr.
Bu adam n hali:
A dam n biri bir bakasna k olduu in, onu ken
disine gnderdii eliyi sevmekle asi k olduu
adam unutm as gibidir. Altn ve gm , insan ihti
yacna ulatran her ey tatldr. Bu adam da ihtiya
lar temin iin gnderilen altn, bizatihi sevmekle
m egul olup, ihtialar unutmu gibidir. Bu ise b
yk bir sapklktr. Hatta altn ile ta arasnda fark
gzeten de cahildir. A ncak fark ihtiyac temine ve
sile olmas bakm ndandr. htiyacndan fazla altn
saklayan ite ta saklayanlarn bir fark yoktur.
te rr.al sevm enin ikj sebebi vardr. Her ille
tin ilc, sebebinin zdd iledir. ehvetleri sevm ek,
aza kanaat ve sabr ile, uzun kuruntular azaltm ak,
lm ok anmakta emsallerin lmesine bakm ak,
l m ok anlam akla, emsallerin lm esine bakm ak
ocu u dnm em ek ve rzkna
Aliah Te l'nn
kefil olduunu bilmekle, bir cok ocuklarn anadan
I

babadan b ir ey bulm adktan halde bulanlardan da

ha mreffeh bir hayat srdklerini bilmekle, ayn za
m anda oluna servet brakmakla onu hayrl evid
yapm ay dnrsen, servetin ocuu ktle sevkettilni hatrlam akla, ocuk salih ise Aliah Tel*-

SLM a h l k i

237

nn ono yardm c olacan, kt ise brakt serve

tinin ktlkte ona yardm c olacan dnm ekle,
cimrilik hakknda varid olan haberleri fazla okutm ak
ve dinlemekle, cmertlikle alkal vgleri okum ak,
cimrilerin urayacaklar cezalar, dnm ekle, cim
rilik tedavi edilebilir.
Ayrca cimrilere kar d u yula n nefreti dnm ek,
kendisinin de halkn nazarnda ayn seviyede olduu
nu hatrlamak, maldan m aksadn ne olduunu ve
niin yaratldn dnm ek, dnyalk iin ihtiyacn
dan fazlasn saklamann bir faydas olm adn bile
rek onu ahireti iin harcam ann daha iyi olacan
hatrlamak gibi hususlar da
m arifet ve ilim bak
mndan cimriliin tedavi sebepleridir. Akl banda
olan adam , dnya ve ahiret hususunda, infakm, im
sakten hayrl olduunu anlar ve hemen infak tercih
eder. eytann kendisini yoksullukta korkutm asna
aldr etmez. Hikye olunduuna gre, Ebu*l-Hasan
adnda bir zat helada iken hizmetisini ararak, sr
tndan kard gmlei
birine verm esini syledi.
Hitmeti:
Heladan kncaya kadar sabrem edin m i? de
yince. Ebu 'l-H a sa n:
u anda aklmdan geti, sonra ne o lu r ne ol
maz. Belki sarf- nazar ederim korkusu ile hem en
acele ettim, dedi.
Sevgiliden uzaklamakla akn kaybolaca gi
bi, cimrilik vasf da

verm eye zorlam akla yok olur.

k, mauk ycio Cikp birbirinden uzaklatklar za

man, artk ister istemez ayrlk klfetine d a y a n r ve
yava yava ak unutm aya balarlar. Bunun gibi
cimrilikten kurtulm ak isteyen, nce zoraki servetin
den uzaklam aya gayret etmeli ve y a va yava bu
nu tabiat haline getirmelidir.

ISLM AHLKI

238

Bir gn padiahn birine incilerle ilenmi firu

zeden bir vazo g e tirm ile r y le m kem m elm i ki,
bir eine daha rastlam ak m m kn deilm i. Bir gn
hkm dar, hakimlerinden birine:
*

Bu vazoyu nasl gryorsun? diye sorar. H a

kim:
Bunu musibet ve fakirlik olarak grrm , der.
Hkm dara:
Canm , krlrsa yaplm asna im kn yok, onun
iin bir felket ve musibettir. alnrsa peine de
cek onu arayp duracaksn. O nu n iin de fakirliktir.
nk benzeri yoktur, dedi. Halbuki bundan nce
bu sana gnderilm eden evvel, ne m usibet, ne de fa
kirlik diye bir sfatn vard. Bir m ddet sonra vazo
ya krld veya alnd iin, hkm darn can son
derece skld.ve:
Hakim doru syledi, keke bunu bize hi
gstermeseierdi. dedi. te dnyaln btn sebep
leri byledir. D nya, Allah'n dm anlarnn dm a
ndr, nk onlar dnyalktan sabre m ecb ur tutar.
Allah'm da dm andr. Zira Allah'a giden yolu ke
ser. Kendi kendinin de dm andr. Zira kendi kendi
ni yer. nk mal ancak haznelerde ve m uhafzlar
sayesinde korunabilir. Hazine ve m uhafzlar da mal
le elde edilebilir.
O da altn ve gm verm ekle
m m kndr. M al. kendini y e r bitirir. M aln afetlerini
bilen onunla fazla nsiyyet etm ez, ona sevinm ez ih
tiyacndan fazlasn alm az, ihtiyac iin ayrd cim
rilik deildir. M u hta olm adnn korunm as icm de
kendini yorm az. Beki onu verir. O . Dicle rma gibi
dir. Herkes oradan yalnz htiyac kadarn ald iin
kimseye cimrilik etm ez.

SLM AHLKI

H IR S V E

239

TA M A

Hrs ve tam a,
insanolunun ftratnda vardn
nsan aza kanaat etm ez.
Nitekim peygam berim iz
yle buyurm utur:' A dem olunun iki dere dolusu
altunu olsayd, ncsn isterdi. A dem clu'nun
karnn ancak bir avu toprak doldurur. T v b e ede
nin tevbesini Allah kabul e d e r. Ebu Vkid el-Leysi
diyor: Resl Ekrem 'e vahiy nazil olduu zam an
hemen yanna koardk, o da gelen vahyi bize re
tirdi.
Yine bir gn huzuruna gittiim izde Resl Ek
rem yle buyurdu: Allah Tel buyurur: /B iz
serveti nam az klmak ve zekt verm ek iin ndirdik.-*
Halbuki Adem olu'nun bir dere altunu olsa, bunun
ikidere olmasn ister. ki dere dolu altunu olsa,
olmasn ister, A dem olu'nun karn ancak toprak
doldurur. Te vb e edeni Allah balar.
ki haris doym az. Biri ilmin harisi, dieri de ma
ln harisidir buyurm utur. Bir baka hadis-i erifte
v de yle buyurulm utur:
/
u Adem olu ihtiyarladka iki ey kendisiyle
genleir. Bunlar tul-i emel (uzun emel) ve ma! sev
g isid ir.^
Adem olu'nun cibilliyeti ve tabiat bu olduu iin
Allah ve Resl kanaati vm lerdir. Resl Ekrem
bir hadisinde yle buyurm utur: M jd e o! kimseye
ki, Islm hidayetine ulam, geim i yetecek kadar
verilmi ve buna kanaat etm itir. D ier bir hadiste
de yle buyurulm utur: F a k ir olsun, zengin olsun,
kyamet gn herkes keke dnyada lmeyecek ka
dar geim verilmi olsayd (da fazla olm asayd) diye
tem enn edecektir. D ier b ir hadiste de yle bu-

SLM AHLK

240

yu rm u tu r:/Z e n g in lik .servet zenginlii deil, g

nl ze n g in li id ir; buyurm utur.
M ala fazla haris
olm ak ve peine dmektene de nehyetm ek zere,
Resl Ekrem : ( E y insanlar, istekte gzel davra-/
nn
(rzknz hellden araynz). Zira kii iin an
cak yazlan vardr. (Ta k d ir edilen rzk ne ise odur)
Kendisi iin yazlan rzk yem eden kimse lm ez. H o
lanm asa da rzk kendisine ve rile c e k tir) buyurm u
tur.
Rivayete gre Hz. M usa, A llah Te l 'ya :
Hangi kulun daha zengindir? diye sordu. A l

lah Te l :
Verdiim e en ok kanaat edeni, buyurdu. Hz.
M usa:
Hangi kulun daha abiddr? dedi Allah Te l :
Nefsine insaf eden buyurdu.
bni M es'ud'un rivayetinde Resl Ekrem yle
buyurm utur: C ebrail kalbime fledi. Rzkn alm a
dan kimse lmeyecek, y le ise Allah'tan kork ve
rzkn talebde gzel davran.
Ebu Hreyre de Resl Ekrem 'in kendisine y
le sylediini anlatr: Y a Eb^ H reyre, fazla ackt
n zam an bir bardak su ile bir rek ye de. dnya
batsn, de. pheli eylerden* sakn, insanlarn en
abidi olu rsu n .1Kanaatkr ol, insanlarn en ok k
reden saylrsn. Kendin iin sevdiini bakalar iin
d e sev ki, m 'm in olursun, buyurm utur. Ebu Eyyub
el Ensari {R .A.)nin rivayetinde, kendisinden veciz
bir m ev'ize isteyen bir bedeviyi tam a'dan menetmek
zere Resl Ekrem :
\ Kidiin vck i, shins

veda edenin

namaz gibi

1tl, yarn zr dileyecein sz konum a, insanlarn

elinde bulunandan tam am n k e s ^ buyurm utur.
A vf t>. Malik el Ecai de, Y e d i, sekiz veya do

s l m

ah lki

241

kuz kii Resl Ekrem in huzurunda bulunuyorduk.

Resl Ekrem :
Siz Allah'n Resulne biat etm ez m isiniz? bu
yurunca biz:
Sizinle biatimiz yok m u? dedik. Resl Ekrem :
Bana biat etmez m isiniz? buyurdu. B unun ze
rine hemen elimizi uzatarak biat ettik ve bizden biri:
te yine biat ettik, ne buyuracaksn ya R e sulullah? dedi. Resl Ekrem :
Hi bir eyi ortak kom am ak artiyle A llah'a
ibadet edin, be vakit nam az kln, lul-em rl dinle
yin ve itaat edin. (Bu arada yavaa bir ey syledi):
ve insanlardan bir ey istemeyin buyurdu. Ravi d iy c r ki: B urada bulunanlardan bazlar, bu hususa
o kadar ehemmiyet verdi ki, den kamsn dahi
kimseye aldrm ad.
Hz. m er, T a m a , fakirlik; kimsenin servetine
gz dikmem ek ise zenginliktir. nsanlarn servetine
y o z dikmeyen onlardan mstani olur. Hakm ln bi
risine, zenginlik nedir? diye sorduklarnda, mid a z
l ve kifayet miktarna rza gstermektir, dedi. N i
tekim airin biri mealen:
M uham m ed b. Vasi, kuru ekmekleri slatarak Yi
yen ve buna kanaat eden, kimseye m uhta oim az.
derdi. Sfyan- Sevri, D n ya metann en iyisi, elini
ze gem eyeni, elinize geenin en hayrls da eliniz
den kardnzdr derdi.
bni M esud ( R A ) da
yle diyor: ftH e r gn bir melek, E y adem olu, sa
na yetecek kadar a z varlk, seni azdracak oktan
hayrldr 3 diye seslenir, demitir. Sm eyt b. Alan
da, E y adem olu, bir kar eninde ve boyunda oldn

F : 16

242

ISLM AHLKI *

m iden neden seni cehennem e g t r yo r?' demitir.

Hakim in birine:
Servetten neyin var? diye sorduklarnda, h a
kim:
Te m iz grnm , gizli iktisadm ve kimse
nin servetinde gzm n bulunmamas vardr, diye
cevap vermitir.
Aah Te i'nn da yle buyurduu rivayet edi
lir: E y adem olu, dnyann hepsi senin olsa, bun, lordan yalnz nafakan vardr. Ben, hesabn bakas
nn srtna yklemek zere nafakan temin ettiim
zam an sana ikram etmi olurum .
bni Mes'ud da yle diyor: B ir ihtiya iin bir
adam a gittiiniz taktirde, A m an sen bilirsin diye
rsrar edip durm ayn. nk onun verebilecei, Allah
Tei'nn kendisine takdir ettii miktardr, onu aa
m az.
Emevilerden birisi Ebu Hazim e yazd m ektu
bunda:
htiyacn bildir, gnderelim , dedi. Ebu H azim :
Ben ihtiyacm M evlm a yazdm, gnderdiini
kabul eder, gnderm ediine -kanaat ederim , diye ce
va p verdi.

Hekimin birine:
Akt banda olan odam en ok sevindiren
ve hznn yok em tsye e n ok yardm c oion ey
nedir? diye sorm ular. Hakim :
Akl banda olan adam en o k sevindiren
ey, sath am eli, skntsn en ok gideren ey de
m ukadderata rza gsterm esidir, diye cevap vermi*
tir. Yine H a k im in biri^jiineanlann en o k darda ola
n, hased edenler, en rahat yaayanlar da kanaat
edenlerdir. Skntlara m aruz kalp da en ziyade bun-

SLM AHLK

243

lora katlanmak zorunda olanlar, haris ve tam ak rlar, en ok huzur iinde geim solaaynlan da dn
yay terkedenlerdir, en ok piman olanlar ifrat eden
yani ilmiyle amel etm eyen lim lerdir dem itir. a
ir de:
icYaradana snarak kimseye yz kzartm adan
akam a girenden daha huzur iinde kim se olam az.
Byle yapmakla o hem erefini korum aktadr, hem
de ain aktr dedi. Dier bir air de:
Kanaat, sahay tem iziem ek ve hell le iktifa
dr. Byie davrananlar hi bir zam an skntya gir
m ezler.
Ben geim in saa sola kotuum ve evim
den ayr bulunduum sralarda, uzakta kaldm iin
dost ve ahbabmn benden haberi olm ad gibi, g e
im teiesiyle lm bile aklma gelm ez. Halbuki
ben kanaat sahibi otsam, rahatlkla n zk m ayam a
getirdi. Kanaat, mal okluunda deil gnl toklu
undadr dedi.
Hz. m er, Allah'n malndan hell tandm
size bildireyim mi? Yazlk ve klk ki elbise le H a c
ve umre iin binektir. Bunlarn dnda nafakam, K u rey'den herhangi bir adam n geimi gibidir. O n la r
dan ne stnm, ne de dk. Buna ram en bu sar
fiyatmn heii veya haram olduunu da bilm em ,
demitir. Yani bu m iktarn, Jcanaat edilecek dere
ceden fazla olup olm adnda phe e tm i tir B e
devi'nin biri kardeini, haris olmas bakm ndan a za r
layarak. Kardeim , sen hem aryor, he mde a ra n
yorsun. Kaybedemeyecein* ey. seni aram akta, 6en
se m uhta olmodrn eyi aram aktasn. A radn
ey ortada ,sen ise olduun eyden uzaklam akta
sn. Sen, harisin m ahrum ve zhidin m erzuk olduu*
nu bilemiyorsun, dedi. Nitekim air:

SLM AHLKI

244

G ryo rum ki, lmeyecekmi gibi dnyaya dal

dn, gittike hrsn artm aktadr.
A c a b a artk bu kadan yeter diyecek bir hede
fin va r m dr? dedi.

H R ET:
%

Allah seni slah etsin, bilmi ol ki, mevki ihtira

s. hret ve n kazanm ak iindir. Bu ise m ezm um dur. M akbul olan, kapal kalmaktr. A n c a k hret
peinde olmakszn Allah Te l mn dinini yaymak
urunda O 'nun m ehur ettikleri bu hkm n dnda
dr. Nitekim Enes'in rivayetinde Resl Ekrem :
D ininde olsun, dnyalnda olsun, parm ak ucu
ile gsterilmek, kulo ktlk bakmndan yeter, A l
lah Telnn koruduklar m stesna. buyurm utur.
C a b ir b. Abdullah'n rivayetinde Res Ekrem :
Dininde ve dnyasnda parmak ile gsterilmek,
ktlk olarak kula yeter. Allah T e l nn koruduk
lar m stesna.Aliah Tel suretlerine bakm az, ni
yetlerinize, amellerine bakar. buyurm utur.jH asan-
Busri, bu hadisi rivayet ettii zam an, bunu yle
4e'vi! etti. Kendisine sordular: Hadisten, insanlar seni
grdkleri zam an
parm aklan ile gsterm eleri mi
m urad olunuyor? O , hayr, dinde ve dnyalkta fsk
sahibi olan murad olunuyor ,dedi. Bu te'vilde de beis
yoktur. Hz. Ali de, Zillete d, fakat hret isteme,
anlm aktan kurtulmak iin ykselme, bilgili ol, bilgi
lik taslam a, skt etmesini bil ki, selm et bulasn.
Byle yapmakla yileri sevindirir, ktleri kzdrm
olursun demitir.
brahim b. Ethem , h re t peinde olan. A llaha
brahim b. Edhem , hret peinde elan, A llaha

SLM AHLKI

245

inonon her kul, daim a bulunduu yerin bilinm eme

sini ister, der. Halid b. Sa'dan da hretten kork
tuu iin etrafnda toplananlar oalnca hemen ora
dan ayrld. Ebul-A li'ye meclisine u kiiden fazlas
geldi mi hemen kalkard. A ere-i M ubeere'den olan
Talha (R.A.) peinden on kiinin gelmekte olduunu
grnce,
Ta m a k r sinekler ve k etrafnda d
nen kelebekler, derdi.
Sleym an b. Hanzale yle anlatyor: B iz bir
cem aat olarak Ubeyy b. K b'n ardnda gidiyorduk.
Bunu gren mer, elindeki tura ile Ubeyy'e bir tane vurdu. Ubeyy:
Ne yapyorsun, ya m e r? deyince, Hz. m er:
Bu, sana uyanlara zillet, sana bir fitnedir, ya
ni senin gururunu krmak, ardndan gelenleri ikaz
iindir, dedi.
Hasan- Basri anlatyor: Bir gn bni M es'ud
evinden kmt. Bir cem aat peine takld. O n u ta
kip ediyorlard. O, bunlara dnerek, N iin peim
den geliyorsunuz? Yem in ederim ki, eer benim gizli
taraflarm bilseydiniz, ardm da iki kiiyi grem ez

diniz, dedi.
Yine Hasan- Basri bir gn yola kmt. Etra
fnda toplanan kalabal grnce, B ir iiniz varsa
iyi, yoksa bu hal. insann ahlkn boza r dedi.
Rivayete gre, adamn biri bir yolculukta bnl
M uhayriz'e arkada olmutu. Ayrlaca zam an:
Bana bir t ver, demiti. bni M uhayriz de:
Mmkn se bil, fakat bilinme. Y r , fakat
peinden kimse gelm esin. Sor, fakat mesul olma,
dedi.
B ir yolculua kan Eyyb- Sahtiyani'yi kala
balk bir cemaat teyi etmiti. Eyyub, B e n im bu te-

SLAM ah lki

246

yiden holanmadm

Allah T e l ntn bildiinde

phem olsa
Allah'n gazabna
urayacam dan
phe ederim . dedi.
M a 'm e r diyor ki: E yy b -i Sahtiyani'nin uzun
entari giymesi-nden dolay kendisini azariamtm .
O da. uzun etekli entari giym ek, eskiden yaygn idi.
imdi deildir. imdi ksa etek yaygndr, dedi.
Adam n biri demi ki: B ir gn Ebu Kulabe'nin
m eclisinde bulunuyordum . Srtnda bir sr elbise
giym i bir adam ieri girdi. Ebu Kulabe, adamn
hret iin fazla elbise giydiini kasdederek.
u
anran eeke bakmayn dedi.
mam Sevri de, byk kiilerin, ok yeni, ok iyi
elbtse ile, ok eski ve adi elbise giym ekten sakndk
larn;, nk her ikisinin de ayr ayr hret vesilesi
olduunu, nazar- dikkatleri zerlerine ektiklerini
sylerdi. Adam n biri Bir bn el-Haris'e:
5 u - i vasiyyet et, dedi. Bir:
hretten sakn, temiz lokma yem ee gayret et.
dedi.
Bir el-Hafi hreti sevenin dini gider, rezil
/
olur, demi. Yine Bir, hreti seven kimse, ahiretin zevkine erem ez. demi. Allah hepsine rahmet
etsin.

M A K A M V E M E V K H T R A S I:

Bilmi ol ki. mevki sevdasna yakalanan, btn

gayretini insanlarn gnllerini avlam aya hasreder.
Kendisini sevdirmekle ve takdirlerini kazanm ak iin
riya yapm akla urar. Sz ve hareketlerinde halkn
gzne girmek iin elden gelen yaltakl yaparlar.
Bu davran, nifak tohum unu sam ann ve fesadn

Is l A m

ah lki

247

esasn tekil eder. Bu hal bazen ibadetlerde gev

eklik. bazen de insan ib a d e te . itma gsterm eye
sevkeder. Gnlleri fethedip avlayabilm ek iin tehli
keli ilere girer. Bunun iin Resl Ekrem , mal ve
sevgismn atne olan zararn, koyun srsne sald
ran, iki a kurdun verdii zarara benzetmitir. Yine
Resl Ekrem: Mevki sevgisi, suyun toprakta seb
zeyi bitirdii gibi nifak tohum unu bitirir, demitir. Zi
ra nifak, i ve sz ile d iine uym am aktr. nsan
larn kalbinde yer alm ak isteyen, mutlak surette on
lara kar nifak hastalna aer, kendisinde ol
m ayan hasletlerle onlara gcrnm ek hastalna d
er ve kendisinde olm ayan nasletterie onlara grn
mek ister ki, nifakn t kendisidir. O n u tedavi ile
kalpten karmak gerekir. lc, ilim ve amelin ter
kibinden meydana gelir.
lim, mevki sevgisinin sebebini bilmektir. Bu da
insanlarn ahs ve kalbleFine malik olm ak indir.
Bunun bo bir ey olduunu yukarda anlatmtk.
nk bu tahakkuk etse de, lm ile beraber sona
erecektir.

Baki kalacak satih am ellerden deildir.

Hatta seneler boyunca btn insanlar sana secde

etseler bile, neticede ne secde edilen, ne de secde
eden kalr. Sen de. senden evvelki mevki sahiplerinin
derecesine dersin. Byle m uvakkat, geici bir mev
ki uruna ebedi hayat, saadete erdirecek olan di
ni terketmek, asla doru olam az. Hakiki kemal ile
vehmi kemali tefrik edebiienierin gznde mevki sev
gisi klr. Ancak bu kl daha ziyade ahireti
dnenlerde olur. O , ahireti dndke, dnyal
hakir grmeye balar, l m kendisi in pein gibi
grlr de, adeta H asan- Basri'nin m e r b. A b d l-

248

SLM AHLKI

GzJz'e yazd u m ektubundaki davran gibi bir

hat alr. Hasan- Basrj'nin m ektubu:
Nitekim Allah Te l :
cBeiki dnya hayatn tercih edersiniz. Halbuki
ohiret daha hayrl ve bakidir, (8 7 -A ia: 16-17).
\

tH a yr, hayr, ey

insanlar! Sizler, abuk elde

edeceiniz dnya nimetlerini seversiniz. Ahireti bra

krsnz. (75-Kyam e: 20-21), buyurur. Hakiki vazi
yeti bu olan kim seye yaraan,
ilmi ile dnyol;n
afetlerini dnerek m evki sevgisinden kurtulmaya
almaktr.
Mesel m evki sahihlerinin dnyada
karlaacaklar tehlikeleri dnm ektir. H er mevki
SGn.bne hased edilir, aleyhinde tertibler olur. O d a mevkiini korum ak iin daim a korkulu yaar. nsan
larn kalbinden dm ekten son derece saknr. H al
buki kalbler, kaynam akta olan tencerenin hareketin
den daha ziyade hareket halindedirler. H er an d e
iebilirler.
Kalbler herhangi bir eyi kabul veya
reddetmekte her an m tereddittir. Gnller zerine
kurulan sevgi, dalgalar zerinde kurulan binaya ben
zer. O , oturam az, temelsizdir. G nller ile u r a m a k ,
mevkii m uhafaza, hased edenlerin hasedlcrini nle
mek, gelecek felketleri karlam akla uram ak b
tn bunlar pein olan mevkiin zevkini karan skn
tlardr.
M akam ve mevki sevdasndcn amel ile k u r u l
m ann aresi de yledir: nsanlarn gznden de
cek tavr ve davranlarda bulunm ak. Yalnzl ter
cih edip halka kar serin davranm aktr. O n la r g rnde, m ahzurlu, irkin ve kaba davranlarda b u
lunurlar. M aksadlar insanlarn gznden dmekle

ISLM AHLKI

249

mevki afetinden kurtulmaktr. Faka t rehber ve rnek

diye tannan din adamlar iin bu gibi ta vr u hare
ketler caiz deildir. nk onlarn byle hareketi
M slm anlar nazarnda dini kk drr. Hatta
rehber ve rnek olmayanlarm da halkn nazarndan
debilmek iin mahzurlu eyler yapm alar doru
olamaz.

G I Y B E T
G yb et, d u y d u u z a m a n , insann h o u n a g i t m e
yecek olan
ivievzu

bir kusurunu

edilen

kusur,

dlnda, ahl kn da ,

g y a b n d a

kiinin

sylemektir,

kyafetinde,

ya ra

s z n d e , d n y a l n d a ,

hireti

h u s u s u n d a , hatta elbisesinde, e v in d e ve bineg.nde

olsun farkszdr.

Bedeni G ybet: Gz adr, bir gz krdr,

ba keldir, yz sivilcelidir, boyu ksa veya uzun*

dur, siyahtr, s a n d r gibi, d u y d u u

zaman,

a d a m n

c a n n n sklaca kyafetinde ne gibi eksiklik varsa

saymaktr.

Nesebi Gybet: Babas am eledir, kt insandr,

cim ridir, dikicidir gibi houna gitm eyecek herhangi
bir ey ile onu anmaktr.
Ahlk Gybet: Kt huyludur, cim ridir, kibirlidir,
riyakrdr, hiddetlidir, korkaktr, acizdir, taham m l
szdr, yreksizdir, tehevvre kaplr gibi szlerdir/
Din Gybet: Hrszdr, yalancdr, ikicidir, ku
m arbazdr, haindir, zalimdir, nam aza ve zekta tenbeldir, namaz yice klmaz, pislikken kanm az, an
ne-babasna itaat etm ez, zekt ye in e verm ez, do
ru taksim etm ez, orucunu korum az gibi szlerdir.
Dnyev Gybet: Edepsizdir, nsanlara ihanet

250

SLM a h l k i

eder. Miietin hakkna riayet etm ez. H er yerde kendi

sini hakl grr, ok konuur, ok yer. o k uyur, va
kitsiz uyur, oturaca yeri bilmez gibi szlerdir.
Giyinite Gybet: Genitir, dardr, uzundur, ksa
dr, kinidir, gibi szlerdir.
Bazlar D in hususunda gybet yoktur. Zira in
san ogiunun zem m ettii, Allah Te l 'n n da zem
mettii hususlardr. dediler. Mesel adam n gnah
larn sayp, onu, o gnahlarla ktlem enin ciz ol
duunu soyleailer. Nitekim Resl Ekrem 'e bir ka
dnn ok nam az klp ok o ru tuttuundan, buna
karlk dili ile kom ularna d a r boazlk ettiinden
bahsettiklerinde Resl Ekrem O cehennem dedir,
buyurdu. Yine baka bir kadnn ibadetinden bahse
dip de cimri olduunu sylemeleri zerine Resl
Ekrem O holde onda hayr yok. Hayr neresinde?
buyurdu. te bunlar delil gstererek dilindeki kusurlaondan dolay konuanlar, gybet deildir dediler,
halbuki bu kyas fasiddir. Onlarn bunu sormalar
g yb e t iin deil bu husustaki dini hkm leri re n
m ek iindir. Bu da a n c a k Resl E k r e m 'in h u z u r u n
d a olur, baka yerde buna ihtiya yoktur.
Dini kusurlarn saym ann gybet olacana de
lil, mmetin icma'ar. A dam n duyduu vakit can
sklaca ve holanm yaca
her sz arkasnda
sylemek gybettir. Bunda ittifak vardr. Bunlar da
Resl Ekrem 'in tarif ettii gybet halidir. Btn bu
m evzularda doru olduu halde gybet eden kimse,
Rabbne asidir ve kardeinin etini yemi gibidir. N i
tekim Resl Ekrem (S .A .V .) Gybetin ne olduunu
biliyor m usunuz? Kardeinizin holanm ayaca ey
ile onu anm anzdr, buyurdu.
Sylediklerim iz o
adam da varsa buna da buyurursunu z?
diyenlere

SLM AHLKI

251

Sylediiniz kusurlar onda varsa ite o zam an gy

bet etmi olursunuz, yoksa iftira buyurdu.
M uaz b. Cebel ( R A ) anlatyor: B ir gn Resl
Ekrem 'in huzurunda bir adamn ok aciz bir kimse
olduunu sylediler. Resl Ekrem :
Kardeinizi gybet etmeyiniz, buyurdu. Onlar:
O bizim dediimiz gibidir, dediler. Bunun ze
rine Resl Ekrem:
yle olmasa o zam an iftira etmi olursunuz,
buyurdu.
Hz. Aie ( R A ) yle anlatyor: B f gn Resl
Ekrem 'e bir kadnn ksa boylu olduundan bahset
tim. Resl Ekrem:
O nu gybet ettin buyurdu.
Haan anlatyor: Bakasn ekitirmek e
kildedir: Gybet, bhtan ve ifk. Hepsi de K u ran- Kenm 'de mevcuttur. Gybet, onda olan kusuru syle
mek bhtan, olmayan kusuru sylemek; ifk ise duy
d u u n u sylemektir.
bni irin bir adam hatrlad ve u siyah adam
dedi, hemen akabinde istifar ederek B yle syle
mekle gybet etmi oldum , dedi. Yine bni Siin,
israhm Nehai'yi hatrlaynca, bir gz kr demedi,
eiini gzne koydu: Hz. Aie (R.A.) Sakn kimseyi
gybet etm eyin, ben bir defa Resl Ekrem 'in ya
nnda bir kadn iin: Bu ne uzun etekli bic kadndr
dediimde, Resl Ekrem bana tkr dedi ve ben
de bir et paras tkrdm demitir.
Gybet etmeye meylin pek ok sebepleri vardr.
Fakat bunlar on bir maddede toplayobiliriz. Bu on bir
sebebin sekizi umum olup, herkes hakknda dniebiiir. ise, hususi olarak din adam larnda ve
havasda bulunur:
Um um olan sekiz sebep:

SLM AHLK

252

Kinini yenmek. B ir kim se, baka birisine bir

sebepten dolay* kzd zam an o n u n aleyhinde konu

m aktan zevk alr. Kuvvetli im ana sahip deilse, dili,
tabiauyle edam n aleyhine a ta r tu ta r
Bazen de hiddetini yenem ez ve hiddeti .iinde
saklanr. Nihayet kin halini alr ye devam l olarak
adam n aleyhinde dedikodu yapar. Hiddet ve kin,
gybetin belli bal sebeplerindendir.
b A rk a d a la rn n kendisini konuturup dinle
meleri ve kendisinin de onlara uym as. O n la r, onun
bu gibi dedikodulardan zevk alp, onu holukla din
ledikleri zam an .onlardan yz evirm esi, sz dei
tirmesi veya oradan kalkp ayrlm as, arkadalarnn
arna gidip kendisini, terkedeceklerinden korkarak
onlarla gybete dalmasdr. B unu bir m uaeret da
b ve ho sohbet sanr. Bazen arkadalar bir eye
kzarlar, o da gizi ve aikr onlarla beraber olduu
nu gstermek iin bu hiddete katlr ve onlarla bera
ber adamn ktlklerini sayp dkm eye balar.
c Bir iin kendi aleyhinde olacana ve hak
knda dedikodu yapp kendisine
dil uzatlacana
kaani olduu iin nce davranp aleyhine geerek
kendisi hakknda konuacaklarn
rtm ek ister.
Sonraki yalanlarm, geer aka olarak piyasaya s
rebilmek iin, nce adam n hakknda doru olarak
bildiklen eyleri anlatr. Bu ekilde yalann doru
ile kartrmak Ayn zam anda yalan konum ak be
nim adetim degtl. gryorsunuz, size haber verdiim
u hndisele dorudur, uer
d Kendisine isnad edilen eyi bakasna yk
lemek ve bu suretle kendisini kurtarm ak iin gybet
etm ektir. Mesel, kendisine bir ey nisbet edildii
zam an teki adam n yapt ktlklerden bahseder,
halbuki kendi vazifesi kendini kurtarm aktr, teki

SLM AHLK)

253

adamn kusurlarn saym ak deildir. Yahut, kendini

m azur gsterm ek iin, falanca ile beraber yaptk
diyerek onun gybetini yapar.
e Kendisini stn bakasn kk gstermek iin. O cahildir, akl erm ez, sz deersizdir
eklinde konumalar da gybettir.
f Hased ekememezlik.. Bu. bazen, insanlarn
birini vp meahetmeterine ve ona sayg gsterm ele
rine dayanam adndon,
onu insanlarn gznden
d j r m e k maksadiyle aleyhinde konuur. nk in
sanlarn o adam a tevecchne arlanr ve buna d a
y a n a m a z . te bu. hasedin kendisidir ki, gazap ile
kinden ayrdr. nk hiddet ve kin insan* cinayet
lere scvkeder. Fakat hased bazen en samimi dostlar
arasnda olur.
a- akalam ak, glp, elenmek ve zam anm
glp elenmekle geirmek iin, bakasnn kusurla
rn sralamaktan ibarettir ki. bunun sebebi de kendi
kendini beenmektir.
h Adam kk grd iin, hem huzurun
da, hem gayabnda adam ile alay edip elenmektir.
Bunun sebebi kendini byk grp, dierlerini k
*

msemektir.
Havasdaki Gybetler:
Havasda bulunan gybetin dier sebebine
gelince, gybetin en derin ve ince noktalar bunlar
dr. Zira bunlar, eytann iyilik deaii birtakm kt
lklerdir. Bunlarda hayr varsa da eytan bunlar
er ile kartrr:
a Birincisinin menei din ve diyanettir. Her
hangi bir adamn hatasna ve bir gerei inkrna
amasdr. Falan adamn bu iine ayorum , der.
Bunu syleyen adam , bazen gereki olur ve nan-

sl A m ahl A ki

254

dm syler. Fakat buradaki vazifesi, isim verm e

den, byle inananlara v e bu hataya denlere a
arm , eklinde konum asdr. N e yazk ki, eytan
adam n adn verm eye kendisini sevkeder. Bu su
retle bilmeyerek gybet girdabna der.
Mesel;
(olancann talan adam ile dp kalkmstn aarm ,
halbuki o adam cahilin biridir, dem esi gibi, bu gy
bettir.
b kinci sebep, adam a a c y p m e r h a m e t et
m esidir. A d a m n bu d a v r a n n d a n

z l r de, t Y a -

zk, u a d a m n hali beni z m t r der. G e r i bu id

d ia s n d a

d o ru d u r,

fakat

z n t s ,

adam n

ismini

verm eye

kendisini srkler. Bu suretle yine gybet

e tm i olur. Sknts, a c m a s , m e r h a m e t ve z n t
s n n sevabn g id e r m e k iin a d a m n ismini zik ret
tir m e m e kendisini gyb e te se vk ed er.
c

n c sebep de, A lla h iin g a z a p tr . G r

d v e y a d u y d u u bir ktfe A lla h iin kzmaktr.

Bu

a ra d a

hiddetini

ifade

e d e rk e n ,

kzd

a d a m n

a d m anp onu ktlkle tehir e tm e y e c e k ti.

te gybetin u c eklini birbirinden a y r m a k ,

deil a v a m , limler iin de g bir meseledir. n k
onlar hayret, m erham et ve g a zab Allah iin olduu
za m a n,
adamm adn zikretm ekte beis olmadn
sanrlar ve bu suretle adam n adn izharda kendile
rini m azur grrler. Bu ise hatadr, iileride zikrede
ceim iz gibi, gybette yaplan leri anlatm aya ruh
sat vardr, adam m adn verm eye deil.
A m r ibni Voile'oin rivayetine gre, Resl Ek
rem 'in zam annda adam n biri, bir m eclise urar,
selm vererek geer. Gittikten sonra mecfisde bu
lunanlardan biri:
Ben bu odam a Allah in bufiz ederim ye
bunu sevmem , der. O radakiler:

Is l Am ah l A ki

255

Ayp ettin, niin byle konutun? Yem in ol

sun ki, bu sylediklerini biz odama syleyeceiz,
derler. Ve ilerinden birini adam a gnderirler. Du
rumu renen odam do ruca Resl Ekrem 'e gider,
aleyhindeki konum adan ikyet eder, Resl Ek
rem adam artr ve:
Byle konutun m u? diye sorar. A dam :
Evet konutum ya reslellah .der ve inkr et
mez. Resl Ekrem :

Niin buna buzediyorsun, syle bakalm?

deyince, adam :

Ben b u n u n hizm etisi idim ve b tn halleri

ne vakftm. B u a d a m n , farz olan n a m a z d a n baka

bir na m a z kldn g r m e d im , dedi. teki a d a m :

Ya Reslellah, kendisine sorun bakalm, kl

dm na m a zn o b d e s tin d e , vaktinde, rk ve s e c d e
sinde bir eksiklik y a p tm m? Resl E k r e m s o r u n c a
adam:

Hayr, kusur etm edi, fakat Ramazan ayndan

baka da bir gn oru tutmad der. Yine teki adam :
Y a Reslellah, s o r bakalm. Ram azan oru
cu n d a n hi bir eksiim \mr m? der Resl Ekrem

sorar. Adam :
Hayr,, Ram azan orucunda b ir kusur etm ez,
der. Ancak farz olan zekt borcundan baka bir ku
ru verm ez, dedi, te k i adam :
Ya Reshjllah. sor bokalm , farz borcum da
bir kusur ettim m i? d e r. Resl Ekrem adam a so
rar, odam :
Hayr, zekt borcun da kusur etm ez, deyince
Resl Ekrem :

Kalk, belki bu senden hayrldr, buyurur.

Bilmi ol k, btn kt huylar Um ve amel il

256

SLM AHLK

c ile tedavi edilir. H er lletin tedavisi, sebebinin zd

d ile olur. O halde biz de tedavi sebeplerini arat
ralm:
Dili gybetten korumann, biri ksa, biri uzun iki
yolu vardr:
Ksa yolu: G ybet hakkndaki bu rivayetimizi ve
A llah Te l 'n n gybete gazaplandn bilmi olm a
sdr. A yn zam anda gybetin sevaplar m ahvettii
ni. zira kyamet gn, gybetin ve adam tehirin c e
zas olarak kendi sevaplarnn adam a verileceini,
ayet sevab yoksa adam n gnahlarnn kendisine
ykletileceini ve le yiyene benzetildiini. bu su
retle Allah'n gazabna uracayan, gnahlarnn
a r gelm esiyle cehennem e gireceini, hatta gybet
edilen kimsenin bir gnahn almakla dahi gnahla
rnn ar geleceini ve en hafif derece olarak ken
di am elinin mkfatnn azalacan ve btn b u n
larn karlkl m uhakem e, sual-cevap ve muhasebe
yapldktan sonra olacan bilm esidir Nitekim Resl Ekrem : Atein kuru odunu yakmas, insann
sevaplarn m ahvetm ekte gybetten daha sratli de
ildir.! b u yu rm u tu r Rivayete gre odamn biri H a son- B asriye:
Senin beni gybet ettiini duydum , demi.
H a san- Basri:

Senin ne kadar gybetini yapm sam , se

vaplarm dan sana o kadar verilmesine hkm ediyo
rum, dem i.
G ybet hakkndaki haberlere inanan
kimse bunlardan korkarak, dilini gybet iin oynat
m az.
Gybetten kurtulmann bir yolu da kendisini d
nm esidir. Kendinde kusur bulan onlar dzeltm ek
le m egul lr. V e Resl Ekrem 'in: cM|de o kim-

SLAM AHLAKJ

257

eye ki, kendi kusurlar, insanlarn kusurlarn c ra ttrmadon kendini alkoym utur. hadisini hatrlar.
Kendini kusurlu bulan bir insana yaraan, lemi
zammetmekten utanp, kendi kusurlarn dzeltmekle
megul olmaktr. Ayn zam anda kendisi, kendi ku
surlarn dzeltmedii gibi,
bakalarn da m azur
grm eye gayret etmelidir. Bununla beraber bu an
lattklarmz. bakasnn kendi radesiyle m eydana
gelen kusuriarndandr. Yoksa yaradlta bir kusuru
varsa, onu gyabnda zem m etm ek, haliki zem m et-m ektir. Zira kusur, nakta deil, nakkatadr. A d a
mn birine:
Ey suratsz insan, diye hitap edince, adam :
Yaratan gzel yaratm am , benim ne sucum
var? der. ayet kendisi kusursuz ise; A llah'a ham detsin ve kendini gybet cirkefiyle kirletmesin. Zira
insanlar ayplamak suretiyle l eti yemek, en b
yk kusurlardandr. Hatta bu gibi kimseler biraz in
saf ile dnrse kendisini kusursuz bulmann, ken
di kendini bilmemesinden baka bir ey olmadn
anlar. Bu da en byk kusurdur. Bakasnn kendi
sini gybet etmesinden nasl holanm azsa, kendisi
nin bakasn gybet etmesinden de ayn ekilde ca
n sklacan bilmesi gybet etmesine mani olabilir.
Gnk kendisi iin raz olm ayaca
eye bakas
iin de raz olmamas gerekir.
te bunlar, ksa
tedavi yollandr.
Mufassal areleri: Yukarda da sylediimiz gibi,
hastaln tehisini ya p m a k.ve sebebini bulup kaldr
makla mmkndr. Bunun iin nce kendisinin hangi
sebebe binaen gybet etmek istediini aratrm al
dr.

F.: 17

268

SLAM ah lk i

ayet birisini gybet ederse,

B e n bu a d a m
hakknda hiddetimi devam ettirir v e du rm ada n ken
disini gybet edersem , Allah Tel'nn yasak ettii
gybeti yapm akla Allah'n gazabna u ra rm diye
dnmelidir. Zira Resl Ekrem : M u h a kka k cehen
nemde bir kap va r ki. bu kapdan, yalnz, kininin
iddetini. Allah'a isyan ederek, bakalarna za ra r
vermek suretiyle yenenler girecektir buyurm utur.
Kim g c yettii haide hiddetini yener ve inti
kama kalkmazsa, kyamet gn, m ahlkatn huzu
runda Allah Te l onu ararak hurilerden diledi
ini almakta onu serbest brakr. buyurm utur. G e c m, Peygam berlere inen kitaplarn birinde,
E y
Aem oiu, sen kzdn zam an beni an ki ben de
gazab ettiim zam an seni anaym da terk etm eye
yim . diye yazldr.
ayet gybeti arkadalarnn hatr iin yapyo r
sa. bundan kurtuluun aresi, Allah'n hiddetini m a hikatm rzasnda aram akla, Allah Tei'n-n kendi
sine gazap edeceini bilmesi ve Mevlsn hor g
rp bakasn byk grdn ve bu suretle onla
rn rzas urunda A lla h n rzasn nasl terkedeceini dnmesi ve gazabnn Allah iin olm asn bilmeslyledir. Bu dnce, kzd kimsenin ktl
n anm aktan kendisini aikoyar. Hatta arkadala
rna bile bakasnn ktlklerini
andklar zam an
Allah iin kzmaldr. Zira onlar Rablerine en irkin
bir gnah olan gybet ile isyan etm ektedirler.
Bakasnn kendi aleyhindeki dedikodusundan
kurtulmak iin, onu sulayp kendini tezkiye m aksadiyie gybet ediyorsa bunun tedavisi de, Allahn ga
zabna uram ann, bakalarnn dm anlna ura
maktan daha iddetli olduunu bilmesidir. Buna kar

SLM AHLKI

259

insanlarn husumetinden de kurtulup kurtulam a

dn kati bir ekilde bitemezsin.. Yani dnyalk hu
susunda kurtulduun pheli, fakat sevaplardan da
za rr etmek suretiyle hsrandasn.
ayet gybetten maksadn, bakasn zem m et
mekle kendini stn gstermek ise. bundan kurtulu
aresi, bu maksatla yaptn gybet sebebiyle pei
ne n Allah katndaki deerinden dtn kabul et
mendir. Buna ramen insanlarn da spna deer vere
cei phelidir. Hatta bazen tamamen bunun tersi
de dnlebilir.
Hased ve ekememezlik sebebiyle gybet edi
yorsan. bundan kurtulu, iki azab bir araya toplad
n bilmenle m m kndr. nk sen ona verilen
dnyal cekememekle, dnyada sknt ve azab
iindesin. stelik bununla iktifa etmiyerek. gybetini
y a p m a k suretiyle hiret
azabn da buna ekledin.
Bu suretle hem dnya hem de ahlret hsranna u
radn. Hased ettik kimseye nian aldn halde he
def kendin oldun. yiliklerini kyamette ona dem ek
suretiyle kendinin hasm ve onun dostu oldun. n
k senin gybetinin ona kr, sana da zarar dokun
mutur. H ased hastalna bir de ahmaklk ve ceha
leti ekledin.
ayet gybetten maksadn istihza ise. bundan
kurtulmak iin, bakasn insanlar nazarnda kk
drmeye alrken, kendini Allah, melekler ve
peygam berler nezdinde kk drdn bilmen
gerekir. Eer kyamet gnndeki hasret, nedam et ve
rezaletini ve stihza ettiin kimsenin nasl gnahla
rn yklenip cehennem e
deceini dnecek
olursan, adam kk drm eye almak seni deh
ete drrd. Hemen bu ten vazgeerdin. E e r

SLM AHLKI

260

kyametteki halini dnecek olsan, kendin ondan

ziyade istihzaya hak kazanm olduunu anladn.
Zira, sen onunla birka kii yannda elendin,
halbuki kyam et gn btn
yaratklar huzurunda
onun gnahlarn srtlonacak ve herkes seninle olay
edercesine cehennem e gideceksin. Herkes Allah T e l'nn o m adura yardm etm esine ve senden inti
kam alm asna sevinir.
ayet gnahlar sebebiyle
kendisine acdn
iin gybetini yapyorsan bu ok gzel. Fakat bura
da da eytan sana hased ederek
m erham etinden
akacan m kfattan ziyade sevaplarndan ona ve
rilecek sz sana konuturur k, bu da adam n adn
sylem ektir. Byle yapm anla acnacak hale kendin
bizzat dm olursun. nk senin sevabn aza
lyor.
Allah Icin gazabn da byledir. O da isim ve r
mek suretiyle gybeti gerektirm ez. Allah iin olon
buzunun ecrini azaltm ve seni Allah'n gazabna
uratm ak iin sana gybet yaptrr, bunu bilerek g y
betten saknmalsn.
atn ve hayret ettiin bir hadise seni gy
bete sevk ediyorsa, her eyden nce, bakasnn dini
ve dnyas ieta kendi kendini nasl helke srkledi
ine amalsm. Bununla beraber dnya ukubetinden
de emin deilsin. Sen teki odam a aarak nasl
onun gizil hallerini zhar ettnse, AllahO Te l da se
nin gizli hallerini izhar etmekle seni rezil eder.

N E M M E :
4

Rivayete gre Lut Aleyhlsselm 'n kars eve

gelen misafirleri haber verdi. N uh Aleyhlssem n

SLAM

a h lA ki

261

kars da Nuh'un mecnun olduunu sylerdi. Resl

Ekrem ( S A V . )
S z gezdiren cennete girem ez,
buyurdu. Dier bir hadis-i erifte: Kattat cennete
girem ez. buyurdu ki, bu kattat kelimesi de nem mam manasnadr. Resl. Ekrem yle buyurm utur:
Allah katmda en sevimliniz, ahlk en gzel olan*
nz ve halk ile gzei geinip lfet eden ve lfet o lunanzdr. Allah katnda en sevimsiz olannz da in
sa nla r aarsnda lf gtrp getiren, dostlarn aras
n am ak iin alan ve temiz insanlara kusur a ra yannzdr. D i e r bir hadis de: Size ktlerinizi ha
be r v ereyim mi? Sz gezdirmekle insanlar arasnda
dolap ccslarn arasm bozan ve kusursuzlara ayp
a ra y a n m z a r. buyurau. Ebu Z e r r (R.A.)in rivayeti
ne g re P eygam berim iz yle buyurmutur:
K im
bsr M s l m a n haksz yere rezil etmek iin, bir sz
ifa eder ise, Allah Tel kyamet gn bu yzden
onu c e h e n n e m in e atmakla rezil eder. Dier bir riva
yette: H a n g i bir adam ki, baka bir kimseyi rezil
e tm ek maksadiyie hi bir hayr olmad bir sz,
on u n aleyhinde ifa ederse, kyamet gn o sz
sebebivie Allah Te i 'n n bu edam cehennem de
eritmesini

haketmtir

bu yu rm u tu r.

Re3l
E k r e m yie buyurm utur: B ir M slmann aleyhi
ne yalan yere ehadet eden, cehennemdeki yerini
hazrlasn. Denildi ki, kabir azabnn te biri sz
Y ine

Eb u

H reyre'nin

rivayetine

g re

gezdirm ektendir.
bni m er (R A.)

in Resl Ekrem 'den rivayet

ettii bir hadiste Peygamberimiz: Allah Tel cen
neti yaratt zaman ona:
Kcnu, dedi. Cennet de:
Bana giren soadete ulat, dedi. Allah T e
l da:

SLM AHLKI

262

zzet ve Cellim hakkt iin sekiz snf nsan

sana girem ez. O nlar, kiye devam edenler,': zinada
srar edenler, s z gezdirenler, d e y y u s la r," urtiler
(kethdalar), kendilerini kadnlara benzeten erkek
le r,a k ra b a la r ile alkalann kesen,2ben yle by
le yapam azsam Allah'n ahdi zerim e olsun deyip
adadktan sonra szlerini yerine getirm iyenlerdir.
buyurdu.
K 'b

e l -A h b a r 'n

rivyetine g r e ;

srail o u lla

rn d a ktlk o lm u Hz,. M u s a ile d e fa la rc a y a m u r d u

a s n a

ktklar halde, y a m u r y a d r m a m . A lla h

T e i M u s a (A .S .) ya, K o u c u l u k t a srar e d e n , n e m m a m iinizde v a r o ld u k a sa n a v e m aiyetindekilere

ic a b e t e t m e m b u y u r m u t u r . H z . M u s a
k im d ir

ba na

bildir, a r a m z d a n

Ya

karaym

Rab, o
d e yin ce,

A lla h T e l , S iz i k o u c u lu k t a n m e n 'e d ip d u r u r k e n
k e n d im mi n e m m a m o l a y m ? d e m i. B u n u n zerine
hepsi

tevbe e tm ile r de

y a m u r y a d r la r a k

suya

k a v u m u la r .
Anlatldna baklrsa, a d a m n biri, yedi keiime

hakknda biigi sahibi o lm a k iin, yedi yz fersahlk

yolu y r y e re k bir hakm 'in yanm a gitti. Huzuruna
vardnda ona, Allah Te l 'n n sana bahettii
ilimden faydalanm ak in gelm i bulunuyo rum . G k
lerden daha ar, yerden daha geni, kayadan daha
kat, ateten daha hararetli, zem heriden d a h a s o
uk, denizden daha engin, yetim den daha fakiri var
m dr? Bana haber yer, der: Hakm ona, yi kiiye
ftira gklerden daha ar, hak arzdan daha geni,
kanaatkr kalb denizlerden daha engin, hrs ve haed ateten daha hararetli, yakna htiya arzedildlm de htiya yerine getirilm ezse zem heriden daha
souk olur. Kfirin kalbi kayadan daha katdr. N em -

Is l A m

a h l A ki

m am n kouculuu m eydana ktnda,

daha zelil o l u n cevabn vermitir.

263

yetimden

H A S E D
Bilmi ol ki, hased (kskanlk) kin tutmann,
kin tutmak da gadab ve hiddetin neticesidr.j Bir ha
disinde Resl Ekrem yle buyurm utur:
Atein
odunu yakp yokettii ibi, hased de sevaplar yer ve
m ahveder. Hasedden, hasedin sebep ve neticele
rinden menetmek zere\Resl Ekrem: Cekem emezlik yapmayn, birbirinizden ayrlmayn, husumetlemeyin, arka evirm eyin, ey Allah'n kullar karde
olun buyurm utur.1
'
Enes b. Malik dedi ki: Resl Ekrem'le beraber
oturuyorduk. Buyurdular ki: im di size cennetlik
lerden bir adam c k a g e ie c e k tin
Bir de- baktk k
Ensar'dan, abdest suyu
sakalndan damlayan ve
ayakkablarn sol eline alm bir adam kageldi.
Ertesi gn olunca Resl Ekrem yine evvelki gibi
syledi. Bu adam yine birincide olduu gibi kagel
di. nc gn olunca Resl Ekrem yine ayn sz
tekrar etti ve yine ayn adam ilk hail gibi kageldi.
Resl Ekrem kalknca, Abdullah b. A m r o adam ta
kibeni ve ona dedi ki:
Ben babamla m nakaa, ettim, uc gn onun
yanma giremiyecelme yemin ettim. Eer sen beni
bu zam an zarfnda yannda alkoymay muvafk g
rrsen yle yap. Adam :
Olur. dedi.
Enes dedi k, Abdullah szne devamla yle
anlatyor:

SLM AHLKI

264

geceyi onunla bir arada geirdik. Fakat

gece kalktn grm edim . A n ca k sabah nam azna

kadar uyandka Allah T e l y zikretti ve tekhir
getirdi. Abdullah dedi ki:
Onun hayrdan baka bir ey sylediini iit
medim. gn gelince sanki onun amelini kk
g r gibi dedim ki:
Ey Allah'n kulu, babam ile benim aram da
bir ayrlk ve ihtilaf vaki deiidir. Fakat Resl E k
rem'in senin iin kere (im di size cennetlikler
den bir adam kaelecektir) dediini iittim. de
fasnda da sen kageldin. Amelini anlamak iin se
nin yannda kalmak istedim. Bylece sana uym ak is
tedim. Fakat byk Dir amel ilediini grm edim . S e
ni Resl Ekrem Efendimizin syledii m ertebeye
ulatran nedir? dedim. Bunun zerine Abdullah:
u granden bakas deildir. Ben d n n
ce sana seslendi ve dedi ki:
O senin grdn eyden bakas deildir.
Ancak ben M slm anlardan hi bir kimseye kalbim
de bir hile ve kin tutmam ve Allah'n verdii her han
gi bir hayrdan dolay hi bir kimseye asi hased et
mem dedi. Bunun zerine Abdullah:

te seni odereceye ulatran budur, dedi.

Yine Resl Ekrem yle buyurm utur: ey

vardr ki, bunlardan kimse kurtulamaz. (D ier riva
yette: A z kimseler kurtulur, eklindedir.) Bunlar,
k*t zan, uursuzluk soym ak ve hased, yani e k e memezliktir. imdi bunlardan kurtulu arelerini size
reteyim: Kot zanna kapadn .zam an, zerinde
durup da yzn aratrm a. U ^ y rs u z diye bildiin
bir ey ile karlatn zam an aldr etm eden iine

SLM AHLKI

265

devam et. Hased ettiin kimseye kar da haddi a

m a. D ier bir rivayette de: G em i milletlerin has
tal size de sirayet etti. O , ekem em ezlik ve d
manlktr. Bu ekememezlik tra eder, kknden ka
ztr. Ben size sa sakal tra eder dem iyorum , d-ni
kaztr, dinin kemalini gidertir. M uham m ed'in nefsi
kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, siz m 'min olam azsnz. Sevginin nasl yerletiini size* dil
direyim mi? Aranzda aka selmlan, selm an
a karn. buyurmutur.
Dier hadiste yle buyurulmutur,:
N erde ise yoksulluk insan kfre sokacak ve
nerae ise hased kadere galebe alacak, yani hased
eden nerde ise kendisinin Allahn takdiri iie darla
dtn unutacak. Baka bir rivayette Resl E k
rem: uras muhokkak ki benim mmetime de g e
m i mmetlerin hastal sirayet edecektir. (Bu h a s
talk nedir? diye soranlara): Kfran- nimet, bollu*
ta azgnlk, servet edinmekle vnm ek, dnya! <ta
bakasna z dikmek, bir.birinden uzaklam ak ve
hased edilmektir ki, bu suretle hududu aarlar, son
ra da perian olurlar. buyurmutur. Dier rivayette
yle buyurulmutur: Herhangi bir husum ete ms
teniden kardeinin urad musibete sevinme, Allah
onu kurtarr ve seni mbtel eder.
Rivayete gre Musa Aleyhisselm Ar'n glge
sinde bir adam n oturduunu grd. Adam a heves
etti. Bu adam, Allah katnda iyi bir insandr. dedi.
Ve sonra Y a Rab, bu adam kimdir, ad nedir? diye
sordu. Allah Tel adn verm edi, yalnz, amel
ile bu mertebeye ulatn sana bildireyim .
bu
yurdu ve bu ameli yle bildirdi: Kim seye hased
etmedi. Baba ve anesine asi olmad ve sz gezdir-

SLM

266

ahlki

m e d i. buyurdu. Zekeriyya Aleyhisselm da Aliah

Te l 'n n yle buyurduunu haber veriyor: H ased
eden benim nim etim e dm an olan, kazam a kz m
kullarm arasndaki taksim atm a' raz olm ayan bir
kimsedir.* JResul Ekrem :
m m etim iin en cok
korktuum ey,
zenginlikten mtevellid ekem emezlikle bir birini ldrm eleridir.*! D ier rivayettehtiyalarnzn temin edilmi olduunu gizlemekle
onlara yardm arayn. nk her varlk sahibi hased
edilir, duyurulm utur. Baka bir rivayette yle du
yurulm utur:
*

Aliah Te l'nn verdii

nimetlerin de d
m anlan vardr. Bunlar da Aliah Te l 'n n
kendi fazlndan verdii kimselere hased eden, onlar e-,
kem iyenlerdir. Resl Ekrem baka bir hadisinde
de le buyurm utur: /Alt kimse alt sebepden ve
ya hesaptan bir sene nce cehennem e girecekler
dir. Bunlar, zulm ile hkim olanlar, cehaletle ky
ller, kibir ile ileri gelenler, taassubla A rapiar, hasud
lim ler ve hain tccarlardr./
Eskilerden biri./tilk hased eytanda balar. ey
tan Hz. Adem 'in rtbesine dayanamyara;< ona secde
etm edii iin ekem em ezlii kendisini syana evketm itir. dedi. Hikye edildiine gre Avn b. Abdullah
Mhellebin olu Fazl'n yanna, girdi. O srada Vast
ehrinde vali bulunuyordu. Avn kendisine:

Sona nasihat etm ek istiyorum, deyince, FazI:

Syle bakalm , dedi. Bunun zerine A vn :

Kibirlenme, zira lk syan kibirdendir, dedi.

Ve:
Hani meleklere, A d e m 'e secde edin, demitik

SLM AHLKI

267

de blis'den bakas hemen secde ettiler (2-Bakara:

34), yetini okudu ve devamla, Haris olm a, zira ge
nilii, eni. yer ve gkler kadar olan cennete Allah
Tel'nn yerletirdii Adem 'i, cennetten hrs kart
mtr. Allah Te l 'nn yasaklad bir aatan vedi
ve bu suretle cennetten kt. Sonra: D edik: H e
piniz oradan inin. (2 -B ckcra: 38). yetini okudu. Ha
sed etme, zira Kaabil. Habii'i hasedi yznden l
drm tr, dedi.
Ve:
{Y a M uham m ed) Onlara,
Adem 'in iki olunun kssasn doru olarak anlat.
(5-M aide:27), yetini okudu ve devamla, Resl Ek
rem'in ashab anld, kaderden bahsedildii, ncum ilminden sz ald yerlerde susmasn bil ve
skt et, dedi.
' Ebu Bekir b. Abdullah yle bir hikye anlatyor:
Zatn biri bir hkmdara urar, onun karsna diki
lir ve t vererek der ki: Zatn biri bir hkmdara
urar, onun karsna dikilir ve t vererek der ki:

Sen, sana iyilik yapana fazlasn yap, kt

lk yapana bir ey yapm a, onun ktl mkfat

olarak sana yeter. Bunu gren baka biri, adamn
hkmdara kar byle konumasn

ekemeyerek

bir gn hkm dara:

Bu adam senin nefesinin koktuunu syl

yor, der. Hkm dar:

Ne biliyorsun? drye sorunca adam :

Bir daha yanna yaklanca bak nasl azn

burnunu tutacaktr, der. Hkm dar da:

Pekl yleyse bir tecrbe edelim, der. Adam
oradan kar bu kii, hkmdarn huzuruna girecei
l

SLM AHLKI

268

zam an onu davet eder ve sarmsakl yemek yedir

dikten sonra:
Aznn kokusu ile hkm dara fazla yakla
ma. diye tenbih eder. Bu kii yine mutad vehile pa
diahn huzuruna g ire r ve karsna dikilir ayn tavsi
yede bulunur. Padiah tecrbe etmek iin adam a:
Yanm a yakla, deyince, adam da azn bur
nunu tutarak padiaha yaklar.
H km dar kendi
kendine, adam n doru sylediine inanr ve elinde
bir kt kalem alarak bir yaz yazar, buna verir ve:

Bu m ektuD u falan k u m a n d a n a gtr, der. Pa

d i a h n kendi eliyie yazd ferm an la r u m u m iy e tle bi

rer ya rd m ve ikram edilmesini a m ir ya zla r olduu
iin, a d e m kd alp dar knca, kendisine y e
m en yediren a d a m a teKrar rastlar. K endisine:

Elindeki kt nedir? diye sorar. Adam da:

Her halde padiah birka kuru atryye ve h
san yazm tr, onu alm aya gidiyorum , der, Adam .

Ne olur, bu kd bana ver, diye rica eder. O :

Olsun al, der. Adam kd alp da doru ku

m andana gidince, yaz tam am en umuann aksine
kar. M eer paaiah kzm ve kda B u kd
getiren adam boazla, derisini yz, iine saman
doldur ve buna gnder, der. Bunu duyan adam.
A m an am an, bunun sahibi ben deilim, istersen ge
ri evir, eses sahibim getireyim, bu yle oldu, by
le geldi. diye anlatrsa da fayda verm ez. Em ir ye
rine getirilir. Ertesi gn ayn zat hkm
darn huzu,
runa knca, bu sefer hkm dar ararak:
\

Sana dn verdiim kt ne oldu? diye sorar.

A d am caz vaziyeti anlatr. Hkm dar sorar:

Isl m ahlki
Benim nefesimin
doru mu? Adam :

koktuunu

269

sylyorsun,

Hayr, byle bir ey yok, der. Padiah: .

yleyse neden bana yaklanca azn bur

nunu kapadn? deyince, adam caz:
O gn o adam beni davet etti,, bana sarmsakl yemek yedirdi. Nefesimin kokusu sizi rahatsz
etmesin diye azm kapadm, deyince, padiah me
seleyi renir ve:
Doru sylyorsun, gec otur. Ktlk yapan
ktlnn cezasn buldu ve senin yerine geti,
der.
Adam n biri Hasan- Basn'ye:
M min hic hased eder mi? diye sordu. Hasan- Basri:
Yakup Ateyhisselmn oullarn unuttun mu?
Elbette m'min de hased eder. A n ca k iinden gecen
bu ekememezlie dilinle veya elinle katlmadka,
o kadar zararl olmaz, dedi. Hz. Muaviye de, Herkesi
memnun etmek m m kndr, yalnz hased olan tat
min etmek zordur. nk o, hased ettii eyin yok
olmas ile ancak memnun kalr demitir.
Hakimlerden biri de,
Hased, iyilemeyen bir
yara gibidir. Zaten hasudun dnyadaki bu sknts ve
hasedi sebebiyle ahirette urayaca azap,
ceza
bakmndan kendisine ve te r. demitir. Bedevininin
biri de yle der: Hased eden kadar m azlum a ben
zeyen bir zalim grm edim . nk o, sana verilen
nimeti kendisine bir hikmet ve gadab olarak grr.
Hasan- Basrl. E y insonolu, niin kardeini eke-

270

SLM AHLKI

m lyorsun? O n a verilen onun hakk se, Allah T e l hn kram ettii kim seye kzm aya ne hakkn var? a
yet hakl deilse, cehennem e girecek adam n nesi
ne ekem em ezlik e d e rsin ?! demitir. Dier biri: tH a sed, m eclislerde zillet ve m eskenet, melekler tarafn
dan lnet, halk tarafndan nefret ve sknt, lm
annda iddet ve zorluk, m aher yerinde ise rezalet
ve azap ile karlar,! demitir.

yi eyler yemek yerine, kum ve akl

yemek mideyi hasta ettii gibi;
Allahtan baka eylerle dolu olan
gnlde yle hastadr.

ISBN: 975 8005-24-3