Professional Documents
Culture Documents
KHOA HỌC ĐẤT
KHOA HỌC ĐẤT
BI GING
KHOA HC T
Hu, 08/2009
BI M U
1. Khi nim v t
V.V. cutraiep (1846-1903) ngi Nga l ngi u tin xc nh mt
cch khoa hc v t rng: t l tng ngoi ca b bin i mt cch t nhin
di tc dng tng hp ca nhiu yu t. Theo cutraiep: t trn b mt lc a
l mt vt th thin nhin c hnh thnh do s tc ng tng hp cc k phc tp
ca 5 yu t: sinh vt, m, a hnh, kh hu v tui a phng.
V.R.Viliam (1863-1939) Vin s th nhng nng ha Lin X (c) th cho
rng t l lp ti xp ca v lc a, c dy khc nhau, c th sn xut ra nhng
sn phm ca cy trng. Tiu chun c bn phn bit gia " m" v t l
ph nhiu, nu cha c ph nhiu, thc vt thng ng cha sng c th cha
gi l t. ph nhiu l kh nng ca t c th cung cp nc, thc n v m
bo cc iu kin khc cy trng sinh trng pht trin v cho nng sut. Nh
vy ph khng phi ch l s lng cht dinh dng tng s trong t m l kh
nng cung cp cht dinh dng cho cy nhiu hay t. Kh nng nhiu hay t (tc
ph cao hay thp) l do cc tnh cht l hc, ha hc v sinh hc ca t quyt
nh; ngoi ra cn ph thuc vo iu kin thin nhin v tc ng ca con ngi.
ph l mt ch tiu rt tng hp, l s phn nh tt c cc tnh cht ca t.
Nh vy, ngun gc ca t l t cc loi " m" nm trong thin nhin lu
i b ph hy dn dn di tc dng ca yu t l hc, ha hc v sinh hc, to ra
ph nhiu cy trng sinh trng pht trin v cho nng sut.
i vi t trng trt ngoi nhng yu t t nhin, th yu t con ngi c nh
hng mang tnh quyt nh n s tn ti v pht trin ca t.
2. Thnh phn c bn ca t
Cc loi t, d l loi t no cng u c cc thnh phn c bn l:
- Cht v c do ph hy to thnh chim khong 95% trng lng hay
38% th tch ca cht rn;
- Cht hu c do xc sinh vt phn hy chim di 5% trng lng hoc
12% th tch cht rn;
- Khng kh (O2, N2, CO2 ) mt phn t kh quyn xm nhp vo hoc do t
sinh ra;
- Nc ch yu do t ngoi xm nhp vo v v c ha tan nhiu cht cho
nn nc trong t thc cht l dung dch t;
- Sinh vt sng trong t nh cn trng, giun, nguyn sinh ng vt, cc loi
to v vi sinh vt t, l thnh phn rt quan trng, c bit l vi sinh vt,
bi v hu ht cc qu trnh bin ha phc tp xy ra trong t u c s
tham gia ca vi sinh vt.
1
11
CHNG 2
S PHONG HA V S HNH THNH T
2.1. S PHONG HA
2.1.1. Khi nim
Cc v khong vt lp ngoi ca v tri t di tc ng ca cc yu t
ngoi cnh s b ph hy bi cc tc nhn khc nhau, di cc hnh thc khc nhau,
c gi chung mt cm t l qu trnh phong ha . Sn phm ca qu trnh ny
gi l mu cht, l cc cht v c, l nguyn liu hnh thnh t.
2.1.2. Phn loi
Da vo tnh cht v tc nhn gy ra qu trnh phong ha, ngi ta phn bit ra
ba loi phong ha l: Phong ha l hc; phong ha ha hc v phong ha sinh
hc. Thc t trong t nhin cc loi phong ha ny cng ng thi xy ra, nhng
ty vo tng khu vc, tng iu kin c th m loi phong ha ny xy ra mnh
hn cc loi phong ha khc hoc ngc li.
2.1.2.1. Phong ha l hc
L s v vn ca cc loi thnh nhng ht nh hn, cha c s thay i v
thnh phn v tnh cht ha hc. Tc nhn gy ra l do cc yu t vt l, ch yu l
nhit , nc v gi.
+ Tc nhn nhit : c cu to t nhiu khong vt khc nhau, cc
khong vt khc nhau li c h s gin n khc nhau. Khi nhit thay i th cc
khong vt co gin khng ng thi, nn s b nt v ra. Bin nhit cng ln
th s nt v cng mnh lit.
+ Tc nhn ca nc: Nc chy cun tri , lm cho va p vo nhau b st
v ra; hoc nc chy mn, nc chy s bo mn , lm cho cc phn t
trn b mt b bt ra khi ; Nc xm nhp vo k nt ca , khi nhit
xung di 0 O C s b ng bng, th tch tng ln p vo thnh k nt lm cho
nt to hn, b v vn thm.
+ Tc nhn ca gi:
Gi thi mnh cun bay , cun cc ht bi nh va p vo cng c tc dng
mi mn dn khi ln ng u ngn gi.
2.1.2.2. Phong ho ho hc
L s ph hu bng cc phn ng ho hc. Tc nhn ch yu l H2O, O2, CO2.
Dng phong ho ny lm cho b bin i su sc v thnh phn v tnh cht
ho hc. C th chia ra 4 loi:
+ Qu trnh xy ho: Do tc dng ca oxi v nc s b ph hy theo qu
trnh oxi ha to thnh cht d tan hn.
V d: FeS2 + n H2 O + n O2 Fe2O3.n H2O + Fe(OH)3 + H2SO4
Pyrit
+ Qu trnh ho tan:
Limonit
12
S hnh thnh t phi tri qua mt thi gian di. Ngi ta c cc khi nim sau:
- Tui tuyt i ca t i ni c tnh t khi mu cht bt u c tch ly cht
hu c cho n hin ti (ngi ta thng dng phng php cacbon phng x
nh tui ca mn ri suy ra tui tuyt i ca t). Tui tuyt i ca t ng
bng c tnh t khi vng t thot khi nh hng ca thy triu sng hoc
bin. Tui tuyt i c tnh bng nm.
- Tui tng i ca t l s chnh lch v giai on pht trin ca cc loi t
trn cng mt lnh th c tui tuyt i nh nhau. N c nh ga bng mc
pht trin ca t trong nhng iu kin ngoi cnh no .
2.2.2.6. Yu t con ngi
Trong qu trnh s dng t trng trt con ngi c tc ng n t rt
su sc, lm cho t thay i rt nhanh chng, c th lm cho t ngy cng mu
m hoc thoi ha i.
Con ngi c th xc tin s hnh thnh t trng trt sm hn v lm cho t
ngy cng mu m; nhng nu du canh du c, pht rng lm ry, th sau vi v gieo
trng t s b kit qu, mt sc sn xut.
S dng t hp l l cch tc ng tch cc vo t bt t cung cp nhiu
sn phm nht, khai thc t lu di v ph t ngy cng c nng cao.
2.3. HNH THI T
Hnh thi t l nhng c trng ca t m c th quan st c, l kt qu
ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca t.
Ngi ta quan st hnh thi ca t qua phu din t (profile). Phu din t
(profile) l mt phng ct thng ng t mt t xung cc tng su ca t.
Cc c trng hnh thi ca t m c th quan st c l:
2.3.1. Cc tng t
Trong qu trnh hnh thnh t, cc vt cht c to ra v nhng l do khc nhau
chng s c di chuyn theo khng gian v c tch ly li cc v tr khc nhau.
Kt qu to ra cc tng t khc nhau m ta c th quan st c d dng. Ngi
ta gi cc tng t trong phu din t l tng pht sinh. Cc tng t khc nhau c
phn bit nh mt s du hiu nh: mu sc, kch thc cp ht (thnh phn c gii),
cht, kt cu,....
Mt phu din t rng t nhin (t a thnh) thng c 4 tng l: O, A, B
v C theo th t t mt t xung su nh sau:
Tng O: l tng hu c (cn gi l tng tho mc). Tng ny cha xc thc vt
v ng vt cha c phn gii hoc mi trng thi bn phn gii.
Cn lu rng tng O ch c t rng cha khai thc, cn t c khai
thc trng trt mt thm thc vt rng, th tng ny xem nh khng c.
Tng A: gi l tng ra tri (eluvial). L tng t cha nhiu mn. Trong thc t
tng ny c nhiu cht b ra tri xung cc tng su ngay c st, chnh v th ngi
ta gi l tng ra tri. Thng nhm ny ngi ta chia ra cc tng ph A1, A2, A3.
16
17
Trong qu trnh nghin cu phu din t ngi ta gp nhng vt liu khc nhau,
ngi ta phn bit ra 2 loi:
- Cc cht (hoc vt liu) m khng c ngun gc t qu trnh hnh thnh v pht
trin ca t th gi l cht xm nhp (cn gi l cht ln vo), nh: mnh snh,
gch vn,...
- Cc cht (hoc vt liu) c sinh ra c ngun gc (hay l kt qu) ca qu
trnh hnh thnh t th gi l cht mi sinh. Da vo ngun gc hnh thnh c th
chia ra:
+ Cht mi sinh c ngun gc ha hc nh: kt von, ong,...
+ Cht mi sinh c ngun gc sinh hc nh phn giun, t mi,...
Trn c s cht mi sinh ta c th nhn nh c tnh cht t v mt s qu
trnh xy ra trong t, v d: gp kt von hay ong ta bit c t c qa trnh
tch ly st.
2.4. MT S QU TRNH THNG XY RA TRONG T
Di tc ng ca cc iu kin t nhin khc nhau, mi loi t khng ch
chu nh hng ca mt qu trnh nht nh, m chu nh hng ca nhiu qu trnh
khc nhau, trong c mt hoc vi qu trnh chim u th, quyt nh tnh cht
t.
Sau y l mt s qu trnh thng xut hin trong s hnh thnh t Vit
nam.
2.4.1. Qu trnh ha st
Trong qu trnh phong ha hnh thnh t, cc khong th sinh alumin silicat
phc tp c hnh thnh t cc khong vt nguyn sinh silicat nh fenspat, mica,
amphibolit,...
V d: S ph hy ca fenspat kali:
K2O.Al2 O3.6SiO2 + nH2O + CO2 Al2O3.2SiO2.2H2O + K2CO3 +
4SiO2.nH2O
fenspat kali
kaolinit
Cc khong vt th sinh gi l khong st ca t, chng l nhng tinh
th nh b, thuc kch thc keo t, nn c gi l keo st ca t.
Nh vy: Ha st l qu trnh bin i khong vt nguyn sinh (ch yu l
silicat v alumin silicat) to thnh cc khong st.
Qu trnh ha st thng km theo s ra tri cc cht kim di dng mui
cacbonat.
iu kin kh hu, a hnh, m,... nh hng n thnh phn v s lng
st trong t. vng kh hu nng m qu trnh ha st din ra mnh v hnh thnh
ch yu l kaolinit. vng kh hu lnh th hnh thnh ch yu l st monmorilonit.
a hnh cao b ra tri mnh, t chua th hnh thnh ch yu l kaolinit. a hnh
thp trng, tch ly nhiu canxi th hnh thnh ch yu l st monmorilonit.
nc ta, kh hu nhit i nng m, sinh vt pht trin mnh, qu trnh ha
st din ra mnh, hu ht vng i ni c thnh phn st ch yu l kaolinit, ch c
18
19
Da vo hnh dng v nguyn nhn to kt von m chia ra: Kt von trn, kt von
hnh ng, kt von gc nai hoc c gng v kt von gi. Kt von trn c mt nhn
gia v st to thnh nhng vng cu ng tm xung quanh nhn, thng c kt
ta t dung dch tht, c mu nu en, nu mu en v mm l kt von MnO2, kt
von hnh ng thng rng gia, kt von gi l cc mnh hay khong vt c st
bao bc xung quanh.
Quy lut phn b: nhng i thp ch no cng c kt von, nhng nhiu nht l
chn i (v ni y t ng c nhiu st); vng ni t c kt von (hoc ch c
kt von gi m thi); Nhng ni tip gip vi vi hoc t c nhiu v s, hn
th hm lng kt von tng vt (chng t cation kim c nh hng ln n vic kt
ta st); Nhng vng t thp bng th t c kt von hoc ch gp kt von trn m
thi; t ngp nc quanh nm th khng c kt von.
Nu kt von cn t t 10-15% v su th cha nh hng ln, thm ch mt s cy
li mc tt trn loi t ny (nh cy da).
2.4.3. Qu trnh Feralit (cn gi l qu trnh tch ly tng i Fe, Al )
y l qu trnh din ra rt in hnh Vit Nam v l mt qu trnh hnh
thnh t ph bin vng nhit i m, hnh thnh nn t Feralit (t i ni) c
mu vng hay vng.
vng nhit i nng m, cc khong vt b ph hy mnh m to ra cc oxit:
SiO2, Al2O3, Fe2O3 v oxit ca cc kim loi kim v kim th.
Trong iu kin m cao, nn:
- Cc oxit Fe, Al kt tinh thnh cc oxit (R2 O3) ngm nc kt ta:
Fe2O3.nH2O (limonit), Al2O3.nH2 O (boxit), kh ra tri, nn b ra tri t.
- SiO2 b thy phn thnh H2SiO3 ha tan, nn b ra tri nhiu.
- Oxit ca cc kim loi kim v kim th b thy phn thnh cc hydroxyt ha
tan, nn b ra tri nhiu.
Do R2O3 b ra tri t hn nn tn ti trong t nhiu hn, lm cho t l % Fe
v Al trong t tng ln so vi cc nguyn t khc, gi l s tch ly tng i.
S ra tri cng mnh th s tch ly tng i Fe v Al cng thun li.
Qu trnh tch ly Fe, Al tng i v tuyt i c lin quan cht ch vi nhau.
Qu trnh tch ly Fe, Al tng i gii phng ra Fe, Al to iu kin cho vic hnh
thnh kt von v ong. C hai qu trnh u gi l tch ly, nhng hon ton khc
nhau v bn cht, nn khng th coi hai qu trnh l mt. Trong mt s trng hp
nht nh, kt qu ca qu trnh feralit s dn n s hnh thnh kt von v ong.
Tuy nhin khng th coi s hnh thnh kt von v ong l kt qu tt yu ca qu
trnh tch ly Fe, Al tng i.
- Cc nh khoa hc t thng da vo t l SiO2/Al2O3, SiO2/Fe2O3,
SiO2/R2O3 nh gi qu trnh Feralit, t l trn cng thp th qu trnh Feralit
din ra cng mnh:
SiO2
T l
< 2 th qu trnh feralit mnh;
R2O3
20
22
CHNG 3
CHT HU C CA T
3.1. KHI NIM, NGUN GC V THNH PHN CHT HU C TRONG
T
3.1.1. Khi nim
Cht hu c l mt b phn cu thnh t, l nguyn liu to nn ph nhiu
ca t; l phn qu gi nht ca t, l kho d tr dinh dng cho cy trng.
S lng, thnh phn v tnh cht ca cht hu c c nh hng ln n qu
trnh hnh thnh t v cc tnh cht l, ha, sinh hc xy ra trong t.
3.1.2. Ngun gc cht hu c trong t
Cht hu c trong t c ngun gc t tn tch sinh vt, bao gm xc thc vt,
ng vt v vi sinh vt t (trong xc thc vt chim ti 4/5 tng s cht hu c
ca t) v t cc sn phm phn gii v tng hp c ca vi sinh vt.
i vi t trng trt th cht hu c trong t cn do con ngi b sung vo t
cc ngun hu c khc nh phn chung, phn bc, phn xanh, phn rc, bn ao,...
3.1.3. Thnh phn ca cht hu c trong t
Cht hu c trong t c th chia ra 2 b phn:
- Cht hu c cha b phn gii (cn nguyn hnh th ban u) nh: r cy, thn
l cy, xc ng vt,... y khng phi l phn chnh ca cht hu c trong t.
- Cc cht hu c b phn gii: y l phn chnh ca cht hu c trong t.
B phn ny c chia lm 2 phn:
+ Nhm cht hu c ngoi mn (khng phi l mn): l sn phm phn gii
ca cht hu c, gm cc hp cht hu c n gin cha C v N nh: gluxit, protit,
lipit, cc axit hu c, cc andehyt, lignin, tanin, nha, sp... (chim 10-15%).
+ Nhm hp cht hu c phc tp gi l mn, (chim 85-90%).
3.2. QU TRNH BIN HA CHT HU C TRONG T
S bin ha cht hu c trong t l mt qu trnh sinh ha rt phc tp, bng
cc phn ng ha hc c s tham gia tch cc ca h vi sinh vt t.
C th tm tt qu trnh bin ha cht hu c theo s sau y:
CHT HU C
N2
VSV
c nh
m
Mui khong:
R+ (NO3-, NO2- CO32-,
SO42-, PO43-...), NH3,
CO2, H2O, H2S, CH4,
PH3,..
Cht mn
Khong ha t t
24
nhn vng, cc cht to mch nhnh v cc cht to nhm nh chc cho hp cht
mn.
* Bc 3: Trng hp cc lin kt hp cht phc tp thnh hp cht mn.
3.2.2.3. Cu to chung ca mt phn t mn
Mt phn t mn c 4 phn:
- Nhn vng: c ngun gc t cc hp cht hu c cha gc phenon, quinon nh:
benzen, naftalin, antraxen, furan, pirol, indol, piridin, quinolin,...
Benzen
Naftalin
Antraxen
Fural
N
H
Pirol
Indol
Piridin
Quinolin
- Mch nhnh: c th l cc hp cht hydratcacbon hay hp cht cha nit.
- Cc nhm nh chc: nh cacboxyl (-COOH), hydroxyl (-OH), cacbonyl
(=CO), metoxyl (-O-CH3),...
- Cu ni: c th l mt nguyn t (-O-; =N-), hoc mt nhm nguyn t (=NH;
=CH2), ...
3.2.2.4. Cc yu t nh hng n qu trnh mn ha
Kh hu
- Ch nhit: nhit thch hp cho cc vi sinh vt tham gia vo qu trnh mn
ha cht hu c l 25 - 300C v m > 70%.
- Ch m: Trong iu kin kh hanh quanh nm th tc mn ha chm,
nhng nu thng xuyn ngp nc th qu trnh mn ha xy ra trong iu kin
ym kh sinh ra nhiu cht c, nh hng n hot ng ca vi sinh vt, lm gim
tc mn ha. Trong iu kin ma m v ma kh xen k th mn c tch ly
nhiu nht. ma nng m thun li cho qu trnh phn gii, n ma kh cc sn
phm phn gii c vi sinh vt chuyn ha, trng hp li, to thnh mn.
Tnh cht t: t c thnh phn c gii nng qu trnh tch ly mn thun li
hn t c thnh phn c gii nh. t ct, t bc mu qu trnh phn gii nhanh
v kh nng gi mn km. pH trung tnh l mi trng thch hp cho h vi sinh vt
mn ha hot ng tt. t giu Ca2+ , Mg2+ th mn c tch ly nhiu hn, v
Ca2+ , Mg2+ va to pH trung tnh, va cung cp dinh dng cho vi sinh vt hot
ng, va to lin ht vi cc axit mn to thnh hp cht bn, t b ra tri.
25
26
27
28
29
CHNG 4
THNH PHN HA HC T
V CHT DINH DNG I VI CY
Trong t c cha tt c cc nguyn t ha hc t nhin, nhng phng tin
k thut phn tch cho n nay ngi ta mi ch nh lng c khong 45 nguyn
t ha hc trong t. Cc nguyn t c hm lng cao trong t nh sau:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Nguyn t
O
Si
Al
Fe
Ca
K
Na
%
49,0
33,0
7,13
3,80
1,37
1,36
0,63
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Nguyn t
Mg
C
N
S
P
Mn
Cl
%
0,63
2,00
0,10
0,08
0,08
0,08
0,01
( :
99,27%)
30
TT Nguyn t Cy ht dng
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
H
C
O
N
P
K
S
Ca
Mg
H2O
CO2
O2, CO2, H2O
NO3- v NH4+
H2PO4- v HPO42K+
SO42Ca2+
Mg2+
31
Nguyn
t
Fe
Mo
Cl
B
Mn
Zn
Cu
Na
Cy ht dng
Fe2+
MoO42ClBO33-, B4 O72Mn2+
Zn2+
Cu2+
Na+
CHNG 5
KEO T V KH NNG HP PH CA T
5.1. KEO T
5.1.1. Khi nim
t bao gm cc ht c kch thc khc nhau; da vo kch thc ngi ta chia
thnh cc cp ht t.
Cp ht c kch thc t 1-100m c nhng c tnh ca ht keo, khc hn cc
cp ht c kch thc ln hn v khi ha tan chng trong nc th to ra dung dch c
c tnh ca mt dung dch keo. Nhng ht t trong phm vi kch thc nh vy
c gi l keo t.
1m (milimicron mt) = 10 -3 (micron mt) = 10-6mm = 10 -9m)
(V kch thc ca ht keo t, cc nc quy nh cn c s khc nhau cha
thng nht).
Nh vy, keo t l ht t c kch thc rt nh, c th chui qua c giy lc
thng thng, khng lng ng trong nc m trng thi huyn ph (l lng v
chuyn ng Brao), mun quan st cu trc v hnh dng ca chng phi dng knh
hin vi in t.
5.1.2. Cu to ca ht keo t
- Nhn keo: L mt tp hp phn t khng mang in. C th l cht v c, cht
hu c, hoc phc cht hu-v c; C th trng thi v nh hnh hay tinh th.
- Tng ion quyt nh in th: Nm st nhn keo. Tng ion ny quyt nh in
th ca ht keo: Nu l cation th cho keo dng, ngc li nu l anion th cho keo
m.
- Tng ion b: L tng ion bao bc tng ion quyt nh in th, c in lng
bng in lng ca tng ion quyt nh in th nhng ngc du. Tng ion b ny
chia lm 2 lp:
* Lp ion khng di chuyn: Nm st tng ion quyt nh in th.
* Lp ion khuych tn (cn gi l lp ion trao i): Do xa tng ion quyt nh
in th, nn linh ng hn, s trao i ion ca ht keo vi mi trng xy ra lp
ion ny.
Nhn keo
32
33
Khi cc cht in gii trong dung dch t b ra tri hoc b thiu ht th keo t
kh trng thi ngng t m d b phn tn.
S ngng t keo l c li v s to cho t c kt cu tt hn.
5.1.4. Phn loi keo t
5.1.4.1. Phn loi keo t theo tnh mang in
Do kh nng tch in ca cc keo t khc nhau nn chng mang in khc
nhau, l nhng keo m, keo dng hoc keo lng tnh.
+ Keo m (asidoit) mang k hiu chung l X - H.
Cc keomang in m do tng ion quyt nh th hiu ca keo l cc anion, nh:
keo axit silisic, axit mn v cc loi keo st, Fe(OH)3, Al(OH)3.
+ Keo dng (basidoit) k hiu chung l X - OH: l cc keo t c tng quyt
nh th hiu l cc cation. Trong t lng keo dng rt t, ch yu l Fe(OH)3,
Al(OH)3 v khong st Kaolinit b ion ha:Al2O3.SiO2.H2O [Al2 O3.HSiO2 ]+ +
OH+ Keo lng tnh (amphliit) k hiu chung X - O - H.
L keo mang in m hay dng ph thuc vo pH dung dch t bao quanh.
Cc keo lng tnh thng gp trong t l Fe(OH)3, Al(OH)3, CaCO3 v keo protit.
Tr s pH m ti keo t i du in th gi l im ng in (im ng in
ca Fe(OH)3 l pH =7,1 v ca Al(OH)3 l pH =8,1)
Keo Fe(OH)3: Nu pH < 7,1 l keo dng; Nu pH > 7,1 l keo m.
Keo Al(OH)3:Nu pH < 8,1 l keo dng; Nu pH > 8,1 l keo m.
Keo protit: im ng in thng nh hn 7.
5.1.4.2. Phn loi keo t theo thnh phn ha hc
C 3 loi l: Keo v c, keo hu c, keo hu c -v c.
+ Keo v c (keo khong): Nhn keo l hp cht v c.
Trong t keo v c ch yu thuc nhm khong vt th sinh Alumin silicat
(khong st) v oxyt, hydroxyt (axit silicsic, oxyt, hydoxyt st v nhm).
+ Keo hu c: Nhn keo l cht hu c.
Keo hu c c to thnh do s bin ha ca xc ng, thc vt. Ch yu l
keo mn, lignin, protit, xenlulz, cc hp cht khc. Keo hu c chim t l t hn
nhiu so vi keo v c (<10%).
+ Keo hu c-v c:
Trong t t nhin cc keo hu c t tn ti trng thi t do. Chng thng lin
kt vi cc keo v c (khong st) to ra nhng phc hp keo gi l keo hu cv c.
Nhng keo hu c-v c ng vai tr quan trng trong vic to kt cu bn cho t,
ng thi chng lm tng kh nng gi mn cho t cng nh tng kh nng hp ph
ca t.
5.1.4.3. Phn loi keo t theo khong st
Ngun gc hnh thnh cc loi khong st:
34
SiO2
=4
Al2 O3
35
Cu to vi loi hnh 2:1 (cu to t 2 phin oxit silic kp gia 1 phin gipxit,
nn c gi l khong 3 lp).
Nhm keo st Monmorilonit bao gm cc loi keo chnh l: Monmorilonit:
Al2 Si4O10(OH)2.nH2O;
Baydenlit:
Al3Si3O3(OH)3.nH2 O;
Nontronit:
Fe2Si4O10(OH)2.nH2O
Chng c hnh thnh trong iu kin mi trng t trung tnh- kim. V vy
nu st ha trong mi trng trung tnh n kim th s hnh thnh nhiu loi keo
st nhm Monmorilonit.
Keo Monmorilonit c nhng c tnh sau:
- B dy ca li (b-packet) tinh th ca keo thay i t 9,4 - 21,4A0 (trung
bnh l 14A0); khe h gia cc tinh tng kh ln (4A0).
- C hin tng thay th ng hnh khc cht xy ra rt ph bin trong mng
li tinh th c 2 loi phin, Al3+ th Si4+ trong khi t din ca phin oxyt silic;
Fe3+ hoc Mg2+ thay th Al3+ trong khi bt din ca phin gipxit, nh m s d
ra cc ha tr t do, kt qu lm cho keo tch in m; l nguyn nhn lm cho keo
c kh nng trao i v hp ph trao i cation mnh.
- Khe h gia cc tinh tng ln, nn s lin kt gia cc tinh tng khng cht, v
th tnh trng co (gin n) ca keo ln.
- Dung tch hp ph kh ln: 80-150ll/100g keo.
Nh vy, t giu st Monmorilonit th c c tnh tt nh phn ng trung tnh,
kh nng gi nc, gi phn tt, t mu m. Tuy vy do tnh trng v co ca keo
ln nn t thng b nt n v do gi cht nc nn to cho t c m cy ho
cao.
Nhm keo st Illit (Hydromica)
Cng thc chung l: (Mg2+.Fe2+)(SiAl)4O10(OH)2.4H2 O,
hoc c th vit: (Mg2+ .Fe2+)Al2O3. (3-3.5)SiO2.nH2O
T s
SiO2
= 3 - 3,5
Al2 O3
36
[K]2Al + Ca(H2PO4)2
[K]Ca
2+ + 4H+
+ 2AlPO4
38
2+
V d:
[K]Ca + 2H+ [K]2H + Ca2+
S trao i cation trong t tun theo nhng quy lut nht nh:
+ S hp ph trao i cation tun theo ng lng:
Tc l mt ng lng gam ca cation ny trao i vi mt ng lng gam
ca mt cation khc. Tng lng cation hp ph bng tng lng cation b y ra,
lm cho tng lng cation trong dung dch khng thay i.
2+
+
V d:
[K]Ca + 2Na+ + 2Cl- [K]2Na + CaCl2
Nguyn t lng ca Na=23, ha tr Na l 1 ng lng gam Na = 23g
Nguyn t lng ca Ca = 40 ha tr Ca l 2 ng lng gam Ca = 20g
Nh vy: 23g Na ca dung dch t s trao i vi 20g Ca ca keo t;
+ S hp ph trao i cation tin hnh theo 2 chiu thun nghch.
Chiu ca phn ng thun hay nghch ph thuc vo nng v c tnh ca
cation trong dung dch t. Phn ng s dng li khi keo t v dung dch t hnh
thnh s cn bng v nng cation, song trong thc t khng bao gi c s cn
bng ny, v thnh phn v nng cation trong dung dch t lun lun b thay i
(do dinh dng cy, vi sinh vt, bn phn, ti tiu,...).
+ S hp ph cation ph thuc vo nng cation trong dung dch t.
39
Nng cation trong dung dch t cng cao th trao i ca keo t cng mnh,
ngc li nng nng ion ca dung dch t cng nh th cc cation b y t
keo t vo dung dch t cng d.
+ S hp ph trao i cation xy ra rt nhanh.
Cc phn ng trao i thng xy ra rt nhanh, ch sau mt thi gian rt ngn s
cn bng ng cc ion gia keo t v dung dch t c hnh thnh. Tc
ca phn ng ph thuc vo c tnh cation, ph thuc vo t l keo t v dung
dch t, vo nng dung dch t v c nhit ca t.
+ S hp ph cation ph thuc vo ha tr, bn knh cation v dy mng thy
ha ca cc cation:
Ha tr cation cng cao th trao i xy ra cng mnh, ha tr 3 > ha tr 2 t 4-5
ln, ha tr 2 > ha tr 1 n 4 ln. Ring ion H+ l ion c bit, tuy c ha tr nh
nhng c mng thy ha rt mng (1,35AO) (rt t b hydrat ha) nn kh nng trao
i khng nhng vt cc cation ha tr 1, m cn vt c cc cation ha tr 2.
Cc cation cng ha tr th cation no c bn knh ln, tc l dy mng thy
ha mng s trao i mnh hn. S hp ph cation c th xp theo th t nh sau:
Li+ < Na+ < NH4+ < K + < Mg2+ < Ca2+ < H + < Al3+ < Fe3+
Cc cation b keo t hp ph cng d th chng b y ra khi keo t cng kh.
41
ph thp l mt trong nhng nguyn nhn lm cho t chng b thoi ha, ngho
dinh dng v cc cht khng c hp ph s d b ra tri.
- Thnh phn cation hp ph khc nhau c nh hng rt ln n trng thi kt
cu ca t bn hay khng bn, phn tn hay ngng t.
- S hp ph anion phosphat s nh hng n ch ln trong t v hiu lc
ca phn ln.
i vi ch bn phn bi dng ci to t.
- Thng qua kh nng hp ph ca t, ngi ta dng bin php bn phn tng
cc cht d tr cho keo t, ng thi ci to thnh phn ion ca keo t (kh chua,
kh mn,...) y l nguyn l ca bin php ha hc ci to t.
- Cn c vo kh nng hp ph ca t cao hay thp m ngi ta ra quy trnh
bn phn cho thch hp, c th l: t c dung tch hp ph cao th c th dng bin
php bn phn d tr (ngha l tng lng phn trong mt ln bn, m c th gim
s ln bn trong mt v khi tn cng); Ngc li, i vi t c dung tch hp
ph thp th phi gim lng phn trong mt ln bn, nhng tng s ln bn trong
mt v.
CHNG 6
DUNG DCH T
6.1. KHI NIM
Dung dch t gm nc trong t v cht ha tan l cc cht v c, hu c v
hu c-v c c trong t.
Nc xm nhp vo t gm: Nc ma, nc sng, nc bin, nc ti,...
mang theo O2, CO2, NH3, NO3-, NO2-, cc cht kh, cc mui v ct bi, bn thn n
l mt dung dch, khi vo t n ha tan thm cc cht ca t, to nn dung
dch t.
Cht ha tan trong dung dch t gm c:
- Cht v c: dng ha tan hay dng keo nh: NO3-, NO2-, HCO3-, CO32-, PO43-,
SO42-, Cl-,... keo st, keo silic, keo st, nhm,...
- Cht hu c: cc axit mn, cc cht sinh ra trong qu trnh phn gii cht hu
c nh: axit hu c, axit amin, aldehyt, ru,...
- Cc cht hu c-v c: cc mui ca axit mn, cc lin kt mn-st, mn
khong,...
- Cc cht kh: CO2, O2, N2, NH3, H2S,...
Thnh phn, s lng v nng cc cht ha tan trong dung dch t lun thay
i, v hm lng nc trong t lun lun thay i v cc cht ha tan th lun
lun c b sung vo t bi cc ngun sau y:
+ Do m phong ha, do nc mang ni khc ti, do cc cht c phn gii t
cht hu c, do cc cht ha tan c sn trong nc ma,...
+ Do hng nm con ngi bn phn vo t.
+ Do cc ion hp ph trn keo t chuyn vo dung dch t.
+ Do cc cht m thc vt v vi sinh vt trong qu trnh sng thi vo t.
42
Nh vy: Dung dch t l mt b phn linh hot ca t. N tham gia trc tip
vo qu trnh hnh thnh t, vo cc phn ng l hc, ha hc, sinh hc xy ra
trong t; tham gia vo s trao i cht dinh dng gia t vi cy v vi vi sinh
vt t.
6.2. VAI TR CA DUNG DCH T
- Thnh phn v s lng cht ha tan trong dung dch t ni ln kh nng cung
cp cht dinh dng cho thc vt v vi sinh vt.
- Nng dung dch t nh hng n s ht nc ca cy. Nu nng cht
tan qu cao (v d: t b mn) th p sut thm thu ca dung dch t tng ln s
cn tr s ht nc ca cy, nn d trong t c nhiu nc nhng cy vn b ho
(gi l hn sinh l).
- Phn ng ca dung dch t (chua, kim hay trung tnh) nh hng ln n hot
ng ca vi sinh vt; nh hng n tnh cht l hc, ha hc, sinh hc ca t; nh
hng n ha tan cc cht dinh dng c trong t.
- Mt s loi mui, cc anion, cation, cht ha tan trong dung dch t lm cho
t c tnh m, c th gi pH t t b thay i.
- Dung dch t cha mt s cht ha tan c th tng cng qu trnh ph hy
hnh thnh t.
6.3. C TNH CA DUNG DCH T
Dung dch t c cc c tnh l: Phn ng ca dung dch t, tnh m v
tnh oxy ha-kh.
6.3.1. PHN NG CA DUNG DCH T
Phn ng ca dung dch t l tnh chua, tnh kim hay tnh trung ha ca dung
dch t. Ngi ta biu th phn ng dung dch t bng pH: pH = - lg[H+ ]
Nh vy: pH = 7 tc l [H +] = [OH-]: t c phn ng trung tnh.
pH < 7 tc l [H+ ] > [OH- ]: t c phn ng chua.
pH > 7 tc l [H+ ] < [OH- ]: t c phn ng kim.
6.3.1.1. PHN NG CHUA CA T (TNH CHUA CA T)
6.3.1.1.1. Nguyn nhn gy ra tnh chua ca t
t b chua do 5 nguyn nhn sau y:
Do bn thn t c hnh thnh t cc loi ngho cc cation kim v kim
th, giu SiO2 (nh macma axit).
Do cc cation kim trong t b ra tri ra khi t, lm gim cht kim trong
t. Ni chung lng ma cng ln th s ra tri vt cht cng nhiu v t cng
d tr nn chua ha nhanh.
Hng nm cy ht i nhiu cht kim ca cc mui khong trong t nh:
NH4+, K +, Ca++ , Mg ++,... Mt khc, trong qu trnh sng ca mnh r cy v hot
ng ca vi sinh vt t khng ngng thi ra kh CO2, kh ny ha tan trong
nc thnh H2CO3, tuy phn ly khng ln nhng n l ngun gc H+ ch yu
trong t.
Cht hu c trong t c vi sinh vt phn gii v chuyn ha to ra nhiu
loi axit hu c v axit v c lm cho t b chua.
43
t rt chua
< 4,5
4,6 - 5,5
t chua va
5,6 - 6,5
t chua t
6,6 - 7,5
t trung tnh
7,6 - 8,5
t hi kim
> 8,5
t kim nhiu
chua hot tnh chu nh hng ca cc yu t sau:
- Mc phn ly thnh ion ca cc cht axit v baz c trong t. Cng mt
lng axit nhng axit v c phn ly thnh ion nhiu hn axit hu c, nn pH H2O ca
dung dch t cha nhiu axit v c thp hn. i vi baz cng vy, baz no
phn ly mnh s cho nhiu ion OH- th lm gim chua hot tnh tc l tng
pHH2O .
- Nu c mt chua tim tng m bn nhiu phn v c th s xy ra s trao
i cation lm y H + v Al3+ vo dung dch, lm cho chua hot tnh tng ln.
ngha ca vic xc nh pHH2O:
V chua ny gy nh hng trc tip cho cy v vi sinh vt, nn mi loi cy
v vi sinh vt ch thch hp sng mt khong pHH2O nht nh. V th ngi ta cn
c vo pHH2O b tr cy trng cho ph hp vi tng loi t c th.
6.3.1.1.2.2. chua tim tng
chua tim tng l chua biu hin nng ion H+ v nng ion Al3+ b
hp ph trn b mt keo t, bnh thng th cha gy chua, nhng v mt l do no
chng b y ra khi keo t i vo dung dch, lc gy ra mt chua.
44
45
[K]2H
+ 5Na+ + 5OHAl3+
2+
+ Ca(HCO3)2
[K]Ca
2Al3+
2+
+ 2CO2 + 2H2O
3 Ca2+
[K]
+ 3 Ca(HCO3)2 [K]
+ 2Al(HCO3)3
Al(HCO3)3 + 3H2O
Al(OH)3 + 3H2CO3
- C th iu chnh pH t ph hp vi yu cu ca tng loi cy trng.
- Tng cng hot ng ca vi sinh vt trong t, c bit l cc loi vi sinh vt
c nh m.
- Huy ng thc n cho cy bng cch trao i cc cation l cht dinh dng trn
keo t ra dung dch t cho cy s dng. V th ngi ta ni Bn vi lm giu
i cha m ngho i con, nu khng thng xuyn bn phn hu c v v c b
sung cho t.
+
2+
V d: [K]2NH4 + Ca(OH)2
[K]Ca + 2NH4 OH
- Tng hiu lc mt s phn bn nh: superln, m, cc nguyn t vi lng,...
- Xc tin hnh thnh kt cu t, lm cho t ti xp hn, ng thi lm ngng
t keo mn dng humat canxi, lm tng bn kt cu t v gim c s ra
tri mt mn ca t.
Nguyn tc ca vic bn vi v cch tnh lng vi bn.
- Trc ht, xem xt pH ca t ph hp vi yu cu ca cy trng cha.
- Da vo pHKCl hoc no kim t (V%) xem nhu cu bn vi cp thit
cha.
47
pHKCl
V(%)
Mc cn thit bn vi
< 4,5
< 50%
Rt cn
4,6 - 5,5
50 - 70
Cn va
5,6 - 6,5
Cn t
70%
> 6,5
Cha cn
- Tnh lng vi bn phi da vo chua thy phn:
Nu dng CaO th cn bn: 0,84H (tn/ha).
Nu dng CaCO3 th cn bn: 1,5H (tn/ha).
- Da vo tnh m ca t iu chnh lng vi tnh cho ph hp, ch cn
bn 1/2 hoc 2/3 hoc 3/4 lng vi tnh c; t cng nh tnh m thp th
gim lng bn v ngc li t cng nng, tnh m cao th phi tng lng bn.
Ngoi ra, i vi t la nc th c th gim i mt t lng vi so vi tnh, v
cng vi thi gian ngp nc th pH c tng dn t u v n cui v.
6.3.1.2. PHN NG KIM (TNH KIM) CA T
t c phn ng kim l do nng anion OH- trong dung dch ln hn nng
cation H +. pH cng cao th tnh kim cng mnh.
Nguyn nhn gy ra tnh kim ca t:
Cc Aluminosilicat b phong ha ha hc to ra cc cht kim.
V d: Qu trnh st ha:
K2O.Al2 O3.6SiO2 + H2O + CO2 Al2 O3.2SiO2.2H2 O + K2CO3 + 4SiO2.nH2 O
Phenpat kali
Kaolinit
Opan
K2CO3 + H2O KHCO3 + KOH
KOH K+ + OH t c cha CaCO3:
CaCO3 + H2O + CO2
Ca(HCO3)2
Ca(HCO3)2 + 2H2O
2H2 CO3 + Ca(OH)2
t mn cha Na2CO3 (s a):
Na2CO3 + 2H2O H2CO3 + NaOH
t mn cha Na2+ hp ph trn keo t, khi thy phn s sinh ra NaOH:
+
- t kim:
[K]Ca + 2HCl [K]2H + CaCl2
Trong dung dch t by gi ch c cc mui trung tnh, ch khng c H+, nn
dung dch khng b ha chua.
- t chua:
[K]H
+
3+
[K]Al
+ NaOH
+ 3NaOH
[K]Na + H2O
+
[K]3Na + Al(OH)3
49
NH2
NH2
+ NaOH
R-CH
R-CH
COOH
- Axit humic:
OH
R
+
COOH
COONa
Cl
HCl
H2O
H2O
COOH
OH
R
+ H2O
OH
+ NaOH
COOH
COONa
Nh vy, hm lng cht hu c trong t cng nhiu th tnh m cng cao.
Do trong t c mt s cht c kh nng trung ha: V d: trong t c CaCO3
c th trung ha khi c axit xut hin do pH khng thay i.
CaCO3 + 2HNO3
Ca(NO3)2 + CO2 + H2O
3+
Do tc dng ca Al di ng trong t:
Theo R.K.Scofin nu pH t di 4,5 th ion Al3+ trng thi di ng, chung
quanh c 6 phn t nc bao bc, cc phn t nc s phn ly ra H + v OH-, H + c
tc dng trung ha cht kim. Nh vy, nhm ch c kh nng m vi baz (m
mt chiu) m khng c tc dng m vi axit.
Khi pH t > 5,5 th ion Al3+ di ng b kt ta thnh Al(OH)3 lc s mt kh nng
m.
Nh vy: Tnh m ca t ph thuc ch yu vo hm lng mn v thnh
phn c gii t: t giu mn > t st > t tht > t ct
Theo Schffer - Schachtschabel:
- t ct, mun nng pH t 4,0 ln 6,5 ch cn bn 13 t/ha.
- t tht, mun nng pH t 4,4 ln 6,5 cn bn 24 t/ha.
- t st, mun nng pH t 4,7 ln 6,5 cn bn 66 t/ha.
- t en giu mn, mun nng pH t 5,0 ln 7,0 phi bn 90 t/ha.
6.3.2.3. ngha ca tnh m trong thc tin
- Nh c tnh m m pH ca t t b bin i to iu kin n nh mi
trng c li cho sinh trng pht trin ca cy v vi sinh vt t.
- Khi xt liu lng vi v lng phn cn bn cho mt ln bn, cn phi tham
kho tnh m ca t.
6.3.3. PHN NG OXYHA-KH CA T
6.3.3.1. Khi nim
Cc cht trong t c th tn ti trng thi oxiha hoc trng thi kh, gi l
cht oxyha v cht kh, V d:
Cht oxi ha O2
CO2
NO2, NO3 SO42- PO43- Fe3+ Mn3+, Mn4+ Cu2+
Cht kh
H2 CH4, CO NH3, N2 H2S
PH3 Fe2+
Mn2+
Cu+
50
Cht oxy ha k hiu l ox, cht kh k hiu l Red, to thnh tng cp oxyhakh. Cc cp oxyha kh to ra cc phn ng oxyha-kh.
V d:
Fe3+ + 1e Fe2+
Mn4+ + 2e Mn2+
Mn3+ + 1e Mn2+
V trong t lun lun c cc cht oxyha v cht kh, nn qu trnh oxyha-kh
l qu trnh xy ra ph bin trong t. Tuy nhin, tt c cc phn ng oxyha kh
trong t u c s tham gia ca vi sinh vt.
Cng oxy ha kh thng c xc nh bng in th oxy ha-kh, k hiu
Eh, n v tnh l milivn (mV) (1mV = 10-3 V). Cng thc tnh:
59
[ox]
Eh(m V) = E0 +
lg
n
[Red]
n: l s electron trao i trong phng trnh oxy ho-kh.
[ox] v [Red] l nng ng lng gam ca cht oxy ha v cht kh.
E0 l in th tiu chun ca cp oxy ha-kh:
Fe3+/Fe2+ th
E0
=
770 mV
2+
+
Cu /Cu th E0
=
334 mV
3+
2+
Mn /Mn th E0 =
1510mV
4+
2+
Mn /Mn th E0 =
1244mV
V d: 1 dung dch st, trong nng Fe2+ l 0,1N v Fe3+ l 0,001N th in
th oxy ha-kh ca n l:
59 0.001
Eh = 770 +
lg
= 770 + 59lg 10-2 = 770 - (59 2) = 652 mV
1
0.1
Vic phn tch nng ox v Red c kh khn v km chnh xc. Hin nay
ngi ta dng my o Eh, gi l my Eh meter.
6.3.3.2. Cc yu t nh hng n qu trnh oxy ha -kh
Nu dung dch cha nhiu h thng oxy ha-kh, th tr s Eh ca ton dung
dch s tng ng vi Eh ca h thng oxy ha-kh no c nng cao nht.
Lng nc trong t tng th Eh gim, khi t kh th Eh tng.
Phn ng ca dung dch t (pH t): Trung bnh khi thay i 1 n v pH lm
cho Eh thay i t 57 - 59mV.
Mi tng quan gia pH v Eh c th hin theo cng thc Clc sau y:
Eh
rH2 =
+ 2pH
30
Eh tnh bng mV.
rH2 l s logarit m ca p lc kh H2 trong t (l mt tr s, v d: dung dch
nc bo ha H2 c rH2 = 0; bo ha O2 th rH2 = 41).
Eh cng gn r cy th cng gim, v r cy tit ra cht kh. Ring cy la nc
th cng gn r Eh cng tng v r la nc tit ra oxy.
Cc bin php canh tc cng c nh hng n Eh:
- Cy ba, lm t, xi xo, ph vng, sc bn,... s lm tng Eh.
51
52
53
CHNG 7
THNH PHN C GII T
7.1. Khi nim
Qu trnh phong ha to ra nhng ht c kch thc ln nh khc nhau, gi
l cc phn t c gii t. Cc phn t c gii t l nhng ht c lp ring r.
Trong t cc phn t c gii ch yu l cc ht v c.
Nhng phn t c gii c kch thc gn nhau th c gp thnh mt nhm v
gi l cp ht c gii. Ngi ta thng chia ra 3 cp ht c gii t l: cp ht ct,
cp ht limon (tht hay bi) v cp ht st. Hm lng cc cp ht c gii c biu
th theo phn trm trng lng t.
T l cc cp ht c gii c trong t c gi l thnh phn c gii t.
7.2. Phn chia cp ht
Tiu chun phn chia cp ht ca cc nc trn th gii c khc nhau. Ta c th
so snh s phn chia khc nhau qua bng sau y.
Bng 2. Phn chia cp ht c gii ca Lin X (c), ca M v ca Lin Hip
Quc
Lin X (c) (1957)
M
LHQ (UN) (1927)
vn
> 3 (mm)
Cui
> 2 (mm)
vn
> 2 (mm)
Cui
3-1
Si
2-1
Ct th
1 - 0,5
Ct th
1 - 0,5
Ct th
2 - 0,2
Ct trung bnh
0,5 - 0,25
Ct trung bnh 0,5 - 0,25
Ct mn
0,2 - 0,02
Ct mn
0,25 - 0,05
Ct mn
0,25 - 0,1
Limon
0,02 - 0,002
Limon th
0,05 - 0,01
Ct rt mn
0,1 - 0,05
St
0,002- 0,0002
Limon trung bnh 0,01 - 0,005
Limon
0,05 - 0,002
Keo
< 0,0002
Limon mn
0,005 - 0,001 St
< 0,002
St th
0.001 - 0.0005
St mn
0,0005 - 0,0001
Keo
< 0,0001
thun tin khi phn loi t theo thnh phn c gii, cc nh Th nhng
Lin X (c) ngh chia cp ht c gii thnh 2 nhm: Ct vt l (> 0,01mm) v
St vt l (<0,01mm).
Cho n nay, Vit Nam thng p dng bng phn cp ht ca Lin X (c). Tuy
nhin xu th gn y cc nh nghin cu dng bng ca LHQ ngy cng ph bin v
2 l: Th nht l trong thc t phn tch cp ht ngi ta c php n gin ha s
cp ht cn 3 cp; th hai l phng php phn loi t ca FAO-UNESCO ang
dn c ng dng rng ri.
7.3. Thnh phn v c tnh ca cc cp ht
Cc cp ht khc nhau c thnh phn ha hc khc nhau, nht l t l ca 3
nguyn t: silic, st v nhm. Nhn chung cp ht cng mn th t l silic cng t v
cc nguyn t dinh dng cng cao, m phn t cc i tng ln, kh nng thm
54
nc gim dn, ct nc mao dn dng cao dn, tnh trng tng, tnh do tng dn,
sc chng nn v sc dnh tng,.....
7.4. Phn loi t theo thnh phn c gii
Ngi ta da vo t l ca cc cp ht c gii trong t m t tn cho t l: t
ct, t tht hoc t st,... gi l phn loi t theo thnh phn c gii.
Hin nay trn th gii c nhiu bng phn loi t theo thnh phn c gii khc
nhau, nhng c 2 bng phn loi ph bin nht l ca Lin X (c) v ca LHQ
(UN). Ngoi ra cn c bng phn loi ca M c trnh by trn mt s hnh
tam gic u.
7.4.1. Phn loi t theo thnh phn c gii ca LHQ (UN)
Bng 3. Phn loi t theo thnh phn c gii ca LHQ (UN)
Loi t
T l cc cp ht
Ct
Limon
St
(2 - 0,02mm)
(0,02 - 0,002)
(< 0,002)
1. t ct
85-100
0-5
0-15
2. t ct pha
55-85
0-45
0-15
3. t tht pha ct
40-45
30-45
0-15
4. t tht nh
0-55
45-100
0-15
55-85
0-30
15-25
6. t tht nng
30-55
20-45
15-25
7. t st nh
0-40
45-75
15-25
8. t st pha ct
55-75
0-20
25-45
9. t st pha tht
0-30
45-75
25-45
10-55
0-45
25-45
11. t st
0-55
0-55
45-65
12. t st nng
0-35
0-35
65-100
55
Bng 4. Bng phn loi t theo thnh phn c gii ca Lin X (c)
% St vt l
% Ct vt l
(< 0,01mm)
( 0,01mm)
Tn t
t tho
t tho
t
t
t
t potzon nguyn
nguyn
potzon
mn
mn
vng
vng
t ct ri
0-5
0-5
0-5
100 - 95
100 - 95
100 - 95
t ct dnh
5 - 10
5 - 10
5 - 10
95 - 90
95 - 90
95 - 90
t ct pha
10 - 20
10 - 20
10 - 15
90 - 80
90 - 80
90 - 85
t tht nh
20 - 30
20 - 30
15 - 20
80 - 70
80 - 70
85 - 80
30 - 40
30 - 45
20 - 30
70 - 60
70 - 55
80 - 70
t tht nng
40 - 50
45 - 60
30 - 40
60 - 50
55 - 40
70 - 60
t st nh
50 - 65
60 - 75
40 - 50
50 - 35
40 - 25
60 - 50
t st trung bnh
65 - 80
75 - 85
50 - 65
35 - 20
25 - 15
50 - 35
> 80
> 85
> 65
< 20
< 25
< 35
t st nng
Vit Nam t trc n nay vn dng bng phn loi t theo thnh phn c
gii ca Lin X vi loi t potzon, v d s dng v cng tng i ph hp vi
t Vit Nam.
V d: t c 68% ct vt l, 32% st vt l, tra bng ta gi l t tht trung bnh.
7.4.3. Phn loi t theo thnh phn c gii ca M: cho tin s dng
ngi ta lp mt s hnh tam gic u, trn cc phn din tch tng ng vi
nhng tn t c tnh ton theo bng phn loi.
Mun xc nh tn gi ca t ta lm nh sau: Trn cc cnh theo chiu tng
dn ca st, limon, ct, ly 3 im ng vi t l % st, bi v ct. T 3 im k ln
lt 3 ng thng song song vi cc cnh ct, cnh st v cnh limon. im gp
nhau ca 3 ng min no ta c tn gi ca t .
V d: t A c 15% st + 25% limon + 60% ct; ln lt k 3 ng song song;
3 ng ny gp nhau ti im min s 7. Ta c tn t l t th pha ct.
56
100% st
90
10
80
20
70
30
60
40
12
Limon(%)
50
St (%) 50
10
60
11
40
30
70
20
80
90
10
1
100% ct
2
90
80
70
60
50
40
30
20
10
100% limon
Ct (%)
- t tht nng: v thnh hnh giun c v cun thnh vng trn ng knh
3cm khng b gy, nhng b nt rn.
- t st: vng trn vn mn p khng h nt rn g.
7.5. ngha ca vic xc nh thnh phn c gii t
Ngi ta v 3 cp ht c gii: ct, limon v st to nn b xng ca t. V
thnh phn c gii t c ngha rt quan trng i vi tnh cht ca t. C th l:
- Tnh cht vt l ca t ph thuc phn ln vo thnh phn c gii ca t.
Thnh phn c gii quyt nh t trng, dung trng, xp, tnh lin kt, tnh dnh,
tnh do, tnh n hi, sc cn,...ca t. Anh hng n tnh thng kh, tnh thm
nc v nhit dung ca t.
- Thnh phn c gii nh hng n ha tnh ca t nh: s tch ly v phn
gii mn, kh nng hp ph, tnh m, tnh oxyha-kh v ch cung cp cht
dinh dng cho cy ca t.
- Thnh phn c gii nh hng n s hot ng ca vi sinh vt t, nn nh
hng n hot tnh sinh hc ca t.
Vic xc nh thnh phn c gii t nhm: b tr cy trng ph hp vi tng
loi t v p dng cc bin php k thut thch hp trn tng chn t c th.
7.6. Tnh cht cc loi t c thnh phn c gii khc nhau v bin php ci
to
7.6.1. t ct
L loi t trong t l cp ht ct cao (ct vt l > 80%, c th t ti 100%;
st vt l < 20%). t ct c nhng nhc im v u im nh sau:
- Do cc ht t c kch thc ln nn tng din tch khe h ln, c bit l th
tch khe h phi mao qun, nn nc d thm xung su v bc hi mnh, t d b
kh hn.
- Trong t ct iu kin oxy ha tt, Eh qu cao ( > 700mV), nn cht hu c b
khong ha mnh dn ti t ngho mn.
- t ct d b t nng v cng d mt nhit (nng ln v ngui i nhanh, to ra
bin nhit trong t ln), bt li cho s pht trin ca cy trng v vi sinh vt
t.
- t ct ri rc, d cy ba, tn cng lm t, nhng nu ma to hay ngp
nc th t d lng, b cht.
- t ct cha t keo, nhiu SiO2, nn ngho dinh dng, kh nng hp ph thp,
gi nc v gi phn km, tnh m thp. V vy nu bn nhiu phn tp trung vo
mt lc th cy khng kp s dng ht, mt phn ln b ra tri, b lng ph phn
bn.
- t ct thch hp vi nhiu loi cy c c nh khoai lang, khoai ty, lc,...
Trong t, r v c d dng vn xa, vn su m khng b t chn p. Cc cy h
u cng c th thch ng t ct. Mt s vng t ct ngi ta cn trng cc loi
da hu, da l hoc cc cy c chng nh thuc l,...
Bin php ci to: Thc t sn xut trn t ct, mun t nng sut cao ch c
th chn c cu cy trng ph hp vi t ct, ng thi p dng nhng bin php
58
59
CHNG 8
KT CU T
8.1. Khi nim
Cc ht n l ca t (cc phn t c gii t) dnh li vi nhau nh mt l do
no thnh ht t c kch thc ln hn, ta gi l cc ht kt t (cn gi
l on lp). Nh vy, ht kt t l do 2 hay nhiu ht n dnh li vi nhau. Ta
gi trng thi t c cha cc ht kt l t c kt cu.
Tuy nhin, nu trng thi ht n ri rc hoc ht kt c kch thc qu nh
hoc to thnh tng tng ln th u t c ngha v mt nng hc. i vi cy
trng, nhng ht kt c kch thc t 0,25 - 10mm v bn trong nc mi l ht kt
tt, trong nhng ht c kch thc t 1 - 3mm l nhm bn trong nc nht v c
nhiu mn, m, ln hn c.
t cha nhiu cc ht kt c ngha v mt nng hc l t c kt cu tt v
t cha nhiu ht kt t c ngha v mt nng hc l t c kt cu xu.
Kt cu t c coi nh l mt yu t ca mu m t.
8.2. Cc loi ht kt t
Cn c vo hnh dng, kch thc phn bit cc ht kt t v c tn gi khc
nhau. Theo akharop c th gp thnh 3 nhm:
8.2.1. Nhm ht kt hnh khi
- Ht kt tng: ng knh 20mm; ht kt th hin km.
- Ht kt cc: ng knh 10 - 20mm; ht kt th hin hi km.
- Ht kt ht: ng knh 5 - 10mm; ht kt th hin r.
- Ht kt vin: ng knh 0,5 - 5mm; ht kt th hin rt r.
8.2.2. Nhm ht kt hnh tr
- Tr ln: ng knh 30mm; ht kt th hin km.
- Tr trung bnh: ng knh 10 - 30mm; ht kt th hin mc trung bnh.
- Tr nh: ng knh < 10mm; ht kt th hin r.
8.2.3. Nhm ht kt hnh tm
- Tm dy:
c b dy 5 mm
- Tm va:
c b dy 3 - 5mm
- Tm trung bnh (va): c b dy 1 - 3mm
- Tm mng (phin):
c b dy < 1mm.
Trong cc loi kt cu t th t c kt cu vin l tt hn c.
Mi mt loi t thng c mt hnh thi kt cu c trng. Ngay trong cng
mt loi t th cc tng t khc nhau trong phu din cng c kt cu khc
nhau. V d: t phn (chua mn) thng c kt cu hnh tr; t mn thng c
kt cu hnh tm; t st thng c kt cu hnh tng; t c thnh phn c gii
tht nng thng c kt cu cc; t bazan, t vi, t i ni ni chung
thng c kt cu vin, kt cu ht;...
8.3. S hnh thnh ht kt t
8.3.1. C ch hnh thnh ht kt
60
[Mn]Ca + 2NH4 Cl
[Mn]2NH4 + CaCl2
62
63
CHNG 9
MT S TNH CHT VT L V C L CA T
9.1. T TRNG T
T trng ca t l trng lng t cc ht t st vo nhau khng c khe h
(khng c khong hng khng kh) trng thi kh kit trong mt n v th tch.
K hiu l d; n v tnh: g/cm3 hoc kg/dm3 hoc tn/m3.
T trng ca t ph thuc vo 3 yu t sau y:
- Thnh phn khong vt: Nhng loi t pht trin trn c cha khong vt
nng th c t trng ln v ngc li.
- Thnh phn c gii t: Ht t cng nh th t trng cng ln; t c thnh
phn c gii nng th t trng ln v ngc li. V d: t ct t trng: 2,65 0,01;
t tht: 2,7 0,02; t st: 2,74 0,027.
- Hm lng cht hu c trong t: Trn cng mt loi t, nu t giu cht
hu c th th t trng gim i v ngc li.
- ngha:
Thng qua t trng t c th nhn xt s b hm lng cht hu c, thnh phn
khong vt, thnh phn c gii ca mt loi t no . Ngoi ra, t trng t c
ng dng trong cng thc tnh xp.
9.2. DUNG TRNG T
Dung trng l trng lng kh kit ca mt n v th tch t trng thi t
nhin (k c khe h). K hiu l D; n v tnh; g/cm3 hoc kg/dm3 hoc tn/m3.
P
Cng thc tnh: D =
V
D: l dung trng
P: l trng lng t trng thi t nhin kh tuyt i.
V: Th tch cha t.
- Dung trng ca t ph thuc vo 3 yu t nh t trng, ngoi ra cn ph thuc
vo kt cu v xp ca t. Cc loi t ti xp thng c dung trng nh v
ngc li nhng t b cht, km ti xp th dung trng ln. Cc tng t cng
xung su th dung trng tng dn.
Bng 5. nh gi dung trng ca mt s loi t c thnh phn c gii t tht v st
(theoKatrinski)
3
Dung trng (g/cm )
nh gi
Dung trng
nh gi
3
(g/cm )
< 1,0
t giu cht hu c
1,3 - 1,4
t b nn cht mnh
1,0 - 1,1
t trng trt in hnh
1,4 - 1,6
Nhng tng t di tng canh tc
1,1 - 1,3
t hi b nn
1,6 - 1,8
Tng tch t b nn
- ngha:
+ Dung trng c s dng trong vic tnh trng lng t trn mt din tch no
: Trng lng t = S h D (trong : S l din tch, h l lp t cn tnh, D l
dung trng t).
64
+ Thnh phn c gii: t c thnh phn c gii nng nhiu st c tnh lin kt
cng ln v ngc li. Tnh lin kt ca t st t tht t ct
+ m t: t cng kh tnh lin kt cng mnh (in hnh l t st kh), khi
m tng th tnh lin kt gim i, cy ba d hn.
+ Bn phn hu c s c tc dng tng kt cu t, gim tnh lin kt. t c thnh
phn c gii nng nu bn phn hu c s gim tnh lin kt, t b ra, cy ba d
dng hn.
+ t c kt cu vin lc lin kt nh d cy ba, ngc li nhng t c kt
cu tng ln tn nhiu cng lm vn t.
+ Thnh phn cation hp ph: Nhiu cation ha tr 1 (nh Na+, K+) th sc lin
kt ln khi kh lm cc loi t ny thng chai cng.
- V mt ngha thc tin: Tnh lin kt ca t nh hng rt ln n b r ca
cy (nu tnh lin kt ln th r cy kh n su). Tnh lin kt ca t cn nh hng
ti vic lm t d dng hay kh khn.
Ngi ta phn cp nh sau:
15 kg/cm2
Lc lin kt mnh
2
5 - 15 kg/cm
Lc lin kt hi mnh
2
2 - 5 kg/cm
Lc lin kt trung bnh
2
0,5 - 2 kg/cm
Lc lin kt yu
2
< 0,5 kg/cm
t ti
t st nng: lc lin kt 27,5 kg/cm2; t tht: lc lin kt 1,5 kg/cm2
t ct: lc lin kt 0,9 kg/cm2
9.5. TNH DNH CA T
Tnh dnh ca t l c tnh ca t c th bm vo cc vt bn ngoi khi tip
xc vi t, nh cy ba, my mc, nng c,...
- Nguyn nhn gy ra l do sc cng mt ngoi ca cc ht t to ra sc ht
gia cc ht t vi vt bn ngoi. dnh c o bng lc (g/cm2)
- Tnh dnh ph thuc vo cc yu t sau:
+ Thnh phn c gii t: t cng nng th tnh dnh cng ln.
+ Kt cu t: t c kt cu tt th tnh dnh gim.
+ m: m t tng th tnh dnh tng, nhng tng n mt gii hn no
khi t b nho ra th tnh dnh gim dn v mt tnh dnh. Hu ht t bt u dnh
khi m trong t t 60-80% m bo ha.
+ Ha tr ca cc ion trn b mt ht keo t: Ha tr 1 > ha tr 2 > ha tr 3.
V d: t c nhiu Na+ th tnh dnh ln hn 3-4 ln t c nhiu Ca2+ .
* Ch tiu nh gi:
+ t rt dnh:
A > 5 g/cm 2
+ t hi dnh:
A: 0,5 - 2 g/cm2
+ t dnh nhiu:
A: 3 - 5 g/cm 2
+ t t dnh (t A: 0,1 - 0,5 g/cm2
ct):
2
+ t dnh trung bnh:
A: 2 - 3 g/cm
Tnh dnh ca t ln th vic lm t phi hao tn thm nng lng.
9.6. TNH DO CA T
66
67
9.8. SC CN CA T
Sc cn ca t l kh nng chng li cc vt tc ng vo t (ch yu l nng
c lm t), gi l lc cn ring ca t.
Nguyn nhn gy ra l do tng hp ca lc lin kt, lc dnh, lc do, lc ma st ca
t.
n v o l: kg/cm2, thng c do bng lc k nc gn sau my ko.
Vic nghin cu sc cn gim chi ph v nng cao cht lng lm t. Sc
cn (P) c th tnh bng cng thc:
P = k.ab
k l h s ch sc cn ring ca tng loi t, c th: t ct 0,2-0,3 kg/cm2; t
tht 0,6 kg/cm2; t st 0,9 kg/cm2.
a: Chiu su cy (cm)
b: Chiu rng hot ng li cy (cm)
- Cc yu t nh hng n lc cn ring ca t:
* Thnh phn c gii t: t c thnh phn c gii cng nng th sc cn ca
t cng tng: t st t tht t ct
* m t: t kh c lc cn ln hn t t (ring t ct khi ngp nc th
cy ba nng hn). Tuy nhin t kh qu (< 15%) hoc t t (35-40% m
ton phn) th sc cn ring u rt cao, cy ba tn cng v cht lng lm t s
km; m t 60-70% m ton phn s c sc cn ring thp nht, lm t
tn cng.
* Kt cu t: t c kt cu dng vin th lm gim sc cn.
* Bn phn hu c s lm gim lc cn mt cch r rt.
Vic nghin cu lc cn c ngha rt ln trong sn xut nng nghip, v c th
nhn nh c thnh phn cp ht t, mc pht trin ca b r cy trng, mc
lm t d hay kh v c bit l dng cng c lm t cho thch hp.
68
CHNG 10
NC TRONG T
10.1. VAI TR CA NC TRONG T
G.H.Vuxki v nc trong t nh mu trong c th ng vt. Bi v nc
c vai tr c bit quan trng, l yu t khng th thay th c, quyt nh s sng
ca tt c sinh vt trn Tri t.
10.1.1. i vi t
- Nc tham gia vo s phong ha hnh thnh t v di chuyn cc cht trong
t to ra cc tng trong phu din t.
- Nc tham gia vo tt c cc phn ng ha hc xy ra trong t.
- Hm lng nc trong t nh hng n nng , thnh phn cht tan trong
dung dch t, t nh hng n cc tnh cht ca dung dch t nh: pH, tnh
m, Eh.
- Nc nh hng n trng thi keo ca t v kh nng trao i ca n.
- Nc l nhn t iu ha nhit v kh trong t; chi phi cc tnh cht c l t
nh: tnh lin kt,tnh dnh, tnh do, tnh trng co, cht,...
- Hm lng nc chi phi chiu hng chuyn ha vt cht trong t (ngp
nc th ym kh, kh hn th ho kh), t nh hng n kh nng cung cp
thc n cho cy v vic tch ly cc cht hu c trong t.
- Nc lin quan cht ch ti s hnh thnh cc cht mi sinh trong t nh: kt
von, ong, gly,..
- Nc cn gy ra s ra tri cht dinh dng, ph v kt cu v gy xi mn
t.
10.1.2. i vi sinh vt t
- Mi sinh vt mun sng, sinh trng pht trin c cn phi c nc; khng
c nc th mi sinh vt u cht. Thc vt mun to c 1g cht kh cn phi ht
200-1000g nc.
- Nh c nc ha tan cc cht dinh dng trong t th cy mi ht c.
- Nc nh hng n s phn b cc qun th vi sinh vt trong t: tha nc
th vi sinh vt ym kh pht trin mnh, kh hn th vi sinh vt ho kh chim u
th.
10.2. CC DNG NC TRONG T
Nc trong t c 7 dng:
10.2.1. Nc lin kt ha hc
Nc lin kt ha hc l nc tham gia vo thnh phn cu to ca cc hp cht
ha hc hoc cc khong vt trong t. N b gi bi mt lc rt ln (> 10.000
atm); nc lin kt ha hc c 2 loi l: nc cu to v nc kt tinh.
* Nc cu to (cn gi l nc ha hp): l nc tham gia vo thnh phn cu
to mng li tinh th ca nhng khong vt, lm thnh mt lin kt rt bn vng,
nc ny ch mt i nhit cao 400 - 8000C, khi nc cu to mt i th khong
vt cng b ph hy. V d: Nc trong Kaolinit (Al2O3.2SiO2.2H2O);...
69
70
N3: Nc ngm
N4: Nc ngng t t kh quyn
N5: Nc xm nhp t mt t
N6: Nc xm nhp theo mch ngang (t ni cao n ni thp).
V phi l nc mt i (output) bao gm:
N7: Nc bc hi b mt trong thi gian quan st
N8: Nc bc hi do pht tn (bc hi nc sinh hc)
N9: Nc thm su xung tng di
N10: Nc chy trn trn mt
N11: Nc mt i theo mch ngang (n ni c a hnh thp hn)
N12: Nc cn li cui k quan st
Trong thc t nng nghip, nc thu vo trong t ch yu l nc ma v nc
mt i ch yu l do nc bc hi vt l v nc pht tn.
Gi Y l h s m t, ta c:
Nc thu vo
Nc ma
Y =
=
Nc mt i
Nc bc hi vt l + Nc pht tn
Nu Y > 1: t ang tha nc.
Nu Y = 1: t ang nc.
Nu Y < 1: t ang thiu nc.
Cn c vo h s m t c ch iu ha nc cho t.
10.7. CCH TNH TR LNG NC TRONG T
Tr lng nc trong t l tng s nc c trong mt tng t su no .
Tr lng nc (lng nc tng s) trong mi tng pht sinh ring bit c
tnh theo cng thc: N (tn/ha) = W1 D h 104
Trong : N l lng nc tng s c trong tng t (tn/ha)
W1 l m truyt i tnh theo % khi lng t kh kit.
D l dung trng t (tn/m3)
h l chiu dy tng t (m)
104 i m2 ra ha.
Lng nc cht (nc cy khng s dng c) tnh nh sau:
Nc (tn/ha) = Wch D h 104
Trong : Wch l m cy ho ca lp t thuc khu r cy (%).
D l dung trng t ca lp t thuc khu r cy (g/cm3).
h l dy lp t thuc khu r cy (cm).
Lng nc hu hiu l lng nc trong lp t thuc khu r cy c th xm
nhp vo cy:
Lng nc hu hiu = Lng nc tng s - Lng nc cht.
*
*
75
CHNG 11
PH NHIU CA T
11.1. KHI NIM V PH T
Khi nim v ph nhiu t c bit t lu, nhng trc y ngi ta
nh gi t ch yu da vo kinh nghim khi quan st mu sc t, kh nng to ra
sn phm, nng sut cy trng,.... Sau khi ngnh khoa hc t ra i th khi nim
v ph mi c nhn nhn mt cch ng n, c khoa hc.
Theo Viliam: ph nhiu ca t l kh nng ca t c th cung cp cho cy
nc, thc n khong v cc yu t cn thit khc (khng kh, nhit ,...) cho
cy sinh trng v pht trin bnh thng.
Khi nim v ph l mt khi nim ht sc phc tp v mang tnh cht tng
i, cho nn hiu mt cch my mc th d mc sai lm. ph ch mi l kh nng
ca t, kh nng ny ph thuc vo nhiu yu t nh: Loi cy trng, kh nng s
dng t ca con ngi v iu kin ngoi cnh,...Ngoi ra, ph nhiu ca t
nng nghip cn ph thuc vo trnh khoa hc, k thut v ch chnh tr x
hi.
Ni tm li, ph nhiu l tnh cht rt phc tp ca t, n chu tc ng ca
cc yu t t nhin v nhn to.
11.2. PHN LOI PH NHIU CA T
Khi nghin cu a t trong nng nghip Cc Mc phn tch su sc v ton
din ph nhiu ca t. Mc chia ph nhiu ca t ra lm cc loi sau:
11.2.1. ph t nhin: L ph c to ra trong qu trnh hnh thnh t do
tc ng ca cc yu t t nhin, hon ton khng c s tham gia ca con ngi.
ph nhiu ny ph thuc vo thnh phn, tnh cht ca m v cc yu t tham
gia vo qu trnh hnh thnh t; ngoi ra cn ph thuc vo nhng qu trnh l ha
hc, sinh hc xy ra trong t. ph t nhin l tnh cht c trng t nhin ca
bt k mt loi t no.
ph t nhin gm 2 phn:
ph tim tng: L mt phn ca ph t nhin m cy trng tm thi
cha s dng c sinh trng pht trin v to ra nng sut.
ph hiu lc (hu hiu): L mt phn ca ph t nhin bin thnh
hin thc cung cp nc, thc n v nhng iu kin sng khc cho cy trng to ra
nng sut v c nh gi bng nng sut cy trng. ph hiu lc cao hay thp
ph thuc vo hm lng cc cht dinh dng d tiu ca t i vi cy.
t trng trt, ph nhiu hiu lc ph thuc rt ln vo k thut canh tc,
trnh pht trin khoa hc k thut v ch x hi,... l tng biu hin ca ph
t nhin v ph nhn to.
11.2.2. ph nhn to: L ph c hnh thnh do canh tc, bn phn, ci
to t, p dng k thut nng nghip, lun canh, xen canh,... ca con ngi.
ph nhn to cao hay thp cn ph thuc vo lc lng sn xut, quan h sn
xut, trnh khoa hc k thut v ch chnh tr x hi.
76
*
78
CH NG 12
XI MN T
12.1. KHI NIM V TC HI CA XI MN T
12.1.1. Khi nim
T xi mn (erosion) c ngun gc t ting latinh erosio ngha l co mn (to
gnaw away). Hiu vi ngha chung th xi mn l s chuyn di vt l lp t mt t
cao xung thp hoc t ni ny n ni khc do cc tc nhn khc nhau nh nc
chy, gi, sc ko trng lc. Xi mn c nh ngha nh l s mang i lp t mt
do nc chy, gi, tuyt hoc cc tc nhn a cht khc, bao gm cc qu trnh st l
do trng lc (Rattan Lai,1990). Qu trnh di chuyn lp t do nc u ko theo cc
vt liu tan v khng tan.
Xi mn lm cho t b mt mn v cc cht dinh dng khong.
Vit Nam l mt l mt nc vng nhit i m c ch gi ma, lng ma
trung bnh nm khong 1500mm, c ni ln ti 3000mm v tp trung ch yu vo
ma ma. min Bc lng ma tp trung vo thng 5-10; min Trung t thng
7-10 v cng ma ln rt ln. Nhng trn ma trn 100mm chim ti 50% nn
to ra tc dng chy mnh. Bn cnh , vng i nc ta li c dc ln:
dc t 10-25% chim hn 65% din tch, dc > 25% (ti 40-450) chim 20%.
V th s xi mn vng i xy ra rt mnh v gy thit hi ln.
tnh lng t xi mn, ngi ta s dng phng trnh ca Wischmeier W.H
v D.D. Smith (1976):
A = R.K.L.S.C.P
Trong :
- A: Lng t b mt do xi mn (tn/ha/nm).
- R: ng nng gy xi mn (ng nng ca ht ma).
- K: H s xi mn t (tnh ng chu xi mn ca t) (ph thuc vo tnh cht
t)
- L: Chiu di sn dc.
- S: dc ca mt t.
- C: H s mt che ph.
- P: H s cc bin php chng xi mn.
Da vo lng t mt hng nm trn 1 ha, ngi ta nh gi mc xi mn
theo cc cp v quy m nh sau:
Bng 7. nh gi mc xi mn theo cc cp v quy m
Cp xi mn
Mc xi mn
Lng t mt
(tn/ha/nm)
1
Yu
0 - 20
2
Trung bnh yu
20 - 50
3
Trung bnh kh
50 - 100
4
Mnh
100 - 150
79
5
6
Rt mnh
Nguy him
150 - 200
> 200
12.1.2. Tc hi ca xi mn
Xi mn t cn c ngha l s o ln cn bng t - thm thc vt - kh hu.
Nhng xo trn ny gy nh hng ti cc mt c th sau:
12.1.2.1. V mt sn xut nng nghip
- Tng t mt b bo mn, t tr nn ngho dinh dng, tr si , mt s tnh
cht t b thay i do ch nhit, m t b thay i.
nhng vng t c dc 20O, lc mi khai hoang tng t trn cng giu cht
hu c v c tng dy khong 20cm, sau 2 nm b bo mn mt 5cm, sau 3 nm ch
cn li 13cm, c mu xm tro.
V d: Nghin cu nhiu nm Ty Bc cho thy: bnh qun hng nm t b
bo mn 1,5cm; c ngha l trn 1 km2, nc ma cun i 20 - 30 ngn tn t
cng vi 30 - 40 tn N, 10 - 15 tn P 2O5 v 12 - 18 tn K2O.
- Nng sut cy trng gim nhanh chng, c khi khng cho thu hoch. y l vn
cn thit phi quan tm khi khai hoang vng t mi, v a s din tch ch trng
c mt s v l ngi dn b i, to nn hin tng du canh du c, khng n
nh i sng cho ng bo min ni.
12.1.2.2. V mt lm nghip
Do xi mn t, nng ry ch gieo trng c vi ba v l phi b ha. Ch
canh tc ba bi theo kiu t nng lm ry cht ph, khai thc g, ci lm cho
t ch cn tr i ni trc.
Rng cy b ph, khai thc ba bi s km theo nn l lt, hn hn v tiu kh
hu thay i do ch nc, nhit v cc hot ng sng sinh vt b o ln.
12.1.2.3. V mt thy li
Mc xi mn nc ta thuc loi cao, ph sa cc con sng u bt ngun t
i ni v ( l nhng sn phm do xi mn gy ra) bi p cc lng sng h
lu, nng mc nc sng ln to p lc ln cho cc con sng, gy l lt vo ma
ma cho cc vng ng bng, qu trnh tiu thy kh khn hn.
Ph sa cn lm cho cc h, p cha nc, knh mng b lp y v thu hp
nn gy kh khn cho vic ti tiu, nu khng c no vt hng nm.
Ngoi ra xi mn cn gy ra nhiu thit hi khc nh lm cho t st l, t
trt ph hoi cu ng, tn ph nh ca, rung ng, c khi nh hng n i
sng v tnh mng con ngi.
12.2. CC LOI XI MN T
Xi mn c th gy nn bi cc yu t nh gi, nc, trng lc. nc ta do
nm trong iu kin kh hu gi ma, lng ma tp trung nn hin tng xi mn
do nc xy ra l ch yu, cn xi mn do gi v trng lc t hn.
12.2.1. Xi mn do nc
Trong nhng vng kh hu nhit i m hng nm c tng lng ma ln, tp
trung theo ma vi cng cao v iu ny to ra nhng dng chy trn rt ln
80
81
Xun
Di Linh
(Ph
Lng ma
(mm)
Lng t xi mn
(tn/ha/nm)
1500
52
1769
58
2041
150
2447
189
Plyku
Nh vy, lng t b xi mn tng quan thun vi lng ma.
12.3.1.2. a hnh
y l yu t ch yu quan h ti vic gy ra xi mn.
a hnh nh hng ti s xi mn t do yu t dc (slope) gy nn. dc
c tc ng ti mi kiu xi mn; s phn chia v cng ca dng chy u b
chi phi bi dc. Nhng c trng dc c lin quan ti xi mn l su ca
dc (steepness), chiu di dc v hnh dng dc (shape).
- Cng xi mn t l thun vi dc. Nhn chung xi mn c th xy ra
3 , nu dc tng ln 2 ln th cng xi mn s tng ln 4 ln, nu dc tng
4 ln th dng chy tng 2 ln v khi lng vt cht b cun tri tng ln 64 ln (theo
nh lut Ery).
O
khi c dc < 1O
+ t thoi:
+ t hi dc:
+ t dc:
+ t rt dc:
83
Cy trng
t bazan
dc ( O )
Ch 1 tui
t nu vng
trn ph sa c
t vng trn
st v bin
cht
Ch lu
nm
Rng tha
t b mt
Tc gi
(tn/ha/nm)
v nm nghin
cu
96
211
15
305
Nguyn Quang
M
(Ty
Nguyn, 19781982)
12
22
167
15
47
16
124
30
147
Ph Th (19801987)
Nguyn
Danh
M
(Nng
trng sng Cu
(1966-1967)
C ph
dc
(O )
Chiu di sn
dc (m)
t b mt
(tn/ha)
20
27
40
204
12.3.1.3. Mc che ph t
Lng t b xi mn ph thuc cht ch vo mc che ph ca cy, v n
ngn cn dng chy, phn tn xung lc ca git ma v phn tn dng chy b mt.
84
t khng trng
trt
t trng sn
P 2O5
K2O
422
123
2088
321
81
1276
t c rng
12.3.1.4. t
Tnh cht t c tng cho tnh cht ng chu xi mn ca t (erodibility). Xi
mn t l biu hin ca 2 lc i lp: lc di chuyn ca tc nhn xi mn v lc
chng ca t.
Tnh ng chu ca t ph thuc vo thm nc ca t. thm nc ca t
cng ln th cng hn ch c s xi mn. thm nc ca t ph thuc vo:
thnh phn c gii t, dy tng t, kt cu t, hm lng hu c,... Nu t ti
xp, c kt cu th nc ma s thm vo t nhiu, lng dng chy b mt t v t
t b xi mn.
12.3.2. Yu t con ngi
Ngoi cc yu t thin nhin th yu t con ngi cng gy nh hng rt ln
n s xi mn t bi cc hot ng sau:
- Khai ph t ba bi, khai hoang v thc, khng bo v rng u ngun, khai
ph cht cy c nhng ni dc ln, t chy rng lm ry, trng t dc
khng c cy che ph,...
- Cc bin php canh tc trn t dc khng hp l, cy, ba, lm t khng ng k
thut, khng trng cy theo ng ng mc, khng ch c cy che ph t vo ma
ma,...
12.4. CC BIN PHP CHNG XI MN T
12.4.1. Cc bin php cng trnh
85
Trong cc vng nhit i th bin php cng trnh l rt cn thit. Chc nng ch
yu ca cng trnh l dn dng, ngn dng, lm cho nc chy chm li, lu cha
nc tm thi hay b tr dng chy lm xi mn t nht,...
Cc bin php cng trnh bao gm:
- o mng, p b trn mt t dc l chia sn dc thnh nhiu mnh nh,
phn tn ngn chn dng chy.
- o h vy c: c th tin hnh nhng nng ry trng cy lu nm, h
trn, hoc na trn, ng knh h v su h ty thuc vo loi cy trng (thng
thng ngi ta o h c ng knh 1 - 1,2 m, su 40 - 60 cm). Mi vnh ai h
cch nhau khong 10m, h trong vnh ai ny xen k vi h vnh ai khc.
- Bng chn nc: c th xp hoc cy g thnh bng ng mc chn nc
hoc trng bng rng, bng cy phn xanh hoc bng c. Tt nht l canh tc
theo bng, ngha l c mt bng trng cy th mt bng cha li cy rng (rng 30 50 cm) hoc trng cy phn xanh.
- Xy dng b vng b tha. San bng dc lm thnh rung bc thang c
th lm rung, cy la nc, trn rung bc thang c th p thnh cc b vng, b
tha v ty thuc vo dc m cc loi b c cao, rng khc nhau.
12.4.2. Bin php lm nghip
L bin php c tc dng rt ln n phng v chng xi mn. C th thc hin
cc bin php nh sau:
- Trit bo v rng, nht l rng u ngun, rng hnh lang hn ch nc
l, phng hn, lin quan trc tip n xi mn.
- Xc nh din tch khai ph, v tr khai ph c th, hp l, cha rng nh i,
bng rng, trnh khai ph lin khu ni c dc cao.
- Trng rng trn t trc, trng rng bo v sn i dc, trng rng xen vi
cc cy phn xanh.
- p dng bin php Nng - Lm kt hp mt cch nghim ngt.
12.4.3. Bin php nng nghip
- Lm t gieo trng theo ng ng mc: L bin php ch yu khi s dng
t i ni trng trt.
- Che ph mt t: Trng cy che ph bng cch trng xen, trng gi, ph t
bng cc loi c rc vo ma ma. Trng cc cy h u b sung thm ngun
cht hu c cho t.
- Lm mng v rung bc thang: Canh tc trn vng i ni bng cch lm
rung bc thang l bin php chng xi mn tt nht.
Rung bc thang l mt di t nm ngang hay gn nm ngang cng mt mc
cao chy ct ngang sn dc, khong cch gia cc di t ny tu thuc vo
dc, cng dc th cc di t cng hp v cng gn nhau. Cc di t nm ngang
c dng canh tc, chng c gi bng cc b dc hay mi dc bng t hoc
bng .
- Bi dng t: Cn thng xuyn bn phn y cho t nhm to iu kin
cho cy trng sinh trng pht trin tt che kn t nhanh, b r pht trin mnh c
86
87
CHNG 13
CC LOI T CHNH CA VIT NAM
Theo bng phn loi t Vit Nam nm 1996, nc ta c tng din tch t t
nhin l: 33.104.200 ha, trong :
- t:
31.339.211
ha
- Ni :
1.026.229 ha
- Sng sui
738.760 ha
13.1. CC LOI T CHNH VNG I NI VIT NAM
t vng i ni nc ta c din tch khong 24 triu ha (chim khong 4/5
din tch t nhin ca c nc), phn b rt phc tp sut t Bc vo Nam. Cc yu
t hnh thnh t thay i theo tng vng, th hin r nht l m, a hnh, kh
hu v thm thc vt. Mt khc vng i ni nc ta cn chu nhng tc ng su
sc ca con ngi. Nhng tc ng tiu cc nh khai thc rng ba bi, t ph
rng lm nng ry, khng thc hin tt cc bin php chng xi mn t,... lm
cho nhiu din tch t vng i ni b thoi ha nghim trng. Theo tnh ton ca
mt s nh khoa hc t Vit Nam, vng i ni nc ta hin nay c trn 13 triu
ha t c vn (xi mn tr si , thoi ha sn xut khng c hiu qu, t
trng i ni trc).
Tuy nhin vn c nhiu loi t qu c th trng c nhiu loi cy cng
nghip, cy n qu v mt s cy c sn,... cho nng sut cao v phm cht tt.
khai thc t i ni v s dng c hiu qu, i hi phi nm vng c tnh, tnh
cht t c bin php k thut tc ng hp l nhm thu c hiu qu kinh t
cao, li va bi dng v khng gy thoi ha t.
13.1.1. NHM T (F) - Ferralsols (Fr)
Phn b cao tuyt i t 25 - 1.800m nn kh ph bin vng i ni
nc ta; tp trung nhiu nht Ty Nguyn v ng Nam b.
t nm a hnh cao, dc hoc ln sng, chia ct mnh, phong ha
nhanh, m in hnh l bazan, ngoi ra cn c cc khc nh phin st, bin
cht v vi. Qu trnh tch ly tng i Fe, Al din ra rt in hnh.
Nhm t ny c 4 loi chnh:
- t nu (Fd) - Rhodic Ferralsols (FRr).
- t nu vng (Fx) - Xanthic Ferralsols (FRx).
- t mn vng trn ni (Fh) - Humic Ferralsols (FRu).
- t vng c tng st loang l (Fl) - Plinthic Ferralsols - FRp
Trn bn t t l 1/1.000.000 nhm t ny ch c 3 loi u m thi.
13.1.1.1. t nu (Fd) - Rhodic Ferralsols (FRr).
Din tch: 2.425.288 ha, chim 7,33% din tch t t nhin.
Phn b: Cc tnh Ty Nguyn, ng Nam b, Qung Tr, Ngh An, Thanh
Ha, Cao Bng, Lng Sn, H Giang, Sn La...
Loi t ny c tng phong ho dy, mu thm, cu trc tt, xp cao,
dung trng thp, t l khong ang phong ho v cha phong ho thp. t c
88
gii (%)
0,05 - 0,002
25,8
6,9
11,2
< 0,002mm
57,7
63,0
70,5
t nu bazan c nh gi l n v t vo loi tt nht so vi cc n
v t khc vng i ni Vit Nam. Nhng u im ni bt ca t l dc nh,
tng t dy, ti xp, cha kh nhiu cc cht dinh dng. Nhc im chnh ca
t ny l thng b hn, c bit trong ma kh.
n v t ny hin ang c trng nhiu loi cy trng c gi tr kinh t cao
nh cao su, c ph, ch, cam, h tiu, ma... Khi s dng loi t ny vo sn xut
nng lm nghip cn thc hin tt bin php chng xi mn, che ph gi m cho
t trong ma kh, p dng phng php lm t ti thiu bo v kt cu t.
Cn bn thm cc loi phn khong N, P, K c bit l phn ln.
t nu trn vi:
Gp cc tnh c vi nh Sn La, Lai Chu, Ha Bnh, Cao Bng, Bc
Cn, Lng Sn, Ninh Bnh, Thanh Ha...).
+ Cu to phu din.
i din cho n v t ny l phu din C.142, o sn ni vi cch
ng i Ch Vin, huyn Trng Khnh, tnh Cao Bng khong 100m, dc 10 O,
trng ng, xi mn trung bnh.
0 - 18cm: Mu sm (5YR 4/3 M), kh, tht nng, kt cu vin, nhiu r
ng v c, hi cht, c ln mnh nh, chuyn lp t t v mu sc.
18 - 44cm: Mu sm (5YR 4/6 M), st, kt cu vin, m.
44 - 80cm: Mu nu sm (5YR 4/3 M), st, kt cu vin, m.
+ Tnh cht t.
Thnh phn c gii nng, kt cu ti xp. t c phn ng chua cho thy qu
trnh ra tri cht kim trong t din ra rt mnh trong iu kin nhit i m, pHKCl
4,5-6,0. Hm lng mn trong t kh. t thng xuyn kh hn v nhiu l
u, ngm...
Bng 15 - Kt qu phn tch l ha hc phu din C.142
Ch tiu
pHKCl
C (%)
CEC
- Trong t
(ll/100g t) - Trong keo st
Cation trao i Ca2+
(ll/100g t) Mg2+
V%
Thnh phn
> 0,05mm
c gii
0,05 - 0,002
(%)
< 0,002
0 - 18
4,2
1,94
9,2
15
3,7
0,3
50
37
28
35
90
su tng t (cm)
18 - 44
44 - 80
4,8
5,0
0,69
0,50
6,8
6,2
11
10
2,7
1,3
0,5
0,4
45
48
22
37
36
18
42
45
80 - 120
5,0
0,30
6,9
13
1,5
0,8
50
30
22
48
t ch yu trng ng, u tng, khoai lang, sn, la nng, ma, bng, gai.
Ch chng xi mn v bn phn b sung cho t.
13.1.1.2. t nu vng (Fx) - Xanthic Ferralsols (FRx)
Din tch: 421.159 ha, chim 1,27% din tch t t nhin. Phn b tp trung
Ty Nguyn, ng Nam B, Lng Sn, Cao Bng, Sn La, Ngh An,...
t pht trin trn sn phm phong ha ca macma baz, macma trung
tnh v vi.
+ Cu to phu din.
i din cho n v t ny l phu din TN. 226 o ti x Trng Bom 1,
huyn Thng Nht, tnh ng Nai. m bazan, thc vt t nhin c c heo, c
sy, c tp, cy trng nng nghip l iu, sn.
0 - 15cm: Mu nu vng sm (7,5 YR 3,5/4 M), tht pha st, kt cu vin, xp
ti, chuyn lp r v mu sc.
15 - 35cm: Mu nu vng (7,5YR 4/6 M), tht pha st, kt cu von trn kh
nhiu (30 - 40% th tch), kt cu vin, m hi xp, cn t r cy.
35 - 80cm: Mu nu vng sm (7YR 4,5/6 M), tht pha st, ln nhiu ht kt
cu von trn (60 - 70% th tch), kt cu vin v cc nh, m, cht, t xp, t r cy,
chuyn lp t t v mu sc v cht.
80 - 150cm: Mu nu vng sm (5YR 4/6 M), st, kt von nh tng trn, kt
cu vin v cc nh, m, cht, t xp.
+ Tnh cht t.
Bng 16 - Kt qu phn tch l ha hc phu din TN226
su tng t (cm)
Ch tiu
0 - 15
15 - 35
35 - 80
80 - 150
pHKCl
4,1
4,2
4,2
4,3
Tng s
C
2,34
1,67
1,38
0,69
(%)
N
0,15
0,10
0,08
0,05
P 2O5
0,15
0,11
0,14
K2O
0,64
0,60
0,58
0,45
CEC
(ll/100g
13,4
10,5
9,3
14,1
st)
Cation trao i
Ca2+
1,00
1,10
1,28
1,45
2+
(ll/100g t)
Mg
1,52
2,14
1,20
1,27
D tiu
P 2O5
2,12
2,12
2,37
2,62
(ll/100g t)
K2O
4,60
2,40
4,80
2,40
V%
36
48
43
45
Thnh phn
> 0,05mm
20,2
18,4
19,1
26,9
c gii
0,05 - 0,002
17,6
14,5
14,5
28,3
(%)
< 0,002
62,2
67,2
66,6
45,8
91
92
Ch tiu
pHKCl
Tng s
(%)
C
N
P 2O5
K2O
CEC (ll/100g t)
Cation
trao i
(ll/100g t)
D tiu
(ll/100g t)
C/N
Ca2+
Mg2+
H+
P 2O5
K2O
95
Ch tiu
Tng s (%)
0 -10
10 -17
17 - 30
30 - 38
38 - 100
100 - 125
0,90
0,80
0,23
0,23
0,42
0,19
0,08
0,05
0,02
0,01
0,01
0,01
P 2O5
0,04
0,04
0,02
0,03
0,04
0,02
K2O
0,17
0,18
0,13
0,60
0,63
0,94
CEC
t)
(ll/100g
17
16
16
24
17
19
Al3+
t)
(ll/100g
0,09
0,08
0,06
0,09
1,52
1,65
Fe3+ (ll/100g t)
4,2
2,6
1,6
4,2
4,8
5,2
38
37
44
35
31
28
42
43
39
36
25
30
20
20
19
29
44
42
< 0,002
sng Hng nn c nc ti, c ni cy 2 v la - 1 v mu. Cn lu
ngn chn nc chy trn b v d dn n thoi ho, bc mu.
ci to cc tnh cht xu cn bn cc loi phn theo yu cu ca cy
trng v cung cp nc, tt nht l c ti bng ph sa, bn ph sa, bn
ao, cy su.
13.1.2.3. t xm gly (Xg) - Gleyic Acrisols (ACg)
Din tch: 101.471 ha.
Phn b: Phn b ch yu trung du Bc b, Ty Nguyn v ng Nam b,
a hnh bc thang, bng, thp, t thot nc.
+ Cu to phu din
Tng t mt c mu xm trng khi kh, ri rc pha di gp cc tng t
c c tnh Plinthic v Gleyic.
i din cho n v t ny l phu din HN3 o ti x Hin Minh, huyn
Sc Sn, thnh ph H Ni. cao tuyt i > 10m. a hnh bc thang (vng bn
sn a), thot nc tt. t trng 1 v la, 2 v mu, cu to phu din HN3 nh
sau:
0 - 25cm: Mu xm (10YR 7/1 M), c t m vng nu (7,5YR 6/78 M), m,
nhiu r la, chuyn lp r v mu sc.
25 - 33cm: Mu xm vng (10YR 3/2 M), c m vng (7,5YR 6/78 M), cn
t r la, hi m, gly trung bnh, cc to, chuyn lp t t.
96
98
99
101
C
N
P 2O5
K2O
- Trong t
-Trong
keo
st
Ca2+
Mg2+
0 - 30
4,16
0,64
0,08
0,02
0,15
6,18
17
su tng t (cm)
30 - 50
50 - 80
80 - 125
4,12
4,08
4,08
0,47
0,19
0,12
0,08
0,06
0,06
0,02
0,02
0,02
0,19
0,23
0,20
3,21
6,17
6,60
17
16
17
1,6
1,8
1,8
2,0
0,2
0,2
0,2
0,8
33,01
35,46
35,82
45,45
> 0,05mm
73,64
70,36
68,40
66,96
0,05 - 0,002
17,14
15,00
15,24
13,48
< 0,002
9,22
14,64
16,36
19,56
13.1.2.5. t xm mn trn ni (Xh) - Humic Acrisols (ACu)
Din tch: 3.139.285 ha.
Phn b: Gp cao > 700m - 2000m so vi mt bin a hnh chia ct,
dc nhiu, tng t thng khng dy.
m: Ch yu l macmaaxit, phin cc loi v ct kt...
+ Hnh thnh v phn loi:
cao > 700m, cng qu trnh feralit gim dn theo cao, tuy nhin
tng B vn din ra qu trnh tch ly st kh in hnh. Mt khc, khi cao tng th
nhit gim v m tng, to iu kin thut li cho s tch ly mn. Kt qu
hnh thnh nn t xm mn trn ni. n v t ny ng vi nhm t mn vng
trn ni cao trong bng phn loi t theo pht sinh hc ca Vit Nam.
Trn bn t t l 1/1.000.000 n v t ny c chia thnh:
- t xm mn trn ni pht trin trn phin st (Xhs) - Humic Acrisols
(ACu).
- t xm mn trn ni pht trin trn philit (Xhp) - Humic Acrisols
(ACu).
- t xm mn trn ni pht trin trn macma axit (Xha) - Humic Acrisols
(ACu).
Trong 3 n v t ph trn y, t xm mn trn ni trn sn phm phong ho
ca macma baz v trung tnh, st v bin cht c ph v kh nng sn xut
cao hn c.
+ Tnh cht t:
Ly n v t xm mn trn ni pht trin trn macma axit i din cho t
xm mn trn ni.
- Cu to phu din t:
102
103
104
Tng t (cm)
Ch tiu
0 - 18
18 - 53
53 - 85
85 - 115
pHKCl
7,10
7,67
7,80
7,85
- Mn (%)
1,25
0,65
0,46
0,40
- CEC (ll/100g t)
23,0
19,0
26,0
23,0
+N
0,12
0,09
0,06
0,05
+ P 2O5
0,11
0,10
0,10
0,08
+ K2O
1,9
1,9
2,1
1,9
- Cht d tiu
+ P 2O5
29
25
23
23
(mg/100g t)
+ K2O
35
14
19
18
2+
14
13,8
18,5
18,4
- Cht tng s
(%)
- Cation trao
i
(ll/100g t)
- Thnh phn
c gii (%)
Ca
2+
Mg
8,4
4,3
4,3
2,9
0,05
0,10
0,10
0,10
< 0.002
14,8
29,0
21,0
15,0
0.002-0.05
66,8
59,0
78,6
64,8
0.05 - 2
18,4
12,0
0,4
20,2
99
100
100
100
V (%)
- Phu din t s 2:
Ch tiu
pHKCl
- Mn (%)
- CEC (ll/100g t)
+N
- Cht tng s
+ P 2O5
(%)
+ K2O
- Cht d tiu
+ P 2O5
0 - 16
5,6
1,77
0,11
0,12
105
Tng t (cm)
16 - 54
5,5
0,83
0,08
0,09
-
54 - 140
5,8
0,57
0,04
0,09
-
(mg/100g t)
- Cation trao
i (ll/100g
t)
+ K2O
2+
Ca
8,6
10,8
10,5
2+
Mg
2,8
2,3
3,6
+
H
< 0,002
44,5
42,5
38,5
- Thnh phn
0,002-0,05
32,0
34,0
36,0
c gii (%)
0,05 - 2
23,5
23,5
25,5
- t ph sa trung tnh t chua ang c s dng rt a dng: La 2 v;
la-mu 2 - 3 v; hoa mu, cy cng nghip ngn ngy, rau u, c bit l nhng
vng ng tp trung, vng cy n qu cc loi; t cho nng sut v hiu qu kinh t
cao, tim lc s dng cao v a dng.
iu cn lu l nn tng cng cht lng lm t pht huy ph tim
tng ca t; ht sc tit kim t canh tc, hn ch n ti a hin tng s dng
t vo mc ch phi nng nghip. ng thi ch chng thoi ha v nhim t
nht l nhng vng quanh cc th v khu cng nghip.
13.2.1.2. t ph sa chua (Pe) - Dystric Fluvisols (FLd):
Din tch 1.665.892 ha (5,03% din tch t t nhin)
t ph sa chua l n v t ph bin nht Vit nam trong nhm t ph sa
sut t Bc vo Nam, thng bao quanh loi t ph sa trung tnh t chua hai tam
gic chu ln v chim i b phn din tch ca nhm t ph sa vng ng
bng ven bin min Trung. Din tch phn b nh sau:
+ Trung du min ni Bc B:
353.711 ha
+ ng bng Bc B:
355.048 ha
+ ng bng ven bin min Trung: 276.398 ha
+ ng bng sng Cu Long:
180.799 ha
+ Ty Nguyn:
230.864 ha
+ ng Nam B:
91.082 ha
Hnh thi phu din in hnh nh sau:
* Phu din t s 1: x Khnh An, huyn Kim Sn, tnh Ninh Bnh: (la 2
v, nng sut trung bnh 3,2 - 3,7 tn/ha/v).
0 - 12 cm
Mu xm nu, m, tht trung bnh, st pha ct v tht, cu trc cc
trung bnh, rt t l hng b, cht, chuyn lp r.
12 - 30 cm Mu xm nu hi vng, m, tht nng - tht pha st, rt t l hng,
cu trc cc, trung bnh, cht, chuyn lp r.
30 - 70 cm Mu xm nu nht, t, tht nng - tht pha st gly trung bnh,
c nhng vt g st nh, chuyn lp t ngt.
70 - 120 Mu xm, t, tht nh - tht pha ct, c nhiu vy mica nh ng
cm
nh, ti.
* Phu din t s 2: x Din Hng, huyn Din Khnh, tnh Khnh Ho:
(t trng chui, nng sut: 35 - 40 tn/ha).
0 - 24 cm
Mu nu nht, m, st, t l hng b, cu trc cc trung bnh,
cht, chuyn lp t t.
106
107
V
%)
45
42
40
35
40
42
38
48
48
45
42
40
Ca2+ trao i
> 1 - 10
Mg2+ trao i
V ph nhiu, hnh thi phu din thng gn vi cc h thng sng: bn
cht do cht lng sn phm phong ha t thng ngun. Ni chung tr nhng t
ph sa chua mang sn phm t m giu thch anh th ngho, cn i b phn c
cc cht dinh dng nh hu c, m, ln, kali, Ca2+, Mg2+ trung bnh v kh; c
bit nhng ph sa mi, cha khai thc nhiu thng giu kali.
-
Ni chung l loi t cha pht trin, cc tng cha phn bit r rng; ng
nht t trn xung v thnh phn cp ht.
Thnh phn cn ct ch yu l thch anh (SiO2 99%), nn c th s dng
vo xy dng c.
Thnh phn nng ha c th ni l rt ngho pHKCl dao ng t 4,7-5,6; mn
v m rt ngho (<0,5% v <0,03%); ln tng s v ln d tiu ngho (0,02 1,1mg/100g t); cation trao i ch t 2ll/100g t. Do thong kh nn t l C/N
thp (< 7).
Hng s dng
Hin nay trn t cn ct vng c m kh, ngi dn thng trng cc
loi sn, khoai lang, , vng, k, thuc l,... tuy nhin nng sut t c thp.
Cn loi cn ct trng gn nh khng trng cy g hoc ch c cy phi lao phng
h ngn chn tnh trng di ng mnh ca cc cn ct khi c gi bo.
13.2.2.2. t cn ct (C) - Rhodic Arenosols (ARr)
Din tch v phn b
Cn ct vi din tch 76.886 ha, phn b hai tnh Ninh Thun v Bnh
Thun.
S hnh thnh
t cn ct hnh thnh trong iu kin tng t nh t cn ct trng vng
nhng c hn v nm cao ln hn cn ct trng vng. t cn ct l do
hot ng nng ln ca i Lt vo k t.
Qu trnh tch ly Fe2O3 (lm cho t c mu ) c gii thch nh sau:
Trong thi k cui Plioxen n Pleitoxen hot ng ni la rt mnh khu vc
ng nam chu (t Malaixia n Hi Nam), cc khu vc Bazan c hnh thnh
trong nc bin c hm lng mui tan cao. Mui tan trong nc cng cao
nc cng trong, nh sng mt tri cng c iu kin chiu xung su v nhit
nc c tng ln. Nh vy lng oxit tan trong nc bin nhiu, thm vo s
hot ng ca vi sinh vt cng mnh ln, kt qu mui ca oxit st mi to thnh
Fe2O3. Mt mt y l vng kh hn lng ma t hn lng bc hi nn mui st
dn dn cng c di chuyn ln mt t.
Cu to phu din
So vi t cn ct trng vng s phn tng r nt hn. Ly phu din Bc
Bnh (Bnh Thun) lm v d:
0 - 10cm: Nu , ct pha, c r cy.
10 - 14cm: nu, ct ti, hi m, chuyn lp t t.
14 - 110cm: nu ti, ct ti, hi m.
T l st v limon cao hn cn ct trng vng (st vt l khong trn 10%).
Tnh cht
S liu phn tch phu din trn cho thy t chua (pHKCl 5.0) ngho dinh dng
cc cht tng s mn, ln, kali thp (0,32 ; 0,01 v < 0,1). Cc cht d tiu rt thp
110
(1,9mg P 2O5/100g t); tng cation trao i b (Ca2++ Mg2+ = 1,75ll/100g t); t l
C/N rt b (3,8).
t ct nn d b xi mn, kh nng gi phn v nc km.
Hng s dng v ci to
Hin nay i b phn t ang b b hoang. Mt s ni thp hn, ma ma
ang c trng cc loi cy nh khoai lang, sn, lc, u , vng, da ly ht,
o ln ht, mt, mng cu,... c bit mt din tch Ha Thng - Bc Bnh c
trng bng vi nng sut 10 - 12 t/ha.
nhng ni c iu kin ti c th trng u xanh (thng 1-4), khoai lang
(thng 8 - 12), da ly ht (thng 3 - 7), lc (thng 7 - 10).
Vi nhng cn ct di ng, phi kp thi trng phi lao ngn ct. Vng i
cao, dc cn rng th phi bo v v b sung trng thm cy lm vnh ai phng
h.
13.2.2.3. t ct in hnh (C) - Haplic Arenosols (ARh)
Din tch v phn b
t ct c din tch ln nht trong nhm t ct khong 234.505 ha. Phn b
ch yu t Thanh Ho n Bnh Thun.
Hnh thnh do s bi lng ph sa bin kt hp vi s hnh thnh cn ct ven
bin thp, thoi, to ra nhng di t kh bng phng tip gip vi bin hoc cn
ct.
Cu to phu din t
M t hnh thi cc phu din in hnh:
- Phu din bi ct thn Quang Trung, x Minh Hi, huyn Tnh Gia, Thanh
Ho:
0 - 19 cm:
Mu trng vng, hi m, rt t mn, ct mn, ri rc, chuyn lp
t t.
19 - 60 cm: Mu xm trng, m, ct mn, chuyn lp t t.
60 - 110 cm: Mu trng, m, ln v trai, c.
- Phu din thn Ninh c, x Din Tn, huyn Din Chu, Ngh An:
0 - 20 cm:
Mu nu nht, hi m, ct mn, chuyn lp t t.
20 - 55 cm: Mu nu vng, ct mn, hi xp, c ln v s, hn, kt von mu
en, chuyn lp t t.
55 - 100 cm: Mu vng nu, ln nhiu v s, hn, trai, c, ct mn, hi cht,
chuyn lp t t.
- Phu din x Nhn Hi, huyn Ninh Hi, Bnh Thun, t trng khoai lang
v rau, cao so vi mt bin 3 m:
0 - 18 cm: Mu xm tro, ct pha, ht nh, hi m, nhiu r cy, chuyn lp
tng i r.
18 - 30 cm: Mu xm trng, ct pha, hi m, c t r c, chuyn lp hi r v mu
sc.
30 - 54 cm: Mu xm vng, ct ti, ri rc, m, chuyn lp t t.
54 - 80 cm: Mu vng nht, ct ti, ri rc, m, c nhiu vt loang l vng,
111
80 cm:
115-150
cm:
chuyn lp tng i r.
115 Mu vng xm, ct ti, ri rc, rt m, chuyn lp t t.
Mu xm en, ct ti, ri rc, rt m, chuyn lp t t.
115
116
2+
[K]2Na + CaSO4.2H2O
[K]Ca + Na2SO4 + H2O
tan nn d b ra tri khi ta kt hp vi ra mn)
Nu khng c thch cao th c th dng dng vi CaCO3 bn:
CaCO3 + CO2 + H2O Ca(HCO3)2
+
2+
(Na2SO4 d
[K]2Na
+ Ca(HCO3)2
[K]Ca + 2NaHCO3 (NaHCO3 d tan
nn d b ra tri khi ta kt hp vi ra mn)
Sau lc ba k trn u dng nc ra NaOH hoc Na2 SO4 ra khi t.
117
13.2.4. NHM T PHN (S) - Thionic Fluvisols (FLt) hoc (Thionic Gleysols
- GLt)
Din tch l 1.863.128 ha chim 5,63% din tch t t nhin ton quc.
t c hnh thnh cc tnh ng bng Nam B nh Tin Giang, Hu Giang,
ng Thp, Kin Giang,... cc tnh Hi Phng, Thi Bnh v l t mt s tnh min
Trung.
Ring t phn ng bng Sng Cu Long l 1.616.138 ha, trong :
Bn o C Mau:
556.179 ha;
Vng t ven bin:
54.223 ha.
Vng gia sng Tin v sng Hu:
67.200 ha;
T gic Long Xuyn:
281.563 ha;
ng Thp Mi:
656.973 ha (1v la: 43%; b hoang:
21,9%).
t b phn l do trong t tch ly nhiu mui phn: Fe2(SO4)3 v Al 2(SO4)3
Nguyn nhn lm cho t tch ly nhiu SO42- c th do 2 con ng:
SO42- c ngun gc t nc bin trn vo, cc mui sunfat t tan khi nng
tng ln th kt ta li to ra nhiu SO42- trong t.
SO42- to ra do con ng tch ly sinh hc: Cc cy chu mn nh s, vt,
c, bn,... trong qu trnh sng hp thu v tch ly nhiu S, khi cht i, xc ca
chng c phn gii ym kh sinh ra nhiu H2S, cht ny tip tc b bin i trong
iu kin oxy ha s to ra SO42- .
Fe2(SO4)3 + 6H2O
Mui sunfat s lm cho t b mn; cn H2SO4 sinh ra trong qu trnh thy phn
mui phn s lm cho t rt chua, nn t phn cn gi l t chua mn.
Cc hydroxyt st, nhm l cc keo dng gp cc keo m ca t th b kt ta
lng xung y, to ra lp vng c mu vng hoc trng v lm cho nc rung
trong veo. V th t c nhiu phn st nng dn min Nam gi l t "ct chut".
Nhn chung t phn nm su vo t lin hn so vi t mn. ng bng
sng Cu Long t phn nm su trong t lin v xen k vi cc loi t khc.
Trong t din ra cc qu trnh chnh: mn ha, chua ha, gly ha v st ha lm
cho cc ht khong tip tc b ph hy, nn t tr nn c thnh phn cp ht mn
hn. Tuy vy, hai qu trnh mn ha v chua ha din ra mnh nht v quyt nh
s hnh thnh v tnh cht t phn.
Theo bn t t l 1/1.000.000 c 2 loi t phn:
- t phn tim tng (Sp) - Proto-thionic Gleysols (FLtp)
- t phn hot ng (Sj) - Orthi-thionic Fluvisols (FLto)
13.2.4.1. t phn tim tng (Sp) - Proto-thionic Gleysols (FLtp)
Din tch: 652.244 ha, chim 35% tng din tch t phn.
t phn tim tng c cc loi hnh c th nh sau:
- t phn tim tng di rng ngp mn.
118
H2O
4,2
5,2
4,7
4,6
3,1
KCl
3,3
4,1
3,6
3,6
2,0
- C%
2,100
1,020
0,450
0,420
0,660
- Mn%
3,620
1,754
1,774
0,720
1,135
+N
0,162
0,098
0,049
0,056
0,042
+ P 2O5
0,047
0,040
0,085
0,078
0,067
- Cht
tng s (%)
119
+ K2O
1,675
1,459
1,486
1,216
1,514
1,500
1,500
2,625
2,500
2,125
- C/N
13,0
10,4
9,2
7,1
15,7
- Ca2+ (ll/100g t)
2,8
4,0
4,2
2,8
3,6
- Mg2+ (ll/100g t)
11,0
14,2
11,8
12,4
11,2
- Al3+ (ll/100g t)
0,2
0,2
0,3
0,4
4,8
- Fe3+ (%)
0,237
0,117
0,126
0,130
0,114
0,127
0,007
0,122
0,210
0,402
0,20
0,06
0,06
0,08
0,24
- Thnh phn
St
58,84
60,84
54,84
54,84
52,84
Limon
17,42
7,44
23,60
19,40
23,44
Ct
23,74
31,72
21,56
25,76
23,72
c gii (%)
M t hnh thi
0-15cm:
Mu xm en, m, st ln nhiu r la v cc ng r st nu
chy dc theo ng r, cu trc tng, cht, c nhiu k nt 2-5 cm,
chuyn lp dn dn v mu sc.
15-32cm:
Mu xm en nht, m, st ln cc ng r la mn, nhiu g st
nu phn b dc theo cc k nt, cu trc khi, chuyn lp r
v mu sc.
32-69cm:
Mu xm nht, m, st ln cc vt hu c en, nhiu g st mu
nu ti v nu sm, ln nhiu vt gch, cu trc khi, cht, dnh
do, chuyn lp t t v mu sc.
69-110cm: Mu xm, t, st c cc nu vng ln cc mu vng Jarosite
chim khong 10-15% b mt tng t, dnh, do, cht, chuyn lp
r v mu sc.
110-150cm: Mu xm, t, st nho, gly mnh c mi H2 S.
i trn t ny ta c cm gic kh chu ca mi H2S.
Bng 32 - Mt s ch tiu nng ho t phn hot ng.
Tng t (cm)
Ch tiu
0 - 15
15 - 32 32 - 69 69 - 110 110 - 150
pHKCl
3,75
3,26
2,75
2,51
2,50
- Mn (%)
11,44
12,01
2,41
4,79
3,77
- Cht
+N
0,37
0,24
0,29
0,23
0,24
tng s (%)
+ P 2O5
0,06
0,03
0,03
0,04
0,07
+ K2O
1,60
1,89
2,54
2,02
1,94
- P 2O5 d tiu (mg/100g
2,50
1,25
0,65
1,50
3,29
t)
- C/N
17
17
4
8
9
120
- Ca2+ (ll/100g t)
4,00
3,31
2,63
2,46
3,87
2+
- Mg (ll/100g t)
4,96
6,15
5,82
5,51
8,35
3+
- Al (ll/100g t)
10,93
7,03
13,87
11,87
16,07
2- SO4 ha tan (%)
0,34
0,10
0,13
0,75
0,78
- Thnh phn
St
64,00
66,50
66,50
64,00
69,00
c gii (%)
Limon
32,50
27,50
30,00
32,50
25,00
Ct
3,50
6,00
3,50
3,50
6,00
Tnh cht chung ca t phn:
- t phn c thnh phn c gii nng.
- t rt chua.
- Hm lng mn v m tng s kh.
- Mc phn gii cht hu c thp.
- Hm lng ln rt ngho c tng s v d tiu.
- Hm lng kali giu.
- Lng mui tan cao.
- Nhm di ng cao, nht l tng sinh phn.
- SO42- ha tan cao.
S dng: Hin nay nng dn bit khai thc din tch t phn
trng la v nhiu ni c trng 2 v la: ng xun v h thu hay ng xun
v v ma. Tuy nhin mun khai thc mt cch c hiu qu th cn phi nm vng
mt s tnh cht trc khi s dng c nhng bin php k thut nh b tr cy
trng hp l v c cc bin php ci to ph hp.
Ngoi la, vng phn tim tng di rng s vt c v mt s vng phn
nhiu c th cn bo v gi b bin v mi trng kt hp vi chim th a dng
sinh hc; nhng vng "rn phn" cn li cng nn bo v t ln sinh khi v sinh
vt cho nhng yu cu lu di. Mt s cy thch hp vi vng phn nhiu, trong
chuyn i c cu sn xut cn ch nh: khoai m, iu, da, bng, trm,...
Ci to:
- V thy li: Din tch t phn b hoang cn rt ln, ch mt phn
c khai thc nhng nng sut cn thp v ph thuc rt ln vo lng ma hng
nm. Mun a vo sn xut trn vng t cha khai hoang phi tin hnh thau
chua ra mn. Nh vy thy li c t ln hng u. thau ra mn ngi ta
c th tin hnh ln lp hoc xy dng h thng knh ti v knh tiu song song.
Mt s ni c kinh nghim khoan cc ging su ri thng xuyn dng bm ht
nc ln mng tiu h thp mc nc ngm mn (mi ging ph trch mt
vng khong 100 ha).
t phn cha ci to ch thch nghi vi mt s cy c bit, nhng trong iu
kin trng la vi kh hu 2 ma r rt, v phn ha lng ma, mc thy triu,
th chin lc s dng ng n va qua l ci to t phn trng la vi kinh
nghim "m phn" ca nng dn ng bng sng Cu Long, tc l:
- Cy nng ba sc.
- Gi nc lin tc.
121
- Tho nc thng k.
Nh vy, mt mt "chung sng" vi cc tng phn di, mt khc ci to
c dn tng phn b thy phn ra tri h thp. Vi h thng cp nc cng di
do t khi c knh Hng Ng, vi s thay i ca ging c nng sut cao v lng
phn bn c tng cng, hn 1 triu ha t phn c ci to s dng lm
tng thm 6 - 7 triu tn thc cho vng v c nc. Trc y, c nhng nh nghin
cu v d n nc ngoi cho rng nn li vng t phn cho th k XXI.
- Bin php ha hc:
+ Bn vi: Vi c tc dng lm gim chua, kt ta Al3+ di ng, ci
thin c l tnh ca t. Al2(SO4)3 + 6Ca(OH)2 2Al(OH)3 + CaSO4
Bn vi c tc dng rt tt, kh chua th lng vi phi dng rt nhiu,
nhng nu ngng bn vi mt, hai v th t s b chua tr li. t phn, lu
hunh cc tng di d dng bc ln trn v b oxi ha, sau kt hp vi nc
to ra H2SO4 gy chua. Nn theo nhiu kt qu nghin cu th cn bn vi hng
nm, mi nm ch bn mt t vi (khong 0,25 chua thy phn) l kinh t nht.
Tt nht khi bn vi phi kt hp vi thau chua ra mn th hiu qu mi
cao.
+ Bn ln: Cc loi phn ln bn t phn u c hiu qu cao, nhng
tt nht l dng Thermo photphat hoc bt Apatit, bt photphorit (cn phi bn sm
v lng bn nhiu th hiu qu mi cao).
- Bin php canh tc:
+ i vi t phn vng min Bc th cn p dng bin php cy su, cy i
phi t, kt hp bn vi, phn hu c c tc dng kh c H2S, CH4,...gy chua
cho t.
+ Cn i vi t phn vng ng bng sng Cu Long th iu cn lu l
nn gi nc thng xuyn trong rung trng la, nn dng nc ngt m
phn l tt nht, khng nn cn nc, khng nn cy i. Trong thc t vic thau
chua ra mn y gp kh khn v thiu ngun nc ngt, ch gii quyt c
mt s vng cc b.
13.2.5. NHM T G LY (GL) - Gleysols (GL)
y l loi t mi tch ra theo phn loi ca FAO-UNESCO-WRB, theo phn
loi pht sinh hc trc y th nhm t ny c chung vo t ph sa hoc
t ly.
t gly c hnh thnh t nhng vt liu khng gn kt, tr cc vt liu c
thnh phn c gii th v trm tch ph sa c c tnh fluvic; chng biu hin c
tnh gly mnh phn trn mt su 0 - 50cm cng nh ton phu din.
Din tch ton nhm: 452.418 ha, chim t l 1,3% din tch c nc.
V n v v phn b:
Trong phn loi hin nay t gly c chia ra 3 n v l:
- t gly trung tnh t chua (GL) - Eutric Gleysols (GLe)
- t gly chua
(GLc) - Dystric Gleysols (GLd)
122
8 - 30 cm
30 - 55 cm
123
125
126
PH N T H C H N H
127
Bi 1
O PHU DIN, M T V LY MU T
I. NGHA:
Khi iu tra, kho st, lp bn t, hoc nghin cu t quy vng sn
xut nng nghip th cn o phu din t (trc din t).
Mc ch l nh gi tnh cht chung ca t, ng thi kt hp ly tiu
bn t v ly mu t phn tch cc ch tiu l ha ca t trong phng th
nghim.
II. YU CU:
- Phu din phi phn nh y nht c trng ca vng nghin cu. V vy
phi xc nh v tr o phu din:
- Nu a hnh t bng phng:
5 ha/1 phu din.
- Nu a hnh t phc tp:
3 ha/1 phu din.
- Nu a hnh t rt phc tp:
< 3 ha/1 phu din.
Bnh qun t la 2 ha/1 phu din; t mu 3 ha/1 phu din.
Bn cnh phu din chnh phn tch, phi o thm mt s phu din ph
kim chng thm kt qu kho st ca phu din chnh, ng thi o thm mt s
phu din thm d (nhm thm d thm mt s tnh cht no ca t).
Ngi ta thng quy nh: 1 chnh : 4 ph : 4 thm d
Mi loi t ti thiu phi c 3 phu din chnh phn tch.
- Khi o phu din phi theo ng thao tc quy nh v phu din phi ng
quy cch.
III. TIN HNH:
1. o phu din:
- Chn v tr o phu din phi i din cho khu vc nghin cu.
- Mt thnh phu din phi hng v pha mt tri, pha i din l cc bc
ln xung. ch t dc th mt thnh phu din ct ngang hng dc; rung
nc th phi be b tt cn nc ri mi o.
- Kch thc: Di Rng = 1,2 m 0,8 m ; Chiu su th ty loi t: Nu
t i th o n m, cn t ph sa ng bng th o n mc nc ngm.
- t o ln phi sang 2 bn: t mt ring mt bn, cn t cc tng
di ring mt bn.
- Khng c ng dm ln vng t trn mt quan st, v s lm mt trng
thi t nhin ca t.
- Mt quan st phi phng.
2. M t phu din:
Quan st ri m t, ghi chp y vo Bn t phu din t.
128
BN T PHU DIN T
Mt trc:
- S chung:
- S ngoi ng:
- Ngy thng nm:
- Thi tit:
- n v hoc ngi iu tra:
- a im: Thn.......................... x ................... huyn ............... tnh
..................
- V tr phu din so vi tiu, trung v i a hnh:
- cao tuyt i (m)..................... cao tng i (m)....................
- dc ni o phu din (O).................... Hng dc ........................
- dc chung (O)....................
- Thm thc vt:
- Trng thi mt t (nt n, xi mn, si ,....):
- su xut hin nc ngm (cm):
- Mu th hoc m:
- Tn t ca a phng:
- Tn t xc nh ngoi ng:
- Tn t xc nh chnh thc:
Ngi iu tra k tn
Mt sau:
S
phu din
su
Phn
tng t
t:
(cm)
3. Ly mu tiu bn:
- Theo cc tng pht sinh t di su ly ngc ln: Ly dao khet mt khi
t c mang c im ca tng cho vo hp tiu bn (nu tng pht sinh dy trn 50
cm th c th ly 2 mu b vo 2 ngn gn nhau.
- Trn np hp ghi s th t ca phu din v a im o.
- Mt bn phi ca hp ghi su cc tng t.
- Mt bn tri ghi tn cc tng pht sinh theo k hiu quy nh.
4. Ly mu t phn tch:
Ly mu v chun b mu l khu c bn quyt nh cho s ng n ca kt
qu phn tch t. Nhng yu cu c bn ca cng vic ly mu v chun b mu l:
129
HCl... Khng phi trc tip ngoi nh nng mt tri, tt nht phi trong phng sng
c lp my ht m hoc thng gi. Nhng cc t to cn phi p nh, nht sch
cc r cy, si ... .
- Nu phn tch kt cu t th dnh ring 1 kg nguyn trng thi t nhin,
sau ny ch dng tay bp vn.
- Ly ring khng 200 gam t hong kh trong khng kh b vo ci s,
dng chy tay c bc cao su nghin ri cho qua ry 1 mm phn tch thnh phn
c gii, vi ht kt...(nhng hn cui, dm hoc kt von nm li trn ry th cn
ring ri tnh %).
- Phn t cn li (khong 0,5 kg) th nghin nt ri cho qua ry 1mm, s cn
li trn ry (tr rc v r cy) li tip tc nghin ri li ry. C lp li nh vy cho
n ht t lt qua ry th trn u, ng trong l thy tinh, hp nha c np hoc
ti polytylen, pha ngoi ghi k hiu t. y l phn dnh phn tch ha tnh
(khi phn tch mn hoc silic, st nhm cn phi qua ry 0,25 mm).
6. Bo qun mu:
t sau khi nghin, c trn u v ng trong cc l thy tinh, hp nha c
np hoc ti polytilen c nhn v phiu ghi r: k hiu ngoi ng, k hiu trong
phng ni ly mu, su ly mu, loi t v cc yu cu phn tch.
Mu c trn gi trong phng mu. Phng mu phi thong, sch,
kh ro, khng c cc loi kh nh NH3, H2S, HCl... tt nht bo qun trong phng
lnh.
Bi 2
XC NH M, T TRNG, DUNG TRNG V XP T
I. XC NH M T
1. L thuyt chung:
- m l lng nc cha trong t tnh theo t l % so vi trng lng t
kh tuyt i ( m tuyt i) hoc so vi trng lng t cn m ( m tng
i).
- Tham kho m t c th xc nh thi k lm t, nhu cu ti nc
cho cy, tnh lng nc hu hiu trong t...
- T m t c th suy ra h s kh kit (K) dng trong cc cng thc tnh
kt qu phn tch t.
C nhiu phng php xc nh m t. Thng s dng nht l phng
php sy kh mu to = 100-1050C cho n khi trng lng khng i. T lng
nc bay hi c th suy ra m t.
Ngoi ra, ngi ta cn dng cn t trc tip xc nh m t. u im
ca phng php ny l nhanh chng, khng i hi thit b t sy v d lm.
Nhng nhc im l chnh xc thp, trong qu trnh t c th nhit tng
cao qu lm chy xc hu c cho nn khng th xc nh m nhng t c t
l mn trn 5%.
131
P1 - P2
100
P2 - P0
P1 - P2
100
P1 - P0
* H s kh kit (K):
Lc phn tch chng ta s dng t hong kh trong khng kh tc cn cha
nc ht m. V vy lc tnh kt qu phi nhn vi h s K quy v t kh tuyt
i. K bao gi cng ln hn 1.
K=
100 + A
100
hoc K =
100
100 - B
Trong : A l tr s ca m tuyt i
B l tr s ca m tng i
3. Xc nh m t bng phng php t cn:
Trnh t phn tch:
- Chun b hp nhm (hoc chn s) cn c trng lng P 0 gam. Ly 510gam t ti nht sch r cy b vo hp nhm hoc chn s ni trn cn
c trng lng P 1 gam. Thm 7-10ml cn, dng a thy tinh trn u ri chm
la t. Lc la tt li thm 3-5ml cn, trn u v t ln 2, c tip tc nh vy
cho n khi cc ht t ri ra tc l bay ht nc. Co sch t a thy tinh
nhp vo y, ri cn c trng lng P 2 gam.
- Tnh kt qu nh trn
132
133
Bi 3
134
[K]H + KCl
3+
[K]K + HCl
+
[K]Al + 3KCl
[K]K + AlCl3
AlCl3 + 3H2O
Al(OH)3 + 3HCl
Axit t do ny c chun bng dung dch kim v tnh ra ll/100g t
135
2H
[K] 3+
Al
+ 5Na+ + 5OH-
[K]
3+
Al
+ 4 CH3COONa + 3 H2O
[K]4Na + Al(OH)3 +
4CH3COOH
Nh vy, khi x l t chua vi dung dch CH3 COONa th s xut hin
CH3COOH. C bao nhiu ion Na+ tham gia y H+ v Al3+ th c by nhiu phn t
CH3COONa b thy phn v c by nhiu phn t CH3 COOH sinh ra trong dung
dch v do dng NaOH chun th ta bit c HT P.
Trnh t phn tch:
136
KDCaMg
nKCl
KD4 K
Sau , dng dung dch Trilon B tiu chun chun dch lc nh lng
(Ca , Mg2+) ri nh lng ring Canxi, t suy ra Magi.
3. Trnh t phn tch:
Cn 5 gam t kh khng kh qua ry 1mm cho vo bnh tam gic c dung
tch 250ml. Thm 100ml dung dch KCl 1N, lc 1 gi, ri lc ly dch trong.
a. Xc nh tng s Ca2+ v Mg2+
Ht 25 ml dch lc trn cho vo bnh tam gic khc. Thm 5 git
Hydroxylamin v 2ml Na2 S 1% (trng hp t khng mn th khng cn 2 cht
ny). Thm 2,5 ml dung dch m amoniac duy tr pH quanh 10. Nh vo 5 git
2+
137
138
139
Theo phng trnh phn ng: 2K2Cr2O7 + 8H2 SO4 + 3C = 2K2 SO4 +
2Cr2(SO4)3 + 3CO2 + 8H2O th c 2 phn t K2Cr2O7 (bng 12 ng lng)
36
oxyha c 36 gam Cacbon, do 1 ldl ch oxyha c
= 0,003 g C.
12 1000
II. PHN TCH N, P, K TNG S
1. NGUYN L:
a. Phn tch N (%) bng phng php Kjendhal:
L thuyt chung:
Nit (N) l nguyn t quyt nh nng sut cy trng, l ch tiu hng u nh
gi ph ca t. N khng c ngun gc t khong vt m ch yu do ngun hu
c v ngun c nh t khng kh cung cp. Bnh qun N chim t 5 - 10% tng s
cht hu c (t l C/N t 6 - 12). Trong t 95 - 99% N dng hu c, ch c 1 5% dng v c (dng NH4+ hoc NO3-).
N v c trong t c dng NH4+, NO2- v NO3- c to thnh do qu trnh
khong ha v tng hp vi 2 qu trnh amon ha v qu trnh nitrat ha c s tham
gia ca vi sinh vt.
C th chia m trong t thnh ba nhm:
- Nhm m v c gm NH4+ v NO3- d tan trong nc.
- Nhm hu c gm axit amin, protid,... ha tan khi tc ng vi axit long.
- Nhm m hu c kh thy phn, ch bin thnh m v c sau mt qu
trnh phn gii nh vi sinh vt.
Nguyn l ca phng php Kjendhal:
Dng H2SO4 c v cht xc tc un nu t oxi ha cacbon trong cht hu
c. H2SO4 thot oxi v sinh ra SO2t.o cao
2 H2SO
2SO2 + 2O + H2O
C + 2O
CO2
SO2 kh oxi ca N hu c sinh ra NH3. NH3 tc dng vi H2SO4 sinh ra
(NH4)2SO4.
2CH3CHNH2COOH + 13H2SO4 = (NH4)2SO4 + 6CO2 + 12SO2 + 16H2O
Dng NaOH trung ha axit v phn ly (NH4)2SO4 :
(NH4)2SO4 + 2NaOH = 2NH3 + Na2 SO4 + 2 H2O
Thu hi NH3 bng dung dch axit boric (H3BO3 + 3NH3 = (NH4)3BO3) v
chun amon borat bng dung dch chun HCl 0,01M.
b. Phn tch P (%) theo phng php so mu:
L thuyt chung:
Sau N, P l nguyn t rt cn thit i vi cy trng, c ngha v mt dinh
dng cng nh v mt khc phc mt s yu t c hi ca t.
Trong t, ngun P ch yu t cc apatit, photphorit phong ha to thnh
chim khong 0,08 %. P dng v c ch yu l cc mui phtphat Ca, Al, Fe. Trong
t trung tnh v kim dng photphat canxi chim u th v trong t chua phtphat
st, nhm chim u th. P dng hu c l nhng hp cht P lin kt vi cht hu c
140
trong c th sinh vt, trong xc thc vt, trong cc sn phm hu c ang phn gii
trung gian v trong mn.
Thng P% tng st mt t cao hn cc lp su do s tch t trong cht hu
c. t Vit Nam c P% bin thin t 0,03%- 0,35% P 2O5.
Nguyn l:
Dng H2SO4 m c (d=1,84) vi s c mt ca axit pecloric (HClO4) 70%
lm xc tc v c nhit cao tc ng vo t chuyn ton b P % trong t
dng hp cht hu c v v c kh tan thnh dng d tan, ri dng Molipat amon
c cht kh l Hydrazin sunphat Mo tc dng vi ln to thnh phc cht mu
xanh photpho molipat. Cng mu xanh biu th nng P 2O5 ca t, em so
mu dung dch bng my so mu quang in hoc so mu bng mt vi dy mu
tiu chun xc nh P(%) trong t. Thng dung dch cng ph ri vn cha st
dng Fe3+ lm cn tr n s hin mu xanh ca photpho molipat, do trc
khi ln mu ln phi dng Na2SO3 kh Fe3+ .
c. Phn tch K2O (%) bng quang k ngn la:
L thuyt chung:
Hm lng Kali tng s ph thuc vo ngun gc pht sinh, tc phong ha
v mc ra tri. Khong vt ch yu cha Kali dng Aluminosilicat nhiu nht
l fenpat. Qua qu trnh phong ha lu di hnh thnh t, Kali c gii phng
v c gi li trong tt c cc cp ht ch yu trong cc cp nh i vi khong
th sinh v trong limon cha nhiu khong nguyn sinh giu Kali. Phn tch Kali
tng s gip bit c lng Kali tim tng trong t. Kali c tc dng r nht
i vi cy n c v la trng trn t c thnh phn c gii nh.
Ni chung, t l Kali tng s trong t khc nhau chnh lch nhau r rt: t
feralit nhit i c 0,5 - 2% K2O; t ct c 0,2 - 0,3%, t ph sa Sng Hng 1,2 1,8%; t than bn 0,1 - 0,15%.
Nguyn l:
Nhng dng Kali silicat khng nhng khng tan trong nc m cn khng tan
ht trong c axit mnh, do phi dng hn hp cc axit mnh nhit cao tc
dng vo t (cng ph t) chuyn Kali dng kh tan sang dng d tan, ri tin
hnh nh lng bng phng php quang ph (trn my quang k ngn la).
2. CC BC CNG PH MU XC NH N, P, K%.
C hai cch cng ph mu t:
a. Cng ph kh: Cho mu t vo l kh oxi ha cc cht.. Lm bng
cch ny th rt kh xc nh N, P, K%.
b. Cng ph t: Dng cc ha cht oxi ha. Ngi ta thng s dng
cch cng ph ny.
Cc bc tin hnh:
Cn 1gam t kh khng kh qua ry 0,25mm, cho vo bnh tam gic dung
tch 100ml hay bnh Kjelhdal, thm 5ml nc ct thm t t ri t t vo 5ml
dung dch H2 SO4 c (d=1,84). Cm trn ming bnh mt phu con ngng lnh.
141
142
- Thm nc ct n khong 45 ml ri nhng vo ni un cch thy 95 100 C trong khong 12 - 15 pht dung dch hin mu xanh.
- Ly ra ngui v thm nc ct n vch, lc u.
- Mu xanh ca dung dch bn v n nh trong 8 - 12 pht.
- em so mu bng my hoc bng mt vi dy tiu chun.
So mu bng my:
dung dch ln mu ln lt vo cu-vet, ri t vo my, o mt
quang, ri tra th ca thang dung dch tiu chun v tnh ra lng P 2O5%.
So mu bng mt: (trong trng hp khng c my)
Rt mt th tch nht nh dung dch ln mu vo ng nghim, ri dng
mt so mu vi thang mu tiu chun (Lu : phi dng ng nghim cng c vi
ng nghim ca thang mu tiu chun).
c. Xc nh K2O (%) bng quang k ngn la:
Rt mt th tch nht nh dung dch t cng ph trn vo mt cc c
m dung tch 50ml (hoc l pnixilin). Ri t cc vo vi nhng ca my quang k
ngn la.
Phn iu khin my v c s trn my do cn b chuyn mn ph trch.
Tra th ca thang dung dch tiu chun v tnh ra lng K2O%.
o
*
* *
143
Bi 5
PHN TCH MT S CHT D TIU TRONG T
I. PHN TCH LN D TIU THEO PHNG PHP ONIANI
1. Nguyn l:
Ln d tiu trong t c rt ra bng H2SO4 0,1N vi t l t: axit l 1 : 25.
Dng dung dch Molipat amon c cht kh l SnCl2 ln mu xanh ca dung
dch cha ln. Cng mu xanh biu th nng P 2O5 d tiu c trong t dung
dch t.
2. Trnh t phn tch:
Cn 2gam t kh khng kh qua ry 1mm cho vo bnh tam gic. Rt vo
50ml dung dch H2SO4 0,1N lc trong 3 pht ri lc ngay. Dch lc trong dng
ln mu ln. em so mu bng my so mu hoc bng mt.
So mu bng mt: (trong trng hp khng c my)
Ht 1ml dung dch lc cho vo ng nghim. Thm 4ml nc ct v 1ml
Molipat amon 2,5%, lc u. Trc khi so mu th nh vo 2 git SnCl2 2,5% ri
lc u. em so mu vi dy ng nghim ng dung dch tiu chun, suy ra c
lng ln d tiu ca t.
Ch : Khng c dung dch ln mu ln qu 15 pht ri mi so mu, v
nh vy s c hin tng dung dch so mu b c v SnCl2 l cht kh khng bn,
d b oxi ho.
Bng dy mu tiu chun ca cc l nh sau:
ng
mg P 2O5/ 100g t
ng
mg P 2O5/ 100g t
1
1,25
6
7,50
2
2,50
7
10,50
3
3,75
8
12,50
4
5,00
9
20,50
5
6,25
10
25,00
Ch tiu nh gi ln d tiu theophng php Oniani
< 5 mg
P2O5/ 100g t: t rt ngho ln
5 - 10 mg P 2O5/ 100g t: t ngho ln
10 - 15 mg P 2O5/ 100g t: t c lng ln trung
bnh
> 15 mg P2O5/ 100g t: t giu ln
II. PHN TCH KALI TRAO I THEO PHNG PHP QUANG K
NGN LA (ph ng php Matlova)
1. Nguyn l:
Kali trao i rt t t ra bng dung dch CH3COONH4 1N vi t l t vi
dung mi l 1/10. Phn mg xy ra nh sau:
+
[K]K + CH3COONH4
144
Sau nh lng Kali trong dung dch bng my quang k ngn la.
2. Trnh t phn tch:
- Cn 5gam t kh khng kh qua ry 1mm cho vo bnh tam gic dung
tch 100ml, thm vo 50ml dung dch CH3COONH4 (pH= 7) 1N, lc trong 1 gi.
- Lc qua giy lc mn.
- Rt dch lc trong sut vo cc c dung tch 50 ml (hoc l penixilin) ri a
vo vi nhng ca my quang k ngn la xc nh Kali trao i.
Phn iu khin my v c s trn my do cn b chuyn mn ph trch.
Tra th ca thang dung dch tiu chun v tnh ra lng K2O trao i.
Cng thc tnh:
X M 100
K2O (mg/ 100g t) =
C 1000
Trong : X: S mg K2O tnh c t th.
M: Th tch rt tinh ca t (ml).
C: Lng t cn phn tch.
100: H s quy ra cho 100g t.
1000: H s tnh i ra cho ph hp vi nng mg/ml.
*
*
145
MC LC
Trang
1
BI M U
148
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Phm Gia Tu, Cao Lim, Nguyn Mi,... Th nhng i cng- NXB Nng
thn, H Ni 1972.
Cao Lim, Nguyn Mi, L Vn Thng,... Th nhng hc- NXB Nng
thn-H Ni, 1975.
Trn c Dc - Hong Vn Cng - L Thanh Bn. Th nhng hc. NXB
Nng nghip - H Ni - 1992.
L Vn Tim - Trn Cng Tu. Phn tch t v cy trng. Nh xut bn nng
nghip. H Ni, 1983.
L Vn Khoa, Nguyn Xun C, L c, Trn Khc Hip, Trn Cm Vn. t
v Mi trng - NXB Gio dc- 2000.
Hi Khoa hc t Vit Nam. Ch gii km theo Bn t Vit Nam 1/1 triu
theo FAO-UNESCO. NXB Nng nghip - H Ni - 1996.
Hi Khoa hc t Vit Nam. t Vit Nam. NXB Nng nghip - H Ni 2000.
Chu T Tng. Th nhng hc- NXB nng nghip Bc Kinh - 1983
Kanrichep. Th nhng hc- NXB Bng la Mascova - 1988
Huggla. Th nhng hc- Vin hn lm khoa hc Ba Lan - 1978.
Ban bin tp Bn t Vit Nam- H Ni - 1976
Cao Lim, o Chu Thu, T Ng. Bo co phn vng sinh thi nng nghip
vng ng bng Sng Hng- ti cp nh nc, m s 2D-02-02 1987-1990.
Cao Lim, Trn c Vin. Sinh thi nng nghip v bo v mi trng-NXB
i hc v gio dc chuyn nghip- H Ni - 1990.
Trn An Phong v b mn Th nhng, Vin Quy hoch v thit k B nng
nghip - Nhng l lun c bn v h thng phn loi t ca FAO - UNESCOH Ni, 12/1990.
o Chu Thu, Thnh ng T. Mt s kt qu iu tra t ph sa ng bng
Sng Hng trong nhng nm qua-Thng tin KHKT HNNI s 1/1994.
Nguyn Vn B. Phn ha hc v sn xut lng thc Vit Nam. Hi tho
v s dng phn bn cn i tng nng sut cy trng v ci thin mi
trng. FADINAP - Vin th nhng nng ha. Hu 8 - 10/11/1995.
Tn Tht Chiu. Phn loi t v bn t Vit Nam t l 1/1.000.000. Tp
ch Khoa hc t, Hi Khoa hc t Vit Nam, s 7/1996.
on Vn Cung. Phng php phn tch ha hc t ph hp vi iu kin
nhit i m Vit Nam. Yu t dinh dng hn ch nng sut v chin lc
qun l dinh dng cy trng. Nh xut bn nng nghip. H Ni, 1995.
Nguyn c Qu v cng tc vin. Cc bin php ci to v thm canh la
vng t trng ngoi thnh H Ni-Trng HNNI - H Ni - 1987-1990.
Hi khoa hc t Vit Nam. Th tc phn tch t (Chu nh Lm dch t
nguyn bn ting Anh ISRIC: International Soil Reference and Information
Center.PO.BOX 353. 6700 AI Waganingen the Netherland, 1986.
149
150