Second War During Espionage

Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi, Yl: 4, Say: 25, Mart 2016, s.
95-124
Sava SERTEL1
KNC DNYA SAVAI SIRASINDA TRKYEDE YRTLEN
CASUSLUK FAALYETLER
zet
Trkiye, kinci Dnya Sava srasnda dnyann en nemli casusluk
merkezlerinden biri olmutur. Sava srasnda ngiliz, Alman, Amerikan ve Rus
ajanlar eitli entrikalarla lkelerine avantaj salamaya almlardr. Trkiye,
Mttefik almalarna msamahakr davranrken, Mihver almalarna kar sert
tedbirler almtr. Bununla beraber Rus faaliyetlerine kar da son derece dikkatli
olmu ve nleme almalar yapmtr. Hatta Almanlarn Rus snrnda telsiz ve
ikmal ss kurarak Ruslar zayflatmasna gz yummutur. stanbul tm istihbarat
birimleri iin nemli bir merkez olmutur. Dou illeri, Rusya ve Ortadou
lkelerine yakn olmasndan dolay byk devletlerin dikkatini ekmitir. Ege
kylar ise ngiliz (Special Operation Executive) ve Amerikan (Office of Strategic
Services) istihbarat tekilatlarnn Mihver igalindeki Balkan lkelerine denizden
yapacaklar operasyonlar iin s olmutur. Trkiye, 1926 ylnda kurulan MAH
(Milli Emniyet Hizmeti) araclyla 1939-1945 yllarnda topraklarnda ve
karasularnda yaplan casusluk ve sabotaj faaliyetlerinin byk bir ksmn takip
etmitir.
Anahtar Kelimeler: stihbarat, Casusluk, Trkiye, OSS, SOE, Operasyon,
stanbul.
DURING THE SECOND WORLD WAR ESPONAGE ACTVTES N
TURKEY
Abstract
Turkey had become one of the worlds most important espionage centers during the
Second World War. During the war British, German, American and Russian agents
had sought to provide their countries with advantages through various conspiracies.
Turkey, while indulging the activities of Allies took severe measures against the
activities of Axis powers. However, it was extremely cautious about Russian
activities and took preventive actions. It even condoned the Germans weakening
the Russians by setting up a radio and supply base on the Russian border. Istanbul
1
Yrd. Do. Dr., Tunceli niversitesi, Cumhuriyet Tarihi ABD., savassertel@mynet.com
Sava Sertel
96
had become an important center for all the intelligence agencies. It attracted the
attention of great powers due to its proximity to Eastern provinces, Russia and
Middle East countries. The Aegean coasts had become the base where British
(Special Operation Executive) and American (Office of Strategic Services)
intelligence agencies were going to perform operations from the sea to the Balkan
states occupied by Axis. Turkey had monitored most of the espionage and sabotage
activities done on its territory and territorial waters in 1939-1945 through the
agency of MAH (National Security Service) which was founded in 1926.
Key Words: Intelligence, Espionage, Turkey, OSS, SOE, Operation, Istanbul.
GR
Casus Cess ve cesse kelimelerinden tretilmitir(Yayla 2012: 46). 2 Dmann
srlarn aratrp bilgi szdran, dman iinde eitli ykc faaliyetlerde bulunan kii anlamna
gelmektedir(Kallek 1993: 163). Orta Asya Trk devletlerinde ise casuslara aut, ihbara
autlama denmitir(zcan 1993: 166). Franszcada ise espiyonaj kelimesi, casusluk
manasna gelmektedir. Halk arasnda ok kullanlan ispiyon kelimesi de Franszca aslndaki
espiyonnage kelimesinden gelmektedir(Yurtsever 2007: 15).
Casuslar kar taraftan bilgi toplarken bir yandan da kar tarafn bilgi toplamasn
engellemeye alrlar. Ayrca sabotajlar ve provokasyonlar da yaparlar(Reitz 2009: 8-9).
Casuslar, dman lkede irketler, ticarethaneler, oyun salonlar, iletirler. Yerine gre saat
tamircisi, garson veya ii olurlar. Dikkat edilmez ise en nemli yerlerde de alrlar. Casuslar,
aydnlar, memurlar ve subaylarla temas edebilecek yerlerde bulunmaya alrlar(Karabekir
1998: 27,37). Yabanc elilikler ve askeri ataelikler de aslnda meru casusluk tekilatlardr.
Ticari amalarla kurulan konsolosluklar da gizliden gizliye casusluk faaliyetleri
yrtr(Akdemir 1949: 6). Buralarda alan grevliler casusluk suundan yakalannca sadece
istenmeyen personel(Persona non grata) ilan edilerek lke dna karlr(Yakn 1969: 3).
Ancak diplomatik grevi olmayan casuslar yakalannca ya idam edilmi ya da ok uzun yllar
hapiste kalmtr.
1.ve 2. Dnya Sava zamanlarnda askeri anlamda dmann yenilmesi iin, yerlerinin
belirlenmesine ynelik bir uygulama benimsenmitir. Bu amala da istihbaratn ana hedefi
olarak askeri alan belirlenmitir. Askerlerin says, yerleri yaplanmalar son derece nemli
olduundan bu alanlarda istihbarat toplanm ve deerlendirilmitir(Gl 2009: 6). Byk
devletler I. Dnya Savandan sonra istihbaratn nemini daha iyi kavramtr.
Batl gler, Birinci Dnya Sava srasnda ve sonrasnda Anadoludaki casusluk
faaliyetlerinde Trkiyede yaayan, iyi Trke bilen Rum, Ermeni, Musevi ve dier
gayrimslimlerden yararlanmtr(Sonyel 2005: XVII; Akdemir 1949: 66). Batl glerin bu
faaliyetlerini gren Atatrk, Trkiyede casusluk faaliyetlerine kar nceden istihbarat
salanmas ve nleyici tedbirler alnmas amacyla 6 Ocak 1926 tarihinde Cumhuriyet
dneminin ilk istihbarat rgt olan Mill Emniyet Hizmeti Riyasetini kurdurmutur(zkan
2006: 166). Trkiye, Sovyetler Birlii, Balkanlar ve Ortadouya(Petrol) yakn olmas ve
boazlar elinde bulundurmas nedeniyle istihbaratlarn ok youn olduu bir lke haline
Cess el ile yoklayan, cesse ise gz ile bir nesneyi aratrmak, haber aratrmak anlamna gelir.
The Journal of Academic Social Science Yl: 4, Say: 25, Mart 2016, s. 95-124
97
kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri
gelmitir.3 Milli Emniyet Hizmetleri, kinci Dnya Sava boyunca Trkiyedeki yabanc
lkelerin istihbarat elemanlarna kar mcadele etmi ve Trkiye aleyhine alma yrten ok
sayda lkenin istihbarat elemann yakalayarak yarg nne karmtr(Kl 2011: 4). Bu
dnemde Mttefik ve Mihver devletlerarasnda yaanan atma ve gerilim ortam Trkiyeyi de
etkilemitir.
Trkiye zerine youn bir bask kuran Mttefik ve Mihver lkeleri Trkiyeyi kendi
safnda savaa sokmak iin sktrmaya balamasna ramen Trkiyenin dostluuna mecbur
olduu iin Ankara basklara kar koyabilmi ve savan sonuna kadar tarafsz kalabilmitir
(Seydi 2002: 823). Sava srasnda Rusyann Trkiyeden aka boazlar istemesi bir kriz
yaratmtr. Sava srasnda saldrgan tutumlarndan kayg duyduu talya ve Rusyaya hi
gvenmeyen Trkiye (Armaolu 1958: 149; Sander 2009: 149-154) sava boyunca ve
sonrasnda kendine batl mttefikler aramtr. Trkiye, kinci Dnya Sava sonras oluan iki
kutuplu dnyada kendini bat blounda konumlandrma gayreti ierisine girmitir.4 Bu gayret
toprak btnlne ynelen Sovyet tehdidinin zorunlu bir sonucu olduu kadar son bir asr
akndr takip ettii batllama politikasnn da bir gereidir (Gktepe-Seydi 2012: 197-198).
Bu nedenle 1949da kurulan NATOya katlabilmek iin her areye bavurmutur. Sava
sonrasnda Rusyann da nkleer silahlara sahip olmas (McNeill 2007: 732-733) Trkiyeyi
NATOya yaklatran bir unsur olmutur.
Ariv belgelerine gre sava srasnda Trkiyede en fazla faaliyet gsteren ajanlar Rus
ve Alman casuslar olmutur. Bu durum sava srasnda Trk istihbarat tarafndan en fazla Rus
ve Alman istihbaratna kar nleme yapldn ve bu lkelerin istihbarat faaliyetlerinin
Trkiyede
ok
youn
olduunu
gstermektedir(zkan
2006:
174-176;
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/821/10416.pdf; Aysal 2007: 532.). Trkiye kinci
Dnya Sava yllarnda savaan lkelerle olan ilikilerinde olabildiince dengeli bir politika
izlemitir. Bu dnemde belgelere gre hibir diplomatik ajan tespit edilmemitir. Ancak
phelenilen durumlara rastlanmtr.
1. TBMMnin Kuruluundan II. Dnya Savana Kadar Trkiyede Casusluk
Osmanl Devleti zayflamaya baladktan sonra Avrupa lkeleri teknolojik ve ekonomik
stnl ele geirmitir. Avrupa lkeleri bu stnln devam etmesi iin smrgecilie hz
vermilerdir. Osmanl corafyas da verilen kapitlasyonlarla birlikte fiilen emperyalist
devletlerin smrgesi olmutur. XX. Yzyln banda sanayideki gelimeler, otomobilin icad
ve petroln bulunmas ile birlikte Dveli Muazzama denilen emperyalist devletlerden olan
ngiltere ile Rusyann planlarnda da deiiklikleri zorunlu klmtr. Uzun yllar Osmanl
Devletinin grnrdeki varln korumasna msaade eden ngiltere en byk petrol
corafyasna hkim olan Osmanl Devletinin szde varlna son vermek konusunda Rusya ile
anlamtr. Bu ve dier gizli anlamalardan ve ittifaklardan sonra Birinci Dnya Sava km
ve bu savata Osmanl Devletinin varl sona ermitir. ngilizler Osmanl Devletini yktktan
Fahir Armaolu bu durumu yle ifade etmitir: kinci Dnya Sava srasnda hibir devlet, dier devletlerin
diplomasisinde Trkiye kadar nem tamamtr. Bunun nedeni Trkiyenin bulunduu blgenin, savan global
stratejisinde igal ettii mevkidir. Armaolu, kinci Dnya Harbinde Trkiye, s. 139.
4
Trkiye, II. Dnya Savann sonlanmas ile birlikte Rusyaya kar Amerikan tarafn semitir. Bu karar
komnizmle mcadeleyi de bir ynyle zorunlu klmtr. Metin lhan, II. Dnya Sava Sonras Trkiyede
Amerikan Destekli Komnizmle Mcadele (1945-1965), Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi (ASOS), Yl 3, S.
16, Eyll 2015, s. 260.
Sava Sertel
98
sonra Ortadou topraklarn ele geirmi 5 (Umar 2010: 445) ve Anadoluyu da paralamak
istemitir. Trk halknn mcadelesi karsnda aka bir sava gze alamayan ngiltere, Bat
Anadoluda yaplan savalarda Yunanllar desteklemitir. Bu savalarda Yunanllarn baarsz
olmas ngiliz planlarna da darbe vurmutur.
Birinci Dnya Sava sonrasnda Osmanldan Suriyeyi koparan Fransa ise olas bir
Pamislamist hareketten ekinmitir (Umar 2010: 446). Fransa, kurtulu sava yllarnda
TBMMyi gsz klmak iin casusluk faaliyetleri yrtmtr. Trkiyede faaliyet gsteren
yabanc istihbarat tekilatlar ieriden de gnll casuslar kazanmaya almtr. zellikle
gayrimslim baz vatandalarmz da Trkiye aleyhine yaplan casusluk faaliyetlerinin iinde
yer almtr. Lozandan sonraki srete Musul ve Hatay Trkiyeye kaptrmamak isteyen
ngiltere ve Fransa altn ve casuslaryla Anadolunun dousundaki pek ok isyann kmasnda
etkili olmutur (Sertel 2012: 10-12; Akandere 2006: 349-351). Fransa Hatayn Trkiyeye
braklmamas iin 1939 ylna kadar Trkiye ile mcadele etmitir. Trkiyede karklk
karmak iin de eitli ajanlardan yararlanmlardr. Franszlar Bu konuda en fazla Araplardan
ve Ermenilerden faydalanmtr. Hatayn Trkiyeye katlmndan sonra Fransz casusluk ve
sabotaj faaliyetleri yavalamtr.
Trkiyeyi hedef alan casusluk faaliyetleri cumhuriyetin ilk yllarnda genelde Sovyet
Rusya tarafndan yaplmtr. Rusya tarih boyunca Trklerin en byk dmanlarndan biri
olmutur. Rusya XVII. yzyldan beri devam eden Trk dmanln XX. Yzylda da
srdrmtr. Sovyet Rusya yeni kurulan rejimini ihra etmek amacyla bir yanda Trk
hkmeti ile iyi ilikiler kurarken dier yandan Trkiyede casusluk ve sabotaj faaliyetleri
yrtmtr. kinci Dnya Sava ve Souk Sava sresince Trkiye iin gl bir tehdit
olmutur. Rus tehlikesinden dolay Trkiye batl lkelere yaklamtr.
Bu ksmda 1939 ylna kadarki srete Babakanlk Arivi belgelerine yansyan baz
casusluk vakalarna yer verilmitir. Bunlarn ilki 1922 tarihlidir. Buna gre Kurtulu Sava
srasnda casusluk yapanlarn bir ksmnn isimleri tespit edilmi ve sava sona erdikten sonra
artk i meselelere de detayl eilebilen Ankara Hkmeti 22 Ekim 1922 tarihinde haklarnda
ilem balatmtr(BCA, 030.10.0.0.99.641.27). Nitekim sava srasnda casusluk yapanlar
tespit ve ihbar eden sekiz kiiye ise 28 Ekim 1922 tarihinde istiklal madalyas verilmitir(BCA,
030.10.0.0.194.326.19).
Ky blgelerinde de dman lkelere yardm eden ajanlar faaliyet yrtmtr. Hatta
yerleik halktan baz kiileri de kendi yanlarna ekerek ajanlk yaptrmlardr. Yetkililer,
Ayvalkta oturan Hasan olu Hseyinin de casus olmasndan phe etmi ve Hseyini 4
Mays 1927de Sinopa srgn edilmilerdir(BCA, 030.18.1.1.24.28.8.).
Bu srada Dou Anadoluda yaayan baz kiiler ise Ruslar hesabna ajanlk yaparken
yakalanmtr. Bu kiilerden biri olan ve ldrn Tatalit kynde yaayan brahim olu ah
Murat ise Rusya hesabna casusluk yapt iin 22 Mays 1927 tarihinde Erzincana srgn
edilmitir(BCA.030.18.1.1.24.32.11.). Ancak baz durumlarda da hedef Sovyet Rusya
olabilmitir. Bu dnemde Trkiye'de stanbul ve Dou Anadoluda Bolevik Rusya aleyhtarl
yaparak ngiliz ve Franszlar hesabna casusluk yaptndan phelenilen baz Beyaz Rus
ngilterenin, Arap topraklarn ele geirebilmek iin blgeye gnderdii Lawrence ve Gertrude Bell gibi casuslar
yanlarnda getirdikleri altnlarla Arap eyhlerini elde etmitir. Bunlarn en nemlisi Hicaz Emiri erif Hseyin ve
oullardr.
99
mltecilerin snrda edilmesi ileri Bakanlnn talebi zerine 4 Ocak 1928 tarihli Bakanlar
Kurulu Kararnamesi ile onaylanmtr(BCA.030.18.1.1.27.72.16.) .
Cumhuriyet dneminde casusluk yapan kiiler genelde hapis veya srgn cezas
almtr. Zaman zaman idam cezalar da verilmitir. Ancak bu cezalar genelde farkl cezalara
evrilmitir. rnein 31 Kasm 1927 tarihli ariv belgesine gre Casusluk yapan Hsn
Kilizinin idam olan cezas srgne drlmtr. mam erkeli Recep ise ordudan
atlmtr(BCA, 030.11.1.0.35.29.3.).
Snr blgelerinde yaayan ve gemiteki hatalarndan dolay gven vermeyen
vatandalarmz ise snr ehirlerinde tutulmayarak tehdit oluturamayacaklar baka ehirlere
nakledilmitir. Bunlardan biri de Artvinin Borka ilesinde yaayan dris adl bir kiidir.
Casusluktan dolay yl hapse mahkm edilen ve Artvin Hapishanesinde tutuklu iken
cumhuriyetin onuncu yl mnasebetiyle ilan edilen af kanunundan istifade ederek serbest
braklan Artvinin Borka ilesinden olan mamoullarndan Ahmet olu drisin snr zerinde
ikameti mahzurlu grndnden 29 Ocak 1934 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile
Tokatta ikameti kararlatrlmtr(BCA.030.18.1.2.42.4.20.).
Batl devletlerin Trkiyedeki temsilcileri kendi devletlerine menfaat temin etmek iin
diplomatik teamllerin aksine hareket edebilmitir. Mesela ileri Bakan kr Kaya 29 Ocak
1937 tarihinde Babakanla baz yabanc elilik grevlileri ile bir rapor yazmtr. Kaya,
raporunda pek ok yabanc devlet askeri ataelerinin resmi trenler vs. eyler dnda Ankaraya
gelmeyip, stanbulda ikamet ettiklerinin bu durumdan istifade etmeyen bir iki devletin
olduunu, stanbulun kozmopolit yapsnn casuslua msait olduunu, ataelerin bundan
baka bir amacnn olamayacan, ataelere sorulduunda ise szbirlii etmiesine Ne yapalm
genelkurmay bizimle en basit bilgileri bile paylamyor, isizlikten ve Ankarann yaama
artlarnn eksikliinden dolay can skntsndan patlamamak iin stanbulda oturmay tercih
ediyoruz. dediklerini yazmtr. Ayrca yaplan aratrmalarda dnyann hibir yerinde baz
mevsim artlar dnda ataelerin bykeliliklerinin oturduu ve alt ehir dnda
bulunmalarna izin verilmediini, Ankarada bir bykelinin de bu duruma itiraz ettiini,
kendilerinin Trkiye ile dostlua hrmeten ataelerini Ankarada tuttuklarn, dierlerinin ise
buna riayet etmediini sylediini, askeri ataelerini ve yardmclarnn hi olmazsa elilerinin
Ankarada kald mddete Ankarada oturmalarnn salanmasn isteyerek bunun ulusal
gvenlik asndan ok nemli olduunu yazmtr. (BCA.030.10.0.0.131.938.8.). ileri
Bakan kr Kayann Babakanla yazd bu rapordaki gelimeler yani ataelerin keyfine
gre stanbulda oturmalar Trkiyenin 1937 yl itibaryla yabanc lkeler nezdinde
otoritesinin ve saygnlnn ok fazla olmadn gstermitir. Rapora gre Trkiye yabanc
elilik alanlarna szn dinletememitir. Yabanc ataeler stanbulda istihbarat faaliyetlerini
rahatlkla yrtmtr.
Trkiyenin snr ehirlerinde oturanlarn bir ksm sava yllarnda yabanc devletler
tarafndan devirme ajan olarak kullanlmtr. Ermeni olan ve Gaziantepin Nizip ilesine
yerlemi olan Hasieli Sadk ile Erzurumlu Eyup(Agop)un sk sk snr geerek silah ve eya
kaakl yapt, Suriyede Fransz ve Tanak istihbarat tekilatlar ile irtibat kurarak Trkiye
aleyhine casusluk yaptklar saptanmtr. Bu nedenle 2 ubat 1937 tarihli Bakanlar Kurulu
Kararnamesi ile Sadk ve ailesinin Amasyaya, Eyup ve ailesinin ise Nideye nakli
kararlatrlmtr(BCA.030.18.1.2.79.89.10.).
Sava Sertel
100
Erzurumda yaana bir Arap vatandamz da casusluk phesi ile baka bir ilde iskn
edilmitir. Aslen Kahireli ve Arap olan Ltfi olu Ferid ngiliz ordusunda subay iken
Trablusgarpa kam, orada Seyit erif Ahmetin maiyetinde iken talyanlara esir dmtr.
Daha sonra kaarak stanbula gelmi, orduya alnarak 41. Alayda grevlendirilmitir. Einin
yabanc olduu renilince snrda braklmayp, Amasyadaki 56. Alayda grevlendirilmitir.
Daha sonra liyakatsizliinden dolay emekli edilmitir. Erzurumda arzuhalcilik(Dilekecilik)
yapan Feridin casusluk phesiyle snra yakn olan Erzurumda bulunmas sakncal
grlmtr. Bundan dolay 15 Eyll 1937 tarihli Bakanlar Kurulu Karar ile Ferid ve ailesinin
Amasyaya nakli uygun grlmtr(BCA.030.18.1.2.78.80.01.).
Artvinde snra yakn olduundan sava srasnda Ruslarn bilgi amal almalar
yapt bir ildir. Burada yaayan baz vatandalarmzn bir ksm Ruslar lehine casusluk
yapmay kabul etmitir. Casusluk yaptklarn itiraf eden ve kaak eya getirirken snrda
yakalanan avat ilesinin Takpr kynden olan rfan olu Ahmet Keskin ile Bako olu
Osman Yldrmn snr yaknlarnda oturmalar da mahzurlu grlmtr. Bu nedenle Ahmet
Keskinin ailesi ile birlikte Burdura, Osman Yldrmn ise ailesi ile birlikte Nideye nakli 1
Aralk 1937 tarihli Bakanlar Kurulu Karar ile uygun grlmtr(BCA.030.18.1.2.80.97.10.).
Bu dnemde Trkiyenin dou snrlarnn yan sra bat snrlarnda da casuslar
harekete gemitir. Trakyada casusluk yaparken yakalanan 4 kii hakknda zmir Ar Ceza
Mahkemesi tarafndan yaplan yarglama sonucu 5er yl hapis cezas verilmitir. Bu karar daha
sonra temyiz mahkemesince bozulmutur. Casusluk zanllar Bulgar Martini, Otelci Sinkovi,
Metropolithane Ktibi Kiri ve Lambodur(Cumhuriyet, 11 Austos 1939).
2. II. Dnya Savanda Trkiyede Casusluk Vakalar
Trkiye sava boyunca hibir lkeye dman olmak istememitir. Bu ama dnemin
babakan kr Saraolu tarafndan ngiltere ile mttefik, Almanya ile dost olmak
dsturuyla zetlenmitir (Berkes 2005: 193). 6 Trkiye, teknolojik altyapya sahip olmadndan
dolay sava bitene kadar savan dnda kalmaya almtr. Bu ama Trkiyenin balca
politik hedefi olmutur. Bu amaca ynelik olarak ngiliz sempatizan olarak bilinen Rauf Orbay
Londra ve Hitler hayran olarak bilinen Hsrev Gerede Berlin bykeliliine atanmtr.
Trkiye sava srasnda etkin tarafszlk stratejisi uygulamtr (Deringil 2004: 78, 81). Ancak
Jeopolitik durumu ve neminden dolay sava boyunca Mihver ve Mttefik Devletler Trkiyeyi
kendi yannda savaa ekmek iin byk abalar harcam ve basklarda bulunmutur. Bunu
baaramayacaklarn anlaynca tarafsz kalmasn salamay amalamlardr. Bu ama ve
beklentilerden dolay Trkiyede youn bir propaganda ve istihbarat faaliyeti yrtlm lakin
tm bu faaliyetlere ramen Trkiye savan sonuna kadar tarafsz kalmay baarmtr
(Armaolu 1993: 353; Uarol 2010: 814-815).7 Trkiyenin politikasn savaa girmemek
zerine kurgulamas stratejilerinin ve politikalarnn savan gidiatna gre deiiklik
gstermesine neden olmutur (zelik 2010: 253). Bu deiikliler nedeniyle sava sonrasnda
ABD ve ngiltere, sava srasnda Trkiyenin bencil ve ilkesiz bir politika izlediini dile
getirmitir (Deringil 2004: 81).
6
Dnemin Trk d politikasn ynetenler ngiltereye onlarn davasna destek verdiklerini ancak gerek anlamda
savaa girmeyerek ngiliz karlarna destek verdiklerini sylerken, ayn ikna metodunu Rusya ve Almanyaya kar
da kullanmtr. Bylece ngiltere, Almanya ve Rusya arasnda bir denge politikas yrterek savan dnda
kalnmtr. Ylmaz, nn Dnemi Trk D Politikas, s. 19.
7
Trkiyenin tarafszl szde kalmtr. 1939da deklarasyon yaynlad ve ittifak imzalad ngiltere ve Fransay
bariz bir biimde desteklemitir.
101
Trkiye, kinci Dnya Sava balamadan nce Rusya, talya ve Almanyann saldrgan
tavrlarndan da rahatsz olmutur. 1934ten sonra Trkiyeyi ngiltereye yaknlatran bu kayg
olmutur(Deringil 2004: 77). Trkiye, bu kayglarndan dolay 12 Mays 1939da ngiltere
(TBMM Zabt Ceridesi(II) 1939: 68) ve 23 Haziran 1939da Fransa ile deklarasyon imzalamtr
(Burak 1946: 78-79; TBMM Zabt Ceridesi(III) 1939: 317-318). 19 Ekim 1939da ise Trkngiliz-Fransz ittifak imzalanmtr (TBMM Zabt Ceridesi(VI) 1939: 22; Gnlbol vd. 1982:
149-150).8 Bu durum Trkiyenin kendini gvenceye alma kaygsndan kaynaklansa da
Almanya, talya ve Rusya Trkiyenin ngiltere ve Fransa ile ittifak yapmasna byk tepki
gstermitir (Uarol 2010: 815).9
23 Austos 1939da Almanya ile Rusyann saldrmazlk anlamas imzalamas
Trkiyeyi zor durumda brakmtr. Trkiye, Almanyann 21 Haziran 1941de Rusyaya
saldrmas zerine Alman-Sovyet basksnn ortadan kalkmas zerine rahatlamtr (zelik
2010: 253, 259).
Trkiye, Romanya ve Bulgaristann Mihver safnda savaa girmesi ve Almanya ile
talyann 1941 ylnda Yugoslavya ve Yunanistan igali karsnda Balkanlardan, dou ve
kuzeyden(Rusya), gneyde Arap topraklarndan, Akdeniz, Ege ve Karadenizden Mihver ve
Mttefik Devletler tarafndan epeevre sarlmtr. Bu durumda Trkiyenin Mihver
Devletlerine kar kayglar artmtr. Almanya bu kayglar giderebilmek amacyla bir dostluk
anlamas imzalanmas fikrini gndeme getirmitir. Bunun zerine 18 Haziran 1941 tarihinde
on yl geerli olmak zere Trk-Alman Dostluk ve Saldrmazlk anlamas
imzalanmtr(zgldr 1993: 144-149). Anlama 25 Haziran 1941de TBMMde grlerek
onaylanm (TBMM Zabt Ceridesi (19) 1941: 168) ve 2 Temmuz 1941 tarihli Resmi gazetede
yaynlanarak yasalamtr (Resmi Gazete 2 Temmuz 1942). Trkiye, Almaya ile anlama
imzalayarak hem Alman tehdidini nlemi hem de ngiltereye tarafszln kabul ettirmitir
(zelik 2010: 253). Trkiye, 25 Mart 1941de Rusya ile de bir saldrmazlk bildirisi
yaynlamtr (Grn 1991: 239). Tm bu giriimler lkeyi savaa sokmamak ve igal
tehlikesinden kurtarmak gayretlerinden kaynaklanmtr. Sava boyunca youn bask ve
tehditler altnda kalan Trkiye, sava srasnda ordusunu seferber etmitir. Bylece 120 bin olan
asker says 1.5 milyona kmtr. retici nfusun silhaltnda olmas lkeye ekonomik olarak
byk darbe vurmutur (Toprak 2004: 75).
Savan getirdii skntlarla uraan Trkiye bir yandan da ngiliz, Sovyet ve Alman
ajanlar ve sempatizanlar tarafndan yaplan casusluk faaliyetleri ile kar karya kalmtr
(http://tr.wikipedia.org/wiki/mill%c3%AE_Emniyet_Hizmeti). Bu dnemde Trkiye stratejik
konumundan dolay savaan lkeler tarafndan istihbarat merkezi olarak grlm ve 17den
fazla istihbarat rgt Trkiyede faaliyet yrtmtr(Rubin 1997: 21; El & Perinek 2010:
35). Sleyman Seydi kinci Dnya Sava Yllarnda Trkiyede Alman-ngiliz Propaganda ve
stihbarat Sava adl eserinde stanbulda yirmiye yakn istihbarat biriminin konulandn
yazmtr(Seydi 2006: 3). Savaan taraflar Trkiyeye de kendi menfaatleri icab casuslar
gndermitir. Bu casuslarn bir ksm yakalanmtr. Buna ramen nemli bir ksm da
8
8 Kasm 1939da TBMMde kabul edilen bu ittifak anlamas 9 Kasm 1939 tarihli Resmi gazetede yaynlanarak
3.738 Sayl Kanun olarak yrrle girmitir. Resmi Gazete, 9 Kasm 1939, Say: 4357.
9
Almanya Trkiyenin Mttefikler yannda tutum almasn engellemek amacyla 1939 banda Trkiyeye bir eit
silah ambargosu uygulamtr. Trk-ngiliz deklarasyonunun yaynlanmasna az bir sre kala Almanya bu konuda
daha sert bir tutum iine girmitir. Cemil Koak, Trk-Alman likileri (1923-1939), Trk Tarih Kurumu Basmevi,
Ankara 1991, s. 190-191.
Sava Sertel
102
vazifelerini baar ile tamamlam ve lkelerine ok deerli bilgileri ulatrmtr. Sava

srasnda Trkiyede casusluk yapan ve yakalanmadan grevini tamamlayan binlerce casus
olduunu tahmin etmekteyiz. almamzda genellikle baarsz olanlarn yani yakalananlarn
maceralar aktarlmtr. Trk polisi ve istihbarat yabanc istihbarat birimlerinin faaliyetlerine
mdahale etmek yerine onlar Trkiyenin karlar dorultusunda ynlendirmitir. Mttefik ve
Mihver devletlerin birbirini izlemesine ses karmayan Trkiye, lkeyi ilgilendiren konularda
ajanlk yapanlar affetmemitir. Trkiye, Almanya ve Rusyann sava sonrasnda glenmesini
karlar asndan tehlikeli grmtr. Bundan dolay bazen Alman istihbaratyla Ruslara kar
ibirlii yaparken bazen de Alman faaliyetlerini ifa etmitir. Milli menfaatlerine uygun
bulduu ngiliz istihbarat faaliyetlerine ise daha fazla yardmc olmutur (Seydi 2004: 92- 93).
Sava yllarnda stanbul istihbarat rgtlerinin en nemli merkezlerinden olmutur.
zellikle Beyolunda mihver ve mttefik istihbarat savalar yaanmtr (Tamur 2007: 79).
ngiliz Ariv belgelerine gre zmir ve Ege blgesi de ngiliz istihbarat iin nemli bir s
olmutur. ngilizler Nazi igalindeki adalara ve Balkanlardaki nemli yerlere sabotaj ve bilgi
toplamak amacyla ajanlar gndermitir(Seydi 2006: 4). Sava srasnda zmirde birden ok
ngiliz rgt faaliyet gstermitir. 10 ngilizler, Alman igali altndaki Yunanistana zmir
zerinden deniz yoluyla silah, mhimmat, casus ve gda kararak Yunanllarn gerilla
mcadelesi yapmasn tevik etmitir. 11 1943te ngiliz istihbarat rgt SOE zmir blgesi
komutanln kurmu ve Trk yetkililerden Alaatda kk bir tamirhane ve depoyu ieren
bir s kurma imtiyazn koparmtr. Amerikan istihbarat rgt OSS(Office of Strategic
Service)nin de Dikili-Aliaa(zmir) civarnda bir ss vard(Tamur 2012: 67-68, 70).
Sava srasnda ngiliz istihbarat rgt SOEnin Trkiyede iki nemli amacndan biri
Trkiye zerinden Balkanlarda faaliyet yrtmek, dieri ise Trkiyeyi Almanyaya
kaptrmamaktr. SOE stanbula getirdii ajanlarn daha rahat alabilmesi iin onlara
diplomatik grevler almtr(Seydi 2006: 7, 94). stanbul, ngilizler iin Balkan istihbarat
operasyonlar iin ok nemli bir s olmutur. ngilizler Trkiyedeki Alman haberlemesini de
yakndan takip etmitir. Haziran 1941den balayarak Trkiyeden giden Alman istihbarat
sinyallerini zmtr. Ayrca ngiliz istihbarat Alman Bykelisi Von Papeni de yakn
takibe almtr. ngilizler istihbarat faaliyetlerini genel olarak Trkiyenin Almanyann yannda
savaa girmesi veya igal edilmesi durumunda imha edilecek stratejik noktalar zerinde
younlatrmtr(http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=354639). Alman igali ya da
Trkiye'nin Mihver blou ile ibirliine girmesi gibi politik artlarn deime ihtimaline karn
ngiliz istihbarat Trkiye'de sabotaj, casusluk ve propaganda gibi ykc faaliyetleri ieren geni
apl bir organizasyon yapmak istemitir.12 zmir ve stanbul'daki limanlarda bulunan alet ve
10
Alman ve talyan protestolarna ramen Trkiye, Akdenizdeki lkelere Mttefik ajanlarnca topraklarndan
yaplan casusluk ve sabotaj operasyonlarna gz yummutur. Ancak Mihver ajanlarna bu ayrcal tanmamtr.
zmirdeki Trk tesislerinin fotoraflarn ekerken yakalanan bir talyan idam edilmitir. Rubin, stanbul Entrikalar,
s. 152-153.
11
OSSnin denizyollar talya ve Yugoslavya kylar arasnda hafta 300 ton yk tamaya balamtr. Bununla
birlikte Mttefik kayklar Yunan ve Yugoslav kylarna ajanlar, gnll savalar, uzmanlar, danman ve malzeme
de tamtr. Trkiyeden giden OSS ve SOE kayklar Yunanistandaki 75 ajana malzeme gtrm ve eitli
istihbaratlar getirmitir. Barry Rubin, stanbul Entrikalar, ev: Selim Atalay, efik Matbaas, stanbul 1997, s. 153154.
12
Sava srasnda Trkiye ve dier lkelerde de faaliyet gsteren ngiliz istihbarat SOE, Dman kuvvetlerinin sava
planlarn zayflatmak, igal altndaki topraklarda gizli ordu kurmak ve kurulmasn tevik etmek, stratejik ve askeri
noktalara sabotaj dzenlemek, Mihver kuvvetleri aleyhinde propaganda faaliyetleri gelitirmek ve bu faaliyetlere
nclk etmek amacyla Temmuz 1941de Fransann yenilerek savatan ekilmesinden hemen sonra kurulmutur.
103
vastalar, petrol stoklar, krom madeni, Zonguldak endstriyel blgesi, Karabk Demir-elik
Fabrikas, Anadolu'daki demiryolu a ve Toros tnelleri, tahrip edilecek ilk hedeflerdir (Seydi
2002: 823, 827). ngiliz istihbarat faaliyetlerini stanbul Konsolosluu'ndaki Denizcilik
Departman ad altnda yrtmtr. ngilizler kendilerine Trakya, Orta ve Dou Anadolu,
Gneydou Anadolu ve Ankaradan Eski Emniyet Mdr Adnan Caalolu ve ei Emine
Caalolu, Suat Erol, Hac lakapl Bekir Kara adl bir tccar, Hulusi adl i adam, Krt airet
reisi lyas Aa ve Kilisli eyh Abdullah gibi baz Trk vatandalarn da ibirliki olarak
semitir(Seydi 2006: 122-133).
Trkiyedeki operasyonlarda genelde SOE ile ortak alan ve CIAnn ncs olan
OSS Trkiyede stanbul merkezli istihbarat faaliyeti yrtm ve stanbulda ajanlar iin bro
tutulmutur. Amerika da ngiltere gibi Balkanlar blgesine yaplacak bir operasyon iin
stanbulu s olarak kullanmay dnmtr. OSS ve SOE zellikle kilometrekareye bir hayli
casusun dt Beyolu civarn mesken tutmutur. Amerikan istihbarat rgt OSSnin
stanbuldaki en nemli grevlerinden biri Bulgaristan, Romanya ve zellikle Macaristan
Mihverden karp, Mttefiklerle ibirliine ikna etme giriimleri olmutur. Bu grevlerde
yardm etmesi iin OSSnin stanbulda Yldz iei, Zakkum, Kakts, Manolya, Tarn,
Begonya, Yasemin takma adl pek ok ajan ya da bilgi satan olsa da bu kiilerin bir ksm ift
tarafl alan casuslardr. Bunun yan sra Almanya ve igal ettii yerlerden Trkiyeye snan
kiiler, aydnlar, niversite hocalar ve askerler de OSSnin bilgi kayna profilini
oluturmutur. Mttefikler iin En nemli istihbarat kaynaklarndan biri de demiryolu
grevlileri olmutur. Trenle Avrupada dolaan demiryolu alanlar Alman birlik
kaydrmalarn veya nemli fabrikalarn gryorlar ve hatlarda alan dier arkadalarndan da
bilgiler ediniyorlard. Bu kiiler grevleri gerei sk sk stanbula uramtr. Genelde ikili
ajanlk, snrda belge ve para karmak gibi iler de yapmlardr (Rubin 1997: 101, 145, 267268). Aralk 1943te OSS, stanbul kaynakl 117 istihbarat raporu hazrlanmtr. Sava boyunca
stanbuldan yollanan bu gibi istihbarat raporlar Mttefik uaklarnn Alman endstrisini yok
etmesine ve sava sresinin ksalmasna yardm etmitir (Rubin 1997: 8, 170-171). OSSye
yakn olan Yahudi istihbarat da stanbulda faaliyet yrtmtr. Mossad (el Aliye Bet)
alanlar Msr Apartmannda kiraladklar dairede 1942 sonundan itibaren faaliyet
gstermitir (Tamur 2007: 79-81). OSS de SOE gibi zmirden deniz yoluyla Yunanistanda
faaliyet yrtmtr(El & Perinek 2010: 36-37).13
Trkiyedeki stihbarat faaliyetleri Trk yetkililerin bilgisi ve izni dhilinde yaplmtr.
Trkiyenin grnrde tarafsz olmas Almanyann zmir merkezli sleri yok etmesini
engellemitir. Trkiyenin Mihver lkeleri bu trden slerden mahrum brakmas Egedeki
boumada Mttefiklere avantaj salamtr.
Mttefik lkeler Trkiyede istihbarat
almalarn artrrken Mihver lkeler de bo durmamtr.
Sava yllarnda Almanya ve dier Mihver kuvvetleri Trkiyeyi hem Ortadouya hem
de Mttefik kuvvetlere ulaabilecek bir arka kap olarak grmtr (Rubin 1997: 62). Alman
Sleyman Seydi, ngiliz zel Harekat Biriminin (SOE) II. Dnya Sava Yllarnda Trkiyedeki Faaliyetleri,
Trkler, C. XVI, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2002, s. 823.
13
OSS kayklarnn ana ss zmirin 80 Km kuzeybatsndaki Readiye kasabas olmutur. Dier s ise
Kuadasnda konulanmtr. Buralardan Yunanistana gizli radyo yayn da yaplmtr. ngilizler, Trkiyenin gz
yummas ile Kuadasnda gizli bir malzeme deposu kurmutur. Bu depolardaki askeri malzemeler kayklarla
istenilen hedeflere ulatrlmtr. Bodrum ve Kuadasndaki tesisler Alman tesis ve gemilerine saldr da da
kullanlmtr. Bu saldrlarn birinde Lerosta demirli iki Alman destek gemisi batrlm ve iki destroyer kullanlmaz
duruma gelmitir. Rubin, stanbul Entrikalar, s. 154-155; 160-161.
Sava Sertel
104
ajanlar Ortadoudaki ngilizlere kar bir Arap isyan organize etmek amacyla Trkiye
zerinden Irak ve Suriyeye szm (Seydi 2004: 92) ve Almanya merkezli olan ve Badat,
Kahire, ran ve Afganistana kadar uzanan bir istihbarat an Trkiye zerinden ynetmitir.
MAH ve emniyet savan balangcndan itibaren siyasi otoritenin emriyle Alman istihbaratna
kar son derece ihtiyatl ve sert olmutur. Bu tavr Alman casuslarnn almalarna byk
darbe vurmutur. Trkiye, savan genelinde Mttefik faaliyetlerine gz yumarken Mihverlere
zellikle de Almanlara kar taknd bu tavrla Alman istihbaratn lkedeki geni apl bilgi
akndan mahrum brakm ve dolayl olarak savan kaderini etkilemitir. Trkiyenin Mihver
ajanlarna kar taknd bu tavrda Almanya ve talyann yanl tutumlar da rol oynamtr.
yle ki Trkiye yabanc casuslarn topraklarnda birbiri aleyhine yaptklar mcadeleye
mdahalede bulunmamtr (zkan 2006: 175). Ancak Trkiyeye ait s ve tesislere ynelik bir
izleme ve dinleme olduunda mdahale etmitir. Almanya ve talya bu affedilmez hatay sava
boyunca sk sk tekrarlamtr.
Mesela Nisan 1940ta bir Alman, donanma tesislerinin fotoraflarn ekerken
yakalanmtr(Seydi 2006: 9; Rubin 1997: 64). MAH, bu kiiyi sorgulam ve ifadeleri
dorultusunda bu kiinin efi konumundaki New York Metropolitan Mzesi eski
alanlarndan nl Alman Arkeolog Hans Henning von Der Osteni yakalayp mahkemeye
sevk etmitir(zkan 2006: 175). Ostenin zerinde kan ktlar Alman casusluk an
ynettiini gstermitir. Osten, askeri mahkeme tarafndan 12 yl hapis cezasna arptrlmtr
(Rubin 1997: 64). Osten, cezasn ektikten sonra snrd edilmitir (zkan 2006: 175).
zmirde yasak blgede fotoraf ekerken yakalanan Alman Askeri Muharriri Hermann
stanbuldaki evinde de nemli evrak ve resimler bulunmutur(Cumhuriyet, 7 Mays 1940).
Sava srasnda Trkiyede bulunan yabanc ebekelerin faaliyetleri sonucu pek ok
Trk vatanda ajan olarak kullanlmtr. Bunlardan biri de Nikola Bayku ve ei Zaharina
olmutur. Yabanc bir devletin casusluk ebekesine ye olmasndan phelenilen ve zmir Ar
Ceza Mahkemesinde yaplan yarglamada beraat eden ancak tedarik ettikleri askeri
malzemeleri evlerinde sakladklarndan dolay birer yl ar hapis cezasna arptrlan ve Yozgat
Cezaevinde bulunan Nikola Bayku ile ei Zaharinann Krklarelinde oturmalar mahzurlu
grlm, tahliyelerinin ardndan stanbula nakilleri 12 ubat 1940 tarihli Bakanlar Kurulu
Kararnamesi ile uygun grlmtr(BCA.030.18.1.2.90.13.13.). Trkiyede faaliyet gsteren
istihbarat rgtleri devirme casuslarn yan sra kendi ajanlarn da eitli operasyonlarda
kullanmlardr. Trk istihbarat rgt MAH da bu srete bo durmayarak eitli istihbarat
rgtlerini ve kiileri kullanarak yabanc devletlerin faaliyetleri konusunda bilgiler edinmitir.
Mesela Ankara Devlet Konservatuar eski solistlerinden Rene Back rgtte grevlendirmitir
(Tamur 2007: 81).
Almanya asndan bu yllar Trkiyede pek ok ajannn Trk yetkililer tarafndan
yakaland bir zaman dilimi olmutur. Temmuz 1940ta casuslukla sulanan Alman
hakknda mahkeme beraat karar vermitir. Alois, Otto ve Erihs isminde Alman hakknda
Trkiye aleyhine casusluk yaptklar, siyasi ve askeri gizli kalmas gereken baz hususlar
renmeye altklar iddias savclk tarafndan somut delillere dayandrlamadndan zanllar
beraat etmitir(Cumhuriyet, 28 Temmuz 1940). Yine bu dnemde bir baka Alman ajan
stanbulda yakalanmtr. stanbulda bir elektrikinin bir eve ok fazla kablo dendiini
bildirmesi zerine yaplan incelemede bir radyo satcs tespit edilmitir. Bu kiinin telsizle
Almanyaya gizli mesajlar yollad saptanmtr. Suunu itiraf eden ajan baka Alman ve Trk
ortaklarnn da yakalanmasn salamtr(Rubin 1997: 63-64; El & Perinek 2010: 37).
105
Trk emniyeti 1941 ylnda Trkiyede Almanya propagandas yapan Alman bilim
adamlarna kar da tedbirleri alm ve tutuklamalar yapmtr. 6 Ocak 1941de Alman
Profesrlerinden Varhlzer Ankara Park Otelde tutuklanmtr. Daha sonra Leyla Turgut,
Profesr Balling ve talyan metresi Manzini tutuklanmtr. Balling ve Manzini serbest
braklrken Valhlzer ve Turgut tutuklu kalmtr(Seydi 2006: 105). Valhlzer, Trkiyedeki
rencilere Alman propagandas yapmakla sulanmtr. Alman istihbarat rgt Abwer bu
srada Trkiyedeki svireli bir diplomat ajan olarak kullanmaya balamtr. Olayn ortaya
kmas zerine svireli diplomat Trkiye tarafndan snrd edilmitir.
7 Ocak 1941de Pontus adl motorla Trk karasularna giren dokuz Rum Mulada
yakalanmtr.14 Rumlar ifadelerinde 12 Adalar Genlik Cemiyeti Genel Ktibi Mihail Papa
Manol tarafndan gnderildiklerini, amalarnn adalardaki akrabalarna patlayc maddeler
vermek ve hlihazr durumu incelemek olduunu, kendilerine 75 lira, 1.000 liret, 3.500 drahmi,
1500 kilo mazot paras, silah ve patlayc verildiini sylemilerdir. Bu dokuz kiinin yedisi 12
Adalar Alaynn Birinci ve Aknc taburlarna mensup askerlerdir. Valilik tarafndan yakalanan
ajanlarn adliyeye sevk edilip edilmeyecekleri konusunda iileri bakanlndan izin de
istenmitir(BCA, 030.10.0.0.100.646.17.).
Almanya 15 Temmuz 1941de Yaplan kanl Somolensk Savanda Smolenski ele
geirirken, Trkiyede bu tarihlerde yapt byk bir hatay telafi etmitir. 9389 sayl Bakanlar
Kurulu Kararnamesi ile vatandala alnm olan Hasan Basri adl kiinin Trkiye aleyhinde ve
uluslararas alan bir casus olduu anlalnca 15 Temmuz 1941 tarihli Bakanlar Kurulu
Kararnamesi ile vatandalktan karlmtr(BCA.030.18.1.2.95.63.4.). Yugoslav gmeni olan
Hasan Basri casus olduu anlalmadan nce Ankara nfusuna kaydedilmitir(Cumhuriyet, 29
Temmuz 1941).
Sava yllarnda Sovyetler Birlii de Trkiye de pek ok casusluk faaliyetli yrtmtr.
Rus faaliyetlerinin nemli bir ksmnda hedef Trkiye olmutur. Bundan dolay Trk yetkililer
Ruslara kar tolerans gstermemitir. Ruslar, Trkiyedeki operasyonlarda daha rahat hareket
edebilmeleri iin Sovyetler Birliinde yer alan Trk ve Mslman milletlerden ajanlar
gndermitir. Trke bilmeleri ve Trkiyeye olan tarihi hasmlklarndan dolay
operasyonlarnda Ermenilerden de yararlanmtr. Bununla birlikte Trk ve ran snrndaki
Krtleri kendi safna ekebilmek iin ciddi abalar sarf etmitir. Krtler arasnda yaplan Sovyet
propagandas ile onlara bamsz bir devlet vaat edilmitir. Rusya, bin kadar Krt gencini Trk
otoritelerinin haberi olmakszn Sovyetler Birlii'ne gtrm ve onlara Rusa retmitir. Bu
ekilde onlara komnist ideolojisini alamtr. Bu genlere ek olarak Sovyetler yal ve iiz
Krtleri kendilerine i ve a vermek sz ile gizlice Kafkasya blgesinden kendi lkelerine
gtrmtr(http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=354639).
Trkiye aleyhine yaplan faaliyetleri yeterli grmeyen Rusya bir kez daha Trkiyeye
kar dmanca bir tavr iine girmi ve Trkiyeden boazlar istemitir. 1945te ise yirmi yl
nce imzalanan tarafszlk ve saldrmazlk paktnn yenilenmesi talebine olumsuz cevap
vermitir. Ayrca 7 Haziran 1945te Trk Hkmetine bir nota vererek anlama iin Kars ve
Ardahan ile Boazlarda s istemitir. Rus tehditlerinden dolay huzursuz olan Trkiye iin
14
Yakalanan Rumlarn isimleri unlardr: Papa Mihail, Dimitriyos, Masmiken, Makamos, Nikola skia, Taros,
Firilei, Guridis, Nionibes.
Sava Sertel
106
kinci Dnya Sava 1952 ylnda sona ermitir (Armaolu 1958: 176-177)15. Rusya Trkiye
zerindeki emellerini aka belli ederken kinci Dnya Sava yllarnda da istihbarat
faaliyetlerini artrmtr. stihbarat faaliyetleri asndan da Trkiye asndan en tehlikeli lke
Rusya olmutur. nk dier lkeler blgedeki istihbarat faaliyetlerinde kendilerine savata
stnlk salayacak bilgileri hedeflemitir. Ruslar ise bir yandan dier lkelerden istihbarat
almaya alrken bir yandan da dorudan Trkiyeyi hedef alacak faaliyetlere girimitir.
Rusya, sava srasnda Trkiyedeki istihbarat faaliyetleri iin stanbul, Ankara ve Kars olmak
zere merkezden ynetilen bir a oluturmutur(El & Perinek 2010: 36).
Sovyet Rusya, Trkiye aleyhine yapt casusluk faaliyetlerinde kendi zel ajanlarn ve
Trkiyenin baz gayrimslim vatandalarn kullantr. Yine Rusyadaki Trke bilen baz
Ermenileri casus olarak Trkiyeye yollamtr. Bununla birlikte Grcistan, Azerbaycan ve
Rusya doumlu Mslmanlar ajan da kullanmtr. 4 Kasm tarihli belge bunun kantdr. 4
Kasm 1941 tarihli ariv belgesine gre Rusyann Tiflis ehrine bal Ahska kazasna bal
Andgn nahiyesinin Tise ky doumlu olan Recep olu Ricalin ve Baknn Gence ilesinde
yaayan ve Rus vatanda olan akir olu Osman 9. Kolordu Komutanl askeri mahkemesi
tarafndan yaplan yarglamada casusluk suundan ceza almtr. Recep olu Ricalin 20 yl ar
hapis ve 10 yl Ilgaz ilesinde denetim altnda tutulma cezasna arptrlmtr. akir olu
Osman ise 15 yl ar hapis ve 10 yl Boazlayan ilesinde denetim altnda tutulma cezasna
arptrlmtr. Bu iki Rus vatanda hakknda 9. Kolordu mahkemesi tarafndan verilen karar
askeri temyiz mahkemesinde onaylanmtr(BCA, 030.10.0.0.100.648.5.).
31 Ocak 1942 tarihinde Milli Savunma Bakanlnn Babakanla bir yaz ile Sovyet
Rusyann Trkiyeye ynelik bir casusluk giriimi daha ortaya kmtr. Yazda, Sovyet Rusya
tarafndan kullanlan acemi bir Arap ajann baarsz casusluk giriimi ve teslim olmas
hakknda bilgiler verilmitir. Bu olay Trkiyeye kar en fazla casusluk faaliyetinde bulunan
lkenin Trkiye aleyhine en fazla faaliyet gsteren Mslman milletle yapt ortakln kk
bir numunesidir. Buna gre l tilkisi Erwin Rommel 30 Ocak 1942de Bingaziye girerken
Dou Bayezitin Grc Bulak mntkasndan da Trkiyeye bir Rus ajan girmitir. Bu ajan,
ngiliz aleyhtar ve Alman taraftar olan Kuds Mfts Emirl Hseyinin ofr Behet olu
Halittir. Casus hakknda Dou Emniyet Ba Mfettiliince hazrlanan ve 3. Ordu
Mfettiliinin gnderdii raporda Halit hakknda yaplan aratrmalar ve Halitin ifadeleri yer
almtr. Raporda unlar yazldr: Halit Bayburtta domutur. 1907 doumludur. Arapa,
Trke ve biraz Franszca bilir. Annesi ahinde Trk, babas Behet Araptr. Kendisi Suriye
vatandadr. Suriyede kald dnemde siyasi ilere karm ve Vatani Partisinin faal bir
yesidir. Tdmrde Vatani Partisinin Tdmr ubesini amtr. 1937de Tdmre gelen
Suriye Babakan Cemil Hrdm Velidi, Halidi Vatani Ktle temsilcisi semitir. 1938de
yaplan seimi Vataniler kazannca Halit mkfat beklerken kendisine hibir ey verilmemi ve
kstrtmtr. Bizzat Cemil Mrdmle grm ancak sonu alamaynca parti aleyhine
almaya balamtr. Bundan dolay mahkemeye verilmi ve birka gn sonra Franszlarn
takibine de uramtr. Bunun zerine kamaya karar vermitir. Irak mcahitlerinden iki Arapla
birlikte Iraka kamtr. Mcahitler Irakta Kuds Mftsne Halidin kendileri iin
yaptklarn anlatmlar ve bylece Halit 1938 ylnda Kuds Mftsnn yannda ofr olarak
almaya balamtr. Irakn ngilizlerce igali zerine rana iltica eden mft Haliti de
yannda gtrmtr. Rus ve ngilizlerin ran igaline kadar randa kalmlardr. galden
15
Trkiye 1952 ylnda NATOya ye olmutur. NATO yelii Trkiyenin Sovyet tehlikesine kar rahatlamasn
salan bir gvence olmutur.
107
nce mft kam, ailesi ise Hindistana srgn edilmi, Halit ise nce Tahrandan Tebrize
gemi sonra da Trkiye snrndaki ahpura gemek zere 60 tmen karlnda iki ofrle
anlamtr. Yolda Ermeni olduklarn anlad ofrler kendisini Ruslara teslim etmitir. Ruslar
ngilizlere teslim edecekleri tehdidiyle Haliti baz snamalardan sonra pasaportla Trkiyeye
geirerek casus olarak kullanmaya karar vermitir. Halite verilen grevler ise unlardr:
Trkiyede bulunduu yerde uak varsa adedini, tank ve top miktarn, Trkiyede Alman ve
talyan askerleri olup olmadn, askerlerin yaka numaralarn ve ktalarn, snrlarn hangi
mntkalarda ok olduunu, Trklerin rana hcum edip etmeyeceklerini renecek ve
bulunduu yerdeki Rus konsolosluklarna oradaki adamlar araclyla ulatracaktr. Rus
ajanlarnn kendisine ulaaca bilgisi de verilmitir. fadesine gre Ruslar Halite
taahhtname imzalatmtr. lki doru almak, ikincisi ihanet ettii takdirde verilecek en ar
cezaya raz olmak, sonuncusu ise gerekirse asker olarak cepheye dahi gitmek. Halit kendisine
talimat veren ve taahht imzalatanlarn Sren adnda bir Ermeni, adlarn bilmedii bir Rus ve
Ermeni olduunu sylemitir. Ruslar Haliti Trkiyeye geirmeyi planlarken Halitte
kamann hesaplarn yapmtr. Halit itimat ettii bir hancnn kendisini Trkiyeye karmasn
istemi, hanc ise para karl yardm etmeyi kabul etmitir. O gece iki kaak Sazlktan saz
bime bahanesiyle Haliti Trkiye, ran, Irak snrna getirmiler, Trk snrndaki Grcbulak
Karakolunu gstermiler, sazlklar iindeyken Rus devriyelerinin grlmesi zerine adamlar
geri kam, Halit ise yar beline kadar su iinde sazlkta sabaha kadar beklemitir. Sabah gn
aarrken tepeyi aarak Grcbulak snr karakoluna yar l bir halde teslim olmu ve btn
macerasn anlatmtr(BCA, 030.10.0.0.100.648.11.). Seilen kiinin Trke bilmesi, Mslman
olmas, annesinin Trk olmas ve anne tarafndan akrabalarnn Trkiyede bulunmas casusun
faaliyetlerini yrtrken dikkat ekmemesi amacyla seildiini gstermektedir. Bu metot
casuslukta ok kullanlan bir ynetmedir. Devletler kendi ajanlarna kyamadklar durumlarda
bu tr devirme casuslar zaaflarndan dolay sklkla kullanmlardr. Bu olayda hedef hem
Trkiye, hem de Trkiyede faaliyet gsteren farkl lkelerin kuvvetleridir. Burada elilik ve
konsolosluklarn casusluk ebekelerinin merkezi olduunu bir kez daha gryoruz.
Sovyet Rusya, sava srasnda baz Mslmanlar dou snrlarmzdan geirerek eitli
kisveler altnda yurda sokmu ve casusluk yaptrmtr. Mesela Sovyet vatanda Rza ve
Muhtar adl iki kii Idrda casusluk yaparken yakalanm ve yarglanarak hapsedilmilerdir.
Trkiye, casusluk yaparken yakalad Rus ajanlarn en sert biimde cezalandrlmtr. Idrda
ticaret yapan Hac Halil olu Rza ile Rusyann Servanlar kynden Hasan olu Muhtar 9.
Kolordu Komutanlnn 2. Nolu Askeri Mahkemesi tarafndan casusluk suundan dolay
yaplan yarglamalarnda 15er yl ar hapis cezasna arptrlmtr. Cezalar askeri temyiz
mahkemesinin 23 ubat 1942 tarih ve 163/123 sayl karar ile onaylanmtr(BCA,
030.10.0.0.100.648.13.). Tm bu cezalara ve nleme faaliyetlerine ramen Ruslar, sava
buyunca Trkiyede casusluk ve sabotaj faaliyetlerinden vazgememi, yakalananlarn yerine
yeni ajanlar gndermitir.
Sava srasnda Trkiyedeki en tehlikeli ajanlk operasyonlarndan biri Von Papene suikast
giriimi olmutur. Franz Von Popen 1939dan 1944e kadar Almanyann Ankara Bykelilii
grevini yapmtr. Grevi Trkiyeyi Mihver lkeleri safna ekemese bile tarafsz kalmasn
salamak olacaktr ( http://ankaraarsivi.atilim.edu.tr/shares/ankara/files/makaleler/bulten04-
Sava Sertel
108
1.pdf). Ancak Trk Hkmeti Von Papenin faaliyetlerini yakndan takip etmitir(BCA,
030.10.231.560.12).16
Bu srada Rusyada Von Papeni yakndan izlemi ve onu ortadan kadrmak iin bir
suikast dzenlemitir. Von Papen suikastnn emri Stalin tarafndan Rus istihbaratndan Pavel
Sudoplatovaa verilmitir. Suikast ekibinin ba Naum Eytington ve ekibin ikinci adam
Vasiliyevskiy
ve
vat
Tsarov
Vinarov
isimli
ajanlardr
(http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1900/19972.pdf). Stalin, Von Papeni Almanya,
ngiltere ve Fransann Rusyay darda brakacak bir anlama yapma ihtimali zerine
ldrtmek istemitir. Von Papen byle bir anlama iin Vatikan ve Trkiyeyi arabulucu
yapmak istemitir (El & Perinek 2010: 35, 40). Von Papen 24 ubat 1942de baarsz bir
suikast giriimi karsnda hayatta kalmay baarmtr. Suikast Sovyet Rusya tarafndan mer
Tokat17 isimli komnist bir gmene yaptrlmtr (Ulus, 6 Mart 1942). Yry yapan Von
Papen ve eine suikast yapan Tokat, panikleyip bombay elinde patlatm ve paralanmtr.
Von Papen ve ei saldrdan sa kurtulmutur. mer Tokat azmettiren Rus casuslar ve
ibirlikileri yakalanarak yarglanmtr. Rusya, Trkiyeye dava boyunca basn ve elilik
kanalyla bask yapmtr. Ancak basklar bir ie yaramam, olaylarn sorumlusu olarak
tutuklanan Rus Pavlov ve Kornilov 16.5er yl hapis cezasna arptrlmtr. Olaylarda Ruslara
yardm eden Abdurrahman Sayman ve Sleyman Saol adl iki Trk ibirliki ise 10ar yl
hapis cezasna arptrlmtr(El & Perinek 2010: 45).
Ancak Pavlov18 ve Kornilov Rusyann diplomatik temaslar sonucu karlan ve
TBMMde 2 Austos 1944 tarihinde kabul edilen 4627 Sayl Baz sulardan mahkm
bulunanlarn affna ve bu sulardan maznun olanlar hakknda takibat yaplmamasna dair
Kanun(Resmi Gazete 8 Austos 1944) erevesinde 8 Austos 1944 tarihinde
salverilmitir(http://ankaraarsivi.atilim.edu.tr/shares/ankara/files/makaleler/bulten04-1.pdf). Bu
casuslar hemen lkeleri Rusyaya geri dnmtr. Olayda rol alan bir dier Rus casusu Stefan
Padonik
ise
9
Ocak
1942de
Islahiye
snr
kapsndan
Suriyeye
kamtr(http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1900/19972.pdf).
Bu olay Almanya ile Trkiyenin arasn amak iin Rusya tarafndan
gerekletirilmitir.19 Rusyann Trkiye ile Almanyay kar karya getirme dncesinden
ngilterenin de haberi vardr (Seydi 2006: 162-163). Bu olayla birlikte Trkiyedeki gizli
rgtlerin bir faaliyeti daha ortaya karken, olay Trkiye ile Rusya ilikilerine darbe vurmutur.
Bu yarglamalar lkedeki Rus casusluk ve sabotaj faaliyetlerine kar sessiz kalnmayacann
gstergesidir. Trkiye, bu olayn zerine giderek lke zerinde bask kurmak isteyen Rusyaya
kar duracan ve teslim olmayacan gstermitir. Rus ajanlarn yarglanmas ve
cezalandrlmas ayn zamanda sava sonras Trkiye-Sovyetler Birlii ilikilerin ok salkl
yrmeyeceini de gstermitir.
16
12 Temmuz 1939da ileri Bakan Faik ztrak Babakanla bir yaz yazarak alnan bir istihbarattan bahsetmitir.
Buna gre Almanya Bykelisi Von Papen Trkiyede kamuoyunu Hkmet aleyhine evirmek iin bir milyon
Sterlin harcayaca, amacnn bir komnizm hareketi oluturarak Trkiyeyi ngiltere ve Fransa ile imzalad
anlamann aleyhine hareket ettirmek olduu belirtilmitir. Bakan bu konunu aratrlacan yazmtr.
17
Tokat, milliyeti ve dini nedeniyle Berlinin kukularn Trkiyeye yneltecei iin seilmitir. Barry Rubin,
stanbul Entrikalar, efik Matbaas, stanbul 1997, s. 23.
18
Pavlovun gerek ad Georgiy Mordinovdur. Ayrnt iin bkz. Banu El-Mehmet Parinek, II. Dnya Sava
Esnasnda Trkiyede stihbarat Sava Von Papen Suikastn Kim Dzenledi., Toplumsal Tarih, Nisan 2010, S. 196.
19
Von Papen suikast aydnlatlamam olsayd Alman Bykelisi Trkiyede bir Mslman tarafndan ldrlm
olacakt. Bylelikle Ruslar bir tala iki ku vuracakt. yle ki hem Trkiye ile Almanyann aras alacak hem de
Von Papenin Rusyay darda brakacak bir bar anlamas imzalama plan yok edilecekti.
109
Trkiye sava srasnda topraklarnda casusluk yaparken yakalad Alman ajanlarna da

tolerans gstermemitir. Casuslara ok ar cezalar vermi ve uzun sre hapiste tutmutur. 1942
ylnda yakalanan biri Alman ajan da bu duruma bir rnek oluturmaktadr. Genel Kurmay
Bakan Mareal Fevzi akmak 20 Haziran 1942 tarihinde babakanla bir yaz gndermitir.
Yazda Ankara Garnizion Komutanl 2 Nolu Askeri Mahkeme tarafndan 16 Haziran 1942
tarihinde mahkemeleri yaplan casusluk zanllarndan Ekrem zdebirin 28 yl 2 ay, Alman
Hans Krokern 17 yl 6 ay, Yunan Yakavos Markapolosun 11 yl 8 ay ar hapis cezasna
arptrldklar, hkmn askeri temyiz mahkemesine gnderilecei belirtilmitir(BCA,
030.10.0.0.100.649.6.).
2 Eyll 1942 tarihinde Milli Savunma Bakanl, Babakanla bir rapor sunmutur.
Raporda Kurtulu Sava yllarnda dmana hizmet ettiklerinden dolay yurdu terk etmek
zorunda kalan ve ounluu Bat Trakyaya iltica ederek uzun yllar rejim ve inklap aleyhine
faaliyet yrten ingene Rahmi, Bolkand Hasan, Konyal Nuri, Dimetoka Mfts Hac Veli,
Yzelliliklerden Mustafa Neyir, ve Hisarbeykyl Neyirin Yunan igalinden sonra dahi Bulgar
ve Almanlar hesabna casusluk yaptklar, ingene Rahminin kendini Dimetoka Trklerinden
olduunu syleyerek snr kuvvetlerimizden bir subay ve bir avuun arkadaln kazand,
iki defa snr getii, snrdan Ankaraya kadar dzenli bir casusluk ebekesi kurulduunu, bu
konuda Birinci Ordu Mfrezesinin dikkatinin ekildii ve Rahminin fotorafnn gnderildi,
Rahminin 14 Mays 1942de Meri snr blnce yakaland, kendisinsin ve Yunanlnn
kaamak cevap verdikleri, tutuklanp Edirneye gnderilirken Elili civarndan kamaya
teebbs edince ate edilerek ldrldkleri yazlmtr(BCA.030.10.0.0.100.649.10.). Mustafa
Neyir ise 1945e kadar bu blgede casusluk faaliyetlerine devam etmitir. Ancak Trakyada
Almanlar lehine ve Trkiye aleyhine casusluk yapan Mustafa Neyirin de dahil olduu 15
kiilik bir casus grubu yakalanm ve 30 Temmuz 1945 tarihinde Sk Ynetim Mahkemesi
tarafndan idama mahkum edilmitir(Cumhuriyet, 31 Temmuz 1945).
Ruslar 1942 ylnda Ardahan-Kars civarndan pek ok casusu Trkiyeye sokmutur.
Ahskadaki Rus Yzba Velikoj tarafndan casusluk amacyla Trkiyeye gnderilen ve
ldrn 155. Snr direi civarndan yurda giren Mevld olu Seydullah ile Yusuf olu Hasan
da bunlara birer rnektir. Bu iki Sovyet ajan 18 Mays 1942de Sahra ky bekileri tarafndan
yakalanmtr(BCA, 030.10.0.0.100.649.5.). Trkiyeye sokulan Sovyet ajanlarnn byk bir
blm Sovyet vatanda ve Mslman olan Trkler arasndan seilmitir. Bu seimin nedeni
din ve dil asndan farkllklarn ortaya kmasna meydan vermeyerek, ajanlarn deifre
olmasna engel olma isteidir. Rusyann 1942 yl bata olmak zere sava boyunca ArdahanKars civarndaki snrlardan srekli ajan geirmesi Trkiyenin o yllarda dou snrlarn iyi
koruyamadnn en somut kantdr.
Eyll 1942de Almanya ile Rusya arasnda yaplan Stalingrad nlerinde kanl savalarda
binlerce insan lrken(Turan, 7 Eyll 1942.), Trkiyede de yabanc devletlerin casusluk
faaliyetleri tm hzyla devam etmektedir. 1941 ylnda Trkiye aleyhine casusluk hizmetini
kabul ederek gizlice yurda girdii anlalan Rizeli Ziyann snra yakn olan memleketinde
ikameti mahzurlu grlm ve 11 Eyll 1942 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile Krehir
iline nakil ve iskn uygun grlmtr(BCA.030.18.1.2.99.80.19.).
1942 yl Trk snrlarndan yaplan casusluk faaliyetlerinin en youn olduu yldr. Bu
faaliyetlerden biri de iki Bulgar papazn Trk koruganlarnn krokisini izmesi olmutur. Buna
Sava Sertel
110
gre biri eski bir subay olan iki Bulgar rahip snrdaki Trk koruganlarnn haritasn izerken
yakalanarak snrd edilmitir (Rubin 1997: 52).
Almanya, Trkiyedeki milliyetileri saflarna ekebilmek amacyla 1942 ve 1943
yllarnda Trkiyedeki Turanclk hareketlerine byk miktarda para harcamtr. (Armaolu,
1958: 164). Almanlar bu dnemde propaganda faaliyetlerini daha gl yapabilmek iin
Trkiyedeki basn da kendi yanna ekmeye almtr (Bali, 2006). Ayn yllarda Almanya
dikkatini Ortadoudan Sovyetlere kaydrmtr. stanbuldaki pek ok Sovyet Mslman
gmeni Abwer (Alman askeri istihbarat) saflarna ekmitir. Trk Dileri Bakanl ve
emniyeti Sovyetler konusunda Almanya ile bilgi alveriinde bulunmutur. Ayrca Trk-Rus
snrnda Abwerin kk bir telsiz ve ikmal ss kurmasna izin vermitir. Ancak Almanlarn
Trk topraklarndan sabotaj ve kundaklama eylemi yapmalarna msaade etmemitir. Bu yasaa
uymayarak SSCBye szmaya alan baz Alman istihbaratlar gzaltna alnmtr. Snrdan
makineli tfekler, telsizler ve patlayclar karmaya alan iki Azeri de yakalanmtr (Rubin
1997: 219-220).
Barry Rubine gre Almanlar sava srasnda Trkiyenin diplomatik haberlemede
kullandklar ifreyi zm ve mesajlara ilikin raporlar sk sk Hitlere sunmutur. Bu
mesajlar Sovyetler konusunda Almanyann en nemli istihbarat kaynaklarndan biri olmutur
(Rubin 1997: 65).
Sava yllarnda istihbarat birimlerinin diplomatik kurululardan bilgi szdrmak iin
giritikleri saysz casusluk ve kar casusluk faaliyetlerinden en nemlisi olarak tarihe geen
iero olaynn kahraman lyas (Elyesa) Bazna asrn casusu olarak adlandrlmtr (Seydi
2004: 93). iero olay Almanya asndan Trkiyedeki istihbarat faaliyetlerinin en nemli
meyvesi bu olmutur(nar 2007: 233). ngilterenin Trkiye Bykeliliinde grev yapan
Elyasa Bazna 1904 ylnda Pritine'de domutur. Aslen Arnavuttur. 1918 ylnda Srplarn
Pritine'yi igali zerine anne ve babasyla stanbul'a g eden Elyasa Bazna, askerlik
hizmetinin bir ksmn ankaya Kk'nde yapm, terhis olduktan sonra ticaret hayatna atlm
ise de baarl olamamtr. 1930-1944 yllar arasnda Yugoslavya, Amerika Birleik Devletleri,
Alman ve ngiliz Bykelilikleri'nde ofr, kavas ve zel hizmetli olarak almtr(Glmez &
Demirkollu 2013: 416).
Eyll 1943te ngilterenin Ankara bykelisi Hughe Montgomery Knatchbull
Hugessenin oda hizmetisi olan Elyasa Bazna tarafndan 31 Ekim 1943ten itibaren gizli
belgeler ve fotoraflar Almanlara satlmtr( Seydi 2004: 92; Rubin 1997: 227; Kl 2011: 2627; zkan 2006: 178-179).20 Bu bilgi transferi Nisan 1944e kadar devam etmitir. ngiliz
Bykelisi Hugessenin elilikten nemli belgeleri konuta getirip yatak odasnda alma
alkanl Baznaya casusluk yapabilmesi iin nemli bir frsat olmutur. Bykelinin du
20
Bazna, 26 Ekim 1943te Alman Bykelilii baktibi Albert Janke ile temas kurarak belgeleri satmay teklif
etmitir. Teklifin kabul edilmemesi durumunda Rus eliliine gideceini sylemitir. Baznann elde ettii belgelerin
bazlarn Ruslara satm olma ihtimali de vardr. Sleyman seydi, iero Olay 1940larda Ankarada stihbarat
Savalar, Toplumsal Tarih, S. 121, Ocak 2004, s. 94, 98. ngilterenin Ankara Bykelisi Hugessen ngiliz
Dileri Bakan ile arkadatr. Bundan dolay Bakan, Ankara Bykelisinin fikrini almak iin ona ngiliz
operasyonlar ve dilerine ait ok gizli belgeler yollamtr. iero, Almanlara para karl bu belgelerin
fotoraflarn satmtr. Bu durum alt ay srmtr. iero, Almanyaya mehur Normandiya kartmasnn
planlarn da gndermitir. Ancak planlar kusursuz bulan Hitler bunlarn sahte olduuna kanaat getirerek hayatnn
en byk hatasn yapmtr. Almanya ieronun verdii bilgileri gerei gibi deerlendirebilmi olsayd savan
kaderi deiirdi. Alman kurumlar arasnda uyumsuzluklarn yaanmas da ieronun verdii bilgilerden ciddi bir
biimde yararlanlmasn engellemitir. Seydi, iero Olay.., s. 96.
111
ald ve le tatilinde piyano ald zamanlar iyi deerlendiren Bazna dokmanlarn

fotorafn ekmitir. Daha sonra yatak odasndaki kasann anahtarlarnn karbon kopyasn da
elde ederek kasaya ulamann kolay bir yolunu bulmutur (Seydi 2004: 94).
Almanlar, Baznann ilk elde ettii dosyalardan Trkiyenin Mttefikler ile ilikilerini,
Trkiyeyi savaa sokma abalarn, Avrupaya karma planlarn, Tahran, Moskova ve Kahire
toplant tutanaklarn, Sofyann bombalanma tarihini, ABD tarafndanRusyaya malzeme ve
silh akn, Trkiyeye gizlice sokulan ngiliz askeri personelini, Ploestideki petrol
yataklarnn Trkiye zerinden bombalanmasn renmitir(Rubin 1997: 229; nar 2007: 235;
Tamur 2007: 78). Bazna, Roozvetl, Churchill ve nn arasndaki grmelerin tutanaklarn da
Almanlara satmtr. ieronun ngiliz belgelerinin fotorafn satmasnda yalnzca para
kazanma hrs yoktur. Bazna babasnn lmnden ngilizleri sorumlu tutmu ve onlardan nefret
etmitir(http://tr.wikipedia.org/wiki/Elyesa_Bazna).
ieronun faaliyetleri Alman eliliinde alan Nele Kapp adl histerik ve Amerikada
yaama hevesi iin casusluk yapmay kabul eden bir sekreterden dolay aa kmtr. Ayrca
Alman Dileri Bakanlnda alan ABD ajan Fritz Kolbenin, ieronun gnderdii baz
belgeleri alarak ABD yetkililerine iletmesi zerine Amerikallarn ngilizleri uyarmas da
iero olaynn bilinmesinde etkili olmutur. ngiltere bu durum zerine soruturma am ve
Ankaradaki elilik yetkililerini sorgulayarak casusu ortaya karmas amacyla bir mfetti
heyeti gndermitir. Heyet bakan, Baznay aptal ve cahil bularak sorgulamamtr (Seydi
2004: 94). iero, drt yzden fazla belge iin Almanyadan 300 bin Sterlin almtr. Bu
casusluk olayna Almanya Bykelisi Franz Von Papen tarafndan iero kod ad verilmitir
( Glmez & Demirkollu 2013: 415, 419, 424-425).21 Bundan dolay olay dnyada iero
Olay olarak bilinir.
ngiliz belgelerine gre iero Mttefikler tarafndan kullanlan bir ajan deildir.
Bazna, ABD ve Rus elilikleriyle de temas kurmutur. ABDye herhangi bir belge satmamtr.
Baznann casusluk yaparken en byk avantaj elilik grevlilerine ngilizce bilmedii
inandrmas olmutur. Bunu yan sra rol yetenei ile ngilizlere kendini saf biri gibi gstermesi
ilerini kolaylatrmtr. ngilizler bu olay utan verici bir skandal olarak tanmlamtr (Seydi
2004: 94-95, 98).
iero olay ngilterenin bir gvenlik ve istihbarat zaafdr. Almanya bu zaaftan nemli
bir kaynak yaratmsa da oluan frsattan yeterince yararlanamamtr. iero olay casusluun
yllarca yetitirilen ve sper yetenekleri olan kahramanlar tarafndan deil sradan insanlarca da
gayet rahat yaplabileceini gstermitir. Bu skandal olay devletler asndan bilgi ve belge
gvenliinin de ne kadar byk bir neme sahip olduunu gstermitir.
Mihver devletlerden olan talyann Trkiyedeki casusluk faaliyetleri ksa sreli
olmutur. Bunun nedeni sava srasnda Trkiyede faaliyet yrten talyan casusluk
ebekesinin kertilmesidir. Diplomatik pasaporta sahip bir talyan tutuklanm, bir ajan uzun
sre hapsedilmi ve bir Grc papaz idam edilmitir (Seydi 2006: 13). Mttefik kuvvetleri
talya ilerine ilerlerken(Turan, 25 Mays 1944.), Trkiyede casusluk yapan bir talyan
21
Kapp, ieroyu Amerikan istihbaratna ispiyonladktan sonra bir bavul dolusu Alman gizli belgesi ile birlikte
Amerikan eliliine kamtr. birliinin karlnda ABDye gtrlm ve Elizabet adyla bu lkede yaamtr.
Kapp Nazi dman ve Amerika hayrandr. ngilizce konuulan lkelerde yetimitir. Kalkta, Clevland ve Ohioda
okumutur. Nele, ihaneti ortaya knca OSS tarafndan Kbrsa oradan da Kahireye karlmtr. Sava sonuna
Kadar New Jerseyde yaamtr. Daha sona Californiaya yerlemi, garsonluk yapm, evlenmi ve bir ocuu
olmutur.https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol1no4/html/v01i4a06p_0001.htm
Sava Sertel
112
vatanda da meclis tarafndan idama mahkm edilmitir. dam cezasna arptrlan talyan
vatanda olan Roynato Danderyann avukat M. Kemal Olgun 30 Mays 1944 tarihinde
babakanla bir telgraf ekmitir. Buna gre Ankara Garnizon Komutanl 2 Numaral
Mahkemesi tarafndan casusluk suundan idama mahkm edilen talyan vatanda Roynato
Danderya hakkndaki hkmn meclis tarafndan onaylandnn renildii belirtilerek casusluk
suu kabul edilmitir. Avukat suu mazur gstererek cezay hafifletmeye almtr(BCA,
030.10.0.0.44.284.23.).22
1944 yl Mihver devletlerin yenilgi yl olmutur. Bu durum Trkiyedeki Alman
istihbarat faaliyetlerine de yansmtr. 1944 ylnda alt Alman ajan stanbulda saf
deitirmitir. Bu olay zerine Alman askeri istihbarat birimi olan Abwer yklmtr (Rubin
1997: 217-218). Bunun zerine Hitler, Abweri kapatm, Abwerin stanbuldaki istihbarat
faaliyetleri de son bulmu ve Alman ajanlar Berline dnmtr. Bylelikle Almanyann
Trkiyedeki youn istihbarat faaliyetleri 1944 ylnda bitmitir. 23
Tanaklar, sava dneminde Sovyet cephe gerisinde casusluk ve sabotaj faaliyetleri
yrtm ve Alman igalini merulatrmak iin propaganda yapmtr. Naziler Tanaklardan
muharip g olarak da faydalanm ve Ermeni lejyonlar kurmutur. Bunun yan sra Almanlarla
birlikte Trkiyeyi hedef alan planlarn iinde de yer almlardr. Trkiye snrlar iinde
Nazilere alan birok Tanak ajan olmutur(Perinek 2015:128). Trkiyenin
gneydousunda yazlk bir ky otelini ileten Joseph ve Lucy Ayvazyan adl Ermeni Tanaklar
da Alman istihbarat iin almtr. Alman askeri istihbarat olan Abwer oteli ideal bir buluma
ve posta merkezi olarak kullanmtr. Otel ayn zamanda Arap dnyasndaki Alman sempatizan
ve ajanlarna datlacak parann geldii bir merkez olarak kullanlmtr. Arap ajanlardan gelen
mesajlar Ayvazyanlar tarafndan gerekli yerlere ulatrlmtr (Rubin 1997: 70). Joseph
Ayvazyan sava sonrasnda emniyet tarafndan gzaltna alnmtr. Trkiyede Almanya lehine
casusluk yapt belgelenen Joseph Ayvazyan Ankara Askeri Mahkemesi tarafndan 6 Aralk
1945 tarihinde yaplan yarglama ile 19 yl hapse mahkm edilmitir(Cumhuriyet, 7 Aralk
1945).
Sava srasnda yakalanan Mttefik ajanlar 1944 ylnda serbest braklrken Mihver
ajanlar uzun sre hapiste tutulmutur. Temmuz 1950de Alman arkeolog Von Der Ostenin de
dahil olduu bir grup ajann affedilmesi TBMMde gndeme gelmitir. 24 13 Temmuz 1950de
TBMMde Hans Kroecker, Ekrem zdemir, Hans Bucher, Kemal Usman, Hasan Hayri Sonat,
Dr. Herrmann Von Engelmann, Prof. Dr. Hans Henning Von Der Osten'in mahkm
bulunduklar cezalarnn aff hakknda Adalet Komisyonu raporunun gndeme getirilmesi
kararlatrlmtr. Yine ayn tarihte mecliste Alman ve talyan uyruklu baz ahslarn aflar
hakknda Kanun tasars adalet komisyonuna yollanmtr(TBMM Tutanak Dergisi 1950:602).
22
Avukatn savunmas yledir: Bu adamn lehine casusluk yapt devletin, milletimiz iin bugnk tehlikesiz
vaziyete dm ve yapt ilerin de kymetten sakit olmu bulunmas gibi ahvalin nazara alnarak byk
ulusumuzun bir sadaka ve zekt olmak zere merkumun cezasnn mnasip ekilde tebdili suretile ksmen hususi bir
affa mazhar klnmas esbabnn istikmalini vekletim hasebi ile son bir vazife olarak talep ve istirham eylerim.
23
1944 ylnda Alman istihbaratnn Trkiyeden ekilmesi Almanyann savata ard ardna ald yenilgilerden
sonra kabuuna ekilmek zorunda kalmasndan da kaynaklanmtr.
24
Trkiye, mttefiklerin sava kazanmas kesinleince tepki ekmemek ve sava sonras baz kazanmlardan
faydalanabilmek iin 1944te karlan 4627 Sayl Kanun ile mttefik ajanlar serbest braklmtr. Resmi Gazete, 8
Austos 1944 Say: 5777.
113
Bu ajanlarn ou kinci Dnya Savanda talya ve Almanyaya bilgi szdrmak amacyla

Trkiyede faaliyet gsterirken Mah ve polis tarafndan yakalanan kiilerdir. 25
Sonu
Trkiyenin sava srasnda izledii tarafszlk politikas istedii lke veya bloa uygun
grd durumda ve uygun grd oranda bir tarafszlk olmutur. Bu politika tutarszlk ve
korkaklkla itham edilse de yokluun bin trls ile bouan bir Trkiyenin bu byklkte bir
savata yok olmas kanlmazd. Bunun farknda olan dnemin yneticilerinin uygulad etkin
tarafszlk politikasnn lkenin savatan en az zararla kmasndaki etkisi yadsnamaz.
Trkiye kinci Dnya Sava srasnda propaganda ve istihbarat faaliyetlerinin
merkezinde yer almtr. zellikle stanbul, Ankara ve ky blgeleri en youn istihbarat
almalarnn yapld yerler olmutur. Ardahan-Kars-Artvin civarnda Ruslar faaliyet
yrtmtr. Gneydouda ngiliz ve Almanlar mcadele etmitir. stanbul ve Ankara ise
bilumum uluslararas tekilatlarn mcadele sahas olmutur. Kylarda ise ngiliz, Amerikan ve
Yunan faaliyetleri dikkat ekmektedir. Trkiye, Suriye, Rusya ve Grcistanda yaayan baz
Ermeniler Almanya ve Rusya lehine casusluk ve sabotaj faaliyetlerinde bulunmutur. Almanlar
tarafndan kullanlan Tanak Ermeniler Rusya ve dier Mttefik lkeler aleyhine alrken,
Ruslar tarafndan altrlan Ermeniler dorudan Trkiye aleyhine faaliyetlerde bulunmutur.
Tespitlerimize gre Rusya 1927 ylndan 1945 ylna kadar Trkiye aleyhine casusluk ve
istihbarat faaliyetlerinde bulunmutur. Bir dier tespitimiz ise Trkiyenin sava boyunca
snrlarn iyi koruyamam olduudur. Trakyada Yunan ve Bulgar, douda Rus, gneyde Arap,
Krt, Alman, ngiliz ve Amerikan ajanlar snrlarmzdan Trkiyeye fark ettirmeden ok rahat
bir biimde giri yapabilmitir. Bu durum denizler iin de geerlidir. zellikle OSS (Office of
Strategic Services), SOE (Special Operation Executive) ve Yunanllar Trkiyenin Ege,
Marmara ve Akdenizdeki ky ehirlerine gizlice ulaabilmitir.
Bir baka tespitimiz ise Snr illerimizde yaayan baz vatandalarmzn yabanc
devletlerin istihbarat tekilatlar iin alm olduudur. Bu kiilerden yakalananlar suun
arlna gre cezalandrldktan sonra eski yerlerinde braklmayarak tehlikeli olamayacaklar
illere nakledilmitir. Bazlar ise gnderildikleri yerleim yerlerinde gz hapsinde tutulmutur.
ngiltere ve ABD sava srasnda Trkiye ile ilikilerinde ok dengeli ve politik bir
eklide hareket ederek, Trkiyeyi kar cepheye kaptrmamaya almtr. Bu durum istihbarat
faaliyetlerine de yansmtr. Ad geen lkeler Trkiyeye ait s ve tesisleri yakndan takip
ederek Trkiyenin tepkisini ekmek istememitir. Buna karn Almanya, talya ve Rusya
Trkiyeye ait sleri ve tesisleri de yakndan takip etmitir. Bu durum ilgili lkeleri zaman
zaman Trkiye ile kar karya getirmitir. Sonu olarak ad geen lkelerin pek ok ajan
Trkiye tarafndan yakalanm ve cezalandrlmtr.
Trkiye, menfaatleri gerei sava boyunca genelde mttefikleri desteklemi ancak
Rusyaya kar ise Almanyann yannda yer almtr. Bundan dolay ngiliz ve Amerikan casus
ve istihbaratlarnn faaliyetlerine gz yummutur. zellikle stanbul, Ege ve Akdeniz merkezli
Mttefik casusluk ve sabotaj faaliyetlerine seyirci kalmtr. zmir, Mula ve Kuadasnda SOE
(Special Operation Executive) ve OSS (Office of Strategic Services) faaliyetleri iin s
kurulmasna msaade etmitir. Buna karlk Almanlarn da Sovyet snrnda telsiz ve ikmal
25
Sava srasnda binlerce casusun bulunduu Trkiyede MAH ve Trk emniyeti sava bitene kadar ok youn
almtr.
Sava Sertel
114
ss kurmalarna izin vermitir. Trkiye topraklarnda ve kara sularndan yaplan istihbarat ve

sabotaj savalarn ok yakndan ve dikkatli bir biimde takip etmitir. Bu mcadelelere
mdahalede bulunmamsa da kendi stratejik noktalar, sleri ve tesisleri yabanc devlet
ajanlarnca hedef yaplnca ilgili ajanlar derhal yakalayp cezalandrmtr.
Sava yllarnda Trkiyede gerekleen casusluk ve sabotaj faaliyetlerinin nemli bir
ksmnda Mttefik ve Mihver gler birbiriyle kyasya mcadele etmitir. Trkiyeden elde
edilen baz bilgiler savan gidiatn etkileyecek nitelikte olmutur. Trkiye, Almanya ve
Rusyann savatan byyerek kmasn karlar iin tehlikeli grmtr. Bundan dolay bu
lkeleri zayflatacak casusluk ve sabotaj faaliyetlerine bazen gz yummu, bazen de yardm
etmitir. Trk istihbarat birimi olan MAH (Milli Emniyet Hizmeti)n ve emniyetin sava
boyunca casusluk ve kar casusluk alanndaki etkinlii ok byk olmutur. Trkiye,
topraklarnda cereyan eden Mttefik ve Mihver istihbarat mcadelesinde karlar
dorultusunda nemli izlemeler ve ynlendirmeler yapmtr.
Bu olaylardan karlmas gereken en byk ders Trkiyenin iktisadi, askeri ve
teknolojik olarak gl olmas gerektiidir. Bu salanamazsa emperyalist lkelerin Trkiyeyi
bask altna almas kanlmaz olur. Mesela kinci Dnya Sava srasnda Trkiyenin denge
politikas gzeterek, savaan devletlerin talepleri karsnda yalpalamas ve istikrarl bir grnt
izmemesi, 1945 ylnda Rusyann boazlardan s talep etmesi, ngiltere ve Amerika Birleik
Devletleri istihbarat birimlerinin topraklarnda faaliyet yrtmesine ve kylarnda sler
kurmasna izin vermesi iktisadi, askeri ve teknolojik zayflndan kaynaklanmtr.
KAYNAKLAR
1.
Ariv Belgeleri
Babakanlk Cumhuriyet Arivi

Babakanlk Cumhuriyet Arivi, 030.10.0.0.44.284.23.
Babakanlk Cumhuriyet Arivi, 030.10.0.0.231.560.12
115

2.
Resmi Yaynlar
Trkiye Byk Millet Meclisi Zabt Ceridesi, Dnem VI, Cilt II, Birleim XXXI, 12
Mays 1939.
Trkiye Byk Millet Meclisi Zabt Ceridesi, Dnem VI, Cilt III, Birleim XXXVII, 23
Haziran 1939.
Trkiye Byk Millet Meclisi Zabt Ceridesi, Dnem VI, Cilt VI, Birleim III, 8 Kasm
1939.
Trkiye Byk Millet Meclisi Zabt Ceridesi, Dnem VI, C. XIX, Birleim II, 25 Haziran
1941.
Trkiye Byk Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dnem IX, Cilt I, Birleim XXII.
Temmuz 1950.
Resmi Gazete, 9 Kasm 1939.
Resmi Gazete, 2 Temmuz 1941.
Resmi Gazete 8 Austos 1944.
3.
Gazeteler
Cumhuriyet Gazetesi.
Milliyet Gazetesi.
Turan Gazetesi.
Ulus Gazetesi.
4.
Telif Eserler
AKANDERE, O. ve Dierleri (2006). Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi. Konya: Eitim
Kitabevi.
AKDEMR, A. H. (1949). Dnyada ve Bizde Casusluk. stanbul: Gcyener Yaynevi.
ARMAOLU, F. (1958). "kinci Dnya Harbinde Trkiye." Ankara niversitesi Siyasal
Bilgiler Fakltesi Dergisi(13/2). 139-179.
ARMAOLU, F. (1993). 20. Yzyl Siyasi Tarihi, Ankara.
Sava Sertel
116
AYSAL, N. (Kasm 2007). "kten Mtarekeye Osmanl'da Haberalma" Ankara

niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi(40) , 523-543.
BAL, R. (Austos 2006). Nazilerin Trk Basnn Etkileme abalar. Toplumsal
Tarih(151). 2-6.
BERKES, N. (2005). Unutulan Yllar. Yayna Hazrlayan: R. Sezer. stanbul: letiim
Yaynlar.
BURAK, R. S. (1946). Trk-Rus-ngiliz Mnasebetleri(1971-1941). stanbul: Aydnlk
Matbaas.
INAR, B. (2007). kinci Dnya Sava'nda Dou Cephesi ve Trkiye. Ankara: Hacettepe
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi.
EL, B. & PERNEK, M. (Nisan 2010). II. Dnya Sava Esnasnda Trkiyede
stihbarat Sava Von Papen Suikastn Kim Dzenledi., Toplumsal Tarih(196),
34-47.
DERNGL, S. (Ocak 2004). "II. Dnya Sava ve Trkiye Hasta Adamn Din Evlatlar",
Toplumsal Tarih(121), 76-81.
GKTEPE, C. & Seydi, S. (K 2012). Souk Sava Balangcnda Trk D Politikas,
Bilig(72), 197-222.
GRN, K. (1991). Trk-Sovyet likileri (1920-1953), Ankara.
GL, H. (2009). Souk Sava Sonrasnda stihbarat rgtlerinin Ortadoudaki
Faaliyetleri: Irak Sorunu rnei. anakkale: 18 Mart niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
GLMEZ, N. & DEMRKOLLU, C. (2013). "Bir stihbarat Sava: iero Olay." Celal
Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(11-2). 414-430.
LHAN, M. (Eyll 2015). "II. Dnya Sava Sonras Trkiye'de Amerikan Destekli
Komnizmle Mcadele (1945-1965)", Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi
(ASOS)(3/16), 248-263.
KARABEKR, K. (1998). Gizli Harp stihbarat. stanbul: Yayna Hazrlayan: Emrullah
Tekin, Kamer Yaynlar.
KALLEK, C. (1993). "Casus", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi(7),163-166.
KILI, E. (2011). Souk Sava Dneminde Trk stihbarat Kurgusu. stanbul: Beykent
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
KOAK, C. (1991). Trk-Alman likileri (1923-1939). Ankara: Trk Tarih Kurumu
Basmevi.
KOMSYON (Gnlbol, N. SAR, C. SANDER, O. KRKOLU, . BLGE, S.
SEZER, D. LMAN, H.). (1982). Olaylarla Trkiye D Politikas. C. I (19191973), Ankara.
MCNELL, W.H. (2007). Dnya Tarihi. Ankara: mge Kitabevi.
ZCAN, A. (1993). "Casus" Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi(7). 166-169.
117
ZELK, M. (2010), "kinci Dnya Sava'nda Trk D Politikas", Erciyes

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi(29/2).
ZGLDR, Y. (1993). Trk-Alman likileri (1923-1945). Ankara: Genelkurmay
Basmevi.
ZKAN, T. (2006). Mitin Gizli Tarihi. stanbul: Alfa Basm, Yaym, Datm.
PERNEK, M. (2015), kinci Dnya Savanda Nazi-Tanak birlii, Tesam
Akademi Dergisi (2-1), 127-156.
RETZ, M. (2009). Firavundan Mata Hariye Entrikaclar ve Casuslar. Ankara: eviren:
O. Can nver, Phoenix Yaynevi.
RUBN, B. (1997). stanbul Entrikalar. stanbul: eviren: Selim Atalay,
Matbaas.
efik
SANDER, O. (2009). Siyasi Tarih 1918-1994. Ankara: mge Kitabevi.

SERTEL, S. (2012). Cumhuriyet Dneminde Tunceli(1940-1970). Elaz: Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Doktora Tezi.
SEYD, S. (2002). "ngiliz zel Harekt Birimi'nin (Special Operations Executive) II.
Dnya Sava Yllarnda Trkiye'deki Faaliyetleri", Trkler(XVI), Ankara: Yeni
Trkiye Yaynlar, 823-832.
SEYD, S. (Ocak 2004), "iero Olay 1940'larda Ankara'da stihbarat Savalar",
Toplumsal Tarih(121), 92-99.
SEYD, S. (2006). 1939-1945 Zor Yllar kinci Dnya Sava'nda Trkiye'de ngilizAlman Propaganda ve stihbarat Sava. Ankara: Asil Yayn Datm.
SONYEL, S. R. (1995). Kurtulu Sava Gnlerinde ngiliz stihbarat Servisinin
Trkiyedeki Eylemleri. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.
TAMUR, E. D. (Ocak 2007). "II. Dnya Sava'ndaki stihbarat Savalar stanbul'daki
Adammz", Toplumsal Tarih (157), 78-81.
TAMUR, E. D. (Temmuz 2012). "II. Dnya Sava: SOE(Special Operations
Executive)'in zmir Merkezli almalar" Toplumsal Tarih (223), 66-70.
TOPRAK, Z. (Ocak 2004). II. Sava'ta Trkiye", Toplumsal Tarih (121), 69-75.
UAROL, R. (2010). Siyasi Tarih (1789-2010). stanbul: Der Yaynlar.
UMAR, . O. (2010). "Milli Mcadele Dnemi Atatrk'n Ortadou Politikas", Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (20/1), 443-470.
YAKIN, A. (1969). stihbarat Casusluk ve Casuslukla Mcadele. Ankara: Dileri
Akademisi Yaynlar.
YAYLA, M. (2012). Devlet Srlarna Kar Sular ve Casusluk. Ankara: Sekin
Yaynlar.
YILMAZ, M. (1999). "nn Dnemi Trk D Politikas", Seluk niversitesi Atatrk
lkeleri ve nklap Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi(8).
Sava Sertel
118
YURTSEVER, S. (2007). Milli Mcadele Dnemi stihbarat Faaliyetlerinin Olaylar

erevesinde ncelenmesi(1919-1922). Ankara: Gazi niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
5. nternet Kaynaklar
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/821/10416.pdf
(Mustafa Balcolu, "Birinci
Dnya Sava Srasnda Karadeniz'de Rum Faaliyetleri ve Sivil Tepki", Osmanl
Tarihi Aratrmalar dergisi, Say 4, Yl 1993) 15.02.2015
http://tr.wikipedia.org/wiki/mill%c3%AE_Emniyet_Hizmeti ("Milli Emniyet Hizmeti"
Balkl Makele)16.02.2015
http://tr.wikipedia.org/wiki/Elyesa_Bazna
10.02.2015
("Elyesa
Bazna"
Balkl
Makale)
http://ankaraarsivi.atilim.edu.tr/shares/ankara/files/makaleler/bulten04-1.pdf ("Biraz Lili

Marlen Biraz Von Papen Biraz iero Biraz Ankara" simli Yaz) 01.02.2015
http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=354639 (Sleyman Seydi, "ngiliz zel
Harekt Birimi'nin (Soe) kinci Dnya Sava Yllarnda Trkiye'deki
Faaliyetleri")
12.01.2015
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1900/19972.pdf (Sevtap Sarkaya, Von Papen
suikastinde Sovyet izleri ve Sovyet basnn tutumu, Tarih Aratrmalar Dergisi,
Cilt 33, Say 55 ) 29.01.2015
https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent
csi/vol1no4/html/v01i4a06p_0001.htm (Nele Kapp Hakknda Tutulan CIA
Raporu) 01.02.2015
119
EK 1. talya Lehine Casusluk Yapan Bir talyan'n dam Kararna Karn Avukatnn
Telgraf
Sava Sertel
120
EK 2. kinci Dnya Sava'nda Yakalan Ahskal Bir SSCB Casusu Hakkndaki Yazma
121
EK 3. Sava Srasnda SSCB Lehine Casusluk Yapmak Amacyla Trkiye'ye Gelen Halit
Adl Kii Hakkndaki Yazma
Sava Sertel
122
EK 4. SSCB'nin Halit'e Verdii Casusluk Grevlerini Gsteren Yazma
123
EK 5. SSCB Tarafndan Ahska'dan Trkiye'ye Sevk Edilen ve Ky Bekilerinin

Yakalad Mslman Ajanlar
Sava Sertel
124
EK 6. Mihver Devletler Lehine Trkiyede Casusluk Yapan Baz Kiiler ve Cezalar

Second War During Espionage

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Second War During Espionage

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Akademik Sosyal Aratrmalar Dergisi, Yl: 4, Say: 25, Mart 2016, s.

Yrd. Do. Dr., Tunceli niversitesi, Cumhuriyet Tarihi ABD., savassertel@mynet.com

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

vazifelerini baar ile tamamlam ve lkelerine ok deerli bilgileri ulatrmtr. Sava

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

Trkiye sava srasnda topraklarnda casusluk yaparken yakalad Alman ajanlarna da

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

ald ve le tatilinde piyano ald zamanlar iyi deerlendiren Bazna dokmanlarn

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

Bu ajanlarn ou kinci Dnya Savanda talya ve Almanyaya bilgi szdrmak amacyla

ss kurmalarna izin vermitir. Trkiye topraklarnda ve kara sularndan yaplan istihbarat ve

Babakanlk Cumhuriyet Arivi

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

Babakanlk Cumhuriyet Arivi, 030.18.1.1.24.32.11.

AYSAL, N. (Kasm 2007). "kten Mtarekeye Osmanl'da Haberalma" Ankara

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

ZELK, M. (2010), "kinci Dnya Sava'nda Trk D Politikas", Erciyes

SANDER, O. (2009). Siyasi Tarih 1918-1994. Ankara: mge Kitabevi.

YURTSEVER, S. (2007). Milli Mcadele Dnemi stihbarat Faaliyetlerinin Olaylar

http://ankaraarsivi.atilim.edu.tr/shares/ankara/files/makaleler/bulten04-1.pdf ("Biraz Lili

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

EK 4. SSCB'nin Halit'e Verdii Casusluk Grevlerini Gsteren Yazma

kinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Yrtlen Asusluk Faaliyetleri

EK 5. SSCB Tarafndan Ahska'dan Trkiye'ye Sevk Edilen ve Ky Bekilerinin

EK 6. Mihver Devletler Lehine Trkiyede Casusluk Yapan Baz Kiiler ve Cezalar

You might also like