Hiperboloidni model prostora Lobacevskog

Marijana Savic
12. maj 2009.

Prostor Minkovskog

Na prostoru Rn+1 uvedimo sledeci nestandardni skalarni proizvod:

hX, Y i = x1 y1 + ... + xn yn xn+1 yn+1 .
Primetimo da ovaj skalarni proizvod nije definitan, tj. da kvadrat norme vektora
moze biti negativan. Prostor Rn+1 sa ovako zadatim skalarnim proizvodom
naziva se prostor Minkovskog i oznacava sa Rn,1 . U njemu posmatrajmo sferu
(hiperboloid)
Sn,1 = { Xh = (x1 , ..., xn+1 ) | kXh k2 = x21 + ...x2n x2n+1 = 1}.

Hiperboloidni model prostora Loba

cevskog

Gornja hiperpovrs sfere Sn,1 je model n-dimenzionog prostora Lobacevskog

i u daljem tekstu kada kazemo sfera (hiperboloid) Sn,1 mislicemo na gornju
hiperpovrs te sfere
x21 + ...x2n x2n+1 = 1, xn+1 > 0.
Tacke ovog modela su tacke sfere Sn,1 , prave su geodezijske linije na sferi,
odnosno hiperbole koje se dobijaju u preseku sfere Sn,1 i hiperravni koje sadrze
koordinatni pocetak. Pronadjimo funkciju rastojanja u ovom modelu.
Neka su X, Y proizvoljne tacke hiperboloidnog modela. Izometrijama ovog
Y ravni Ox , x
modela one se mogu preslikati u tacke X,
1
n+1 :
= (x1 , 0, ..., 0, xn+1 ),
X
Y = (y1 , 0, ..., 0, yn+1 ).
Y ), gde smo sa dh oznacili
Izometije cuvaju rastojanja, pa je dh (X, Y ) = dh (X,
rastojanje tacaka u ovom modelu. Geodezijska linija koja ih povezuje se moze
parametrizovati sa
(t) = (sinh t, 0, ..., 0, cosh t), t [tx , ty ].
1

Jasno je da pripada ravni Ox1 ,

(t R)

xn+1 ,

a pripada i hiperboloidu jer je

k(t)k2 = x21 + ...x2n x2n+1 = sinh2 t cosh2 t = 1,

pa je kriva zaista geodezijska. Ona je parametrizovana duzinom luka jer vazi

(t) = (cosh t, 0, ..., 0, sinh t),

k (t)k2 = cosh2 t sinh2 t = 1.

Neka je

Onda je

= (tx ) = (sinh tx , 0, ..., 0, cosh tx ),

X

Y = (ty ) = (sinh ty , 0, ..., 0, cosh ty ).

Z

Y ) =
dh (X,

ty

tx

Y )
cosh dh (X,

k (t)kdt =

ty

tx

dt = |ty tx |,

cosh(ty tx ) = cosh ty cosh tx sinh ty sinh tx =

Y i.
= xn+1 yn+1 x1 y1 = hX,

Posto izometrije cuvaju rastojanje i skalarni proizvod, dobijamo da za proizvoljne

tacke hiperboloidnog modela vazi
cosh dh (X, Y ) = hX, Y i,
dh (X, Y ) = arccosh (hX, Y i).

Veza sa Klajnovim modelom prostora Loba

cevskog

Klajnov model je unutrasnjost n-dimenzione jedinicne sfere (apsolute). Prave

tog modela su tetive sfere, a rastojanje definisemo sa

1
1
XP Y P
dk (X, Y ) = | ln[X, Y ; P, Q]| = ln
:
,
2
2
XQ Y Q
gde su P i Q presecne tacke prave XY sa apsolutom.
Posebno u prostoru Rn,1 Klajnov model je unutrasnjost jedinicne sfere hiperravni xn+1 = 1
K = { Xk = (x1 , ..., xn+1 ) | x21 + ... + x2n < 1, xn+1 = 1}.
Izometrija hiperboloidnog i Klajnovog modela je centralna projekcija iz koordinatnog pocetka hiperboloida Sn,1 na loptu K

xn
x1
, ...,
,1 ,
(x1 , ..., xn , xn+1 ) 7
xn+1
xn+1
Xh 7 Xk .
2

Proverimo da ovo preslikavanje cuva rastojanja, odnosno da vazi

dh (Xh , Yh ) = dk (Xk , Yk ).
Pokazimo najpre da jednakost vazi za slucaj kada su tacke Xh , Yh sfere Sn,1 u
ravni Ox1 ,xn+1 . Tada su i njihove slike Xk , Yk K, takodje u ravni Ox1 ,xn+1 .
Xh
Yh
Xk
Yk

=
=

(x1 , 0, ..., 0, xn+1 ) = (sinh tx , 0, ..., 0, cosh tx ),

(y1 , 0, ..., 0, yn+1 ) = (sinh ty , 0, ..., 0, cosh ty ),

x1
=
, 0, ..., 0, 1 = (tanh tx , 0, ..., 0, 1),
xn+1

y1
=
, 0, ..., 0, 1 = (tanh ty , 0, ..., 0, 1).
yn+1

Presecne tacke prave Xk Yk sa apsolutom su P = (1, 0, ..., 0, 1) i Q = (1, 0, ..., 0, 1),

pa je
XP Y P
:
=
XQ Y Q

[Xk , Yk ; P, Q] =
=

x1
xn+1
x1
xn+1

1
+1

y1
yn+1
y1
yn+1

1
+1

tanh tx 1 tanh ty 1
:
=
tanh tx + 1 tanh ty + 1

e2tx : e2ty = e2(ty tx ) .

(1)

Iskoristili smo da je
tanh t 1
sinh t cosh t
=
=
tanh t + 1
sinh t + cosh t

et et
2
et et
2

et +et
2
et +et
2

et
= e2t .
et

Logaritmovanjem obe strane jednakosti (1), dobijamo

ln[Xk , Yk ; P, Q] = 2(ty tx ),
1
| ln[Xk , Yk ; P, Q]| = |ty tx |,
2
dk (Xk , Yk ) = dh ((Xh , Yh )).

Izometrijama ovih modela proizvoljni parovi tacaka se mogu prevesti u parove

tacaka ravni Ox1 ,xn+1 , pa prethodna jednakost vazi u opstem slucaju.