MZ TUHOLJ

Desetak kilometara udaljeno od Kladnja na sjeveru opine nalazi se naselje

Tuholj. To je malo mjesto koje ima duu tradiciju. Svojim poloajem izdvaja se od
okolnih sela jer ima mnogo vie ravniarskih dijelova u odnosu na susjede. Kao i
sama opina nije posebno razvijeno, ali ima dosta privrednog potencijala, prije svega
za razvoj stoarstva, poljoprivrede, drvne industrije i sl.
U geografskom pogledu reljef je brdsko planinski i najveim dijelom je prekriven
umom i prostranim livadama. Najvei dio prostora lei na visini od 500 do 700 m
nadmorske visine.
Prostorno, naselje je smjeteno izmeu planine Konjuh na sjeveru i zapadu, Moulja
na istoku i Papale na jugu.
Za nastanak naselja Tuholj nema jasnih podataka, ali prema nekim tvrdnjama ovo
naselje je nastalo prije grada Kladnja koji datira jo iz turskog perioda.
Zbog svog dugog perioda postojanja ima veoma dugu tradiciju i veliki broj zanimljivih
deavanja koji su vezani za naseljavanje i ivot stanovnitva ovog naselja.
U ovom seminarskom radu pokuat u predstaviti samu strukturu, pripadnost i
porijeklo stanovnitva od onog perioda za koji smo uspjeli pronai relevantne
injenice i podatke.
Takoer, napominjemo da veliki broj injenica, predstavljen je na osnovu
subjektivnog zapaanja i usmenih predanja najstarijih stanovnika ovog naselja.
Seminarski rad je predstavljen kroz krai osvrt na lokaciju odnosno historijskogeografski poloaj i dio o porijeklu i pripadnosti stanovnitva ovog naselja.

1. Poloaj naselja Tuholj

Naselje Tuholj, odnosno MZ Tuholj, nalazi se na prostoru opine Kladanj, na
jugoistonim obroncima planine Konjuh. U reljefnom pogledu to je iskljuivo brdsko
planinski prostor. Od centra opine Kladanj udaljen je oko 10 km, povezan lokalnim
asfaltnim putem.
Naselje se nalazi na prisojnoj strani rijene doline. U ovom naselju i oko njega se
javlja manji broj izvora (vrela) koji su stalno aktivni, ali nisu izdanog karaktera. Neki
od njih su: Gajski Potok, Berhamova voda, izvor pod Vrbom, Studenac i Hadia
voda.
U selima koja su sastavni dio ovog naselja se pije izvorska voda sa gore navedenih
izvora u manjoj mjeri, dok je najzastupljenija voda za pie sa izvorita u Papali. U
doba nastajanja sela ovi izvori su bili presudni za opstanak stanovnitva na ovom
prostoru dok sada oni nisu neophodni.
Naselje je u potpunosti okrenuto Suncu i toplije je od okolnih naselja. Zbog
karakteristinog geografskog poloaja naselja i njegovog topografskog smjetaja
odluujuu ulogu na lokalne klimatske elemente imaju:
1. smjetaj naselja u dolini na 550 - 560 m nadmorske visine
2. uska dolina sa velikom razlikom u nadmorskoj visini 550 m i padine Konjuha
-1205, Javornik -1537 m
3. biljni pokriva.
Naselje Tuholj posjeduje dosta zemlje za obraivanje koja se u veini nalazi oko sela
u podruju Polja, Crne Stijene, Livada, Borija i Strana. Na njima su zastupljene
itarice, krompir i druge kulture koje se mogu odrati na ovom prostoru. Oblinji
panjaci su u podruju Strana, Livada, Jelika i Aija.
Sa june strane nalazi se brdo Papala ija je najvea visinska taka 812 metara, koje
obiluje crnogorinom i bjelogorinom umom.
umsko bogatstvo se u veem dijelu koristi u drvnoj industriji, dok se jedan mali dio,
uglavnom bukovog drveta koristi za potrebe okolnog stanovnitva kao ogrev.
Panjaci su veoma bogati travom. Za potrebe jednog stanovnika potrebno je oko
etiri dunuma orae zemlje koja je umjerene plodnosti zbog relativno hladnije klime
na ovom prostoru.
U centru MZ Tuholj nalazi se osmogodinja osnovna kola, ambulanta, te nekoliko
trgovakih radnji. MZ je elektrificirana davne 1957. godine, a od 1997. godine dobila
je i automatsku telefonsku centralu na koju je ve prikljueno vie od 500 korisnika.

Detalj 1. Isjeak karte naselja Tuholj i ue okoline

I
ZVOR: Topografska karta R 1:50.000, Kladanj 4761, Vojnogeografski institut, Beograd 1982.godine.

2. Porijeklo i pripadnost stanovnitva

Podruje MZ Tuholj u davnoj prolosti je bilo potpuno nenaseljeno. Obilovalo je
veom povrinom obradivog zemljita, te sa jo puno panjaka i goleti, a u samom
njenom zaleu nadvili su se obronci uvene Konjuh planine.
U proteklih nekoliko stoljea u Bosni i ire, dogaali su se i vodili razni ratovi. Kako u
ovom poslednjem (1992.-1995.), tako i u prolim ratovima, dolazilo je do protjerivanja
stanovnitva sa svojih vjekovnih ognjita. Narod je time nalazio neko mirnije, stalno ili
privremeno utoite.
Ovo podruje je jo poznato po mnogim borbama iz II svjetskog rata, opjevano u
pjesmi Konjuh planinom.

Na nekoliko mjesta postoje vee skupine nekropola, koje se u narodu zovu

mramorja. Na njima ima uklesanih slabo vidljivih slova, to govori da su ovdje ivjele
civilizacije iz davne prolosti.
Slika 1. Steci na Mramorju

foto: ari Enis

U neposrednoj blizini MZ Tuholj vidljivi su ostaci kamenog puta kaldrme, u narodu

poznatom kao put Marije Terezije.
Slika 2. Steak na Kumanu

Slika 3. Steci na Mostu

foto: ari Enis

To je put kojim su prolazili vjerovatno, trgovaki karavani sa robom. Postoji jedan

sklop svatovskog groblja u blizini Tuholjin damije poznat pod nazivom "ehitluci", ali
do danas nije poznato kako su nastali.
Nacionalna struktura stanovnitva je bila bonjako - pravoslavna u omjeru 85%
Bonjaci i 15% Srbi.
Samim raanjem novih generacija dolazilo je i do proirenja porodica, odnosno
osnivanja novih sela. U blizini ovog naselja donedavno su ivjeli stanovnici
pravoslavne vjeroispovijesti.

Tokom ratnih zbivanja srpsko stanovnitvo je privremeno napustilo svoja vjekovna

ognjita, tako da je na ovom prostoru dominacija stanovnitva muslimanske
vjeroispovijesti u potpunosti izraena.
Bitno je napomenuti da se u centru MZ Tuholj nalazi i jedna stara damija sa svojim
nazivom Tuholjin damija koja je, kako navode predanja sagraena daleke 1625.
godine.

foto: ari Enis

Ova damija je nekoliko puta adaptirana i kao takva ula u spis vjerskih objekata
zatitne vrijednosti organizacije u Sarajevu. Obzirom da ovako stara graevina nema
sigurnu upotrebnu vrijednost , lokalno stanovnitvo je u postratnom periodu sagradilo
novu, veu damiju, nedaleko od stare, u istom haremu. Da je podatak o
dugovjenosti Tuholjin damije dosta taan govori i to da su vjernici Tuholja odlazili
nekoliko godina u arijsku damiju u Kladnju, zvanu Kurumlija, radi obavljanja
vjerskih obreda, a ta damija je sagraena 1546. godine to se moe vidjeti i na
uklesanoj tabli iznad ulaznih vrata u istu.

foto: ari Enis

Kada je u pitanju naseljavanje stanovnitva MZ Tuholj na ovo podruje, nemoe se

sa sigurnosti rei odakle i kako su neki stanovnici dospjeli na ove prostore.
Za neka prezimena, odnosno pretke sadanjih stanovnika koji imaju ova prezimena
su sauvana predanja odakle su doli na prostore MZ Tuholj.
Tabela 1. Porodice nastanjene na podruju MZ Tuholj

Prezime
orbi
ulovi
Halilovi
Idrizovi
Imirovi
Jusupovi
Karamuratovi
Kadri
Kara
Muhi
Muji
Mekovi
Paripovi
Selimbai
Selimovi
Softi
ari
uvali
Turali
Turbi

Porodice nastanjene na podruju MZ Tuholj

Broj porodica
Porijeklo
17
Turska
1
Kruevo, Olovo
86
aak,Srbija
2
Careva uprija, Olovo
5
Nepoznato
5
Crna Gora
2
Sokolac
6
Starosjedioci
2
Nepoznato
7
Kladanj
5
Nepoznato
16
Crna Gora
2
Nepoznato
1
Brateljevii, Kladanj
13
Sjenica
27
Sarajevo
72
Kolain, C.Gora ili Stolac, Hercegovina
2
Zubeti, Ilija
12
Nepoznato
2
Solun, Olovo

Izvor: Preuzeto iz arhiva Odjela za porodinu medicinu, Dom zdravlja Kladanj, 2005.god.

Poznato je da, prezime Halilovi, koje je ujedno i najbrojnije na ovom prostoru potie
iz okoline aka.
"Porijeklo prezimena ari nije jasno definisano, pominje se pria da su doselili iz
Crne Gore, od Kolaina jedna grupa, a druga od Stoca i Mostara, odakle su i donijeli
prezime "ari", dok se kod ovih drugih jo uvijek pominje nadimak "Kolainac" i
"Crnogorac". Ovo upuuje na vjerovanje da bi i ova predanja mogla biti tana".
Prezime orbi porijeklom je iz Turske. Donijeli su ga vojnici koji su bili u Turskoj
vojsci kada je Turska okupirala Srbiju. U vrijeme oslobaanja Srbije od turske
vladavine orbii su doli u Bosnu, odnosno u Tuholj.
Za prezime Paripovi, vezana je zanimljiva pria o nastanku ovog prezimena. "Dakle,
na ove prostore su doli neki nepoznati ljudi na konjima za koje se nije znalo odakle
potiu. A poznato je da je turski naziv za konja parip, pa prema tome lokalno
stanovnitvo je ove ljude koji su se nastanili na prostoru MZ Tuholj nazvalo
Paripoviima".
"Prezime Softi nastalo je tako to je nekad doao iz sarajevske medrese mladi
uenik u ovo mjesto da bi poduavao djecu i tu se nastanio, zasnovao porodicu i

ostao do smrti". Poznato je da se svrenik medrese jo naziva i softa pa je tako i

nastalo ovo prezime.
Za ostala prezimena moe se rei da su mlaeg postanka i da su ih njihovi vlasnici
donosili iz oblinjih mjesta. To su prezimena Muhi (Kladanj), Selimbai (Brateljevii
kod Kladnja) i dr.
Od nastanka MZ Tuholj, pa sve do 1946. godine ovo je bio iskljuivo pasivan kraj.
Narod se bavio zemljoradnjom i stoarstvom od ega je i ivio. Poetkom obnove
zemlje, izgradnjom fabrika, radiona, pokretanjem privredne djelatnosti, stanovnici
radno sposobni poeli su se upoljavati u fabrike, zavravati kurseve i zanate za
proizvodnju namjetaja i dr.
Kako je vrijeme teklo, tako su se otvarale ustanove osnovnog i srednjeg obrazovanja.
Mlai narataj se maksimalno posvetio nauci. Poeli su se javljati visoko struni
kadrovi svih moguih profila, te zbog toga ovo mjesto po nekim statistikim
procjenama zauzima vodee mjesto po broju visoko obrazovanih kadrova u Bosni i
Hercegovini, u odnosu na broj stanovnika.
Ovdje se jo mogu spomenuti mnogi turistiki potencijali i brojna prirodna posjetilita.
Od toga mogu se izdvojiti brojne peine, ski tereni, izletite i hotel Muka voda,
planinski dom Javorje, te raznovrsna divlja za lov. Sva izletita su povezana
asfaltnim i makadamskim putevima.
Mjesna zajednica trenutno broji 400 domainstava i oko 1450 stanovnika.

3. Zanimanje stanovnitva
Stanovnici naselja Tuholj u svojoj davnoj prolosti bavili su se iskljuivo
zemljoradnjom i stoarstvom. Obzirom da je ovo brdsko planinsko podruje izmeu
700 i 1000 metara nadmorske visine, jedino ova dva zanimanja su mogla ovom
stanovnitvu omoguiti ivot i opstanak na ovim prostorima.
Od stoke uzgajale su se krave, iskljuivo rase "Bua". To je brdska krava prosjene
teine, radi pokretljivosti po brdsko planinskim terenima. Takoe, uzgajale su se i
ovce, rase "Biranke" i "Sjenike" koje su srednjeg rasta i prosjene teine oko 45 kg
po odraslom grlu.
Razmnoavanje i osjemenjavanje stoke odvijalo se prirodnim putem jer nije bilo
medicinsko - veterinarskih stanica, koje bi koristile savremene metode
osjemenjavanja. Uzgajalo se i neto konja koji su se koristili kao tovarno teglea
snaga u poljoprivredno zemljoradnikoj djelatnosti. Za obradu zemlje koristil su se
sledea ratarska pomagala: plug, drljaa, kopaica, motika i druga pomagala. Samo
imuniji stanovnici su pored svega gore navedenog imali i konje koji su im sluili
samo za jahanje.

Mjetani su se jo bavili gradnjom kua, tala i pomonih objekata u dvoritu,

iskljuivo starim alatima kao to su: sjekira, aga sa rukama, u narodu poznata kao
prijeka aga, koja je imala po jednu ruku na oba kraja za koje su ljudi vukli prilikom
rezanja drveta, trupca, daske i dr. Koristili su se razni alati za iskop rupa i sastava u

drvetu i oni su se nazivali "keseri". Za razne rupe okruglog oblika koriteni su

svrdlovi, takoe rune kovake izrade.
Dolaskom nove tehnike stanovnitvu je bilo lake raditi, uvoenjem motornih pila za
sjeu, te strojeva za mainsku obradu drveta.
Uvoenjem kolstava, mjetani su zavravali razne zanate, tako da sada u selu ima
osposobljenih radnika za sva zanimanja koja su sada aktivna u popljoprivredi i
industriji.
Krajem 60 tih godina prolog stoljea stanovnitvo ovog, kao i okolnih naselja
uposlilo se u razne privredne djelatnosti kao to su: drvopreraivaka industrija,
rudnik magnezita, saobraaj, trgovina i dr.
Od tog perioda do danas poljoprivredno stoarska aktivnost, dolazi kao dodatno
zanimanje za line potrebe domainstva.
"to se tie odlaska u pealbu na rad, uistinu ima vie takvih primjera i taj vid rada je
krenuo oko 1970. godine, tada u manjoj mjeri, ali godinama njihov broj se
poveavao. U sela su se vraali jednom ili dva puta godinje. U pealbu se obino
ide u inozemstvo, a to se tie zanimanja to je obino po strunoj osposobljenosti za
odreeni posao. Zarada je obino dosta vea nego ovdje, a vjerovatno je i rad
zahtjevniji".
Mnoge vrste zanata i zanimanja pojavile su se ili su nastale samim nastankom
naseljenih mjesta. To su u poetku bili isto primitivni zanati sa primitivnim oruima i
sredstvima za rad. Kao primjer navesti emo zemljoradnju, odnosno orua za
obradu: ralo ili plug za oranje, drljaa za drljanje i ravnjanje zemlje; voarstvo: sjekira,
runa pila i no za kalem; zidarstvo: kamen, malter i ravnjaa; lovstvo: ome, stupice,
klopke i puke.
Prihodi od svega gore navedenog su: hrana, objekti za stanovanje i odbrana od
napasti, divljai.

Tekst pripremio:
Enis ari, profesor geografije