Nkleer Fizik, Romantizm ve Evren

Nkleer fizik, proton ve ntronlarn bir araya gelerek atomun merkezinde oluturduklar ekirdek
adn verdiimiz ve keskin snrlar olmayan bir bulutumsu yap ya da bu bulutun dahil olduu
olaylar inceleyen bir bilim daldr. ekirdek ise ierisinde bulunan ntron ve protonlardan dolay
kuantum oklu cisim problemidir. Klasik ve akademik tanmlarn arl altnda ok fazla
bunalmadan fakat yine de akademik bilgilerimize sadk kalarak bu yazda nkleer fizik nedir ve ne
ile ilgilenmektedir, gnlk hayatmzda yeri var mdr, iinde yaadmz evrenle ilikisi nedir,
sorularna yant arayacaz.
Nkleer fizik ile uraan bilim insanlarnn gnlk hayatta ska karlatklar sorular
genellikle Nkleer Santraller ile ilgili ne dnyorsunuz, Trkiye'nin nkleer bombas var m
gibi zerine ska yazlan ve konuulan konular hakknda olmaktadr. nsanlar bu sorular sormakta
elbetteki hakllar, nk ne zaman bir cmle ierisinde nkleerden bahsedilse toplumun hemen
her kesiminde, akllarda Amerika'nn II. Dnya savanda Japonya'ya kar kulland atom bombas
Little Boy ya da bizim hemen yan bamzda patlayan ernobil ve yahut Dnya'nn ekseninde
oynamaya neden olduu iddia edilen Fukuima kazas canlanmaktadr. Fakat, nkleer fiziinin akla
getirdii kt anlarn yannda ilgin ve hayatmz dorudan ya da dolayl olarak etkiledii bir ok
olay vardr.

Nkleer fiziin aslnda hayatmzn nemli bir paras olduunu rahatlkla

syleyebiliriz. Bugn etrafmza baktmzda grdmz gzellikler, rnein denizin mavisi,

doann yeili, sevdiinizin gzleri bunlar, elementlerin oluumu ve gn gibi nemli nkleer
olaylar sayesinde meydana gelmektedir. Gnmz aydnlatan gne iinde yaadmz
Dnya'nn bir nevi besin kaynadr. Dnya'nn yan sra romantizmi de beslediini syleyebiliriz
rnein, gn ierisinde sevgilinizin gzlerinde grdnz kendi aksiniz aslnda bundan
milyarlarca yl nce meydana gelmi bir nkleer birleme reaksiyonu (fzyon) sonucunda meydana
kan k sayesinde olumaktadr, sevgilinizle bir stanbul ya da zmir akamnda deniz kenarnda
oturup batn izlediiniz o gzel Gne, Necip Fazl'n Canm stanbul iirinde geen o mthi
Her akam camlarnda yangn kan skdar dizesinde camlar yakan koca alev topu, iinde
yaadmz galaksinin en byk nkleer frndr.
Bu kadar romatizmden sonra nkleer fiziin evren ile olan ilikinden bahsetmek iin nce
nkleer fiziin nasl ortaya kt ile balamak gerekmektedir. Nkleer fizik ok kk
paracklarn dnyasna alan bir kap iken ayn zamanda evreni anlamamz noktasnda da bize
olduka nemli bilgiler salamaktadr. Bugn evreni drt temel kuvvetin ynettiini biliyoruz ve bu
drt temel kuvveti de nkleer kuvvetler, zayf ekirdek kuvvetleri, elektromanyetik kuvvetler ve yer
ekimi kuvveti olarak isimlendiriyoruz. nsanolunun tarihsel sre ierisinde zihinsel dnyasnn
zariflemesi ile evren zerine olan merak arasnda ciddi bir balant vardr. Evren, ban
gkyzne eviren her talip iin ilgi ekici ve zorlu bir gizem olmutur. inde yaadmz evren

her daim mevcut mu idi, deilse nasl olumutur, temel yap talar nelerdir, bu yap talar bir
araya nasl gelmitir, yldzlar nasl oluyor da geceleri k sayor, evrenin tamam bildiimiz
maddeden mi ibaret gibi sorular bu gizemi anlamak iin sorulan sorulardr. te bu sorulara, Antik
Yunan'da, Orta Dou ve Asya'da devamnda ise Modern Dnyada bilim insanlar cevaplar
aramakta ve mantkl bir aklama getirmek iin uzun uralar vermektedir. Bu uzun uralar nihai
hedefe ulatrmas beklenen aralardan biri gnmzde felsefenin yz ksur yandaki evlad olan
modern fiziktir. Modern fizik diye adlandrdmz bilim var olan klasik fizik kanunlar ile
aklanamayan fenomenleri aklamak zere ortaya atlmtr. 1900 ylnda Planck ile balayan ve
devamnda Einstein, Rutherford, Curie, Heisenberg, Schrdinger ve Bohr gibi devlerin omuzlarnda
ykselen ve gnmzde de genileyerek devam eden bir yoldur. Bu yolun talipleri de gn ve gn
artmaktadr. Modern fizik, evrende var olan gezegenler ve temel paracklar ile ilgilenmektedir.
Genel grelilik dev ktlelerin, bir top gllesinin drt tarafndan gerilmi bir araf zerinde brakt
etki gibi, uzay ve zaman bken hareketlerini ele alrken, kauntum fizii ve mekanii ise bir futbol
sahasna kyasla orta noktaya yerletirilmi kum tanesi gibi boyutlara sahip paracklarn hareketleri
ile ilgilenmektedir.
XX. yy balarnda bilinen paracklar atom ve etrafnda pervane olan elektron idi. Fakat
1911 ylnda Manchester niversitesinde Ernest Rutherford'un ekirdei kefetmesi ile kklerin
dnyas ilgin bir deiimin eiine geldi, nk o zamana kadar hi bir teori atomun ierisinde
byle paracklarn bir arada durduu bulutun yani ekirdein varln ya da var olabileceini
sylemiyordu. Bu keif nevzuhur bir vaka idi ve her ne kadar o zamana kadar radyasyon fizii
zerine almalar yaplm olsa da ekirdek fizii yani nkleer fizik balam oldu. Bu yeni alan
hem teorik fizikle hem de deneysel fizikle uraan bilim insanlarnn ilgisi ksa bir srede ekmeyi
baard. Biriken deneysel verileri salam nazari temellere oturtmak gerekiyordu ve bu noktada
felsefe eski dostu matematikle yardma kotu. Yaplan deneysel sonular aklayabilmek iin teorik
nkleer fizikiler matematik dili ile yazlm birok model gelitirdiler. Bilim insanlarnn beraber
alarak ortaya koymu olduklar bilgiler dorultusunda ekirdek ierisinde ve ekirdein
boyutlarna yakn yani metrenin bin milyarda biri leinde, nkleer, zayf ekirdek ve
elektromanyetik kuvvetlerin ekirdein hareketlerini kontrol ettii anlald. Evreni yneten drt
temel kuvvetin yer ekimi hari dier tanesi ekirdein de hareketlerini kontrol edebiliyordu.
ekirdek yani nkleer fiziin balama temeli bu nedenden dolay iinde yaadmz evreni
anlamak iin elimizdeki yegane bir laboratuvar halini ald. Bir atom ekirdei, gnmz
teknolojisinin nimetlerinden olan parack ivmelendiriciler kullanarak retilebilmekte ve son
teknoloji kullanlarak inaa edilmi dedektr sistemleri ile radyoaktif bozunumlar incelenmekte ve
zellikleri hakknda fikir sahibi olunmaktadr. nsanolu bu teknolojileri kullanarak evren
hakkndaki

gizemleri

zmeyi

amalamaktadr

ve

bu

konuda

bir

bir

hedeflerini

gerekletirmektedir. Bu dorultuda u ana kadar, proton ve ntronlardan nce hangi paracklarn

var olduunu, daha sonra proton ve ntronlarn hangi artlar altnda bir araya gelerek yeni
elementleri oluturduklarn, Gne'te meydana gelen reaksiyonlar, yldzlarn nasl k yaydn,
bir paracn hangi artlar altnda ktle kazand noktasnda nemli bir alan oluturan Higgs
paracn varlnn ispat, bu evrende nasl oldu da maddenin anti-maddeye baskn geldiini
anlamaya alma yolunda anti-hidrojen retimi konusunda gelimeler kaydedildi.
Sonu olarak, nkleer fizik imdiye kadar hep enerji problemleri ve savalarla anlm bir
alan olmasna ramen, bu alan aslnda bize ok uzak deildir, bilinenin aksine yaammzn tam da
merkezindedir, bu yazda ksaca buna deinilmek istenmitir. Son bir rnek ile bu konuyu burada
balamaya alalm. lk balarda nkleer kuvvet ilk proton ile ilk ntronu bir araya getirecek kadar
yeterli olmasa idi, ilk bal sistem dteryum (hidrojen atomunun bir ntron byk abisi)
olumayacakt ve belki de bugn etrafmzda grdmz hi bir canl varlk hayat bulmu
olmayacakt.
Dr. Bahadr SAYI
bahadir.saygi@ege.edu.tr
Ege niversitesi