Sadraj:

Normalna projekcija .................................................................................... 4

Primjeri poliedra (prizma,paralelopiped,kvadar ,kocka,piramida,tetraedar ) i
njihovi ravni presjeci.................................................................................. 11
Povrina pravog valjka ,prave kupe i prave zarubljene kupe ..................... 20
Rjeavanje sistema Kramerovim pravilom ................................................ 26
Koordinatni prikaz vektora ,te preikaz operacija sabiranja i mnoenja
vektora skalarom ...................................................................................... 31
Eksplicitna jednaina prave = + ,jednaina prave paralelne osi .. 36
Odnos izmeu prave i krive drugog reda .................................................. 41
Ogranienost konvergentnog niza,konvergencija zbira ,proizvoda i kolinika
nizova ....................................................................................................... 47

 : Ognjen Janji

 : III

: Gimnazija
:Matematika

Analitika geometrija

Normalna projekcija
Obrada
Usvajanje i proirivanje znanja o normalnoj projekciji
,vrstama normalne projekcije i primjene u zadacima;

Uenici treba da :
usvoje i proire svoj znanja o normalnoj projekciji ;
znaju prepoznati ta je rjeenje projekcije
primjenjuju steeno znanje na rjeavanje konkretnih
problema

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja , apstraktnog

miljenja,zakljuivanja;
Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni
prilikom rjeavanja nekog problema,da razvijaju pozitivan
odnos prema matematici.

Frontalni,individualni
Udbenik ,zbirka,tabla,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova i definicija sa prethodnih asova .
Normalna projekcija
Projekcija je u stvari preslikavanje take iz -dimenzionalnog koordinatnog sistema
(prostora) u sistem koji ima manje koordinata.
Najee elimo stvari iz prostora predstaviti na papiru to jest 3D objekte predstaviti
u ravni. Razlikujemo sljedee sluajeve normalne projekcije:
normalna projekcija take na pravu ;
normalna projekcija dui na pravu;
normalna projekcija take na ravan;
normalna projekcija dui na ravan;

Normalna projekcija take na pravu

Neka je p proizvoljna
prava i taka izvan te
prave. Konstruiimo iz
zadane take du
normalnu na tu pravu.
U ovom sluaju taku
nazivamo normalna
projekcija take na
pravu . Pravu
nazivamo osa normalne
projekcije.

Na isti nain dobijamo

projekcije i taaka
i . Poto taka pripada
osi projekcije, ona se
b)
poklapa sa svojom
projekcijom.

ZAKLJUAK:

a)

Normalna projekcija take

na pravu je taka.

Normalna projekcija dui na pravu

S obzirom da je svaka du odreena svojim krajnjim takama, dovoljno je
odrediti projekcije ovih taaka na pravu. Du AB zauzima razliite
poloaje prema osi projekcije.
Postoje tri sluaja:
b)
Du je paralelna osi .
Tada je projekcija dui
takoer du . Pri
tome je = .
a)

Du pripada pravoj
b)
koja sijee koso osu .
Projekcija ove dui je du
krada od date dui,
> .

a)

c)

Du pripada pravoj
normalnoj na osu.
Projekcija te dui je taka,
tj. =0.

b)

a)
c)

Normalna projekcija na ravan

Projekciju take ili dui osim na pravu moemo izvesti i na ravan. Kao to
smo projektovali taku na pravu tako demo je projektovati i na ravan.

Isto tako na onaj nain na koji smo projektovali du na pravu, tako demo
projektovati i na ravan.

Normalna projekcija take na ravan

Ako se iz take van ravni

konstruie du normalna na
tu ravan, tada se podnoje
te normale zove normalna
projekcija take na
ravan.Ravan na koju
projektujemo taku naziva
se ravan projekcije. Prava
je projektujuda
prava.

Ukoliko taka pripada

ravni onda ona predstavlja
i svoju projekciju na
ravan. Tj. ona se poklapa
sa svojom projekcijom.
ZAKLJUAK:
Projekcija take na ravan je
taka.

Normalna projekcija dui na ravan

 Du se na ravan projektuje isto kao i na pravu.Postoji vie sluajeva

projekcije dui na ravan.Ovdje su pokazani mogudi sluajevi projekcije.

Ponoviti vanije pojmove sa proteklog asa .

Zadada:
1) Ortogonalna projekcija dui na ravan je du . Izraunaj
duinu projekcije ako je =10cm, =5cm, =4cm.
Take i nalaze se sa iste strane ravni .

 : Ognjen Janji
: III

: Gimnazija
:Matematika

Poliedri

Primjeri poliedra (prizma,paralelopiped,kvadar

,kocka,piramida,tetraedar ) i njihovi ravni
presjeci
Obrada
Uenici treba da :
shvate pojam poliedra ;
primjere poliedara znaju nacrtati uz pomod
adekvatnog pribora;
ravne presjeke svih vrsta poliedara.

:
Uenici treba da :

shvate pojam poliedra ,osnovne osobine ;

podjelu poliedra I crtanje svih vrsta poliedara;
ravne presjeke svih poliedara;
primjena steenog znanja u rjeavanju problema.

Uenici treba da :
razviju naviku tanog obiljeavanja
geometrijskih objekata;
se osposobljavaju za precizno i uredno crtanje i
pravilno korienje pribora;
stiu naviku da zamiljaju objekte i njihove
odnose u prostoru i osposobljavaju se za
prostorno posmatranje;
stiu sposobnost izraavanja matematikim
jezikom, jasno i precizno,u pismenom i
usmenom obliku;
razviju logiko ,analitiko i proceduralno
(algoritamsko ) miljenje.
Uenici treba da razviju:
koncentraciju;

sposobnost za uporan i predan rad;

postupnost i sistematinost u radu;
tanost preciznost i urednost u radu;
pozitivan odnos prema matematici i uvaavanje
matematike kao podruja ljudske djelatnosti;
naviku samokontole i kritikog miljenja.

Frontalni i idividualni

Udbenik,zbirka,tabla,kreda,pribor za geometriju

:
Ponavljanje osnovnih pojmova o poliedrima.
Poliedar je geometrijsko tijelo omeeno ravnim stranama odnosno poligonima. Duine u
kojima se sastaju dvije susjedne strane poliedra se zovu ivice poliedra, a take u kojima se
sastaju susjedne ivice su vrhovi poliedra. Prostorna dijagonala poliedra je duina koja spaja
dva tjemena na raznim stranama poliedra.
Ako sve prostorne dijagonale poliedra lee unutar tog poliedra onda je on konveksan
Svaki konveksni poliedar je presjek konanog broja poluprostora.

 :
Prizma
Neka su u dvjema razliitim paralelnim ravnima data dva meusobno podudarna
poligona sa paralelnim odgovarajuim stranicama. Poliedar odreen tim poligonima i
spojnicama odgovarajuih vrhova tih poligona naziva se prizma.
Ta se dva poligona zovu baze (osnove) prizme, a spojnice odgovarajuih vrhova (sve
su meusobno paralelne i podudarne) zovu se bone ivice prizme. Dvije susjedne
bone ivice i dvije odgovarajue ivice baze ine paralelogram kojeg nazivamo strana
prizme. Sve strane prizme ine njen omota.

slika1
Razmotriemo sada kako se konstruiu presjeci ravni i prizme ,tzv. ravni presjeci
prizme .
Postoje tri karakteristina sluaja,zavisno od toga da li je ravan kojom se sijee
data prizma :
a) paralelna sa ravni njene osnove (slika2)
-rezultat ovog presjeka je poligon podudaran sa bazama prizme
b) da je paralelna sa sa bonim ivicama prizme(slika3)
-specijalno ,ovde spada i tzv. dijagonalni presjek prizme
c) nije paralelna ni sa ni sa bonim ivicama prizme(slika4)
-da bi se kontruisao ovaj presjek dovoljno je znati tri nekolinearne take tog presjeka
koje pripadaju povri prizme
Specijalno ,ako je ravan normalna na bone ivice prizme ,dobija se tzv. normalni
presjek .

slika2

slika3

slika4

Prizma kojoj su baze paralelogrami naziva se paralelopiped. Iz ove definicije slijedi

da su sve strane paralelopipeda(ima ih est) paralelogrami.
Uspravni paralelopiped kojem su baze pravokugaonici naziva se pravokugaoni
paralelopiped (kvadar).
Pravougli paralelopiped kojem su sve ivice jednake zove se kocka.

primjeri paralelopipeda
Ravni presjeci kvadra sa ravni :
a) da je paralelna sa ravni osnove kvadra(slika5)
pravougaonik
b) da je paralelna sa sa bonim ivicama kvadra(slika5)
pravougaonik
c) dijagonalni presjek kvadra (slika6)

slika6
slika5
Ravni presjeci kocke sa ravni :
a) da je paralelna sa ravni osnove kocke(slika7)
kvadrat
b) da je paralelna sa sa bonim ivicama kocke(slika8)
kvadrat
c) dijagonalni presjek kocke (slika7)
pravougaonik
d) nije paralelna ni sa ni sa bonim ivicama kocke(slika9)
pravougaonik

slika7
slika9

slika8
Piramida
Neka je 3 prirodan broj .Poliedar koji ima + 1 strana,od kojih je jedna tougao,a sve ostalo trouglovi ,naziva se -tostrana piramida.
Ona -tougaona povr naziva se osnova piramide,a sve ostale (trougaone) strane
piramide nazivaju se bone ivice.
Unija svih bonih strana ini omota
piramide.
Razlikujemo prave i kose
piramide.
Ako su bone ivice jednakih duina ,piramida
je prava ,inae je kosa.
Spojnica vrha i njegove normalne projekcije
na ravan naziva se visina piramide.
Kaemo da je piramida pravilna ako je
uspravna, a baza joj je pravilni mnogougao.

vrste piramide
Razmotriemo sada kako se konstruiu presjeci ravni i piramide ,tzv. ravni presjeci
piramide .
Postoje tri karakteristina sluaja,zavisno od toga da li je ravan kojom se sijee
data piramida :
a) da je paralelna sa ravni osnove piramide(slika10)
U ovom sluaju presjek je mnogougao homotetian sa osnovom piramide.
b) ravan sadri vrh piramide i sijee ravan osnove po nekoj pravoj (slika11)
U ovom sluaju rezultat presjeka je trougao.
Ako prava sa osnovom piramide ima jednu zajedniku taku,tada je rezultat
presjeka bona ivica piramide .
Ako prava nema sa osnovom zajednikih taaka,tada je ,tada je vrh piramide jedina
taka presjeka.
c) Ravan ne sadri vrh piramide,a sijee ravan osnove po nekoj pravoj i ima
zajednikih taaka sa piramidom .(slika12)
u ovom sluaju razultat presjeka je etvorougao.

slika11
slika10

slika12
Trostrana piramida naziva se tetraedar. Baza, ali i sve tri strane tetraedra su
trouglovi.
Ravni presjeci tetraedra sa ravni :

a)

b)

da je paralelna sa ravni osnove tetraedra(slika13)

trougao
ravan sadri vrh piramide i sijee ravan osnove po nekoj pravoj (slika14)
trougao

c) Ravan ne sadri vrh piramide,a sijee ravan osnove po nekoj pravoj i ima
zajednikih taaka sa piramidom .(slika15)
etvorougao

slika13

slika14

slika15

 :
Ponavljanje osnovnih pojmova iz protekle lekcije .

Zadada:
1) Osnova piramide je pravougaonik sa stranicama 6 i 8 ,a svaka bona ivica
13.Izraunati visinu piramide
2) Dijagonala osnove pravilne etvorostrane prizme je ,a dijagonala bone
strane prizme .Nadi dijagonalu prizme.

: Ognjen Janji
: III

: Gimanzija
:Matematika

Obrtna tijela

Povrina pravog valjka ,prave kupe i prave

zarubljene kupe
Obrada
Upoznavanje nastavne jedinice te osamostaljivanje
uenika da sami rjeavaju zadatke

Razumjevanje pojma povrine obrtnih tijela uz primjenu

kod valjka ,prave kupe i prave zarubljene kupe

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja , apstraktnog

miljenja,zakljuivanja;

Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni

prilikom rjeavanja nekog problema,da razvijaju pozitivan
odnos prema matematici.

Frontalni ,individualni
Tabla ,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova koji su do sada raeni iz date nastavne oblasti .
Cilindrina povr i valjak
Konusna povr i kupa
Obrtna povr ,sfera i lopta

:
Prav valjak
Neka je prav valjak visine ,ije osnove imaju povrinu .Dakle ,ako je
poluprenik kruga koji ini osnovu valjka , tada je = 2 .
Povrina kvadrata se sastoji od povrine osnova valjka i povrine omotaa valjka .
Ako se omota valjka razvije u ravan,dobija se pravougaonik ija je jedna stranica
jednaka obimu kruga koji ini osnovu valjka ,tj. 2,a druga stranica je jednaka visini
valjka (slika2).
Dakle ,povrina omotaa valjka iznosi = 2.
Kako svaka osnova valjka ima povrinu = 2 ,ukupna povrina valjka iznosi :
2 + = 2 2 + 2 = 2 + .

slika1

slika2

primjer:Povrina osnog presjeka valjka je .Odrediti povrinu omotaa valjka .

Osni presjek pravog valjka je pravougaonik ije su stranice 2 i (slika3),pa je
njegova povrina = 2.Meutim ,povrina omotaa valjka je = 2,odakle se
dobija = .

slika3
Prava kupa i zarubljena kupa
Povrina kupe sastoji se iz povrina osnove i povrine omotaa .Osnova kupe je
krug ija povrina je poznata .Da bismo odredili povrinu omotaa kupe ,razvijamo
ga u ravan .Kako je svaka taka kruga koji ini osnovu kupe krajnja taka jedne
izvodnice kupe,kad se omota kupe razvije u ravan ,dobija se kruni isjeak
poluprenika (gdje je duina izvodnice).

slika4

slika5

Povrina krunog isjeka ,ija je duzina luka , poluprenik iznosi 2 . Koristei se

1

ovom formulom zakljuujemo da je povrina omotaa kupe : = 2 2 = ,pa

povrina kupe iznosi:
= + = 2 + = ( + )
Prelazimo sada na sluaj zarubljene kupe. Povrina zarubljene kupe sastoji se iz
povrina i osnova I povrine omotaa.Za povrine osnova vai :
= 2 , = 2 .
Omota zarubljene kupe razvijen u ravan predstavlja isjeak krunog prstena ()
.Neka je izvodnica zarubljene kupe ,a izvodnica kupe (kojom je zarubljena
kupa dopunjena do kupe ).Na osnovu slinosti kupa i zakljuujemo da je :
+

=
, . =
.

Meutim ,povrina omotaa zarubljene kupe jednaka je razlici povrina
omotaa kupe i kupe :

= + = + = +
= +

= + .

slika6
Stoga je povrina zarubljene kupe:
+ + = 2 + 2 + + .
:
Ponavljanje najvanijih pojmova sa proteklog asa.
Zadada:
1) Kruni isjeak sa uglom = 180 savija se u omota prave kupe .Odrediti
ugao pri vrhu osnog presjeka .
2) Duina dijagonale razvijenog omotaa valjka iznosi 18 i sa stranicom koja
odgovara krugu u osnovi valjka obrazuje ugao od 30.Izraunati povrinu
valjka.

: Ognjen Janji
: III

: Gimnazija
:Matematika

Linearne jednaine

Rjeavanje sistema Kramerovim pravilom

Obrada novog gradiva
Usvajanje i proirivanje znanja o Kramerovom pravilu

Uenici treba da:

- proire svoja znanja o rijeavanju sistema jednaina
- usvoje i shvate Kramerovo pravilo
- razviju tehniku rjeavanja pomou ovog pravila

- razvijanje tehnike rjeavanja sistema

- primjenom misaonih operacija, posebno apstrakcije i
generalizacije, razviju sposobnost za induktivni oblik
zakljuivanja
Uenici treba da razviju:
- koncentraciju
- sposobnost za uporan i predan rad
- postupnost i sistematinost u radu
- tanost ,preciznost i urednost u radu
- pozitivan odnos prema matematici

Frontalni i idividualni
Kreda i tabla


:
U optem sluaju, pod sistemom linearnih jednaina podrazumjevamo sistem od m
jednaina sa n nepoznatih
a11x1 + a12x2 + . . . + a1nxn = b1
a21x1 + a22x2 + . . . + a2nxn = b2
...
am1x1 + am2x2 + . . . + amnxn = bm
U sistemu su x1, x2, . . . , xn nepoznate veliine, dok su aij , 1 i m, 1 j n zadati
koeficijenti, a bi, 1 i m zadati slobodni lanovi. Pri
tome broj jednaina m i broj nepoznatih n mogu biti u bilo kom od odnosa m < n, m =
n ili m > n.
Prema tome da li ima ili nema rjeenja, i ukoliko i h ima, da li ima jedno jedino ili vie
rjeenje, sistem linearnih jedna ina moe biti:
1.
odreen, ako ima samo jedno rjeenje,
2.
neodreen, ako ima vie od jednog (beskona no mnogo) rjeenja,
3.
nemogu,ako nema rjeenja
Ako su svi lanovi homogenog sistema jednaki nuli sistem je homogen, u suprotnom
je nehomogen.

 :
Rjeavanje sistema linearnih jednaina pomou Kramerovog pravila:
i) Ako je determinanta sistema
1 1 1
2 2 2
3 3 3
razliita od nule , onda sistem ima jedinstveno rjeenje koje trazimo preko:
D =

x=

; y=

;y=

ii) Ako rjeenja sistema D= 0 I Dx =Dy=Dz=0 sistem ima beskonano mnogo rijeenja
(neodreen je ).
iii) Ako je determinanta sistema D = 0 i Dx 0 ili Dy 0 ili Dz 0 ( znai, bar
jedna od
ove tri determinante
da je razliita od nule) sistem je nemogu, to jest nema rijeenja.
Kvadratni nehomogeni sistem ima rjeenja ako i samo ako je D = 0.
Zadaci :
1. Rijeiti sistem:
x + 2y - 5z = 6
2x + y + 2z = 5
-3x + 3y 4z = 8

Rjeenje:
D =

1 2
2 1
3 3

5
2 =-4-12-30+16-6-15=-51
4

Dx =

6
5
8

Dy=

1 6 5
2 5 2 =-179
3 8 4

2 5
1 2 = -24+32-75+40-36+40=-23
3 4

1 2
2 1
3 3

Dz=

6
5 =-15
8

Po Kramerovom pravilu imamo sljedea rjeenja:

x=
y=
z=

23
51

179

=
=

51
15
51

23

51

179
51
5

17

2. U zavisnosti od parametra a , diskutovati i rjeiti sistem:

+ + = 1
+ + =
+ + = 2

D =

1
1

1
1 = 3 3 + 2 = 1 2 ( + 2)

Dx =

1
1 = - 1 2 ( + 2)

Dy =

1
1

1
1 = ( 1)2

Dz =

1
1

1
= 1 2 ( + 1)2
2

Kramer kae da sistem ima jedinstveno rjeenje ako je D

 0 1
x=
y=
z=

+ 2 0 1 2

+1

= -+2
1

= +2
=

(+1)2
+2

Ali ovde posao nije gotov ,jer moramo ispitati ta se deava ako je =1 ,pa ako je =2.
Za =1 sistem je neodreen i rjeenja opisujemo sa (x , y , z)=( x , y , 1-x-y ).
Dok je za =-2 sistem nemogu.

:
Ponavljanje svega to smo radili proteklog asa osnovne pojmove .
Zadaa:
1. Rijeiti sistem:
5 + 2 3 =0
3 4 + 5 =10
7 3 + 6 = 19
2. U zavisnosti od parametra n i m ,diskutovati i rijeiti sistem:
=
+ =

 : Ognjen Janji
:

: Gimnazija
:Matematika

Vektori

Koordinatni prikaz vektora ,te preikaz

operacija sabiranja i mnoenja vektora
skalarom
Obrada
Usvajanje i proirivanje znanja o vektorima,njihovim
osobinama te prikazu vektora u koordinatnom sistemu i
osnovnih operacija sa vektorima.

Uenici treba da :
Ponove i proire svoja znanja o vektorim i njihovim
osobinama
Shvate prikaz vektora u koordinatnom sistemu i
izvedene formule za operacije sa vektorima u
koordinatnom obliku
Uenici treba da :
Razviju tehniku za predstavljanje vektora u
koordinatnom sistemu ,kao i koridenje osnovnih
operacija nad tim vektorima
primjenom misaonih operacija, posebno apstrakcije i
generalizacije, razviju sposobnost za induktivni
oblik
zakljuivanja

Uenici treba da razviju:

- koncentraciju
- sposobnost za uporan i predan rad
- postupnost i sistematinost u radu
- tanost preciznost i urednost u radu
- pozitivan odnos prema matematici

Frontalni i idividualni
Kreda,tabla,trokut

:
Pojam vektora kao i neki pojmovi u vezi sa vektorima ,poznati su odranije .
Podsjetiemo se ukratko nekih najvanijih definicija i osobina vektora.
Neka je proizvoljna du . Ako dogovorno usvojimo da je poetna a krajnja
taka te dui dobijamo usmjerenu du ili vektor .
Suprotno ako dogovorimo da je poetna a krajnja taka dobijamo vektor ,za
koji kazemo da ima suprotan smjer od vektora .
Vektor je odreen:
a) Duinom dui ,koja se naziva duina(intenzitet) vektora i oznaava ;
b) Pravom kojoj pripada du ta prava odreuje pravac vektora;
c) Svojim smjerom;
-Ponavljanje pojma nula vektora.
Ponavljanje osnovnih operacija sabiranja(nadovezivanje) i mnoenje vektora
skalarom .

slika 1

slika2

Slika3
:
Poznato je kako se svakoj taki u ravni dodjeljuje ureen par realnih brojeva (, ) tj.
njene koordinate u Dekartovom koordinatnom sistemu.
Slian poatupak se moe primjeniti i za take prostora.
Neka je fiksiran jedan trijedar jedininih vektora ( , , ) ,tj. ureena trojka vektora
gdje su svaka dva vektora meusobno normalna i svi su intenziteta 1 i neka je
fiksirana i jedna taka koju emo zvati koordinatni poetak.Tada je dobijen
Dekartov pravougli koordinatni sistem,gdje su , i odreene redom vektorima ,
i i takom .
Drugim rijeima ,dobijena je bijektivna funkcija koja svakoj taki prostora pridruuje
ureenu trojku realnih brojeva .injenicu da taki odgovara ureena trojka realnih
brojeva (, , ) oznaavaemo sa M(, , ) .
Jasno je da svakom vektoru jednoznano odgovara jedna taka tako da je vektor
ba taj vektor i taj vektor emo oznaavati sa . Vektor zvaemo vekor
poloaja take .
Znai ako imamo taku ( , , ) ,tada je = + + i zbog kratkoe pisanja
uobiajeno je da se + + zapisuje samo sa (, , ) .
Prema tome ako imamo taku M(, , ) ,tada je = , , .
Prelazimo sada na izvoenje formula za operacije sa vektorima u koordinatnom
obliku .
Neka su = (1, 1, 1) i = (2, 2, 2) proizvoljni vektori .
Tada je :
= 1 + 1 + 1 , = 2 + 2 + 2 ,
pa, vodei rauna rauna o zakonima koji vae za sabiranje vektora i mnoenje
vektora skalarom ,dobija se :
+ = 1 + 1 + 1 + (2 + 2 + 2)
= 1 + 2 + 1 + 2 + 1 + 2 ,

tj.
+ = + , + , + .
Slino , iz jednakosti = 1 + 1 + 1 ,slijedi:
= 1 + 1 + 1 = 1 + 1 + (1),
tj.
= , , .
Specijalno ,za vektor ,koji je suprotan vektoru = 1, 1, 1 , vai
= 1, 1, 1 .
Najzad ,na osnovu prethodnih formula zakljuujemo da vai :
= + = 1, 1, 1 + 2, 2, 2 ,
tj.
= ( , , )
Napomenimo jo da se duina vektora = , , , jednostavno izraunava
primjenom Pitagorine teoreme .Dobija se formula :
= + + .
Primjer1: Neka su = (1, 1, 1) i = (2, 2, 2) dvije take u prostoru .
Odredimo koordinate vektora .
Rj.
Vektori i imaju iste koordinate kao i take i , tj.
= 1, 1, 1 ,
= (2, 2, 2).
Meutim ,imamo (slika4) + = tj. = , odakle izlazi:
= 2 1, 2 1, 2 1 .

slika4

:
Ponoviti vanije pojmove koje smo radili proteklog asa .
Zadavanje zadae:
1) Za vektore i odrediti i 3 + 2,gdje je = 3,0, 4 , = (1,0,2)
2) Ako je = 2, 7,1 , (1,1, 3), odrediti koordinate take .

 :
:

:
:

Prava

Eksplicitna jednaina prave = +

,jednaina prave paralelne osi
Obrada
Usvajanje i proirivanje znanja o jednaini prave ,njenom
eksplicitnom obliku i jednaini prave paralelne osi y

Uenici treba da :
Ponove i proire svoja znanja o odnosima prave oblika
= + sa krivim drugog reda.
Steeno znanje primjene za rjeavanje konkretnih
problema odreivanja odnosa izmeu prave = +
i kreive drugog reda.
Uenici treba da :
stiu sposobnost izraavanja matematikim
jezikom,jasno i precizno ,u pismenom i u usmenom
obliku ;
razvijaju logiko ,analitiko i proceduralno
(algoritamsko) miljenje analogijom ,generalizacijom
,induktivnim i deduktivnim nainom zakljuivanja
razvijaju matematiko miljenje;
Primjenom misaonih operacija, naroito apstrakcije i
generalizacije ,razvijaju se sposobnosti za induktivni oblik
zakljuivanja.
Uenici treba da razvijaju:
koncentraciju;
sposobnost za uporan i predan rad;
postupnost i sistematinost u radu;
tanost,preciznost i urednost u radu;
pozitivan odnos prema matematici i uvaavanje
matematike kao podruja ljudske djelatnosti;
samopouzdanje i povjerenje u vlastite matematike
sposobnosti;

naviku samokontrole i kritikog miljenja;

Udbenik,zbirka,tabla,kreda

:
Ponavljanje onog to je raeno proli as.
Centralna ideja na kojoj se zasniva analitika geometrija je da je lake rjeavati
jednaine nego geometrijske probleme.Da bi se ta ideja realizovala potrebno je :
1. Uvesti koordinate taaka tako da postoji uzajamno jednoznano preslikavanje
izmeu taaka (prave,ravni ili prostora) i njihovih koordinata.
2. Predstaviti geometrijske figure jednainama po mogudnosti jednostavnijim ,u kojima
se pojavljuju koordinate.
Predstaviti jednaine geometrijskim figurama .
:
Kako je prava jedna od najjednostavnijih figura ,i kako se niz geometrijskih figura
sastoji od prave ili dijelova prave ,izuimo najprije jednainu prave.Da bismo mogli
odrediti jednainu prave moramo se koristiti nekom njenom geometrijskom osobinom
,jer je prava osnovni geometrijski pojam koji se ne definie.
Radi jednostavnosti posmatrajmo najprije pravu koja prolazi kroz koordinatni poetak
i koja je razliita od koordinatnih osa .

(slika1)

(slika2)

Neka je (, ) proizvoljna taka na pravoj razliita od koordinatnog poetka.

Ta prava je jednoznano odreena uglom koji zaklapa sa x- osom .Odnos
1
= = tan
1
je konstantan za proizvoljan poloaj take ,oznaava se sa k i naziva se
koeficijent pravca .
Odavde slijedi da je za svaku taku na pravoj y= ,
pa je to jednaina prave kroz koordinatni poetak ,koja zaklapa ugao sa x- osom
,gdje je k= tan .
Neka je data proizvoljna prava.Tada su mogua tri sluaja :
1. Prava sijee obje koordintne ose .Neka su koordinate presjene take prave i y- ose
(0, ). Sa slike se vidi da je ordinata svake take na pravoj povedana za ako je
pozitivno ili je smanjena za ako je negativno u odnosu na take sa istom
apscisom koje lee na paralelnoj pravoj koja prolazi kroz koordinatni poetak .Kako je
jednaina prave koja prolazi kroz koordinatni poetak = to dobijamo
= +
U ovoj jednaini je tangens ugla koji prava obrazuje sa - osom a je odsjeak na
y-osi .Poto se jednaina oblika y=() naziva eksplicitna jednaina ,to se navedena
jednaina prave naziva eksplicina jednaina prave .
2. Prava paralelna sa osom ili se sa njom poklapa (slika3) ili sve take na pravoj imaju
isto rastojanje od - ose a kako je rastojanje od ose ordinata take ,to sve take na
pravoj imaju meusobno jednake ordinate .Neka je rastojanje ose od taaka na
pravoj jednako .Tada jednaina prave oblika:
=

(slika3)
Ovaj poloaj moe da se posmatra kao specijalan sluaj prethodnog kada je ugao
ili cijeli umnoak od
3. Prava je paralelna sa osom ili se sa njom poklapa (slika3).Tada sve take na pravoj
imaju isto rastojanje od y ose pa se analogno dobija da je jednaina prave oblika:
=
Iz svega slijedi da je jednaina prave uvijek jednaina prvog stepena .Zbog toga
se jednaina prvog stepena naziva linearna jednaina.
:
Provjeravamo ta uenicima nije jasno o dananjoj lekciji ,ponavljamo ono to smo
nuili .
Dajemo dva zadatka za zadau:
1. Pretvoriti u eksplicitni oblik jednainu oblika:
a) + + = 0
b) 4( + 2)2 4 2 5 + 8 = 0
2. Odrediti presjenu taku funkcije () i ose :
a) = 3 8 15 = 0
b) = 9 + 15 3 = 0

: Ognjen Janji
: III

: Gimnazija
:Matematika

Analitika geometrija u ravni

Odnos izmeu prave i krive drugog reda

Obrada
Usvjanje i proirivanje znanja kao i utvrdjivanje odnosa
izmeu prave i krive drugog reda ( parabole ,elipse,
hiperbole)

Uenici treba da :
Proire znanja o pravoj i krivoj drugog reda
Usvoje i shvate tehniku za ispitivanje odnosa koji vrijedi
za pravu i krive drugog reda
Razvijanje sposobnosti da se navedenom tehnikom
rjeavaju odreeni problemi u matematici
Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja
,miljenja,zakljuivanja.
Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni
prilikom rjeavanja nekog problema ,da razvijaju pozitivan
odnos prema matematici.

Frontalni i individualni
Udbenik,tabla ,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova koje smo ranije obradili .
Navodjenje osnovnih oblika jednaine prave .
Ponavljanje osnovnih pojmova i definicija krivih drugog reda :
Navodjenje njihovih jednaina u kanonskom obliku

:
Uzajamni poloaj prave i krive drugog reda utvruje se ispitivanjem da li postoje
zajednike take tih linija.To nas uvijek dovodi do sistema od jedne linearne i jedne
kvadratne jednaine.
Posebno emo razmotriti uzajamni poloaj prave i parabole ,elipse odnosno
hiperbole .
Prava i parabola
Neka se date prava:
= +
i parabola:
2 = 2
>0 .
Njihove zajednike take odreuju se rjeavanjem sistema jednaina :
= + 2 = 2.
Ako se iz prve jednaine zamjeni u drugoj ,dobija se kvadratna jednaina :
2 2 + 2 + 2 = 0
sa diskriminantom 4( )2 4 2 2 tj. 4( 2) .Kako je > 0, na osnovu
poznatih svojstava kvadratne jednaine zakljuujemo :
a) Ako je 2 > 0 postoje dva razliita rjeenja 1, 2 jednaine.
b) Ako je 2 < 0 jednaina nema realnih rjeenja ,pa prava i parabola nemaju
zajednikih taaka .
c) Ako je 2 = 0 postoji jedno jedino rjeenje 1 jednaine.To je apscisa take
u kojoj prava dodiruje parabolu ,tj. prava je tangenta parabole u taki .
Odredimo jednainu tangente na parabolu u taki = (, ) .Tada nastupa sluaj
pod c)
pa se iz jednaine dobija apscisa take M:
2( )
1
1

1 =
=
(

=
2

=
.
2 2
2
2

Ordinata take dobija se pomou jednaine prave :


+ = 2.

Dakle, jednaina tangente u taki dodira 1, 1 , glasi:

1 = ( + 1. )
1 = 1 + =

primjer1:Data je parabola 2 = 4.Odrediti jednainu tetive te parabole koja sadrzi

taku (2, 1) i koja je tom takom prepolovljena.
rj. Neka tetiva ima jedniinu = + . Rjeavanjem sistema : = + 2 =
4 ,
nalazimo koordinate presjenih taaka tetive i date parabole : 1,2 =
,1,2 =
1

2 4 +4

2 4 +4
2
1

. Kako taka (2, 1) polovi tetivu ,dobija se 2 = 2 1 + 2 ,

2 4

1 = 2 1 + 2 , tj. -2= 2 2 , 1 = 2 , odakle izlazi : = 2, = 3. Prema tome

,traena tetiva ima jednainu : = 2 + 3 (slika 1).

slika1

Prava i elipsa
Da bi se odredile zajednike take prave = + i elipse
2 2
+
=1,
2 2
Treba rijeiti sistem jednaina:
= + 2 2 + 2 2 = 2 2 .
Eliminacijom promjenljive dolazimo do kvadratne jednaine 2 2 + 2 ( + )2 =
2 2 ,tj.
2 2 + 2 2 + 22 + 2 2 2 2 = 0 ,
ija je diskriminanta 4 2 2 4 4 2 2 + 2 2 2 2 2 , . 42 2 2 2 + 2
2 .
S obzirom da je 42 2 > 0 , zakljuujemo :
Ako je 2 2 + 2 2 > 0, prava = + sijee elipsu u dvjema razliitim
takama;
Ako je 2 2 + 2 2 < 0, prava = + i elipsa nemaju zajednikih taaka ;
Ako je 2 2 + 2 2 = 0 , prava = + ima samo jednu zajedniku taku sa
elipsom , tj. ta prava je tangenta elipse u taki ,ija se apscisa dobija rjeavanjem
kvadratne jednaine .
Odredimo jednainu tangente na elipsu u taki dodira 1, 1 .Kao to smo ve
istakli ,1 se dobija kao jedino rjeenje kvaratne jednaine = + ,tj.
2
2
2
1 = 2 2
= 2 =
.
+ 2

Ordinata 1 dobija se pomou jednaine prave = + .Dakle:

2
2 2 + 2 2
1 = 1 + = 2 + =
= .

Odatle slijedi = , =
1

1
2

= 2 1 , pa jednaina tangente u taki dodira

1

(1, 1) glasi :
=

2 1
2

+
,
2 1
1

tj.
2 1 + 2 1 = 2 2 ,ili

1
2

1
2

= 1.

primjer2:Nai jednainu elipse ako su poznate dvije njene tangente + = 8 i

+ 3 + 16 = 0.
rj. Uslovi dodira elipse 2 2 + 2 2 = 2 2 sa datim pravama glase:
1
256
2 + 2 = 64 2 + 2 =
.
9
9
2
2
Rjeavajui ovaj sistem dobijamo = 40, = 24. Jednaina elipse stoga glasi:
24 2 + 409 2 = 960 .
Prava i hiperbola
Istim postupkom kao i ranije ispitujemo uzajamni odnos prave = + i
hiperbole:
2 2

=1
2 2
S obzirom da je postupak potpuno analogan postupku za elipsu ,preskaemo detalje
i samo navodimo rezultate.
Eliminacijom promjenljive iz sistema = + 2 2 2 2 = 2 2 dobijamo
kvadratnu jednainu :
2 2 2 2 22 2 2 + 2 2 = 0 ,
Ispitujui njenu diskriminantu dolazimo do sljedeih zakljuaka:
a) Ako je 2 + 2 2 2 > 0 , prava = + sijee hiperbolu :
2

2 = 1 u dvjema razliitim takama ;

2
b) Ako je 2 + 2 2 2 < 0 , prava = + i hiperbola nemaju zajednikih
taaka ;
c) Ako je 2 + 2 2 2 = 0, prava = + ima samo jednu zajedniku taku sa
hiperbolom

= 1 , tj. ta prava je tangenta hiperbole .

2

Ako je ispunjen uslov c) tj. ako je prava = + tangenta hiperbole 2 2 = 1 ,

i ako je (1, 1) taka dodira ,tada jednaina tangente u toj taki glasi :

2 1 2 1 = 2 2 ,tj. 21 21 = 1.
primjer3:Odrediti jednainu tangente hiperbole 25 2 9 2 = 225 u taki dodira
20
5, 3 .

rj.
Direktnom primjenom formule 2 1 2 1 = 2 2 ,koja u ovom sluaju postaje
20
25 5 9 3 = 225, dobija se 25 + 12 45 = 0.

:
Zadada:
1) Odrediti za koje vrijednosti broja prava = + 2:
a) sijee parabolu 2 = 4;
b) dodiruje je ;
c) nema sa njom zajednikih taaka .
2) Nadi zajednike tangente elipsi 4 2 + 5 2 = 20 , 5 2 + 4 2 = 20.
3) U jednaini 3 = 24 odrediti ,tako da ta prava bude tangenta
hiperbole 2 2 = 36.

: Ognjen Janji
:III

: Gimnazija
:Matematika

Nizovi

Ogranienost konvergentnog
niza,konvergencija zbira ,proizvoda i kolinika
nizova
Obrada
Upoznavanje nastavne jedinice te osamostaljivanje
uenika da sami rjeavaju zadatke

Razumjevanje pojma granina vrijednost

niza,konvergencija niza i nekih algebarskih operacija nad
konvergentnim nizovima

Razvijanje intelektualnih funkcija :zapaanja , apstraktnog

miljenja,zakljuivanja
Podstaknuti uenike da zakljuuju ,da budu aktivni
prilikom rjeavanja nekog problema,da razvijaju pozitivan
odnos prema matematici.

Frontalni ,individualni
Tabla ,kreda


:
Ponavljanje osnovnih pojmova i definicija o nizovima,uz poseban osvrt na pojam
granine vrijednosti niza .
Defnicija:
Realan broj je granina vrijednost niza ( ) ako se u prozvoljnoj -okolini broja
nalaze skoro svi lanovi niza ( ) .
Ako takav broj postoji ,onda se kae da je niz ( ) konvergentan i da konvergira
ka , i pie se:
lim =

U suprotnom ,za niz ( ) kaemo da je divergentan .

:
Dokazaemo sada neka vana svojstva konvergentnih nizova ,a zatim emo ih
primjeniti na izraunavanje raznih graninih vrijednosti .
1. Konvergentan niz je ogranien.
Dokaz. Neka je ( ) konvergentan niz i neka je lim =
Tada za = 1 postoji prirodan broj 0 takav da je :
< 1 za > 0 .
Iz date nejednakosti slijedi:
1 < < + 1 za > 0 ,
pa,tim prije ,
< + 1 za > 0 ,
Neka je = max
( + 1, 1 , , 0 ).Tada je oigledno,
< ,
Za svako ,to znai da je niz ( ) ogranien.
Napomena: Kao to znamo ,obrnuto tvrenje nije tano ;naime,ogranian niz ne
mora da bude konvergentan .
2. Neka je lim = lim = i neka je ( ) .
Tada je ( ) konvergentan niz i lim = .
Dokaz:
Neka je > 0 proizvoljno .Tada postoje prirodni brojevi 1 i 2 takvi da je :
< za svako > 1 i < za svako > 2 ,

tj.
< < + , < < + ,
za navedene vrijednosti .
Neka je 0 = max 1 , 2 .Tada je :
< < + za svako > 0 ,
< < + za svako > 0 ,
Ili ,ekvivalentno lim = .
3. Definiimo sada neke algebarske operacije sa nizovima .Proizvod realnog broja i
niza ( ) je,po definiciji ,niz .
Zbir ,razlika ,proizvod odnosno kolinik nizova i ( ) su ,po definiciji ,redom
sljedei nizovi :

+ , , , ,

Pri emu je kolinik definisan samo u sluaju 0 ( ).

Iz sljedeeg tvrenja vidimo da je u sluaju konvergentnih nizova operacija limes u
neku ruku saglasna sa definisanim algebarskim operacijama ,u smislu da je limes
jednak zbiru limesa itd.
Neka je lim = i lim = . Tada je :
a)
lim =
;

b)
lim ( + ) = + ;

c)
lim ( ) = ;

d)
lim ( ) = ;

e)

lim

0 .

Dokaz:
1) Ako je = 0 ,tvrenje je oigledno .Pretpostavimo toga da je 0 .Neka je > 0

proizvoljno i odredimo 0 tako da je < za > 0 . Tada je :

= <

= za > 0 ,

ime je tvrenje dokazano.

2) Neka je > 0 proizvoljno.Postoje prirodni brojevi 1 i 2 takvi da je < 2 za

> 1 i < 2 za > 2 . Tada je :

+ ( + ) = ( ) + ( ) < + <

+ =
2 2

za > 0 = max
(1 , 2 ), ime je tvrenje dokazano.
3) Ovo izlazi direktno iz a) i b) . Zaista,
lim ( ) = lim ( + (1) ) = lim + lim = lim +

1 lim = + 1 = .

4) Kako je ( ) konvergentan niz ,on je ogranien ,tj. postoji takvo da je

< , pri emu broj biramo tako da bude ispunjeno i < .
Neka je > 0 proizvoljno i neka su 1 i 2 prirodni brojevi takvi da vai :

<
za > 1 i <
za > 2
2
2
Tada je :
= + = ( ) + ( )
+ ( ) = +

<
+
= za > 0 = max
(1 , 2 ),
2
2
ime je tvrenje dokazano.
5) Primjetimo prvo da ako je lim = 0,tada postoji
prirodan broj takav da je > (gdje je > 0) za > .
Zaista ,za > 0 postoji prirodan broj takav da je < , za za > ,
Odakle izlazi :
= za > ,
ili u drugom obliku :
1
1
<
, za > .

Neka je > 0 proizvoljno i neka su 1 , 2 prirodni brojevi takvi da je :

<
za > 1 i <
za > 2
2
2
Tada je:


+
+
=
=

1
1
+
+
<
+
=

2
2

za > 0 = max
( , 1 , 2 ) ime je tvrenje dokazano .
primjer: Ako je > 1,dokaimo jednakost
1
lim = 0

rj.
1
1
Za > 1 ,imamo > , pa je 0< < . Konstantan niz (0,0,...,0,...) konvergira ka 0
,a takoe i niz
da je
1
lim = 0.

konvergira ka 0. Na osnovu dokazanog svojstva 2. zakljuujemo

 :
Ponavljanje prethodno dokazanih osobina konvergentnog niza .
Zadavanje zadade:
1) Izraunati sljedede granine vrijednosti :
+1
32 + 1
2 + 1
lim 2
; lim 2
; lim
;
+ 2 5
(3 + 2 3 )