11.

Kovaryans ve Korelasyon

Kovaryans X ve Y'nin birbiriyle nasl ilikiye sahip olduunu gsterir. X ve Y gibi iki
rastgele deikenden biri artarken veya azalrken dieri de buna bal olarak artyor
veya azalyorsa bu iki rastgele deiken bamldr denir. Bamlln iki nemli
lsnden biri kovaryans dieri korelasyondur.

X ve Y iki farkl rasgele deiken olmak zere ve deikenlerin ortalamalar

ve

so

y.
o

rg

olmak ise X ve Y arasndaki kovaryans deeri u ekilde hesaplanr.

hi
m

ak

ve

ra

Olarak kovaryans hesaplamak mmkndr.

ib

Cov(X, Y) = Cov (Y, X)

Olaca aktr. Eer 2 deiken beraber hareket ediyorsa kovaryans pozitif, farkl
hareket ediyorsa negatiftir.

X ve Y istatistiksel olarak birbirinden bamsz iseler E(XY)=E(X).E(Y) olacandan,

bu durumda Cov(X,Y)=0 bulunur. Bunun tersi doru deildir. Yani Cov(X,Y)=0 olmas
X ve Y'nin bamszln gerektirmez.

Korelasyon

X ve Y gibi iki rastgele deiken arasndaki iliki korelasyon katsays ile

eklinde verilir. Korelasyon katsays;

= 0 olmas X ve Y

dir.

arasnda dorusal iliki olmadn gsterir,

< 0 olmas ters ynde bir ilikiyi

> 0 olmas ise ayn ynde ilikiyi gsterir.

= -1, ters ynde tam bir ilikiyi,

Ayrca

dir.

rnekten elde edilen korelasyon katsays

y.
o

glenir.

rg

=+1, ayn ynde tam bir ilikiyi gsterir. Sfrdan uzaklatka ilikinin derecesi

so

eklinde gsterilecektir.

ak

rnek:

P(X = x,Y = y) y = 0

hi
m

Aada bir olaslk tablosu verilmitir. Cov(X, Y) deerini elde ediniz.

y=1

y=2

P(x)

0,02

0,02

x=1

0,36

0,08

0,44

x=2

0,05

0,40

0,09

0,54

0,43

0,48

0,09

1,00

P(y)

ib

ra

x=0

(0) (0) (0,02) + (0) (1) (0) + (0) (2) (0) + (1) (0) (0,36)
+ (1) (1) (0,08) + (1) (2) (0) +(2) (0) (0,05) + (2)(1) (0,40)
+ (2) (2) (0,09) = 1,24

E[X] = (0) (0,02) + (1) (0,44) + 2 (0,54) = 1,52

E[Y] = (0) (0.43) + (1) (0,48) + (2) (0,09) = 0,66 elde edilir.

Bylece
Cov(X, Y) = E[XY] - E[X] E[Y] = 1,24 - (1,52) (0,66) = 0,24

rnek:

rg

X ve Y'nin ortak olaslk dalm aadaki tablodaki gibi verilsin. E(X), E(Y), E(XY)

so

P(X = x,Y = y) y=-2

y.
o

ve Cov(X,Y)'yi bulunuz.

y=-1

y=1

y=2

P(x)

1/4

1/4

2/4

X=4

1/4

1/4

2/4

P(y)

1/4

1/4

hi
m
1/4

ra

1/4

ib

zm:

ak

X=1

Tablodan

E(X)=5/2,

E(Y)=0

ve

E(XY)=0 bulunur.

Bylece Cov(XY)=0 dr.

rnek:
X ve Y rastgele deikenlerinin ortak olaslk younluk fonksiyonu

olarak verilsin. Cov(X, Y) deerini bulunuz.

Bylece

ib

ra

hi
m

ak

so

y.
o

rg

zm:

Cov(X, Y) = E[XY} - E[X] E[Y]

olarak bulunur.

rnek:
X ve Y iki rastgele deiken olup olaslk younluk fonksiyonu

ra

hi
m

ak

so

y.
o

rg

olarak verilmitir. X ve Y arasndaki korelasyon katsaysn bulunuz.

ib

Cov(X, Y) = E[XY]- E[X] E[Y]

Buradan

elde edilir.

rnekten elde edilen korelasyon katsays

rg

eklinde gsterilecektir.

y.
o

rnekten elde edilen korelasyon katsays r veya

iki deiken arasndaki dorusal ilikinin derecesi, u r " simgesiyle gsterilen

so

korelasyon katsaysyla llr. Korelasyon katsays iki deikenin deiimlerinde,

ak

ne dereceye kadar uygunluk olduunu belirler. Fakat hi bir ekilde neden -sonu
ilikisi kurmaz.

hi
m

Aslnda bir ok durumda, modelin deikenlerinden hangisinin bamsz deiken,

hangisinin baml deiken olduu bilinmez, ite bu gibi durumlarda, ilikinin
yararlanlr.

ra

derecesinin belirlenmesinde oransal bir l olan, "korelasyon katsaysndan

ib

Korelasyon katsaysnn alabilecei en kk deer-1, en byk deerse +1 olur,

baka bir anlatmla korelasyon katsays r,
-1 < r <+1
arasnda deer alr.
Korelasyon katsaysnn iareti pozitifse, deikenlerden birinin deeri artarken
(azalrken) dierinin de arttn (azaldn) gsterir. Korelasyon katsaysnn iareti
negatifse, deikenlerden birinin deeri artarken (azalrken) dierinin deerinin
azaldn (arttn) gsterir. Yani ters ynl bir iliki sz konusudur.

r = 0 olduundaysa deikenler arasnda dorusal bir ilikinin bulunmad

sylenebilir.
r 'nin +l'e eit olmas, deikenler arasnda pozitif ve tam dorusal bir ilikinin
varln ortaya koyar.
r 'nin -l'e eit olmasysa, deikenler arasnda negatif ve tam dorusal bir ilikiyi
belirler. Deikenler arasndaki iliki kuvvetlendike 1'e, zayfladka da sfra
yaklaan bir korelasyon katsays elde edilir.

ak

so

y.
o

rg

Korelasyon katsays.

hi
m

rnek:

rencilerin matematik dersinde ara snavdan aldklar notlarla dnem sonu

snavndan aldklar notlar arasnda bir iliki olduu dnlmektedir. Bu ilikinin

ib

Matematik Dersi

ra

ynn ve derecesini belirleyiniz.

Ara Snav Notlan

Matematik Dersi Dnem

Sonu Snav Notlar

X
45

83

54

78

55

80

68

72

30

45

48

26

Toplam=300

Toplam=384

hi
m

ak

so

y.
o

rg

Olduundan

Olarak hesaplanr.

ra

rencilerin, matematik dersiyle ilgili, ara snav notlaryla dnem sonu snav notlar

ib

arasnda, pozitif ynde, kuvvetli olmayan bir iliki sz konusudur.