1.

NASTANAK I RAZVOJ VIKTIMOLOGIJE

koristi znanja primenjenih disciplina psihologije,

Viktimologija je nauka i praktina djelatnost koja se

Odnos viktimologije i kriminologije

bavi izuavanjem pojava, uzroka i rjeenja problema

Fenomenom

rtvi ili stradanja ljudi u svijetu. Centralno

kriminologija, krivino pravo, krivino procesno

usmjerenje i preokupacija viktimologije je rtva,

pravo, kriminalistika, i forenzika medicina, te u

linost rtve, reakcije, ponaanja

rtve sa svim

tom smislu postoji uska veza viktimologije sa ovim

njenim aktivnostima u interakciji u mehanizmu

naukama.Za viktimologiju, znaajna je veza sa

KRIMINOLOKI ASPEKTI RTAVA

Definisanje rtve nije jednostavno

stradanja viktimizaciji, fokusiran na

kriminolokom

okviru

posljedice

rtve

prije

naroito iz aspekta uticaja linih osobina i njihove

svega

analitikom,

bavi

se

kriminolokom

povezanosti

ponaanjem

koje

uslovljava

prestupnitvo i zloin.

KZ-a,

koji

zatiuje

odreeno

zloina. Viktimologija je samostalna nauka, koja se

disciplinom, povezanosti teorije i prakse (posebno u

pravno dobro, obzirom na injenicu da

oslanja

podrci u radu policijskih agencija i pravosudnih

naa

organa.).

okruenju) u principu ne poznaju pojam

se

na

kriminologiju,

krivino,

krivinoprocesno pravo, kriminalistiku, penologiju,

psihologiju, sociologiju i druge nauke s kojima se
proima

zakonodavstva

(u

rtve. Pod rtvom u uem smislu se

se

bavi

Odnos viktimologije i krivinog prava

podrazumijeva lice ija su dobra ili prava

prema

svim

Krivino pravo kao predmet izuavanja tretira

neposredno

svim fazama i

linost poinioca i krivino djelo sa pravnog aspekta

unitena

oblicima njenih pojava.Utemeljivaem moderne

i kao takvo povezano je sa viktimologijom s

odnosno

samo

viktimologije smatra se Hans von Hentig

obzirom da propisuje krivina djela i sankcije za

rtvom

se

.Pojam i predmet viktimologije

njih, kao i uslove koji nalau primjenu istih na

podrazumijeva osoba i/ili drugi subjekti

poinioce.Krivino pravo i viktimologija izlau stav

(, ija su dobra ili prava neposredno ili

da je poznavanje odnosa izmeu poinioca i njegove

posredno

rtve, naroito kod pojedinih krivinih djela,

kriminalnog ponaanja pojedinaca ili vie

neophodno za pravnu kvalifikaciju tih djela. Opi

njih, krivinim djelom ili koja stradanja i

karakter ima i razmatranje pitanja krivice oteenog,

trpe ozbiljna oteenja, bez obzira koji su

a ona se moe ispoljiti prije, u toku ili poslije

uzroci u pitanju, ili nesretnog sluaja Sa

izvrenja krivinog djela. Aktivno uee rtve u

stanovita

svim ovim situacijama predstavlja, istovremeno,

rtvom se podrazumijeva kategorija kao

olakavajuu okolnost kod odmjeravanja kazne za

individualan fenomen odreene linosti.

reakcijama

dopunjava.Viktimologija

krivina

pravosudnog

sistema

sudionicima u u viktimizaciji u

Viktimologija pruava

vrstame rtava,

istrauje

uzroke, nain postanka i odvijanja procesa,

, te

posljedicama koje nastaju. Predmet viktimologije je

linost rtve, sa njenim karakteristikama, na
doprinos rtve u izvrenju delikta.Ovako definisana
viktimologija nosi naziv i opa viktimologija, dok
je,

uem

smislu,

nazvana

specijalna

ili

kriminalna viktimologija iskljuivo preokupirana

rtvama

kao

posljedicom

izvrenog

zloina

poinioca krivinog djela.

Viktimologija

drugih

kanjivih

delikata.

u uem smislu predstavlja nauno

saznanje o rtvama krivinih djela, ukljuujui

odnose izmeu poinioca i rtve, interakcije izmeu
rtve i krivinopravnog iri aspekt viktimiologije
obuhvata itav kompleks znanja koji se tiu svih
ljudi koji pate.Viktimologija je dio krimino korpusa
prouava rtve ljudskih radnji koje se mogu pripisati

Odnos viktimologije kao naune discipline i nauke

krivino procesnog prava moe se posmatrati u
smislu odnosa viktimologije kao praktine discipline
sa krivinim postupkom. To je odnos dviju nauka i
odnos

krivinoprocesne

forme

viktimoloke

prakse. Odnos izmeu rtve i poinioca mogue je

realno shvatiti, upravo pod uticajem razvoja
prava.

Cilj i zadaci viktimologije

izgradnju efikasnijih preventivnih mjera.bioloki

faktori ispoljavaju posebnu dimenziju u ivotnom
dobu Psiholoki faktori, mentalnog sklopa linosti,
Socijalni faktori imaju poseban znaaj, Zadaci
viktimologije

su:uzrocima

rtava,istraivanja

stradanja,rizika
viktiminogene

preddispozicije,analize problema rtve,izuavanje

pojedinih pojavnih oblika viktimizacije,reagovanja
pojedinca i drutva na viktimizaciju,
Metode u Viktimologiji

povrijeena ili

smislu,

ugroena

krivinopravne

zatite

od

pod

ozbiljna oteenja, bez obzira koji su uzroci u

pitanju. U viktimolokoj teoriji i praksi postoje
nastojanje da se napravi odnosno odredie tipovi
rtava. Neki od tipovi rtava su:Primarne ili direktne
rtve podrazumijevaju lice koje je direktno osjetilo
iskustvo viktimizacije, odnosno pretrpjelo krivino
djelo i posljedice tog djela.Sekundarne ili indirektne
rtve podrazumijevaju lice koje nije neposredno
bilo izloeno viktimizaciji, ali trpi posljedice
(kao lan porodice ili bliske osobe sa rtvom).

Predmet kriminalistike takoe je krivino djelo i

njegov poinilac, posebno sa stanovita spreavanja,
otkrivanja i razjanjavanja krivinog djela, te
otkrivanja odnosno utvrivanja njegova poinioca.
Primjenom

savremenih

metoda

kriminalistika

pomae viktimologiji u rjeavanju samog odnosa

2

izmeu poinioca i rtve , jer rtve i svedoci

(ukoliko ih ima) e u najveem procentu pomoi u
otkrivanju poinioca.
Veza i izmeu kriminalistike viktimologije je
medicinskom

kriminalistikom.
Viktimologija se bavi izuavanjem rtava krivinih
djela i odnosa rtve i poinioca. Predmet izuavanja
viktimologije je prije svega linost rtve krivinih
djela, njene bio-psihike karakteristike i socijalna
naune

metode

psihlogije,

odnosno

primjena

psihologije je u praktinom postupanju prema rtvi i

poiniocu,

pomoi

pri

korekciji

ponaanja

poinioca, posebno agresivnog ponaanja poinioca,

saniranju kriminogenih situacija i dr.Viktimologija

Tipologija rtava prema eparoviu

Voljna,

pristajua

dobrovoljna rtva -

rtva

ili

su one rtve koje

trae da se nad njima izvri krivino djelo

kao

to

su

umorstvo

iz

milosra

(eutanazija) pobaaj i sl. Dobrovoljna i

svjesna

rtva

su

neki

sluajevi

samoubistva. Nepoznata rtva, rtva

koja ne prijavljuje zloin - neke rtve
ne

prijavljuju

iz

najrazliitijih

razloga

Nesmotrena ili nehatna rtva - ovdje

se

Odnos viktimologije i psihologije

obieljeja, u emu joj veliku pomo upravo daju

irem

Odnos viktimologije i kriminalistike

segmentu povezanosti naroito sa

Viktimologija, koristi raznovrsne tehnike
za prikupljanje podataka i one
omoguavaju dobijanje relevantnih
injenica o ispitivanoj pojavi. Najee
koritene tehnike za prikupljanje podataka
su:Posmatranje,Razgovor i upitnik,Analiza
sadraja,Anketa,Studija sluaja,Biografska
metoda,Eksperiment,Statistiki metod

krivinog djela, jer je iz neposredne okoline rtve

Osnovni cilj viktimologije je doi do saznanja o

faktorima viktimizacije koje se mogu upotrijebiti za

rtve kriminaliteta.Pod

podrazumijeva se i definira, osoba koja strada, trpi,

Odnos viktimologije i krivino procesnog prava

odreenih nauka, izmeu ostalih i krivinoprocesnog

krivici poinioca

ili

Pod rtvom, kao fenomenom, u irem smislu,

empirijsku nauku koja se bavi izuavanjem rtava

djela

ugroena

Tipologija - klaasificiranje rtava

(krimena)1.Ui aspekt tumai viktimologiju kao

krivinih

povrijeena,

poinjenjem krivinog djela,

radi

rtvama

neodgovorno

koje

se

prema

odnose
vlastitoj

sigurnosti,.Simulirajua rtva, u stvari

nije rtva - to su podnositelji lanih
prijava koji tee osuditi nevine osobe radi
nekog

vlastitog

interesa.

rtva

pokuanog zloina ova kategorija nije

pretrpjela

planiranu

tetu.

Nesudjelujua rtva primjer su civilne

rtve

apolitine

rtve

ratnim

okolnostima, doPredisponirajue rtve

ili latentne ee su latentne rtve
negoli

blatentni

stradalnici,

Provokativne rtve su civilne rtve u

Taj se nain najuspjenije postie nadoknadom tete,

djeluje. Predstavlja socijalnu zavjesu, to u mnogim

ratnim okolnostima,

te to optimalnije i zadovoljavajue restitucije. Sve

empirijsko-viktimolokim istraivanjima znai da su

dok

se rtva i poinilac meusobno poznavali, bili

Obzirom na kriterij sudjelovanja u

pragmatina disciplina, pojam odgovornosti rtve

poznanici, pa i u bliskim odnosima. Prilikom

zloinu, rtve ili stradalnici mogu biti

bila je nepoznata kategorija. Prema tome, istraujui

odreivanja predmeta rtve i oblika viktimizacije,

zloin, isti znaaj pridaje se rtvi koliko i poiniocu,

teite treba da se stavi na tri znaajne

kao i njeno mjesto u mozaiku zloina. Istrauje se

komponente:pravo na ivot, pravo na slobodu pravo

ponaanje i aktivnosti rtve, njene predradnje, te

na bezbjednost.

Potpuno nevine rtve ,Neznatno krive

rtve,Podjednako krivi rtve ili stradalnici
kao i poinioci (npr. borci, aktivisti),Vie
krivi rtve ili stradalnici od poinioca,
Iskljuivo
Bezline

krive
ili

rtve

nespecifine

ili

stradalnici
rtve-

rtve

viktimologija

nije

postala

znaajna

kasnije aktivnosti, sve u kontekstu kauzaliteta

izvrenog

zloina.

tipologiji, ranije

Prema

spomenutoj,

Mendelsohnovoj
postoje

razliite

gradacije uloge rtava, od potpuno nevine, pa sve do

apstrakcije
rtva sauesnik - odgovornost rtve

njene ekskluzivne krivice

Glavno teite stavlja se na uspjenu resocijalizaciju

Odnos rtve prema zloinu

rtve, i poinioca, vodei pri tome rauna da se

Odnos rtva poinilac je dinamina i stepenovana

otklone konfliktuozne situacije u odnosu na rtvu.

interakcija, koja se meusobno ispreplie i uzajamno