ZfWT

Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

ERKEN DNEM OSMANLI SANATINDA LATN ETKLER

THE LATIN EFFECTS IN THE EARLY OTTOMAN ART
Asl SAIROLU ARSLAN
zet:
Bu almada Osmanl Beylii ile talyan Devletleri arasndaki politik, sosyal,
kltrel ve ekonomik ilikilerin sanata olan etkileri rneklerle tartlacaktr.
Osmanl ile talya arasndaki ekonomik meseleler bir iliki salad. Politik
balantlar, ticari ilikilerle birlikte geliti. Bu ilikiler Anadolu Seluklular
zamannda balad, Menteoullar ve Aydnoullar zamannda geliti ve Osmanl
dneminde geliimini srdrd. Menteoullar Beylii kanlmaz olarak Latinlerle
ticari ve politik ilikiler kurdu.
Beylikler dneminde baz eserler (Milas Ulu Camii, Ahmet Gazi Camisi,
Balat Hamam ve Pein Ahmet Gazi Medresesi) Latin etkilerine sahiptir. Ayrca
Erken Osmanl Dnemindeki baz yaplarda da Latin mimarisine zg elemanlar
tespit edilmitir. Bu makalede bu elemanlarn hangi yaplarda olduu ve bu
etkileimin nasl gerekletii zerinde durulacaktr. Youn ticari ve politik
ilikilerin erken Osmanl sanatnda ve mimarisinde Latin etkilerine sebep olduunu
ifade eder.
Anahtar Kelimeler: Erken Osmanl, Mimarlk, Sanat, Latin Etkisi, liki.
Abstract:
Throghout this paper, each type of relations and aspects such as political,
social and economic ones, between the early Ottoman World and the Italian will be
discusssed and their effects to the art will be expressed.
Economic affairs between the Ottomans and the Italians kept a relationship.
The political connections developed with commercial relations.The relations started
at the time of Anatdionseljuks, flourished during the Menteeoullar and
Aydnoullar and improved durng the Ottomans. The Beylik of Menteeoullar
unovoidably established some commercial and political relations with the Latins. As
a result some works (The Mosque of Milas Ulu the Mosque of Ahmet Gazi and the
Madrassah of Ahmet Gazi in Pecin) had Latin effects.
Consequently, a view supported by some reasons has been discussed in this
paper. This view can be expressed in a way that densely commercial and political

Yrd. Do. Dr., Erciyes niversitesi Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blm Kayseri
asagiroglu@erciyes.edu.tr

131

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

relations have led to the Latin effects in some buildings of the early Ottoman Art
and Architecture.
Key words: Early Ottoman, Architecture, Art, Latin Effects, Relations.

GR
Osmanl Beylii ile Latin Devletleri (zellikle talyan Kent Devletleri)
arasndaki ilikilerin sanata yansmalarn konu alan sanat tarihi ile ilgili
almalar yok denecek kadar azdr. Ancak Osmanl Devletinin talyan Kent
Devletleri ile zellikle Venedik ve Cenevizlilerle olan ticari ve ekonomik
ilikilerini konu edinen pek ok bilimsel aratrma bulunmaktadr. Bu
bilimsel aratrmada; Osmanl dnyas ve talyan dnyas arasndaki sadece
ekonomik deil siyasal ve sosyal ilikiler de toplu olarak deerlendirilip; bu
ilikilerin Erken Osmanl sanatndaki etkileri ve bu etkilerin hangi boyutta
ele alnmas gerektii zerinde durulacaktr. Btn bu ynleriyle daha nce
bu konu sanat tarihi disiplinine gre ele alnmam, ilk kez bu almada ele
alnacaktr.
ncelikle Osmanl Beylii ve talyan Kent Devletleri arasndaki
ekonomik ilikiler iki devletin Ege ve Akdeniz kylarnda birbirleri ile
karlkl yaptklar ticarete dayanmaktadr. ki devlet arasndaki siyasal
ilikiler ise tamamen bu ticaret ilikisinin bir sonucu olarak gelimitir.
Aralarndaki antlamalar bu siyasal ilikinin en byk kantdr.
1. BEYLKLER VE ERKEN OSMANLI DNEMNDE TCAR
LKLER
lk defa XIII. yy. Anadolu Seluklu zamannda Kbrs Krall ve
Venediklilerle balayan ticari ilikiler bu devletin paralanmasndan sonra
kurulan Beylikler tarafndan da gelitirilmitir. zellikle Menteeoullar ve
Aydnoullar Beylikleri daha ok Venedike bal Girit Dkal ile ticari
ilikilerde bulunmulardr. Anadolu Seluklu ve Venedik ilikileri iin bir
ayrnty da zikretmek yerinde olacaktr. Venedikte XIII. yy.n ikinci
yarsndan sonra Trk tccarlarnn dkknlarnn bulunduu ve bu
dkknlarda modas gemi in ipeklerinin satld ileri srlmektedir
(zbek, 2001. s. 417).
1344 ylndan itibaren zmir pazar yeri olarak nemini kaybetmi,
zmirin yerine iki Trk ehri Altuluaga (Ayasolu) ve Palatia (Balat)
limanlar nemli pazar yerleri hlini almtr (Heyd, 1975, s. 607).
Ayasoluda Trkler pamuk, yn, buday gibi daha ok ham maddeler
satarlarm. Buras birinci dereceden bir pazar yeri olmad hlde Pegolatti
talyan ticaretine ve orada kullanlan arlk ve uzunluk llerinin Cenova,

132

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

Piza, Floransa, stanbul, Kbrs ve Rodosunkilerle karlatrmal bir

cetvelin dzenlenmesi, sonra orada en ok bulunabilen kuma ve paralarn
nerede yapldklarn, boyalarn ve uzunluklarn nitelemeyi yararl
bulduuna gre, ehir o dnem iin nemli bir ticaret merkezi olmaldr.
Gerekten de Batl tccarlar Ayasolu, Nabonne, Perpignan, Toulouse
kumalar, gmten eyalar, arap, sabun getiriyorlar ve lkelerine
Germiyan Beyliinin bakenti Ktahyann apn -ki ap maddesi kuma
boyamada kullanlan bir madde olarak talyanlara ok gerekli idi- buday,
bal mumu, pirin ve erilmemi kenevir yani daha ok ham madde
gtryorlard (Heyd, 1975, s. 605).
XIV. yy.dan balayarak Palatia (Balat) liman, Dou Egede ekonomik
bakmdan nemi gittike artan bir rol oynamtr. Balat, Kk Asyann
rnleri iin balca ihra merkezlerinden biri olmutur. Bu dnemde Balat
Mentee Beyliine bal olmakla birlikte, XIV. yy.n ikinci yarsnda
Osmanl birliklerince geici olarak igal edilmi bulunuyordu. Balat XV.
yy.n bana kadar ksa bir sre iin de olsa, siyasal zerkliini yeniden elde
etmi grnmektedir. Mentee Beyliinin rnlerinin Dou Akdeniz
blgesine iletecek bir donanmas olmadndan ihracatlar, XV. ve XVI.
yy.n iki deniz gcnn (Venedik ve Cenevizlilerin deniz gcnn) Dou
Egede hzla azalmas, Mentee Emirini, Peloponezin ky kentlerinde ve
Gney Ege adalarnda ticari merkezleri bulunan ve Cenevizlilerden daha
gl olan Venediklilerle anlamalar yapmaya itmitir. M.14023 ylnda
Emir lyas Bey, Venediki temsil eden, Girit Dknn elisi Marco
Falierle bir anlama imzalamtr. Bu anlama Venediklilere ticari anlamda
nemli ayrcalklar salyordu. 1414 ylnda ayn emir ile Venedikli Amiral
Pietro Civrano arasnda bir ek anlama imzalanmtr. Balat'ta Venediklileri,
Girit Dknce atanan ve Venedik'in ticari karlarn yneten bir konsl
temsil ediyordu (Meinardus, 1973, s. 300-310-147; Heyd, 1985-1986, s. 543545-595).
nemli bir Trk liman hline gelen Balatta safran ve susam, bal ve
bal mumu, mee mazs, am zmleri, Ktahya ap, Krmz maroken ve
hal gibi baz yaplm eyalar satlrken; ayrca kadn ve erkek klelerde
burada satlrd. Rodos ve Kbrsa buday ihra ediliyordu. Bu maddelerin
ou zaman alcs Cenevizlilerdi. Onlar bu maddeleri Msra gtrrler ve
bunlarn karlnda Balata kuma-ki bu kumalar sayesinde Dounun
desenleri Beylikler ve Osmanl sanatna ait rnlerde kullanlm olabilirsabun, kalay, kurun ithal ederlerdi. Mentee Beyleri korsan aknlarna
katlyorlard. Bu durum Venedik Cumhuriyetinin iine gelmedii iin
Mentee Beyleri ile iyi geinerek, iliki kurmak zorunda kaldlar. Bunun
sonucunda yukarda da bahsedilen eitli anlamalar imzaladlar. M.
1355ten beri kesinlikle bilinen Balattaki Venedik Konsolosluunun
kurulmas bu anlamalarla onaylanmtr (Heyd, 1975, s. 608)

133

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

13311407 yllar arasnda imzalanan anlamalarla Venedik ve

Mentee-Aydnoullar Beylikleri arasndaki ticari ilikileri ortaya
karmaktadr. Latinler ilerlemi denizcilik teknolojileri yznden dou-bat
arasndaki ticarette araclk rol stlenmilerdir. Beylikler dneminde
yaplan anlamalarla yabanc tccarlara serbest ticaret imtiyaz salanm
olmakla beraber; Osmanllar I. Murat ve I. Beyazt zamanlarnda bata
buday ve ap olmak zere at ve kereste ihracatn yasaklamlard
(Zachariadou, 1983, s. 132-139). Beyliklerden tutsak, hububat, balmumu at
ve ehli hayvanlar, deri, hal, ham ipek, ap alnmakta; arap, sabun, dokunma
(ilenmi ipekli kumalar) ve cam satlmaktayd (Zacharadou, 1983, s. 159173)
talyan ehir devletleri ve beylikler (zellikle Osmanl, Mentee ve
Aydnoullar Beylikleri) arasndaki ticaret ilikilerinin Anadolu
Beyliklerinin para sistemine yaptklar etkilerden sz edilecek olursa;
Ayasoluda Venedik dkalar tipinde paralar baslmasnn ardndan; XIV.
yy.da (Sypilyus zerindeki) Manisa, Efes, Balat darphanelerinde zerleri
Latince yazl gm sikkeler baslyordu. Bu sikkeler Napolide bastrlm
Gigliat sikkeleri ile aynyd. Bundan da anlalyor ki Saruhan Aydn ve
Mentee Beyleri uyruklarnn talyanlarla ticareti kolaylatrmak iin zel
sikkeler bastrmlard.
Gerek yava yava g kazanmaya balayan Egedeki Trk beylikleri;
gerekse Osmanl Beylii bata Bizans olmak zere Venedik ve btn
Avrupa lkeleri iin byk bir tehlike haline gelmeye balamt. Trklere
kar Venedik ve Bizansllar eitli i birlikleri iine girerek; Trkleri
durdurma planlar yapyorlard. Bu planlarnn en by kukusuz hal
savalardr. Venedikliler savalarn ticareti kt etkilediini dndkleri
iin hal savalarna pek yanamadlar. Ama yine de Avrupal devletlerin de
basksyla eitli yollardan hal savalarna destek verdiler (Ninhould,
2000).
Erken Osmanl dneminde talyan devletleri ile olan siyasal ve kltrel
ilikilere gelince; Osmanllarda beyliklerin srdrm olduu ticari ilikileri
srdrmekle kalmayp, bu ilikileri siyasal alanda da gelitirmilerdir.
Osmanllar sadece Venedik ve Ceneviz kent devletleriyle deil zellikle
Milano Dkalnn siyasetine birebir mdahale bile edebildii eitli
belgelerle belirtilmektedir (Babinger, 1985, s. 373-390-194).
Erken Osmanl zamannda Venediklerin Osmanllara dedii harlar
ve bu harlarn ne artlara gre dendii hakknda birok belge Osmanl ve
talyan arivlerinde bulunmaktadr (Spremi, 1983, s. 185-363-390).
Sadece Mentee ve Aydnoullar deil Osmanllarda XIV. yy.n
sonlarnda Latinlerle dorudan iliki kurmulardr. Hatta kimilerine grev
verdikleri bilinmektedir. rnein M. 1389dan nce I. Murad hizmetinde

134

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

olan ve M. 1396da Niboluda muharebe srasnda Trkeyi en azndan

biraz konuan Fransz valyesi Jacques de Heley gibi birka kiinin ok az
Trke renmi olduklar bilinmektedir (Lutrel, 1997, s. 144). Latinler ok
baarl olmasalar da M. 1400l yllarn bana kadar Osmanllar zerine
eitli Hal saldrlar planlamlardr. Venedik ve Ceneviz gemileri Trkleri
Avrupaya tayarak gvenliklerini salad ve M. 1403te Hristiyan devletler
Beyaztn olu Sleyman ile Timura kar bir anlama yaptlar. Onlarca yl
sren tavizlerin ve belirsizliin ardndan, Latinler Osmanllar, Levanten
dnyann ayrlmaz bir paras olarak grmeye balamlard. Osmanl
rejimini yeniden ekillendirmek ya da ykmak kadar, onu olduu gibi
korumak kaygsn tayorlard (Lutrel, 1997, s. 148).
Osmanl-talyan ilikilerinde kimi zaman siyasal gelimeler n plana
ksa da ilikilerin devamllnn temel belirleyicisi, aralarndaki ticaret
ilikisiydi (Akda, 1949, s. 497-565). Osmanl mali tarihinde kapitlasyonlar
ncesi en nemli ticari imtiyazlar talyanlara verilmitir. lk olarak Orhan
Gazi dneminde M. 1352 yl ncesinde Cenevizlilerle onlara ticari alanda
imtiyaz salayan bir anlama yaplmt. Avrupa tekstil sanayisinin ihtiyac
olan ap tekelinin Cenevizlilere verilmesini de ieren bu anlama, I.Murat
dnemin de M. 1378de yenilendii gibi, M. 1385de ikinci bir anlama ile
stanbula gidecek Trklere Peraya giri, konaklama ve ticari izni verilecek;
karlnda ise Cenevizli tccarlara Osmanl topraklarnda rahata ticaret
yapma serbestisi salanacakt. Bu antlamalar dier Osmanl hkmdarlar
tarafndan geniletilerek, yenilenmitir (Snmez, 1996, s. 239-258).
Osmanl Venedik ticari ilikileri ise M. 1381 ylnda balamtr (O
tarihten itibaren Anadolu ve Rumelideki Osmanl topraklarnda yetien
hububatn bir blmnn satn alnmas ve lke dna tanmas imtiyaz,
Venediklilere veriliyordu). Bu konuda Sleyman elebinin M. 1403, Musa
elebinin M. 1411, elebi Mehmetin M. 1419 ve II. Muratn M. 1430
ylnda Venediklilerle yaptklar ticari anlamalar ve onlara dayanarak
hazrlanm bazlar Latince yazl ahitnameler bulunmaktadr.
Venedik ve Cenevizlilerden baka, talya yarmadas zerindeki Piza,
Floransa ve Napolinin de Osmanllarla-erken dnemden itibaren- youn
ticari ilikileri bulunmaktayd. I.Murat dneminde antlamalara balanarak
verilen baz ticari imtiyazlar ve dolam serbestileri, her yeni hkmdarla
beraber yenileniyordu (Snmez, 1996, s. 240).
Venedik, XVI. yy.n ortalarna kadar Osmanl mparatorluunda
ticaret hacmi en geni olan devletti. Bu durum XVI. yy.n ortalarndan
itibaren Fransa, ngiltere ve Hollanda lehine dnmtr (Faroqhi, 2003, s.
35-94; Tucci, 1994, s. 17-22; Arkan, 1993, s. 375-436).

135

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

2. ERKEN OSMANLI SANATINDA LATN ETKLER

ki devlet arasndaki ticari ilikilere deindikten sonra; iki devlet
arasndaki ilikiler sanata yansyan etkileimlere kant olabilecek mimari ve
sanatsal eserler zerinde durulacaktr.
Erken Osmanl Mimarisinde talyan devletleri ile olan siyasal,
kltrel, ekonomik, ticari ve siyasi ilikilerin yansmas olarak; pek ok
yapda Latin mimarisine zg elerin kullanld grlmektedir. Erken
Osmanl Mimarisinde ounluklu etkileimler sz konusudur. Bu etkileim
sadece Latin devletleri ile snrl kalmamtr. Batda Latinlerden etkilenme
olduu gibi Douda Memluklardan etkilenme sz konusu olur. almann
bu blmnde; yeni olumaya balayan bir Osmanl mimarisi kimliine;
Latin devletlerinin mimarlnn da etkisi olduunu kantlayan rnekler
zerinde durulacaktr.
2.1. Milas Firuz Bey Zaviyesi'nde Latin Etkileri

Foto 1: 14. yy.a Tarihlenen Mavi Beyaz ini Tabak rnei

(Y. ZBEK'ten alnmtr).

Milas Firuz Bey Zaviyesi dou-bat kavanda bir Osmanl yaps

olarak Yldray zbek tarafndan isimlendirilmitir (zbek, 2001, s. 397).
Bu zaviyenin kuzey cephesinde revakl giri blmnn ana kemeri
zerindeki konsollu sundurma uygulamas, bu yapya zgdr ve
kendisinden sonraki mimari srete bir daha uygulanmamtr (Foto: 2, 5).
Bu tip sundurmal yaplara daha ok Memluk etkisinin hkim olduu
yerlerde rastlanmas bunun Memluk etkisi olduunu hatrlatr. Ancak Firuz
Beydeki konsol ta sslenmelerinin farkll ile dikkat ekmektedir (Foto:
3, 4). Firuz Bey Zaviyesi zellikle talyan devletleri ile olan ticari ilikiler
gz nnde tutulacak olursa -ki Milasn ticaret blgesi olmas, bunun
sonucu olarak Venedik ile gelitirilen ticaret ilikilerinin de bu etkileime
kaynaklk ettii ileri srlebilir. Milas Firuz Bey Zaviyesi dou-bat

136

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

kavanda deerlendirilebilecek bir yapdr. nk konsollu biim itibariyle

Memluk etkili olmakla birlikte; zerindeki sslemeler Timurlu- dou
kumalarnda ve porselenlerinde grlen desenleri andrr (Foto: 1, 3). Bu
kumalar da Venedikliler yolu ile ticaretle Anadoluya gelmitir. Yapy
yaptran bani belki de bu kumalardan etkilenerek bir istekte bulunmu ya da
sundurma sanatnn bu kumalar grp beenmesi ile sanat tarafndan bu
ekilde bezenmi olabilir (zbek, 2001, s. 397434). Btn bu etkiler
deerlendirildiinde talyan Devletlerinin ticaret vastasyla bu etkileime
arac olduu sylenebilir. Ancak bu yapda birebir Latin mimarl
yansmas sz konusu deildir.

Foto 2: Milas Firuz Bey Zaviyesi Sundurmasnn

Genel Grn (Y. ZBEK'ten alnmtr).

Foto 3: Milas Firuz Bey Zaviyesi Sundurmasnn Panolarndan rnekler (Y.

ZBEK'ten alnmtr).

137

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

Foto 4: Milas Firuz Bey Zaviyesi Sundurmasnn Konsollarndan rnekler (Y.

ZBEK'ten alnmtr).

Foto 5: Milas Firuz Bey Zaviyesi Sundurmasnn Genel Grn (Y. ZBEK'ten
alnmtr).

2.2. Bursa Hdavendigar Zaviyesi'nde Latin Karakterli geler

Bu zaviye I. Murat zamannda ina edilmitir (13661385).
Topografyaya uygun olarak ina edilen yapda Latin etkisi olarak gzmze
arpan unsur; zaviyenin saak ksmndaki konsollu kemercik dizileridir
(Foto: 6). Bu tip bir cephe ssleme unsuru daha nceki Osmanl yaplarnda
grlmedii gibi, bu yapdan sonra ina edilen Osmanl yaplarnda da
grlmemitir. Sadece bu yapda byle bir mimari unsurun kullanlmas
dikkat ekicidir.
Bu yapda alan mimarn Yalova seferi srasnda esir alnan bir
Hristiyan olduu, ancak mimar olduu renildikten sonra azad edildii pek
kabul grmemitir. Bursa Hdavendigar Zaviyesinde bu iddia dnemin
tarihilerinden Hoca Saadettin Efendi tarafndan ortaya atlmtr (zbek, s.

138

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

412-416). Ayrca bu yapda Kbrs veya talyadan gelmi sanatlarn

alm olabileceini ise Ekrem Hakk Ayverdi belirtmektedir (Ayverdi,
1989, s. 235). Bu kemerli saak blgesinde yer alan konsollu dizinin
benzerlerine talyada Toskana blgesinde zellikle Floransa ve Siena
ehirlerindeki Sinyrler atolarnda (saraylarnda) rastlanmas ilgin bir
tesadf olamaz. Floransadaki Sinyrler meydannda yer alan Sinyrler
saray (Palazzo Vecchio) (Foto: 8), 1294 ylnda ina edilmeye balanm
13431592 yllar arasnda saraya eitli onarm ve eklemeler yaplmtr
(Anonim, 1999, s. 30). Sienadaki saray da yaklak ayn dnemlerde
yaplmtr (Foto: 7). Bu yapda alm olan Kbrsl ya da talyan
sanatlar muhakkak Toskana blgesindeki saraylar grm olmaldrlar. Bu
tarz bir cephe ssleme elemannn erken dnem Osmanl mimarisine
talyadan tanmas iki lke arasndaki ticari ilikilere de balanabilir.
Ayrca yapnn banisinin de talyadaki saraylara grp beenisi dorusunda
isteine bal olarak da bu etkileim tanm olabilir.

Foto 6: Bursa Hdavendigar Zaviyesi Cephesindeki Kemercik Dizileri.

139

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

Foto 7: Siena Sinyrler Sarayndan Genel Grnler.

Foto 8: Floransa Palazzo Vecchio Sinyrler Sarayndan Genel Grn.

2.3. Bursada Irgand Kprs Mimarisi ve Sslemesi zerindeki

Latin Etkileri
Bursada etkileim asndan deerlendirildii zaman nem kazanan
bir dier yap da bugn asli gnmze ulaamayan Irgand kprsdr.

140

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

Irgand kprs, Bursa merkezi ile Yeil semtini ayran Gkdere

zerinde ina edilmitir. Bu kpr zerindeki arastas ile mimari adan ilgi
ekicidir (Foto: 13). Yazl belgelere gre M. 1442 ylnda Irgandl Alinin
olu Hoca Mslihiddin tarafndan yaptrlmtr. Banisinin tccar olabilecei
iddias varsa da bu kesin deildir (Baykal, 1947, s. 28-121-122; Evliya
elebi, 1970, 1-2, s. 28-121-122). Kprden bahseden seyyahlardan
Reinhold Lubenau, XVI. yy.n sonlarna doru bu kpry grm ve
kprnn zerinde eitli dkknlarn olduundan bahsetmitir. Seyyah bu
kprnn Trk fethinden nce Hristiyanlarca yapldn iddia etmitir. M.
1836da bu kpry gren Miss Pardoeda kprnn stndeki dkknlarda
ipekli dokumaclar bulunduu iin Roma devri eseri sanmtr. M. 1839da
kpry gren ancak adn sylemeyen Charles Texierde bu kpry
svire kprlerine benzetmitir (nge, 1981, s. 427). Texier kpry grp,
gravrn izmitir. Bu izimde dkknlarn altnda, Hdavendigar
Zaviyesinin saak altndaki kemerli konsol dizinlerinin ayns grlmektedir.
Ylmaz ngenin restitsyon iziminde de grlen (Foto: 9) bu kemercik
dizilerine dayanarak ki bunlardan Floransa ve Siena ehirlerindeki senyrler
saraynda ve Sienadaki 14. ve 15. yy. evlerinde de bulunmaktadr. Mimari
unsurun ticaret yolu ile gelerek; Sienadaki bu yap zerinde de bir deer
sonucu yaplm olabilecei dnlebilir.
Irgand kprsnn stndeki arasta M. 1855 depreminde yklarak; bu
arastann yerine ahap dkknlardan ibaret bir ar yaplmtr (Foto: 10).
Marco Polo seyahatnamesinde inde bu tip kprlerin olduundan
bahseder. randada Safeviler zamannda bu tarz zeri kapal kprler ina
edilmitir. Ylmaz nge bu kprnn dou etkisiyle yapld kansndadr
(nge, 1981, s. 434).
talyadada Floransadaki Ponte Vecchio ile Venedikteki Ponte di
Rialto kprleri (Foto: 11) de eski arl kprlerindendir. zellikle
Floransadaki Ponte Vecchio kprsnn bulunduu yerde, Etrskllerden
beri olan XIII. yy.da devlete ait simetrik olarak ina edilmi dkkanlar
bulunmaktayken, XIV. yy.da kpr tekrar ina edilmitir. XV. yy.da
dkknlar ahs mlkiyetine gemi ve XVI. yy.da bu gnk mcevherciler
ve kuyumcular bu kprye yerlemitir (Foto: 12) (nge, 1981, s. 434).
Irgand kprsnn bilinen btn benzeri rneklerden ayran husus;
onun alt ve st yapsyla birlikte planlanp, ayn zamanda ina edilmi; kpr
biiminde ina edilmi bir arasta olmasdr (nge, 1981, s. 434).
Irgand kprs Floransadaki Ponte Vecchio ve Venedikdeki Ponto
di Rialtoine uygun olarak kprlerden sonra ina edildii iin; Irgand
kprs yapan ya da yaptran kiinin herhangi bir yolla talyadaki kprleri
grm ya da, talyan tccarlardan talyadaki arl kprleri dinlemi
olma ihtimali sz konusudur. Belki de bu yzden Bani srf kendi beenisi
iin bu tarz arastal bir kprnn ticari adan da avantajl olabileceini

141

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

dnd iin talyan slubunda bir kpr yaptrm olabilir. Bu

etkileimin tanmas da ticarete dayandrlabilir Ayrca Bulgaristandaki
Osma Kprs (187274) de dnyadaki arl kprlerden biridir. Ancak
Irgand kprsnden ok daha sonra ina edilmitir (Anonim, 2009).

Foto 9: Irgand Kprsnn Cephe Restitsyonu (Ylmaz NGEden alnmtr).

Foto 10: Bursa Irgand Kprsnn 1913deki Grnm (Ylmaz NGEden

alnmtr).

142

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

Foto 11: Venedikteki Ponte Rialto Kprs Genel Grn

Foto 12: Floransadaki Ponte Vecchia Kprsnn 2001deki Genel Grn.

143

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

Foto 13:Bursa Irgand Kprs Genel Grn.

Foto 14: Venedik San Marco Meydan Dkler Saray Kapsndan Aslan
Kabartmas.

2.4. talyan Etkileiminin Bir Dier Kant Olarak Bir Mimari

Eleman Bacal Ocak
zellikle sivil yaplarda kullanlan bir mimari eleman olan, bacal
ocaklar; Erken Dnem Osmanl ve talyan Devletleri arasndaki ilikinin
sanata yansmas asndan ele alnp, deerlendirilecektir.
Bacal ocaklarn X. yy.n bana ve Fransaya kadar uzanan bir
tarihesi bulunmaktadr. Ancak Fransada bu ocaklar sadece lks olarak, elit

144

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

tabakann bir dnem iin kulland bir mimari elemanlardr. XIII. yy. ve
XV. yy.lar arasnda Gney Yunanistanda da bacal ocaklara rastlanmtr
(Tanyeli, 2000, s. 242-248).
Uur Tanyeliye gre; Anadoluda bacal ocaklar, Anadolu Seluklu
mimarisinde kullanlan bir mimari eleman deildir. Btn bir Anadolu
Seluklu mimarisi gzden geirilecek olursa; sadece Hac Kl
Medresesindeki hcrelerde bulunan 11 adet ocaklardr ki, bacal ocak
tipinde yazar bu nik rnei bir anomali olarak yorumlamaktadr ve bu
ocaklarn XV. yy.da medreseye onarm esnasnda eklendiini savunuyor
(Tanyeli, 2000, s. 243) A. Kuran ise; Hac Kl Medresesi iin her bir
hcrenin dibinde ocak yerleri bulunduunu ve bu tip hcrelerin saysnn da
on olduunu belirtmektedir (Kuran, 1969, s. 75). A. Kuran ocaklardan
bahsederken hcrenin dibinde ifadesini kullandna gre, bahsettii ocaklar
bacal ocak olmamaldr -ki bugn yapnn st rt sisteminde herhangi bir
baca izine rastlanmamaktadr- ve yazar zaten bunlarn bacal ocak olduunu
da savunmaz. Sonu olarak bizce U. Tanyelinin dedii gibi bu yapda bir
anormallik sz konusu da deildir.
Anadoludaki ilk bacal ocakl Trk yaplar, XVI. yy.n son
eyreinde ina edilmitir. lk olarak Pein Ahmet Gazi Medresesinde bacal
ocaklar yaplmtr (137678). Bu yapdan sonra Orhan ve Hdavendigar
dneminde bacal ocakl yaplar yok diyen Uur Tanyeliye kar (Tanyeli,
2000, s. 244) Ekrem Hakk Ayverdi Orhan dnemi yaplarnda da Sleyman
Paa medresesinde her hcrede revaa alan bir kap, bir ocak, harice bakan
bir mstakil, bir yuvarlak pencere var olduunu belirtmektedir (Foto: 16)
(Kuran, 1969, s. 75). Osmanl mimarisinde bacal ocak kullanmnda
Yldrm Beyazt dnemi ile birlikte art gstermektedir (Foto: 15). Bursa
Ali Paa Cami, Yldrm Cami, Medresesi ve Darlifa ve Medresesinde,
Ulubat Issz Handa, Edirne Yldrm maretinde bacal ocaklar
bulunmaktadr. elebi Mehmet dnemine gelindiinde ise, artk bacal
ocaksz yap yaplmamaktadr. Kural gibi her ina edilen yapda bacal ocak
bulunmaktadr. Bu sistem Bat Anadoluda geerli iken Anadolunun i
ksmlarna gidildike XV. yy.da bile bacal ocak bulunmamaktadr (Tanyeli,
2000, s. 244-245).
Bacal ocak gibi bir mimari elemann Osmanl topraklarnda icat
edilmi olamayacan, bacal ocaklarn tarihsel geliimi irdelenerek
anlalabilir. Bacal ocak ne Anadolu topraklarna zg yerel bir gelenek, ne
de Trklerin Orta Asyadan ve slam kltr alanndan tandklar bir mimari
elemandr. Kukusuz talya ve daha batdaki Avrupa lkelerinin X. yy.dan
balayarak yaratt bir elemann buray hi etkilemedii ve Osmanllarn
bunlardan habersiz olarak oca yeniden icat ettii de dnlebilir. Ancak
eer XIV. yy. Bat Anadolusunun yerleim koullar erevesinde
dnrsek; byle bir elemann ancak talyan Kent devletleri aracl ile

145

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

Bat Anadoluya transfer edildii sonucuna varlabilir (Tanyeli, 2000, s.

245). Sonu olarak XIV. yy.da talyan denizci kent devletlerinin Bat
Anadoluda kentler kurduklar bir srada, bir mimari eleman olarak bacal
ocak talyan etkisiyle Erken Osmanl mimarisine girmitir.

Foto 15: Yldrm Medresesi Genel Grn (E. H. AYVERDden alnmtr).

Foto 16: znik Sleyman Paa Medresesi Kubbeleri ve Ocak Bacalar (E. H.
AYVERDden alnmtr).

2.5. talyada Osmanl

peklilerinden Kaftanlar

Sultanlar

in

Hazrlanan

Bursa

XV. yy.dan XVII. yy.a kadar bir ok lks talyan ipeklileri reten
fabrikada, bu gn Topkap Saray Mzesinde korunan, prestij iin giyilen
imparator kaftanlar retilmitir. Tam tekilatl trenlerde Sultanlar

146

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

tarafndan giyilen kaftanlar; Sultanlarn prestijlerine katkda bulunduklar

gibi, Osmanl imparatorluunun zenginliine ve gcne de katkda
bulunurlard (Mackie Loise, s. 1).
talyadaki ipekli dokuma endstrisi, Trkiyedekinden ok byk ve
teknik olarak daha gelimiti. 1479da sadece Floransada 83 ipek tekstil
atlyesi bulunmaktadr.. Bu atlyelerde retilen lks ipekliler, Roma,
Naples, Katalonya, spanya, Sevilla, Trkiye ve eitli Avrupa fuarlarnda
satlyorlard. talyada her kent devletinin ayr ayr dokuma endstrileri
vard ki bu da talyada eitli teknik ve tarzda ipekli dokuma alannn
olduunu gstermektedir (Mackie Loise, s. 2).
Venedik, Floransa ve Cenova gibi kent devleti de ipeklileri ve
stanbulun Galata blgesindeki dkknlarda satlan lks kadifeleri ile
nldrler.
Trkiyede ise Bursa ve stanbuldaki ipekli dokuma retimi endstrisi
ancak XV. yy. ve daha sonraki dnem boyunca aktif durumda idi.
stanbulda XVI. yy.da imparatorluk dokuma endstrisi kurulmutur. Ancak
Bursadaki ticari retim stanbuldaki imparatorluk retiminden ok daha
fazla idi. Bursada 1502 ylnda 1000den fazla retim tezgah varken
stanbul bunun yars kadar bile deildi. mparatorluk kaftanlar iin
dokunan kumalar byk, tezghlar ise tek sanatnn alabilecei
byklktedir.
Avrupada pahal lks ipekleri satmak iin pazar kkt. Bunun
aksine XVI. yy.a kadar Osmanl Sultanlarnn talepleri ok bykt, bu da
stanbulu bat dnyasnn en byk pazar haline getirmitir (Mackie Loise,
s. 3). Bursadan alnan ve deniz yoluyla talyaya giden ham ipekli kumalar,
talyan dokuma tezghlarnda Osmanl desenleriyle dokunarak tekrar
stanbula satlyordu. Sadece Bursa ipei deil, talyan tekstilcileri iin ran
ipei de ok tutuluyordu
Osmanl ve talya arasndaki bu tekstil ticaretini salayan kiiler
stanbuldaki talyan ajan tccarlardr. Bu ajan tccarlar talyaya mektup
yazarak halkn istedii eyleri ve zellikle Sultanlarn beenilerini
iletiyorlard. Bu ajanlardan Maringhinin 1501 ve 1502de yazd
mektuplarda sadece Sultanlar tarafndan alnan zel rnlerin listesi
bulunmaktadr. Ayrca bu rnlerden sultanlarn hangi renkleri tercih
ettiklerini de belirtmitir ve bu beenilere gre sipari vermektedir (Mackie
Loise, s. 4).
Osmanl ve talyan devletleri arasndaki bu tekstil ticareti Fatih
dneminde ok ilerlemitir. Fatih zamannda Floransadan alnan bu
rnlerin maliyeti ok yksektir (Mackie Loise, s. 5-6).

147

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

Sonu olarak talyan ipek rnleri Bursada ve stanbulda nemli

roller oynamlardr. Ariv belgeleri teyit etmektedir ki talyan kumalarnn
stanbuldaki baarl satlarn, stanbulda en ok satlacak eyin ne
olduunun ve Sultanlarn satn alrken tercihlerinin ne olduu hakknda
talyadaki reticilere tavsiyede bulunan talyan ajanlar (tccarlar)
tarafndan salanmtr. Topkap Saraynda talyan ipekleri muhafaza
edilmektedir. Bunlar kaftanlar ve dier giyim eyalardr. Bunlar iki ana
grupta incelenir, birincisi kk olan gruptur hem dokumas hem de
desenleri ile tamamen talyandr. kinci grup ise; Sultanlar iin
yaplmlardr ve Osmanl desenleri kopya ya da adapte edilerek dokunan
talyan kumalardr (Mackie Loise, s. 11). Bu kaftan ve kuma ticareti,
talyan beenisinin ve desenlerinin Osmanl kumalarnda uygulandn
gsterdii gibi bu etkileim karlkl olmutur.
3. FATH DNEMNDE TALYAN LKLERNN SANATA
YANSIMASI
Yukarda bahsedilen snrl rnekler dnda Fatih dneminde talyan
etkileiminin grlebildii rnekleri gerek mimaride gerekse plastik
sanatlarda oaltabilir (Tanyeli, 1993, s. 157-187; Snmez, 1996, s. 239259). XV. yy.n ikinci yarsndan itibaren bat dnyas ile olan ilikiler
nceki dnemlerle kyaslanmaz boyutta gelimitir. Fatihin babas II.
Murad dneminde Edirne Saraynda baz talyanlar bulunduu bilinse de,
bunlarn sanat ya da mimarlkla ilgili olup olmadna ilikin bir kant
bulunmamaktadr (Tanyeli, 1993, s. 166-170; Babinger, 1951, s. 130).
Restle Fatih Klliyesi plannn Filaretenin Milanodaki Ospadale
Maggioresinden ya da yazd mimarlk risalesindeki ideal kent planndan
etkilendiini ileri srmtr. Ancak bu sav klliyenin benzer paralarn gz
nne alnarak doru kabul edilebilirse de kronolojik olarak tamamen
geersizdir. nk Filarete stanbula 1465te gelmeyi planlam ve
klliyenin yapmna ise 1463te balanmtr. Ayrca yaplar tek tek ele
alnd zaman hibir Rnesans balants kurulamaz (Tanyeli, 1993, s. 162163). Bir baka sav da, Topkap Sarayndaki Hazine ya da Fatih Kk
olarak bilinen yapnn talianate kolonadnn, yine Flarete ile ilikili
olabileceidir. Bu gr ise tamamen tutarszdr nk bu kk XVIII. yy.da
Osmanl Barou rnei olarak yenilenmitir (Tanyeli, 1993, s. 162-163).
(nemli bir dier gr de J. Raby yle dile getirmitir: Sultan Mehmed
dnyann geri kalan kesiminde birka on yl nce Filaretenin yldz biimli
kaleler konusundaki kurumsal dncelerini geree dntrd. Son
kalenin yapmnda Peradaki Floransa Cemaatinin rgtlerinden yararland.
Fatihin kale yapmnda star shapped kale tipini geree dntrd sav
bir oranda dorudur. Ge tarihli Rnesans risalesinde, Fracesko di Giorgio
Martininin yaptnda bulunan kale izimi gerekten de yedi kuleyi
artrmaktadr (Foto: 17). Ancak yine de bu yaklam da gereki

148

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

deildir. Yedi kulenin yapmna balandnda bu Rnesans yazar 14

yandayd. Bu veriler Rnesans kaleleri ile Fatih a kaleleri arasnda bir
iliki olduunu ancak bu ilikinin nl Rnesans ustalarnn etkisiyle deil,
daha mtevaz aralarla gerekletiini dndrebilir.
Fatih dnemi kalelerinden Kilidl Bahir dier Fatih a kalelerine
benzemeyen bir kaledir. Birbiri ile kesien silindir ktleden oluan
yapnn (Foto: 18) yapmnda talyan-Floransa etkisi olduuna dair kantlar
mevcuttur. Dnemin kaynaklarnn birinde Floransallarn sava srasnda
Sultana Chastello del Vitupero yaptklar ileri srlmtr. Bu tip mimari
nclerine talyada rastlanr. Dolaysyla bu plan dorudan doruya bir
Floransal tarafndan tasarlanm olabilir (Tanyeli, 1993, s. 165).
Fatih ann bir dier talyan etkili yaps da Edirne Saray
Cihannma Kkdr. Yap 1452 yllarnda yaplmaya balanm ve
Babingere gre burada talyan mimarlar almtr (Tanyeli, 1993, s. 165178; Babinger, s. 74). XV. yy.n ilk yarsnda talyann Toskanada oluan
villa mimarisi ile bu yap arasndaki biim benzerlikleri tesadf deildir.
Ancak yap talyan bir mimarn tasarm olmaktan daha ok yerel
sanatlarn (talyan etkileri) ile tasarlanm olmaldr (Tanyeli, 1993, s.
166).

Foto 17: Yedikule Yapnn deal

Geometrisi (A. Gabrielden alnmtr).

Foto 18: Kilidl Bahir (E. H.

Ayverdiden alnmtr).

4. DEERLENDRME
Osmanl devletinin talyan devletleri ile -ki zellikle Venedik ve
Ceneviz kent devleri ile olan ticari (ekonomik) ilikileri deerlendirildii
zaman; bu iki devlet arasndaki gl ticari ilikiler beraberinde youn siyasi
ilikileri de getirmitir. Bu almada Erken Osmanl dnyas arasndaki her
trl iliki bu ilikiler ekonomik, siyasal, sosyal gibi pek ok ynden
deerlendirilebilir- deerlendirilip, bunlarn sanata ne gibi etkilerde
(yansmalar) bulunduklar tespit edilmeye allmtr.

149

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

ncelikle Erken Osmanl devleti ve talyan devletleri arasndaki

ekonomik ilikiler iki devletinde Ege ve Akdeniz kylarnda yaptklar
ticarete dayanmaktadr. ki devlet arasndaki siyasal ilikiler ise tamamen bu
ticaret ilikisinin bir sonucu olarak gelimitir. Aralarnda yaplan pek ok
antlama da bu siyasal ilikinin en byk kantdr.
lk defa XIII. yy.da Anadolu Seluklu zamannda Kbrs krall ve
Venediklilerle balayan ticari ilikiler, bu devletin paralanmasndan sonra
kurulan Beylikler tarafndan da gelitirilmitir. 1344lerden itibaren zmir
gibi nemli bir pazar yerine iki Trk ehri Ayasolu ve Balat limanlar
nemli Pazar yerleri halini almtr. talyan tccarlar Ayasolua Nabonne,
Perpignan, Toulouse kumalar, gmten eyalar, arap, sabun getiriyorlar
ve lkelerine Germiyan Beyliinin bakenti Ktahyann apn -ki ap
maddesi kuma boyamada kullanlan bir madde olarak talyanlara ok
gerekliydi- buday, balmumu, pirin ve erilmemi kenevir gtryorlard.
Balat liman, Dou Egede ekonomik bakmdan nemi gittike artan bir yer
almtr. Bu limanda safran ve susam, bal ve bal mumu, mee mazs, am
zmleri, Ktahya ap, krmz maroken ve hal satlrd. Cenevizliler bu
maddeleri Msra gtrrler ve bunlarn karlnda Balata kuma-ki bu
kumalar sayesinde Dounun desenleri Beylikler ve Osmanl sanatna ait
rnlerde kullanlm olabilir- sabun, kalay, kurun ithal ederlerdi.
Bylelikle ham maddeyi Bat Anadoludan temin eden Venedik ve
Cenevizliler, bu maddeleri kendi topraklarnda iliyorlar ve douya tekrar
satyorlard.
Osmanl talyan ilikilerinde kimi zaman siyasal gelimeler n plana
ksa da, ilikilerin devamllnn temel belirleyicisi, aralarndaki ticaretti.
Osmanl iktisad tarihinde kapitlasyonlar ncesi talyan devletlerine nemli
ticari imtiyazlar salayan bu anlamalar Erken Osmanl dnemindeki
Osmanl hkmdarlar tarafndan geniletilerek yenilenmitir.
Erken Osmanl Beylii ile Menteeoullar Beyliinin ada
olduklar gz nne alnarak; Menteeoullar Mimarisindeki Latin etkilerini
de deerlendirmek yerinde olacaktr.
Mentee Beylii Latinler ile zorunlu ve kanlmaz ticari ve siyasal
ilikiler kurmulard ve bu ticari ilikiler sayesinde Mentee olu
mimarlndaki baz yaplarda Latin etkileri grlmektedir. lk olarak Milas
Ulu Cami 1378 ylnda yapmna baland zaman nefli bazalikal planl
bir yapyd ve bu plan ise tamamen bat etkili bir plan oluu ile dikkate
deerdi. Ahmet Gazi caminin cephesine bitiik olarak ykselen baldeken
minare Menteeolu blgesi yaplarnda yaygn olarak kullanmtr. Bu tip
minarelere Anadoluda Nevehir Kayseri yresinde ve Msrda da
rastlanmas rastlantsal deildir. Gerekten de bu yreler orta a da
Akdenize slenmi olan Latin devletiklerinin etkilerinden nasiplerini
almlardr ve Akdeniz ortamndaki etkileim boyutlarna tank olurlar (Arel,

150

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

2000, s. 172-173). 1351 tarihinde Milas Ulu camiden yl yapmna

balanan Peindeki Ahmet Gazi Medresesinde ise, Seluklu Anadolusunun
yerleik medrese emas gotik karakterde bir ta iilii ile birletirilmitir.
Ayrca yine bu medresede ana eyvan kemerinde sancak tayan aslan figrl
armalar bulunmaktadr (Arel, 2000, s. 173). Bu armalarn Venedikteki San
Marco aslan figrl armalar ile benzer olmalar ve ayn ikonografik anlam
tamalar iki lke arasndaki etkileime rnek olarak verilebilir (Foto: 14).
Balat Hamamlar (Delphinion ykntlar yaknndaki hamam ve
Seluklu hamam) duvarlarndaki gemi resimleri, Ceneviz ve Venediklilerin
bu limandaki ekonomik faaliyetleri kantlayan deerli belgelerdir. Bu gemi
resimleri Balata gelen ve Balattan yola kan gemilerin izimleridir. Bu
gemiler Venedik ya da Ceneviz kkenli olup, gemi limana girdiinde
mrettebat Balat hamamlarna gidiyordu. Hamam duvarlarna gemi
tasvirlerinin izelgesi ile Ayasolukta XV. yy.a ait bir hamamn duvarnda da
rastlanmaktadr. Bu gemi resimleri XV-XVII. yy.lar arasnda Balat limannn
ekonomik canln kantlayan ilgin belgelerdir (Meinardus, 1973, s. 301304). Ayn zamanda gemi resimleri, Bat Anadoludaki beyliklerle talyan
Devletleri arasndaki ilikileri de kantlayan kltr varllardr.
Milas Firuz Bey Zaviyesinin giriindeki sundurma deerlendirildii
zaman bize nemli bilgiler sunar. Firuz Bey Zaviyesi zellikle ticari ilikiler
gz nnde tutulacak olursa-ki Milasn ticaret blgesi olmas, bunun sonucu
olarak Venedik ile gelitirilen ticaret ilikilerinin de bu etkileime kaynaklk
ettii ileri srlebilir- dou-bat kavanda deerlendirilen bir yapdr.
nk konsolu biim itibariyle Memlk etkili ancak zerindeki sslemeler
Timur-dou kumalarnda ve porselenlerinde grlen desenleri andrr. Bu
kumalar da Venedikliler yolu ile ticaretle Anadoluya gelmi ve yapy
yaptran bani belki de bu kumalardan etkilenerek bir istekte bulunmu ve
sundurma sanat tarafndan bu ekilde bezenmi olabilir. Ancak burada
nemli olan, Venediklilerin Osmanl ve dou dnyas arasnda bir arac rol
stlenmi olmalar ve bu roln erken dnem Osmanl yaplarndan birine
yansm olmasdr.
Etkileimin grld bir dier nemli Erkan Osmanl yaps Bursa
Hdavendigar Zaviyesidir (13661385). Bu yapda Latin etkisi olarak
gzmze arpan unsur; zaviyenin saak blgelerindeki konsollu kemercik
dizileridir. Bu dizilerin neden sadece bu yapda uyguland ise, yapda
alan mimarn Kbrs veya talyadan gelmi sanatlarn biri olabilecei,
bu tarz bir uygulamann mimarn kendi slubu olarak deerlendirilebilir. Bu
kemerli saak blgesinde yer alan konsollu dizinin benzerlerine talyada
Toskana Blgesinde zellikle Floransa ve Siena ehirlerindeki Sinyrler
saraylarndaki bu atolarda 14-15. yy.a tarihlenmektedir-rastlanmas ilgin
bir tesadf olamaz. Bu yapda alm olan Kbrsl ya da talyan sanatlar
muhakkak Toksana blgesindeki saraylar grm olmaldrlar. Bu tarz bir

151

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

cephe ssleme elemannn erken dnem Osmanl mimarisine talyadan

tanmas iki lke arasndaki ticari ilikilere balanabilir.
Bursadaki Irgand Kprs talyan etkileimini gerek mimarisi
gerekse sslemesi ile ortaya koyan bir yapdr. Bu kprde de Hdavendigar
Zaviyesinin saak altndaki kemerli konsol dizilerinin ayns grlmektedir.
Bu kemercik dizilerine dayanarak ki bunlardan Floransa ve Siena
ehirlerindeki sinyrler saraynda ve 15. yy. evlerinde de bulunmaktadr.
Saak ssleme elemannn ticaret yolu ile gelerek, talyan etkisi ile yaplm
olabilecei dnlebilir. Mimarisine gelince; bu kpr asli haliyle
gnmze ulamamtr, ancak kprnn gnmze ulaabilen eski
fotoraflarnda da anlalaca gibi farkl bir mimarisi bulunmaktadr. Bu
kpr zerinde arastas ile birlikte yaplmtr. Irgand kprs bu tip arastal
kpr rnei olan talya Floransadaki Ponte Vecchio kprsnden sonra
ina edildii iin, bu kpr herhangi bir yolla talyadaki kpry grm
olma ya da, talyan tccarlardan talyadaki arl kprleri dinlemi olma
ihtimali sz konusudur. Belki de bu yzden bani srf kendi beenisi iin bu
tarz bir kpr yaptrm olabilir. Sebep ne olursa olsun talyan mimarisine
zg bir yap tipi (ar, kpr) ve ssleme eleman etkileme yoluyla bu
yapda da Osmanl topraklarna tanmtr.
Erken Osmanl mimarisinde grlen bir dier talyan etkili yap
eleman da bacal ocaklardr. Bacal ocak gibi bir mimari elemann Osmanl
topraklarnda icat edilmi olamayacan, bacal ocaklarn tarihsel geliimine
baklarak anlalabilir. Bacal ocak ne Anadolu topraklarna zg yerel bir
gelenek, ne de Trklerin Orta Asyadan ve slam kltr alanndan
tandklar bir mimari elemandr. Bu mimari elemana sahip ilk Trk
yaplarnn Bat Anadolu blgesinde bulunmas da dikkat ekicidir. Eer
XIV. yy. Bat Anadolusunun yerleim koullar erevesinde
dnldnde, byle bir elemann ancak talyan kent devletleri aracl
ile Bat Anadoluya transfer edildii anlalabilir. Sonu olarak bacal
ocaklar XIV. yy.da talyan denizci kent devletlerinin Bat Anadoluda
kentler kurduklar bir srada talyan etkisiyle Trkiyeye gelmitir.
Mimari dnda etkileim ve ilikilere kant olabilecek bir baka ayrnt
da talyan ipek rnleri Bursada ve stanbulda nemli pazar bulmalardr.
Ariv belgeleri teyit etmektedir ki talyan kumalarnn stanbuldaki baarl
satlar, stanbulda en ok satlacak eyin ne olduunun ve sultanlarn satn
alrken tercihlerinin ne olduu hakknda talyadaki reticilere tavsiyede
bulunan talyan ajanlar (tccarlar) tarafndan salanmtr. Topkap
Sarayndaki talyan ipeklileri kaftanlar ve dier giyim eyalardr. Bunlar iki
ana grupta incelenir, birincisi kk olan gruptur ve hem dokumas hem de
desenleri ile tamamen talyandr. kinci grup ise; sultanlar iin
yaplmlardr ve Osmanl desenleri kopya ya da adapte edilerek dokunan
talyan kumalardr.

152

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

Bu bilimsel aratrma Erken Osmanl mimarisinde Latin etkileri

konusunu ele ald iin bu almann kapsamna Fatih dnemindeki Latin
etkilerini girmemekle birlikte, bu dnemde ksaca deerlendirmek yerinde
olacaktr. Fatih dnemi kalelerinden Kilidl Bahir dier Fatih a
kalelerine benzemeyen bir kaledir. Bu kalenin yapmnda talyan-Floransa
katks olduuna ilikin kantlar bulunmaktadr. Dnemin kaynaklarnn
birinde Floransallarn sava srasnda Sultana Chastello del Vitupero
yaptklar ileri srlmtr. Bu tip savunma mimari nclerine talyada
rastlanmaktadr. Dolaysyla bu plan dorudan doruya bir Floransal
tarafndan tasarlanm olabilir.
Fatih ann bir dier talyan etkili yaps Edirne Saray Cihannma
Kkdr. Yap 1452 yllarnda yaplmaya balanmtr. XV. yy.n ilk
yarsnda talyann Toskanada oluan villa mimarisi ile bu yap arasndaki
biim benzerlikleri rastlantsal olmamaldr. Ancak yap talyan bir mimarn
elinden kmasndan daha ok yerli ustalarn talyan dinletileri ile yaplm
olmaldr.
Fatihin 1453te stanbulu fethetmesinden sonra kukusuz iki
medeniyet arasndaki ticari siyasi ve kltrel ilikiler olana da artmtr. Bu
etkileimler arttka Osmanl sanat mimarl ve sanatnda pek ok eserde
Latin unsurlar kullanm grlmtr. Ancak fatih dnemi ve sonras
Osmanl sanatnda Latin etkileri konusu bu aratrmann kapsam ierisinde
deerlendirilebilir (Evren, 2008).
5. SONU
Anadolu Seluklular zamannda balayan talyan kent devletleri ile
olan ticari ilikiler kukusuz Anadolu Seluklu dnemi yaplarnda da
birtakm etkiler brakm olmaldr. Ancak bu konu bu aratrmann snrlar
ierisinde deildir. Anadolu Seluklu dnemi sanatnda Latin etkileri ile
ilgili ayrntl bir alma ilerdeki yllarda yaplacaktr.
Sonu olarak almamzda rneklerle desteklenen bir gr
kantlanmaya allmtr. Bu gr: Erken Osmanl sanat ve mimarisinde
youn ticari ve siyasal ilikilerinde etkisiyle baz yaplarda ve sanat
eserlerinde talyan (Latin) etkisinin grlddr. Bu bilimsel aratrma
yazs ileride bu konu ile ilgili yaplacak almalara bir n alma nitelii
tamaktadr.

KAYNAKLAR
Akda, M. (1949). Osmanl mparatorluu Kurulu ve nkiaf Devrinde Trkiyenin
ktisadi Vaziyeti. Belleten, XIII (50), 497-565.

153

Asl Sarolu Arslan

Erken Dnem Osmanl Sanatnda Latin Etkileri
The Latin Effects in the Early Ottoman Art

Anonim. (2009). Irgand Kprs (Irgand Bridge). Osmangazi Belediyesi Tantm

Bror. Bursa.
Arel, A. (2000) Mentee Beylii Mimarisinde Latin Etkileri. Uluslararas nc
Trk Kongre Bildirileri C. 1 iinde (s. 172-173). 2529 Eyll 1993. Ankara.
Arkan, M. ve Toledo, P. (1993). Venedikteki Papalk Sefareti Belgelerine Gre
Trkler (1533-1569). OTAM Dergisi, (49), 375-436.
Ayverdi, E. H. (1989). stanbul Mimari ann Menei. Osmanl Mimarisinin lk
Devri 630805 (12301402). stanbul.
Babinger, F. (1951). Mehmet II. der Eroberer und talien. Byzantion, 130 vd.
Babinger, F. (1985). XV yyda Osmanl Devleti-Milano Dukal likiler. (M.
akirolu, ev.). Belleten, XLIX, 373-390-194.
Bayburtluolu , Z. (2001). Armaan Sanat Yazlar. Kayseri.
Baykal, K. (1947). Irgand Kprs. Uluda Bursa Halk Evi Dergisi, (84), 1-2.
Baykal, K. (1950). Bursa Antlar. Bursa.
ulpan, C. (1975). Trk Ta Kprleri. Ankara.
Evliya elebi. (1970). Seyahatname. C. II. stanbul.
Evren, B. (2008). stanbuldaki talyan zi. stanbul: Ferroli Yaynlar.
Faroqhi, S. (2003) Osmanl Dnyasnda retmek Pazarlamak, Yaamak. (G. .
Gven ve . Tresay, ev.), stanbul.
Heyd, W. (1885-86). Historie du Commerce du Levant au Moyen-Age. Leipzing. C.
I.
Heyd, W. (1975). Yakndou Ticaret Tarihi. (E. Z. Kursal, ev.) Ankara.
Hoca Sadettin Efendi. (1992). Tact Tevarih C. I. (. Parmakszolu, Haz.), Ankara.
Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri. C. I. Ankara.
Lutrell, A. (1997). 1389 ncesi Osmanl Genilemesine Latin Tepkileri. E. A.
Zacharadou, (Ed.), Osmanl Beylii (1300-1389) iinde (s. 129-148).
Mackie Louise, W. talian Silks for the Otoman Sultan, 1-21.
Meinardus, O. F. A. (1973). Balat (Orta ada Miletos) Kentinin Ekonomik
Canllnn Kantlar. Belleten, XXXVII, 300-310-147.
Miss, P. (1838). The City of the Sultan. V. II. London.
Nicol, D. M. (2000). Bizans ve Venedik Diplomat ve Kltrel likiler zerine. (G.
. Gven, ev.). stanbul.
nge, Y. (1981). Bursada Irgand Kprsnn Orijinal Mimarisi. Vakflar Dergisi,
XIII, 425-448.
zbek, Y. Dou-Bat Kavanda Bir Osmanl Yaps: Milas Firuz Bey Zaviyesi.
Poli, D. D. (1988) .The Art and Craft of Weaving in Venice 12001700. The Craft
of the Venetian Fashion Industry From the Thrteenth to the Eighteenth
Century, 40 vd. Venezeia.
Raby, J. (1982). A Sultan Paradox: Mehmet the Congueror as a Patron of the Art.
Oxford Art Journal, 5 (1), 7 vd.
Reinhold, L. (1930). Beschreinbung der Reisen II. Knigsberg.
Snmez, Z. (1996). Trk Sanatnda talyan Ressamlar ve Etkileri. Aslanapa
Armaan iinde (s. 239-258). stanbul.
Spremi, M. (1983) XVyyda Venedik Cumhuriyetinin arkta dedii Haralar.
(M. akirolu, ev.), Belleten, XLVII (185), 363390.
Tanyeli, U. (1993). Batllama Dnemi ncesinde Trk Mimarlnda Bat Etkileri
(14.-17. Yzyl). Trk Kltrnde Sanat ve Mimari, Klasik Dnem Sanat ve
Mimarl zerine Denemeler iinde (s. 157187) stanbul.

154

ZfWT
Vol. 6, No. 2 (2014)

Zeitschrift fr die Welt der Trken

Journal of World of Turks

Tanyeli, U. (2000). Ge Orta ada Trkiyeye Batdan Bir Mimari Eleman

Transferi Bacal Ocak. Sanatta Etkileim iinde (s. 242248). Ankara.
Texier, C. Kk Asya C. I. (Ali Suad, ev.). stanbul.
Tucci, U. (1994). Venedik ve Trkler Arasndaki Ba: Tccarlar. (F. M. Koar,
Der.), Toplumsal Tarih, II, 1722.
Tucci, U. (1994). Venedik ve Trkler. (F. M. Koar, Der.), Toplumsal Tarih, I, 1-12.
Turan, . (1988) Balangtan Bizansn Sonuna Kadar Trkiye talya likileri.
Ankara.
Zachariadou, E. A. (1983). Trade and Crusade, Venetian Crete and the Emirates of
Menteshe and Aydn (1300-1415). Venice.

155