BLENT ECEVT NVERSTES

ALAPLI MESLEK YKSEK OKULU

TRANFORMATRLER

r. Gr. Figen ALTINTA

TRANSFORMATRLER
Elektrik enerjisinin en nemli zelliklerinden biri de retildii yerden ok uzak blgelere
kolayca tanabilmesidir. Bu tamann verimli bir ekilde yaplabilmesi iin, gerilimin yeteri
kadar yksek olmas gerekir.
Elektrik enerjisi bilindii gibi doru akm ve alternatif akm eklinde retilir. Alternatif akml
elektrik enerjisinin gerilimi transformatrler yardmyla ykseltilip drlebildiinden,
enerjinin alternatif akmla tanmas nemini korumaktadr.
Santrallerde alternatrler (generatrler) yardmyla retilen elektrik enerjisinin gerilimi ok
yksek deildir.(0,43,36,3-10,6-13-14,7-15,8 ve 35 kV).Bu gerilimler enerjinin uzak
blgelere tanmasn salayacak kadar yksek olmadndan ykseltilmeleri gerekir. Bu da
ancak transformatrler yardmyla gerekletirilir.
letim gerilimleri orta, yksek ve ok yksek gerilim gruplar olarak e ayrlrlar.
ORTA GERLMLER: 6,3-10-(15)-20-(33)-45-(66) kV
YKSEK GERLMLER: 110-(154)- 220 kV
OK YKSEK GERLMLER: 380-500-750 kV
Parantez iindeki gerilimler Amerikada, dierleri Avrupada kullanlan gerilim gruplardr.
Yurdumuzda ise 15-30-66-154 ve 380 kVluk gerilimlerle enerji tanmaktadr. Bu
gerilimlerin yan sra tketim blgelerinde datm ve kullanma gerilimleri olarak 3-5-8-24110-220 ve 380 V gibi daha dk gerilimlere ihtiya vardr.
Bu kk ve alak gerilimlerin elde edilmesi yine transformatrlerle mmkn olabilmektedir.
Bu durum transformatrlerin nemini belirtmektedir. Elektrik enerjisinin iletilmesi,
datlmas gibi alanlarda ve eitli aygtlarn altrlmasnda kullanlan transformatrler en
nemli elektrik makineleri grubundandr.
Transformatrler hareket etmeyen elektrik makinelerinden olup, belirli bir gerilimdeki
elektrik enerjisini dier bir gerilimdeki elektrik enerjisine evirmeye yararlar. zellikle enerji
iletimindeki rolleri ok nemlidir. Transformatrler endstride bir ve fazl olarak nemli
sayda kullanlmaktadrlar. Baz zel hallerde faz says farkl olarak da yaplrlar. Birka
wattlk en ufak zayf akm transformatrlerinden ok byk gte (600000 kVA) enerji
iletiminde kullanlan transformatrler yaplmaktadr. Gerilim bakmndan da uygulama
alanlar ok genitir. letme gerilimleri birka volt alak gerilim transformatrleri ve gerilimi
milyon volt yksekliinde olan yksek gerilim transformatrleri imal olunmaktadr.
Transformatrlerin dier elektrik makinelerine gre en byk stnlkleri verimlerinin
yksek oluudur. Byk transformatrlerde malzemeyi ekonomik bir ekilde kullanarak %
99-99,5 verim elde etmek mmkndr. Verimin bu kadar byk olmasnn nedeni, hareket
eden paralar bulunmadndan srtnme kayplarnn olmaydr.
TRANSFORMATRLERN SINIFLANDIRILMASI
Transformatrler eitli zellikleri dikkate alnarak snflandrlr.
1- Manyetik nvenin yapl ekline gre;
a) ekirdek tipi
b) Mantel tipi
c) Dalm tip nveli
2- Faz saysna gre;
a) Primer ve sekonderi ayn sayda faza sahip olanlar (Bir-ki--Drt-Alt-Oniki fazl
transformatrler)
b) Primer ve sekonderi farkl sayda faza sahip olanlar ( fazl sistemi-ki-Alt veya Oniki
faza dntren transformatrler)
3- Soutma ekline gre;
a) Kuru transformatrler (Yasz olanlar)
b) Yal transformatrler

4- Kurulu yerine gre;

a) tip transformatrler (Yap ii veya dahili tip)
b) Ak hava tipi transformatrler (Yap d veya harici tip)
5- Sarg tiplerine gre;
a) Silindirik sargl
b) Dilimli sargl
6- alma prensiplerine gre ;
a) Sabit gerilimli (ebeke, g ve datm trafolar)
b) Sabit akml
7- Sarg durumlarna gre;
a) Yaltlm sargl (Normal iki sargl)
b) Oto trafolar
8- Soutucu cinsine gre;
a) Hava ile soutulanlar (Kuru transformatrler)
b) Ya ile soutulanlar
c) Su ile soutulanlar
9- Kullanl amalarna gre;
a) G trafolar
b) l trafolar (Akm ve Gerilim trafolar)
c) eitli aygt, makina vb. yerlerde kullanlan trafolar (Ateleme, kaynak, televizyon ve
radyo devrelerinde kullanlanlar, gerilim reglatrlerinde, dorultma devrelerinde, otomatik
kumanda devrelerinde, neon lambalarda, koruma devrelerinde, gvenlik transformatrleri vb.
yerlerde kullanlan transformatrler gibi.)

TRANSFORMATRLERN YAPISI VE ALIMA PRENSPLER

Transformatrler hangi ama iin kullanlrsa kullanlsn prensip bakmndan daima ayndrlar
ve genel olarak birbirine ve topraa kar izole edilmi iki sarg ile bu sarglar tayan demir
ekirdekten oluurlar. Uyarlan sargya primer sarg ve dierine de sekonder sarg denir.
Transformatrn ykseltici veya alaltc olmasna gre primerin gerilimi sekonderden kk
veya byk olabilir. Gerilimi kk olan sargya alak gerilim sargs, gerilimi byk olan
sargya yksek gerilim sargs denir.
Primer sarg, alaltc transformatrde ince kesitli, ok spirli olarak sarlr. Ykseltici transformatrde
kaln kesitli, az spirli olarak sarlr.
Sekonder sarg, alaltc transformatrde kaln kesitli, az spirli olarak sarlr. Ykseltici
transformatrde ince kesitli, ok spirli olarak sarlr.

Transformatrn ucuza mal olmas iin ve dalma kuvvet izgilerini gereksiz yere
bytmemek amac ile alt gerilim sargs ounlukla i ksma ve demir ekirdee ok yakn
olarak yerletirilir. st gerilim sargs ise d taraftadr.
Primer ve sekonder sarglarnn
birbirleriyle elektriksel bir balants yoktur. Ancak zel olarak yaplan oto
transformatrlerinde her iki sarg elektriksel olarak birbirleriyle balantldr.
Transformatrlerin primer sarglar uygun bir gerilimdeki alternatif akm devresine
balandnda sekonder sarglarndan deiik deerde fakat ayn frekansta baka bir alternatif
gerilim alnr.
Transformatr; sarglarn birisinden geen bir alternatif akm sistemini, elektromanyetik
endksiyon etkisiyle, dier sargsnda ayn frekansl fakat farkl iddet ve gerilimde baka bir
alternatif akm sistemine dntren statik bir elektrik makinesidir.
Bir iletkende emk indklenebilmesi iin o iletkenin sabit bir manyetik alan iinde hareket
ettirilmesi veya deien bir manyetik alan iinde bulundurulmas gerekir.
Manyetik nvede sarglarn bulunduu ksma ayaklar (bacaklar),ayaklar birletiren alt ve st
paralara ise boyunduruk ad verilir.
Primer gerilimi sekonder geriliminden bykse bu tip transformatrlere drc (alaltc)
transformatrler, primer gerilimi sekonder geriliminden kkse bu tip transformatrlere
ykseltici transformatrler denir.

Transformatrlerin genel prensip emas

Transformatrn primer sarglarna alternatif bir gerilim uygulandnda, bu sarg deiken
bir manyetik alan oluturur. Bu alan, zerinde sekonder sargnn da bulunduu manyetik
demir nve zerinden devresini tamamlar. Primere uygulanan alternatif gerilimin zamana
bal olarak her an yn ve iddeti deitiinden, oluturduu manyetik alannda her an yn ve
iddeti deiir. Bu alann sekonder sargy kesmesiyle bu sarglarda alternatif bir gerilim
indklenir. ndklenen bu gerilim, sekonder sarm says, primerde uyarlp sekonder sarg
iinden geen manyetik aknn maksimum deeri ve her iki sargy kavrayan alternatif alann
frekansna baldr.
Grld gibi primer ve sekonder sarglarnn birbirleriyle elektriksel hibir balantlar
olmad halde sekonder sarglarda manyetik indksiyon yoluyla bir gerilim olumutur.
Transformatrn primer sarglarna doru gerilim uygulandnda, demir nve zerinde yine
bir manyetik alan oluur. Ancak bu sabit bir manyetik alandr. Bu alann yn ve iddeti
deimediinden sekonder sarglarnda bir emk indklenmesi sz konusu olamaz. nk
4

endksiyon kurallarna gre, deeri deien manyetik alanlar tarafndan etkilenen sarglarda
endksiyon gerilimleri oluabilir. Doru akmn verilii ve kesilii srasnda sekonderde
endksiyon gerilimleri grlebilir. Ancak manyetik alann deiimi srekli olmadndan,
transformatrler doru akmda kullanlamazlar.
MANYETK DEVRE GERELER VE ZELLKLER
Transformatrlerin manyetik demir nveleri, birer yzleri yaltlm ince zel salarn st ste
konulup iyice sktrlmalar ile oluturulur. Salarn birer yzleri nve iinde oluan FUKO
KAYIPLARINI azaltmak amacyla lk, cila, vernik, kat gibi yaltkanlarla kaplanr.
Kullanlan zel salarda %3-4 kadar Silisyum bulunur. Bylece salarn manyetik
endksiyonlar (B) arttrlm, HSTERSZ KAYIPLARI azaltlm olur.
MANYETK NVE EKLLER
Manyetik devre ve sarglarn birbirlerine gre durumlar dikkate
transformatrlerin iki ekilde yapld grlr.
1- ekirdek tipi
2- Mantel tipi
Bunlardan ayr olarak bir de Dalm Nveli Transformatr tipi vardr.

alndnda

1-EKRDEK TP NVE: Transformatr sarglar manyetik nveyi kavrayacak ekilde

yaplmtr.

Primer ve sekonder sarglar iki bacak zerine yerletirilmilerdir. Manyetik nvenin kesiti her
yerde ayndr. Yaltma ii iin daha fazla yer vardr. Bu bakmdan byk glerde ve yksek
gerilimlerde kullanlr.

Bir fazl ekirdek tipi transformatr

Alak gerilim sargs hemen demir ekirdek zerine, yksek gerilim sargs ise alak gerilim
sargsnn stne yerletirilir. Bu toprak potansiyelindeki ekirdekten sarglar daha kolay
izole etmek iindir.
ayet alt ve st gerilim sarglarnn btn sarmlar bir bacak zerine yerletirilseydi, sarm
saylar ayn fakat sarm uzunluu fazla olurdu ve bakr miktar biraz artar dolaysyla bakr
kayplar da artard. Bu nedenle alak ve yksek gerilim sarglar, her iki bacaa yar yarya
sarlp seri balamak suretiyle bakr uzunluu ksa tutulmu olur. Sarglarn kontrolnn
kolay olmas ekirdek tipi transformatrn stnlklerindendir.
2-MANTEL TP NVE: Manyetik devre, sarglar kuatacak ekilde yaplmtr.

Alt ve st gerilim sarglar orta bacaa yerletirilmitir. Orta ekirdekte uyarlan kuvvet
izgileri devrelerini dtaki iki ayak zerinden tamamlar. Orta bacan demir yolu ksa
olduundan mknatslanma akm kktr. Bu nedenle elektronik devrelerde bu tip
transformatrler kullanlr.

Alak gerilimli, kk gl transformatrlerde kullanlan mantel tipi nve, byk gl

transformatrlerde de kullanlr. Bu nve tipinin sarglar mekanik bakmdan d etkilere kar
daha iyi koruyan bir ekli vardr.
3-DAILMI TP NVE: H tipi nve ad da verilen bu tip nve de sarglar orta ayaa
sarlm olup 4 d ayak tarafndan kuatlmtr.

a)Nvenin (+) eklinde st grn

b)Orta ayaa sarlan sarglarn kesitleri
Dalm Nve tipli transformatr
Dalm nveli transformatrlerde kaak aklar en kk deerde olduundan bo alma
akm ok azdr. Bylece i gerilim dmleri de azalmtr. Sarglarn sarld orta ayan
ak younluu dier ayaktakilerden fazladr. nk bu ayan kesiti, dier drt ayak
kesitinden daha byktr. Bu durum kayplar arttrmaz, buna karlk ortalama sarm
uzunluu klecei iin, i gerilim dm de azalr. Bu tip nvede soutma daha zor
yaplabilmektedir.
H tipi transformatrlerin zel bir yapm ekli daha vardr. Bu tipte sarglarn evresine spiral
eklinde Silisyumlu bir erit skca balanr. Manyetik devrenin uzunluu ksa, kesiti
byktr. Ak kayb az olan bu tip nvede demir kayb da azdr. Bu tip nvesi olan
transformatrlere SPRAKORE TP TRANSFORMATRLER denir.

Spiral nveli (Spirakore) transformatr

Spiral nveli transformatrlerde malzeme kayb, zellikle sac kayb en alt dzeye
indirilmitir. Nvede hava aral olmadndan relktans da kktr. Bu durum kaak
aklarn, dolaysyla demir kayplarnn az olmasn salar. Genel olarak bu tip
transformatrler kk glerde yaplrlar.
TRANSFORMATRLERN DNTRME ORANLARI
Bir transformatrn primer sarglarna alternatif bir gerilim uyguladnda sekonder
sarglarna bir yk balanmasa da primer sarglarndan ok kk bir bo alma akm (I0)
geer. Bu akmn oluturduu deiken ak, sekonder sarglarn keserek bu sarglarda
alternatif bir e.m.k indkler. ndklenen bu e.m.kin frekans, primer sargya uygulanan
gerilimin frekansna eittir.

Transformatr botaki akmnn oluturduu manyetik aknn sekonder sarglarn kestii ve

botaki
nve
kayplarnn
sfr
olduu
varsaylan
transformatre
DEAL
TRANSFORMATR denir. deal transformatrlerde sekonder sarglar kesen kuvvet
izgilerinin tamam, primer sarglarn da keser. Bu durumda transformatrn her iki
sargsnn her bir sarmnda ayn deerde gerilim indklenir. Buna, her iki sargnn spir bana
indklenen gerilimleri ayndr diyebiliriz. Primer ve sekonder sarglarda indklenen bu
gerilimler ayn aks tarafndan oluturulduundan aralarnda bir faz fark yoktur. Yani
primer ve sekonder devrede endksiyon yolu ile oluan gerilimler ayn fazdadr.
Transformatrn primer sargsnda oluan E1 e.m.k.i Lenz kanununa gre, kendisini
oluturan U1 gerilimine ters ynde olup, yaklak olarak eit deerdedir. Gerekte E1 e.m.k.i
U1 geriliminden %1-2i kadar kktr.
Transformatrn her iki sargsnda spir bana indklenen gerilimler ayn olduundan primer
ve sekonder devre e.m. klerinin birbirine oran, spir saylarnn oranna eit yazlabilir.
E1 N1 U 1

E2 N 2 U 2
Transformatrlerin verimleri ok yksek olduundan, primer ve sekonder devre gleri
birbirine eit yazlabilir.
S1 = U1.I1 ( VA )
S2 = U2.I2 ( VA )
S1= S2
U1.I1 = U2.I2
U1 I 2

U 2 I1
Transformatrlerde dntrme oran;
E
N
U
I
k 1 1 1 2
E2 N 2 U 2 I1
eklinde yazlabilir.
Bir transformatrn dntrme oran bilinirse, primer ve sekonder gerilimleri, spir saylar
ve akmlar hesaplanabilir.
RNEK: Bir transformatrn dntrme oran 5, sekonder gerilimi 110 V tur. Primer
gerilimini bulunuz.
k=5
U2 = 110 V
U
k= 1
U2
U1 = k.U2= 5.110 = 550 V
RNEK: Bir fazl transformatrn primer sarglarnda 500 spir bulunmaktadr. Bu
transformatrn primerine 220 V uygulandnda sekonderde 110 V okunmaktadr.
a) Dntrme orann,
b) Sekonder spir saysn,
c) Spir bana indklenen gerilimi bulunuz
N1 = 500 sp
U1 = 220 V
U2 = 110 V
U
220
a) k = 1 =
=2
U 2 110
8

b) k =

N1
N2

N 1 500
=
= 250 spir
2
k
U U
c) us = 1 = 2
N1 N 2
220 110
us =
=
= 0,44 V/sp
500 250

N2 =

RNEK: Primer gerilimi 220 V, sekonder gerilimi 55 V olan bir transformatrn primer
sarglarndan 4 A akm gemektedir. Bu transformatrde spir bana indklenen gerilim 0,5
V/sp olduuna gre;
a) Sekonder akm,
b) Primer ve sekonder spir saylarn bulunuz
U1 = 220 V
U2 = 55 V
I1 = 4 A
us = 0,5 V/Sp
U
220
a) k = 1 =
=4
U 2 55
I
k= 2
I1
I2 = k.I1 = 4.4 = 16 A
U U
b) us = 1 = 2
N1 N 2
U
220
N1 = 1 =
= 440 sp
u s 0,5
U
55
N2 = 2 =
= 110 sp
u s 0,5
RNEK: 20000 V/400 V,160 kVAlk bir transformatrde primer ve sekonder akmlarn
bulunuz.
S1= S2 = S = 160 kVA
S = U.I
160000
S
I1 =
=
=8A
20000
U1
160000
S
I2 =
=
= 400 A
400
U2
TRANSFORMATRLERDE ENDKLENEN GERLMN HESAPLANMASI
Lenz Kanununa gre bir iletkende indklenen e.m.k, saniyede kesilen kuvvet izgisi saysyla

orantldr.(
.10-8 )
t
Kesme hz ne kadar fazla ve kesilen kuvvet izgisi ne kadar oksa indklenen e.m.k de o
kadar byk olur. Transformatrn primerine alternatif bir gerilim uyguladnda bu akm
9

deien bir alternatif alan oluturur. Deiken manyetik alann 1 Hzlik (1 Periyotluk) sre
iindeki deiimi, aynen uygulanan gerilimin deiimine benzer.

Manyetik Akmn Deiim Erisi

1 Hzlik srenin 1/4nde manyetik alan en byk deerini alr. Buna gre T/4 zamanda
manyetik ak da max deerini alr. T/4 sre iinde bir iletkende indklenen e.m.kin volt
olarak ortalama deeri;

4. max
Eort = max .10-8 =
.10-8 ( V )
T
T
4
1
T=
f
4. max
Eort =
.10-8 = 4.f.max.10-8 ( V )
1
f
-8
10 = Sonucun volt olarak kmas iin kullanlan bir katsay. Saniyede 108 kuvvet izgisi
kesen iletkende 1Vluk gerilim indklenir.
Bu eitlik bir spir iindir. Transformatrn primerinde N spir olduuna gre;
Eort = 4.f.max.N1.10-8 (V)
Akm ve gerilimin ortalama deeri ile etkin ( effektif ) deeri arasnda;
Eeff = 1,11.Eort ilikisi vardr. Buna gre eitliin etkin deeri;
Eeff = 1,11.4.f.max.N1.10-8 ( V )
Eeff = 4,44.f.max.N.10-8 (V)
Primer ve sekonder sarglarda transformasyon yolu ile indklenen emkleri yazacak olursak;
E1 = 4,44.f. max.N1.10-8
E2 = 4,44.f. max.N2.10-8 elde edilir.
Frekans ve manyetik ak her iki sargda da sabittir.
E1 4,44. f . max N1 .10 8
=
E 2 4,44. f . max N 2 .10 8
Gerekli sadeletirmeleri yaparsak,
E
N
k= 1 = 1
E2 N 2
Gerilimler arasndaki oran, sarm saylar arasndaki orana eittir ve bu orana dntrme
oran denir.
U1 = Primere uygulanan gerilim (V)
U2 = Sekonderden alnan gerilim (V)
N1 = Primer spir says

10

N2 = Sekonder spir says

I1 = Primer akm (A)
I2 = Sekonder akm (A)
a, k = Dntrme oran uS = Spir bana den gerilim (Volt/Spir)
f = Frekans (Hz)
= Manyetik ak MKSA (Weber), CGS (Maxwell)

max = Bmax. Sn (maxwell)

Bmax = Manyetik endksiyon (veya ak) younluu (gauss)
Sn = Manyetik nve kesiti (cm)
Bir transformatrn spir saysn bulabilmek iin, dntrme oranndan faydalanld gibi,
indklenen e.m.k formlnden de faydalanlabilir.
Transformatrn primer veya sekonder anma gerilimleri belli olduunda, primer ve sekonder
spir saylar bir deney yardmyla yaklak olarak bulunabilir. Bunun iin transformatr
nvesinin uygun bir yerine birka spir sarlp ularna bir voltmetre balanr. Transformatrn
primer ve sekonder sarglar anma gerilimine balanarak voltmetreden indklenen gerilim
okunur. Okunan bu gerilim deeri, sarlan spir saysna blnerek spir bana volt bulunmu
U
U
olur. Daha sonra N1 = 1 ve N2 = 2 eitlikleri yardmyla primer ve sekonder sarm saylar
us
us
bulunur.

RNEK: 220 V/110 Vluk bir transformatrn uygun bir yerine 10 spirlik bir sarg
yerletirilip, primer sarglar anma gerilimine balanmtr. Primere 220 V uygulandnda 10
spirlik sarg ularna balanan V2 voltmetresinden 20 V okunmutur. Primer ve sekonder spir
saylarn bulunuz.
U1 = 220 V
U2 = 110 V
20
us = = 2 V/sp
10
U
220
N1 = 1 =
= 110 sp
us
2
U
110
N2 = 2 =
= 55 sp
2
us
Transformatr nvesi zerine birka spir sarlarak yaplan deney, primer veya sekonder
sarglarndan birka spir sklerek de yaplabilir. Bu defa azalan gerilim, sklen spir
saysna blnerek spir bana volt deeri bulunabilir.

11

MANYETK BRMLER
Manyetik ak birimi, yani bir kuvvet izgisi CGS elektromanyetik birim sisteminde maxwell
olarak alnabilecei gibi, MKS pratik birim sisteminde weber veya voltsaniye olarak da
alnabilir.
1 weber (voltsaniye) =108 maxwell
Manyetik ak yerine manyetik ak younluu veya endksiyon younluu (B) da kullanlr.
Bu, birim yzeydeki manyetik ak olup, birimi MKS sisteminde weber/m veya voltsaniye/m,
CGS sisteminde gauss (maxwell/cm) dur.
1 Gauss = 1 weber/m.10-4 = 1 Tesla/104
1 Gauss = 1 weber/cm.10-8 = maxwell/cm
1 Tesla = 104 Gauss = 1 wb/m = 1 Vsn/m
1 weber/m = 1 voltsaniye/m
B =1~ 1,7 wb/m ya da 10000 ~ 20000 gauss
RNEK: Manyetik nve kesiti 10x10 cm olan bir fazl bir transformatrn primeri 50 Hz ve
1200 Vluk bir gerilime balanmtr. Nveyi oluturan salarn manyetik endksiyon
younluu 12000 gauss, dntrme oran 10 olduuna gre;
a) Sekonder gerilimini ve spir saysn,
b) Primerin spir saysn hesaplaynz.
a) Sn=10x10 =100 cm2
f = 50 Hz
U1 = 1200 V
Bmax = 12000 gauss
k =10
U
k= 1
U2
U 1200
U2 = 1 =
=120 V
k
10
max = Bmax. Sn = 12000.100 = 1,2.106 max
U2 = 4,44.f.max.N2.10-8
U 2 .10 8
120.10 8
N2 =
= 45 spir
=
4,44. f . max 4,44.50.1,2.10 6
N
b) k = 1
N2
N1 = k. N2 = 10.45 = 450 spir
RNEK: 250 kVA, 11000 V/415 V, 50 Hz tek fazl transformatrn sekonderi 80 spirdir.
a) Primer ve sekonder akmlarn,
b) Primer spir saysn,
c) Maksimum manyetik aky weber birimiyle hesaplaynz.
S = 250 kVA
U1 = 11000 V
U2 = 415 V
f = 50 Hz
N2 = 80 spir
a) S = U.I
250000
S
I1 =
=
= 22,7 A
11000
U1
12

I2 =

250000
S
=
= 602 A
415
U2

U 1 11000
=
= 26,5
415
U2
N1 = k.N2=26,5.80 = 2120 spir
b) k =

c) U2 = 4,44.f.max.N2
415
U2
max =
=
= 0,002336 wb
4,44. f .N 2 4,44.50.80
RNEK: Primer gerilimi 6000 V olan bir transformatrn sekonderinde 120 spir vardr.
Sekonder akm 100 A,dntrme oran 100 olan transformatrn;
a) Primer spir saysn,
b) Sekonder gerilimini,
c) Primer akmn,
d) Spir bana indklenen gerilimi hesaplaynz.
RNEK: 20 kVAlk bir transformatrn primer akm 10 A, sekonder gerilimi 200 Vtur.
Transformatrde spir bana 0,4 V gerilim indklendiine gre;
a) Primer gerilimini,
b) Sekonder akmn,
c) Primer ve sekonder spir saylarn hesaplaynz.
RNEK: Manyetik ak younluu 15000 gauss, nve kesiti 4000 mm2 olan transformatrn
manyetik aksn hesaplaynz.
RNEK: 2,2 kVAlk bir transformatrn nve kesiti 54 cm2,manyetik ak younluu 10000
gaussdur. Primeri 220 V, 50 Hzlik gerilime balandnda sekonderden 50 A akm
ekilecektir.
a) Primer spir saysn,
b) Sekonder gerilimini,
c) Primer akmn,
d) Sekonder spir saysn hesaplaynz.
RNEK: 50 kVA, 25 Hz,4400 V/550 Vluk bir transformatrn manyetik aks 3,96.106
maxwell olduuna gre primer ve sekonder spir saylarn hesaplaynz.
RNEK: 1500 V/220 V, 50 Hzlik bir transformatrde spir bana 3 V gerilim
indklendiine gre;
a) Primer ve sekonder spir saylarn,
b) Maksimum ortak aky hesaplaynz.
TRANSFORMATRLERN BOTA ALIMASI
Primer sarg ebekeye bal durumda ve sekonder sargnn ular botayken yani sekonder
devreden bir akm gemedii zaman (I2 = 0), transformatr bota alyor denir. Bu durumda
sekonder sargda bir gerilim dm olmayaca iin sekonder sargda indklenen e.m.k (E2),
sekonder sarg kutuplarnda llecek olan gerilime (U20) eit olur.

13

Bota almada transformatrn primer sargsndan ekilen akma (I0) bota alma akm
denir. Bu akm genellikle transformatrn primer akmnn % 5-15i arasndadr. l ve
zayf akm transformatrlerinde bota alma akm, bu verilen deerlerin alt snrndan da
kk olabilir. ekli verilen transformatr artk ideal bir transformatre ait olmayp,
endstride kullanlan normal bir transformatrdeki manyetik aklar gstermektedir. Buradaki
kaak kuvvet izgilerini gz nne alacak olursak manyetik aklar iin 1= +1k bantsn
yazabiliriz.1k, bota nin binde bei kadar olup, devrelerini demir nve iinde
tamamlamayan kuvvet izgilerinin toplamn kapsadndan, buna kaak veya dalma
manyetik aks ad verilir. ise ana manyetik ak yani faydal manyetik akdr.

Akm devresinde sirklasyon ynn gz nne alarak devreye ait gerilim denklemini yazalm.
evre denklemleri yazlrken, gerilim oklarnn (+)dan (-)ye, e.m.k oklarnn (-)den (+)ya
doru olduklar gz nne alnmaldr.
U1 = (-) E1 + UR1 + UX1
UR1 = I0.R1
UX1 = j.I0.X1k
UR1 = Omik gerilim dm olup I0 ile ayn fazladr.
UX1 = Endktif gerilim dm olup akma nazaran 900 ileridedir.
E1 = Ana alan tarafndan primer sargda endklenen zt e.m.k
U1 = Primer sarg u gerilimi, yani primer ebeke gerilimi

14

Vektr diyagramn izerken akmla primer gerilimi arasndaki faz farkn bilmemiz gerekir.
Bota alan transformatrn ebekeden ektii aktif gcn, o andaki grnr gce oran bize
bu faz farkn verir.
P
Cos0= 0
U n. I 0
Bu oran bota alan normal transformatrlerde 0,1 civarndadr.

Kirchhoff kanununa gre yazlan gerilim denklemindeki gerilim dmleri omik ve endktif
direnlerde hesaplanr ve bu gerilim dmlerinin akmla olan faz durumlar gz nne
alnarak vektr diyagram izilir. manyetik ak ile indklenen emk arasnda 900lik bir faz
fark olduundan ve e.m.k manyetik akdan geride olduundan E1 e.m.kine I0 tarafndan dik
izerek nin yn saptanr.-E1 ile I0 arasnda 900den kk 0 as bulunduundan I0
akmnn iki bileeni vardr. Bu bileenlerden I enerji bileeni, aktif bileen olup demir
kayplarn karlar. ekirdein snmas ile kendini hissettiren kayp akmdr. I
mknatslama bileeni, tam endktif bir akm olup manyetik aky oluturur. I yaklak olarak
I0n % 10 una eittir. I de yaklak olarak I0a eittir.I0 ile I arasndaki aya () Demir
as denir. ne kadar kkse transformatrn demir kayb da o kadar az olur.
I faydal manyetik aknn (meydana gelmesini salar, bu ak da primer sargda
E1,sekonder sargda E2 e.m.k lerini indkler.
Transformatrn, bo almada ebekeden ektii g, normal transformatrlerde nominal
gcn % 0,5-1,5u kadardr.I0 akm her ne kadar kk bir akm olarak grlyorsa da,
transformatr uzun sre bota altrlmamaldr. nk transformatr snarak gereksiz yere
g kayplar oluturur.I0 akmnn primer sarglarda oluturduu (R1.I02) bakr kayplar ok
kk olduundan dikkate alnmazsa, transformatrn bota ektii g demir kayplarn
verir. Son zamanlarda yksek alaml salar kullanmak suretiyle demir kayplarn
15

minimuma drmek mmkn olmutur. Daha nce 1 kg demir sacn kayb 10 Wken bugn
bu deer 1 Wn altna drlmtr.
Bo almada oluan demir kayplarna nve veya ekirdek kayplar da denir. Demir
kayplar FUKO ve HSTERESZ kayplar olarak ikiye ayrlr. Fuko kayb nve zerinde
indklenen akmlarn neden olduu, nvenin snmas eklinde grlen kayplardr. Histeresiz
kayplar ise, nve molekllerinin frekansa bal olarak yn deitirmesi srasnda
birbirleriyle srtnmeleri sonucu s eklinde grlen kayplardr. Her ikisi frekans ve ak
younluuna bal olarak deiir. Ykn durumu bu kayplar etkilemez. Transformatr ister
bota ister ykl olarak alsn demir kayplar deimez.
P0 = Pfe = Ph + Pf
Ph = Kh.f.(Bmax)1,6 (W)
Pf = Kf.f. (Bmax)2 (W)

Transformatrn bo alma devre balants

Bo alma deneyi, transformatrn gerilim durumuna gre primer veya sekonder sarglarda
yaplabilir. rnein,2200 V/220 Vluk bir transformatrde deneyin sekonder sargda
yaplmas uygun olur. nk primer gerilimine uygun l aleti bulmak zordur. Deney hangi
sargda yaplrsa yaplsn, sarglara anma geriliminden daha byk gerilim uygulanmaz. Bo
alma deneyinde transformatrn l aletleri bulunan sargsna anma gerilimi uygulanr.
Deney srasnda bo sarg ularna dokunmak tehlikelidir.(zellikle yksek gerilimli
transformatrlerde)
I0 akmnn kk olmas bileenlerinin kk olmasna baldr. I akmnn kk olmas
manyetik nvede hava aralnn az olmas ya da hi olmamas, I akmnn kk olmas da
ok iyi kalitede sa kullanlmas ve dk endksiyon younluklarnda allmasyla
gerekleir.
RNEK: 30 kVA, 230 V/115 Vluk bir fazl transformatrn bo alma deneyinde demir
kayplar 260 W bulunmutur. Deney 230Vluk sargda yaplm olup I0 = 10 Adir. Bo
alma akmnn bileenlerini ve dntrme orann bulunuz.
P
260
Cos0 = 0 =
= 0,113
U 1 .I 0 230.10
0 = 83,50
Sin0 = 0,99
I = I0.Cos0 =10.0,113 = 1,13 A
I = I0.Sin0 =10.0,99 = 9,9 A

16

k=

U 1 230
=
=2
U 2 115

TRANSFORMATRLERN YKL ALIMASI

Ykl almada transformatrn sekonder sargs bir tketiciye paralel balanm
olduundan sekonder akmnn (I2) sfrn zerinde bir deeri vardr.

Transformatrn ykl alma balant emas

Transformatrn primeri alternatif bir gerilime (U1) balandnda, primer sargdan geen
akm (I1) bir manyetik ak () oluturur. Bu ana manyetik ak primer sarglarda uygulanan
gerilime yakn ve ters ynde bir e.m.k (E1) indkler. Sekondere bal yk nedeniyle sekonder
sarglardan da bir akm (I2) geer. Bu akm sekonder sarglarda kendisini oluturan manyetik
akya ters ynde bir manyetik ak (2) oluturarak ana manyetik aky () zayflatr. Ana
manyetik aknn zayflamas, primerde indklenen e.m.kinin (E1) klmesine neden olur.
Uygulanan gerilim ile indklenen e.m.k arasndaki fark, indklenen e.m.kinin azalmasyla
artaca iin primer sarglardan daha fazla akm gemeye balar. Bu fazla akm primer
sarglarda, ana manyetik aky kuvvetlendirecek ynde yeni bir manyetik ak (1) oluturur.
Bylece sekonder akmnn oluturduu manyetik aknn, ana manyetik akya zt olan etkisi
primer sarglarda oluan manyetik ak ile azaltlr. Bunun sonucunda ana manyetik akda bir
deiiklik sz konusu olmaz. Yani primer ve sekonder akmlarnn oluturaca manyetik
alanlarla, ana manyetik ak dengelendiinden deerinde bir deiiklik olmaz, sabit kalr.
Sekonder devrede endklenen e.m.k (E2) ile sekonder u gerilimi (U2) ayn yndedir.
Primer ve sekonder sarglardan geen akmlar sekonder devreye balanan yke gre deiir.
Sekonder devre yklendii zaman, primer akm bo alma deerinde kalmaz. Sekonder
akm arttka primer akm da artar. Bu durum kayplar dikkate alnmad zaman, primer ve
sekonder devre glerinin birbirine eit olmas ile de aklanabilir.
U1.I1.Cos1 = U2.I2.Cos2
U1.I1 = U2.I2
Bu eitliklerde gerilimler sabit olduundan, sekonder akmnn deimesiyle primer akmnn
da deiecei anlalr.
Transformatrn primerine alternatif bir gerilim uygulandnda, primer sargdan geen
akmn oluturduu manyetik aknn tamam sekonder sargy kesmeyip, bir ksm kaak ak
olarak devresini havadan tamamlar. Kaak aklar ne kadar fazla olursa faydal ak da o kadar
azalr. Bunun sonucu sekonder sarglarda spir bana endklenen gerilim, primer sarglarda
spir bana endklenen gerilimden kk olur. Bylece sekonder sarglarda endklenen
gerilim azalr.

17

Primer ve sekonderi ayr ayaa sarlan transformatrlerde, bo almada kaak aklar,

sekonder sarglar kesmez, primer sarglar keser. Bo almada kaak ak, faydal aknn
% 0,5i kadardr.
Ykl almada, sekonder akmnn oluturduu manyetik ak da kaaklara neden olur.
Primer ve sekonder sarglarda oluan kaak aklar, primer ve sekonder akmlaryla orantl
olarak deiir.
1 = 1k +
2 = 2k +
1 = Primer akmnn oluturduu manyetik ak
2 = Sekonder akmnn oluturduu manyetik ak
= Ana ak veya faydal ak
1k = Primer sargnn kaak aks
2k = Sekonder sargnn kaak aks

Primer devre kaak aklar transformatrn hem bo hem ykl almasnda, sekonder devre
kaak aklar ise yalnz ykl almasndan oluurlar. Primer ve sekonder akmlarnn
oluturduklar kaak aklar, faydal aky azalttklarndan primer ve sekonder i gerilim
dmne neden olurlar ve sekonderin knda gerilim azalmas grlr. Kaak aklarn
oluturduklar gerilim dmleri tam endktif zellikte olup akmdan 900 ileridedir. Kaak
aklar transformatrn devresine seri balanm reaktanslar seklinde gsterebiliriz.
Baz zel transformatrlerin kaak reaktanslarnn byk olmas istenir.(Ark frnlarnn g
devrelerinde kullanlan trf, kaynak makinalarnda kullanlan trf gibi).Kaak ak reaktanslar
ksa devre akmlarn azaltmada ve paralel almay kolaylatrmada etkili olmaktadrlar.

18

Ykl transformatrn edeer devresinde i gerilim dmleri, ideal bir transformatrn

primer ve sekonder devrelerine omik direnler ile reaktans bobinlerinin seri balanarak
bunlarn zerinde meydana gelen gerilim dmleri ile gsterilmitir. Primer ve sekonder
devreler iin Kirchhoff Kanununu uygulayacak olursak;
U1 = -E1 + UR1 + UX1
U2 = E2 UR2 UX2
E1 = UR1 + UX1k U1
E2 = UR2 + UX2k + U2
UR1 = I1.R1
UR2 = I2.R2
UX1 = j I1.X1k
UX2 = j I2.X2k
U1 = Primer sarg u gerilimi
U2 = Sekonder sarg u gerilimi
Vektr diyagram izerken U1 ve U2 gerilim dmlerini gz nne alabilmek iin
R1, R2, X1k, X2k omik ve reaktif diren deerlerinin deneysel olarak bulunmu olmalar
gerekir.R1 ve R2 diren deerleri doru akmla llecek olursa, deerlerde akm ylmas
etkisinden ileri gelen joule kayplar dahil edilmemi olacaktr. Bu nedenle, ksa devre
deneyinden faydalanlarak alternatif akm direnlerinin bulunmas gerekir. ki diren
arasndaki fark normal transformatrlerde % 1- 3 arasndadr. Yk esnasnda yaplan
lmlerden I1, I2, U1, U2, 1, 2 deerleri de bulunarak vektr diyagram izilebilir.
U1 ile I1 arasnda 1 as kadar bir faz fark vardr. Primer akmla ayn fazda olan I1.R1 omik
gerilim dm,sonra primer akma nazaran 900 ileride olan jI1.X1k reaktif
gerilim dm U1 geriliminden karlarak E1 vektrnn yn ve bykl bulunur.Daha
sonra ya akm geni izilerek I2 akmnn yn bulunur,bunun iin bota alma akmnn
bilinmesi gerekir.Bylece primer tarafta yapld gibi 2 asndan yararlanarak,U2 gerilim
vektrnn yn bulunur, I2.R2 omik ve j I2.X2k reaktif gerilim dmleri U2ye ilave edilir
N
ve E2 vektrnn yn ve deeri bulunur. ayet E2 = E1.( 2 ) kontrol tutuyorsa izim
N1
dorudur.
Ya da akm geninden sekonder akmnn yn tespit edildikten sonra,E2nin deer ve yn
E1in deer ve ynnden bilindiine gre, bu kez E2 vektr nce izilir. Sekonder sargdaki
omik ve reaktif gerilim dmleri E2den karlarak U2 geriliminin deeri ve yn tespit
edilir.

19

Ykl alan transformatrn vektr diyagram

Transformatrn sekonderinden geen I2 akm ile sekonder gerilimi U2 arasnda 2 as
kadar bir faz fark vardr. Akm geriliminden 2 as kadar geridedir. Primerde indklenen E1
e.m.k ile sekonderde indklenen E2 e.m.ki ayn aks tarafndan oluturulduundan ayn
fazdadrlar.Vektr diyagramnn karmamas iin E1 e.m.ki (- E1) eklinde 1800 faz farkl
olarak izilmitir. I0 bo alma akm uygulanan geriliminden 0 as kadar geridedir.
I11 = Yk akm nedeniyle primerden geen akm
I0 bo alma akm dikkate alnmazsa I11 = I1 olacandan I1 = I2 ve 1 = 2 yazlabilir.

20

Endktif ykl bir transformatrn vektr diyagram

TRANSFORMATRLERN EDEER DEVRES

Dntrme oran a = 1 olan bir transformatr botaki

a) Edeer devresi b) Basitletirilmi e deer devresi
Transformatrlerde kaak aklar ve sarg direnleri gerilim dmleri olutururlar. Bota
alan bir transformatrde yalnz primer sarglarnda bir gerilim dm sz konusudur.
Sekonderde bir yk bulunmad ve akm gemedii iin gerilim dm olmaz.
Transformatrlerde gerilim dm oluturan diren ve reaktans, edeer devrede belirtildii
iin daha baka gerilim dm sz konusu olmaz.
Bu nedenle kesik izgi iine alnan transformatrler ideal transformatrler olarak
dnlebilir. Dntrme oran k =1 olan bir transformatr ele alnrsa E1 = E2 = U2
eitlikleri yazlabilir.

21

Sekondere bir yk balandnda, bu sargdan geen akmn oluturduu, kaak ak reaktans

ile sarglarn omik direncinin neden olduu gerilim dmleri de sz konusu olacaktr.

Dntrme oran a = 1 olan bir transformatrn ykteki

a) Edeer devresi
b) Basitletirilmi edeer devresi
k=1 olduunda primer ve sekonder akmlar yaklak olarak birbirine eit (I1 I2) olduundan
I = I1 = I2 olarak gsterilebilir. Ayn ekilde E1 = E2 dir. Ancak E2 > U2 olur. nk sekonder
devrede de kaak ak ve sarg direnlerinin oluturduklar gerilim dmleri vardr. gerilim
dmleri nedeniyle de U1 > U2 dir. (U1 > E1)
Transformatrn dntrme oran bykse, vektr diyagramn, primer ve sekonder devreler
iin ayn lei alarak izmek zor olur. rnein 10000 V/525 V gerilimlerindeki bir alaltc
transformatrde dntrme oran 19 kadar olup, ayn lekle izildiklerinde vektr
diyagramnda st gerilim taraf alt gerilim tarafndan 19 defa daha byk olacaktr. Bu
durumda her iki tarafta ayr lek kullanmak gerekecektir. ayet alt gerilim sargsnn gerilim
lei 1,st gerilim sargsnn gerilim lei dntrme oran olarak seilecek olursa, vektr
1
diyagram sanki dntrme oran k= olan bir transformatre aitmi gibi olur. Bu yntem,
1
verilen bir sarm saysndaki sargy, dier bir sarm saysna evirmek demek olacaktr.
Herhangi bir sarg zerinde bu ilem yaplabilir. Fakat sekonder sargy primer sarm saysna
evirmek, yani sekonder sargy primere indirgemek daha ok kullanlan bir yntemdir. Bu
indirgeme ilemine urayan btn deerler ( ) iareti ile gsterilirler.
N
E2 = E2. 1 = E1 = k.E2
N2

22

N1
= k.U2
N2
Akmlarn indirgenmesinde amper sarmlarn ayn kalmas esas dnlerek;
I2.N1 =I2.N2 eklinde yazlr.
Dikkat edilecek olursa akmlar sarm saylaryla ters orantldr.
N
I
I2 = I2. 2 = 2
N1 k
Direnlerin indirgenmesinde joule kayplarnn eit kalmas istenir.
U2= U2.

(I2)2.R2 = (I2)2.R2

I2 2
N
) = R2.( 1 )2
'
N2
I2
Direnler de sarm saylarnn karesi ile deimektedir.
N
X2k= X2k .( 1 )2
dir..
N2
R2= k2.R2
X2k= k2.X2k
E2= k.E2
U2= k.U2
I
I2= 2
k
Primer byklkleri sekonder byklklere indirgediimizde;
R
R1 = 21
k
X
X1k = 12k
k
I1= k.I1
E
E1= 1
k
U1
U1=
k
R2= R2.(

Ykl alan transformatrn edeer devresi gz nne getirilecek olursa, bu

transformatrde sekonderin primere indirgenmesiyle, yani E1 = E2 olmasyla primer ve
1
sekonder sarglar tek bir sargya evrilmi olur. Dntrme oran k = olan bu
1
transformatrn ortak sargsndan her iki akmn toplam geecektir.

23

I1 + I2= I0
I0 akm faydal manyetik aknn salanmas iin ebekeden ekilmesi gereken akmdr.I0
akm I ve I bileenlerinden oluur. I tamamen reaktif bir akm olup, ekirdein
mknatslanmasn salar, I ise demirin snmasna yol aan demir kayplarn karlar. I ve
I akmlar paralel bal bir reaktans bobini ve omik bir diren ile gsterilebilir.
Xm reaktif diren,
E = Xm. I eitliinden hesaplanr. RFe direnci ise, o ekilde deerlendirilmelidir ki, demirde
E2
meydana gelen kayplar
joule kaybna eit olsun.
R Fe

En son izdiimiz edeer devreye gre vektr diyagram yeniden izilip sekonder tarafa ait
vektrler olduklar gibi 1800 dndrldnde aada izilmi vektr diyagram elde edilir.

Transformatrn yk diyagram (Sekonder taraf 1800 dndrlerek izilmitir.)

Bu vektr diyagramna transformatrn potansiyel diyagram da denir. Genel olarak
transformatrlerde mknatslama akm dier makinelere nazaran kktr, dolaysyla ihmal
edilerek vektr diyagramnda nemli bir basitletirme elde edilmi olur. Bota alma
akmnn ihmal edilmesiyle oluturulan basitletirilmi potansiyel diyagramnda,
transformatrn toplam omik ve reaktif gerilim dmlerinin izmi olduklar gene
24

transformatrn karakteristik veya ksa devre geni ya da ksaca KAPP GEN ad

verilir.

SREKL KISA DEVRE DURUMU

Transformatr ksa devre halinde omik direnli bir reaktans bobini gibi alr. Ksa devre
deneyleri ile transformatrlerin bakr kayplar bulunur. Sekonder devresi bir ampermetre
zerinden kapatlan transformatrn primerine wattmetre, voltmetre ve ampermetre balanr.
Primere nominal gerilim deerinden ok kk bir gerilim uygulanr. nk ksa devre
edilmi transformatrn primerine nominal gerilim uyguladmzda, sarglarn yanmasna
neden olacak kadar fazla akm geer. Bu nedenle primere ayarl bir transformatr zerinden
gerilim uygulanr. Sfrdan balayarak primere uygulanan gerilim yavaa arttrlr.
Sekonderden nominal akm getiinde gerilim artna son verilir. Bu anda transformatrn
primerine uygulanan gerilime ksa devre gerilimi (UK) denir.

Ksa devre halinde RFe ve Xm, R2 ve X2kye paralel olacaklardr. RFenin R2ye nazaran 10000
(Soukta haddelenmi sa paketli trafolarda RFe= 100000.R2 ) defa ve Xm nin de X2kden
yaklak 500 defa (Soukta haddelenmi sa paketli trafolarda Xm= 1500.X2k) daha byk
olduu dnlecek olursa, ksa devre halinde RFe ve Xm ihmal edilebilir.

25

Transformatrn ksa devre deneyi balant emas

Transformatrn sekonderinden nominal akm getiinde wattmetreden bakr kayplar
okunur. Bu deerin iinde bo alma akmnn oluturduu ok kk deerdeki demir
kayplar da vardr. Ancak uygulanan gerilimin ok kk olmas, demir kaybn ok daha
kk deerlere drdnzden dikkate alnmaz.
1000 kVAin altndaki glerde olan transformatrlerde bakr kayplar, transformatrn kVA
olarak grnr gcnn % 34 arasndadr.
UK ksa devre geriliminin, nominal gerilime oranna transformatrn nisbi nominal ksa devre
gerilimi (ksa devre gerilim yzdesi) denir.
U
% uk = K .100
Un
Genel olarak bu gerilim nominal gerilimin yzdesi olarak belirtilir. Normal olarak 1000
kVAa kadar transformatrlerde ksa devre gerilim yzdesi, % 35, daha byk glerde
% 512 arasnda deiir. Ksa devre gerilim yzdesi deeri, primer ve sekonder devreler iin
ayndr. Ksa devre gerilimi kkse empedansta kktr, dolaysyla i gerilim dm de
azdr. Ksa devre gerilimi byk olan transformatrlerde, ksa devre akm kk olur.
UK ksa devre gerilimi, transformatr sarglarnn direncine, sarglarn sarl ekline ve
manyetik nvenin zelliklerine baldr. Kaak aks az olan, iyi kaliteli salardan yaplm ve
sarglar st ste sarlm transformatrlerin, ksa devre gerilimleri de kk olur. Ksa devre
geriliminin byk olmas iin kaak aklarn fazla olmas gerekir. Baz kullanma alanlarnda
kaak aklar ayarlayarak transformatrn akm ayar yaplabilir.(rnein kaynak
transformatrnde).Transformatrn nvesindeki hava aral da kaak aklarn durumunu
etkiler.
Ksa devre deneyi transformatrn primeri ksa devre edilerek de yaplabilir. Ksa devre
kayplar 750 C iin geerlidir.

26

ZK = (R1 + R2) + j (X1k + X2k)

ZK = RK + jXK
UK = n.ZK
U
% uk = K .100
Un
RK = Toplam omik diren ()
XK = Toplam reaktif diren ()
ZK = Empedans ()
Ksa devre gerilimi, ksa devre srasnda sarglar zerinde meydana gelen omik ve endktif
gerilim dmlerinin vektriyel toplamna eittir.

27

UK = U R2 U X2
UR = UK. CosK = n.RK
UX = UK. SinK = n.XK
I .R
U
% uR = R .100 = n K .100 = uK.CosK
Un
Un
I .X
U
% uX = X .100 = n K .100 = uK.SinK
Un
Un
PK
PK
CosK =
=
0
S . 0 u K U K .I K

Transformatrn ksa devre deneyinde ebekeden ektii g (PK),nominal ykndeki bakr

kayplarna eittir.
PK = Pcu

28

Pcu
.100
S
Ksa devre g katsays (CosK) normal olarak transformatr gcne gre 0,4- 0,8 arasnda
deiir.
RK = ZK. CosK
XK = ZK. SinK
P
RK = K2
IK
% uR = %

Ksa devre nominal gerilimde olursa, meydana gelen ksa devre akmna nominal ksa devre
akm (srekli ksa devre akm) denir.
U
IK = n
ZK
UK = In. ZK
U
ZK = K
Un
U
I
IK = n = n
0 u
UK
0 K
In
29

UK
.100
Un
Ksa devre gerilim yzdesi (% uk) bilinen bir transformatrn, nominal gerilimdeki bir ksa
devrede nominal akmn ka kat akm geirecei bulunur.
I1
I2
IK1 =
veya IK2 =
0 u
0 u
0 K
0 K
% uk = % 5 olan bir transformatrde nominal ksa devre akm, nominal akmn 20 katna
eittir. Bu nedenle ksa devre deneyinin ok dikkatli yaplmas gerekir.
% uk =

YKTEK KAYIPLAR
Transformatrn sekonder devresine bir yk baland zaman, sekonder ve primer
sarglarndan geen akmlar (I1 ve I2) sarglarn direnlerinden dolay R.I2 eklinde bir s
kayb olutururlar. Bu kayplara bakr kayplar da denir.(Joule kayplar)

Primere gre bulunan edeer diren ve reaktans dikkate alnarak izilmi

a) Edeer devre emas
b) Basitletirilmi e deer devresi
P1cu = R1. I12 (Primer Cu kayplar) (W)
P2cu = R2. I22 (Sekonder Cu kayplar) (W)
Pcu = P1cu + P2cu = R1. I12 + R2. I22 (W)
Toplam bakr kayplarn primer veya sekondere gre bulunmu edeer direnler yardmyla
da bulabiliriz.
Pcu = Re1. I12 (W) veya Pcu = Re2. I22 (W)

30

Bakr kayplar yke gre deien kayplardr.

Transformatrn demir ve bakr kayplarnn yk akmna bal olarak deiim erileri

Herhangi bir ykteki bakr kayplarn, nominal ykndeki bakr kayplarndan yararlanarak
bulabiliriz.
I'
S'
Pcu= Pcu.( 2 )2 = Pcu.( )2
S
I2
Pcu = Nominal ykteki bakr kayb
Pcu= stenilen I2 akmndaki bakr kayb
I2= stenen yk akm
I2 = Nominal sekonder akm
S= stenen herhangi bir yk (VA veya kVA)
S = Transformatrn nominal (grnr) gc (VA veya kVA)
Herhangi bir ykteki toplam kayplar demir kayplar sabit olduuna gre,
I 2' 2
S' 2
Ptk = P0 + Pcu .( ) = P0 + Pcu.( )
S
I2
Demir kayplar ykle deimez, bakr kayplar ise yk akmnn karesi ile deiir.
RNEK: Nominal sekonder akm 10 A,nominal ykteki bakr kayb 100 W olan bir
transformatrn I2=5 Adeki bakr kayplarn bulunuz
5
Pcu =100.( )2 = 25 W
10
rnekte de grld gibi akm yar yarya azaldnda, bakr kayplar bunun karesi kadar
azalmaktadr.
N
Re1 = R1 + R2 = R1 + ( 1 )2.R2 = R1 + k2.R2
N2
N
R
Re2 = R1+ R2 = ( 2 )2.R1 + R2 = 21 + R2
N1
k
N
Xe1 = X1k + X2k = X1k + ( 1 )2. X2k = X1k + k2.X2k
N2
X
N
Xe2 = X1k+ X2k = ( 2 )2. X1k + X2k = 12k + X2k
N1
k

31

Ze1 = Re21 X e21

Ze2 = Re22 X e22

Z e1 Re1 X e1
N
=
=
= ( 1 )2 = k2
Z e 2 Re 2 X e 2
N2
N
Ze1 = Ze2. ( 1 )2 = k2. Ze2
N2
Z
N
Ze2 = Ze1. ( 2 )2 = e21
N1
k
2
Re1 = k . Re2
Xe1 = k2. Xe2
R
Re2 = e21
k
X
Xe2 = 2e1
k
RNEK: 220 V/110 Vluk bir fazl bir transformatrn ksa devre gerilimi, nominal primer
geriliminin % 4 ise ksa devre gerilimini hesaplaynz.
U1 = 220 V
U2 = 110 V
%uk = % 4
UK = U1 % uk = 220 % 4 = 8,8 V
RNEK: 3,3 kVA, 220 V/110 Vluk bir transformatrn sekonderi ksa devre edildiinde,
ksa devre gerilimi 9,9 V bulunmutur. Bu transformatrn,
a) Primere gre ksa devre gerilim yzdesini,
b)Bu transformatrde primer ksa devre edilseydi, nominal primer akmn geiren sekonder
gerilimini hesaplaynz.
S = 3,3 kVA
U1 = 220 V
U2 = 110 V
UK1 = 9,9 V
U
9,9
a) % uk = K 100 =
100 = % 4,5
U1
220
b) % uk hem primer hem de sekonder iin ayndr.
4,5
UK2 = U2 % uk = 110
= 4,95 V
100
RNEK: 220 V/115 Vluk bir transformatrn sekonder devresi ksa devre edilerek yaplan
ksa devre deneyinden 125 W, 13,6 A, 21 V deerleri alnmtr. Transformatrn,
a) Primere gre edeer empedans, diren ve reaktansn,
b) Ksa devre gerilim yzdesini,
c) Primer ksa devre edildiinde sekonder akm 26,1 A olduuna gre ksa devre gerilimini,
d) Sekondere gre edeer empedans, diren ve reaktansn hesaplaynz.
2

Z
U
e) e1 = 1 eitliini gsteriniz.
Z e 2 U 2

32

U1 = 220 V
U2 = 115 V
UK1 = 21 V
IK1 = 13,6 A
PK1 = 125 W
I2 = 26,1 A
U
21
a) Ze1 = K 1 =
= 1,544
13,6
I K1
P
125
Re1 = K2 1 =
= 0,6758
I K 1 13,6 2
Xe1 = Z e1 2 Re1 2 = 1,544 2 0,6758 2 = 1,39

U K1
100 = 21 100 = % 9,55
U1
220
c)UK2 = U2 % uk = 115 % 9,55 = 11 V
b)%uk =

d) PK1 = PK2 = 125 W

I2 = IK2 = 26,1 A
U
11
Ze2 = K 2 =
= 0,42
I K 2 26,1
P
125
Re2 = K2 2 =
= 0,183
I K 2 26,12
Xe2 = Ze2 2 Re 2 2 =

0,422 0,1832 = 0,378

Z e1 U 1
=
= k 2

Z e2 U 2
1,544 220 2
=
=> 3,67 = 3,67
0,42
115

e)

RNEK: Nominal primer gerilimi 20 kV olan 500 kVAlk bir transformatrn ksa gerilim
yzdesi % 6,ksa devredeki bakr kayplar 7,8 kW dr.
a)Ksa devre gerilimini, bileenlerini ve ksa devre gerilim yzdesi bileenlerini bulunuz.
b)Nominal sekonder gerilimi 909 V olduuna gre, transformatr nominal gerilimde
alrken sekonder devre ksa devre edilse, sekonder devreden geecek ksa devre akmn ve
bu akmn nominal akmn ka kat olacan bulunuz.
U1 = 20 kV
S = 500 kVA
% uk = % 6
Pcu = 7,8 kW
U2 = 909 V
a) UK1 = U1. % uk = 20.% 6 = 1,2 kV
PK
7,8
CosK =
=
= 0,26
0
S . 0 u K 500 0,06
K = 75 0 SinK = 0,966
UR = UK.CosK = 1,2.0,26 = 0,312 kV
UX= UK.SinK= 1,2.0,966 = 1,16 kV
33

UR
.100 = 0,312 .100 = % 1,56
U1
20
U
% uX = X .100 = 1,16 .100 = % 5,8
U1
20
b)I2= S = 500000 = 550 A
909
U2
I
550
IK2= 2 =
= 9167,6 A
0 u
0,06
0 K
100
9167,6
= 16,7 veya
= 16,7 kat
6
550
RNEK: Bir fazl transformatrn bo ve ksa devre almasnda alnan deerler,
Bo alma:U1 = 220 V, I10 = 23 A P0 = 500 W, U20 = 3000 V
Ksa devre:UK1 = 19,3 V, IK1 = 150 A, PK = 1250 W
a)Primere gre ksa devre direnlerini,
b)Bo almadaki gerilim dmlerine gre sarmlar arasndaki oran,
c)Sekonder diren ve reaktansn,
d)Sekondere gre ksa devre direnlerini bulunuz.
PK
1250
a) CosK =
=
= 0,432
U K .I K 19,3 150
K = 64,40
SinK = 0,903
U
ZK = K = 19,3 = 0,1285
IK
150
U Cos K
RK = K
= ZK.CosK = 19,3 0,432 = 0,0555
IK
150
U Sin K
XK = K
= ZK. SinK = 19,3 0,903 = 0,116
IK
150

R1 = R2 = 0,02775
X1k = X2k= 0,058
% uR =

b) E1 = U1 - (I0.Z1K) = 220 - 23.

0,02775

0,058 2 = 218,52 V

N 1 E1 218,52
=
=
= 0,0728
N 2 E2
3000
N
c) R2 = R2. 2
N
1
N
X2k = X2k. 2
N
1

R2'

0,02775
=
=
= 5,23

2
2
k
0
,
0728

X 2' k

0,058
=
=
= 10,9

2
2
k
0
,
0728

R
0,02775
d) RK = R1+ R2 = 21 + R2 =
+ 5,23 = 10,4
0,0728 2
k
X
0,058
XK = X1k+ X2k = 12k + X2k =
+ 10,9 = 21,8
0,0728 2
k
RNEK: Primeri 220 V olan 2 kVA,50 Hzli bir fazl ekirdek tipi transformatrn her bir
ekirdei zerinde primer sargnn 370 sarmlk iki sargs bulunup, aralarnda paralel

34

balanmtr. Sekonder sarg ise, her bir ekirdek zerine sarlm 100er sarmlk iki sargdan
olumu, bunlarda aralarnda seri balanmtr.
a) % uR = % 1,5 ve % uX = % 5,5 olduuna gre, sekonderin ksa devre edilmesi durumunda
15 V luk primer geriliminde primer akmn,
b) X1k, X2k, R1 ve R2 deerlerini,
c) Ayn sarg hacminde sekonder sarm says iki kata karlacak olursa uR, uX, R2 ve X2k
deerlerini hesaplaynz.
S = 2 kVA
U1 = 220 V
N1 = 370 spir
N2 = 100 + 100 = 200 spir
% uR = % 1,5
% uX = % 5,5
UK1 = 15 V
a) % uK = %u R 2 %u x 2 = %1,5 2 %5,5 2 = % 5,7
In = S = 2000 = 9,1 A
220
U1
U %u K U K
220 %5,7
ZK = 1.
=
=
= 1,37
9,1
In
In
U
15
I1K = K =
= 10,9 A
Z K 1,37
b) % uR = % uK. CosK
u
1,5
CosK = R =
= 0,264
5,7
uK
% uX = % uK.SinK
u
5,5
SinK = X =
= 0,965
u K 5,7
RK = ZK.CosK = 1,37.0,264 = 0,362
XK = ZK.SinK = 1,37.0,965 = 1,32
RK = R1 + R2= 2R1
R
R2= R1= K = 0,362 = 0,181
2
2
XK = X1k + X2k = 2X1k
X
1,32
X2k= X1k = K =
= 0,66
2
2
2
2
N2
200
R2'
R2 = R2.
= 2 = 0,181.
= 0,053
N
370
k
1
2

N
200
X'
X2k = X2k. 2 = 22k = 0,66.
= 0,193
N
370
k
1
c)UR = In.RK
UX = In.XK
RK = R1 + R2= 2R1 = 2R2
XK = X1k + X2k= 2X1k = 2X2k
R1 ve X1k deimediinden % uR ve % uX de deimez.

35

R2*= 22.R2 = 4.0,053 = 0,212

X2k*= 22.X2k = 4.0,193 = 0,772
GERLM DEM (REGLASYON)
Bir transformatrde primer gerilimi nominal deerinde sabit tutulup, sekonderden nominal
yk akm ekilirse, sekonder geriliminin botaki deerine gre deitii grlr. Sekonderin
bo ve tam ykl durumdaki gerilimleri arasndaki farka Gerilim Deiimi (REGLASYON)
denir. Bu fark ykle orantldr.
U = U20 - U2 = U1 - U2
U20 = Sekonder bota alma gerilimi
U2= Primere indirgenmi sekonder gerilimi
Gerilim deiimi primere indirgenmi sekonder gerilimi ile primer gerilimi arasndaki fark
olarak da tanmlanabilir. Bu fark genel olarak nominal gerilimin yzdesi olarak ifade edilir.
U U2
U U 2'
% Reg = 1
.100 = 20
.100
U1
U 20
Nominal yk akmna ait vektr diyagramnn omik ve reaktif gerilim dmlerini kapsayan
karakteristik gen ksm daha byk bir lekle izilir.U1 ve U2 gerilimleri dik geni
meydana getiren gerilim dmlerinin yannda byk deerler olduundan 0 noktasnn
sonsuza gittiini dnebiliriz.

Gerilim Deiimi
Reglasyon yzdesi bilinen bir transformatrn, yklendiinde sekonder geriliminin ne kadar
deitii kolayca hesaplanabilir.%Reg ne kadar kkse kaak akda o kadar azdr.
Gerilim deiimi, endktif alan yani endktif bir yk zerine akm veren bir
transformatrde (+) dir. Omik alan bir transformatrde bu fark omik direnlerin toplamnn
meydana getirdii gerilim dmne eittir. Transformatr kapasitif alt takdirde gerilim
deiimi 2 asnn byklne bal olarak (-) deerler alr. Bu durumda sekonder gerilimi
azalmaz artar.
36

U = U1-U2 = In.RK.Cos In.XK.Sin = UR.Cos UX.Sin

(+) Endktif ykler
(-) Kapasitif ykler
Her iki taraf nominal gerilime blecek olursak,
I .X
U I n .R K
=
. Cos n K .Sin
Un
Un
Un
I .R
I .X
U
U
% Reg = ( n K . Cos n K .Sin).100 = ( R .Cos X .Sin).100
Un
Un
Un
Un
% Reg = (% uR Cos % uX Sin).100
I .R
U
% uR = n K .100 = R .100
Un
Un
I .X
U
% uX = n K .100 = X .100
Un
Un
UR = In.RK
UX = In.XK
Omik Ykte Cos =1
Sin = 0
U = In.RK = UR
I .R
U
% Reg = n K .100 = R .100 = % uR
Un
Un
Bulunan reglasyon yzdeleri sekonder devre iinde ayn deerdedir.
RNEK: 440 V/110 Vluk bir fazl bir transformatrn primere gre edeer direnci 0,5 ,
edeer reaktans 0,9 dur.Primer akm 50 A olan transformatrn reglasyonunu ve
sekonder gerilimini,
a) Cos = 1 omik yk
b) Cos = 0,8 (endktif)
c) Cos = 0,8 (kapasitif) yk iin hesaplaynz.
440 V/110 V
Re1 = 0,5
Xe1 = 0,9
I1 = 50 A
I .R
50.0,5
a) %Reg = 1 e1 .100 =
.100 = % 5,7
U1
440
U2 = U20.(1 - %Reg) = 110.(1 - % 5,7) = 103,73 V
I .R
I .X
50.0,5
50.0,9
b) % Reg = 1 e1 .Cos + 1 e1 .Sin .100 =
.0,8 +
.0,6 .100= % 10,7
U1
U1
440
440
U2 = U20.(1 - %Reg) =110.(1 - % 10,7) = 98,23 V
I .R
I .X
50.0,5
50.0,9
c) %Reg= 1 e1 .Cos - 1 e1 .Sin .100=
.0,8 .0,6 .100= (-) % 1,59
U1
U1
440
440
U2 = U20.(1 - % Reg) = 110. 1 %1,59 = 111,74 V

37

TRANSFORMATRLERN VERM
Transformatrlerin nominal ykndeki verimi,
S .Cos
=
.100
S .Cos Pcu P0
S= Nominal g (VA)
Pcu= Nominal akmdaki Cu kayplar
P0= Nominal akmdaki Fe kayplar
Cos= Nominal ykteki g faktr
Bakr kayplar akmn karesiyle orantl olduundan ve demir kayplar yke bal
olmadndan yar ykte alan transformatrn verimi;
S
Cos
2
=
.100
S
1
Cos Pcu P0
2
4
Transformatrlerde verim dier elektrik makinalarnda olduu gibi alnan gcn verilen gce
orandr.
P Ptk
P
PA
= A .100 =
.100 = V
.100
PV
PA Ptk
PV
Kayplar nedeniyle PA<PV dir.G bydke verim de artar.
S(kVA)

10

20

50

100

200

500

1000

(%)

92

95,3

95,8

96,2

96,7

97,3

97,7

98,1

98,5

Transformatrlerin grnr glerine gre ortalama verimleri

Demir kayplar bota ve her eit ykte ayn kalmasna ramen, bakr kayplar yke gre
deiir. Bu nedenle transformatrn verimi de yke gre deiir.
=

U 2 .I 2 .Cos 2
U 2 .I 2 .Cos 2
.100=
.100
2
2
U 2 .I 2 .Cos 2 P0 Re1 .I 12
U 2 .I 2 .Cos 2 P0 R1 .I 1 R2 .I 2

U 2 .I 2 .Cos 2
.100
U 2 .I 2 .Cos 2 P0 Re 2 .I 22
Pcu1 = R1.I12
Pcu2 = R2.I22
PTcu = Pcu1+ Pcu2 = R1.I12 + R2.I22 = Re1.I12 = Re2.I22
PA = S.Cos = U2.I2.Cos2
=

Bir transformatrn verimi, transformatr tam ykte ya da tam yke yakn yklerde alt
zaman byk olur. G transformatrlerinde en byk verim Pcu=PFe olduunda grlr.
ehir ve kasabalarda k datm iin kullanlan transformatrlerde PFe/Pcu=0,25,kaynak
transformatrlerinde PFe/Pcu=2 olduunda verim en byk deerindedir.

38

Transformatrn nominal ykndeki bakr ve demir kayplarnn oranna gre

transformatrn veriminin maksimum olduu ksmi yk deiir. Herhangi bir yk durumu P2
ve nominal gc Pn ise (P2/Pn)e gre deiik (PFe/Pcu) oranlarna gre transformatrlerin
verim erileri aada verilmitir.

Verim
ekil a- Transformatrn demir kayplarnn nominal ykndeki bakr kayplarna eit olmas
durumunda verim nominal gcnde maksimumdur. Bu tip transformatrler srekli olarak tam
ykte alan, enerji nakil hatlarnda kullanlrlar.(PFe/Pcu = 1).
ekil b- Demir kayplarnn nominal ykndeki bakr kayplarnn drtte birine eit olmas
durumunda verim yar ykte maksimumdur. Bu tip transformatrler belli zamanlarda tam
ykle alan, uzun sre bota kalan transformatrlerdir. Aydnlatma amac iin
kullanlrlar.(PFe/Pcu = 0,25)
ekil c- Demir kayplarnn nominal ykndeki bakr kayplarnn 2 katna eit olmas
durumunda verim nominal gcnn 1,41 katnda maksimumdur. Bu tip transformatrler ksa

39

sre iin yklenen ve sonra devreden kan yklerde kullanlrlar.(Kaynak transformatrleri)

(PFe/Pcu = 2)
Verimin maksimum olmas iin PFe= Pcu olmaldr. O halde deiken bakr kayb, hangi ykte
sabit demir kaybna eit olursa, verim o ykte maksimum olur.
Transformatrlerde verim iki ekilde bulunur.
a) Direkt Metot
b) Endirekt Metot
a) DREKT METOT: Bu metot daha ok kk gl transformatrlerde uygulanr.

Direkt metotla veriminin bulunmas iin transformatrn ykl almas

Sekonder devrenin yk sfrdan balanarak tam yke kadar yava yava artrlr. Her ykte
P
wattmetrelerden P2 ve P 1 deerleri alnarak oranlanr = 2 .100 eklinde verim bulunur.
P1
RNEK: Transformatrn primeri 15,5 kW g ekerken, sekonderden 15 kW g
alnmtr. Verimi bulunuz.
P1 = 15,5 kW
P2 = 15 kW
P
15
= 2 .100 =
.100 = % 96,7
15,5
P1
RNEK: Verimi % 94 olan bir tranformatrn sekonderinden 400 W ekildiinde primer
tarafndan ebekeden ekilen g ne kadardr.
= % 94
P2 = 400 W
P
400
P1 = 2 =
= 425,5 W
0,94

Byk akm ve gerilimlere uygun l aleti, byk transformatrler iin yk bulmak zor
olduundan bu metot byk gl veya yksek gerilimli transformatrlerde uygulanmaz.
b)ENDREKT METOT: Byk gl transformatrlerde uygulanr. Bo alma deneyi ile
demir, ksa devre deneyi ile bakr kayplar bulunur.
Ptk = P0 + Pcu
PA = S.Cos
PV = PA + Ptk
PA
=
.100
PA Ptk

40

RNEK: 30 kVAlk bir transformatrn bo almadaki kayplar 200 W,ksa devredeki

kayplar 780 W bulunmutur. Transformatrn,
a)Cos = 1 tam omik ykte,
b)Cos = 0,8 tam endktif ykte,
c)Cos = 0,8 (3/4) endktif ykteki verimi bulunuz.
S = 30 kVA
P0 = 200 W
Pk = 780 W
a) Ptk = P0 + Pcu = 200 +780 = 980 W
PA = S.Cos = 30.1 = 30 kW
PA
30000
=
.100 =
.100 = % 96,84
PA Ptk
30000 980
b) PA= S.Cos = 30000.0,8 = 24000 W
PA
24000
=
.100 =
.100 = % 96,08
PA Ptk
24000 980
c) 3/4 ykteki verim iin nce 3/4 ykteki bakr kayplarn bulmak gerekir.
2

S'
3/ 4
Pcu = Pcu. = 780.
= 438,75 W
1
S
Ptk = P0 + Pcu= 200 + 438,75 = 638,75 W
3
3
PA = .S.Cos = .30.0,8 = 18 kW
4
4
PA
18000
=
.100 =
100 = % 96,58
PA Ptk
18000 638,75
2

RNEK: Nominal sekonder akm 100 A olan 50 kVAlk bir transformatrde bo

almadaki demir kayplar 400 W bulunmutur. Ayn deney sonularna gre edeer diren
Re2 = 0,05 olarak hesaplanmtr. Transformatrn,
a) Cos = 0,8 tam endktif ykte,
b) Cos = 0,8 yar endktif ykteki verimini bulunuz.
I2 = 100 A
S = 50 kVA
P0 = 400 W
Re2 = 0,05
a) PA = S.Cos = 50.0,8 = 40 kW
Pcu = Re2.I22 = 0,05.1002 = 500 W
Ptk = P0 + Pcu = 400 + 500 = 900 W
PA
40000
=
.100 =
.100 = % 97,8
PA Ptk
40000 900
100
b) Yar ykte akm, I2 =
= 50 A
2
40
Yar ykte g, PA=
= 20 kW
2
Pcu = Re2.I22 = 0,05.502 = 125 W
Ptk = P0 + Pcu = 400 + 125 = 525 W

41

PA
20000
.100 =
.100 = % 97
PA Ptk
20000 525
Cos g katsays kldke verim de azalr. Cos = 1 omik ykte verim daha fazladr.
Ykn % 40-120si arasnda verim hemen hemen sabittir.
=

Bir Transformatrn deiik yk ve g katsaylarnda veriminin deiimi

RNEK: S = 100 kVA, primer gerilimi U1 = 2200 Vluk transformatrn primeri N1 = 400
spir, sekonderi N2 = 80 spirdir. Primer sarg direnci R1 = 0,3 , kaak reaktans X1k = 1,1 ,
sekonder sarg direnci R2 = 0,01 , kaak reaktans X2k = 0,035 olduuna gre;
a) Primere indirgenmi edeer diren, reaktans ve empedans,
b) Sekondere indirgenmi edeer diren, reaktans ve empedans,
c) Primer ve sekonder akmlarn, botaki sekonder gerilimini,
d) Cos =1 omik ykteki reglasyonu ve sekonder gerilimini,
e) Cos = 0,8 endktif ykteki reglasyonu ve sekonder gerilimini,
f) Cos = 0,8 kapasitif ykteki reglasyonu ve sekonder gerilimini bulunuz.
a) S =100 kVA
U1 = 2200 V
N1 = 400 sp
N2 = 80 sp
R1 = 0,3
X1k = 1,1
R2 = 0,01
X2k = 0,035
N
400
k= 1 =
=5
N 2 80
2

400
Re1 = R1 + k R2 = 0,3 +
.0,01 = 0,55
80
2

400
Xe1 = X1k + k .X2k = 1,1 +
.0,035 = 1,975
80
2

Ze1 = Re21 X e21 =

0,55 2 1,975 2 = 2,05

42

R1
0,3
+ R2 = 2 + 0,01 = 0,022
2
k
5
X 1k
1,1
= 2 + X2k = 2 + 0,035 = 0,079
5
k

b) Re2 =
Xe2

Ze2 = Re22 X e22 =

(0,022) 2 (0,079) 2 = 0,08

Z e1
R
X
= e1 = e1 = k2
Z e2
Re 2
X e2

2,05
0,55
1,975
=
=
= 52
0,08 0,022 0,079
c) S = U.I

100000
I1 = S =
= 45,45 A
2200
U1
k=

I2
I2 = k.I1 = 5.45,45 = 227,25 A
I1

k=

U1
U
2200
= 440 V
U2 = 1 =
5
k
U2

d) % Reg =

U 20 U 2
U 20

U2 = U20 .(1 - % Reg )

Cos =1 (Omik)
% Reg =

I 1 .Re1
45,45.0,55
.100 =
.100 = % 1,136
U1
2200

% Reg =

I 2 .R e 2
227.25.0,022
.100 =
.100 = % 1,136
U2
440

U2 = U20 .(1 - % Reg ) = 440.(1 - % 1,136) = 435 V

e) Cos =0,8 (Endktif)
% Reg =

I 1 .( Re1 .Cos X e1 .Sin )

45,45.(0,55.0,8 1,975.0,6)
.100 =
.100 = % 3,36
U1
2200

% Reg =

I 2 .( Re 2 .Cos X e 2 .Sin )
227,25.(0,022.0,8 0,079.0,6)
.100 =
.100 = % 3,36
U2
440
43

U2= U20 .(1 - % Reg ) = 440.(1- % 3,36) = 425,2 V

f) Cos =0,8 (Kapasitif)
% Reg =

I 1 .( Re1 .Cos X e1 .Sin )

45,45.(0,55.0,8 1,975.0,6)
.100 =
.100 = (-) % 1,54
U1
2200

% Reg =

I 2 .( Re 2 .Cos X e 2 .Sin )
227,25.(0,022.0,8 0,079.0,6)
.100 =
.100 = (-) % 1,54
U2
440

U2 = U20 .(1 - % Reg ) = 440. 1 (- % 1,54)

= 446,77 V

RNEK: S=500 kVA, 11000 V/415 Vluk transformatrn primer sarg direnci R1= 0,42 ,
sekonder sarg direnci R2= 0,0019 dur. Bo almada demir kayplar P0=PFe=2,9 kW
olduuna gre,
a) Cos =0,8 tam endktif ykte,
b) Cos =0,8 yar endktif ykte verimi bulunuz.
S=500 kVA
11000 V/415 V
R1=0,42
R2=0,0019
P0=2,9 kW
500000
S
a) I1 =
=
= 45,5 A
11000
U1
500000
S
I2 =
=
= 1205 A
415
U2
Pcu1 = R.I2 = 0,42.45,52 = 870 W
Pcu2 = R2.I22 = 0,0019.12052 = 2760 W
PTcu = Pcu1 + Pcu2 = 870 + 2760 = 3630 W
Ptk = P0 + Pcu = 2900 + 3630 = 6530 W
PA = S.Cos = 500.0,8 = 400 kW
PV = PA + Ptk = 400000 + 6530 = 406530 W
P
400000
= A .100 =
.100 = % 98,39
PV
406530
2

2
S'
I 2'
1 / 2
b) Pcu= Pcu. = Pcu. = 3630.
= 907,5 W
1
I2
S
Ptk = P0 + Pcu = 2900 + 907,5 = 3807,5 W
1
1
PA = .S.Cos = .500.0,8 = 200 kW
2
2
PV = PA+ Ptk = 200000 + 3807,5 = 203807,5 W
2

PA
200000
.100 =
.100 = % 98,13
PV
203807,5

44

RNEK: S=50 kVA,3300 V/415 Vluk transformatrn sekonderi ksadevre edilerek yaplan
ksa devre deneyinden 124 V,15,3 A,525 W deerleri alnmtr.Botaki demir kayplar
P0 = PFe = 430 W olduuna gre;
a) Cos = 0,7 tam endktif ykteki verimini,
b) Cos = 0,7 yar endktif ykteki verimini,
c) Ksadevre gerilimini ve bileenlerini,
d) Ksadevre gerilim yzdesini ve bileenlerini,
e) Cos =1 omik ykteki reglasyonu ve sekonder gerilimini,
f) Cos = 0,8 endktif ykteki reglasyonu ve sekonder gerilimini,
g) Cos = 0,8 kapasitif ykteki reglasyonu ve sekonder gerilimini bulunuz.
S = 50 kVA
3300 V/415 V
UK1 = 124 V
IK1 = 15,3 A
PK1 = 525 W
P0 = PFe= 430 W
a) PA=S.Cos=50.0,7=35 kW
Ptk = P0 + Pcu = 430 + 525 = 955 W
PV = PA+ Ptk = 35000 + 955 = 35955 W
P
35000
= A .100 =
.100 = % 97,34
PV
35955
1
1
b) PA = .S.Cos = .50.0,7 = 17,5 kW
2
2
2

2
S'
I 2'
1 / 2
Pcu= Pcu. = Pcu. = 525.
= 131,25 W
1
I2
S
Ptk = P0 + Pcu= 430 + 131,25 = 561,25 W
PV = PA+ Ptk= 17500 + 561,25 = 18061,25 W
P
17500
= A .100 =
.100 = % 96,9
18061,25
PV
PK
525
c) CosK =
=
= 0,276
U K .I K
124 15,3
K = 740 SinK = 0,96
2

UR = UK.CosK = 124.0,276 = 34,22 V

UX = UK.SinK = 124.0,96 = 119,04 V
d) % uR =
% uX =

UR
34,22
.100 =
.100 = % 1,036
U1
3300

UX
119,04
.100 =
.100 = % 3,6
U1
3300

% uK = u R2 u X2 = 1,06 2 3,6 2 = % 3,75

UK
124
.100 =
.100 = %3,75
U1
3300
e) (Omik) Cos =1 Sin = 0
% uK =

45

% Reg = % uR = % 1,036
U2 = U20 .(1 - % Reg ) = 415.(1- % 1,036) = 410,7 V
f) (Endktif) %Reg = % uR .Cos + % uX .Sin
%Reg = % 1,036.0,7 + % 3,6.0,7

.100

.100 = ( 0,72 + 2,52 ) .100 =

% 3,24

U2 = U20 .(1 - % Reg ) = 415.(1- % 3,24) = 401,55 V

g) (Kapasitif) %Reg = % uR .Cos - % uX .Sin
%Reg = % 1,036.0,7 - % 3,6.0,7

.100

.100 = ( 0,72 2,52 ) .100 = -

U2 = U20 .(1 - % Reg ) = 415.[1 - (- % 1,8)] = 422,47 V

46

%1,8

YARARLANILAN KAYNAKLAR:
1- Elektrik Makinalar Dersleri Transformatrler
Prof. Dr. Mh. Turgut BODUROLU
2- Elektrik Makinalar I,II - Prof. Dr. Nurdan GZELBEYOLU
3- Elektrik Makinalar Cilt II M. Adnan PENT Abdullah RKMEZ
4- Elektrik Makinalar Cilt I Necati OUZ Muhittin GKKAYA
5- Megep ve eitli internet sayfalar

47