Professional Documents
Culture Documents
Giao Trinh Cracking Xuc
Giao Trinh Cracking Xuc
Nguyn Hu Ph
Cracking xc tc
Ho hc
Cht xc tc
Qu trnh cng ngh
PGS. TS. T ng Hi
ThS. Nguyn Huy Tin
Ngc Linh
hng Lan
Trnh by ba:
54 541
546 17 05
KHKT 05
Li ni u
~
Me
~
H
%kl
%LV
%tt
G*
~
~
Bin thin th ng p (nng lng t do) ca giai on chuyn dch ( Me , H )
Gpu
Hpu
Hht
Spu
ABD
AFS
Fluosilicat amoni
AFSY
Zeolit Y c x l vi (NH4)2SiF6
Al (E)
Al (T)
AP
ASTM
ATB
Tm Brnsted
BPSD
C3
C3
C5+
CA
Phn trm trng lng cacbon ca aromat; phn trm trng lng aromat
CCR
Cn cacbon Condrason
CD
CI
CN
Phn trm trng lng cacbon ca naphten, phn trm trng lng naphten
Cn
Cn
CO
Kh oxit cacbon
CO
CO
Phn trm trng lng cacbon ca olefin, phn trm trng lng olefin
COC
CP
Phn trm trng lng cacbon ca parafin, phn trm trng lng parafin
cSt
T trng
DCC
DHA
Hydrodealkyl ho
DMO
DO
Du gn (decanted oil)
EBP
EDTA
ESP
EXT
FAU
FCC
FGSV
GCRON
HCO
HSY
IBP
IUPAC
Kpu
Tm Lewis
LCO
LHSV
Tc khng gian theo th tch cht lng theo n v thi gian gi (liquid
MAS NMR Phng php cng hng t ht nhn vt liu rn (magic angle spinning nuclear
magnetic resonance)
MAT
Php o hot tnh xc tc trong thit b MAT (th hot tnh dng vi lng,
micro activity test)
MON
Tr s octan ng c
MONC
MTBE
MTC
H hn hp khng ch nht
N&TN
NSTB
NOx
API
i lng o mt ca du m
Poise, n v o nht
PONA
PP
Polypropylen
Nhm alkyl
RCC
RE
Cation t him
RFCC
Cracking xc tc pha lu th du cn
RON
Tr s octan nghin cu
RONC
ROT
RPT
SA
Aluminosilicat
SAP
Hydro ho chn lc
SBU
SC
SCR
SFV
SIMDIS
SIMS
SUV
TBP
TO4
TOS
M hnh suy gim hot tnh xc tc theo thi gian phn ng trong dng
USY
VGO
V/V
T s th tch/th tch
VPI-5
Tn ca mt vt liu h aluminophosphat
VRDS
VTB
WHSV
xt/d
T s cht xc tc/du
ZSM-11
ZSM-5
Chng 1
M u
Hu ht cc phn ng ho hc c p dng quy m cng nghip u l cc phn
ng xc tc. Rt nhiu qu trnh cng ngh c ci tin, hon thin l nh nhng pht
minh v cht xc tc mi. Mt trong nhng qu trnh c quy m cng nghip ln nht l qu
trnh cracking xc tc. Cracking l s chuyn ho cc phn t ln ca du m thnh cc
phn t hydrocacbon nh hn thuc phn on gasolin (xng).
1.1. Gii thiu tng qut v cng ngh cracking
Cc qu trnh cracking, thot tin, c thc hin khng c mt cht xc tc, nhng
v sau, trong 4-5 thp k gn y, nhiu cht xc tc cracking lin tc xut hin v ci tin.
Hu ht cht xc tc cracking l xc tc axit. Thnh tu quan trng nht trong cng ngh
cracking xc tc trong hn 4 thp k qua l s pht minh v s pht trin lin tc ca xc
tc zeolit.
Cc zeolit (dng axit, H-zeolit) xc tc cho phn ng cracking du m nhanh hn,
hiu qu hn rt nhiu so vi cht xc tc dng aluminosilicat v nh hnh trc kia, n
mc ngi ta phi thay i c thit k ca cc thit b cracking c, dng lp xc tc n nh,
hoc dng lp xc tc ng (tng si n nh) thnh cc react ng nh thng ng (reactor
- riser). Trong react riser, cc ht xc tc c kch thc nh c chuyn qua react rt
nhanh nh dng hydrocacbon ho hi trong trng thi lu th (fluid), cht xc tc v
hydrocacbon c tip xc nhau trong khong thi gian rt ngn, khong 5 - 10 giy*.
C th ni, xt v mt ho hc ca nhiu qu trnh lc - ho du (cracking, reforming,
izome ho...) th qu trnh cracking c nghin cu nhiu nht v t c nhiu thnh
tu nht. l ho hc v axit mnh, hydrocacbon, cacbocation v v zeolit.
Zeolit l vt liu aluminosilicat tinh th, bn trong n cha nhng h mao qun ng
nht c kch thc c phn t. Cu trc tinh th v tnh cht b mt ca zeolit c xc nh
kh chnh xc v r rng, trong khi cc tham s cu trc ca cc cht xc tc rn khc
dng v nh hnh li hay thay i v kh xc nh.
Ho hc ca qu trnh cracking xc tc s c trnh by t m trong mt chng
ring. Tuy nhin, hnh dung ho hc cracking xc tc trong ng cnh ca thc t cng
nghip, chng ta c th theo di mt s khi qut ca mt qu trnh cng nghip nh sau:
* V qu trnh cracking xy ra trong trng thi lu th (fluid) ca cht xc tcv hydrocacbon, nn qu
trnh xc tc ny thng c gi l Fluid Catalytic Cracking vit tt l FCC (cracking xc tc pha lu th)
675oC
2,4 atm
Kh t
H2 - C4
(25 - 200oC)
Naphta
Kh chy n bnh t CO
o
675 C; 2,1 atm
Khng kh
o
Du nhiu (340 - 429 C)
hydrocacbon
aromat nng
(Heavy Cycle Oil, HCO)
Hi nc
Khng kh
Gas oil
Du cn
(>425oC)
Thit b phn ng xc tc
550
510
3
6
57
Thit b hon nguyn xc tc
10
650 760
0,7 1,3 : 1
3,5
60
30
0,8
< 0,1
Durabead5(a)
476
548
474
1,0
1,9
0,84
Durabead1(b)
476
549
471
0,9
2,0
0,82
3,6
12900
136065
2267
215-332
73,4
3,5
13400
136065
1542
232-327
49,5
77,6
77,3
th tch gasolin
100
th tch du d chuyn ho
%tt
13,7
12,9
56,9
13,4
2,1
6,5
4,8
13,4
1,35
3,8
4,1
7,9
-
Hiu sut
%kl
%tt
15,2
21,3
13,3
29,2
48,7
38,3
8,5
8,5
8,9
5,4
100
1,3
1,1
4,0
2,9
3,2
4,5
8,5
8,5
0,64
2,1
2,4
2,4
3,7
4,5
6,1
1,3
0,6
1,8
0,1
0,6
4,4
-
%kl
Sn phm y thp chng ct
22,3
Du t
29,4
32,4
Gasolin (khng c C4)
Cc butan
5,4
6,6
Kh kh (C3 v kh nh khc)
Cc
3,4
Tng cng
100
n-butan
0,6
Isobutan
1,8
Buten
3,0
5,4
Tng C4
T s i-C4/C4
Propan
1,3
Propylen
2,1
3,4
Tng C3
Etan
1,0
Etylen
0,4
Metan
1,2
Hydro
0,1
Sulfua hydro
0,5
3,2
Tng C2 v nh hn
* bbl: barrel, n v o th tch du m thng dng trong giao dch thng mi, 1bbl = 165 lit.
(a): xc tc zeolit REHY trong pha nn aluminosilicat v nh hnh; (b): xc tc aluminosilicat v
nh hnh; %tt: phn trm tnh theo th tch; %kl: phn trm tnh theo khi lng
11
Thit b tch
hydrocacbon strip
Hi nc
React
(reactor)
Cht xc tc b sung
Khng kh
Hi nc
Gas oil
Hi nc
12
k1
k2
k3
Gas oil O, Gasolin G v sn phm ph X.
Qua s , nhn thy rng, tng hiu sut gasolin cn hn ch cc phn ng
cracking su, chuyn ho G thnh X. Vic s dng react - riser, chnh l gim thiu s
cracking su ca gasolin. Mt khc, cng c th nhn thy rng, cc sn phm ph X nhn
c khng ch t gasolin m cn trc tip t gas oil.
1.3. Gii thiu chung v cht xc tc cracking cng nghip
Cc xc tc cng nghip thng c iu ch t 3 - 25% (kl) ca zeolit tinh th
(ng knh ht tinh th zeolit c 1 m) trong mt cht nn (matrix) l aluminosilicat v
nh hnh v/hoc khong st. bo m ch lm vic trng thi lu th (fluid) trong
dng hi hydrocacbon, kch thc ht xc tc phi nm trong khong 20 n 60 m (ng
knh ht). Zeolit phi c phn tn vo trong pha nn aluminosilicat v nh hnh trnh
cc hiu ng nhit cc b, n nh hot tnh xc tc ca zeolit, nh cu trc xp v
axit khc nhau gia zeolit v pha v nh hnh.
Nh s khc nhau m xc tc zeolit c hot tnh cracking gas oil v chn lc
gasolin cao hn nhiu so vi xc tc aluminosilicat v nh hnh (xem bng 1.2). Ngy nay ,
trong cht xc tc FCC, ngoi cc hp phn c bn l zeolit Y(Faujasite) dng USY v pha
nn aluminosilicat v nh hnh, ngi ta cn thm vo cc zeolit ph gia (vi hm lng t
1 n 10% khi lng) H-ZSM-5, HZSM-11, H-Bta... gia tng ch s octan ca gasolin
hoc gia tng hm lng olefin nh trong thnh phn kh cracking, v thm mt s ph gia
th ng ho kim loi (xem mc cht xc tc cracking).
1.4. Cc c trng v nguyn liu cho cracking xc tc (FCC)
Cc nh lc du phi ch bin nhiu loi du th khc nhau. Cht lng ca du th
thng b bin i theo tng vng khc nhau, do , ngi ta phi xc nh r cc tnh cht
c trng ca tng loi nguyn liu m bo s vn hnh n nh ca cc cng on ch
bin (cracking, reforming...) trong mt nh my lc du.
13
c trng nguyn liu FCC l mt nhim v rt quan trng cho s hot ng ca cng
on FCC. Nh , ngi ta c th chn cht xc tc, x l cc s c, ti u ho qu trnh
cracking xc tc.
Hai yu t quan trng nht nh hng n cht lng ca nguyn liu FCC l:
- cc hydrocacbon;
- cc tp cht;
cha trong nguyn liu FCC.
1.4.1. Phn loi cc hydrocacbon
Cc hydrocacbon trong nguyn liu FCC thng c phn thnh parafin, olefin,
naphten v cc aromat (hydrocacbon cha vng thm) vit tt l PONA.
Parafin: parafin l cc hydrocacbon mch thng hoc mch nhnh c cng thc ho
hc l CnH2n+2.
Ni chung, nguyn liu FCC cha ch yu cc hydrocacbon parafin. Hm lng ca
cacbon trong parafin chim khong 50 n 65% khi lng ca nguyn liu. Parafin d b
cracking v to ra lng sn phm lng nhiu nht. Parafin to ra gasolin nhiu nht, kh
nhin liu t nht, nhng cng c gi tr octan thp nht.
Olefin: olefin l cc hydrocacbon cha bo ho, c cng thc l CnH2n. So vi
parafin, olefin l hp cht km bn hn v c th phn ng vi nhau hoc vi cc cht khc
nh oxy, v vi dung dch brom. Olefin khng tn ti trong t nhin, n c mt trong
nguyn liu FCC l do cc qu trnh x l trc , v d nh, do cracking nhit, hoc do
cracking xc tc...
Olefin khng phi l hp phn mong mun trong nguyn liu FCC v olefin thng b
polyme ho to ra cc sn phm nh cc v nha. Hm lng olefin ti a trong nguyn liu
FCC l 5%kl.
Naphten: Naphten c cng thc CnH2n cng nh cng thc ho hc ca olefin.
Olefin c cu trc mch thng (chnh xc hn l mch h), cn naphten l parafin c cu
trc mch vng. Naphten l hp cht bo ho. V d, cc naphten nh xyclopentan,
xylcohexan, metyl-xyclohexan c cu trc vng nh sau:
CH3
Xyclo pentan
C5H10
Xyclo hexan
C6H12
Naphten cng l hp phn mong mun trong nguyn liu FCC v chng to ra gasolin
c gi tr octan cao. Gasolin c to ra t naphten c nhiu aromat hn, v l gasolin nng
hn so vi gasolin c sn xut t cracking parafin.
14
Aromat: aromat (CnH2n-6) tng t nh naphten, nhng cha vng cacbon cha bo
ho v kh n nh. Aromat l cc hp cht cha t nht mt vng benzen. Vng benzen rt
bn v khng b cracking. Cc aromat l hp phn mong mun cho nguyn liu FCC hin
nay, v s to ra gasolin c gi tr octan cao.
Cracking cc aromat thng xy ra s phn ct cc mch nhnh v to ra cc hydrocacbon phn t nh. Ngoi ra, mt s t hp cht aromat a vng c th to ra nhng mng
cacbon nm li trn b mt cht xc tc (cc), hoc cc sn phm a phn t khc (nha).
Trong tng lai, khi hm lng benzen trong gasolin b hn ch ngt ngho th c l
aromat khng phi l hp phn a chung cho nguyn liu FCC.
1.4.2. Cc tnh cht vt l ca nguyn liu FCC
c trng nguyn liu FCC bao gm vic xc nh cc tnh cht ho hc v vt l ca
nguyn liu. Song, cc k thut phn tch qu nhy v chnh xc nh ph khi l khng
thch hp cho cc hot ng cng ngh thng ngy, do ngi ta thng phi s dng cc
tnh cht vt l nh gi nhanh cht lng nguyn liu. Cc phng th nghim ca cc
nh my lc du thng c trang b cc dng c, thit b cn thit thc hin vic th
nghim cc tnh cht vt l thng thng ca nguyn liu nh:
-
T trng, oAPI;
Chng ct nguyn liu;
im anilin;
Ch s khc x (RI);
S brom (BN) v ch s brom (BI);
nht;
Cacbon Conradson, Ramsbottom, Micro-cacbon v cacbon khng tan trong heptan.
T trng, oAPI
T trng (density, D) l mt i lng o mt cht lng: D ca cht lng l t s ca
trng lng mt th tch cht lng vi trng lng ca th tch nc tng ng, ti mt nhit
cho, v d nhit 15,5oC. oAPI l i lng o mt ca hydrocacbon lng.
So vi t trng, oAPI xc nh cc thay i mt ca cht lng mc nh hn
(nhy hn). V d, t 24oAPI n 26oAPI tng ng vi s thay i ca t trng l 0,011.
Vi s thay i 2oAPI c th nh hng ng k n hiu sut sn phm cracking.
Gia D15,5 v oAPI c mi lin h sau y:
D
o
15,5 C
API =
141,5
131,5+ o API
141,5
131,5
D o
(1.1)
(1.2)
15,5 C
15
V mt tnh theo oAPI t l nghch vi t trng D, nn oAPI cng cao th cht lng
cng nh. Trong ch bin du m, oAPI thng c o hng ngy i vi mi nguyn liu
v sn phm. Phng php tiu chun ASTM D-287 l php th c thc hin hng ngy
bi mt k thut vin ca phng th nghim hoc bi mt cng nhn vn hnh phn xng.
Ngi ta dng mt t trng k (hydrometer) khc oAPI cm vo mt ng ong ng hn hp
cn o, c gi tr oAPI v nhit ca cht lng. Sau cn c vo cc bng chun quy
i v oAPI 15,5oC.
i vi nguyn liu giu parafin (sp nn), ngi ta phi gia nhit n ~49oC trc
khi nhng t trng k. Gia nhit lm cho sp nng chy v c chnh xc. Theo di
o
API hng ngy gip cho cng nhn vn hnh hiu c tnh hnh hot ng ca phn xng
cracking. Cng mt khong nhit chng ct nh nhau, phn on c 26oAPI d b
cracking hn so vi phn on 24oAPI, v nguyn liu vi 26oAPI nhiu parafin mch thng
di hn. Khi tip xc vi cht xc tc nhit ~700oC, chng d b phn ct thnh cc sn
phm c gi tr.
Parafin mch thng di rt c li cho cracking v n d b cracking, to ra nhiu
gasolin v LPG (kh du m, liquified petroleum gas), to ra ti thiu cc sn phm nha v
kh kh.
Cc gi tr oAPI cung cp nhng thng tin quan trng v phm cht nguyn liu. Tuy
nhin s dch chuyn cc gi tr oAPI cng cn lin quan n nhiu tnh cht khc ca
nguyn liu nh dng cacbon, im anilin, do , ngi ta phi o cc tham s khc c
trng y tnh cht ca nguyn liu.
Chng ct nguyn liu
Cc s liu v khong nhit chng ct cung cp cc thng tin quan trng v phm
cht v thnh phn ca nguyn liu. Nguyn liu cho cng on cracking xc tc l mt hn
hp c pha trn t nhiu gas oil ca cc cng on chng ct du th, chng ct chn
khng, x l nha ng bng dung mi, v t l cc. Mt s nh lc du cn mua thm
nguyn liu FCC bn ngoi nh my m bo thnh phn nguyn liu t cht lng
thch hp. Mt s nh lc du ch bin du cn t chng ct kh quyn v chng ct chn
khng. Trong nhng nm gn y, ngi ta c khuynh hng ch bin gas oil nng v du
cn. Du cn l phn du ng vi im si trn 565oC. Mi mt nguyn liu FCC c nhng
c tnh ring ca mnh.
S lng v phng php th nghim i vi tng m nguyn liu tu thuc vo cc
nh lc du. Mt s nh lc du tin hnh phn tch hng ngy, mt s khc t mt n 3
ln mt tun v mt s khc na mt ln mt tun. S ln phn tch ph thuc vo cc kt
qu chng ct, s bin i ngun du th, v tnh hnh nhn s ca phng th nghim nh
my.
16
17
im anilin
Anilin l mt amin thm (C6H5NH2). Khi c s dng lm dung mi, anilin ho tan
chn lc cc phn t aromat nhit thp, cn parafin v naphten nhit cao hn.
Anilin c s dng xc nh hm lng cc hydrocacbon thm ( aromat) ca cc sn
phm du m, trong c nguyn liu cho FCC. im anilin (AP) l nhit ti thiu
ho tan hon ton mt mu du vo anilin.
Phng php ASTM D-611 c thc hin bng cch gia nhit mt hn hp 50/50
mu v anilin cho n khi thnh mt pha ng th. Sau , hn hp c lm lnh; nhit
ti hn hp bt u xut hin mu c, l im anilin. Php th c tin hnh nh mt
ngun sng chiu qua mu.
AP tng vi s tng hm lng parafin ( parafin) v gim vi aromat. im
anilin cng tng theo trng lng phn t. Naphten v olefin c gi tr nm gia parafin v
aromat. im anilin cao hn 93oC c trng cho nguyn liu parafin, thp hn 65oC c
trng cho aromat.
im anilin c dng xc nh aromat ca gas oil v cc nguyn liu nh.
Gia AP v ch s khc x c mi quan h tng h. Do , ngi ta cn s dng ch s
khc x c trng nguyn liu FCC.
Ch s khc x
Tng t nh im anilin, ch s khc x (RI, refractive index) cho bit hm lng
aromat ca mu. RI cng cao, aromat cng nhiu v mu cng kh b cracking. Mt mu c
RI bng 1,5105 b cracking kh hn mu RI 1,4990. Ch s khc x c o bi phng
php thc nghim (ASTM D-1218) hoc c xc nh theo quan h chuyn i theo h
thc TOTAL t AP. Trong phng th nghim , ngi ta o RI bng khc x k. i vi
nhng mu du c mu ti v nht cao, c AP v RI u b hn ch v chnh xc v
kh nng s dng.
S brom v ch s brom
S brom (ASTM D-1159) v ch s brom (ASTM D-2710) l cc phng php nh
tnh xc nh s tm phn ng ca mu. Brom phn ng khng ch vi cc lin kt olefin m
cn vi cc phn t baz cha nit v vi mt s dn xut aromat cha sulfua. Tuy nhin,
olefin l cc tm phn ng ch yu nht, nn s Brom c dng nh gi hm lng
olefin ( olefin) trong nguyn liu.
S brom l s gam brom c dng tc dng vi 100 g mu. Cc s brom in
hnh l:
- Nh hn 5 i vi nguyn liu qua hydro - x l.
- 10 i vi gas oil nng t cng on chng ct chn khng.
- 50 i vi gas oil t l cc.
18
(1-3)
St = 1 cm2/s;
d = khi lng ring, g/cm3.
nht Saybolt (ASTM D-88) l i lng c s dng ph bin nht o nht
ca du m, ca nguyn liu FCC. Phng php Saybolt c hai dng:
- Viscomet vn nng Saybolt (SUV, Saybolt universal viscometer) p dng cho du nh.
- Viscomet furol Saybolt (SFV) dng cho du nng.
C hai cch u da trn nguyn tc o thi gian chy ca mt th tch mu c nh
qua mt ng mao qun mt nhit cho.
S khc nhau gia hai dng c o ni trn l ng knh bn trong ca ng chy khc
nhau. SUV c ng knh trong ca ng l 0,176 cm, ca SFV l 0,315 cm. SUV c dng
cho cc mu c thi gian chy ln hn 600 sec. i vi cc gas oil thng thng nht, thi
gian chy l ngn nn c o bng SUV. Kch thc ca ng trong hai phng php o
c chn sao cho nht Furol ca du bng 1/10 nht Universal cng mt nhit .
Cacbon: Conradson, Ramsbottom, Micro-cacbon v cacbon khng tan trong heptan
Mt vn hin nay vn cha c nghin cu mt cch y trong cng ngh
cracking xc tc l cn cacbon ca nguyn liu. Ngi ta cha c cch xc nh chnh xc
19
100
10
0,1
0,01
0,01
0,1
1
10
Cn cacbon Conradson, %kl
100
Xut x
Maga
Cao nguyn bc Alaska
Du trung bnh rp
Forcados
Cabinda
Du nh rp
Du trung bnh Bonny
Brent
Min trung nguyn ty Texas
Forties
API
21,6
28,4
28,7
29,5
32,5
32,7
35,1
38,4
38,7
39,0
Phn du y chng ct
chn khng %LV
33,5
20,4
23,4
7,6
23,1
17,2
5,3
11,4
10,6
10,1
Hm lng nit ca
gas oil chn khng, ppm*
2498
1845
829
1746
1504
1047
1964
1450
957
1407
Ni chung, du th nng cha nhiu nit hn du th nh. Ngoi ra, hm lng nit
c khuynh hng gia tng theo phn cn trong du th.
Mt s hp cht nit trong du th:
A. Hp cht trung tnh
H
Indol
Cacbazol
N
Pyridin
N
Quinolin
N
Acridin
N
Phenanthridin
N OH
Hydroxyl pyridin
N OH
Hydroxyl quinolin
23
25
( MeABP + 460)1 / 3
D
(1.4)
(CABP + 460 )
D
(1.5)
K UOP =
1/ 3
27
trong :
MeABP: im si trung bnh, oF;
D: t trng 60oF (15,5oC);
CABP = (Fvi x TBi1/3)3;
vi:
Fvi: phn th tch ca cu t i;
TBi: nhit si tiu chun ca cu t i, oF.
Cc h thc TOTAL
Cc h thc TOTAL cho php tnh ton hm lng cc cacbon aromat, trng lng
phn t v ch s khc x da trn cc th nghim thng thng phng th nghim. Cc h
thc ny nh sau:
Hm lng cacbon aromat (%kl):
CA = 814,136 + 635,192.RI(20) 129,266.D + 0,1013.MW 0,304.S 0,872.ln()
Hm lng hydro (%kl):
H2 = 52,825 14,26.RI(20) 21,329.D 0,0024.MW 0,052.S + 0,757.ln()
(1.6)
MW = 7,8312.10 3.D
0,0976
.AP0,1238
(1-7)
Ch s khc x 20 C RI(20):
RI(20) = 1 + 0,8447.D1,2392.(VABPoC + 273,16)
0,0557
.MW
0,0044
(1-8)
Ch s khc x 60 C RI(60):
RI(60) = 1 + 0,8156.D1,2392x(VABPoC + 273,16)
0,0576
.MW
0,0007
(1-9)
trong :
S : hm lng ca lu hunh % khi lng;
: nht 100oC;
AP,oC: im anilin oC;
D: t trng 20oC;
VABP: nhit si trung bnh theo th tch chng ct, oC;
T (10%) + T (50%) + T (90%)
VABP =
5
28
tng loi hydrocacbon trong cacbon tng s. H thc kinh nghim ny da trn cc ch s
khc x (n), t trng (d) v trng lng phn t trung bnh (MW) v hm lng lu hunh
(S). Ch s khc x v t trng u c o 20oC. Lu rng h thc n-d-M cho php tnh
ton phn trm cacbon trong cu trc ca vng aromat. V d, nu c toluen trong nguyn
liu th phng php n-d-M cho s liu cacbon aromat l 85%, ngha l tng ng vi 6
cacbon trong vng benzen, khng k 1 cacbon mch bn: 6/7 = 0,85 (85%).
Phng php n-d-M rt nhy vi ch s khc x v mt . Phng php da vo
cc php o ch s khc x 20oC. Song, hu ht cc nguyn liu FCC 20oC u trng
thi rn, do , khc x k khng th o ch s khc x v mt nhit . s dng
phng php n-d-M, ch s khc x 20oC cn c xc nh bng cc h thc khc
c cng b. V th phng php n-d-M thng c s dng kt hp vi cc h thc khc,
nh h thc TOTAL.
Phng php API
Phng php API l mt phng php tng qut nhm nh gi phn mol ca cc cht
parafin, naphten hoc aromat i vi mt nguyn liu khng cha olefin. S thit lp cc
phng php tnh da trn c s chia hydrocacbon thnh hai dng phn t: phn hydrocacbon
nng, trng lng phn t MW < 600 v phn hydrocacbon nh 70 < MW < 200. Cc cng
thc API c cng b trong cc s tay lc ho du.
Nh vy, nguyn liu cho FCC bao gm cc dng hydrocacbon khc nhau: parafin,
olefin, naphten v aromat (PONA); v mt s tp cht cha N, S, cc kim loi (Ni, V,
Na...). Vic xc nh chnh xc cc hp phn PONA v cc tp cht trong nguyn liu FCC
l iu ht sc quan trng khng nhng cho cc tnh ton thit k thit b, la chn cht xc
tc, xc nh hiu sut sn phm m cn cn thit nhm x l kp thi cc s c trong qu
trnh vn hnh sn xut.
Thnh phn ho hc ca nguyn liu thng lin quan cht ch vi cc tnh cht vt
l: nhit si, ch s khc x, mt nguyn liu... Do , nhiu khi khng th v khng
cn xc nh trc tip thnh phn ho hc, ngi ta c th s dng cc tham s vt l v
thng qua cc h thc kinh nghim: K, TOTAL, n-d-M c trng nguyn liu mt cch
thun tin, nhanh chng.
1.5. Cc sn phm ca FCC
29
Kh kh
Cc kh nh (C2 v nh hn) thot ra t thp hp th du c gi l kh kh. Cc cu
t chnh ca kh kh l hydro, metan, etan, etylen v H2S. Ngay sau khi c x l vi amin
tch H2S v cc kh axit khc, kh c trn vo h kh nhin liu (fuel gas) ca nh my
lc du. Tu thuc vo thnh phn ca hydro trong kh kh, mt s nh lc du thu hi
hydro bng cc k thut nh lm lnh, hp th di p sut thay i (pressure-swing
absorption) hoc mng phn ring. Hydro thu hi c s dng trong cc qu trnh hydro x l.
Kh kh l mt sn phm khng mong mun ca phn xng FCC, kh kh nhiu qu
gy ra qu ti my nn kh t (WGC, wet gas compressor) v thng gy bt li. Kh kh
c to ra ch yu do cracking nhit, dehydro ho trn tp cht kim loi, v do cracking
xc tc khng chn lc (cht xc tc c lc axit qu cao ...).
LPG
Dng sn phm thot ra t phn trn thp tch butan hoc thp n nh l mt hn hp
cc hydrocacbon C3 v C4 thng c gi l kh ho lng t du m LPG (liquefied
petroleum gas). LPG cha nhiu olefin, propylen v butylen. Cc olefin nh ny ng vai
tr quan trng trong vic sn xut gasolin ci bin, RFG (reformulated gasoline). Tu thuc
vo c cu ca nh my lc du, LPG ca FCC c s dng trong cc dng sau y :
- Sn phm ho cht: LPG c tch thnh hydrocacbon C3 v C4. C3 c bn di
dng propylen c sch ho cht hoc sch cng nghip. Cc olefin C4 c s dng
polyme ho hoc ankyl ho.
- Pha trn trc tip: Cc hydrocacbon C4 c pha trn vo gasolin iu chnh p
sut hi v thay i gi tr octan. Tuy nhin, cc tiu chun cht lng mi v gasolin yu
cu phi gim p sut hi bo ho, do mt lng ln C4 c s dng vo cc mc ch
khc thch hp hn.
- Ankyl ho: Olefin tc dng vi isobutan to ra cc sn phm rt tt cho pha trn
gasolin. Cc ankylat (sn phm ankyl ho) l cc hp phn pha trn gasolin rt a chung v
chng khng cha aromat v sulfua, v c p sut hi thp, im si thp v c gi tr octan
cao.
- MTBE : isobutylen tc dng vi metanol to ra mt oxygenat lm ph gia rt tt
cho gasolin thng c gi l MTBE (methyl tertiary buthyl ether). MTBE c thm vo
gasolin p ng nhu cu ti thiu cho gasolin ci bin.
Gasolin
Gasolin FCC l mt sn phm ch yu v c gi tr ca phn xng FCC. Hiu sut
gasolin c th gia tng nh:
30
- Tng t s cht xc tc/ du bng cch gim nhit gia nhit nguyn liu.
- Tng hot tnh xc tc bng cch tng lng cht xc tc mi hoc bng cht xc
tc c hot tnh cao.
- Tng nhit si cui ca gasolin bng cch gim tc hi lu nh thp chng
ct chnh.
- Tng nhit react (nu khng dn n s cracking su).
31
V d:
32
(cha) nhiu vng thm nng. HCO thng c s dng nh dng hi lu ca thp chng
ct nhm truyn nhit cho nguyn liu mi v/hoc cho b phn gia nhit ca thp tch C4.
HCO c th c x l tip trong cng on hydrocracking, hoc c dng pha trn vi
du gn.
Du gn (DO) l sn phm nng nht ca cng on cracking xc tc. DO cn c
gi l du st, du y v du cn FCC.
DO l sn phm c gi tr kinh t thp nht, nn ngi ta c gng hn ch hiu sut
DO. Hiu sut DO ph thuc nhiu vo cht lng nguyn liu cracking v chuyn ho.
Nguyn liu giu naphten v aromat c xu hng to ra nhiu DO hn nguyn liu giu
parafin. Nu chuyn ho thp n trung bnh, khi tng t s cht xc tc/du hoc s
dng cht xc tc c pha nn hot ng th c th dn n gim hiu sut DO. Tng
chuyn ho, lm gim hiu sut sn phm y.
Cc (coke)
Trong qu trnh cracking, mt phn nguyn liu b chuyn ho thnh cc do cc phn
ng cracking th cp, polyme ho, ngng t... Cc c hnh thnh trn b mt cht xc tc
dn n s suy gim hot tnh cht xc tc. Do vy, hon nguyn hot tnh ca cht xc
tc, ngi ta phi t chy cc trong thit b hon nguyn (regenerator). Tuy nhin, cc l
mt sn phm ph cn thit cho s hot ng bnh thng cho cng on FCC, bi v nhit
thot ra t phn ng t chy cc li bo m ch nhit (nhit ) cho react cracking.
S hnh thnh, bn cht, nh hng ca cc n hot tnh xc tc c xem xt k
trong chng 2 v 3.
Sau khi cracking cc sn phm ca cng on FCC c phn ring theo khong
nhit si: kh kh, LPG, gasolin, LCO, HCO, DO v cc. Trong , gasolin l sn phm
quan trng v c gi tr nht. Hiu sut cc sn phm FCC ph thuc vo nhiu yu t:
ngun nguyn liu, bn cht v kiu loi cht xc tc, iu kin vn hnh v kinh t
cng ngh ca nh lc du.
33
Chng 2
Ho hc qu trnh cracking xc tc
2.1. M u
Cc phn ng cracking thc hin cc phn ct lin kt CC, v v l cc phn ng
thu nhit nn xt v mt nhit ng hc, chng c tin hnh thun li nhit cao.
Qu trnh cracking hydrocacbon c th bao gm cc phn ng c th sau y:
1. Parafin b cracking cho olefin v cc parafin nh hn:
CnH2n+2
CmH2m + CpH2p+2
(2-1)
Olefin
Vi n = m + p
2. Olefin b cracking cho olefin nh hn
CnH2n
CmH2m + CpH2p
(2-2)
Vi n = m + p
3. Cc alkyl hydrocacbon aromat (cc hydrocacbon vng thm vit tt ArCnH2n+1,
trong Ar: gc hydrocacbon aromat, CnH2n+1 gc alkyl)
ArCnH2n+1
ArH
Aromat
CnH2n
(2-3)
Olefin
4. Thay v phn ng dealkyl ho, phn ng cracking mch nhnh ca vng thm c
th xy ra:
ArCnH2n+1
ArCmH2m1
CpH2p+2
(2-4)
Parafin
Vi n = m + p
Cc hydrocacbon aromat khng c nhm th tng i kh b cracking iu kin
cng nghip v s bn vng ca cc vng thm.
5. Cracking naphten (xycloparafin) to ra cc olefin:
CnH2n
CmH2m + CpH2p
Olefin
Vi n = m + p
34
Olefin
(2-5)
C6H12
Xyclohexan
CmH2m
Olefin
CpH2p
(2-6)
Olefin
Vi n = m + p
Cc phn ng th cp xy ra tip sau cc phn ng cracking s cp ng mt vai tr
quan trng trong vic xc lp thnh phn sn phm cui cng trong qu trnh cracking.
Cc phn ng th cp thng l:
6. Chuyn dch hydro*
Naphten + Olefin
Tin cht cc aromat + Olefin
Aromat + Parafin
(2-7)
Cc + Parafin
(2-8)
Isoolefin
(2-9)
7. Isome ho
Olefin
8. Chuyn dch nhm alkyl
C6H4(CH3)2 + C6H6
C6H5(CH3) + C6H5(CH3)
+ R1CH CHR2
R2
+ 2H
(2-10)
R1
H2C=CHCH3 + H2C=CHCH2CH2CH3
(2-11)
35
Hng s cn bng
Rt ln
(Graphit)
CnHm
Rt ln
Parafin + Olefin
Rt ln
Parafin ln
Olefin ln
Parafin
Parafin + H2
2 Olefin
Rt ln
Aromatic + H2
Rt ln
2 Parafin nh hn
Hydroaromatic + Olefin
Rt ln
Aromatic + Parafin
Rt ln
xyclohexan)
isobuten)
Trung bnh
isobutan)
Nh (0,51)
xyclohexan + H2)
Nh (0,07)
Cracking nhit
Trc khi pht hin ra cc cht xc tc cracking, ngi ta tin hnh cracking cc
hydrocacbon khng c mt cht xc tc - cracking nhit. Qu trnh n nay vn cn ng
vai tr quan trng trong vic chuyn ho naphta* thnh cc olefin nh v x l cc
nguyn liu nng. Khi khng c mt cht xc tc, nhit cao, cc hydrocacbon b
cracking nhit theo c ch gc t do.
Giai on khi mo ca cracking nhit mt parafin l s phn ct ng ly (homolysis)
ca lin kt cacbon - cacbon:
H H
R1 C C R2
R1 C
H H
C R2
(2-13)
RCH2CH2CH2
RCH2 + CH2=CH2
(2-14)
Naphta: phn on du nh ca xng, khong C5 - C11, l ngun nguyn liu cho qu trnh hi nc cracking (steam cracking).
36
H3C + RCH2CH2CH2CH2CH2CH2CH3
RCH2CH2CH2 CH2CHCH2CH3
RCH2CH2CH2 + H2C=CHCH2CH3
(2-16)
R1CH2 + RCH2CH2CH2CH2CH2CH2CH3
R2CH3 + RCH2CH2CH2CH2CH2CHCH3
(2-17)
CH2 CH2
RCHCH3
CH2
CH2CH2 CH2
RCCH3
CH2
(2-18)
CH2CH2 CH2
cc nghin cu thc nghim v cracking nhit ca nhiu parafin c th nhn thy rng, t l
tch nguyn t hydro l 1 : 3,66 : 14,4. Kt qu kh ph hp vi l thuyt.
S phn b sn phm cracking nhit ca naphta v ca n-hexadecan c trnh by
trong bng 2.2. ng nh d on, hiu sut etylen ca hai trng hp u cao. i vi
n-hexadecan, ngi ta thy c mt mt lng tng t nhau ca cc sn phm C5 v cc hp
cht aromat c phn t lng cao hn.
Bng 2.2. Cracking nhit hydrocacbon
Cracking nhit naphta thit b
cng nghip (a)
Sn phm
%mol
Sn phm
Thc nghim
Tnh ton
Hydro
Metan
Axetylen
Etylen
Propadien
Propylen
Propan
Butadien
Butylen
Butan
Lng C5+
16,2
25,7
1,4
30,7
2,5
0,8
7,5
0,2
2,4
1,0
11,5(c)
C1
C2
C3
C4
C5
C6
C7
C8
C9
C10
C11
53
130
60
23
9
24
16
13
10
11
9
61
139
50
27
15
17
14
12
11
10
9
Tng cng
100
C12
C13
C14
iC4/C4 = 0,07
(a): Thi gian tip xc trong l ng = 0,05 - 0,1 giy, nhit ~900oC.
(b) Tc khng gian cht lng LHSV = 0,05. React cha lp m thch anh, chuyn ho
31,5% khi lng.
(c) Xc nh trn c s C5H5.
2.2. Cracking xc tc
Cc phn ng cracking xy ra nh cc cht xc tc axit theo c ch cacbocation. C
ch ny c xut u tin bi Gayer (F.H. Gayer, Ind. Eng. Chem, 75, 1122, 1935) nm
1933, sau c Hansford (R.C. Hansford, Ind. Eng. Chem. 39:849, 1947), Olah v
Thomas (C. L. Thomas, Ind. Eng. Chem., 41:2004, 1949) ng h, cng c v pht trin. n
nay, c ch cacbocation trong cracking xc tc hu nh c hon ton tha nhn. Do
, nhng hiu bit v bn cht, v s hnh thnh ca cc cacbocation l ht sc cn thit
nghin cu cc phn ng xy ra trong qu trnh cracking xc tc.
2.2.1. Cc kin thc c s v cacbocation
(i) Danh php
Theo danh php ca UIPAC th thut ng cacbocation c dng biu th cho cc
cation hu c c hnh thnh nh thm mt proton (H+) vo mt phn t hu c hoc tch
39
- Olefin: s hnh thnh cacbocation bng cch thm mt proton vo mt phn t olefin
xy ra nh sau: proton tn cng vo cc electron ; sau , lin kt (CH) c to thnh
vi mt trong 2 cacbon ca lin kt i, v cacbon th 2 mang in tch dng. Ion
cacbeni c to ra nh trn c mt cacbon lai ho kiu sp2 v c mt cu hnh phng xung
quanh cacbon mang in tch dng.
V d:
R1CH CHR2 + HX
axit
R1CH2 CHR2 + X
cacbocation
[ R1 CH CH R2 ] + X
H
H
H
C+
H
C
H
H
+ X
H
+
C C
R C
+ H+
+ H
C
H
C H +
C+
R C+ +
H2
R C
H
RH+ + L
RH+ + L
R+ + HL
d) Phn ct d ly mt phn t bo ho
S phn ct d ly ny c thc hin lin kt cacbon-cacbon ca alkan. S phn ct
thc hin do hiu ng nhit thng to ra 2 gc t do, tuy nhin, khi c mt mt axit th c
th to ra mt cp ion, trong c mt ion l cacbeni.
R1+R2
R1R2
(CH3)3C+
(CH3)2CH+
CH3CH2CH2+
14
21
(CH3)3C+
G
14000
=
= 23,644
RT
1,987 298
Kpu = 1,85.1010
Ngha l, khi cc cation cha cng mt s nguyn t cacbon nh nhau th hiu sut
chuyn ho t cation bc 3 sang cation bc 2 l rt ln.
Hng s ca phn ng:
R1H + R2+
R1 + + R2H
bng 1 nu cc cation R1+ v R2+ u l 2 ion cacbeni bc 3 (hoc bc 2). Nu R1+ l ion
bc 3 v R2+ l ion bc 2 th hng s cn bng ca phn ng ~1010, v d phn ng:
(CH3)3CH + CH3CH2C+HCH3
nC4H10 + (CH3)3C+
42
C C
~
H
C C C C
C C
C C C C
~ nhm metyl)
Chuyn dch nhm alkyl (Me:
~
C C
Me
C C C C
C C
G* = 3 - 3,5 kcal/mol
k = 107 - 108 s 1
(T = 120oC)
C C C C
C C C C
H H
G* < 3 kcal/kmol
C C C C
H H
Me
C C C C
+
H H
G* ~ 2 kcal/kmol
C C C C
C
Ngc li, khi chuyn t mt ion bc 3 sang mt ion cacbeni bc 2 phi vt qua mt
thm nng lng l 13 kcal/mol. Do , tc chuyn dch l rt nh. V d, phn ng
isome ho cation 2,4,4-trimetylpentyl thnh cation 2,3,4-trimetylpentyl xy ra vi tc rt
nh mc d bn nhit ng hc ca 2 cation xp x nhau. Tuy nhin, thc hin s
isome ho , cn phi vt qua giai on chuyn dch hydrua to ra mt ion cacbeni bc 2
trung gian, chnh giai on ny l giai on chm, quyt nh tc chung ca qu trnh
isome ho.
C H C
C H C
C C C
~
~
Me
H
C C C C C
C C C C C
C C C C C
+
C H
H H
Giai on chm
G* = 13,5 kcal/mol
k = 5.10 4 s 1 (ti 80oC)
2. Sp xp li mch cacbon
S sp xp li mch cacbon ca cc hydrocacbon theo 2 cch: khng phn nhnh v
phn nhnh.
43
C C C C
+
C C C C
C C C C
H H
H H
Cation bc 3
Me
H C
C C C C
+
Cation bc 2
Giai on chm
Phn ng:
C H
H C
C C C C
C C C C
Vi G* = 14,8 kcal/mol
Xy ra vi tc khng ln, k = 10 s
( 0oC).
Tng t, phn ng
C H
H C
C C C C C
C C C C C
+
Cng c tc nh k = 8.10
H
4 1
( 78oC).
Phn nhnh
Cc sp xp li mch cacbon c phn nhnh xy ra vi tc nh hn so vi tc
ca cc phn ng sp xp li mch cacbon khng phn nhnh v theo mt c ch khc.
V d:
Phn ng
C C
C C C C
C C C C C
C hng s tc phn ng
k = 0,08 s
k = 4.10
Phn ng:
44
0oC
4 1
-45oC
C
C C C C C
C C C C C
k = 600 s
120oC
Phn ng
+
k = 900 s
100oC
C C C C C
C C C C C
+
R CH2
CH
H
C H
H
R CH2
CH2
+
H
CH2
R CH2
CH3
+
C
CH3
C C C C C C
C C
C
+
C C C C C
C
C C
C
+
H
C
H+
C C C
C C
C
+
C C C C C
C C
+
C C C C
45
R1CHCH2CH2R2
R1C=CH2 + CH2R2
CH3
CCCC C
C
CC C + C=CC
C C C C C
C C
+
C C C C C
C
+
C C C C C
ct
C
+
C C C
C
C C C
C C C
+
C C C C C
C C C
+
C C C C C
46
chm
C C C C C
C C C C C
nhanh
C
+
C C C + C C C
G* < 3 kcal/kmol
C
+
C C C + C C C
n-octan
Cc cation bc 2
n-octyl
Phn ng phn ct
rt chm
rt nhanh
Cc metylheptan
3-etylhexan
Cc cation metylheptyl
v etyl hexyl
Phn ng phn ct
cc k chm
chm
Cc dimetylhexan
metyl etyl pentan
Cc cation dimetylhexyl
v metyl etyl pentyl
Phn ng phn ct
rt chm
chm
Cc trimetylpentan
Cc cation trimetylpentyl
trong c
C
C
+
C C C C C
Phn ng phn ct
nhanh
C
+
C C C + C C C
k = 10 4s
+
+
0oC
k = 5.10 4s
73oC
Tnh cht xut pht t bn cht ca cu hnh cc orbital trong khng gian. Trong
ion xyclopentyl cc lin kt CC ca mch vng nm trong mt mt phng vung gc vi
orbital trng pz ca cacbon mang in tch dng. Do , s m vng cng vi s hnh
thnh mt lin kt i i hi mt s che ph cc i ca 2 orbital p i vi orbital pz v do
, i hi mt nng lng hot ho cao hn.
Phn ng cracking xc tc xy ra theo c ch cacbocation. Cacbocation bao gm hai
loi: ion cacbeni (cha C+ phi tr 3) v ion cacboni (cha C+ phi tr 5).
Ion cacbeni chuyn ho theo quy tc phn ct lin kt i vi tm C+ to ra mt
olefin v mt ion cacbeni mi, nh hn.
Cc chuyn ho ca cc cacbocation u tun theo quy tc to ra cacbocation bn
vng nhit ng nht (R3C+ >> R2CH+ >> RCH2+ >> CH3+) v vt qua thm nng lng
hot ng nh nht.
2.2.2. Cracking xc tc cc hydrocacbon n l
Nhng cng trnh nghin cu u tin v cracking xc tc l cracking cc hydrocacbon
n l nhm xc nh cc giai on phn ng v c ch xc tc. Mc du trong nhng iu
kin thc nghim ban u cha hin i, nhng nhng nghin cu cng dn n cc kt
qu v ang c tha nhn, v d nh, quy tc cracking , s hnh thnh cc ion cacbeni
bc 1, 2 v 3,...
Tuy nhin, cc nghin cu v cracking xc tc ca hydrocacbon n l, v sau, t
c thc hin v ngi ta nhn thy rng, cht xc tc cracking rt nhanh chng b suy
thoi do s to cc trn b mt cht xc tc.
Trong nhng nm 1970 nh s pht trin ca my tnh v cc l thuyt mi cp
n s suy gim hot tnh xc tc (l thuyt to cc trn b mt cht xc tc, l thuyt phn
ng trong dng) m ngi ta c th p dng cc s liu phng th nghim cho quy m
cng nghip. Chnh v vy, cc nghin cu v cracking hydrocacbon n l li c hi
phc nhm xc nh mt m hnh ng hc v cc tm hot ng ca cht xc tc v do ,
cho php ch to cc cht xc tc cracking tt nht.
48
n-C6H14
36,6
n-C7H16
29,4
n-C8H18
24,9
T bng 2.3, c th nhn thy rng, s hnh thnh cc cacbocation cng d dng trn
cc nguyn t cacbon cng su bn trong chui. Cc kt qu trn cng tng t nh kt
qu ca Voge khi nghin cu chuyn ho ca cc parafin khc nhau trn xc tc
aluminosilicat - zirconi, 500oC, 1 atm (bng 2.4).
Bng 2.4. nh hng ca di chui cacbon n chuyn ho cracking
Parafin
chuyn ho (%)
n-C5H12
n-C7H16
n-C12H26
18
n-C16H34
42
49
chuyn ho
CCCCCC
13,8
24.9
CCCCC
C
25,4
CCCCC
C
CCCC
31,7
C
C
CCCC
9,9
C1
C2
C3
C4
C5
C6
C7
C8
C9
C10
C11
C12
C13
C14
Mol
12
97
102
64
50
50
T bng 2.6 thy rng, t 100 mol C16H34 chuyn ho 24% ngi ta thu c 359
mol hydrocacbon (cha k 12 mol H2, khng lit k trong bng 2.6). Nh vy, mt s sn
phm trong bng 2.6 khng phi l sn phm s cp, m cn l sn phm c to ra t cc
sn phm phn ng th cp v phn ng cracking nhit. Thc vy, nu l sn phm s cp
th s phn b s tun theo quy lut:
C1
C
C
C
C
C
= 2 = 3 = 4 = 5 = 6 ==1
C 15
C 14
C 13
C 12
C 11
C 10
Ch nhng thc nghim c tin hnh chuyn ho rt thp v thi gian phn
ng (thi gian tip xc gia hydrocacbon v cht xc tc) rt ngn th mi hn ch c s
sai lch do phn ng th cp xy ra. Da vo mt s gi thit (tc hnh thnh cc ion
cacbeni th cp, s phn ct , s cracking ca olefin va c to ra...), Voge tnh ton s
phn b sn phm khi cracking 100 mol hexadecan to ra ~359 mol sn phm v cho kt
qu nh bng 2.7.
Bng 2.7. Phn b sn phm cracking 100 mol hexadecan theo tnh ton ca Voge
Hydrocacbon
C1
C2
C3
C4
C5
C6
C7
C8
C9
C10
C11
C12
C13
C14
Mol
95
97
72
41
H2
CH4
C2 tng
C3 tng
C4 tng
C5 tng
9,4
12,5
19,5
9,5
8,5
1,0
RCH2C+HCH2CH2R
RCH2CH=CH2 + RC+H2
Ion cacbeni mi hnh thnh rt khng bn vng nhit ng, nn phi tip nhn H t
tm xc tc v kh hp ph hoc phi isome ho thnh cc ion cacbeni c ion mang in
tch dng nm pha bn trong mch cacbon nhn c trng thi n nh (bn vng
hn).
C ch cracking xc tc parafin nh trn hu nh u c mi ngi tha nhn. Vn
cn li l nguyn nhn to thnh cacbocation. C kin cho rng, trong mi trng supe
axit cc alkan thng to ra cc ion cacboni; trn cht xc tc d th cc ion cacbeni c
hnh thnh t cc tm axit Lewis bng cch nhng li ion hydrua H ca alkan. Trn xc
tc zeolit, c mt s gi thit v s hnh thnh cacbocation nh sau:
1. Ion cacbeni c hnh thnh bng cch tch ion H t alkan trn tm Lewis.
2. Ion cacbeni c hnh thnh bng cch tch ion H ca alkan trn tm axit mnh
Brnsted, ng thi to ra hydro.
3. Ion hnh thnh trc tin l cacboni phi tr nm, do alkan ly thm proton (H+) t
cc tm axit mnh Brnsted.
4. Ion cacbeni c to ra nh hp ph olefin trn tm axit Brnsted. Cc olefin ny
l tp cht trong nguyn liu hoc do cracking nhit.
5. Cacbocation c hnh thnh nh s phn cc ca phn t nguyn liu trong trng
tnh in mnh ca mao qun zeolit.
Ngi ta tin hnh rt nhiu nghin cu thc nghim xc nh chnh xc cc c
ch hnh thnh cacbocation trong giai on khi mo ca phn ng cracking. Trong s
gi thit 4 c tha nhn rng ri nht. Song, c th ni, cho n nay cha c mt gi thit
no c hon ton khng nh, v vn cn mt s kt qu thc nghim cha c sng t
52
khi da vo cc gi thit . Nhng ni chung, ngi ta thng gii thch s hnh thnh
cacbocation bng mt s gi thit ni trn.
Cc phn ng pht trin mch
-
Cc phn ng khi mo
Ion cacboni
Cacking protolyt
m
Alkan T
T
m
Le H wis
m
nh
Phn ct
Ion cacbeni
Ph
Ion cacbeni
Ph
c
+ Hhi
tm
Lew
is
Giai on
Giai on
pht trin phn ng kt thc phn ng
(n + A
gu lk
y an
n
li
u)
-H
nste
Bro
i tm
c h
Giai on
khi mo phn ng
h
n
+ H ted m
ns
Bro
+
53
C kin cho rng, s hnh thnh cacbocation khng phi l giai on quyt nh
(giai on c tc chm nht) trong phn ng cracking m l giai on chuyn ho ca
cc cacbocation ( to ra mt trng thi hot ng nht). Thc vy, khi nghin cu phn
ng cracking heptan ngi ta nhn thy rng, nng lng hot ho khi cracking n-heptan
thnh C2 + C5 v thnh C3 + C4 khc bit nhau 11 kcal/mol, nhng nng lng hnh thnh
cc cacbocation to ra C2 + C5 v C3 + C4 u xp x nhau ~ 1kcal/mol. Do , r rng l,
giai on quyt nh phn ng cracking n-heptan khng phi l giai on hnh thnh
cacbocation.
Nh vy, cho n nay, cc vn v s nh hng ca cu trc phn t parafin n
tc phn ng cracking, v nguyn nhn v bn cht s phn b sn phm phn ng
cracking l hu nh c tha nhn v sng t. Song, cc vn v bn cht ca cc tm
xc tc khi mo cho s hnh thnh cc cacbocation v giai on no l giai on quyt
nh trong phn ng cracking th vn cn c tip tc tho lun v nghin cu.
2.2.2.2. Cracking xc tc olefin
Trong phn ng cracking xc tc olefin, mi ngi u tha nhn rng, s hnh thnh
cacbocation c thc hin bng cch chuyn mt proton t tm axit Brnsted vo lin kt
i ca olefin. Sau khi hnh thnh, cc cacbocation thc hin phn ng cracking theo quy
tc phn ct . S phn ct to ra mt olefin nh hn v mt cacbeni bc 1 nh hn
trng thi hp ph trn tm xc tc. Ion cacbeni s ti phn b li to ra ion cacbeni
bc 2 hoc b kh hp ph.
RCH2CH=CH2CH2CH2R + H+
RCH2C+HCHCH2CH2R
RCH=CH2 + H+
RCH2CH=CH2 + RCH2C+H2
54
ch nhit thp. Khi nng dn nhit , cc phn ng chuyn dch proton, polyme ho...
xy ra trong lp etylen hp ph, lm nh hng n hot tnh xc tc b mt.
Nh vy, olefin, c bit, olefin mch ngn l ngun gc ch yu gy hin tng to
cc trn b mt cht xc tc. Tuy nhin, iu ng ngc nhin l hin nay vn cn t cc
nghin cu so snh gia cracking olefin v parafin lm sng t hn na v c ch hnh
thnh cc trn cht xc tc cracking.
Cracking olefin C5, C6 v C7
Nhiu kt qu thc nghim chng t rng, cracking n-penten 400oC xy ra ch yu
l, dime ho, tip n cracking C10. chn lc thc nghim ca phn ng cracking cc
olefin C5, C6 v C7 trn xc tc HZSM-5 c trnh by trong bng 2.9.
T bng 2.9 nhn thy rng, C5 olefin b cracking chm nht so vi ng phn ho cu
trc (C), v cc olefin c chui cacbon di hn c sn phm cracking nhiu hn. Mt khc,
cracking C5 theo cch dime ho (lng phn t) sau mi thc hin phn ng phn ct, do
, sn phm phn ng ch l C3 v C4, trong khi , cracking C7 thc hin bng c ch n
phn t (khng dime ho), t s C3/C4 xp x bng 1). Hexen l trng hp trung gian ca 2
trng hp trn, va cracking theo c ch n v lng phn t.
Bng 2.9. chn lc ca phn ng cracking n-alken trn ZSM-5 450oC
Phn mol
1-peten
1-hexen
1-hepten
C3
0,0173
0,0201
0,0468
C4
0,0095
0,0175
0,0509
C5
0,0130
0,0097
C6
(C)
C7
0,0025
(C)
C8
0,00098
C9
0,0268
0,05408
0,1074
0,9710
0,9444
0,8974
Tng cng
0,9978
0,9985
1,004
Sn phm
Trong sn phm phn ng, chng ta khng thy sn phm C2 l v s khc nhau rt
ln v bn nhit ng ca C3+ v C2+. Sn phm phn ng cng khng cha hydro chng
t rng khng xy ra qu trnh tch ion hydrua t cacbocation bi cc tm axit Brnsted.
55
2M2H (0,125)
C
CCCCCC
CCCCCC
2M3H (0,028)
5M1H (0,001)
C
5M2H (0,040)
CCCCCC
CCCCCC
CCCCCC
C C+ C C C C C
~
Me 1,2
C CC C C C C
C
C C C C+ C C
C C C+ C C C
CC C C C C
C
C C C C C+ C
~
Me 1,2
C C C C+ C C C
C
C C C+ C C C
C
C C+ C C C C
CCCCCC
C
3M1H (0,00)
CCCCCC
C
3M2H (0,445)
C
C C C C+ C C
CCCCCC
C
3M3H (0,116)
C
C C C C C C+
CCCCCC
C
CCCCCC
C
4M2H (0,038)
4 M1H (0.00)
56
Bng 2.10. nh hng ca mch bn n nng lng hot ho cracking alkyl benzen
Hydrocabon
C6H5CH2CH3
50
C6H5CH2CH2CH2CH3
34
CH3
19
C6H5CHCH2CH3
CH3
17,5
C6H5CHCH3
m-xylen
toluen
p-xylen
trimetylbenzen
57
C9H12
C6 H6 + C3H6
HY(a)
310
100
45
4,51
1,02
0,42
65
100
6,90
1,66
0,22
310
100
45
9,08
2,07
0,42
65
100
13,90
3,37
0,22
B: Brnsted, L: Lewis;
(a) trao i hon ton vi natri;
(b) % trao i lantan vi natri;
(c) % oxyt nhm trong SA.
CH2
CH2
CH2
CH3 Z
CH2
+ H Z
CH2
CH2
+
H
Z
CH3
C3H6
CH3 C CH2 +
H Z
59
Ni chung, cc l vt liu cha cacbon v hydro, t s H/C thay i trong khong 0,3
0,1. Da vo cc s liu ph, ngi ta nhn thy mt s lin kt trong vt liu cc cng
tng t nh cc lin kt trong hydrocacbon aromat. Cc c hnh thnh l do cc phn
ng ngng t, alkyl ho, ng vng v thm ho cc hydrocacbon, sau chuyn dch
hydro n cc olefin trong pha kh.
Nhiu kin cho rng kh nng to cc ca cc kiu hydrocacbon khc nhau l khng
nh nhau.
Bng 2.12. Lng (gi tr tng i) ca cc dng ng v phng x trong cc
Cc cht ng v phng x
n-Hexadecan
1,00
Propan
0,07
Benzen
0,55
Toluen
1,71
Etylen
1,75
Propylen
2,65
1-Penten
8,58
2,8
HY
T s C/H
2,0
1,2
ZSM-5
0,4
10
20
30
40
chuyn ho (%kl)
50
61
62
63
Cc s liu trn cc hnh 2.4 - 2.7 chng t rng parafin v olefin (C5+) l cc sn
phm s cp. Cc parafin trong phn on gasolin (hnh 2.4) bt u chu nhng chuyn ho
(cracking) su hn khi chuyn ho vt qu 70%. V do , ng cong c trng cho
chuyn ho (%kl)
chuyn ho (%kl)
64
0,01; 0,0034.
chuyn ho (%kl)
chuyn ho (%kl)
0,01; 0,0034.
65
Propylen (%kl)
20
40
60
80
chuyn ho %kl
66
0,01; 0,0034.
chuyn ho %kl
chuyn ho (%kl)
68
0,01; 0,0034.
chuyn ho (%kl)
0,01; 0,0034.
Propylen
Cc
n-Butan
Metan
Gasolin
C5 - C14
Buten
Etan
Etylen
Propan
Isobutan
Sn phm
s cp
Sn phm
th cp
trong :
dC A
= k o C S C A k io X i
d
i =1
(2-19)
Trong phng trnh trn, s hng kioXi i din cho s nh hng ca thnh phn
gas oil n tc cracking.
* Nhit biu din theo thang o Rankine (oR).
R (oR) = 460 oF; F (oF) = 1,8 oC + 32; K (K) = oC + 273.
70
Cho n nay, phng trnh (2-19) vn c p dng thnh cng cho nhiu t hp
nguyn liu/cht xc tc ca cracking gas oil.
2.2.3.4. Cracking cc nguyn liu nng
Cng ngh lc du ngy cng phi quan tm n ngun nguyn liu. Bi v nhu cu
nhin liu ca x hi ngy cng tng, nhp pht hin cc m du mi ngy cng gim. Do
, ngi ta ch n ngun nguyn liu nng. Ngun nguyn liu ny khng nhng r tin
m cn d kim v cc nhu cu khc s dng ngun nguyn liu nng ngy cng gim dn.
Nguyn liu nng c nhit si cao hn nhin liu nh, bao gm cc polyxycloalkan,
cc hydrocacbon n v a nhn thm, rt nhiu asphalten. Trong nhin liu nng cn c
nhiu phn t cha cc nguyn t khc loi (heteroatom) cha lu hunh (S), t n ~6%
v nit ~0,7%, gy ng c cht xc tc. Ngoi cc hp cht , trong nguyn liu nng cn
cha nhiu kim loi, c khi t n ~2000 ppm trong du th cn ch bin, c hi cho cht
xc tc cracking.
C th c nhng bin php tin x l nh hydro - x l, phn ring ho hc hay vt
l... gim thiu nng cc cu t khng mong mun Tuy nhin thc hin cc cng ngh
tin x l lun lun i hi s lp t thm thit b v gia tng gi thnh ch bin. Do ,
ngay t nhng nm 1960, cc nh lc du mun cracking trc tip du nng bng cc
cht xc tc thch hp.
cracking cc phn t ln, ngi ta phi cn cc cht xc tc c mao qun rng.
Trong khi , zeolit trong cht xc tc cracking ch c kh nng ci thin cht lng sn
phm thng qua cc phn ng cracking th cp. Cc mao qun rng trong pha nn to ra
hot tnh xc tc. Thc vy, ngi ta khng th tm thy cc nguyn liu lng, cc phn t
ln nm bn trong cc mao qun ca zeolit. Do , cracking nguyn liu nng, ngi ta
phi ch to cht xc tc cracking c mao qun rng, ng thi thm cc tc nhn th ng
vo ngun nguyn liu ban u hn ch s ng c cht xc tc bi kim loi. Cc c
tnh ca hp cht lu hunh v nit c th c khng ch bi hm lng ca zeolit b sung
vo cht xc tc, bi v zeolit l vt liu chng chi tt vi cc hp cht d nguyn t .
Mt vn na cn lu trong cracking gas oil l s to cc kh mnh. V nguyn tc,
ngi ta thm mt tc nhn thch hp h tr cho phn ng chuyn dch hydro vo du nng
th c th khng ch c s hnh thnh cc. Tuy nhin, tm ra mt cht c tnh nng nh
th, va r tin v va hiu qu th vn l mt bi ton cha c li gii.
Khuynh hng hin nay l: vn ch to cht xc tc cracking du nng vi hiu sut
to cc cao. Cc c t chy iu kin khc nghit hn so vi cht xc tc c hiu sut
to cc thp. V do , phi cn c mt cht xc tc bn thu nhit hn so vi cc cht xc
tc thng thng, ngha l phi trao i n mc cao nht c th gia cc ion natri trong
71
72
Chng 3
Cht xc tc fcc
3.1. M u
Ngy nay, tt c cc nh my lc du trn th gii u p dng cng ngh cracking
xc tc pha lu th (Fluid Catalytic Cracking, vit tt l FCC). Cht xc tc cho cng ngh
ny c gi l xc tc FCC. V bn cht, cht xc tc FCC l mt axit rn, tuy nhin n
c ci tin rt nhiu so vi cc xc tc axit rn ban u ca cng ngh cracking du m
ca thi k thp k 30, 40 th k trc.
Bng 3.1. Cc cht xc tc trong thi k u ca cng ngh cracking du m
Nm
Qu trnh
H react
Kiu cht xc tc
1920
1939
1940
1942
1945
1942
1946
McAfee
Houdry
Suspensoid
FCC
TCC
FCC
FCC
M
Lp xc tc c nh
t st dng huyn ph
Xc tc trng thi lu th
Lp xc tc ng
Xc tc trng thi lu th
Xc tc trng thi lu th
AlCl3
t st (clay)
t st (clay)
t st (clay)
t st (clay)
SiO2.Al2O3 tng hp
SiO2.Al2O3 tng hp
Dng
Ht
Ht c x l axit
Super Filtril, Dng bt x l axit
Ht trn x l axit
Ht
Ht vi cu
Ngoi 2 hp phn chnh (zeolit Y v cht nn) trong xc tc FCC, nhiu khi ngi ta
cn thm vo cc cht ph tr (additive) lm cho cht xc tc FCC t c mc tiu c
th ca cc nh my lc du. V d, thm kim loi Pt xc tin qu trnh CO => CO2,
ngha l gim thiu lng kh thi CO ra mi trng; thm zeolit ZSM-5 gia tng ch
s octan ca gasolin hoc tng hiu sut propylen (dng cho qu trnh sn xut polypropylen, PP)...
C th hnh dung cc hp phn ca cht xc tc FCC nh s sau (hnh 3.1):
Nguyn liu
Oxyt silic
Oxyt nhm
Hydroxyt natri
----------------Clorua t him
Sulfat amoni
10-50%
Zeolit
Pha hot ng xc tc
50-90%
Vt liu khong st
Oxyt nhm
Oxyt silic...
Cht nn
Cht xc tc
FCC
Pha n nh cu trc
v c th c hot tnh xc tc
0 - 10%
Bch kim
t him
Zeolit ZSM-5
Antimon...
Cht ph tr
(3.1)
75
(theo k hiu ca U ban Cu trc ca Hi Zeolit Quc t (M. M. Meier and D. H. Olson,
Atlas of zeolite stucture types, 1992):
<111>: cc h mao qun song song vi cc trc tinh th x, y, z.
12: vng ca s 12 cnh (12T hoc 12 oxy)
7,4: kch thc ca s tnh bng .
xxx: h thng knh mao qun khng gian 3 chiu
Hc sodalit (-cage)
Hc ln (-cage)
Lng tr lc gic
136 + 56
= 8 , trng thi hydrat ho cha 250 phn t nc (~20% khi lng
8 sodalit
24
ca zeolit hydrat ho). Cc phn t H2O ny chim ch trong cc hc nh v hc ln ca
zeolit. Khi b nung nng, nc trong zeolit thot ra (thng gi l qu trnh tch nc hoc
dehydrat ho), thot tin, t cc hc ln, sau mi t cc hc nh nhit tng i cao
(400 500oC). Trn hnh 3.3, m t mt m hnh mng cu trc rng ca zeolit Y trng
thi dehydrat ho hon ton.
Trn hnh 3.3 cn ch ra cc v tr nh x ca cc cation b tr in tch ca mng
O
Si
O
Na
O - O
Al
OO
OO
O
Si
O
77
N Al
+ 2,4191
1152
(3.2)
78
MAS NMR* (cng hng t ht nhn vt liu rn) hoc k thut IR (ph hng ngoi)
theo di cc c trng ca zeolit trong qu trnh x l.
Ho hc qu trnh tch nhm bng nhit - hi nc c th c din t nh sau:
(A) Tch nhm trong t din ca mng cu trc zeolit:
Si
Si
O
Si
Al
Si
+ H2O
(hi nc,
nhit )
OH
Si
OH
HO
Si
+ Al(OH)3 (3-3)
OH
Si
Si
Al(OH)3 + H+Y
Al(OH)2+[Y] + H2O
(3-4)
Si
OH
Si
OH
HO
OH
Si
Si
+ SiO2
(hi nc,
nhit )
Si
Si
Si
+ 2 H2O
(3-5)
O
Si
Nh vy, thot tin ( nhit cao 400oC) hi nc tn cng vo nhm trong mng,
tch nhm ra di dng Al(OH)3, li nhng l trng Al trong mng (3.3). Nu cc l
trng Al qu nhiu, v khng c gn li th cu trc tinh th ca zeolit s b sp (ph
v). Song, rt may l trong vt liu zeolit thng c mt lng nh SiO2 v nh hnh (
dng tp cht), hoc do mt phn nh no ca cu trc tinh th zeolit b ph v dng
SiO2 v nh hnh. Di iu kin nhit cao v c mt hi nc, dng SiO2 ny c th di
chuyn n cc l trng Al v gn li cc l trng bng lin kt SiO4 nh (3.5). Nh
vy, bng phng php tch nhm nhit - hi nc, ngi ta c th to ra cc zeolit Y c t
s Si/Al kh cao (c th t n Si/Al = 3,5 hoc cao hn) rt bn nhit, thng c gi l
zeolit Y siu bn USY (ch vit tt ca thut ng utrastable Y zeolite). Cc zeolit USY c
th bo ton cu trc tinh th ca mnh n nhit khong 1000oC.
MAS NMR l tn vit tt ca phng php cng hng t ht nhn p dng cho vt liu rn:
Magic Angle Spinning Nuclear Magnetic Resonance.
79
Phng php tch nhm bng nhit - hi nc ca zeolit Y thng c tin hnh nh
sau:
Zeolit NaY c trao i vi dung dch mui amoni gim lng natri xung cn
10 - 25% (so vi lng natri trong NaY ban u).
Zeolit c trao i NH4+ (vn cn 10 25% Na) c ra ht mui d, sy v
nung nhit trong khong 200 600oC nhm natri phn b li (natri cc v tr
kn, khi trao i, v d SI, SI... chuyn ra cc v tr h hn nh SII, SII...), nhng ch
khng nn nung nhit qu cao, thi gian qu lu... v c th lm sp cu trc tinh th
zeolit.
Phn natri cn li trong zeolit li c ly i bng cch trao i vi dung dch mui
amoni. V nguyn tc, gim hm lng natri trong zeolit cng thp cng tt. Song cn ch
n s bo ton cu trc tinh th, v trong trng thi ny, zeolit c cu trc rt khng n
nh.
Zeolit c hm lng natri thp (n mc c th) c nung nng nhanh trong mi
trng cha hi m (H2O) n nhit gia 500oC n 800oC (nhit c la chn tu
theo iu kin thc nghim c th: t s Si/Al trong zeolit ban u, hm lng natri cn li,
p sut hi nc...). X l hi nc c th thc hin trong cc react tnh hoc trong cc
react c dng hi nc ng. Thi gian x l ph thuc vo mc tiu t n t s Si/Al
cn thit. Song khng c ph v cu trc tinh th ca zeolit qu 1 1,5%.
Zeolit Y siu bn (USY) c bn nhit v thu nhit ln hn so vi zeolit Y thng
thng, USY c th bo ton cu trc ca n ~1000oC. Do s tch nhm khi mng li,
nn s tm trao i ca USY cng b thay i. S tm axit Bronsted ca USY t hn so vi
zeolit Y thng thng. S khc nhau s c nh hng n hot tnh xc tc v chn
lc ca zeolit USY.
2. X l ho hc
Zeolit Y c t s Si/Al cao c th c iu ch bng cch tch nhm t zeolit Y
thng thng bng cc tc nhn ho hc khc nhau. Trong trng hp ny, s tch nhm
km theo cc phn ng gia zeolit v cc tc nhn ho hc. C th c hai trng hp xy ra:
a. Va tch nhm khi mng va th silic vo mng
i. Tch nhm vi (NH4)2SiF6
Ngi ta x l zeolit vi dung dch fluosilicat amoni (AFS) mt gi tr pH cho php
tch nhm ca zeolit ra khi mng li. Nhm b tch ra di dng mui fluoaluminat
ho tan trong nc, li cc l trng, silic t fluo silicat li in vo l trng, gn lin
cu trc mng zeolit. Qu trnh phn ng c th din ra nh sau:
80
NH4
O
Si
OO
Al
Si
OO
Si
+ (NH4)2SiF6
Si
Si
OO
OO
(NH4)3AlF6
Na O
Al
O
O
+ SiCl4
Si
O
NaAlCl4
NaAlCl4 c tch bng nc nhit phng. Tuy nhin, mt vi phc cloro nhm
b thu phn to ra cc dng oxyt nhm ngoi mng li. Mc tch nhm ph thuc
vo nhit v thi gian phn ng. Zeolit sau khi tch nhm c t s Si/Al cao, rt bn nhit
v bn axit.
b. Tch nhm nhng khng th silic vo mng.
i. Tch nhm vi cc tc nhn selat (chelating agent)
C th tch nhm ra khi mng tinh th zeolit bng dung dch EDTA (etylenediaminetetraacetic acid and salts) trong iu kin ng (khuy trn hoc tun hon dung
dch EDTA qua lp zeolit). Bng phng php , ngi ta c th tch khong 50% nhm
khi mng di dng phc selat ho tan trong nc m khng lm tn tht tinh th. Nu
tch nhm khong 80% th tinh th ca zeolit ch cn li 60 70% so vi ban u. Mc
d ngi ta nhn thy s hnh thnh cc khuyt tt ca mng li do x l bng EDTA.
Song, zeolit c tch nhm bng phng php ny vn c bn nhit v thu nhit ln
hn so vi zeolit ban u, v kch thc mng c s vn gim. bn vng ca zeolit tch
nhm bng EDTA c th c tng cng thm bng cch trao i vi ion t him.
Axetylaxeton v mt vi selat ca aminoaxit cng c s dng tch nhm t
zeolit Y.
ii. Tch nhm bng cc halogen bay hi
Cc halogen bay hi ny khng cha silic (v d COCl2) tc dng vi zeolit nhit
81
cao tch nhm khi mng zeolit v to ra cc khuyt tt mng. Cc dng dung dch trong
dung mi khng nc cng c th tch nhm t zeolit.
iii. Tch nhm bng fluorin
nhit thng, mt hn hp fluorin - khng kh c th tch nhm khi zeolit nh
to ra cc hp cht nhm - fluorin.
Tch nhm bng cc dung dch axit ch thc hin c vi cc zeolit c hm lng
silic cao nh mordenit, clinoptilolit, erionit... Bin php ny khng thnh cng i vi zeolit
X v Y v cu trc tinh th ca chng khng bn trong mi trng axit.
3. Kt hp x l nhit v x l ho hc
Phng php ny nhm chuyn zeolit Y dng amoni (NH4+Y) ban u thnh dng
siu bn bng cch x l nhit, tip n x l ho hc tch nhm ngoi mng. X l
ho hc c th thc hin bng dung dch axit (v d HCl) baz (v d NaOH), mui (v d
KF) hoc bng mt s cc tc nhn selat (v d EDTA). Nhm ngoi mng cng c th loi
b bng cc phn ng rn - kh vi cc halogenua nhit cao. Tuy nhin, cn ch s
dng nng thch hp, v nng cao, cc tc nhn ho hc ni trn u c th tc dng
vi nhm trong mng zeolit.
4. Tng hp trc tip
Hu ht cc zeolit Y thng mi u c t s Si/Al trong khong 2,5 2,75. T lu,
ngi ta c tng tng hp trc tip zeolit Y c t s Si/Al cao, tuy nhin, tng
khng d dng thc hin, v qu trnh kt tinh zeolit Si/Al cao ph thuc rt nhiu yu t,
nh ngun vt liu (ho cht) ban u, thnh phn gel tng hp, iu kin lm gi gel, nhit
v thi gian kt tinh, cht to cu trc hoc mm kt tinh (lng v bn cht mm...)... V
d, tng t s Si/Al trong gel hoc thi gian kt tinh dn n s gia tng t s Si/Al trong
zeolit. Thm sol silic vo gel aluminosilicat cng c th lm tng t s Si/Al trong zeolit.
Nhiu sng ch cng b v tng hp zeolit Y c t s Si/Al cao hn 2,75. Tuy nhin, cc
zeolit Y c Si/Al cao hn 3 3,25 l cha th thc hin c quy m cng nghip bng
cch tng hp trc tip.
3.2.2.2. Cc tnh cht c bn ca zeolit Y c t s Si/Al cao (HSY - high silica Y)
1. Cc tnh cht chung
So snh vi zeolit Y ban u, zeolit Y c t s Si/Al cao c iu ch bng cc
phng php ni trn u c cc tinh cht chung sau y:
1) T s Si/Al trong mng tinh th ca zeolit cao hn.
2) bn nhit v thu nhit tt hn.
3) Kh nng trao i ion gim.
4) Kch thc mng c s gim.
5) Cc pic nhiu x XRD chuyn dch v pha gi tr 2 cao hn.
82
S phn b Al kh
ng u
SiCl4
B mt giu
nhm
Al(T)
Al(T) + Al(E)
H thng mao
Mao qun nh v Mao qun nh v th Mao qun
qun
th cp trung bnh cp trung bnh
nh
Hp ph N2
ng nhit hp
ph kiu IV
ng nhit hp ph
kiu IV
(NH4)SiF6
B mt ngho
nhm
Al(T)
EDTA
B mt ngho
nhm
Al(T)
Mao qun nh
Mao qun nh v th cp
trung bnh
ng nhit
ng nhit hp ng nhit hp
hp ph kiu I ph kiu I
ph kiu IV
Si
O Si
O
Si
83
Zeolit