Aes ve ARS Qiicrae,? 1 — ARSIV VE ARSIVCILIK KONUSUNDA ILK BILGILER ARSIVIN TARIFL ‘Yunanca'daki arkheion ve Latince’deki archivum'dan gelen a rim; resmi aire, belediye sarayt anlamlarina gelmektedir. Dolayssiyla bu terim, belli bic yonctim dairesine ait islemi bitmig resmt evrakin, di zenli bir gekilde bir araya toplanmasi ve bu yazth belgelerin saklansp, Korundugu yer anlamlarinda da kullamimisu. Ingilizee archives, Fransizca archives, Almanca Archiv ve baska dil: lerde de ortak olan bu terim, Tlirkceye de arsiv olarak gegmistir- ‘Bu arada, argiv teriminin batt ikelerindeki yaygin kullamiy_ sekli ile ilgili olarak, yalnizea fngiltere icin séz konusu olan degisik bir durum vardir. O da, bugiin bitin bats ilkelerinde archive kelimesinia yoygin ola- rak kullamilmasina kargihk, pratikte aym anlama gelmekle beraber, am lam itibariyle archive kelimesine nazaran daha siniri olan record kelime- sinin, Ingiltere'de daha fazla benimseamig olmasi ve kullamldifidir. Ni tekim Ingiliz Devlet Acsivi'nin adi da, Public Record Office’ dir. [\ tleride, Oomanh Imparatorlugu'nda arsiv calismalart ve tarihe bah- ‘inde girecegimls gibi, tmparatorluk déneminde argive Hazine-ievrak: ve Mahzen-i evrak denmistir. Arsiv terimi, konunun uzmanlannca bazi ortals yonlerine ramen, degisik: sekillerde tarif edilmistir, Zira arsivin ilmt ve hukuki bir tarifini yapmak, ashnda olduksa gigtir. Encyclopedia Britannica'da, (') arsivin coful sekliyle kullanilasi] bir tSbir oldugu, bir binaya gisterdigi ve bu binada bir devlete, cemiycte,’ 2) Eneyclopedia Britannica, 9th ed, 1, 476, 3; Ayrica, arzlvelik sahasundakt de orl cabsmalan He taninms, ingiiz argvist Sie Hlary Jenknsos'un, Hollan- ‘alt araivistierden 8, Muller (1848 1922), J. A. Feith (18881918) ve R. Pruia (4857 -1995)'nIn, talyon arivist Eugenio Casanova (1867-1051) ve wzua sre Pruaya Deviet Aralvinin mbddrligdnd yapmia Alman argivlst Adcit Bremnake (1875+ 1966)'nn, Yoruya spk tutan tariflet vardir, bie! Hllary Jenkingon ¢ What are Archivest>, A ianual of Archi Administration. 23 a. London, 1068, 2-11. as; 8. Muller - J. A, Folth-7, Frula : Monual for the arrangement ‘and Description of Archtoos. (trans.) Arthur H, Lewitt. New York, 1940, 13. Eugenio Cassnova : archivistion, Slema, 1928, 19.2; AOR Bronneke : Archtvbunde.n (ed) Wolfgang Leech, Lelpzig, 1958, 07.3.yahut bir aileye ait evrakin, fermanlarin ve diger kagtlarin muhafaza 5 fedildigi, seklinde bir tarif yapilmsnr. {. ~Tanmmis argivist ve Tirk tarihcisi Macar Lajos Fekete'ye gre; | «Arsiv: tabit veya hukuki bir sahsiyetin, resmi muamelelerinden hasil olan ve yaninda bulundurmast icab eden yaztlmis, resmedilmis veya tabe- ) dilmis evrakin tekmilidir.» (2) Burada, 1962 yilinda Madrid’de toplanan VII. Milletlerarast Arsiv Yuvarlak Masa Konferanst'nda yapilan ve konferansa katilan tilkelerce ‘benimsenen ortak tarifi verecegiz. Bu tarife gore arsiv; «a-Kurumlarin, gercek veya tilzel kigilerin gordiikleri hismetler, apitklar: haberlesme veya islemler sonucu meydana gelen (toplanan, bi- stken) ve bir maksatla saklanan Dokiimantasyon; b - Sz korusu dokiimantasyona bakan Kurum; c~ Bunlart barind:ran Yerler'dir.» (°) ARSIVIN GOREV VE FONKSIYONLARI v | Trine olursa olsun, bir arsivin baghica grcv ve fonksiyonlan (Ing. Junctions of the archives; Fr. les fonctions d'archives; Alm. die aufgaben- des Archivs) su sekilde stralanabilir: a+ Arsiv malzemesini tesbit etmek ve ayirmak, b- Arsiv malzemesini kayba ugramaktan korumak, ¢- Arsiv malzemesini gerekli sartlarda saklamak, + Arsiv malzemesini yararlanmaya sunmak, d:- Arsiv malzemesinin yeniden tesekktili safhasinda, bunt: kontrol altina almak, °". ARSIVISTIN TARIFt . TArgivist veya bir baska ifade ile arsivei, de¥isik arsiv calismalanm lutiten veya yéneten ve argiveilik konusunda dzel egitim grmig kisidir. Dilimize argivist olarak gegen terim, Ingilizee'de archivist, Fransiz- ca'da archiviste ve Almanca'da da Archivar jeklindedir, Bau dillerinde, ar- siv terminolojisinde yer alan{conservateur ve keeper}terimleri de, arsiv aubafia ve arsiv koruyucusu anlarslanina gelmektédi (2) Lajos Bekete : Arpioin Gm vasifeleri, Ankara, 1057, 49. (2) Actes de ta aeptiéme conférence internationale de 1a Table ronde des archives 4 “zMadeld, 1962>. Le concept archives et les fronttres de Yerehlvistique. Par ‘ia, 1963; TUrkoeat Ign bi: 26-31 Mayes 1964 tarihinde Murid’de toplanan ‘VII, Unalararen arp Yuvariak Mesa Konferann hakkinda vapor. Hamlayen Baal Iqlois Ankara, 1962.48 Arsivistin g6revleri ve dolayrsiyle tarifi, ilkeden ilkeye baz farkl klar gdstermekte ise de; yukarida verilen tarif, bugiin benimsenen ve ka- bul edilen bir tarif olmustur. 1966 yilinda Washington'da toplanan Arsiv Kongresi'nin agis konus masinda, Milletlerarasi Arsiv Konseyi‘nin (International Council on Ar- chives-ICA-) o dénem baskanhiginr yapan Belgika Krallik Basarsivisti Etienne Sabbe, «... biz arsivistler, gegmisin bekgisi, gelecegin de kuruicu suyuz (1) seklinde, arsivistin gérevini cok veciz bir sekilde ifade et mistic, Acsivist ince arsivin, sonra da arsivden yararlanacaklann hizmetin- dedir. Bir milletin tarih hazinelerini teskil eden arsivleri korumak, yasat lim adamlarina yardimet olmak ve yol gistermek, yarimin iim adamlariin yetismesinde bu mansda pay olmak, giphesiz cok sre ir hizmettir. Arsiv personelinis a Arsiv yoneticiler, - Aryivistler, ¢- Unmanlar, § Teknisyenler, 4d - Biiro personel, seklinde gruplandirabiliriz. Bu sekilde gruplandinlan arsiv personeli, bir baska ifade tara ile; yonetici, ilmt, koruma, gizetici ve teknik personel olarak da suniflandinlabili Arsivistin gorevieri, VIZ. Milletlerarast Argiv Yuvarlak Masa Konfe \\ ranstinda syle tesbit edilmist ; 8+ Arsiv doktimanms toplamak, ‘ \ Bb -Arsiv dokiimanin korumak, ¢- Arsiv dokiimanint tasnif etmek, 1 g- Arsiv dokiimanint degerlendirmek. (°) Atsivistia bu ana grevlerine, arsivlerin zenginliklerini topluma ta- autmak. gorevini ckleyen illkeler de bulunmaktadir. Arsivlcria kontrolu ile, argiv dokiimantasyonunun aytklanmasin, arsivistin gérovleri arasinda giren ilkeler de vardir. Fransa ve Yeni Zc. anda, arsiv dokiimancasyonunun ayrklanmast isini, arsivistin gorevleri arasinda sayan iilkelerdendir. (A) Rbeyie Alar : Burak, dosya ve orsiv urs nota. “, Ane xara, 1962. 6, (9) Fal Ipkosil! age, 6-798SS Aynea Fransa, Hollanda ve tsveg idareye ait evrakin denetienmesini de,‘arsivistin girevierine eklemektedirler, \. . Sovyetler Birligi’nde arsivistler, arsivierin kurulmas) galismalarina Kaulmak, argivlik malzemede yaptlacak ayiklama salismalarint organize Ve Kontrol etmekle de girevlidirler. Bu arada, basta Fransa ve Yugos- lavya olmak zere, birgok ike, argivistin ve dolayasiyla arsivlerin efitici ve Offretici gorevleri iizerinde de durmaktadirlar. (*) ARSIVCILIK VEYA ARSIV BILIML NEDIR? Ingilizce'de archive science, Fransizca'da archivistique ve Alman- sa'da Archivwissenschajt, Archivlehre, Archivkunde seklinde itade edilen aryivcilik; arsiv navariyesini ve tatbikatim konu edinen bir bilim dahdir. “- Bu tarifin ssiginda; arsiv nazariyesi, arsiv tatbikatt ve arsiv teknigi nedir, onian girelim Arsiv nazariyesi (Ing. archive theory; Fr. théorie des archives; Alm. Archiv theorie) Arsiv Yatbikatinin dayandigs temel ilmi diisiince ve kai- delerin tamamidir. > Arsiv tatbikate (Ing. archive work; Fr. pratique des archives; Alm. Archi” praxis) : Argivlerin kurulusu, organizasyonu, hizmetlerin. planlan- masi, belgelerin arsive girisi, tasnifi, Katalog ve envanterlerinin hazirlan- mas, beigelerin istifadeye sunulmasi vb. gibi islemlerin biitiniidit. Arsiv teknigi (ing. archive technic: Fr. conservation matérielle’ des document; Alm, Archivtechnik) : Argiv binalan, teghizat ve ekipmanlart, aryiv belgelerinin Korunmasi, restorasyonu ve réprodiiksiyonu metod. ve tekniklerinin biitiintidir. | ARSIV MALZEMESL "Ingilizce'de materials of the archives; Fransizca’da tes matériaux d'atchives; Almanca'da Archiv materialion geklinde tanumlanan argiv mal: ; kurum, daire ve kuruluslarin gérdiikleri hizmetler neiicest ae * fana gelen (toplanan, biriken) ve saklanmasi tariht, hukuki, idart ve ge { belgelemege ve korumaya yarayan her tiirki yazil evrak, defter, resim, '+ film, fotokopi, plak, ses bandi ve benzeri belge ve materya (Gi G Daboaey: Maucationat role of archives, Unenco Bulletin for Libraries, 24 (Guly 1970}, 205 - 210. m2; C. A, McLaren: Aronwves 6 education, SLA (Scot~ ‘dah Library Amoctation) News, 34 (Suly 1916), 101 - 103 a ykunlardan herhangi bir kenuyw aydiolatmaye, bir takim haklan* / Bu tarifin, ileride yapslacak agiklamalar asiginda daba iyi anlagi: bilmesi icin, kisaca arsiv fonu'nun ve arsiv belgesi'nin de ne oldugunu ifade edilmesi gorekir. : CArsiv fonu ing. archive group, records group: Fr. fonds d'archive: Ausi*Fond}s Ozl Veja Usa! Milerin,dalrelein: poveret oe faaliyetle, neticesi kendiliginden veya organik bir sekilde tejekkiil eden (toplanai biriken) her tirla belgelerin biivinudtir. Arsiv belgesi (Ing. records, archives; Fr. document d'archives, a ticle, pidce; Alm. Archivut archivalien, archéndokumente) : that, reset. ratik gayelere yarayabilecek ve dora bilgi ihtiva eden, biliinmez en ki ‘suk aryiv bitimidir. Bir baska ifade ile, bir arsiv fonunu teskil cden pa salarmn her biridir. Bir arsiv belgesi, bir veya birkag yaprak, herhangi bi defter veya cil, bir plak, bir film de olabilir. Arsiv malzemesinin (dokiimantasyonuman) ne oldugu konusunds buetine kadar yapilan tarlferde tam bir gris birligine vamlamamisty tu konuda ileri stirilen gériisler, tipka arsivistin tarifinde oldugu sib iilkeden dtkeye dogismektedir. F ee __ Birgok iilke, arsiv dokiimantasyonunu, arsivde saklanan en ”kiigi birim olarak kabul etmektedic. Macaristan, ézellikle Yeni Zelanda, argi dokiimantasyonu tarifi igerisine tek evraka dahi almaktadirlar. Yugosta Jar, ilmi, resmt ve dogrulanis bilgileri ihtiva eden herseyi, arsiv doki mantasyonu olarak kabut etmislerdir. Ulkemizde arsiv malzemesi'nin tarifi; Muhafazasna Liizum Kalme) yan Evrak ve Vesaikin tmha Edilmesi Hakkindaki 1956 tarihli ve 669. sayth Kanun‘un (') 1 ine} maddesinde syle yapalmistr : , «Madde 1 — Umurni arsive teslim edilmeden ince 5 inci madded sayslan daire, miiessese ve tesekkiillerin (*) ellerinde bulunan ve bunle °° rin gordikleri kzmetler dolayisiyla yaptiklan muhabere ve muameleler ihtiva eden: : (D Kabol tarht : 26 Mart 1966, raoml Gasete tle nese ve Hldma: 4 Ngan 1056-8 YiE ORE. Ayrica be: Distur, UoUnell lertip, AVI, 1084-1087. 5, (8) Kanun'un 8 Incl meddeainde agyulan duruugiar gunlasdie Umum, millhek ve husust bitgelt dalreler, Untversiteler, belediyeier Ww. _,_buslara bag sable ve miltedavi! mllesseseet, Diz Sermaysierinia tamara Deviet tarafindan verimek suretiyle karulan te ‘at Leyeidit ve micssemeer, © — Husust januniaria Xurulan bankeler ve tegen, 4 — Yukarianks denaterde yazi! laure, tegekdl ve bankalar tarahdan scr Yesinin yanmndan fasianna Wyurate suretigle Karalan tepelkillerle us Jar ayat nlspetie igtirakleriyle veut bulan milesseecler, ¢-— Amtiyazh sirketirle, umunt menrautiere hadlm cemlyetler re husust mek: ‘ep4 Dosyalar ve her gesit yazl ve basil evrak ve kayttar; B- Model, mumune, tarts, plan, program, proje, mittr, dame, resim, jotodra] ve benzerleri: : e+ Pldh, film, tel ve benzeri vasitalarla tesbit olunan ve herhangi bir dell olmaya veya millt ve milleteraras: hukuk, muaynele ve mlinae sebetler bakimindan teprit, kazat, idart, askert, sivas, iktisadt, it her- angi bir mevaun aydunlatmaya veya dilzenlemeye yarayen bitumum ev. rak ve vesaik - arsiv malzemest- dir» Kanunlasmak iizere Tlirkiye Bliyitk Millet Meclisi’nde won Devlet Arsiv Kanunu.Tasaris‘ain 10 uncu maddesinde, arsiv malzemest syle tarif edilmigtir : «Madde 10 — Bu kanunda gegen (Arsiv malzemesi) deyiminden : Tlark Devletinin ve Tiirk ulusununt hayatint ilgilendiren; en son is-\ lem tarihi tzerinden elti yil gogmig veya tizerinden 33 yal gegtikten sonra { kesin sonuca baglanmis kamu kurum ve kuruluslarmun gordiikleri his- metler, yaptiklart haberlesme ve islemler ile ilgili ve bunlarsr: sonucunda tegekkidl etmis olup, saklanmast ulusun gelecedinde tarihi, siyast, sosyal, kiiletirel, hukukt ve teknik deer olarak intikal etmesi gereken belgeler i +f haklar ile uluslararas: haklart belgelemeye, korwmaya, bu j dari, dint, eat, edebi, estetik, kiltirel, biyografik, joneolojik ve teknik herhangi bir konuyu aydinlatmaya, dizerlemeye, tesbite yara | yan ya: evrak, plan, harita, resim, film, fotograf, ses kaydt, basim ve_/ Ddenseri belgeler antastir.» So. ARSIVLIK MALZEME So. Muhafacasma Lideum Kalmayan Burak ve Vesaikin Imha Edilmesi “CHakkdaki 1956 taribli ve 6696 sayikt Kanun’un 2 inci maddesinde arsiv- “ Tik:malceme su gekilde tarif edilmistir: «Madde 2— Yukarida zikredilen her tirlii evrak ve vesikalardan S"henii’arsiv'malzemesi evsafint kazanmams olmast sebebiyle mubejaza ldmek tizere seldhiyetlilerce ayrdantara - arsivlik malzeme - deni.» :":Yukanda atifda bulunulan Devlet Argiv Kanunu Tasarist'nn 1 sddesinde, arsivlik malzeme'nin tarifi ise s8yle yaplmistir: teMadde 71 — Bu Kanunda gegen (Arsivlik malzeme) deyiminden : Kanutun 10 uncu maddesinde saytlan her tilt belgelerden zaman bakimandan henitz arsiv malzemest niteligin’ kazanmayanlarla, iizerinden altmasalts yil gegmemis her tirli: memuriyet sicil dosyalart, Devletin ger- ck ve tilzelkisilerle veya yabancs devletler ve milletlerarast kuruluslarla opti, hiikml yiirrlidkte bulunan antlasmalar (her cins sizlesme ve ate antlasmalar), yine ylrtirlik niteligt bulunan tapu ve niifus kayitlar, a niteliktcki vakfiyelerden ait olduklart daire ve miiessesclerce saklanas ile il, ige, kby ve betediyelere ait simr kayttlars antastte.» aRStV TORLERE Belli bash arsiv tirleri sunardir: (°) Deviet arsivleri (Ing, archives, public record office, states archiv. ' Fr. archives publiques; Alm. Aligerteinesarchiv) : Bir iikede, devist 1 yati ile ilgili meveut bitin arsiv malzemelerinin toplanmis’oldugu ary ierdir. Devlet arsivleri iki ayia tipte mdtalda edilebilie: <1 — Merkevivetci tip : Burada iilkenin bassehrinde tesis edilen Milli Arsiv, Umumai Arsiv, Devlet Argivi veya Merkezl Arsiv denilen m © ss terek bir arsiv merkesi verdit, Bunlann disinda kalan Bilge Aryivk . « ‘dar, iImt ve mali komularda merkezi arsive baghdirlar, Batt Alman: Avustralya, Belgika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Yinanistan, Ma ristan, Notveg, Polonya, Rodeeya ve tsvog bu mdnada merked! arsivk + sahiptiler. 2 2 Dalunils tis Burada ise, birbirinden mistakil olan arsiv depo lan 362 Konasadur ki, bu federal devletlere has bir Gzeliktin Amevihon Birlesik Devletieri, fsvigné, Yugoslavys, Avusturya, Ispanya,. tagilver= talya ve Tickiye dagimk tip arsivlere Srack olarak gisterilebilecek tlic, Jerdir, Bu tipte, mietkeri veya milli depo, federal kuruluslann argisler 17 fara eder. Amerika’da Washington'doki milli arsiv (Nati chiv) gibi.n : Tiirkiyo'deki merkeet arsiv deposu ise, Bagbakanhk A sir. Ancak, Basbakanik Arsivi Osmanh Devlet'nin resi yazismalans 9 merkez teskilats daireleriniu argiv melzemesini muhafaza. etmackicc a Cumhuriyet dénem) argiv malzeresi ile, zamanta arsiv malzemesi hal" sclecek arsiviik malzemenin kontrol altina alinmasi, korunmas, diz Jenmesi ve tasnifedilip istifadeye sunulmasiyla ilgili arsiv hizmetlerh tek elden ve merkeri bir gekilde yiritiilmest diptincesiylc, 1976 yl Ek \ ayyda Basbakanlik Merkez Teskilats igeisinde «Cumhuriyet Argivi T resi Baskanhigi» karalmustur. Halon Tlrkiye Bayiik Millet Meclisi'nde bulenan, Devler Arsiv! Genel Mildirlagia Kurulus ve Gérevleri Hakkindaki Kann Tasarist (0) Barada mraionan arglv tarlent ile, bunlar dipinds Halenlar-Komamundés Key? Jin Dae: Aryiv ve arpivcie bieliyografyan. (Pirkge ve yadancr dilerde pntonmsg haynakler). Hozrlayen : tamet Binark, Ankara, 1078, 48-261. $6nunlagtift takdirde, bugtine Kadar gereken @nemale ele alinamamus olan iv islerinin, Rasbakanhja bagh olarak, tek elden, yeni ve gil’ bir istakilen yiiritiilmesi miimkiin olabilecektir. jehir arsivlert (Ing ‘city archives: Fr. archives départmentales; Alm. se Stadtsarchiv) : Bir schir ile ilgili bUtiin vesikalann, bir araya toplanmis ‘oldugu arsivlerdir, cee ‘c; Bucak (nahiye) argivleri (tng: local archives; Fr. archives commu- nales; Alm. Bezirksarchiv) : Bir bucagin idari kuruluslarimn islemleri neticesi meydana gelen biitiin vesikalann, bir araya toplanmis oldugu arsivlerdir. EE = \Noter arsivleri (Ing. notary archives; Fr. archives notairiales; Alm. Notarsarchiv) : Bir noterligin islemleri neticesi tegekkiil eden vesikala- in, bir araya toplanmss oldugu arsivlerdir. Dint arsivter (Ing. 7éliglous archives; Fr. archives religieuses; Alm. Kirchenarchiv): Cami, tekke, medrese,.manastir, sinagog vb. dint ruluslarin faaliyetleri neticesinde tesekkill eden vesikalarn, bir araya toplanmss oldugu argivlerdir. a Gzel arsivler (Ing. ‘personal papers, private records; Fr, archives privées, papiers privées; Alm. Privatarchiv) : Devlet veya yari devlet ku- rulusu olmayan tesekkiillerin arsivleri olarak tarif edilebilir. Aile, salus, 5." panka, dernek vb, argivler, Szel argivlerdir. 2! Hastahane arsivleri (Ing, ‘hospital archives; Fr. archives hospita- ‘Wires; Alm. Krankenhausarchiv) : Bir hastahanenin faaliyetleri neticesi, ee eden vesikalann, bir araya toplanims oldugu arsivlerdir, «) Ekonomik arsivler (Ing. economy archives; Fr. archives éconor ‘aes tm ‘Wirtscherftsarchiv) : Cesitli_endiistri ve ticaret kuruluslari- Kartografik arsivier (Ing. cartographic archives: Er. archives graphiques; Alm, Kartographische archiv) : Harita, plat vb. gibi Jemelerinden tesckkiil-eden argivlerdir. Elkonografik:arsivier (Lng. sonographic archives; Er. archives ico- Bigeraphiques: Alm. Tkinigraphische archiv Supe resimli afigler, fotograf, galus, esya ve anit resimleri tastyan her er dokcimanlardan, tic eden. arsivlerdic. film, serit film, manyetik bant, plak ve kasetler tizerine, atsiv belgesi ole Dilecek dzelliktcki resim, sic, miizik vb. nin arsividir,’ Bunlardan, film koleksiyonlarim: ihtiva eden argivlere Filmote, (Ing: film library veya film archive; Fr. filmoth2que; cinemathéque Alm, Filmotheke) ads verilir. Plak, kaset, manyetik bant vb. gibi her trl ses kayitlania its eden sesli belgeler Ingilizce’de audial records; soiund records; Frassizca’ \ca'da Phonogramme diye adlandinhr. tasnif edilmig plak arsivlerine Diskorek (Ing. discotheque Fr. discotheque; Alm, Schallplattensammlung) adi verili Her tilit elik te] ve manyetik banth ses kayitlarin ihtiva eden at sivler ise, Fonotek (Ing. phonothdque; Fr. phonotheque; Alm. Phoretik seklinde adlandir. Giinlik kullamtan arsivier (Ing, current archives; Fr. archive: courantes; Alm. Ubergangsarchiv) : Tegekkiil ettikleri kurulug ve iltc Jerde, ginlik olarak kullamilan belgelerden tegekkul eden arsivlerdit. Bi baska ifade ile, ara depolara geristen inceki arsivlerdir, ARSIVIN ONEM VE DEGERL Gegmis ile bugtin arasinda baglants kurmak gibi hayati bir gore’ yiklenen aryiv, tereddiitsiz bir milletin on degerli hazinesi ve devle varhginin hafrzast sayalmalidir, ‘Ana hatlanyle, arsivin nem ve deeri sdylece ifade edilebilir. Ar siv: 1 — Devletin, kisilerin haklarim ve milletlerarasi _miinasebetler belgeler ve korur. 2— Bir konuyu aydinlatmaya, diizentemeye ve tesbite yarar. 3—Ait oldugu devrin rf ve Adetlerini, igtimat yapisin, milesse selerini ve aralanndaki baglanti ve miinasebetleri belirtir. fmt arastir malara imkén salar. Bugiin bitin medent milletler, gelismis ve gelismekte olan iilke ler, arsiv Konusuna nem ve deger vermektc; gesmisle yasanan gait ara sinda baglanti kuran arsivlerin, devletin ea kiymetli hazinesi, devlet var Iipnin ye idarenin hafizast olduguna inanmaktadirlar. Konunun tilkemi ve milletimiz igin de, ézellikle buytik bir énem ve deger tasidiiina sip he yoktur. Kesinlikle ifade edilebilir ki; bir Ulkede arsivin ve arsivlerin olma yis1, dovletin olmayisi anlamina gelir. Arsivlerdeki malzemelerin bir kis my, idareyi ilgilendirdigi gibi, diger bir kism toplum yaranna ve ilin upilacak her tiirlii arastuma ve incclemelere ilk elden kaynak olma tasimaktadirlar. Esasen arsivlerin en biiyiik dzelli§i toplum velden kaynak olmatandir. Bundan dolayidir = ARSIV ILE EVRAK VE DOSYA MUNASEBETLERE ‘Burak, dosya’ve'kayit isteri ile arsiv arasinda cok yakin bir miina- Bobet oldugu gtiphesizdir. Hatta bu konuda, bunlar bir biitintin parga- ‘Mandir sehlinde yapilacak bir tarif dahi yanlis olmayacaktur. F°Yamh olan her belgcye evrak adim vermek miimktinse de, tatbikat ‘bu deyim, daha cok kamu kuruluslan ile kurumlarin ve tizel kisile- ‘girdikleri hizmetlerin gere{i olarak gbnderdikleri veya aldiklant ‘ya, baslt ve cizili hor tirld belgey! fade eder. Evrak kelimesi, varak ‘/22Goprak)in gofalu olup; evraklar bir araya geldiklerinde dosyalarn mey- dana’ getirinler. ne Fslemi biten evrak dosyalarindan cou, belli bir stirenin sonunda {iargive kaldwnldyfindan, arsiv camalarsmin basanih olmasi, bilylk Slgi- $ide,cevrak ve dosya islerinin belli sistemlere gre diizenli bir gekilde yi sine bay bulunmaktadir. Evrak ve dosyalann, ileride arsiv mal- emes\ olarak Kolaylikla tasnifine, korunmasina ve yararlanilmasina is:~ Fa. verecek sekilde diizenienmesinde kagimlmaz bir mecburiyet vardir. Evrak ve dosyalama hizmetlerinin belirli sistemlere gire yiiritil ileride argiv malzomesi olacak argivlik malzemenin, tcyekkiild “Safhasnda Kontrol altna alinmasin! saglayacakur, Kurumlarca uygu- «lana evrak ve dosya sistemleri asivin orijini oldugundan, her kurumun “evrak ve dosya sistemlect ddzenlemesi yerine, standard Devlet Aryivleri “Genel Mildirlui, Tiirk Standartise Enstitiisti, Turkiye ve Orta-Dou je’ Idaresi Enstitisit ve ilgili Kuruluslarin terasiilerince hazurlana- ‘cave Bakanlar Kurulu'nca yiirirliige Konacak bir dosya sistemi kur. ‘mak;.evrak ve dosyalann ileride arsiv malzemesi olarak kolayhkla tas- “rnlfige, Koruamast ve yararlarulmasina imkin saglayscakur. Bu suretle gereginde personelden, zamandan, yerden ve bunlarla ilgili harcomalar- ddan Gnemli derecede tasarruf saflama imkanlan da dogacakur. SY Ancak her Kurulusun ig hacmi, hizmetinin Szelligi, personelin ge- sitli Szellidect, yerlesme ve calisma sartlari, hizmetlerinden —beklenen siir'at, verim ve benzeri faktérlor dikkate alinacak olursa, bitin kuru luslor icin standart ve tek bir dosya sisteminin de ihtiyaslara cevap vere miyece#i ortadadir. Bu bakimdan bir dejil, birden farla evrak ve dosya tasnif sistemi tesbit ve kabul edilerek, kuruluslarin buslardan birini se- sip kullanmalan: istenebilir, 2 AA ip Bu konuda gizden uzak tutulmamasi gereken bir husus da, 192. Jndan bugtine kadar, kuruluslarin goffunda ilmt esaslara dayanmayat bir sistem diye adlandinlamayacak uygulamalarla, evrak, dosya ve k Dag olarek tasnif hizmetlerinin yiiritilmig olmasidir. Esasen argiv konusunda oldutu gibi, evrak ve dosyalama hirme konusunda da iilkemizdeki calismalarm yeterli oldugu séylenemer. K: kuruluslani ve kurumlani, evrak ve dosya islerinde ok de¥isik sister kullanmaktadirlar. \ Arsiveilikte ileri olan biitiin ilkeler, her yeni doktimaman kisa | live sonra arsiv malzemesi haline gelebilecedini gz Snfinde tutzrak / sv saliymalanna paralel olarak, evrak ve dosyalama hizmetlerine / Snem vermekte ve bu konudaki calismalarin sistemli ve dlizenli ol: *»jyistitilmesi igin higbir fedakarhktan kagmmamaktadirlar. 1966-1968 yams arasinda TODAIE (Tirkiye ve Orta - Dog Ar “Idaresi Enstitisti)'niin rehberliginde, evrak ve dosya_sistemlc:i kt sunda yapilan ortak arastirma neticesinde haatlanan Kururilararast rak ve Dosya Sistemleri Arastirma Raporu (®) da gOstermalgtir Kanbk, kurum ve daireler evrak ve dosyalama iglerindo gok degisik temler kullanmaktadirlar. Dosya sistemlerinde gérlen aksakhiklarin, aynt afprhkta argiv intikal edecegini, yansiyacagim ve bunun neticesi olarak da, arsix dizensiz ve gereksiz bir gok dosya gelccegini ilerl stinnek yanlis 0 yacaktur. Esasen bugiia arsivlerimizin hemen hemen tamaminda du bu merkezdedir, Bu konuda hemen ileri stirtlebilecek tedbirler, sunlar olabilir Aryivlik malzemenin bir diizen igerisinds teyekkiiluni, arsiv intikal etmesini, daire, kurulus ve kuramlar arasinda evrak ve arsiv ‘metleri yéniinden kolayhikla baglant: kurulmasim saglamak maksad biitiin daire, kurulas ve kurumlarda, organizasyon ve metod u2mai tarafindan, evrak ve dosyalama hizmetleri konusunda siir'atle ara ‘malar yapilmaldir- Buna bagh olarak, TODALE ve Tiirk-Standartlar Enstitiisi gibi ruluslarin wemanlarindan, yararlanilmal ve daha énce ifade edildigi ist seviyede yapilacak,bir galigma lle BaNanlar Kuruhu'nea yirir Konacak ve-yaygin olarak kullamlabilecek, standartlan belli evsak dosyalama sistemleri sr’atle hazirlanmahdar. (10) Boral ve dosya|sistemirs, kurunfarorans evrak ve dosys sistemtert avast opera Askars, 1808,J Argiv ile evrak-ve dosya miinasebetleri babsinde stiz konusu edile- ‘cok bir diger husus da, yazisma ve bununla ilgili her tiirli kartasiye ve hhaberlesme malzemelerinin belirli standartlara baglanmalan gerektigidir. ileride arsiv malzemesi olabilecek bu gibi malzemenia, fiziki evsaf ve kalite yoniinden belirii standartlara baglanmasi, evrak ve dosyalama calismalarinda olduga kadar, argiv galismalannda da zamandan tasar- rufu sajlayacak, verimi arttiracak ve ekonomik olacaktr, ARSIV VE KUTUPHANE MUNASEBETLERE Bilindigi Gzere, kiitiphanccilik ve arsivcilik birbirine yakin olan anuisas méslekleridir, Kisaca sdylemek gerekirse, arsiveilige ve kiitiipha- necilige birbirine yakin ve yardimes iki meslek génigle balalabilir. Her seyden énce, arsivier ve kiltiiphaneler, iizerine yaz1 yazilan (grafik) ma- teryalleri ihtiva ederler. Gintimlizde meveut matetyallerden, ikonogra- fk belgeler, filmler, pléklar, sesli dokiimanlar gibi mtalzemelere, hem kii- siiphanelerde, hem de arsivlerde rastlanmaktadr. Arsivler ve kiitliphane- “Nery gesitli materyalleni, kiltirtin ve bilimin hizmetine sunma yéninden, gaye ve gorev birlifine sahiptirles. Fon birimleri arasinda benzerlik var. hr, Materyalleri tasnif etmek, kodlamak, gruplagtirmak, kataloga gecir~ mek, tanitmak gibt islemler, aym sekillerde olsa bile, her iki meslekte de hizmet olarak meveuttur. Dolayisiyle her iki meslek mensupiom arasinda, sikx bir isbirligi ve gahsmanin, cok faydalar saihyaca&a inkar edilemez. Bir tarafin tecriibe- Ferinden ve tatbikatdaki calsmalanndan diger tarafin kendi zel imkin ve sartlarin: dikkate alarak, yararlanmasi ve tatbik etmesi her zaman mimktindtir. Hatt kitliphaneler ve arsivler arasinda sila bir temas ve ortak.bir politika takip edilmesinden bile-séz edilebilir. “Arsivler ile kiltliphanelerin, Konu, personel, saklayacaklan malzeme ve *bik ettikleri metodlar yéniinden birlestikler! ve aynldiklar: pek cok nosalor vardr. Ancak su husus hemen belirtilmelidir ki, arsivlcr ve iphaneler arasinda miinascbet ve benzer yonier olmakia birlikte, her iri kendine has dzellikler tasiyam miiesseselerdir. (") (1) ‘TR Behollenberg: Labrory Retationshipss Modern Archives: Principles ond ‘Techniques. 4th ed Chleago, 1988, 17-20. a3; Osman Fey: Kutiphane ve ‘orgie minaaebetiors Tusk Kutiphanecilor Dernefl Buttenl, Vi, 4 (1057), 28- 32. a9 Fam Yinal : Argio mals wedir? Katipnawe mah nedir? Belleten, X28 (Nises 1045), 203-915. ey; Thomas #. Blantx : The Librarian av Archivist, ‘Catholle Library World, 46 (July - Augustus 1970), 14-16, as) A, Petree: Archives and ibraries: poeetblities of colaborotion. neo Bulletin for Lic freartes, 20 (Marck 1008), 65-70, a. 4 Arsiv ve kitiiphane miinasebetlerini, esas itibariyle iki bask. al unda karplastirmak miokiindiir 1 ~ Malzerse yintinden fa Arsiv malzemesi kendiliginden birikir. Arsiv-malzemesinin tesek- ‘kilt safhasinda bir zorlama siz. konusu degildir. Baslangicta, arsivin ta rifinde belirtildigi gibi, arsiv dokiimantasyonu, kurumlann, gergek veya Jsilerin gbrdiikleri hizmetler, yapuklan huberlesme veya islemler neticesi kendiliginden meydana gelen (toplanan, biriken) ve bir maksatla saklanan malzemedir. Burada «dze) arsivieri» bu tarifin diginda tutmamee icabedacektir. Zira bacl argivler, gergck kisiler ve ddevliler disinda kalan ve tizelkisiler clinde bulunan argivierdir. Ieabinda bu eesit arsivler, Devlet Arsivi'nce satin abmnabilir, b - Kiitiphanelerde ise, kiittiphane malzemesi, kittiphane icin 6zel olarak toplanir. Bir baska ifade ile, kittiphaneler, tir ve gaycleri icin meveut yayin- doktiman igorisinden politikalanna wygun bit segie yee porlar. Kutiiphanclerin tirlerine ve bundan hareketl, takip edilecek ak- sesyon politikasina gre dokiiman alip almama kararint verebilme im- Kanlan vardhs. 2 —Meiod yoniinden: ‘a+ Ana hatlan itibariyle bicbirine benzemektedir, Arsivier ve kit tiphaneler, malzeme tri farkhi olmakla beraber, materyali toplar, tasnif eder ve kataloglamasi yapariar. Bu arada tabit ki Dir farkhihk sé konusudur. b- Metodda farkliik, tizerinde cahslan materyale (veya _malze- meye) yaklasim ve degerlendirme safhasinda ortaya gikar. Séyle ki, arsive malzeme tek vek dei, cofunlukla malzeme (vesika) gruplan halinde se- lir, Arsivde, her aryiv belgesi, bir grup belge igerisinde kiymetlendivilir. Arsiv belgesini degeriendirecek arsivist igin Snemli olan, Sniindeki mal- zemenin ait oldugu kurulusun fonksiyonlan, biirokratik organizasyonu ve tabif ki devridir. c+ Kiitiiphanelerde ise, kittiiphane materyali tek tek.ele ahmr ve + Arsiv dokiimantasyonu ashna sadik kalinarak tasnif edjlir. Yani argivde, tasnife tabi tutulacak arsiv dokiimantasyonuny, iglem gérmiis oldvia tariblerdeki aslt diizeni igerisinde, fonlan pargalamadan tasnif etmek csastir. Kutiiphanelerde ise kiitdphanenin tiirine, gayesine, ma teryal meveuduna gore tasnifler degigik olabili. 184. Ueerinde durulacak bir diger husus da, baz Szel arsivler dis ‘da, ‘arsivlerin kendileri ile flgisi olmayan arsiv dokiimantasyonune! topla- Suediblandir: KitUiphanclerde ise durum daha fark olup, litliphaneler fiir ve gayelerine gore, basil ve cesitli tekniklerle go¥altilmts but mar feryali toplamaga gabsirlar. Bu toplamads afirhk konuds olup. kittip- chanelerin belitlenmis aksesyon politikalan iserisinde degerlendirmeye tabi totulur. ‘Bu lasa agiklamadan &a anlasilacath dzere, argiv ve Kitliphanelerin Kullandiklan: metod ve.onlara kaynak teskil eden malzemenin ayn olma- ‘sina Karpilik, bunlar arasinda bazt konularda yalanitk ca vardur. Her ne Yadar, malzemeye yaklasim, kiymetlendirme, tasnif ve buna ba tslexo Jer birbirinden farkhhk gstermekte ise de, goiu zaman arsiv dokiiman tasyonunun kiitiphanelerde, kitiiphane materyalinin de arsivlerde bur Iunabilecesi unutulmamalidir, Ustelik bu durum, iilkemiz argiv ve fiiphaneleri igin daha da gegerlidir. Her ikisi igin de gegerli olan ortak érellik, topladikclan ve tasnif et tikleri rmalzemeyi, istifadeye sunmak balanundan aymi soremtulugu taste makta olduklanidir, Burada, yeri gelmisken, tizerinde mutlake durulmast gereken ok +, Spemli bir Konuya igaret etmekte faydo vardir. O da, dzcllikle ilkemizde, desi ve iiitiphane personelinin her iki meslegc ait e¥itimdcn, hig olmazsa Galli kademelerde gegmek mecburiyetinde olduklandir. Eger her birt igin bir milstakil egitim s6z konusu ise (ki ilkemizde, bugiin argiv ve arsiv~ ‘ilik konusunda resmt efjitim yapan - bu konuya 1980 yih I. somestrinde |. programlannda yer verea Hacettepe Universitesi Sosyal ve 1dariBilimler Pabliltesi, Kitiiphanecilik Béltimi disinda - higbir dniversitemiz yoktur. Buna karsihk kitiiphaneeilik egitim iig ayn tiniversitemtz tarafindan ver Hilmektedir), bu efitimlerde, belli bir program gervevesinde bu meslek Terin effximine de mutlake yer verilmelidir. ARSIV VE DOKUMANTASYON MUNASEBETLERT Dokilman (Fr. document), belge, vesika karsihinda Yullanslmakta- dur. Dokiimantasyon ise (Ing. documentation), kitabin yant sira ve sob Soman kitaptan ayn olarak, kitap hiiviyeti tagimayan arastirmalann ye Siden kullaruliinda, aramulan bilgilerin toplanmast, analizi, tasnif edi jresi ve bizmete suuulmast yolunda kullanilan her tiirli metod anlamina gelmekte ve kullaralmaktadir. * Dokiimantasyon ilk Sneeleri, bu hizmeti ortaya atanlardan Belsikaly Paul ovlet ve Henri In Fontaine tarafindan su sekilde tarif edilmistir: 16 . Archives, _ IV. # (September 1960), 189-203. ss. Arsiv, Tiirk Ansiklopedisi, 111, (1947), 403-406. ss. Argiv ve arsivcilik bibliyografyast. (Tiirkge ve yabonet dillerde ya yunlanmis: kaynaklar). Fazirlayan’ tsmet Bisark. Ankara, 1979, Bagba- Kanhk ‘Bassmevi, LXXIX+285 5. GAL, Uginod Boy Yun Kationma Plam DPT Yeyin.. Ankara, 197. 685/1260) =, a8), Deviet Yaynnlar: Dokumantasyon Markext ye Deviet Yaypmlan Biliyegrat- ‘pant tit gil olarak ble tbvahlm Karaer Devlat yoyinlarsn Bibiyogrofie ‘Donetint. "Nise Kitphanoeller Dernegi Bultenl, XXVI, 2-4, 3078, 160-166, Sa Hislls Alar : 7. ©, Deviet Yaymians Bidliyegrofyan serine bir inoclemes "Tork Kiddphaneuer Dernog, Bille, XXVIIT, 2, 4979, 118 ~130.05, 18 eihi Dergisi, IT, 7 (Nisan 1968), 44-47. ss. oa Ununsarpih, tsmail Hakki: Ser’i Mahkeme Sicilleri. kis «Vlalkev- Jeri Dergisi+, V,29 (Temmuz 1935), 365-368. ss. “Walne, B.: Local archives of Great Britain. Archives, 4 (September 1959), 65-74. ss, Welsch, E. K. (ed.): Libraries and archives in France; a hand-book. Pittsburgh, 1973, Council for European studies, 78 : Welsch, E. K.: Libraries and archives i, Germany. Pittsburgh, 1975, . Council for European studies. 275 s, Wittek, Pi Les archives de Turquie, Byzantion, XUIT (1938), 691- 699. ss, Wright, A. D.: Libraries and archives : italy and the Vatican, His tory, 56, (February 1971), 50-54. ss, Sua éprem, Nuri: Ser'iyye Sicilleri Arsivi. Diyanet Isleri Baskanhijt Dergisi, VIIT, 82-83, 86-89 246-248; 312-313, 320. 55, (Mart- Nisan, Teramuz-Ekim 1969), 119-121; TI — ARSIV TERMINOLOJiSI TERMINOLOS! ‘Terminoloji, Fransizca Termes kelimesinden (ing. ferm; Alm. terminus; It. termine) tiremgilt. Frandizeada bi Kelime, belli bir gals ‘ma. ve meslek alanina ait serim ve deyimleri anlatir. Belli bir galivima ve meslek alanindan kasi, bilim, sanat, teknoloji, ekonomi, tp, spor ve benzeri alanlardir. + Bir alanda terim ve deyim kavram, bir tek kelime ile verilebileceii gibi, bir kag kelime grubunun bir araya gelerek ifade edecegi belli bir {avramun tarifi de olablir. Terimler daha gok kelime gruplarimn tamam- (lama kaideleri ile meydana getirdiMert rarifl kavramlardr. Anca her terimin bir kavram olmasina kergik, her kavram. bir terim _ dei | evimles, bili ve teknoojnin Hendin fis pln: Glin uygun ip) lara bir nota Seticestdogarar, att normal Konusmadiinde\t E° | climeler bile, zorlama neticesi terimlesebilirler. Terimler, ancak_ kul- [Ianildsldans bisisn alam igerisinde bir anlar tasielar. Terminoloji (Ing. terminology; Fr. terminologie; Al. terminologic; v | tu sermiolopi) gotten bin drat ele H Terminolojiyi belli bir bilimin, sanatin, teknifin, meslegin kendine ‘has terimlerini, kendi alaninda inceleyen bilim seklinde de tarif etmek limklindir, Terminoloji, hex meslegin kendine has teria ve deyimlerini ansiklopedik veya sézlilk diizeninde bir araya getiren sistemin adicir gck- linde de tarif edilmistir. Bu sckilde meydana getirilen terminolojik eserlere Fransizca'da terminologie dendigii gibi, vocabulaire de denil- mektedir. ‘Terminoloji aym zamanda a6 verme, ad geligtirme ve teknik gelis- meler neticesi ortaya qikan kavramlan, adlandirma bilimi olarak da ta- Hf edilmistir. A ‘Biitiin bu tarifler zetlenecek olursa, terminoloji, gcsitli alanlarda ve bilim dallarinda, o alan veye bilim dallarina has, kendi kaideleri ile 8) gelismis terim ve deyimlerin bir ansiklopedik zen igeisinde toplan- dui kelime dagarcigi seklinde tarif edilebilir. 49ARSIV TERMINOLOIISt i Any ‘erminolofii Ung. “archive” terminology: Fr. terminologie archives: Alm. Archivterminologie), arsivcilik alannda kullenslan rim ve deyimleri ifade eder. ae CEC teers 1 Arsiv harp konusunda, nce tarihin yardime: bilimlerinden olan_ve affiveilikte ‘sak kullanjlan baz: belli tecimlerin agaktan = Buna ji sekilde siralanabilir: eee Diplomatik (tug. diplomatic Belge Fr. diplomatique; Alm, Diplomatic) : iyan andlasmalarin ve benzeri dokiimanlarin divenlen- iyulnas goreken kaldeleri inceler. Belgeler imi seklinde de te Paleografoa (lng. peleography: Fr. paléographie; Alm. Paleograp- hie): ski yazmalan ye belgcleri, bunlarda Kullanilmiy yazi used ve dzellikleriyle inceleyen bilim daldir. Papiroloji (Ing. papyrology; Fr. papyrologie) : P: ‘ilmay metinleri inceleme bilimi, is iizerine ya- (tog genealogy; Fr. généalogie: Alm. Geneclogie): Keli me marist itibariyle soy ve secereye ait demek olup, tarihi hanedanla. nn, ilélelerin ve sojlann k8Kiinii ve miinasebetlerini inceleyen bilin .- Kronolojé (Ing. chranology; Fr. chronologie; Alm. Chronologie) : ‘Tarihi hdiseleri zaman ve tarih seyri igerisinde inceleyen bilim dal, * {Siilllografi Ung. “igittography; Fr. sigillographic; Alm, Sigillog. raph ski mihtir ve damgalarm bicimlerini, anlamlanni ve okunma- Jari inceleyen bilim daly. Heratdik (Ing! heraldic; Fe. héraldique; Alm. Heraldik) ; ‘we drmalan inceleyen bilim dal, Madalya «5 Onomastit. (tag. onomasti Fr. onomastique; Alm. Onomastik) : ‘zel'isimleri inceleyen biim dah, Toponomi (Ing. toponymy;, Fr. Joponymie; Alm. Toponomie): ‘Yer, mekan ve-galeadianm inceleyen bilim dal, Tarikt cotrafya (Ing. historical geography; Fr. géographie histo- rigue; Alm. Historische Erdkunde) : Taribt hAdiselerin, cobrafya ile olan miinasebetlerini inceleyen bilim dab. Eat Bu Jasa agiklamalardan sonra, arsivelik alamnda Kullamlan yo- ‘banc terim ve deyimlerin (1) Tiirkgelerini, Jann tngilixe, Fransizca ve Almancadaki karsiliklan ile birlikte ve ézclliklerine gore, bashitlar alunda agiklamaga calisalum : ARSIV DOKUMANLARININ MUHAFAZA EDILIS BIGIMLERINE GORE 4 - Cildlenmemis arsiv dokiimantart Gomick (Ing folder; Fr. chemise; Alm. Umschlag) : Bir argv belge- Sini veya belgeler grubunu muhafeza etmek igin, Hive kaclanmus karton veya Kalin kéiittan yaprak, Klasir (tng file cover; Fr. classeur; Alm. Ordner)’: gerisine bel bir straya gre Konmus belgelesi muhafaza aden, kalin mukavwadan Ys palms bach korum, vases. Tomar (Ing. bundle; r. liasse; Alm. Aktenbiindel) : belge biitintinin sicimle baglanmss sek, | Ciiedan veya evrak cantast (Ing. portfolio, envelope; Fr. portefet- ille; Alm. Mappe): Beeden, musambadan veya kartondan yapilmus, ice kavnlan kapakh ve bagakhkoruma vasitass. Arsiv kutusia (tags box; Fr. boite archives; Alm. Karton, Kastor) : Ince tahta, mukavya, duralit ve teneke gibi ralzemeden yapilan ve ige- risine arsiv belgelesipin muhafazo Jgin konduge kutu, Sandtk (Ing" box, skippet; Fr. layette; Alm. Kasten): Igerisine ar siv malzemesinin kendugu, mubafazaya ve tayimaya yarayan kapah ko uma vasitas). 7 Dosya (Ing.’file, dossier; Fr. dossier; Alm. Dosste): Karton veyo ayonikh kagutian yapulms koruma vasitast. Rudo (fog. Toll, scroll; fr, rouleau; Alm. Rolle): Kagst, devi, par sémen ve berverinin sanh olarak mubafazasina yarayan bobin selin deki_koruma vasitasi, Zarf (tag. envelope; Fr. enveloppe; Aim. Umschlag) : fgerisine ar siv belgelerinin kondugu, dayamikh kigivtan yapalmus cep bigiminde ko uma vasitas Hacimli bir (2) Arsiy tasim ye deyimien, Hleeuer’s Lexiom of Archive Terminology 2 English-German - Spanish-Mtaiien » Dutch, comp. : Comatee of nations) Oounell ot Archives, Amsterdam, 1964 ad ve Igim tarihll erin 4-08, a. seamed alaip Tekgelegtrtnigir. 31b Cildlenmis argiv dokiimantars Defter (Ing. registration book; Fr. cahier; Alm, Heft): Biraraya getirilerek dikilmis ve ciltlenmig yapraklar grubu. Cit (Ing volume; Fr. volume; Alm. Band): Belgeleri dajplmaktan Koruntak igin dikme ye iizerine kap gecirme. Clie (Ing. Part, section; Fr. fascicule; Alm. Teil) : Bir veya birkag formalik belge grub. Sicil, kittie (Ing register} Fr. registre: Alm. Register) : Resmi ka- rarlann, niifus kayitlanmin, iim ve hiiccetlerin aynen veya ézetlenerek, wraldigi buytik boydaki cil defterler. Giindelik defteri (tug! journal; Fr. journal, cahier de journal; Alm. Tagebuch) : Yapilan yansmalanin giinii giintine kaydedildigi veya muha- sebe islemlerinin yazilds sicil. ARSIV DOKUMANLARININ TESEKKUL TARZINA GORE Notlar (Ing. note; Fr. notes; Alm. Notiz) : Bir yazinin kaleme alin- ‘masi maksadiyla, herhangi bir yere yanlmis kelimeler veya ciimleler. Kenar notu, gtkma (Ing. marginal note; Fr. apostille; Alm. Auga- be): Bir belgenin kenarina veya bir yazi sayfasinin yanina, metinle ilgili olarak yazslan nottur. Bu cesit gikma, sayfanin altinda ise hisiye acim abr, Karalama, mitsvedde (Ing. draft; Fr. brouillon; Alm. erster Ent wurf) : Uzerinde duzeltme ve depistirmeyapilacak ya. Temize cekitmis yazt (tng. original draft; Fr. éxpedition; Alm. Ausfertigung): Bir yazmn temize cekilmis geklidir. Buna Osmanhca da, tebylz nlishasi adi verilmistir. Ukinci nidishalar (tng, copies; Fr. doubles; Alm. Durchschlag) : Te- amie gekilmis niishadan, karbon kagat yardim ile elde edilen kopyeler. ., Kopya, suret (Ing. duplicate; Fr. copie; Alm. Kopie) : Orijinal bel eden alinan kopya, réprodiiksiyon. : Ozet (Ing, extract; Fr. resumées; Alm. Zusammenfussung): Bir belge tizerindeki Tmetiiia zetini veren, kisaltzms yaz. ARSIV DOKUMANLARININ HUKUKI, 1DART VE DIPLOMATIK OZELLIKLERINE GORE Kadasiro (tng, land registry; Fr. cadastre; Alm, Kataster) : Belirli bir bélgede, toplanacak vergileri tesbit edebilmek icin, o bilgedeki her esit arazi ve miktin yerinin, simrlanimn ve kaymetinin tesbit edilip ya- 32 Orijinal, ast!’ niisha (tng. orijinal, record copy; Fr. orijinal; Alm. Original) :. Saglamli ve dogrulugu ispatlanmis bir belgenin asl ve ek- “—~ siksiz ntishasi. Amtiyar belgesi (Ing. charter; Fr. charte, brevet de concession; Alm. Charta): Parsémen iizerine yazilmy ve miiirlenmis imtiyaz tamyan belgedir. Diplomatik anlamda ise, bir hikiimdanin iradesini bildiren veya tasdik edilmi hukukt bir akdi tamtan mihlrlenmis belgedir. Devietterarast imtiyas belgesi (Ing. tandbook, diplome; Fr. dipléme; Alm, Diplowi, Kaiserurkunde) : Bir imparatarluk veya kralhk idaresince ;diplomatik alanda verilmig imtiyaz belgesi. Untira berats (tng. patent; Fr. lettre patente, brevet d'invention; * Alm, offener, Brief) Tasdikli imtiyaz belgest. Gigli belge (Ing. confidential document, secret; Fr. documents sec rets, confidentiels; Alm. Gehcimakten) : Herhangi bir konuda, gidilik derecesi olan belge. : Tutanak (Lng. minutes, fair copy; Fr. procés-verbal; Alm. Protokoll, revidiertes Konzept) : Meclis, mahkeme ve benzeri gibi yerlerde sdylenen ve konusulanlarmn yazildiio zabit, ARSIVLERIN KURULUSUNA GORE Arsiv trleri konusunda, arsivlerin kuruluslanna gére aldiklan ud- Jar ve dzellikleri agiklanmst. Burads, onlar dismda kalan diger arsiv terimlerine agikhik getirilecektir, — __ Koleksiyon (tug. collection, archival collection; Fr. collection; Alm. Sarumlung, Koltektion) : Derlcameleri bir segimin veya tesadiifiin ncti- esi olan ve cinsleri itibariyle, 6zelliklerine gre simaflara ayn'mig. beige gruplannin her biri, F : 7 Seri (Ing. serie, division; Fr. série; Alm. Serie, Reihe): Bir arsiv fonu igerisindeki aym cins beigelerin sirasidir. Seri, bir tasnif plam ice- risinde ve aym kodlama‘sistemini kullanmak sarnyla bir grubu, aynt ccins fonu veya bir fon igerisindeki aym: cius belgelerin sirasim ifade eder. i Alt seri, tali seri (Ing. subdivision; Fr. subdivision, sous.série; Alm. Abteilung, Teilbestand) ; Muhtevas itibariyle aym drelligi gUsteren belse- Jer grubudur. Aynica, belli bir tasnife tabi tutulmus olan belgelerin, daha alt serilere bélinmesidir, Konu (Ing. subject; Fr. sujet, matidre, objet; Alm. Thema, Sache) Bir arsiv malzemesinin, ayirdedici mubtevasman belirtilmesidir,«' ' Provénans veya Proveniancia prensibi (Ing, principle of provenance, ‘principle of respect des fonds; Fr. principe du respect des fonds, prin- tipe de provenance; Alm, Provenienzprinzip) : Kelime mands itibariyle, ashna irca anlamina gelmekte olup, her belgenin teyekkil ettifiaryiv fo- muna ve bu fon icerisindeki gikis yerine sadhk kalarak yerlostirilmesi ge. rektigini kabul eden tasnif prensibidir. Bir baska ifade ile, arsiv malze- mesinin iglem gordiifii tarihlerdeki asit diizeni igerisinde, fonlan parca- Jamadan tasnif edilmesidir. Pertinans prensibi (Ing. subject classification; Fr. Pertinence, clas soment par matidres; Alm. Pertinenzprinzip) : Kelime manasi itibariyle, anasebete saygi anlaminda olup, belgelerin mengelerine bakilmaksuzin, konulanna ve birbirleriyle olan miinasebetlerine gore tasnif edilmesini kabul eden prensip, Je ditzentemeye riayet prensibi (Ing. principle of internal structure, principle af respect of archival structure; Fr. principe du respect de la Structure interne; Alm. strenges Registraturprinzip) : Bir arsiv fonunu bir biitin olarak kabul eden ve i¢ diizenlemesinin, bu bitiinlige yabanc bir eistemle degistiriimemest gerektigi gérigtinu benimscyen tasnif pren- sibi. ; Ik teskiline gore yeniden kurma prensibi (Ing. rest original order; Fr. principe de reconstitution de la structure init tion of, le; Alm. regulierendes Registraturprinzip) : Bir argiv fonanu, daha dnceki diize- tine uygun olarak, ortaya cikabilecek mubtemel yanbshiklant da dizelt- - ‘mek kaydiyla, yeniden kurma veya ihya etme prensibidir. Idart kurulusa uyma prensibi (Ing. principle of administrative or- ganization; Fr. principe de Vorganisation administrative; Alm. Werwal- tungsstrukturprincip) : Bir arsiv fonunun ve alt serilerinin, fonu meydana getiren idare’ veya kurulusun ig organizasyonunu ve béliimlerini géster- ) i gerektigi preasibi. Idart yetki prensibi (Ing. principle of administrative competence; x. principe de la compétence administrative; Alm. Zustindigkeitsprin- ~ zip) + Bir arsiv fonunun teskilindea, yeniden tasnifine kadar, alt serilerin fonu teskil eden daire ve kurulusun degisik yetki derecelerini géstermesi gerektig prensibi ARSIVLERDEKI CALISMA VASITA VE METODLARINA GORE caiGhe vistialan (Ing, finding aids; - Fr. instruments de travail, instruments de recherches; Alm. Archivbehelfe): Argivlerde galyma ve rayurmalan Kolaylayurmak, ayivlerin zeaginligint ortaya Koyzaak make +34 sadiyla bazirlanan rehber, katalog, indeks, repertuvar, envanter ve ben Tasnif plant, semast (Ing. classification scheme; Fr. plan de classe ‘ment; Alm. Aktenplan, Registraturschema) : Arsive diizensiz. gelmig, mal zemenin, tasnif edilebilmest icin yapilan plan, Desimal tasnif, sistemi (Ing. decimal classification; Fr. classemen: décimal; Alm. Dezirnalilassijikation) : Kona tesbiti icin, sistemli ondahk saydasla yapilan tasnif. Cetvel, sicil (Ing, guide summary; Fr. réle général, table général, Alm, Gesamtinventar) : Bir arsiv deposunun biitiin koleksiyonlannin, fon lannin veya arsiv depolaninin biitiiniiatin bir icmalidir. Oxetlenmis cetvel, sicil (Ing. summary list, sectional guide; Fr. état sommaire; Alm. Ubersicht): Arsiv fonlanam, belgeleri, belge gruplan, serileri ve alt serileri ile birlikte gikantms ézet halindeki icmali. Yer katalogu (Ing. shelflist, location index; Fr. inventaire topograp Ihique: Alm. Lagerverzeichnis) : Bir arsiv deposundaki koleksiyon ve fon lecin, raflardaki diizenlenis ve tasnif strasina gore yapilan sayimi. Envanter (tog. list, handlist; inventory; Fr. tnventaire; Alm. Inver tar): Argiv fonlarim meydana getiren malzemelerin, sistematik bir $e kkilde hazirlanan sayim ve déldim listest. Tahtilt envanter (Ing. descriptive list, descriptive inventory; Fr. in- ventaire analytique; Alm. Anatytischesinventar): Arsiv belgelerinin, par alarinn, her defter ve sicilin bitin Gzelliklerinin belirtildigi envanter. Ozetlenmis envanter (Ing. sectional guide summary list, summary inventory; Fr. inventaire sommaire; Alm, Inventar) : Her.arsiv fonunun, mubtevasimin umumi bir bashk alunda toplandiga ve Yasaca. agiklandit ‘envanter. Numerik: repertuvar (Log. numeric repertoire: Fr. répertoire numé- riquez Alm. Numerische verzeichnis) : Aym cins belgeleria ve belge srup- Jannin, cok umumt bir baslik altinda adet itibariyle gosterldigi envanter. - Katalog (tng, catalogue; Fr. catalogue; Alm, Katalog) : Bir veya bir- ‘Gok fona ait, ayny cins belgelerin gruplastinidigt envanter. Bordro (ing. list, register, roll; Fr. bordereau; Alm. Rotulus, Ak- tenrenner) : Bir dosyadaki parcalarin ve belge cklerinin, sistematik bir sekilde gisterildigi cetvel Uygunluk tablosu (Ing. table of concordance, concordance; Fr. table de concordance, Alm. Konkordanz) : Arsiv belgelerinin eski ve yeni du- rumlarim ve kodlarimin uygunluk derecesini gésteren tablo veya liste, 55YF Analig (Ing. calendar; Fr. analyse, régestes, recueit @'analyses; Alm, RRegest) : Bir belgenin veya mektubun, konusunun, tarihinin, gSnderenin ‘ve-alacak Slanin isimlerinin belitildigi Szct, Rehber (tog. guide; Fr. guide; Alm. Ubersicht) : Arsiv fonlanm ta- mma ve onlardan yararlanmada, arasturmacilara ol gistermek iia ha- arlanmas klavuz. Repertuvar (Ing. reportory; Fr. répertoire; Alm. Repertoire): Arsiv malzemelerinin, aragtirmalarda kolaylik saglamak iizere, fisler iizerinde veya defter katalogu seklinde dzeliklerinin belirtidigi, alfabetik, siste- matik, kronolojik veya Kodlama esasina gore diizenlenmis listesi. Fikrist, cetvel (Ing. table of contents; Fr. table des matitresno- menclature, liste des matiéres; Alm, Inhaltsverzeichnis) : Bir veya birden fazla argiv biriminin, bu birimler arasindaki miinascbete gure yapilmis dokimti veya bir baska ifade ile mubteva listesi _ | Indeks (Ing. indes; Fr, index; Alm. Index) ; Bir veya birden fazla ar- siv biriminde gegen sais, yer ve madde isimlcrinin alfabetik veya kro- polojik liste. Ek, ilave (Ing. addition, supplement, annex supplement; Fr. supp- gement; Alm. Anhang): Envanter, katalog, indeks, repertuvar ve bibl yografyalardaki eksikligi tamamlamak gayesiyle bunlann sonuna ilave edilen biliimaler veya bir belgeye sonradan il&ve edilen pargalar. ‘ARSIV DOKUMANLARININ KORUNMASINA ‘VE RESTORASYONUNA GORE Arsiv belgélerinin korunmast (Ing.(conservation, preservation; Fr. coptservation; Alm. Konservierung) : Belgelerin sihhatli bir sekilde muha- foza edilmelerini ve bu gekilde yararlanmaga sunulmalanm saglamak ga- yl, Korunmalan hususunda alinan tedbirlerin tamamy Arsiv deposu (tng, archive repository, repository; Fr. dép6t d'archi- vvesz/Alm, Archiv): Arsiv koleksiyonlarm ve fonlannt korumak igin, ay- annus yer veya yerlerin tama. ‘Ara depo veya arsiv Sncesi depo (Lag. Yimbo, intermediate repository, records center; Fr. dépot de préarchivage; Alm. Zwischendepot, Aktende- pot) : Hleride esas arsive intikal ettirilecek arsiv malzemesinin, gecici bir siire ve tasnif edilmis gekilde konuldugu yerler. Ek depo (Ing. annexe, branch repository, Fr. dépét annexe: Alm. Depot): Baght oldugw arsiv deposundan’ayn bir yerde inga edilmls olan + argiv deposu; buna yardemet depo (Fr. dépét auxiliaire) da denir. 56. pay Raf (Ing. shelf; Fr. rayon; Alm. Boden) : Uzerine arsiv malzemeleri rnin yerlestirildigi, iki dikme arasina tutturulmus, gesitli sayidakatlar meydana getirmege yarayan, ahgap veya madeni koruma vasitast. Dikme (Ing, upright; Fr. montant; Alm. Stange) : Bir rafin dikey ke _ nati, bir rafin dikey kenar destegi, Raf tertibate (ing. shelving: Fr. rayonnage; Alm. Regale) : Bir arsix deposundaki raflanin tertibi ve tamam, Restorasyon (Ing. restoration, repair, Fr. restauration; Alm. Res taurierung) : Yipranmis argiv belgelerini, eski salam durumlanina getir V" mek gayesiyle yapilan tamirat, bu igi yapanlara restoratér (Fr. restaura- teur) denir. Dezasidifikasyon (Ing. deacidification; Fr. désacidification; Alm Entsliuruing) : Belgelerin asitliligini gidermek, yani nétralize etmek igin Kullantlan degisik kimyevi metodlar, Dezenfeksiyon (Ing. disinfection, fumugation; Fr. désinfection; Alm. Desinfektion) : Arsiv belgelerini tahrip eden bakterileri, mantarlan, kif ~ leri yok etmege yarayan kimyevi metodlar. Laminasyon (Ing. lamination; Fr, lamination; Alm. Einbetten) : Yki seliloz asctat yapratt ve saf selilloz alfa kajidi arasina konan belgenin, sicaklik ve basing tesiri ile birlestirlip, pléstiklesmesini saglayan bir ko uma ve restorasyon teknifi. v ¥ Diielestirme (Ing. flattening; Fr. aplanissement; alm, Glattung) : Katlanmss, larigmis arsiv belgelerinin okunma ve korunmalanat kolay Tasturmak \igin yapilan diialestirme iglemi, ARSIV DOKUMANLARININ DEGERLENDIRILMESINDEK! TEKNIK HIZMETLERE GORE Arsivleme (Ing. arrangement in the archives; Fr. archivage; Nim Archivierung) : Argiv belgelerinin, togekkil ettikleri idare tarafindan ar siv deposuna yerlestirilmesi. Girls kaydt (Ing, accession-register; Fr. registre d'entrée; Alm Accessionbuch) : Arsive intikal eden belgelerin tesbiti igin tutulan ka wt. Teslim etme (Ing. giving document, iransfer; Fr. versement; Alm Ubergabe, Aktenabgabe) : Bir kamu kurulugunun belgelerinin biitiin hak Jan Jle..ara depolardan devlet arsivine intikal ettirilmesi surasinda yap. * Yan teslini islemi. 37