Professional Documents
Culture Documents
Yuksek Gerilim Tekniği Notu
Yuksek Gerilim Tekniği Notu
DERS NOTU
2006-2007 Gz
KONULAR
DERS GEME
KAYNAKLAR
Prof.Dr. Muzaffer zkaya, Yksek Gerilim Teknii Cilt 1 ve Cilt 2 (Birsen Yaynevi)
Prof.Dr. Ylmaz zkan, YG Yk Kesicileri, T 1994
Prof.Dr. Sefa Akpnar, Yksek Gerilim Tekniin Temelleri, KT 1997
Yurdakul Alparslan, Yksek Gerilim Teknii, Ankara, 1981
Do.Dr. zcan Kalenderli Ders Notlar, T Elektrik Mh. Blm
Prof.Dr. Aydoan zdemir Ders Notlar, T Elektrik Mh. Blm
BL.1: GR
BL.1: GR
IEC (International Electrotechnical Commission) ye gre ;
Alternatif Gerilimde 1000 V un,
Doru Gerilimde 1200 Vun zeri YKSEK GERLM kabul edilir.
BL.1: GR
Gerilim Seviyeleri (TRKYE)
Alak Gerilim
Orta Gerilim
220/380 Volt
31-35 kV
6.3 kV Terkedilmekte olan bir gerilim deeridir.
Sanayide kullanlan zel makinalar iin zel gerilim deerleri
(3.3, 6.3,11 kV,) kullanlmaktadr.
380 kV, 154 kV (Halen bu iki gerilim deerinde iletim ebekesi
vardr. Ara deerlerde de 66 kV gibi iletim yaplabilmektedir.
Yksek Gerilim
AG
OG
YG
YG
UYG
AVRUPA (50HZ)
440-415-650-1000 V
5-11-22-33-66 kV
110-132-156-220 kV
275-380-400-800 kV
1000-1600 kV
BL.1: GR
Tarihesi.
1910 lu yllar
1920 li yllar
1930-1950
1954
1960 l yllar
Gnmzde
BL.1: GR
ZOLATRLER
zolatrler, Kesiciler
YILDIRIM
nemli.
YKSEK GERLM ELEMANLARI
zolatrler
Kablolar
Direkler
Koruma Hatlar
Ayrclar
Kesiciler
Geit izolatr
parafudr
AYIRICILAR (SEKSYONER)
AYIRICILAR
Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama yapabilen ve
ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt cihazlardr.
Uygulamada Seksiyoner olarak da bilinirler.
Son zamanlarda bu ifade kullanlmayarak sadece Ayrc denilmektedir.
Tesis blmlerini birbirinden ayrp bakm ve kontrol ilerinin gvenli ekilde
yaplmasn salar. Ayrca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin ama ve kapama
manevralarna hazrlanmasnda ve kuplaj operasyonlarnda kullanlr.
Ayrclar ile,devreden akm geerken yani devre ykl iken ama kapama ilemi
yaplmaz.
Eer yaplrsa ayrc ve ayrcy ap kapatan kii zarar grr. Bu sebeple ama
kapama ilemi yaplrken ilk nce ayrc alp kapatlmaz. Ama kapama ilemi
yaplrken u ilem sras takip edilir;
lk nce kesici a
alr
Daha sonra kesicinin giri
giri ve kndaki
ndaki ay
ayrclar alr.
Kapat
Kapatlrken bu i
ilemin tersi olarak ilk nce ay
ayrclar kapat
kapatlr.
Daha sonra kesiciler kapat
kapatlarak devreye enerji verilir.
Kesici yoksa al
alclar
larn y
yk devreden kar
karlr,sonra ay
ayrc alr.
AYIRICILAR
Yaps
Tipik bir ayrcnn yaps u blmlerden oluur.
asi: zoltrler ve ama kapama mekanizmasnn monte edildii kebent veya profilden yaplan
aksamdr. Ayrc asileri genellikle , daldrma galvanizli veya elektrostatik toz boyal olarak imal
edilirler.
Mesnet zoltrleri: Gerilim altnda bulunan blmden ve topraktan yaltlm olup , sabit ve
hareketli kontaklar tutturmak iin kullanlan izoltrlerdir. Bunlar 6 adet olup, harici tip ayrclarda
porselenden (20-25 mm/kV kaak mesafeli), dahili tip ayrclarda ise porselen , reine ve epoksi
reineden imal edilirler.
Sabit Kontaklar: Her faz iin bir tane olmak zere 3 adettir. Ama kapama srasnda hareket
etmeyen kontaklardr. Bu kontaklar anma akmlarna ve ksa devre akmlarna uygun kesitte
elektrolitik bakrdan imal edilir.
Hareketli Kontaklar: Bu kontaklar da 3 adettir. Ama kapama srasnda hareket mekanizmas ile
hareket eder , kapama ileminde sabit kontaklarla birleirler ve devreyi kapatrlar. Hem hareketli
hem sabit kontaklar elektrolitik bakrdan genellikle gm kaplamal olarak yaplrlar.
Ama Kapa lemi Yapan Mekanik Dzen: Ayrcn eidine gre deien bu dzenek harekeli
kontaklarn ama ve kapama ilemi iin hareketini salar. Bunun iin kullanlan tahrik milleri 30 mm
apl galvaniz elik malzemeden imal edilmekte ve pirin dkm yataklarda hareket
etmektedir.Dnme hareketinin daha kolay olmas baz modellerde pirin yataklar gresrlkle
donatlmtr.
Kilit Tertibat: Bakl ayrclarda , hat ayrcs ile toprak ba arasnda bulunan ve her ikisinin
ayn anda alp kapanmasn engelleyen elektrik ve mekanik dzeneklerdir. Her ayrcda yoktur,
sadece hat ayrclarnda bulunur.
Yaylar: Elektrolitik malzemeden yaplm olan bu yaylar ama kapama ileminin hzl yaplmasn
salar. Bu yaylar yk ayrclarnda ve zel tip ayrclarda kulanlr.
10
AYIRICILAR
AYIRICILAR
11
AYIRICILAR
A) Hat Ayrcs: Enerji nakil hatlarnn giri veya klarnda beraber kullanld kesici
ile hat arama balanr. Beraber kullanld kesici ak iken ama ve kapama yapabilen
ayrclardr.
B) Bara Ayrcs: Enerji nakil hatlarnn haralara giriinde ve knda kesici ve bara
arasna balanr. Beraber kullanld kesici ak ken ama kapama yapabilen ayrcdr.
C) Toprak Ayrcs: Enerjisi kesilmi devre veya hatlarn zerinde kalan artk enerjiyi
topraa aktmaya yarayan ayrcdr. Beraber kullanld kesici ve aync aldktan sonra
kapatlabilir. Hatta enerji varken kapatlamaz. Devrede enerji varken kapatlmasn
nlemek iin deiik ekillerde alan kilit tertibatlar vardr. Bu kilitleme mekanizmalar
sayesinde beraber kullanld kesici ve ayrc kapal iken toprak ayrcsnn kapanmas
engellenir.
D) Bay-Pass Ayrc: Tek bara sisteminde devreden enerji ekilirken, yani beraber
kullanld kesici kapal iken, alp kapatlabilen ve kesiciye paralel balanan
ayrclardr. Kesicinin arza yapt veya bakma alnd zamanlarda baraya enerji
vermeye yarar. Kesici arzalandnda ve bakma alndnda kesici gibi kullanlarak
devreye enerji veren bir yk ayrcsdr. Mecbur olmad srece kesici ak iken
kapatlp almaz.
E) Transfer Ayrcs: ift bara siteminde ana bara ile transfer baray (yedek bara)
birletirir. Ait olduu kesici kapal iken alp kapatlan ayrcdr. Fiderin kesici ve
ayrclar , arza yapt veya bakma alnd zamanlarda ,enerjinin srekliliini
salamak iin , transfer bara zerinden fiderin beslenmesini salar.
F) Bara Blmleyici Ayrclar: Ayn gerilimli baralarn birletirilmesinde veya
ayrlmasnda kullanlan ayrclardr.
AYIRICILAR
Monte Edildikleri Yerlere Gre Ayrc eitleri ve Kullanma Yerleri
-Dahil tip ayrclar : Kapal hcre ve salt sahalarnda kullanlr.
-Haric tip ayrclar: Direk zerinde ve ak hava salt sahalarnda kullanlr.
Dhili tip ve haric tip ayrclarn zelliklerini belirlemek iin baz deerlerin
bilinmesi gerekir. Bunlar anma gerilimi, anma akm , anma ksa devre akm,
kullanma yeri ve tipidir. Ayrclarn isimleri, zelliklerini belirten harfler ve
rakamlar ile anlr. Bu isimlerde bulunan harfler ve rakamlar yledir:
12
AYIRICILAR
Yapsna Gre Ayrclarn Snflandrlmas
a. Bakl ayrclar
b. Dner izolatrl ayrclar
c. Yk ayrclar
A) Bakl Ayrclar: Bakl ayrclar hareketli olan kontaklar bak eklinde
olan ayrclardr. Bina iine veya dna konabilir. Ama ve kapama ilemi
yaplrken emniyetli mesafede durmak gereklidir.
Bakl ayrclarn kullanm yerine gre eitleri unlardr:
1) Dahil Tip Bakl Ayrclar
2) Haric Tip Bakl Ayrclar
3) Toprak Ayrcs
4) Sigortal Ayrclar
AYIRICILAR
1) Dhili Tip Bakl Ayrc:Bu tip ayrclar bina ierisinde hcrelere yerletirilirler. Kumanda kolu emniyetli
mesafede hcre dar kartlr.
Adi tip dahili ayrclar 10,15,30,45 kV gerilimde ve 400,630 ve 1250 amper akmlarda kullanlrlar. Yaplar basit ve
standart bileenlerden oluur. asi, mesnet izoltrleri , hareketli ve sabit kontaklar ve kollu hareket
mekanizmalar vardr. Adi tip dahili ayrclar baralara blmek ve kesici giri-klarnda kullanlr. Aadaki
ekilde adi tip dahili bakl ayrcnn grn resmi verilmitir.
Alttan toprakl dahili ayrclarda adi tipteki gibi ayn gerilim ve akmlarda kullanlrlar. Tek farklar alttan k ular
topraklanmtr. Ayrc alrken toprak ba kapanarak enerjisiz hattn topraklanmas salanm olur.Toprakl
ayrclarda enerji ve toprak baklan bir mekanizma ile ters olarak birbirine balanr. Biri alrken dieri kapanr.
13
AYIRICILAR
2) Haric Tip Bakl Ayrclar: Harici tip bakl ayrclar bina dnda akta kullanlrlar. Bu zelliklerinden
dolay kullanlan malzemeler hava artlan dikkate alnacak s, nem ve rzgra dayankl olarak retilirler.
Kumanda kolu emniyetli mesafede ve ayakta duran bir kiinin ap, kapamasna imkn verecek zellikte
olmas gerekir.
AYIRICILAR
3) Toprak Ayrcs: Bu ayrclar enerji nakil hatlarnn giri veya kna kurulur. Dahil ve haric tipte
olabilirler. Bunun iin hattn enerjisi kesildiinde hat zerinde kalan elektrii topraa boaltmas iin
toprak ayrcs kapatlr. Bu ekilde hatta emniyetli alma iin ortam hazrlanm olur.
4) Sigortal Ayrclar: Bal olduu devrelerdeki arzalan ebekeye intikal ettirmeyen, an akmlarda
kontaklarna seri bal sigortasnn atmasyla devreyi aan ayrc eididir. Dahil ve harici bakl
tipleri vardr. Sigortalara tel Dalanmaz. Orijinali ile deitirilir.
Sigortal ayrclar, aadaki yerlerde kullanlrlar:
Ky sapmalarnda
Kk gl mteri sapmalarnda
Kk trafolarn girilerinde (400 KVA'ya kadar)
Trafo istasyonlarndaki servis trafolarnn giriinde
Gerilim ve l trafolarnn girilerinde kullanlmaktadr.
14
AYIRICILAR
B) Dner zoltrl Ayrclar
Hareketli kontaklara bal izoltrlere kendi ekseni etrafnda istenen alarda dnebilen ayrclardr.
Dahili ve harici tipleri vardr. En ok harici tipleri kllanlr.Yksek ve ok yksek gerilimlitrafo
merkezlerinde kullanlr.60,154,200,380 ve 800 kV gerilimlerde kullanlan dner izoltrl ayrclar
iki tipte yaplrlar:
AYIRICILAR
2) ift Dner zoltrl Ayrclar: ift dner izoltrl ayrclarda ayrcnn iki izolatr kendi
ekseni etrafnda 90 dndrlerek kapatma ilemi yaplr.
Daha ok kn sert getii yerlerde kontaklar zerine biriken kar ve buzlan krarak salar.
Bu sebeple k sert geen yerlerde tercih edilir.
15
Filmler.
16
AYIRICILAR
C) Yk Ayrclar: Kontaklarn pozisyonu gzle grlebilen, normal ykl devreleri ap
kapayan baz tiplerinde ksa ar kesme zellii olmayan bir ayrc eididir. Kesicilerden
tasarruf etmek amacyla kullanlr. Tek m sistemlerinde, tek g ayrcsnn bulunduu
yerlerde devresine seri bal bir yksek gerilim sigortas bulur.Tek bara sistemlerinde,
birden fazla g ayrcsnn bulunduu devrelerde ise g ayrclar ile birlikte alan bir
de kesici vardr. Bu kesici ile g ayrclar arasnda ama ve kapama ilemleri iin rleler
kullanlmaktadr.
AYIRICILAR
Kumanda ekillerine gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri
1) Elle Kumandal (Istaka le) Ayrclar
2) Mekanik Kumandal Ayrclar
3) Elektrik Motoru le Kumandal Ayrclar
4) Basnl Hava le Kumandal Ayrclar
1) Elle Kumandal (Istaka le) Ayrclar: Emniyet mesafesi fazla olan baz ayrclarda ama
kapama ilemi yaplrken mekanik hareketi salayan kol bir staka (fiber malzemeden yaplm,
ucu kancal uzun sopa eklinde bir alet) ile hareket ettirilir, Ama ve kapama ilemi staka ile
yapldndan bu ismi alr.
2) Mekanik Kumandal Ayrclar:. Ama ve kapama ilemi iin hareketi salayan dzenin
almasn 30 mm apnda ve 3 m boyunda galvanizli elik malzeme yardmyla elle yaplan
ayrclardr. Bazlarnda bu mekanik dzenek dililerle hareketin iletildii bir sistemdir.
3)Elektrik Motoru le Kumanda Edilen Ayrclar: Ayrcnn ama kapama ilemini yapan
mekanizmann hareketi bir elektrik motoru ile salanr. Elektrik motoru bir ynde
altrldnda ayrc kapanr, dier ynde ayrc alr. Motorlu kumandal sistemlerde
motorun hareketi zel bir dili sistemi vastasyla k miline iletilir, motor ve dili sistemi;
yardmc kontak takm ile birlikte d tesirlere kar korunmu ve stcl bir kutu ierisine
yerletirilmitir. Kullanlan motorlar D.C veya A.C motor olabilir. Enerji kesilmelerinde elle
kumanda edilebilirler.
4) Haval Kumandal Ayrclar: Ayrcnn ama kapama ilemini yapan mekanik dzenek
haval (Pnomatik) bir sistemle hareket ettirir. Pnomatik sistemin dz almasyla ayrc
kapanr, ters almasyla ayrc alr.
17
KESCLER
(Circuit Breaker-Disjonktr)
Temel Bilgiler
1) Yk akm, nominal akmdan kktr. Nominal akm, kullanlan ekipmann, tavsiye
edilen kullanm ve iletme koullarnda snrsz alabilecei akm deerinin efektif
deeridir.
2) Ar akm, nominal deerin geildii deerdir.
3) Ksa-devre akm, ebekede oluan bir hata sonucu meydana gelir. Degeri ise
generatre, hatann tipine ve ebekenin empedans degerlerine bagldr.
Bunlarn dnda, seilen bu aletlerin ama, kapama ve iletim esnasnda maruz kaldg bir
ok etki vardr:
- Dielektrik (gerilim)
- Termik (normal ve hata akmlar)
- Elektrodinamik (hata akmlar)
- Mekanik
En nemli etkiler ise ksa sreli alma ve kesme anlarnda meydana gelenlerdir. Bunlar
elektriksel ark dediimiz olguyu da beraberlerinde getirirler. Ark davrann nceden
bildirmek ise akm modelleme
tekniklerine ramen zordur.
Tecrbe ve deneysel almalar kesici elemanlarn dizayn aamalarnda byk rol oynarlar.
Burada sz edilen elemanlara elektro mekanik eleman diyoruz. Gnmzde statik
kesmeyi orta ve yksek
gerilimde kullanmak ne teknik ne de ekonomik olarak uygulanabilir deildir.
18
Temel Bilgiler
Ama-Kapama Elemanlarnn
Karlatrlmas
19
TANIM ve SINIFLANDIRMA
KESCLER
20
KESCLER
YALI KESCLER
. ok Yal Kesiciler
ii. Az Yal Kesiciler
HAVALI KESCLER
VAKUMLU KESCLER
GAZLI (SF6) KESCLER
KESCLER
21
AZ YALI KESCLER
Tam Yal (ok Yal)
Kesicilerin daha gelimi
bir ekli olup, kullanlan
ya ile sadece ark
sndrlmektedir.
Ucuz ve montaj kolay
olmakla beraber, yan
birka amadan sonra
deitirilmesi gerektiinden
bakm ihtiyac fazladr.
Gnmzde yksek akm
ve gerilim tesislerinde pek
tercih edilmemektedir. Eski
tesislerde halen
kullanlmaktadr.
HAVALI KESCLER
ki kontak birbirinden ayrlrken ark, 1 nolu izgi boyunca geliir. Ortamn snmas ile
magnetik ve elektrik alanlarn etkisiyle 2,3 ve 4 nolu izgilerde olumak zere gelierek yukar
doru kayar. Grld gibi burada kontaklara verilen biim de ark yolunun uzamasna,
dolaysyla direncinin artarak arkn snmesine yardmc olmaktadr. Byle bir kesici, doru
akm ve alak gerilimli alternatif akm (100 civarnda) kesmede 500 Volta kadar kullanlr.
22
120 kV a kadar
kullanlabilmektedir.
Kesici iinde ve
deposunda hava
basnc ayn iken
kontaklar almak
stendiinde k
vanalar alr.
Atmosfere gre yksek
basnca sahip hava,
depodan klara
doru byk bir hzla
hareket ederken ark
yolunu uzatarak, ark
soutarak ve ark
iyonlarn bu ortamdan
uzaklatrarak ark
sndrr.
Daha etkili bir ark sndrme yntemidir. Ark iletken olduundan ve iletken zerinden
akan akmn yn dinamik kuvvetlerle deitirilebilecei gereinden hareketle, ark
akmna etki edecek bir kuvvet oluturulmas prensibine gre alr. Kuvvet iin
gereken alan, sarglar tarafndan oluturularak ark hcresinin yan duvarlarna
yerletirilmi sa levhalara verilir. Bylece ark yaltkan engeller arasndan kayarak
yolunu uzatr. Is kaybederek daha abuk sner.
23
VAKUMLU KESCLER
Vakumlu Kesiciler
24
Vakumlu Kesiciler
Vakumlu Kesiciler
25
26
27
28
29
A.B = A . B .Cos AB
Uyar : Vektrler koyu veya zerinde ok ile gsterilirler. Her iki gsterimde kullanlmtr.
r
r
r
r
A = A x .a x + A y .a y + A z .a z
r
r
r
r
B = B x .a x + B y .a y + Bz .a z
r
ax
r r
AxB = A x
r
ay
Ay
r
az
Az
Bx
By
Bz
30
Kartezyen
Koordinat
Sistemleri
Silindirsel
Koordinat
Sistemleri
31
Kresel
Koordinat
Sistemleri
r r r
i+
j+ k
=
z
y
x
GRADENT :
r
i
r
j
r
k
Nabla operatr ile gsterilir. GRAD olarakta sembolize edilir. 3 boyutta trev alma iine
yarar. Skaler byklkleri vektrel byklklere dntrr.
Verilen bir skaler f (x,y,z) fonksiyonu iin gradyant tanm
f r f r f r
grad f = f =
i+
j+ k
x
y
z
32
LAPLASYEN :
= . = 2
2f 2f 2f
f = .f = 2 + 2 + 2
z
y
x
2
r
r A x A y A z
+
Div.A = .A =
+
x
z
y
r
i
r
j
r
k
r
r
rotA = xA = / x / y / z
Ax
Ay
Az
33
r
E = .
r
r
D = .E
Bakalit
3.5 10
Kehribar
3 4.5
Ebonit
2.5 3.5 Aa
3 3.5
Cam
3.5 - 7
Sert Plastik
34
Glimmer
4.7 6
Parafin
2.1 2.3
Mikanit
4.5 - 5.5
Schellak
34
Kat
4.3 4.6
Pertinaks
4 6.5
Sert Porselen
5 6.5
Presbant
2.5
Seramik Malzeme
80 100
Trafo Ya
80
Hava
1.006
2.5 3.5
Buz
34
Trafo
Kazan
YG
Sarg
yaltkan
Ya
a
Gvde
Topraklamas
Eer delinen yaltkan sv veya gaz ise malzeme yeniden kullanlabilir ama delinme daha sonraki
Kullanmlarda daha dk deerlerde oluur. Kat ise artk kullanlmaz.
35
e=
Ud
Un
yaltkan
Ed =
Ud
[kV/cm]
a
2
3
r
F3
r
F1
r
F2
r
r
F = k.q.E
r
r
F = q.E
r
r F
Q r
Q r
E= =
UR =
R
2
3
q 4R
4R
36
r
dS
F.dS = 0
r r
q
.
E
.dS = 0
r r
r r
r r
q.E.dS = ( E).dS = (rotE).dS = 0
r
rotE = 0
r
r
E = .V = grad.V
r r
0 . E.dS = Q
Bu kapal yzey iindeki yk yoksa
r r
0 . E.dS = 0
inde yaltkan bulunan kapal yzeyde elektrik yk, bu yzeyden kan elektrik aksna eittir.
r r
0 . R E.dS = Q
r r
.
E
0 R .dS = Q
r r
.
E
.dS = Q
r
r
D = .E
r r
D.dS = Q
D : elektriksel ak younlu/deplasman
vektrdr. Bir S yzeyi boyunca
integrali ise elektrik aksn verir.
r r
= D.dS = Q
37
r
div E =
r
.D =
r
div D =
r
E = -V eitli yukarukar denkleme konulursa
r
.(.V) = div(grad V) =
V=
2V = 0
2
POISSON
P(x,y,z)
r
k zr
j
r
i
Y
x
y
Gradyan
2V =
V =
2V 2V 2V
+
+
x 2 y 2 z 2
V r V r V r
i+
j+
k
x
y
z
d 2V
=0
dx 2
E=
dV
dx
38
x=r.cos
y=r.sin
z=z
2V =
P(r, ,z)
z
V =
Y
r r r
ir , i , k
2 V 1 V 1 2 V 2 V
+
+ .
+
r 2 r r r 2 2 z 2
V r 1 V r V r
. ir +
i +
.k
r
z
r
d 2 V 1 dV
+ .
=0
dr 2 r dr
Alan sadece
r ynnde deiirse.
P
X
E=
dV
dr
P(r,,)
r r r
ir , i , i
x=r.cos.sin
y=r.sin .sin
z=z
2V =
1
2V 1 2V
2 V 2 V cot V
+
+
+
+ 2
r
r 2 r 2 r 2 . sin 2 2 r r
V =
1 V r V r
V r
. ir +
. i +
. i
r. sin
r
d 2 V 2 dV
+ .
=0
dr 2 r dr
P
X
Alan sadece
r ynnde deiirse.
E=
dV
dr
39
Elektrostatik Ayrma
Elektrostatik Filtre (termik santrallerde baca klleri iin yaplan filtreleme)
Elektrostatik Boyama
Xerography
40
V=V1=0
-
2V =
2V 2V 2V
=0
+
+
x 2 y 2 z 2
2V
U
U
=0 ;V = x ;E =x 2
a
a
+
+
x=0
V=V2=U
Kapasite : C =
Q .S
(birimi Farad)
=
U a
x=a
41
E Ed
Dzgn olmayan alanlarda korona eklinde balayan boalma olaylar, gerilimin
ykseltilmesi durumunda ksmi boalma aamalarndan geerek tam delinme ile sonulanr.
Dzgn deien alanlarda ise delinme art alanon her noktasnda ayn anda
gerekletiinden, elektrotlardan biri zerinde balayan boalma olay ksmi boalma
aamalar gelimeden hemen tam delinme ile sonulanr.
Bu nedenle, dzgn alanda boalmann balad UO boalma balang gerilimi ile tam
delinmenin meydana geldii Ud gerilimi birbirine eittir. Buna gre dzgn delinen alanda
delinme gerilimi aadaki eitlik ile bulunur.
U d = E d .a
42
Kresel Elektrotlar
Kresel Elektrotlar
43
V1=U
r1
d 2 V 2 dV
+
=0
dr 2 r dr
B
V =A+
r
V2=0
A = U
r1
r .r
& B=U 1 2
r2 r1
r2 - r1
r1 r2
V=U
( 1)
r2 r1 r
r2
r1
V2=0
V1=U
E=U
r1.r2 1
. 2
r2 r1 r
44
E(r2 ) = E MIN = U
r1 1
r2 r2 r1
V1=U
V2=0
r2 1
r1 r2 r1
E ORT =
r2
r1
E(r1 ) = E MAX = U
1
r .r
U
=U 1 2 . 2
r2 r1 r ORT
r2 r1
rORT = r1.r2
E=f(r)
V=f(r)
Emax
V1=U
Eort
Emin
V2=0
r1
r2
r1
rort
r2
45
C=
r .r
Q
= 4 1 2 ; r (m) , = 0 . r , 0 = 8,86.10 -12 F / m
r2 r1
U
Geometrik Karakteristik :
Geometrik olarak benzer olan emerkezli
Kresel sistem ile e-eksenli silindirsel sistemler
Edeer Aklk () ;
p=
r
= 1 .(r2 r1 )
r2
Faydalanma Faktr ()
r1
=
a r2
r2
r1
p=
r
r1 + a
& q= 2
r1
r1
46
d ( E MAX )
=
dr1
d[ U
r2 1
]
( r 2 r1 ).r2 .U
r1 r2 r1
= 2
=0
2
dr1
( r1 .r2 r1 ) 2
r1 =
r2
2
47
kre yarapnn, d kre yarapnn yars olmas durumunda EMAX minimum olacaktr.
(E MAX ) MIN = U
(E MAX ) MIN =
1
r2
]
[
r2
r
r2 ( 2 )
2
2
4U 2U 2U
=
=
= 2.E ORT
r2
r1
a
pd =
r1 + a r2
= =2
r1
r1
&
d =
1
= 0.5
pd
Eer snr deer olarak EMAX=Ed alnrsa, [U=EMAX.] eitlii uyarnca U nun maksimum
olabilmesi iin nnda maksimum olmas gerekir. Bunun iin nn r1 e gre trevi sfra
eitlenerek y maksimum yapan r1 deeri bulunur.
d d r1
=
[ (r2 r1 )] = 0
dr1 dr1 r2
Bir sonraki slaytta verilen maksimum
elektriksel zorlanmann i yarapa gre
deiimini veren grafikte boalma
olaylarnn geliimi incelenebilir.
2r
d
= 1 1 = 0
r2
dr1
r1 =
r2
2
() MAX =
r2 r1 a
= =
4 2 2
48
r2 , U sabit
Emax
Emax/(Emax)min
Emax=f(r1)
r2 , U sabit
Emax//(Emax)min=f(r1/r2)
(Emax)min
/ max
=f(r1)
(max)
/ max =f(r1/r2)
1.0
0.7
0.5
0.3
0.1
r1=r2/2
r1
r2=sbt
0.5
r1/r2
1.0
r1=0 dan r2 ye kadar (i yarap sfrdan d yarapa kadar) deitiinde EMAXn deiimi
yani boalma olaynn seyrini incelemek mmkndr.
Ortamda yaltkan olarak hava bulunsun ve havann delinme dayanm (Ed) sabit kabul edilsin.
U1<U2<U3 deerleri iin delinme analizi
EMAX
r2, U3 sbt
EMAX=f(r1/r2)
r2, U2 sbt
EMAX=f(r1/r2)
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
Ed
C
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
0 0.2
0.5
0.8 1
r1/r2
49
EMAX
-1-
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
Ed
0 0.2
0.5
0.8 1
r1/r2
-2-
EMAX
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
Ed
1
0 0.2
2
0.5
3
0.8 1
r1/r2
50
-3-
EMAX
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
Ed
0 0.2
0.5
0.8 1
r1/r2
-4-
r2, U2 sbt
EMAX=f(r1/r2)
C
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
51
-5-
r2, U3 sbt
EMAX=f(r1/r2)
0.5
0.8 1
r1/r2
EMAX
0 0.2
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
Ed=f(r1/r2)
Ed
A
B
B
3
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
52
E MAX =
r2 U
p
p U
p
U=
E MAX,
=
=
r1 (r2 r1 ) r2 r1
p 1 r1 p 1
U = E MAX
r1
r
(r2 r1 ) = E MAX .r1.(1 1 )
r2
r2
p 1
1
.U d ,
U d = E d .r1.(1 ) =
p
p
U d , = E d .r1
Ud/Ud,
U d = E d .r1.(1
r1
)
r2
50
) = 1125 kV
200
120
U' 'd = 30.120.(1
) = 1440 kV
200
U'd = 30.50.(1
Geometrik karakteristikleri.
200
=4
50
200
p' ' =
= 1.66
120
p' =
C
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
53
rnek 2. [M.zkaya] : Yaraplar farkl ve fakat geometrik karakteristikleri ayn olan (p=p=1.2)
benzer iki emerkezli kresel sistemin delinme balang gerilimleri Ud=240 kV ile Ud=600
kVtur. Bu iki sistemin i ve d yaraplarn hesaplaynz.
Delinme balang gerilimi
U d = E d .r1.(1
r1
p 1
) = E d .r1.(
)
r2
p
1 .2 1
) r '1 = 48cm
1 .2
1 .2 1
) r '1 = 120cm
600 = 30.r ' '1.(
1.2
r'
p' = 2 r '2 = 57.6cm
r '1
240 = 30.r '1.(
p' ' =
r ' '2
r ' '2 = 144cm
r ' '1
54
r2
V1=U
r1
V2=0
a
r1 ve r2 yarapl e eksenli kresel sistem
r2
V1=U
r1
V2=0
V = A + B. ln(r )
Denklemin genel zm
A=
U
U
. ln(r2 ) , B =
r
r
ln 2
ln 2
r1
r1
55
V(r ) =
U
r
. ln 2
r
r
ln 2
r1
E(r ) =
dV
U 1
=
.
r
dr ln 2 r
r1
E ORT =
rORT =
U
r1. ln
r2
r1
U
r2 . ln
r2
r1
U
U
=
r2 r1 r . ln r2
ORT
r1
r2 r1
r
ln 2
r1
56
E=f(r)
V=f(r)
Emax
V1=U
Eort
Emin
V2=0
r1
r2
r1
rort
r2
Sistemin Kapasitesi : C = U =
2l
r
ln 2
r1
Geometrik Karakteristik :
Geometrik olarak benzer olan emerkezli
Kresel sistem ile e-eksenli silindirsel sistemler
p=
Edeer Aklk () ;
U
E MAX
r2
r1
Faydalanma Faktr ()
r
= r1. ln( 2 )
r1
1
r1. ln p
ln p
=
=
a r2 r1 p 1
57
E MAX =
U
r1. ln
dE MAX
=
dr1
r2
r1
r2 r1
).U
r1 r1
0
r
[r1. ln 2 ]2
r1
(ln
ln
r2
=1
r1
r2
= e = 2.718
r1
Maksimum elektrik alannn minimum olduu akl veren koul bu ekilde bulunmaktadr.
[E MAX ]MIN =
U U
= e
r1 r2
pd =
r1 + a r2
= = e = 2.718
r1
r1
d =
r
1
= 1 =
= 0.583
a r2 r1 e 1
Eer snr deer olarak EMAX=Ed alnrsa, [U=EMAX.] eitlii uyarnca U nun maksimum
olabilmesi iin nnda maksimum olmas gerekir. Bunun iin nn r1 e gre trevi sfra
eitlenerek y maksimum yapan r1 deeri bulunur.
= r1. ln
r2
r1
r
d
= ln 2 1 = 0
r1
dr1
r2
=e
r1
r1 =
() MAX = r1
r2
e
58
r2 , U sabit
Emax
3.0
Emax=f(r1)
r2 , U sabit
Emax//(Emax)min=f(r1/r2)
Emax/(Emax)min
(Emax)min
2.0
=f(r1)
(max)
/ max
/ max =f(r1/r2)
1.0
0.7
0.5
0.3
0.1
r1=r2/e
r2=sbt
0.5
r1/r2
1.0
r1
E-eksenli silindirsel elektrot sistemlerinin boalma olay bakmndan durumu e merkezli
kresel elektrot sistemine benzemektedir (Bkz. lgili slaytlar..)
Tpk kresel sistemdeki gibi delinme gerilimini bulmak iin EMAX=Ed koulundan gidilir ve
Ud=Ed. bants yardmyla bulunur
59
U d = E d .r1. ln p
c. Elektrot Aklnn Sabit Olmas
U d = E d . = E d .a. = U do .
Burada Udo=Ed.a ayn elektrot aklnda dzgn deien alandaki delinme gerilimidir.
a
ln(1 + )
ln p
r1
=
=
a
p 1
r1
60
r
E2
2.Yaltkan Tabaka, 2
E
E t1 n 2
Et2
Snr Yzey
E n1
1.Yaltkan Tabaka, 1
r
E1
1
En1=Snr Yzeye Dik Bileen (Normal)
Et1=Snr Yzeye Paralel Bileen (Teet)
Krlma Bantlar
E t1 = E t 2
E n1 2
=
E n 2 1
En 2
2
E t1
r
r
D = .E
D t1 1
=
Dt 2 2
D n1 = D n 2
r
E2
Et2
E n1
r
E1
61
Krlma Bantlar
E t1 = E t 2 E1 . sin 1 = E 2 . sin 2
D n1 = D n 2 D1 . cos 1 = D 2 . cos 2
tan 1 1
=
tan 2 2
1 + 1 = 90
2 + 2 = 90
tan 1 2
=
tan 2 1
E 2 = E 2 t 2 + E 2 n 2 = E 2 t1 + (
1 2 2
) .E n1
2
Uyar : Saysal rnek iin M.zkaya YGT Cilt 1, Sy 70, Saysal rnek i inceleyiniz.
a1
a2
U1
U2
E1
E2
Q = Q1 = Q 2
S
1
1
=
=
a1 a 2
1
1
1
1
+
+
+
1.S 2 .S 1 2
C1 C 2
a2
a1
U1 =
C1
C=
C2
U2 =
C
a1
.U =
.U
C1
a 1 + 1 .a 2
2
C
a2
.U =
.U
2
C2
.a 1 + a 2
1
C.U = C1.U1 = C 2 .U 2
E1 =
E2 =
U1
1
.U
=
a 1 a + 1 .a
2
1
2
U2
1
.U
=
a 2 2 a + a
1
2
1
62
U = U1 = U 2
S2,Q2
2
1
S1,Q1
E = E1 = E 2 =
U
a
U
C1
C =C1 +C 2 =
1.S1 + 2 .S2
a
C2
C1
C2
C3
C4
Cn-1
Cn
U1
U2
U3
U4
Un-1
Un
a4
an-1
an
a1
a2
a3
63
Et
at
Ut
at
Ut =
.U
1
at + a
2
U =
U
Et =
at + 1 a
2
E =
a
.U
2
a + at
1
U
a + 2 at
1
64
n-1
C1
C2
C3
C4
Cn-1
Cn
U1
U2
U3
U4
Un-1
Un
a4
an-1
an
a1
a2
a3
Sistemin Kapasitesi
1 1
1
1
1
=
+
+
+ ...... +
C C1 C 2 C3
Cn
C=
1
n
k =1 C k
S
n
ak
k =1 k
65
U1 =
U2 =
a1
U
a U
= 1
.
a
a
a
a
1 1 + 2 + 3 + ... + n 1 A
1 2 3
n
E1 =
a2
U
a U
= 2
.
2 a1 + a 2 + a 3 + ... + a n 2 A
1 2 3
n
E2 =
1
U
U
=
.
a
a
a
a
2 1 + 2 + 3 + ... + n 2 .A
1 2 3
n
.....
.....
Un =
1
U
U
=
.
1 a 1 + a 2 + a 3 + ... + a n 1.A
1 2 3
n
a U
an
U
= n
.
n a 1 + a 2 + a 3 + ... + a n n A
1 2 3
n
En =
U
1
U
=
.
n a 1 + a 2 + a 3 + ... + a n n .A
1 2 3
n
ii. Tabakal
Silindirsel E.S.
letken Tel (Gerilim altnda)
Yaltkan Tabaka
D Yaltkan tabaka
(Sfr Potansiyel)
66
U = U1 + U 2
r1 x1 r2
r2
r2 x 2 R
r1
x1
x2
V1=U
V2=0
U2
R : D Silindirin Yarap
r1 : Silindirin Yarap
r2 : Tabaka Yarap
U1
U
E1 ( x 1 ) =
C=
U1
x1. ln
r2
r1
U1 ( x1 ) = E1.x1. ln
E 2 (x 2 ) =
r2
r1
U2
r
2 . ln 2
C
r1
U1 =
U=
U
R
r
C1
1. ln + 2 . ln 2
r2
r1
1. ln
R
x 2 . ln
r2
U 2 ( x 2 ) = E 2 .x 2 . ln
2l
1 r2 1 R
ln + ln
1 r1 2 r2
U2 =
R
r2
R
r2
C
U
U=
R
r
C2
1. ln + 2 . ln 2
r2
r1
67
E1 ( x 1 ) =
2
U
x1.A
E 2 (x 2 ) =
1
U
x 2 .A
A = 1. ln
R
r
+ 2 . ln 2
r2
r1
E1 2 .x 2
=
E 2 1.x1
x 1 = r1 E 1 = E 1 max =
2
U
r1 .A
x 1 = r2 E 1 = E 1 min =
2
U
r2 .A
x 2 = r2 E 2 = E 2 max =
1
U
r2 .A
x 2 = R E 2 = E 2 min =
1
U
R .A
E
E1max
1 < 2
E1min
1 > 2
E2max
E1max
E1min
E2max
E2min
E2min
r1
r2
r1
r2
68
Ui =
C=
Ei =
2i l
C
U , Ci =
r
Ci
ln i +1
ri
1
=
1
1
1
1
+
+
+ ... +
C1 C 2 C3
Cn
Ui
r
x. ln i +1
ri
, E i max =
2l
r
ln i +1
n
ri
i
i =1
Ui
r
ri . ln i +1
ri
, E i min =
Ui
ri +1. ln
ri +1
ri
69
.
imdir
geril V gibi
if
t
a
ltern -15-20 k
bir a
0
rilim ir. 6.5-1
e
g
tilen gerilimd
e
r
r ce
orta dur..
k
atrle
ener rlerin s formu
g
n
nkro generat gibi Sin
e se
i
erind rdeki bu adak
ll
a
r
t
e
a
n
ik sa santrall lga ekli
r
t
k
Ele mzde
da
imin
Gn atif geril
n
Alter
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
-0.2
0.1
-0.4
0.08
-0.6
-0.8
0.06
0.04
0.02
Daha detayl bilgi iin M.zkaya YGT Cilt 2 ve S. Akpnarn Yksek Gerilim Tekniinin
Temelleri Kitaplarna baknz.
70
Kaskat YG Trafolar
71
Primer Sarg
1200 kV
Sekonder Sarg
Tersiyer Sarg
3
Trf 2
1000 kv
800 kV
Trf 1
3V
(1200 kV)
2V
(800 kV)
V
(400 kV)
600 kV
400 kV
200 kV
72
73
Dorultucu Devreler
Yarm Dalga, Tam Dalga, Kontroll, Kontrolsz olmak zere ok eitli devre
trleri vardr. G Elektronii Dersinde bu devreler ayrntl inceleneceinden
burada anlatlmayacaktr.
Tpk kaskat bal trafolarda olduu gibi kaskat bal diyotlardan ve
kondansatrlerden oluan kademeli olarak istenen gerilime ulalan DG
reteleri YG Test Laboratuarlarnda kullanlmaktadr.
74
Elektrostatik Generatrler
75
V
Ama Kapama Olay Gerilimi
0.5V
Yldrm dmesinde oluan darbe gerilimi
Ts
76
77
78
R1
U(t)
R2
C1
C2
C1 dolu bir doru gerilim kaynan temsil etmektedir. Kresel elektrotlar aras
mesafe olan G ayarlanabilmektedir. Gnin belli bir deerinde kreler arasnda
atlama olay meydana gelir. C2 (rnein test iin kullanlan kablonun
kapasitesi) kna da bu darbe gerilimi uygulanm olur.
BU BAST SSTEMN KASKAT BALANMASI LE KASKAT
DARBE GENERATRLER KULLANILMAKTADIR..
79
80
YILDIRIM OLAYI
FLT 60-400
10/350 s (IEC 61024-1)
50
30
25
FLT 25-400
10/350 s (IEC 61024-1)
15
12,5
7,5
t
s
VALVETRAB MS/ME
8/20 s (IEC 60-1)
8 20
10
100
200
300
350
400
81
100 kA
i max. kA
i
Q As
80 kA
10/350
8/80
8/20
100
100
50
10
W/R J/
2.5106
5105
Standart
IEC 61024-1-1
DIN VDE
0675 T.6, E
60 kA
DIN VDE
0432 T.2
50 kA
40 kA
0.1
0,4103
20 kA
3
80 s 200 s
350 s
600 s
800 s
1000 s
(s)
916e.ppt / 09.09.97
S916e
82
83
YG lerin llmesi
Elektrostatik Voltmetreler
Mutlak Elektrostatik Voltmetreler
kincil Elektrostatik Voltmetreler
Generatr lkesine Dayal l Aletleri
Kresel Elektrotlarla lme
Tepe Deer l Aletleri
Gerilim Blcler
..
Mfredat Younluu Nedeniyle YG de lme Konusuna Bu Sene Deinilmeyecektir.
84
DI AIRI GERLMLER
AIRI GERLMLER
Yksek gerilimli elektrik tesislerinde gerilimle orantl olarak yaltm problemi ortaya
kmaktadr. letme geriliminin stne kld durumlarda ise yaltm salayan
cihazlarda zorlanmalar oluacaktr. Gerilimlerde art sonucu atlama, delinme ve
dearj olaylar meydana gelebilmektedir.
85
86
Ferranti Olay :Bota alan (hat sonu ak devre) uzun iletim hatlarnda, hat
kapasitelerinden dolay hat sonunda hat bana gre daha yksek bir gerilime ulalr.
U2
IC
U1
C1
yk
C2
IC
U2>U1
U2
U1
-jX.IC
87
PETERSON BOBN
ARK BOYNUZU
KORUMA HATTI
PARAFUDR
Yldz Noktas Nedir? Aralarnda 120 derece olan fazl sistemlerde gerilimlerin
fazrel toplam (yani ntr) noktas 0 V deerindedir. Gerekte ise bu deer tam sfr
olmaz. nk fazlarda hem gerilim hem akm ve hem de empedans dengesi olur. ster
elektrik motoru, ister trafo ve ister hat olsun tm 3 fazl elemanlar iin denge her zaman
olmaz. Aadaki gibi yaplan balant yldz balantdr ve idealde 0 olmas geren ortak
balant noktas pratikte sfr olmaz. Topraklama ilemi bu noktas topraa balayarak
daima sfr yapmaktr.
Topraklama ile yldz noktas toprak potansiyelinde tutulur.
Bylece faz-toprak temasnda salam hatlarda gerilim
ykselmesi nlenir.
Kaak akm esasna gre alan cihazlarda kaak akmnn
buradan akmasna imkan verir.
Yldz noktas ile toprak arasnda oluacak arklar azaltlr.
88
Topraklamann Sakncalar.
Direkt (sfr empedans) topraklama da arza akm byr
Bobin zerinden topraklanrda rezonans oluma riski byr.
30 kV un zerindeki sistemlerde direkt, altndaki sistemlerde diren veya bobin (Peterson)
zerinden topraklanr.
89
90
91
Normal iletme geriliminde KAPALI DEVRE (sonsuz direnli) bir eleman iken,
Ar Gerilimde diren sfra inerek ksa devre olur ve ar gerilimi topraa iletir.
Seri eklatr
deiken diren veya direnler
yaltkan gvde muhafazas
1 Sktrma yay
2 Metaloksit diren elemanlar
3 Gvde
4 Basnl gaz
92
Ark Boynuzu
Gazl Arrestr
Varistr
Suppresr
Diyot
YILDIRIMDAN KORUMA
FRANKLN UBUU
93
FRANKLN UBUU
UYGULAMA YERLER
KK TABANLI YAPILAR
20 M
30 M
45 M
60 M
K.SEVYES
aclar
SEVYE-1
25
SEVYE-2
35
25
*
*
SEVYE-3
45
35
25
*
*
*
SEVYE-4
55
45
35
25
94
FARADAY KAFES
UYGULAMA YERLER
KORUMA SEVYES
KAFES ARALII
N LETKEN ARALII
(Yap evresinde)
SEVYE-1
5X5 m
10 m
SEVYE-2
10x10 m
15 m
SEVYE-3
15x15 m
20x20 m
20 m
25 m
SEVYE-4
95
96
97
YKSEK GERLMDE
DEARJ (BOALMA)
OLAYLARI
98
erik
a. Gazlarda Dearj Olaylar
-Gazlarda Dearj Olaynn Snflandrlmas
-Dzgn Elektrik Alanda Delinme Olay
-Az Dzgn Elektrik Alanda Delinme
-Kanal Dearj
-Yzeysel Boalma
-Ksmi Boalma
b. Svlarda Dearj Olaylar
-Delinmeye Etki Eden Faktrler
-Yaltkan Svlarda Delinme Teorileri
-Yaltkan Svlar (Yalar)
c. Kat Yaltkanlarda Dearj Olaylar
-Kat Yaltkan Maddeler ve zellikleri
-Kat Yaltkanlarda Delinme Teorileri
-Schering Kprs
Yzeysel
Dearj
Boluk
Dearjlar
Dearj
Kanallar
99
100
101
102
103
= A.p.e
B. p
E
Ud =
B.(p.a )
A.(p.a )
Ln
Ln (1 + 1 )
Paschen Yasas
= f (p.a )
(p.a)k
p.a
10
104
Argon ve Tungsten
iin Paschen Erisi
CO2, HAVA VE H2 N
DELNME DAYANIMI (PASCHEN)
ERS
11
Ud = 1,36 + 30.(.a )
Bants tercih edilir. Bu ifadede
[a] cm ;
[Ud] kV ;
[p] Torr ;
Bal hava younluu : = 0.386
[T] K dir.
p
T
1 cm lik hava iin delinme gerilimi Ud31.5 kV bulunur. Yani hava in Ed=31.5 kV/cm
dir. (a=1 ; =1)
12
105
13
Gaz Tr
(p.a)k
(Torr.com)
Udmin (Volt)
Hava
Azot
Hidrojen
Oksijen
SF6
CO2
Neon
Helyum
0,55
0,65
1,05
0,7
0,26
0,57
4,0
4,0
352
240
230
450
507
420
245
155
x2
.dx
x1
.dx = Ln(1 + )
x1
E
x 2 =R
EMAX
EMN
14
r x R
x1 = r
A.p.e
B. p
)
E
1
.dx = Ln (1 + )
106
Uk
R
x.Ln ( )
r
A.p.e
B.p . x .Ln (
15
Uk
R
)
r )
1
.dx = Ln(1 + )
Uk=f(pr,R/r)
R
R
B ( ).p.r .Ln ( )
B.p.r.Ln ( Rr )
r
r
1
A Uk
Uk
Uk
e
e
Ln
(
1
)
=
+
B Ln( R )
Dzgn olmayan
Az dzgn
r/R
0
0.3
Uk nn r/R gre deiimi
1.0
16
107
(E k ) MAX = k1..1 + 2
r.
17
(E k ) MAX = k1..1 + 2
r.
= 0.386
p
T
18
108
R1
R2
2
a + r
+
r
E Yarapl Yanyana
ki Kre
27.2
0.54
Paralel Eksenli
ki Silindir
30
0.301
2 r
Ln
a
E Eksenli ki
Silindir
31
0.308
r . Ln
r
a + r
r + a
)
r
( R / r )
R 1
19
Bal Delinme
Dayanm
6.3
4.5
3.0
2.4-2.6
2.3-2.5
Svlama
Scakl (C)
76
49
72
-30
-62
20
109
21
-1-
22
110
-2-
24
111
-- - - +++++ - ---+ + + + ++ ++
-----
+ + + + + + + ++ - - - - - +++
-- - - - -
E1
E0-E1=E
-- - - -
112
:Balangtaoluan,serbestelektronlarnor
kt evre.
PlazmaEvresi
: Enin negatifolmas durumu.
ekildegrleceigibikatotpotansiyelineyklenenbulutlar
Katottabirdilbiimindeknt yapar.Budurumdakatot
E0
anodabirazdahayaklar.
Plazma
etkin aklk
AnaBoalmaEvresi
: Plazmaevresitekrarlanarakmesafe
uygunaralagelirvekuvvetlibirdearjbalar.
-- - - +++++ - ---+ + + + ++ ++
-----
+ + + + + + + ++ - - - - - +++
-- - - - -
-- - - -
113
Yldrm Teorileri
Yldrm bulutlar nasl oluur.? Yaplan aratrmalarn hi birisi
kesin bir sonu vermemesine ramen en ok bilinen iki teori unlardr.
-1- ELSTER-GEITEL TEORS : Bu teoride dnya yzeyinin elektrik
yk (-5.4 x 105 C) olarak negatif ykl olarak kabul edilmektedir.
Bu ykn meydana getirdii elektrik alan ierisinde bulunan su
damlacklarnn alt taraf (+) ykle yklenirken, st taraf (-) ykle yklenir.
+
-
+
-
V1
+
Hafif su damlas
Ar su damlas
+
V2
YERYZ
Yldrm Teorileri
1. Ar su damlalar arlklar nedeniyle yer yzne yaklar.
2. Damlalar pozitif iyonlar iterken negatifleri eker.
3.Bylece damlann toplam yk negatif olur.
4. Hafif su damlas ise hava akmlar ile ykselir.
5. Hafif damlalarn alt ksm pozitif st ksm ise negatif yklenir.
6. Hava akmlar ile ykselen hafif damlalar pozitif yklenir.
-- - - - - - - - - -
++ + + + + + +
bulut
yeryz
114
Yldrm Teorileri
Yldrm Boalmas
-- - - - - - - - - -
-- - - - - - - - - -
-- - - - -- - - - - - - -- - - - - -- - - - - - -
-- - - - -- - - - - - - -- - - - - -- - - - - - --- - - - - - - - - - - - -
Yeryz
aamas
-- - - - - - - - - -
Yeryz
Plazma aamas
-- - - - - - - - - -
-- - - - -- - - - - - - -- - - - - -- - - - - - -
+++++++
+++++++
Yeryz
- -- - - - - - - - - -- - - - -
+++++++
+++++++
+++++++++
++++++++++
++++++++++
++++++++++
++++++++++
Yeryz
115
Yldrm Boalmas
Yldrm Bulutu negatif ykl elektrot, yer yz ise pozitif ykl
bir elektro olduu ve aralarndaki byk aklk gz nnde
bulundurulursa , Kanal Boalma (Dearj) Teorisi ile aklanr.
Negatif ykl bulut ile pozitif ykl bulut arasnda da kl
boalma olabilir. Buna imek denir. imeklerde Kanal
Boalma Teorisi ile aklanr.
Ana dearj, bulut ile yer arasnda 150.000 km/sn ile 30.000
km/sn arasnda bir hzla ilerler. Bulutla birletii anda boalma
sona erer yani bulut ile yer yz arasnda bir ksa devre
meydana gelmitir. Ana boalma baladktan ksa bir sre
sonra dearj akm tepe deerine varr. Daha sonra akm
iddeti zamanla azalr.
116
KORONA DEARJI
UO
UK
u
Ud
KORONA DEARJI
117
0.301
U K = U O .m..(1 +
)
r.
0.301
E K = E O .m..(1 +
)
r.
EO : tepe deer olarak 30 kV/cm veya etkin deer olarak 21.2 kVRMS/cm
m : Hattn przllk derecesi, parlatlm tellerde 1, dz ve yeni tellerde
0.98 0.93, uzun sre hava etkisinde kalm dz tellerde 0.93-0.88, rgl
eski tellerde 0.88-0.87, rgl yeni bakr tellerde 0.83-0.81, rgl eski alminyum tellerde
0.9, rgl yeni alminyum tellerde 0.87 ve ii bo st dz olan bakr tellerde 0.9 alnr.
: Bal hava younlu, 25C ve 760 mmHG da 1 eittir. , =0.392p/T
r : cm cinsinde iletken yarap.
KORONA DEARJI
U K = 2.(21,2).m.r..(1 +
0,301 a
) ln kVRMS
r
r.
U K = 3.(21,2).m.r..(1 +
0,301 a
) ln kVRMS
r
r.
KORONA DEARJI
118
PFK =
241
r
(f + 25) ( U f U fo ) 2 .10 5 kW/km, faz
PFK
f
r
a
Uf
Ufo
M
M1
a
U f = E.r.Ln ( )
r
KORONA DEARJI
a
a
U fo = E O .r.Ln ( ) = 21,2.m.m1..r.Ln( )
r
r
PFK
2,1.10 5.f .U f
=
.F
a
(Log ) 2
r
kW/km, faz
F : U/Uo oranna bal bir faktrdr. M.zkaya nn YGT I Sayfa 2.32 ekil 8.5
Korona kayplar ile ilgili ayn kitap sayfa 233 deki rnek
Fotokopi olarak datlacak.....
KORONA DEARJI
119
Nasl nlenir ?
-1- Yzeysel diren byltlr. zolatrde olduu gibi yzey apkal
grnmde yaplr. (Fincana benzer)
-2- Alan zayflatlr. Bunun iinde yzeyin zeri ince bir iletken ile
Kaplanr yada izolatrlerde olduu gibi iletken halka kullanlr.
Yzeysel Boalma
Ksmi Boalma
120
SIVI YALITKANLARDA
DEARJ OLAYLARI
Rutubet
Toz-Kir-Elyafl Paralar
Gaz ve Boluklar
Basn
Scaklk
Elektrot Malzemesi ve Yzey Durumu
Elektrotlarn Biimi ve Kutuplanma Tr
Gerilimin Uygulanma Sresi
1
121
122
2
3
a (cm)
a1
123
YALITKAN YALAR
-Delinme dayanm yksek yaltm salar.
-Doal sirklasyon ile sy evreye ileterek soumay salarlar.
-Ark sndrc olarak grev yaparlar.
-Gerilim altndaki metalik yzeyleri pasa, neme ve kire kar korurlar.
Dezavantajlar :
1.Klor ve Flor ierenler hari baz trleri yanabilir.
2.Nem, ark, snma ve kirlenme ile bozulabilen trleri mevcuttur.
3.Bozulmalar nlemek iin katk maddeleri gerekebilir.
4.Yabanc maddeleri temizlemek iin zaman zaman szlmelidir.
5.Nem ve suyu almak iin kurutulmaya ihtiya duyulur.
6.Zehirli olan trleri mevcuttur. (Askarel)
7.Kurunla temasla tortular, soutma zellii kaybolur. (Kesiciler)
8.Belli bir scaklktan sonra kimyasal yaplar deiebilir.
YALITKAN YALAR
letme scakl
Havaya ve gnee maruz kalmas
Kirlenmeye maruz kalmas
Elde edildii petroln tr ve rafine edilme koullar
Nem almas yada bulunduu ortamdan szma yapmas
Yaa katlan katk maddeleri ve bunlarn miktar
124
YALITKAN YALAR
Saf, madensel olmas, katk maddesi veya yabanc madde iermemeli.
Alevlenme noktas yksek olmal.
Yaltkanl (delinme dayanm) yksek olmas. Ed>200 kVcm olmal.
Akclk zelliinin soukta dk olmamal.
Ark sndrmesi iin akcl uygun olmal.
Paslanmamal, oksidasyona dayankl olmal.
Neme dayankl olmal.
erisinde su, gaz, nem gibi yabanc maddeler bulunmamal.
KATI YALITKANLAR
KATI YALITKANLARDA BOALMA OLAYLARI
125
PORSELEN
CAM
KAIT
MKA
TERMOPLASTK MADDELER*
KAUUK
LAK
126
DelinmeTeorileri
1. Elektriksel Delinme Teorisi : Kat yaltkan malzemelerde, baz hallerde
ortaya kan delinmeler, gaz ve svlardaki gibi TOWSEND teorisi ile
aklanabilir. Isnmann kk, alan iddetinin byk olmad durumlara
ait delinmeler bu teori ile aklanr.
2.Mekanik Delinme Teorisi : Byk deerli elektrik alan altnda bulunan kat
Yaltkan malzemelerin kristal yaplarnn bozulmasyla delinme meydana gelir.
rn / Sofra tuzu NaCl nin kristal yapsnn bozulmas iin 106-107 V/cm lik alann
Uygulanmas deneysel olarak elde edilmi bir sonutur.
3. Isl Delinme Teorisi : Isnma sonucu malzemenin delinme riski artar.
U KRT = 0.938
k d .
YKSEK GERLMDE
GVENL
127
128
129
130
Elektrik Ark
35,000 F
Erimi Metal
Basn Dalgalar
Ses Dalgalar
Bakr Buhar:
Paralar
Scak Hava-Hzl Genleme
Youn Ik
131
ELEKTRK KAZALARI
132