1. Porijeklo i evolucija celije (prva celija)?

elije su podijeljene u dvije skupine prema prisustvu nukleusa. Podijeljene sun a prokariotske
I eukariotske. Razlike u grai, ali isti osnovni molekularni mehanizam koji upravlja ivotom
prokariotskih I eukariotskih organizama, ukazuje na to, da sve elije potjeu od istog
pretka.Smatra se da se prvi ivot pojavio prije 3.8 biliona godina, priblino 750 miliona
godina nakon formiranja Zemlje. Prva elija-majka se nije mogla reprodukovati u laboratoriji,
ali su se dobili neki podaci na osnovu nekih eksperimenata. Iz tih eksperimenata su se mogle
uoiti pojedine faze koje bi bile korisne za taj proces. Prve pretpostavke potjeu od 1920.
Godine I sugeriu da je bila mogua spontana polimerizacija jednostavnih organskih molekula
u makromolekule sadrane u prvobitnoj zemljinoj atmosferi. Spontano formiranje organskih
molekula prvi puta je eksperimentalno demonstrirano 1950. Kada je Stanley Miller prikazao
da otputanje elektrinih varnica u mjeavini H2, CH4 I NH3 u prisustvu vore dovodi do
formiranja razliitih organskih molekula, obuhvatajui I nekoliko aminokiselina. Samos u
makromolekule sposobne da direktno sintetiu nove kopije sebe koje su bile sposobne da se
reprodukuju u procesu evolucije. Pretpostavlja se da je prva elija formirana kada su se
fosfolipidne molecule spontano organizovale u takvu membranoznu strukturu koja je
zatvarala mjeavinu samoreplicirajuih RNK I proteinskih molekula. Jednom zatvorene
membranom, molekule RNK sum ogle poeti evoluciju ne vie samo na osnovu svoje vlastite
structure nego I na osnovu protein koje sum ogle proizvoditi. Fosfolipidi su osnovni elementi
svih membrane prokariotskih I eukariotskih elija.
2. ta je elija?
elija je osnovna morfoloka elementarna jedinica ive materije sposobna da samostalno
obavlja promet materija I energije. elije su osnovne organizaciono-funkcionalne jedinice
svih ivih bia, tj. Gradivne jedinice tkiva, organa I ogranskih sistema
3. Podjela ivog svijeta na carstva?
Carstvo (Regnum) je dugo vremena bilo najvea kategorija razvrstavanja ivih organizama.
Nauka je prvobitno razdvajala svijet na dva carstva: ivotinjsko (Animalia) I biljno (Plantae).
Kako je spoznaja o ivom svijetu napredovala, ovim carstvima je dodano I carstvo bakterija.
Kasnije, iz carstva biljaka izdvojene su, kao zasebno carstvo I giljive (Funghi). Zadnje su
svoje carstvo dobile arhebakterije. Prema podacima iz 2012. Godine, ivi svijet se dijeli na
slijedea carstva:

ivotinjsko carstvo
carstvo arheja ili prabakterija
carstvo bakterija
carstvo kromista
carstvo gljiva
carstvo biljaka
carstvo praivotinja
carstvo virusa

4.Virusi i podjela?
Virusi su metaboliki neaktivne I zarazne estice na granici neive prirode I ivog svijeta.
Nemaju elijske dijelove, ve potpuno ovise o mehanizmu stvaranja energije I bjelanevina
elija domaina.
Virusi se klasifikuju u zavisnosti od toga koju nukleinsku kiselinu sadre, zatim na osnovu
simetrije kapsida, veliine, prisustva ili odsustva dodatnog omotaa. Prema nukleinskoj
kiselini koju sadre, dijele se na DNK I RNK viruse. Za sve do sada poznate RNK viruse
utvreno je da se razmnoavaju u citoplazmi elije domaina. DNK virusi, sa svega nekoliko
izuzetaka razmnoavaju se u jedru elije domaina. DNK virusi su: npr. Herpesvirusi
(izazivaju oralne I genitalne infekcije, mononukleozu Itd.) RNK virusi su retrovirusi (izaziva
SIDE), virusi izazivai rubeola, zauaka, bjesnila I dr.
5. Razlika izmedju prokariotski i eukariotskih celija?
Prokariotske elije su veoma malih dimenzija. Eukariotske elije su neto veih dimenzija.
Osim u dimenzijama, razlikuju se jo i u grai elijskog zida. Naime, elijski zid prokariota
nema celulozu u svom sastavu, dok biljne eukariotske elije imaju celulozni elijski zid. Ni
elijska membrana nije istog sastava kod prokariota i eukariota. Kod prvih u sastav
plazmamembrane ne ulazi holesterol, dok je kod drugih prisutan. Citoskelet je
trodimenzionalna mrea koja prua potporu eliji, odreuje njen oblik i poloaj organela u
citoplazmi, i u eukariotskim elijama citoskelet ine mikrotubuli, mikrofilamenti i
intermedijalni filamenti, a u prokariotskim on ne postoji. I strujanje citoplazme (ciklozis) je
odlika samo eukariota. to se organela tie, u prokariotama ne postoje endoplazmatini
retikulum, Goldijev aparat, hloroplasti, kao ni jedro, zbog ega je njihov genetski materijal
dispergovan po citoplazmi. Postoje samo ribozomi, a funkciju mitohondrija vre respiratorni i
fotosintetski enzimi koji se nalaze u plazmamembranama. Eukariotske elije imaju
endoplazmatini retikulum i Goldijev aparat, mitohondrije, ribozome, hloroplaste i mnoge
druge organele, pa se na osnovu toga moe zakljuiti koliko su eukariotske elije
kompleksnije graene od prokariotskih. One posjeduju, osim ovih organela, i inkluzije, u
koje spadaju granule glikogena, lipida i filamenti. Prokariotske elije su bakterije, a
eukariotske grade sve ostale ive organizme, od protozoa pa sve do ovjeka kao
najsavrenijeg ivog bia. RNK i proteini se kod prokariota sintetizuju u istom odjeljku, a
kod eukariota se RNK se sintetie u procesu transkripcije, a proteini u citoplazmi.
Prokariotske elije nemaju nukleolus, odnosno jedarce i imaju jedan hromozom, a eukariote
imaju jedan ili vie nukleolusa i dva ili vie hromozoma.Metabolizam eukariota je iskljuivo
aeroban, dok kod prokariota moe biti aeroban ili anaeroban. Prokariotske elije se kreu
pomou fibrila i flageluma, a eukariotske pomou cilija (bieva) i flagela (trepalja).

6. Gradja bakterije?
Citoplazma je polutekua tvar koja ini najvei dio bakterijske stanice. U njoj se zbiva veina
metabolikih procesa jer sadri organske i neorganske tvari te organele. Nukleoid ili jezgrina
tvar je ekvivalent jezgre. Slobodno je rasprostranjena u sredinjem dijelu citoplazme. Preteno
sadri DNK te RNK, zbog ega kaemo da je nositelj nasljednih uputa. Plazmidi imaju
funkciju nasljednog aparata koji je neovisan o jezgrinoj tvari. Krunog su oblika i u njima se
nalaze geni. Najznaajniji plazmidi odreuju rezistentnost bakterija na antibiotike (Rinitelji). Ribosomi su kuglastoga oblika, veim dijelom sastavljeni od RNK. Membrana je
debela 5 do 10 nm i vidljiva je elektronskim mikroskopom. Sastoji se od slojeva fosfolipida
i bjelanevina. Obavlaj razne funkcije vane za ivot bakterijske stanice: regulira ulazak tvari,
izlazak proizvoda razgradnje i osmotsku ravnoteu. Stanina stijenka je vrsta i elastina
tvorevina graena od peptidoglikana (mureina). Gotovo sve vrste bakterija posjeduju ovaj
stanini dio koji okruuje i titi unutranjost bakterijske stanice od mehanikih oteenja i
promjene tlaka. Kapsula i glikokalis su sluzave tvorbe na povrini stanica nekih vrsta
bakterija (kapsulogene bakterije). Stvaraju ih enzimi na membrani stanice, a izluuju se na
povrini stanine stijenke. tite bakteriju od djelovanja fagocita, infekcije bakteriofaga i od
nepovoljnih utjecaja okolia. Bievi ili flagele omoguavaju pokretanje nekim bakterijama
(najee bacilima). Izbijaju iz bezalnih tjeleaca smjetenih dijelom na unutarnjoj strani
citoplazmatske membrane, a dijelom na staninoj stijenci. Graeni su od bjelanevina
flagelina, malih su dimenzija i vidljivi samo elektronskim mikroskopom. Fimbrije i pili su
uglavnom ravne i vrste tvorbe koje se nalaze na povrini stanica gram-negativnih bakterija.
Fimbriji povezuju dvije bakterije omoguujui konjugaciju.
7. Sta su fungi,a sta protoze?
Gljive (Fungi) su jedno od carstava u domeni eukariota. Pretpostavlja se da sadravaju oko
milijun i pol vrsta, od kojih je znanstveno opisano tek oko 70 000.Gljive
su organizmi bez klorofila. Njihovo tijelo moe biti graeno od jedne ili vie stanica. Budui
da nemaju kloroplaste, gljive ubrajamo u heterotrofne organizme. Gljive su i saprofiti (hrane
se organskim tvarima uginulih bia).Razmnoavaju se: nespolno (sporama i pupanjem)
i spolno.
Gljive
se
prema
nainu
stvaranja
spora
svrstavaju
na: plijesan, mjeinarke i staparke. U raznim plemenima i kulturama se gljive smatraju

svetima i neke od njih se upotrebljavaju u ritualima u kojima sudionici upadaju u stanje

"proirene svijesti".Znanost koja prouava gljive je mikologija.
Praivotinje (Protozoa). Danas u biosferi postoji oko 35000 praivotinja koju su veinom
mikroskopskih dimenzija i graene su od samo jedne stanice koja vri sve funkcije. Obitavaju
u slatkim i slanim vodama ali i u vlanom tlu, a dijelimo ih u etri glavne skupine:
Trepetljikai
Biai
Sluzavci
Truskovci
Oko 10000 praivotinja spada u skupinu parazita dok ostale ive slobodno. Diu pomou
difuzije a pomou kontraktilne vakuole izbacuju viak vode iz tijela to im omoguuje
odravanje stalne koncentracije citoplazme (pojava kod slatkovodnih praivotinja). Veina
posjeduje organe za kretanje. Biai imaju jedan ili vie bieva, ameba lane noice a
trepetljikai imaju tijelo prekriveno trepetljikama. Razvile su se prije otprilike 1,5 milijardi
godina.
8. ta su autotrofi i heterotrofi?
Autotrofijom - samohranidbom se u biologiji smatra sposobnost organizma da sveorganske
spojeve svojega tijela gradi (sintetizira) iskljuivo od anorganskih sastojaka. Ovo se odnosi
prije svega na primarne producente koji se koriste fotosintezom (naroito biljke). Suprotnost
autotrofiji je heterotrofija kod koje se organizmi koriste organskim tvarima za svoj opstoj. Oni
se smatraju konzumentima, naroito biljojedi, mesojedi.
Autotrofi su organizmi koji
samostalno proizvode organske sastojke od jednostavnih neorganskih molekula. Heterotrofija
je pojam u biologiji kojim se oznaava svojstvo stanice (odnosno jednog organizma)
da ugljikohidrate koji su joj (mu) potrebni za ivot, uzimaju iz organskih tvari. To je svojstvo
ivog organizma da za grau svog tijela neophodno treba ugljikohidrate koji su ve
sintetizirani organski spojevi. Tako su na primjer gljive heterotrofni organizmi jer se hrane
organskim hranjivima i uspijevaju i u mraku.
9. Aerobno i anaerobno disanje?
Stanino disanje je proces u kojem se oslobaa energija pohranjena u spojevima koji su
nastali procesom fotosinteze. Postoje dva osnovna tipa disanja:

aerobno disanje za koje je nuna prisutnost kisika, a koje je uobiajeno za sve

eukariotske organizme i

anaerobno disanje ili vrenje koje se zbiva u odsutnosti kisika (anaerobnim uvjetima)

Stanino disanje je bioloki proces u kojem se mobiliziraju i postupno oksidiraju reducirani

spojevi. U nizu reakcija kompleksne organske molekule bogate energijom se postupno
razgrauju do jednostavnih produkata koji sadre manje energije pri emu se dio osloboene
energije pohranjuje u obliku molekula ATP-a. Dio osloboene energije se moe utroiti za rad.
Aerobno disanje se kod eukariota odvija u mitohondrijima. Ono je viestupnjevit proces u
kojem se glukoza oksidira u nizu reakcija koje se mogu podijeliti u 3 stadija:

glikoliza

ciklus limunske kiseline (Krebsov ciklus)

transportni lanac elektrona ili dini lanac

Glikoliza je proces koji se zbiva u svim ivim organizmima. Za glikolizu nije potreban kisik,
to predstavlja prednost za biljna tkiva izloena manjku kisika npr. korijenje movarnih
biljaka. Odvija se u citosolu.
Ciklus limunske kiseline (Krebsov ciklus) predstavlja drugi stadij u procesu disanja, a zbiva
se u matriksu mitohondrija. On je konaan i zajedniki put oksidacije molekula goriva:
ugljikohidrata, masnih kiselina i aminokiselina. Moe se zbivati samo u aerobnim uvjetima.
Nije identian kod biljaka i ivotinja.
Transportni lanac elektrona je sustav prenositelja elektrona smjetenih u unutranjoj
membrani mitohondrija. Prijenosom elektrona oslobaa se velika koliina slobodne energije
Transportni lanac elektrona kod biljaka slian je onom kod ivotinja.
10. Fotosinteza?
Fotosinteza je proces u kojem se energija suneva zraenja pretvara u kemijsku pohranjenu u
organskim

molekulama.

Osim

u biljkama,

fotosinteza

se

obavlja

nekim bakterijama i algama, dakle organizmima koji u svojim stanicama imaju klorofil i
obino su zelene boje. Osnovni bioloki "proizvodni" proces koji pokree sav ivot na zemlji
dogaa se u kloroplastima, malimorganelama u citoplazmi biljnih stanica, pogonska energija
je svjetlosna energija, odnosno energija sunca, a "sirovine" koje se troe su jednostavne i
sveprisutne: voda i ugljini dioksid. Proizvod su sloeni ugljikovi spojevi - ugljikohidrati.
Svojevrstan nusproizvod ovog procesa je - kisik bez kojega na Zemlji jednostavno ne bi bilo
ivota u obliku kakvog ga znamo.
Proces fotosinteze prikazan kemijskom jednadbom: 6CO2 + 6H2O > C6H12O6 + 6O2
11. Hemijski sastav elije (prokariotske, eukariotske)?
Hemijski sastav elije moe vie ili manje da varira, to zavisi od vrste i kombinacije
hemijskih elemenata i spojeva. Aktivnosti elije se mijenjaju pod utjecajem sredine, zavise od
dinamike procesa, poloaja i funkcije elije u organizmu, broja kromosoma, starosti tid. U
odnosu na hemijski sastav protoplazma elije je veoma sloena sustitucija, u iji sastav ulazi
niz organskih i neorganskih jedinjenja molekula i slobodnih jona. Bioloku specifinost
protoplazme uslovljavaju jedino organske materije, odnosno takva jedinjenja kojih u ostaloj
prirodi van njenog sastava nema. Od ogranskih jedinjenja u sastav elije ulaze na prvom

mjestu bjelanevine, zatim ugljeni hidrati i masti. Uvijek prisutni organski sastojci su
vitamini. Posebno specifinu grupu bjelanevina ine fermenti. U izgradnji svih organskih
elija uestvuje mala koliina hemijskih elemenata oko dvadeset. Samo pet glavnih elemenata
(O, H, C, N, P) uestvuje sa 97%, a sam kiseonik sa 60%.
Od 65-90% elije ini voda. Zavisno od vrste I starosti elije
Ostale molekule u suvom stanju ine:
proteini oko
50%
ugljeni hidrati oko
15%
nuk. kis. oko
15%
lipidi oko
10%
ostalo oko
10%
12. Mikro i makro elementi?
Osnovna razlika elemenata je u koliini pojedinog biogenog elementa koji je potreban
biljkama. Ukoiko se radi o veoj koliini koje biljka zahtjeva tijekom svog ivotnog ciklusa,
govorimo o makroelementima, odnosno ako biljka zahtjeva biogene elemente u malim
koliinama govorimo o mikroelementima. Meutim, prema vanosti nema razlike; i jedni i
drugi su neophodni za pravilan rast i razvoj biljke.
Makroelementi: Duik (N), Fosfor (P), Kalij (K), Kalcij (Ca), Sumpor (S) i Magnezij (Mg)
Mikroelementi: eljezo (Fe), Cink (Zn), Bakar (Cu), Mangan (Mn), Molibden (Mo) i Bor (B)
Neki strunjaci u makroelemente dodaju jo i kisik (O), vodik (H), ugljik (C). Navedenih
elemenata, biljka uvjetno ima na raspolagaju u neogranienim (veim) koliinama pa se o
njima manje raspravlja. Meutim, samo uvjetno, naroito kada je rije o ugljiku (C).
13. ta su ugljikohidrati i podjela ?
Ugljikohidrati nastaju iz neorganskih materija u biljkama u procesu fotosinteze. To su
organska jedinjenja kisika, vodika I ugljika.. Ugljiko hidrati su osnovni izvor energije u
celijama. U biljnim I zivotinjskim celijama grade strukturne dijelove celije.
Dijele se na monosaharide, oligosaharide I polisaharide.
MONOSAHARIDI: su najrasprostranjeniji ugljiko hidrati, u njih spadaju: glukoza, galaktoza,
fruktoza. Glikoza se nalazi u biljnim I zivotinjskim celijama, galaktoza u molekulama
mlijecnog secera a fruktoza u biljnim plodovima.
OLIGOSAHARIDI: nastaju spajanjem molekula monosaharida uz izdvajanje vode. Ovoj
grupi pripadaju: maltoza, laktoza, saharozai celobioza.
POLISAHARIDI: sastavljeni iskljucivo od glukoze. U ovu grupu jos spadaju: glikogennalazi se u zivotinjskim celijamalican celulozi.
14. ta su lipidi i podjela ?

Lipidi su glavna strukturna komponenta biomembrana I predstavljaju glavna mjesta za

vezivanje nekih protein. Nerastvorljivi su ili slabo rastvorljivi u void zato sto je veliki dio ove
molecule hidrofoban. Javljaju se u obliku:
1. Prostih masti (loj I ulje)
2. Sloenih lipida-fosfolipida
3. Derivata lipida-steridi
Lipidi mogu biti prosti I slozeni. U proste lipide spadaju:
1. Gliceridi
2. Ceridi (voskovi)
3. Steroli
U sloene lipide spadaju:

Fosfolipidi

Sfingolipidi

Izoprenoidni lipidi

Glavne sastavne komponente liganada I membrane cine masne kiseline.. Trigliceridi su

primjer zasicenih masnih kiselina tj.kiselina bez duplih veza. U msnim elijama masne
kiseline se aktiviraju adrenalinom.Fosfolipidi su jedinjenja masnih kiselin, glicerina I fosforne
kiseline.
15. Osnovna svojstva aminokiselina?
U hemijskom smislu, aminokiseline su molekule koje

sadre

amino

skupinu

(-NH2)

karboksilnu skupinu (-COOH). Njihova glavna bioloka uloga je izgradnjabjelanevina, iako

postoje i aminokiseline koje ne ulaze u sastav bjelanevina, a nazivaju se neproteinske
aminokiseline.
Aminokiseline su prirodni spojevi koji u prirodi rijetko dolaze u slobodnom stanju.
Fizicka svojstva
Aminokiseline su najveim djelom kristalne vrste tvari visokih talita ( od 186 C za
glutamin, do 344 C za tirozin), topive u vodi, a netopive u nepolarnim organskim otapalima.

Visoka talita i topivost u vodi posljedica su njihove amfoternosti. One imaju

svojstva kiselina i baza jer u istoj molekuli imaju karboksilnu i amino skupinu. Karboksilna
skupina otputa proton (H), a amino skupina ga prima, pa amino skupina u vrstom stanju iz
molekulskog oblika prelazi u dipolni ion - "Zwitterion".
Hemijska svojstva
Aminokiseline imaju jednake reakcije kao one na amino skupini amina i karboksilnoj skupini
karboksilnih kiselina. Ako u R skupini nalazimo i neke druge funkcionalne skupine , kao
npr. OH ili SH, one im daju dodatna kemijska svojstva. Od posebne je vanosti reakcija
kojom se molekule aminokiselina meusobno povezuju jer tom reakcijom nastaju za ivot
vani spojevi peptidi i proteini.
Vrijednost pH pri kojoj je aminokiselina u dipolarnom obliku (zwitterion) iji je neto-naboj 0,
a koja je karakteristina za svaku pojedinu aminokiselinu naziva se izoelektrini
pH iliizoelektrina toka. Jednaka je aritmetikoj sredini pK vrijednosti nabijenih skupina
koje sudjeluju u tvorbi dipolarnog oblika.
16. ta su proteini i podjela ?
Proteini su biopolimeri amino-kiselina.U biosintezi ucestvuje oko 20 amino-kiselina
povezanih peptidnim vezama, neke od njih moze organizam sam da sintetise, a neke ne, a to
su esecijalne amino-kiseline. Kao i svi bioloki makromolekuli, kao to polisaharidi i amino
kiseline, i proteini ulaze u sastav ivih organizama i uestvuju u svim procesima
meu elijama. Znaajni su u elijskom prenosu signala, adheziji elija, imunolokom
sistemu i elijskom ciklusu. Neophodni su u naoj ishrani, jer ivotinje ne mogu da sintetiu
sve amino kiseline, i moraju neke da uzimaju iz hraneProteini su veliki molekuli ija masa
moe dostii i vrednosti od nekoliko miliona daltona a struktura moe obuhvatiti i
neproteinske molekule.
Proteini se dijele u odnosu na slozenost structure na oriste I slozene.
Prosti su gradeni sao od aminokiselina.. slozeni se sastoje od jedne proste bjelancevine I jedne
nebjellancevinaste grupe. Ove grupe su karakteristicne za fermente, krvne pigmente I dr.
U odnosu na porijeklo proste bjelncevine se dijele na biljne I zivotinske. A slozene se dijele
u: glikoproteide,lipoproteide,, nukleoproteide, hromoproteide
17. ta su nukleinske kiseline, podjela i graa?
Otkrivene su u 19 vijeku 1881izolovao ih je svajcarski ljekarF.Miescher.Nukleinske kiseline
su molekule koje nose kemijski zapis zivota.One su prijenosnici nasljednih uputa s jedne
generacije na drugu.Nukleinske kiseline su poput secera i bjelancevina polimerni spojevi
lancaste strukture.Njihove graevne jedinice monomeri sastavljeni su od tri razlicite tvari:
fosfatne kiseline,secera i dusicnih baza.Monomeri nukleinskih kiselina zovu se

nukleotidi.Jedna molekula nukleinske kiseline moze sadrzavati stotine miliona nukleotida.U

svakoj stanici postoje deoksiribonukleinska kiselina DNA i ribonukleinska kiselina RNA.
DNA je osnova genetske tvari.Nalazi se pretezno u jezgri.Kolicina DNA u stanici je priblizno
stalna.Nukleotid DNA sastavljen je od secera deoksiriboze,dusicni baza adenin,guanin,citozin
i timin.Spremiste je genetske informacije uglavnom sadrzana u jezgri.RNA nesto je
jednostavnije grade .Sastoji se od jednog polinukleotidnog lanca.Sastavljena je od secera
riboze,fosfatne skupine i dusicnih baza uracila,citozina,adenina i guanina.Nadena je u malim
kolicinama u jezgri a vecim djelom u citoplazmi i ribosomima.
Sudjeluje u ekspresiji informacija tijekom sinteze proteina.
Postoje 4 tipa RNA:
1. mRNA-glasnicka RNA u jezgri sudjeluje u transkripciji genskog koda potom se kroz
jezgrinu ovojnicu premjesta u citoplazmu gdje sudjeluje u procesu traslantacije.
2. rRNA -ribosomska RNA uz ribosomske proteine je sastavni dio ribosoma.
3. tRNA-transportna RNA ima ulogu prenosnika aminokiselina do ribosoma gdje gradi
polipeptidni lanac.
4. Veliki broj (oko 20000) raznovrsnih mikro RNK (miRNA), koje imaju kontrolnu ulogu.

18. Nacrtati grau i oznaiti strukture bakterijske elije

19. Nacrtati grau i oznaiti strukture biljne elije
20. Nacrtati grau i oznaiti strukture ivotinjske elije
21. Tipovi humanih eljija?

1.
2.
3.
4.

Epitelne,
Nervne,
Miine i
Vezivne, plus ovo dole to ste napisali

Do nedavno su naunici radili uglavnom sa dve vrste matinih elija ivotinja i ljudi: 1.
embrionalne matine elije 2. somatske elije odraslih osoba
Prema razvojnom potencijalu mogu se razlikovati: totipotentne pluripotentne multipotentne
unipotentne. Totipotentne matine elije imaju najvei razvojni potencijal, od njih moe
nastati bilo koji tip od preko 200 elija koje ima organizam oveka. Totipotentne su
embrionalne elije do stupnja od 8 blastomera. Pluripotentne nastaju razviem totipotentnih i
od njih ne mogu nastati svi tipovi elija, kao od totipotentnih, ali moe nastati veliki broj.
Pripadaju im embrionalne matine elije unutranje elijske mase blastocista od koje e
nastati klicini listovi. Njihov rast je mogu i u kulturi tkiva. Multipotentne izvorne elije su
malobrojne nediferencirane elije unutar tkiva odraslog organizma koje se mogu diferencirati
u elije meusobno blisko povezane kao to su elije hematopojeze u kotanoj sri, matine
elije strome kotane sri i dr.
22. Nukleus (graa, funkcije)?

U eukariotskim stanicama najveca,najteza i najodredenija tvorba jest jedro.Oblik jedra je

karakteristican za svaku celiju a mijenja se u toku razni faza aktivnosti i jos zavisi od vrste i
starosti celije.Najcesce je okrugao ili ovalnog oblika.
Jedro je vrlo sloen elijski sastojak, iju strukturu ine jedrova opna, jedrov sok, jedarce i
hromosomi.

Jedro je obavijeno sa dvije nuklearne membrane unutrasnjom i spoljasnom.Unutrasnja

jedrova membrana ogranicava karioplazmu dok je spoljasnja membrana povezana sa
lumenom endoplazmatskog retikuluma.Po povrsini ove membrane nalaze se
ribosomi.Izmedu ove dvije membrane je perinuklearni prostor.Po povrsini jedrove
membrane nalaze se kompleksi nuklearnih pora slozene strukture odgovorni za selektivni
prenos proteina i RNA izmedu nukleusa i citoplazme.

Jedrov sok je vodeni rastvor raznih materija, a oznaava se i kao nukleoplazma ili
karioplazma. U jedrovom soku su smjeteni njegovi osnovni sastojci i strukture
hromosomi, tj. DNK i jedarca. Pored toga, jedro sadri I proteine, ribonukleinsku
kiselinu i itav niz raznih enzima.
Proces asocijacije odvija se u dijelu jedra koji se naziva jedarce.Hromatin unutar nukleusa je
organizovan u vidu velikih petlji DNA nekle od njih se granice sa nuklearnom
masom.Hromatin jedra je nukleo protein I boji se bazicnim bojama.Drugu konstituentu koja
se ne boji bazicnim bojama cini ahtomatski matiks ili kariolimfu.Hromatin se u jedru javlja u
obliku euhromatina I heterohromatina.Euhromatin se ugraduje u tijelo hromosoma boji se
difuzno I sadrzi vise DNA I genetski aktivni gena od heterohromatina.Heterohromatin je dio
hromatina koji se za vrijeme inetfaze ne dispiralizuje vec ostaje kondezovan I intezivno se
boji.
Funkcija: Jedro regulira sve procese u eliji, u njemu se obavlja i sinteza DNK replikacija i
svih vrsta RNK transkripcija, kao i dijela proteina translacija.
23. Nukleolus (graa, funkcije)?
Jedarce nukleolus (jedno ili vie njih) nalazi se u jedrovom soku. Jedarca su manje-vie
okruglog oblika i dobro se zapaaju za vrijeme interfaze, dok se za vrijeme elijske diobe
gube (dezorganiziraju). Po zavretku elijske diobe ponovo se javljaju. Jedarca najveim
dijelom sadre bjelanevine (do 70%), zatim ribonukleinske kiseline, fosfolipide i enzime.
Nukleolus formiraju hromozomi 13,14, 15, 21 i 22 oba roditelja jer se u njihovim skundarnim
suenjima nalaze geni za ribozomalne RNK. Jedno je od znacajni struktura nukleusa i mjesto
je za transkripciju rRNA i formiranje nmanje i vee podjedinice robosoma.U toku aktivnog
rasta celija sisara npr. ima 5-10 miliona ribosoma.Nukleolus je ribosomalni produkcioni faktor
jer produkuje veliku kolicinu rRNA potrebne za ribosomne subjedinice.Morfoloski nukleolus
sadrzava 3 razlicita regiona:fibrilarni centar,guste fibrilarne komponente i granularne
komponente.Ovi regioni su mjesta transkripcije rRNA.Ribosomalni geni su locirani u

fibrilarnom centru a procesi transkripcije se desavaju na granici izmedu fibrilarnog centra i

zbijenih fibrilarni komponenti.
24. Ribosomi (graa, funkcije, prokariotski eukariotski)?
Posmatrani elektronskim mikroskopom izgledaju kao kompaktne cestice sfernog
oblika,lokalizovani
na
raznim
mjestima
u
citoplazmi
eukariotskih
celija,bakterija,modrozelenih algi,mitohondrijima,nukleolusu i hloroplastima.
Velikim djelom su fiksirani za spoljasnju membranu jedra i na odredenim djelovima
endoplazmatskog retikuluma.Broj ribosoma je razlicit ne samo u raznim vrstama celija nego i
u raznim fazama aktivnosti.Cisti ribosomi se dobivaju diferencijalnom centrifugacijom
homogenata celija koji pored ribosoma sadrzi i sve proteinske faktore neophodne za sintezu
proteina.
Ribosomi se sastoje od dvije komponente-subjedinice.Subjedinice ribosoma povezuju se u
monosome u prisustvu jona mg2+ i proteinski faktoraRibosomi bakterija i eukariota,plavozelenih algi,mitohondrija,hloroplasta imaju
sedimentacionu konstantu 70S(Svajnbergova konstanta) a molekulsku tezinu 2.7x106,sadrze
65% rRNA i 35% proteina.Kod prokariota sedimentaciona konstanta je 70S.Citohemijskom
analizom je utvrdeno da se ribosomi sastoje od 50% proteina i 45% r RNA.U Eukariotskim
celijama utvrdeno je oko 80 razliciti vrsta proteina u ribosomima.rRNA je prisutna u obje
subjedinice njena sedimentaciona konstanta kod eukariotskih celija je 18S u manjoj
subjedinici, a kod prokariota 16 S,dok je u vecoj subjedinici kod eukariota zastupljena rRNA
sa sedimentacionom konstantom 28S, 5S, 5, 5S a kod prokariota 23S i 5S.Obje komponente
ribosoma i proteini i r RNA su materije koje sintetisu po d kontrolom gena.Kod prokariota je
utvrdeno da su to 3 susjedna gena koji se nalaze u odredenom djelu cirkulatornog
hromozoma.
Funkcija:Funcija ribosoma je u procesu sinteze proteina th prevodenju genetskog programa u
strukturu proteina.Medutim ovu funkciju ribosomi ne mogu provesti pojedinacno vec samo u
obliku kompleksa poliribosoma.Pod poliribosomom se podrazumjeva jedan molekul iRNK sa
najmanje 2 ribosoma sto zavisi od velicine iRNK koja se za njis vezuje.Razgradnja
poliribosoma na ribosome nastaje nakon zavrsene sinteze specificnog proteina.nakon toga
ribosomi se ponovo spajaju u polibirosome spremni za sintezu specificnog prooteina.
25. Mitohondrije (graa, funkcije)?
Su organele citoplazme,nalaze se u svim eukariotskim celijama nema ih u sisara i celijama
organizama cija se metabolicka aktivnost odvija u anaerobnim uslovima.Oblik mitohondrija je
razlicit i promjenjiv.Njcesce su u obliku koncica,stapica ili sfen+rnog oblika.Velicina je
razlicita i iznosi od 1,2x2 m do 2x7m.

Mitohondrije su obavijene duplom membranom,unutrasnjom i vanjskom,razdvojene

intermembranskim prostorom.Spoljasnja membrana odvaja mitohondrije od citoplazme a
unutrasnja obrazuje invaginacione ili kriste prema sredistu.Kriste povecavaju ukupnu
povtsinu unutrasnje membrane.Najbrojnije su u srcanim misicima celija.Na kristama prema
matriksu nalaze se brojne kratke izbocine koje se zajedno oznacavaju kao FoF kompleks
proteina. U unutranjosti je matriks, osnovna supstanca mitohondrija, u koji ulaze nabori
unutarnje membrane. U matriksu je i prstenasta molekula DNK, ribosomi i enzimi.
Membrane mitohondrija su gradene od proteina i lipida.Proteini su zastupljeni sa 60-65% a
od toga 50% su strukturni proteini a ostali imaju enzimatsku funkciju.Lipidi su zastupljeni sa
35%-40% najvise ima fosfolipida.Enzimi mitohonrija ili su vezani za membrane ili se nalaze
u matriksu.
Funkcija: Mitohondriji su osnovna mjesta orodukcije ATP u aerobnim celijama.ATP su glavne
energetske molekule u zivom svijetu.Ucestvuju u razlicitim celijskim procestima od kemijske
biosinteze do kretanja celija,kontrakcije misica,aktivnog transporta molekula kroz celijsku
membranu ili sirenja elektronskog umpulsa kroz nervna vlakna.U mitohondrijima s
eproizvodi velika kolicinaenergije pri razgradnji karbohidrata.
26. Endoplazmatski reticulum (graa, funkcije)?
Predstavlja sistem membrana koji mrezasto proima citoplazmu.Mreza je gradena od kianala
u obliku cisterni ili razgranatih cjevcica i mjehurica.Kanalici su vise manje medusobno
povezani i anastomoziraju.Ovaj kompleksan membranski sustav je lipoproteinske
grade.Broj,duzina i priropda ovih membrana se mijenja u raznim stanjima
aktivnosti.Endoplazmatski retikulum je redovno prisutan u celijama biljaka i zivotinja.Nema
ga samo u eritrocitima sisara a potpuno je prisutan u celijama prokariota.Kanalici ER su
povezani sa spoljasnjom plazminom membranom.Po izgledu spoljasnje strane membrane ER
razlikuju se dvije vrste:granulirani i agranulirani ER.
Granulirani ER je sistem membrana koje po svojoj povrsini imaju granule ribosoma.Zbog
prisustva ribosoma na svojoj povrsini ucestvuju u procesu sinteze proteina.Razvijen je u svim
celijama sposobni je biosintezu ekskretnih proteina kao sto su celije stitne zlijezde.Razvijen je
u eritroblastu tokom biosinteze hemoglobina ali nestaje i ne uocava se u zrelom eritrocitu.
Agranulirani ER i lipidni sistem je uglavnom zastupljen u celijama endokrinih zlijezda cija je
primarna funkcija produkcija steroidnih hormona zatim u celijama jetre koje imaju ulogu u
metabolizmu ugljenih hidrata ,u pigmentnim celijama retine,limfoitima,u celijama koje imaju
funkciju provodenja impulsa u organizam.Nalazi se u svim celijama u kojima je struktuiran
GER znaci u svim celijama izizev crvenih krvnih zrnca.
Smatra se da Endoplazmatski retikulum nastaje kao rezultat invaginacije plazmine membrane
i evaginacije spoljasnje membrane jedrovog omotaca.
Osnovna uloga endoplazmatskog retikuluma je obrada pproteina sintetisanih na njegovoj
povrsini u polisomima,njihovo izdvajanje i sekrecija.

27. Lizosomi (graa, funkcije)?

Proizvode se u Goldijevom tijelu.Lisosomi u organele obavijene jednostrukom
lipoproteinskom membranom.Sadrze sve vrste polimeraze,kisele hidrolize,karbohidrate lipide
i proteine.Funkcionisu kao digestivni sistem celije,razgradujuci materije unijete u celiju i
komponente same celije.Izgledaju kao sfericne vakuole ali se mogu razlikovat po velicini i po
vrsti materija koje razgraduju.Nalaze se u svim zivotinjskim i biljnim celijama.Ove organele
karakterise niz osobina kao: osmofilija,afinitet prema jonima teskih metala...U njima se
nakupljaju produkti biosinteze i materije unijete iz meducelijskih prostora odnosno okoline
sredine.Membrana lisosoma je trilamelarna lipoproteinske prirode i odvaja sadrzaj lisisoma iz
okolne citoplazme. Ako se membrana lizosoma oteti enzimi mogu ui u citoplazmu i
razgraditi stanicu. Mogu razgraditi sve osim pigmenta zbog ega nastaju starake pjege.
Razgraaju i dotrajale organele. Uvijek ostaju u stanici. Bitno je da je pH 5 zbog
protoliprikih enzima koji razgrauju bjelanevine. Fagocitoza se dogaa kada se lizosom
spoji s probavnim mjehuriem ili fagosomom. Nastaje sekundarni lizosom i vri se
razgradnja, zatim egzocitozom izbacuje neprobavljene ostatke. Lizosom se odvaja od
Golgijevog tijela.Osim uloge u razgradnji makromolekula,lisosomi sudjeluju i u
duferencijaciji,metamorfozi,oplodnji,starenju,gladovanju te odbrambenom mehanizmu
stanica.
28. Peroksizomi (graa, funkcije)?
Peroksisomi su male,membranom okruene organele,prisutne u svim animalnim
elijama(glioksisomi su sline organele biljnih elija).Sadre enzime za oksidaciju(pomou
molekularnog kiseonika)masnih kiselina i aminokiselina,pri emu se kao nusprodukt stvara
vodonik-peroksid(H2O2).Potencijalno tetan efekat vodonik-peroksida spreva velika
koliina enzima katalaza,koje ga razlau na vodu i kiseonik: 2 H2O2---- 2 H2O + O2
Prava uloga peroksisoma u elijskom metabolizmu nije jos jasna,jer se mnoge reakcije
razlaganja katalizovane enzimima javljaju i u drugim organelama,ali bez sinteze i razlaganja
H2O2.Pretpostavlja se da je jedna od funkcija peroksisoma oslobaanja toplotne energije(a ne
sinteze ATP-a) kao produkta katabolizma molekula bogatih energijom,npr. masnih kiselina
29. Goldijev aparat (graa, funkcije)?
Goldzijev kompleks je redovan sastojak elije.Ovaj komleks predsavlja predio citoplazme u
kojem se nalazi sistem citoplazminih membrana za koje nisu vezani poliribosomi.Obino u
ivotnjskim elijama koncentrisan oko jedra.Dobro je izraen u sekretnim elijama koje
uestvuju u sekreciji.Naroito je nakuljen na mjestima najvee sekretorne aktivnosti npr. u
bubrenim elijama.Nije razvijen u elijama prokariota.
Golgijevo tijelo kontrolira promet proteina i lipida. Sudjeluje u sintezi ugljikohidrata i
njegova nakupljanja. Modificira proteine; proteini koje se sintetiziraju u zrnatom ER-u putuju
u glatki ER i zatim odlaze u Golgijevo tijelo gdje se za njih mogu kovalentnom vezom
vezati polisaharidi, zatim se takvi izluuju iz Golgijeva tijela kao mjehurii na mjestu
proirenja cisterni. Golgijevo tijelo takoer sudjeluje u stvaranju hormona i pigmenata.
Kod biljnih stanica Golgijevo tijelo sudjeluje u oblikovanju stanine membrane i stanine
stijenke (tijekom diobe).

30. Plastidi (graa, funkcije)?

Plastidi su organele prisutne
iskljuivo
u biljnim
stanicama s
vrlo
raznovrsnim biokemijskim i fiziolokim funkcijama. Smatra se, da su nastali endosimbiozom
eukariotske stanice i fotosintetikih bakterija.Slini su mitohondrijima po tome to imaju
unutarnju i vanjsku membranu, meumembranski prostor izmeu dviju membrana, vlastite
ribosome i krunu vlastitu DNK, koja se replicira nezavisno od replikacije DNK jezgre pa
novi plastidi nastaju binarnim diobama ve postojeih plastida u stanici.Plastidska DNK nije
povezana s histonima, zbog ega do odreene mjere moe sama sintetizirati svoje
proteine. Unutarnji dio plastida ispunjen je stromom.Svaki plastid stvara viestruke kopije 75
- 250 kilobaza plastoma.Svaki tip plastida u ovisnosti od potreba stanice i vanjskih faktora
moe prijei (direfencirati i rediferencirati) u neki drugi tip mijenjajui svoju unutarnju
membransku grau.
31. Vakuole (graa, funkcije)?
Vakuole su organele pojedinih eukariotskih elija, sa mnogo razliitih funkcija. Oiviene su
jednoslojnim ili dvoslojnim unutranjim membranama oiviene . Najee slue
za
skladitenje i/ili sekreciju odreenih metabolita i za odvijanje njegovih odreenih reakcija i
procesa. Vakuole su najosobenije za biljne elije, iako su prisutne i kod drugih,
vieelijskih organizama. U eliji moe postojati jedna obino centralna vakuola ili ih moe
biti vie, kada su najee manjih dimenzija i blie elijskoj membrane.
- Najznaajnije funkcije vakuola su:

uklanjanje tetnih i toksinih metabolita:

skladitenje
otpadnih materija;
sekundarnih metabolita;
malih molekula;
izluivanje malih molekula;
odvijanje reakcija za koje je neophodna kisela sredina;
podravanje ubrzanog izduivanje elija, tj. bilo kakvog mijnjanja njihove zapremine;
autofagija

32. Razlika izmedju biljne i zivotinjske celije ?

Strukturne razlike na elijskom nivou, koje postoje izmeu biljnih i ivotinjskih organizama,
nastale su kao rezultat naina ivota biljaka budui da su one privrene za podlogu.Biljna
elija se u nekoliko karakteristinih osobina razlikuje od animalne (ivotinjske), a to su:

posjedovanje vrstog elijskog zida,

prisustvo vakuola

prisustvo plastida.

Plastidi, a posebno hloroplasti, omoguavaju biljci autotrofan nain ishrane. Time se biljke i
neke autotrofne bakterije razlikuju od svih ostalih organizama koji su heterotrofni. Ako se
izuzmu ove navedene razlike u grai biljnih i animalnih elija, ostale razlike su od manjeg
znaaja. Za neke od elijskih delova, kao to su jedro, mitohondrije, mikrotubule i ribozomi,
teko bi se na ultrastrukturnom nivou moglo odrediti da li pripadaju biljnoj ili ivotinjskoj
eliji.
Biljna elija

ivotinjska elija

nemaju nervni sistem, koordinacija

izmeu elija - putem fitohormona

razvijen nervni sistem

nemaju razvijen probavni i dini

sustav

razvijen probavni i dini sustav

vegetativno razmnoavanje vrlo

esto

nema vegetativnog
razmnoavanja

veliki broj mrtvih stanica (ksilem,

pluto, vlakna)

mali broj mrtvih stanica

vrlo sporo reagiraju na podraaje

brzo reagiraju na podraaje

mehanika potpora putem tkiva

mehanika potpora putem

skeleta

nemaju nervni sistem, koordinacija

izmeu elija - putem fitohormona

razvijen nervni sistem

nemaju razvijen probavni i dini

sustav

razvijen probavni i dini sustav

vegetativno razmnoavanje vrlo

esto

nema vegetativnog
razmnoavanja

veliki broj mrtvih stanica (ksilem,

pluto, vlakna)

mali broj mrtvih stanica

vrlo sporo reagiraju na podraaje

brzo reagiraju na podraaje

mehanika potpora putem tkiva

mehanika potpora putem

skeleta

33. Citoplazma?
Citoplazma je homogena, najee transparentna materija u obliku elatina, koja popunjava
unutranjost elije. Citoplazma se sastoji od citozola i elijskih organela, osim nukleusa.
Citozol se sastoji od vode, soli, organskih molekula i mnogih enzima koji su katalizatori u

odreenim reakcijama. Citoplazma ima veliku ulogu u elijama, i slui kao molekularna supa,
u kojoj su sve elijske organele potpoljene i koje su ograniene elijskom membranom.
Citoplazma se nalazi izmeu plazma membrane i nuklearne koverte.
Vodeni sastav citoplazme (80 %) je izgraen od jona i rastvorljivih makromolekula kao to su
enzimi, karbohidrati, soli i proteini, kao i veliki broj RNK molekula. Vodeni sastav citoplazme
moe da bude ili u obliku elatina ili u obliku tenosti, u zavisnosti u kojoj fazi aktivnosti se
nalazi elija. U prvom sluaju, kada je u obliku elatina, naziva se citogel, a kada je u tenom
stanju onda se naziva citozol.Nerastvorljivi dijelovi citoplazme su elijske organele, kao to
su mitohondrije, hloroplast, lizozomi, ribozomi, endoplazmatini retikulum i dr.
Sve elije bez obzira kom organizmu pripadaju imaju citoplazmu i u tom smislu sve elije su
iste. Meutim, elije iz razliitih biolokih grupa i porodica se razlikuju po svojim
karakteristikama. Na primer, kod ivotinja, citoplazma zauzima gotovo polovinu elijske
zapremine, dok kod biljaka citoplazma zauzima mnogo manje prostora usljed prisustva
vakuole.
Citoplazma ima mehaniku ulogu, to jest, ima ulogu da odri oblik i formu elije, kao i da
slui kao jastuk u sluaju da doe do naglog udara elije i na taj nain zatiti elijske
organele. Citoplazma je takoe i mjesto vitalnih reakcija neophodne za ivot, kao to su
metabolizam, glikoliza i sinteza proteina.
34. elijska membrane-mozaino fluidni model?
Nacrtati grau i oznaiti strukture membrane elije (mozaini model)
Singer i Nicolson-model fluidnog mozaika: Prema ovom modelu, neki membranski protein se
nalaze na povrsini, a neki su djelimino ili potpuno uronjeni u fosfolipidni dvosloj. Raspored
im je nesimetrian I daju izgled fluidnog mozaika. Membrana je do odreene mjere fluidna,
jer nema jakih veza izmeu molekula koje grade membranu.
35. Aktivni i pasivni transport?
Transport materija kroz membranu se odvija:

pasivno i

aktivno

Pasivni transport
Pasivni transport materije podrazumijemase prolaz kroz membranu na osnovi razlika u
koncentraciji sa unutranje i spoljne strane membrane, odnosno iz sredine sa veom u sredinu
sa manjom koncentracijom (niz hemijski gradijent), bez utroka energije. Prema tome to je
primarno biofiziki proces. Oblici pasivnog transporta su:

osmoza,

difuzija i

olakana difuzija.

Difuzija je transport materija kroz membranu iz sredine sa veom u sredinu sa manjom

koncentracijom sve dotle dok se koncentracije s obje strane ne izjednae (putemosmoze.
Materije koje su rastvorljive u lipidima i male molekule kroz membranu prolaze brzo
prostom difuzijom (tako se prenose gasovi O 2 i CO2 u pluima i tkivima). One koje nisu
rastvorljive u lipidima prolaze procesom olakane difuzije.

Olakana difuzija je transport materija, koje u nerastvarljivih u lipidima, po

hemijskom gradijentu, ali pomou molekula nosaa (od ega potie naziv olakana
difuzija). Molekula nosa je protein koji moe prolaziti kroz lipidni dvosloj i sadri
mjesto za koje se vee transportirana materija. Olakanom difuzijom se, naprimjer,
transportira glukoza. Ovaj nain transfera reguliraju hormoni pa olakanu difuziju glukoze
regulira insulin.

Osmoza je difuzija vode kroz membranu. Kao to je ve definirano, molekule vode se

kreu iz sredine sa manjom koncentracijom (sa vie vode) u sredinu sa veom
koncentracijom rastvorenih tvari (sa manje vode ). Pritisak za spreavanja osmoze
je osmotski pritisak, a vei je to je ukoliko je koncentracija rastvora vea i obrnuto. Ako
su elije u rastvoru, voda e teiti da proe kroz plazmatsku membranu u procesu
izjednaavanja koliine vode sa obe strane membrane. Naprimjer, ako se elija uroni u
hipotonini rastvor, tj. takav koji je manje koncentracije od one u samoj eliji, voda ulazi
u eliju, koja bubri sve do prskanja. U hipertoninom rastvoru, koji koncentriraniji od
rastvora u eliji, voda izlazi iz elije pa se ona smeura. Zato je odravanje stalnog
osmotskog pritiska veoma vano za odravanje stalnih koliina vode u organizmu to se
oznaava kao osmoregulacija. Kod sisara se osmoregulacija odvija preko bubrega jer se
viak vode iz krvi lui u mokrau.

Aktivni transport
Aktivni transport se odvija nasuprot gradijentu hemijskog sastava pa se materije transportiraju
iz sredine sa manjom u sredinu sa veom koncentracijom, pomou proteina nosaa, ali uz
utroak energije.
Energija za funkcioniranje aktivnog transporta dobija se hidrolizom ATP-a u ADP. Proteini
nosai djeluju kao pumpe i kao enzimi ATP-aze (adenozin trifosfataze) koje katalizuju
razlaganje ATP. Najbolje je prouena Na-K pumpa koja, nasuprot hemijskom gradijentu, iz
elije aktivno ispumpava Na+, a upumpava K+. Na+ je vanelijski jon i ima ga vie izvan,
nego unutar elije, dok je K+ unutarelijski jon.
Natrij-kalij pumpa ima glavnu ulogu u stvaranju membranskog potencijala ivotinjskih
elija. Membranski potencijal ili potencijal mirovanja je elektrini napon koji postoji izmeu
unutranje (negativno naelektrisane) i spoljanje (pozitivno naelektrisane) strane
membrane nervne i miine elije u stanju mirovanja, odnosno prije njihovog nadraivanja.

Nakon podraivanja ovih elija, potencijal mirovanja postaje akcioni potencijal, tj. nervi
impuls, pri kome se obre polarizacija membrane, tako da unutranja strana postaje pozitivno,
a spoljna negativno naelektrisana.
36. Osmoza?
Osmoza je vid pasivnog transporta pri kome molekule vode difunduju kroz semipermeabilnu
membranu (polupropusnu) sa mjesta vee koncentracije na mjesto svoje manje koncentracije.
Tj. voda nastoji da gue rastvore razrijedi. Posljedino tome, osmotski pritisak je sila kojom
e voda biti provuena u gui rastvor. Vrijednost pritiska zavisi od broja rastvorenih estica.
37. Difuzija?
Difuzija je spontano prodiranje molekula iz jedne sredine u drugu. Brzina difuzije zavisi od
nekoliko faktora: molekulska masa supstance koja difunduje, propustljivost membrane za nju,
povrine membrane i debljina membrane. Proces olakane difuzije koriste neke supstance kao
to su glukoza, aminokiseline ili joni nisu u stanju da prosto difunduju kroz lipidni dvosloj
membrane.
38. Tipovi mikroskopa?
Naziv mikroskop dolazi od grke rijei mikros malen i skope gledan. To je optiki
instrument za posmatranje predmeta koju su previe mali da bi mogli da se vide golim okom.
Postoji vie tipova mikroskopa:

Optiki (svjetlosni) mikroskop

Fluoroscentni mikroskop
Invertni mikroskop
Elektronski mikroskop
Transmisioni elektronski mikroskop
Skenirajui mikroskop
Rendgenski mikroskop
Jonski mikroskop

39. Svjetlosni mikroskop?

Najjednostavniji tip mikroskopa, koji je ujedno i prvi izumljen, je optiki (svjetlosni)
mikroskop. Tvorcem prvog jednostavnog mikroskopa smatra se Antoni van Leeuwenhouk.
Jednostavi mikroskopi mogli su poveavati sliku do najvie 250 x dok dananji imaju
poveavanje ak i do nekoliko hiljada puta. Svjetlosni mikroskop sastoji se najmanje od dva
sustava lea: objektiva koji poveava uzorak i okulara koji poveava sliku to je dobivena od
objektiva. Kao izvor svjetlosti u mikroskopu se upotrebljava vidljivi dio spektra prirodne ili

umjetne svjetlosti. Svjetlosni mikroskop se upotrebljava za istraivanje vrlo sitnih objekata

(poput stanice), ali i njihovih finih detalja (jezgra, hromosomi).

40. Fluoroscentni mikroskop?

Fluorescentni mikroskop slui u biologiji za promatranje i diferenciranje organizama ili tkiva.
Princip rada ovog mikroskopa su UV zrake i budui da ove zrake mogu otetiti oi koriste se
lea napravljena od posebnog materijala. Ovaj mikroskop je vrlo slian obinom svjetlosnom
mikroskopu s iznimkom da iluminacijsko svjetlo iz vrlo jakog izvora prolazi kroz dva seta
filtera (jedan filtrira svjetlost prije nego dohvati uzorak, a drugi filtrira svjetlost dobivenu od
uzorka). Prvi filter proputa samo one valne duine koje pobude samo pojedine fluorescentne
boje, dok drugi filter blokira izlaz tog svjetla i proputa samo one valne duine emitirane
nakon to boja fluorescira.
41. Invertni mikroskop?
To je mikroskop sa izvorom svetlosti za posmatranje ivih elija pod prirodnijim uslovima u
odnosu na staklenu ploicu koju koristi standardni mikroskop. Primenjuje se za ispitivanje
elijskih i tkivnih kultura , posmatranje intraelijskih procesa u ivim elijskim kulturama,
ispitivanje pokretljivosti i rasta elijskih kultura i meuelijskih interakcija. Ispituju se uzorci
krvi i tkiva humanog porekla.
42. Elektronski mikroskopi?
Umjesto lea i objektiva koristi zraku elektrona koju usmjerava fokusirajui elektromagnetske
polje. Omoguava promatranje i prouavanje staninih organela poput membrane, ribosoma,
mikrotubula i mikrofilamenata. Ove mikroskope nalazimo u dva osnovna oblika:

TEM (transmisijski elektronski mikroskop)

SEM (skenirajui elektronski mikroskop)

43. Transmisioni elektronski mikroskop

Transmisijski elektronski mikroskop oblikuje sliku pomou elektrona koji prolaze kroz objekt
promatranja. Da bi se neka supstanca posmatrala na TEM-u, ona mora biti dovoljno
transparentna za elektrone, to zavisi kako od energije elektrona tako i od mase atoma u
uzorku. Tanjenje uzoraka se vri rezanjem i bruenjem, nakon ega se primenjuje neka jo
finija metoda tanjenja kao to su npr. elektrohemijsko ili hemijsko nagrizanje.
44. Skenirajui elektronski mikroskop?

SEM formira lik objekta na bazi reflektovanog snopa upadnih ili sekundarnih elektrona.
Glavna odlika SEM-a je da se objekat u njemu moe posmatrati direktno u reflektovanom
snopu elektrona.
45. Zato elektronski poveava objekt posmatranja 100 putaje vie od svjetlosnog
mikroskopa?
Zato to koristi snopove elektrona umjesto svjetlosti i to dovodi do uveanja.
Objanjenje:
Svjetlosni mikroskop sadri jedno ili vie soiva koja proizvode uveanu sliku predmeta
postavljenog
u
inu
ravan
soiva.
Elektronski mikroskop koristi zraku elektrona, koju usmjerava fokusirajui elektromagnetsko
polje. Elektronski mikroskopom postignuto je znatno uveanje slike iz razloga to je talasna
duina elektrona mnogo manja od talasne duine fotona pa se zbog toga sa ovim
mikroskopom mogu posmatrati estice mnogo manje od talasne duine svjetlosti. Granica
razluivanja elektronskog mikroskopa je puno manja od one svjetlosnog mikroskopa: oko
0,1-0,2 nm elektronskog mikroskopa u usporedbi sa sa oko 200-300 nm kod svjetlosnog
mikroskopa.Zbog toga elektronskim mikroskopom mogue je zapaziti mnogo vie detalja u
grai stanice.