6.

NOVI VEK
RENESANSA- poetak modernog doba

(Rinascita ital., renasci lat., renaissanse fran. preporod, ponovo se roditi)

Ovaj period pokree Evropu iz dugog perioda umalosti u period obnove,

prosveenosti, istraivanja i ekonomskog razvoja (posebno razvoja trgovine).
Italijanska renesansa se esto naziva poetkom modernog doba. Uzroci,
rasprostranjenost i znaaj renesanse su predmet mnogobrojnih rasprava miljenja istoriara i kritiara iz oblasti raznih disciplina se veoma razlikuju
Zajedniko renesansa je poela kada je svet opazio opazio da vie ne ivi u
srednjem veku.
Po uobiajenoj definiciji, italijanska renesansa 15. veka, koja se kasnije proirila i
na podruje Evrope, je period koji se zasniva se na:
obnovi vrednosti klasine antike (u umetnosti, nauci i filozofiji)
povratku eksperimentalizmu
stavljanju u fokus vrednosti ivota sadanjice (humanizam)
kulturnom preporodu, kreativnom razvoju i razvoju novih tehnika u
slikarstvu, knjievnosti i arhitekturi
Kompleksnu
to su ga
perspektiva
matematiki
umetnosti.

simboliku ima uvoenje centralne perspektive u likovne umetnosti,

u Firenci oko 1425.g. ostvarili Mazao i Bruneleski. Centralna
postavlja likovni prikaz na novu naunu osnovu, koja se moe
proraunati i proveriti. Posledice tog otkria znatno nadilaze podruje

Firenca- Santa Maria della Fiore

Vila Rotonda, Paladio

Razvoj politike autonomije gradova, kao i njihov ekonomski razvoj, doveli su do

stvaranja sistema konkurentnih gradova- drava na podruju severne Italije. Ova
nova nezavisnost gradova je i fiziki, prostorno bila izraena na dva osnovna
naina. Prvo, uloga fortifikacije je dobila i simbolini i odbrambeni znaaj. Grad
je postao nukleus snage u okviru ireg sistema. Drugo, unutar grada dolo je do
funkcionalne podele na zonu upravljanja /administrativnu zonu i zonu proizvodnje.
Ovaj fenomen je formirao nove gradske strukture, uspostavljajui hijerarhijske
odnose izmeu primarnih i sekundarnih ulica.

Obnova antike tradicije i dostignua, formi i principa organizacije i

rekonstrukcije gradskih celina i pojedinih delova grada (all
Antica)
Isticanje i naglaavanje racionalne jasnoe i regulacije prostornih
odnosa, koji se organizuju preko matematikih proporcija uz
XXX

dosledno oivljavanje antike (posebno grke) arhitekture i principa

organizacije gradova
Intelektualna sloboda arhitekata nove metode projektovanja
Znaaj perspektive (kao metode i u formiranju prostorne
kompozicije)
Primena pravilne uline mree grid plana, kasna renesansa,
gradovi severne Evrope
Pravilne ulice, hijerarhija uline mree
Idealni gradovi - gradovi utopije
Iako se u doba renesanse ne moe govoriti o nekim revolucionarnim promenama
strukture grada, postoji niz elemenata oblikovanja grada karakteristinih za
renesansu. To su prave ulice i pravilno oblikovani, ali ipak intimni, trgovi koji su u
kolevci renesanse Italiji pod uticajem antike agore i foruma preneli drutveni
ivot u otvorene prostore, arhitektura javnog otvorenog prostora afirmirmie
izgubljene vrednosti drutvenog ivota.

Panorama Firence
U Firenci, sreditu ranog humanizma, grupa umetnika utemeljuje oko 1420. g.
novi stil. Cilj im je ponovno roenje antike. Njihova dela nisu kopije antikih
uzora, nego nove interpretacije, izdvojiemo najznaajnije
Filipo Bruneleski, od 1420.g. glavni arhitekta kupole katedrale u Firenci
Andrea
Paladio,
traktat
etiri
knjige
o
arhitekturi,
najznaajniji
arhitekta Mletake republike, projektovao je mnogobrojne vile, Vila Rotonda
LeonBatistaAlberti humanista, pesnik, slikar, vajar, muziar, arhitekta, pravnik
i matematiar, najraniji primer svestranog ovjeka renesanse (homo universale)
Firenca palata Ruelai
Mikelanelo Buonaroti slikar, vajar, arhitekta i pesnik. Jedan od najvanijih i
najsvestranijih umetnika svih vremena. Preureenje trga na vrhu kapitolskog
breuljka (Campidoglio), dovrenje crkve Svetog Petra u Rimu, ime je jo vie
naglasio kompaktnost, veliinu i monumentalnost graevine

Mikelanelo, kupola sv.Petra,

Campidoglio

XXXI

IDEALNI GRADOVI

Idealni gradovi renesanse predstavljaju utopistiku preokupaciju renesansnih

umetnika, graditelja i stratega tema su traktata i teorijskih rasprava s tek retkim
ostvarenjima
Leonardo da Vini vie nacrta idealnih gradova, nije ostavio traktat o
urbanizmu, ali se bavio problemima grada sa futuristikim reenjima,
neshvaenim u njegovo doba

Antonio Filaret u svom traktatu o arhitekturi, opisao je idealni grad Sforzindu.

Osnova, zvezda upisana u krug, sastavljena je od dva kvadrata koji su, poloeni
jedan na drugi i jedan u odnosu na drugi, zaokrenuti za 45.U sreditu grada je
grupa od tri pravougaona trga. Od centra polazi 16 radijalnih ulica. Na njihovom
preseku sa radijalnom ulicom zamiljeni su trgovi razliitih namena.

Filaret-Palmanova
Jedan od retkih primera realizovanih gradova na temelju sheme idelanog grada je
Palmanova, koja je krajem 16 veka, a prema projektu Vienca Skamocija.

XXXII

IDEJE SOCIJALISTA-UTOPISTA U URBANIZMU

Tomas Mor
Delo Utopija (1516) zamiljen, fantastian grad AMAUROT. Grad kvadratnog
oblika (3/3km) sa 240000 st. (6000 porodica sa po 40 lanova). Grad je podeljen
na 4 jednaka reona sa po 60000 stanovnika,u sredini svakog rejona - pijaca za
besplatnu podelu namirnica i dvorci u kojima se stanovnitvo hrani

Mor

Kampanela

Tomazo Kampanela
Delo Grad Sunca, izuzetna panja posveena vaspitanju dece, koje se smatra
osnovim dravnog blagostanja, drutvena ishrana, grad proet umetnikim
delima, koja imaju ulogu upoznavanja sa naunim oblastima
PLANIRANJE GRADOVA U DOBA APSOLUTIZMA
U periodu izmedju 15. i 18. veka u Evropi se izmenio oblik i sadraj drutvenog
ivota koji je nicao iz nove privrede merkantilistikog kapitalizma. Srednjovekovnu
univerzalnost zamjenila je barokna uniformnost, apsolutizam crkve zamenio je
apsolutizam svetovnog vladara, u drutvenom smislu barok je zavretak procesa
feudalizma - afirmacija kapitalizma i apsolutistikih monarhija.
Barok je umetnost autoriteta i slui svetovnim i duhovnim predstavnicima.
Sakralni element nije vie duhovna vertikala grada u sredite prostorne
organizacije postavlja se dvor kao apoteoza apsolutne svetovne vlasti. Barok
karkaterie radikalan pristup organizaciji grada. Spajanjem parcela i novim
regulacijama uline mree, menja se nekoherentna srednjevekovna struktura.
Izgradnja grada izlazi izvan utvrenog kruga, a pojedinano je podreeno
grandioznoj koncepciji celine.
Osnovne karakteristike urbanizma baroka su
velianje vladara kroz rasko arhitekture dvoraca i kroz intervencije unutar
grada;
renesansnoj odmerenosti, redu i disciplini, barok suprotstavlja razuzdanost
bujnost i matovitost.
stilske i kompozicijske odlike baroka iskazane su kroz apsolutnu simetriju,
geometrinost, monumentalnost, centralnu perspektivu, u geometriji
dominiraju- krug, trapez, elipsa
unutranja i spoljanja organizacija prostora se meusobno nadovezuju i
jedna na drugu.
citati, upotreba antikih elemenata ili ak originalni egipatski obelisci
poinju rekonstrukcije gradova kojima se otvaraju guste zateene
strukture, rue itavi kvartovi i na njihovom mestu formiraju nove trgove.

XXXIII

U 17. veku poinje masovna upotreba koija kao gradskog prevoznog sredstva.
Ureuju se ulice, Osim toga poboljava se i komunalna opremljenost grada.
Ureuju se javni parkovi i uvodi voda kao ukras prostora. Glavni (prepoznatljivi)
prostorni elementi baroknog grada su avenije koje su najee radijalno usmerene
prema zavrnom elementu trgu, a kasnije u vreme apsolutizma prema dvorcu
vladara.
RIM - Trg svetog Petra Lorenca Berninija
Najpoznatiji barokni Trg Sv. Petra iz 1657. g. To je ovalni trg s etvorostrukom
kolonadom sa strane i otvorenom ulicom nasuprot fasade sv. Petra. S obe strane
obeliska u centru trga nalaze se dve fontane. Kolonada stubova ima dvojnu
funkciju: omeuje trg, a ujedno ga ipak ostavlja pristupanim. Postignuta je
ravnotea zatvorenosti i otvorenosti prostora.

U razdoblju renesanse i baroka pape se nalaze pred zadatkom reorganizacije

haotinog i zaputenog grada i obnavljanja njegovog znaenja reprezentativnim
graevinskim programima. Kako bi urbana antika povrina postala dostupnijom,
u doba pape Siksta V, s periferije se prema sreditu u etapama povlae se uline
ose i ureduju novi trgovi kao saobraajna vorita i mesta povezivanja ulica. Tim
intervencijama RIM ponovno postaje glavni grad Italije i katolike Crkve, a takoe
prvi put u svojoj istoriji dobija ureenu mreu ulica.

PARIZ grad se nakon razdoblja stagnacije u kasnom srednjem veku u XVI.

ponovno iri. Kao i u Rimu, irenje polazi od ruba srednjovekovnog grada, ali je
preteno usmereno prema predgraima. Urbanistika delatnost u Francuskoj u
XVII i XVIII veku, iako pod uticajem italijanskih teoretiara i ostvarenja, razvija
svoj originalan pristup, koji je doprineo da Francuska u XVIII i XIX veku dobije
vodeu ulogu u urbanizmu drugih zemalja.

Osnivanje gradova-tvrava i gradova-rezidencija

Rekonstrukcija gradova u unutranjosti Francuske
Stvaranje javnih parkova i vrtova francuskog stila
Stvaranje kraljevskih trgova
Razvoj urbanistike ideologije i kritike, posebno o problemima
rekonstrukcije Pariza
Prve ideje o nacionalnom planiranju

Za vreme Luja XIV Pariz je proglaen otvorenim gradom: pojas utvrenja,

preobraen je u bulevare s vie voznih traka, iroke oko 66 m, koje su ukljuene u
mreu glavnih ulica. Sama re bulevar dolazi od njemake rei bolwerk bedem, i

XXXIV

oznaava ulice koje su raene na mestu nekadanjih odbrambenih gradskih

zidina. Mnogi barokni projekti tee za spajanjem graevine, trga, grada i
otvorenog predela, to najbolje uspeva u vladarskim rezidencijama koje se sastoje
od dvorca, vrta, poasnog dvorita i oblinjega grada. Preobraaj zatvorenog
graevinskog bloka u otvoreni krilni sklop pospeuje meusobno povezivanje
razliitih ambijenata.

Versaj

Sve do 1678. kada Luj XIV odluuje da prebaci dvor i vladu u Versaj, ovo je bilo
malo selo okrueno umama. Dolaskom kralja i njegovog dvora mesto ubrzano se
razvija, i do kraja vladavine Luja XIV ima oko 30.000 stanovnika. Vanost grada
poinje opadati odlaskom vlasti iz njega. Kasnije, Versaj se razvija kao provincijski
grad, sa vanom turistikom ulogom. Danas je rastom predgraa, Versaj, koji je
doiveo veliki ekonomski i demografski razvoj, ukljuen u gradsko tkivo Pariza.
Stvaranje kraljevskih trgova
Prvi trg sa nazivom Royale (kraljevski) Place Royle (Place des Vosges) u
Parizu, osnovan 1606., jedinstven arhitektonski okvir zavren 1612. Trg
kvadratnog oblika, 139x139m sa jedinstvenim arhitektonskim okvirom. Trg je van
saobraajnih tokova, kasnije obraen u travnim parterima, to je omoguilo
razvijanje raznovrsnog drutvenog ivota

Trg Pobede (Place des Victories)

Prvi kruno-zvezdasti trg, delo Mansara, 1685. Trg je prenika 80m, a njegova
dva segmenta bila su izgraena kao arhitektonske celine. Kasnijim preureenjem
trga i rekonstrukcijom uline mree, segmenti su proseeni novim ulicama.

XXXV

Trg Konkord (Place de la Concorde) Trg sloge

Kompozicija Trga Konkord predstavlja prekretnicu u koncepcijama klasinih trgova
Trg je shvaen kao slobodni prostor, osloboen od arhitektonskog okvira. U
prostornoj kompoziciji trga sudeluje okolno zelenilo, tok Sene sa mostom, siluete
Panteona i Ajfelove kule. Kompozicija trga se zasniva na jasno izraenoj
aksijalnosti

Na trgovima Pariza prvi put su ostvarena vana naela modernog urbanizma,

odvajanje ulice i trga i izdvajanje prolaznog saobraaja iz stambenih etvrti, dakle
svesno razdvajanje vanih gradskih funkcija.
IZGRADNJA IDEALNIH GRADOVA- FRANCUSKA
Problemi fortifikacije
Sebastijan Voban jedan od najveih vojnih inenjera i uven po svom umeu
utvrivanja. Njegovo umee u izgradnji fortifikacija proirilo se i van granica
Francuske. Tvrave izgraivane po njegovim principima javljale su se irom
Evrope.
U
Srbiji, tvrava
u
Niu, Beogradska
tvrava
i
jednim
delom Petrovaradinska, takoe su graene po Vobanovim sistemima.
U drugoj polovini 17. veka tpreuredio vei broj gradova
gradovi, koji po svojoj pravilnoj strukturi pripadaju grupi idealnih
gradova:
Saar-Louis, 1684
Montlouis, 1681
Mont Dauphin, 1698
Neuf-Brisach, 1698

XXXVI

GRADOVI U RUSIJI
SANKT PETERBURG, Petrograd, Lenjingrad menjao je nazive kako su se

menjali i vladari. Zovu ga jo i Severna Venecija, Grad belih noi, Istoni

Pariz
Mongolsko-tatarska najezda i porobljavanje zemlje od 13. do 15. veka su jako
usporili ekonomski i kulturni razvoj Rusije, to se vidno odrazilo na odsustvo
srednjevekovnog urbanog naslea i sporo prodiranje uticaja renesansne
arhitekture i urbanizma. Grad je osnovao Petar Veliki 1703. na movarnom
zemljitu u blizini mora. Time je eleo da osigura ruski pristup Baltiku. Grad je od
18. do 20. veka bio prestonica Ruskog carstva, znaajan evropski kulturni centar, i
najvanija ruska luka na Baltiku.
Osnivanje i izgradnja Petrograda

Generalni urbanistiki plan iz 1717., LEBLON

Grad-tvrava, opasan ovalnim utvrenjima koja su obuhvatala delove
Vasilijevskog, Peterburskog ostrva i mali deo leve obale Neve
Funkcionalno zoniranje grada - grad je podeljen na krupne, pravilne
stambene komplekse, sa unutranjim stambenim ulicama
Kompozicioni centar plana je carski dvor - postavljen je u sreditu
Vasilijevskog ostrva, na trgu kvadratnog oblika, prema kome se susticalo
osam ulica (uticaj Versaja)
Prvi put je izneta ideja o krunom saobraaju na velikim raskrsnicama
Plan je prihvaen od strane Petra Velikog, ali do njegove realizacije nije
dolo

Urbanistikim projektom iz 1769., a kasnije i novim generalnim planom prvi put

pojavljuje snop tri zrakaste magistrale: Nevskog i Voznesenskog prospekta i
Gorohove ulice, iji se pravci sustiu u centru Admiraliteta. Skoro sve ulice su
prave i velike regulacione irine (20-25m); obavezna je ivina izgradnja, uz
sprovedenu visinsku regulaciju; tipska izgradnja zgrada. 1763. Katarina II
raspisuje konkurs za ulepavanje prestonice; 1765 formira se posebna Komisija
poinje planiranje i izgradnja vangradske carske rezidencije Petrov dvorac, iji se
park formira u duhu kompozicije Versajskog parka

Plan Sankt Peterburga iz 1737.

1883.

Petropavlovska tvrava

XXXVII

MOSKVA
Od 12 do poetka 14 veka Moskva je bila mali Ruski grad. Njena uloga jako izrasla
je u 14 veku kada ona dobila je mnogo pobeda u suprotstavljanju sa drugim
Ruskim gradovima. U 14 veku Moskva ujedinila je skoro sve Ruske gradove. A u
15 veku ona je ujednila je sve Ruske zemlje. Moskva je postala centrom nove
velike Ruske drave i mnogi su je nazivali Trei Rim.

Plan Moskve iz 1630. i 1794.

Moskva se tokom vekova irila u koncentrinim, dosta pravilnim

prstenovima oko Kremlja, kao istorijskog jezgra
Od Kremlja su se zraksto razilazili glavni izlazni putevi prema vanijim
centrima Rusije
Sa irenjem Moskve i izgradnjom novih prstenastih zidova, radijalni
putevi su postajali glavne gradske saobraajnice, ime se stvorio
istorijski sklop zrakasto-prstenaste eme plana Moskve
Generalni plan Moskve, 1775. Planom se zadrava se radijalnoprstenasta struktura grada, predvia se venac trgova pored zidova
Kremlja
Posle poara 1812.g., novi generalni plan Moskve se izrauje 1818.g.
Zasipanjem odbrambenih rovova i kanalisanjem reke Neglinke u centru
Moskve su se oslobodile velike povrine, to je omoguilo izgradnju
parkova, novih trgova i ulica (Aleksandrovski park i Teatraljnaja plotad
sa zgradom Boljoj teatra)

Moskovski Kremlj u 15.veku dobija svoj savremeni izgled, kada se drvene

fortifikacije zamenjuju crvenom opekom i grade kule, koji ovu tvravu okruenu
sa svih strana, ine neosvojivom.

XXXVIII