D. Q.

McInerny

T DUY LOGIC
Bn quyn ting Vit 2013 Cng ty Sch Alpha
NH XUT BN THANH NIN
D n 1.000.000 ebook cho thit b di ng
Pht hnh ebook: http://www.taisachhay.com
To ebook: T Hi Triu
Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.
Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi, ngi dch v Nh Xut Bn

Mc lc
T DUY LOGIC ........................................................................................................................................................... 2
Li gii thiu .............................................................................................................................................................. 3
Li ta ........................................................................................................................................................................... 4
I. Nn tng cho t duy logic .................................................................................................................................. 6
II. Nhng quy tc logic c bn .......................................................................................................................... 16
III. Lp lun: Ngn ng ca logic..................................................................................................................... 26
IV. Ngun gc ca t duy phi logic ................................................................................................................ 48
V. Nhng dng t duy phi logic chnh........................................................................................................... 53
Li cui sch ............................................................................................................................................................ 67

Li gii thiu
(Cho bn ting Vit)
Bn c thn mn!
Trit gia, nh khoa hc ngi Php Rene Descartes tng ni: C tr c tt vn cha ,
quan trng l phi s dng tt n. Tht vy! Nhng thao tc so snh, phn tch, lin tng,
phn on, suy lun, vn bm sinh trong no b ca tt c mi ngi nhng khng phi ai
cng vn hnh chng mt cch hon ho. Chng s tr thnh cng c c lc cho cng vic
v cuc sng ca bn nu c bi dng v pht trin ng hng. Rn luyn v nng cao
cc k nng t duy khng d dng nhng khng phi l khng th.
Trong cun T duy logic, bn s c c nhng nn tng thit yu hiu v vn dng cc
quy tc t duy logic nh mt li th trong cuc sng hng ngy.
T duy logic khc vi bt k cun gio trnh logic hc no bn tng c, tnh logic ca n
th hin ngay t cu trc ni dung cht ch v cch trnh by ngn gn, r rng. Bn s
gp li nhng kin thc logic c bn nh khi nim, mnh , lp lun, ngy bin, nhng
bng li dn dt mch lc v gin d. Mi vn logic c c th ha nh nhng phn tch
thu o, nhng v d thit thc v nhng bnh lun su sc t tri nghim v hiu bit ca
nh trit hc McInerny.
Di s dn li ca logic, bn s bit cch a ra nhng kt lun ng n v xy dng
nhng lp lun cht ch thuyt phc ngi nghe. Th v hn, bn s c thm ci nhn mi,
t cu trc l thuyt cho ti tnh hung thc tin ca cc by ngy bin thng mc phi
m khng hay bit.
Logic khng n thun l nhng khi nim v cng thc kh khan, n tht s l mt ngh
thut. Hy McInerny a bn vo th gii logic y k th v bt ng y!
CNG TY C PHN SCH ALPHA
H Ni, thng 2 nm 2013

Li ta
Logic l li t duy rnh mch v hiu qu. N va l khoa hc va l ngh thut. Mc tiu
ca cun sch ny l gii thiu nhng nguyn tc cng nh nhng k nng c bn lin quan
n khoa hc ngh thut logic.
Chng ta u bit nhng ngi thng minh khng phi lc no cng to sng nu thiu t
duy logic. H c kh nng t duy rnh mch v hiu qu nhng kh nng khng biu
hin u n. Rt c th h cha tng c bi dng kh nng t duy logic mt cch ng
n do l hng trong h thng gio dc. Thc cht, logic l xng sng ca nn gio dc
chn chnh nhng n li him khi c ging dy trong nh trng Hoa K. Theo c nhn
ti, logic chnh l mnh ghp cn thiu trong h thng gio dc, l mn hc nn tng cho
nhng mn hc khc, t Anh vn n Lch s, Khoa hc hay Ton hc.
Khi c cun sch ny, vi c gi, c bit l nhng ngi ln u tm hiu v logic, c th
s c cm gic ngao ngn khi nhn thy nhng t ng chuyn ngnh hay nhng k hiu
thng c s dng trong logic. ng b cuc bi nhng n tng ban u . Ti n
lc trnh by nhng ni dung kh cng mt cch n gin v d hiu nht. Tuy nhin, ti
cng trnh sa vo s gin d thi qu. Mt th logic n gin qu mc khng cn l mt
logic na. Vi bn c khc s b qua nhng iu tng nh hin nhin c nhn mnh.
ng l trong cun sch ny, ti c ch cao vic nhn mnh nhng iu hin nhin.
Trong logic cng nh trong cuc sng, ci hin nhin mi l ci cn c nhn mnh v
chng thng b b qua. Nu ti nhn mnh nhng iu qu r rng v thng chn
nhng quan im rnh mch thay v nhng quan im ngm n, l v ti trung thnh vi
quy tc s phm lu i rng gi nh cng t cng an ton.
Nhn tng th, logic l mt lnh vc su rng v a dng n tuyt vi. Ti s rt mn
nguyn nu cc c gi ca mnh sau khi c xong cun sch nh ny khng cn cm gic
xa l vi logic na. Cn mc tiu trc tip ca ti li rt khim tn. Tuy cun sch khng
phi l mt chuyn lun v l thuyt logic hc, cng khng phi l mt cun gio trnh v
logic nhng ti vn khng thi hy vng n c n nhn trong cc lp hc. Mc tiu ch
yu ca ti l vit mt cun cm nang thc hnh, trnh by nhng nguyn tc c bn ph
hp vi nhng ngi ln u tm hiu v logic. T duy logic hng n mc tiu sinh ra
nhng thc hnh gia ch khng phi nhng l thuyt gia nhng ngi khng ch hiu m
cn vn dng c cc quy tc logic.
t c kt qu thc tin ti a cho cun sch, ti s dng li vn phong gin d,
thng i thoi trc tip vi c gi, i khi l ging iu ch th r rng khi cn hng
dn, nhn mnh. Ti chia logic thnh nm giai on, c trnh by thnh nm phn, giai
on sau c xy dng da trn giai on trc. Phn Mt mang tnh chun b v a ra
cu trc t duy ng n nn tng khng th thiu thc hnh t duy logic. Trong phn
Hai v Ba, phn trng tm ca cun sch, chng ta s i su vo lnh a ca logic hc. Phn
Hai gii thch nhng chn l nn tng chi phi t duy logic, phn Ba tp trung vo lp lun
biu hin r rng nht ca t duy logic. Trong phn Bn, ti bn n thi v cu trc tr

tu hnh thnh li t duy phi logic. Cui cng, phn Nm tp trung vo nhng dng c bit
ca t duy phi logic cc ngy bin.
Li cui cng, ti mun by t s ngng m v nh gi cao vi cun sch rt sc so The
Elements of Style (Tm dch: Cc yu t ca vn phong) ca hai tc gi William Strunk, Jr. v
E. B. White. Cun sch gi ngun cm hng cho T duy logic. Nhng g ti c gng t
c trong cun sch ny khng th snh c vi thnh tu c nht v nh ca Strunk v
White, nhng ti hy vng T duy logic thnh cng trong ch t duy mt mc no
nh thnh cng m Cc yu t ca vn phong t c trn lnh vc sng tc. c mun
tha thit nht ca ti l cun sch ny thuyt phc thnh cng cc c gi v tm quan
trng ca logic trong thc tin. Hy vng cun sch ny s gip c gi nhn thc ng v s
ng hnh ca cm gic hnh phc v t duy logic.
D. Q. MCINERNY

I. Nn tng cho t duy logic

Logic v ngn ng l hai phm tr khng th tch ri, bi th trong t duy logic bao hm c
s nhanh nhy v kho lo trong s dng ngn ng. Logic phn nh thc ti nn n tn trng
chn l bn vng ca th gii m chng ta ang sng. Thm na, n cn phn nh chn l
nn bao hm c nhng nhn thc sng ng trong tm tr chng ta v cch to ra tng t
nhng khch th trong th gii. Phn u tin ny, ti dnh tho lun v nhng thi ,
quan im v cc phng php thc tin. s l nhng nn tng cn thit chng ta bc
vo th gii logic.
1. Lu tm
Mt trong nhng nguyn nhn khin chng ta hay phm sai lm trong l lun l do khng
dnh quan tm cho cc tnh hung mnh gp phi. iu ny li cng ng vi nhng tnh
hung quen thuc. S quen thuc chnh l nguyn nhn khin chng ta bt cn khi nh gi.
Chng ta hiu sai tnh hung v chng ta ch nhn lt qua, trong khi ng ra phi xem xt
chng k cng. Thng thng, chng ta cho rng mt tnh hung quen thuc l s lp li
ca mt tnh hung tng t chng ta tng tri nghim. Tuy nhin, nu nhn nhn kht khe
hn, s khng bao gi c nhng tnh hung lp li. Mi tnh hung u c nht v nh v
chng ta cn phi tha nhn tnh cht ny.
Cm t lu tm ni ln nhiu iu. N nhc chng ta rng s lu tm no cng c ci gi
ca n. Lu tm i hi phn ng ch ng v nhanh nhy trc mi i tng, mi ni,
trong mi tnh hung. Khng th cng lc va hon ton lu tm va th ng. ng ch
nhn, hy quan st. ng ch nghe, hy lng nghe. Hy luyn tp bn tp trung hn vo
cc chi tit. ng b qua nhng iu nh b v chnh chng s dn ta n vi nhng iu
ln hn.
2. Nhn thng vo thc ti
Thc ti l nhng g hin ang tn ti thc t xung quanh chng ta. N tn ti khch quan
v c lp trong cch nhn nhn ca chng ta.
C hai loi thc ti khch quan c bn l s vt v s kin. S vt l mt thc th tn ti
nh ng vt, rau qu hay khong sn. Cn s kin l s vic c ngha t nhiu quan trng
xy ra. Nh Trng l mt v d ca loi thc ti th nht, v v mu st tng thng
Abraham Lincoln l loi th hai. Loi th nht cn bn hn loi th hai v s kin c to
thnh t cc s vt hay hnh ng ca cc s vt. V d mt bui n ti trng th c t
chc ti Nh Trng. S kin ny khng th xy ra nu khng c s tn ti ca thc ti u
tin v trc nht l Nh Trng, cng v s nhng thc ti khc na. c th xc minh
tnh chn thc ca mt s kin, cn quan tm ti v s nhng s vt c th khc.
xc nh liu thc ti c phi l mt s vt hay khng, tt c nhng g bn cn lm l n
ving thm n. Nu n thc s tn ti, n phi u . Hy gi nh bn c th n c
ng a im, c th xc minh tnh chn thc ca n bng cch quan st. V d nh trong

trng hp ca Nh Trng. xc minh l mt thc ti ch khng n thun l mt o

tng, bn hy n thm thnh ph Washington v bn c th tn mt thy Nh
Trng. chnh l cch trc tip v tin cy nht khng nh tnh chn thc. Nhng bn
cng c th tin tng nhng chng c gin tip. V d, li ni ca nhng nhn chng ng
tin cy hay mt bc nh chp cng xc minh Nh Trng thc s Washington.
Nhng cn s kin mu st Tng thng Lincoln th sao? Chng ta ni l mt thc ti.
Nhng bng chng no m bo cho tuyn b ? S kin ny kt thc v khng cn
nhn chng sng no chng thc. Hin nhin l chng ta khng chng kin s kin ny,
do khng cn phi bn n chng c trc tip. Trong trng hp ny, chng ta s tip
cn qua nhng s vt ng vai tr l chng c gin tip. V d, chng ta c th tham kho
nhng ti liu tin cy (bo co ca cnh st, giy chng t, v.v..), bi tng thut trn bo,
hnh nh, hi k, nht k, v nhng ti liu khc trong H s Quc hi. Tt c nhng ti liu
u ng tin cy v c nhng l gii hp l cho tnh xc thc ca v mu st Lincoln.
Da trn tnh chn thc ca nhng s vt ny, chng ta xc minh c tnh hin thc ca
s kin. V t , mt s thc lch s cng d dng c xc nhn.
Mt thc ti c th c nhn nhn theo hng khch quan hay ch quan. C s vt v s
kin u l nhng thc ti khch quan. Chng tn ti cng khai v c tt c mi ngi
tip cn. Cn thc ti ch quan ch gii hn trong bn thn ch th tri nghim chng. Cn
au u l mt v d v thc ti ch quan. Nu ti ang b au u th ti c bng chng
trc tip v tnh chn thc ca n. Nhng nu bn ang b au u, ti ch c th xc minh
n qua nhng bng chng gin tip. Vic xc minh nhng thc ti ch quan hon ton da
trn nim tin vo li ni ca ngi ang tri nghim.
Cch nhn nhn thc ti ca chng ta c tng kt li nh sau: Nu mt thc ti l s vt
c th tip cn c th cch chc chn nht xc minh tnh chn thc l xem xt s tn
ti ca n. Chng ta s thu c bng chng trc tip v s vt . Nu khng tm c
bng chng trc tip, chng ta phi kim tra cht ch tnh xc thc v ng tin cy ca bt
k bng chng gin tip no. Da trn nn tng , chng ta mi c kt lun chc chn v
tnh chn thc ca s vt.
Chng ta rt t khi c tri nghim nhng s kin cng khai quan trng. C ngha l trong
hu ht cc trng hp, chng ta phi da vo cc bng chng gin tip. Khi xc minh tnh
chn thc ca cc s kin thng qua bng chng gin tip, chng ta phi xem xt chng k
cng nh khi xc minh tnh chn thc ca cc s vt thng qua bng chng gin tip. Tt c
u ph thuc vo tnh cht xc thc v ng tin cy ca d liu ngun.
Khi ch th t tri nghim, thng thng, mt thc ti ch quan c t chng thc. Tuy
nhin, vi c ch t di mnh hoc hp l ho, ai cng c th sai lm, ngay c vic nhn nhn
v chnh bn thn mnh.
S xc minh tnh chn tht ca mt thc ti ch quan ca ngi khc hon ton da trn
nim tin dnh cho ngi . V vy, trc ht bn phi kim tra thnh thc ca ngi
, cng k cng tt.

3. Khi nim v khch th ca khi nim

Mi khi nim phn nh mt hay nhiu s vt tn ti c lp v ring bit vi nhn thc
ca chng ta. Khi nim l s phn nh ch quan mt thc ti khch quan. Do , nhng
khi nim r rng l nhng khi nim phn nh chn thc trt t khch quan t nguyn
bn ca chng. Ngc li, nhng khi nim khng r rng li ti hin th gii khch quan
bin dng.
S tht l chng ta khng th kim sot ton b cc khi nim. iu ny khng c ngha l
chng ta bt lc trc nhng khi nim khng r rng. chc chn rng cc khi nim
lun r rng, chng ta phi cn trng khi nghin cu mi quan h gia khi nim v khch
th ca n. Nu mi quan h gia khi nim v khch th gng p, si dy lin kt chng
mng manh th l mt khi nim khng r rng.
S l o tng nu chng ta mun hiu th gii ch thng qua cc khi nim. ch l
nhng khi nim ca ring chng ta m thi. Chng ch l phng tin, khng phi ch n
ca nhn thc. Chng kt ni ta vi th gii. Cc khi nim cng r rng th lc ni cng
mnh. Cch hiu qu nht chng ta lm r cc khi nim l nhn xuyn sut t khi nim
ti cc khch th tng ng.
4. Hy lu tm ti ngun gc ca cc khi nim
Theo quy lut t nhin, chng ta c khuynh hng u i nhng khi nim ca bn thn
mnh. D th no, chng cng l nhng a con, nhng quan im ca chnh chng ta.
Nhng nhng quan im ch kh d vi ch th t duy khi tn ti s tng tc gia ch th
ny vi th gii. Rt cuc, cc khi nim tn ti c l nh cc s vt bn ngoi c lp vi
tm tr, ci chng ta gi l thc ti khch quan.
Cc khi nim ca chng ta rt r rng, v nhn thc ca chng ta v chng cng vy.
Nhng cc khi nim ch r rng khi chng ta theo di c nhng s vt m chng
phn nh. Trng tm lun phi hng ti ngun gc ca cc khi nim trong th gii khch
quan. Chng ta khng th hiu thu o nhng khi nim nu cho rng chng khng xut
pht t thc ti hay tn ti cng thc ti bn ngoi.
Chng ta cng tch bit cc khi nim khi ngun gc khch quan th tin cy ca chng
cng thp. Si dy lin kt gia trt t ch quan v khch quan tr nn cng thng v nu
chng ta y tnh trng ny i qu xa, si dy ny s t. Khi , chng ta t tch mnh
ra khi th gii khch quan. Thay v nhn th gii nh chnh n, chng ta li thy mt th
gii phn chiu, th gii do tm tr chng ta t sn sinh ra.
Khi bn ti vic xc minh mt thc ti, chng ta thng xt n s tn ti ca mt khi
nim trong tm tr. Nh bit, khi nim trong tm tr l mt thc ti ch quan cn thc
ti m chng ta ang mun xc minh l thc ti khch quan. lm c iu , chng ta
phi m rng tm mt, nhn ra ngun gc ca cc khi nim trong th gii khch quan. Vi
mt khi nim c th, ti s xc minh c thc ti khch quan nu ti chc chn rng c
mt thc ti bn ngoi tng ng vi tm tr ca ti. V d, trong tm tr ti c khi nim

con mo. i ng vi khi nim l nhng s vt gi l mo trong th gii bn ngoi.

Nhng ti c th c mt khi nim khc do ti t t tn l qui vt u ngi, mnh nga
v khng tm thy mt thc ti i ng no th gii bn ngoi. Rt cuc, khi nim qui
vt u ngi, mnh nga l mt thc ti ch quan v n ch tn ti nh mt khi nim
trong tm tr ti.
5. Khp khi nim vi thc ti
C ba thnh phn c bn to nn nhn thc con ngi: th nht, mt thc ti khch quan
(v d: mt con mo); th hai, khi nim v con mo; th ba, t ng m chng ta gn vo
khi nim, ci chng ta dng giao tip vi nhng ngi khc (t con mo). Tt c u
bt u t con mo. Nu khng c con mo thc no th s khng c khi nim no v
chng, v cng khng c t ng no miu t khi nim . Ti vn phi nhn mnh li quan
im tng qut: cc khi nim (nhng thc ti ch quan) ch r rng, hon thin khi chng
phn nh cc thc ti khch quan. Chng ta va ni rng tt c khi nim u bt ngun t
th gii khch quan. Gi y, chng ta phi xem xt k lng hn mi lin h t khi nim
n th gii khch quan v khng phi lc no chng cng n gin. Thm na, chng ta
phi i din vi cu hi: Ti sao li tn ti nhng khi nim huyn hoc?
i khi vn tn ti mi tng quan trc tip gia khi nim v thc ti khch quan. V d:
khi nim v con mo. Chng ta gi y l mt khi nim n gin. i ng vi khi nim
con mo ca ti l mt thc th n l c th trong th gii bn ngoi loi th c lng
ku meo meo m chng ta gi l con mo. Kim tra tnh xc ng ca mt khi nim n
gin l chuyn kh d dng v chng ta ch cn da vo mt s vt. Khi nim ca ti v con
mo r rng v hon chnh nu n tham chiu n con mo thc trong th gii.
Chng ta s t khi nim phc tp cho nhng s vt khng tn ti quan h mt-i-mt
gia khi nim v s vt. , tn ti mt hay nhiu quan h i ng. Dng khi nim ny
c nhiu hn mt ngun gc trong th gii khch quan. Hy xem xt khi nim dn ch.
Liu n c phi l mt khi nim r rng hay hon chnh khng? C ch, t nht l dng
tim nng. Khi nim dn ch r rng, hon chnh khi chng ta c th lin h n vi th
gii khch quan. Nhng cn kt hp qu nhiu s vt trong th gii khch quan to
thnh ngha phong ph ca khi nim ny: con ngi, s kin, hin php, lut nh, nhng
th ch trong qu kh v hin ti. Nu ti trao i vi nhng ngi khc v khi nim dn
ch, n cn lin quan ti nhng im chung gia ti v h, hay chnh nhng s vt s vic
l ngun gc ca khi nim dn ch trong th gii khch quan. khi nim ca mnh
khng sa vo ch ngha ch quan n thun v khng th chia s vi nhng ngi khc, ti
phi duy tr mi lin kt vi nhng thc ti khch quan, ni khi nim c sinh ra.
Vy th no l nhng khi nim huyn hoc (khng r rng v hon chnh)? Mt khi nim
khng r rng hay khng hon chnh khi chng xa ri v khng cn lin quan n ngun
gc trong th gii khch quan. Khng c khi nim no, k c nhng khi nim k l nht,
c th hon ton ct t mi lin h vi th gii khch quan. Nhng c khi nim xa cch
vi th gii n mc si dy lin h rt kh thy hoc khng th thy c. Nhng khi
nim huyn hoc c th cung cp nhiu thng tin, khng phi v th gii khch quan m v

quan im ch quan ca ngi s hu n, v chng khng phn nh th gii mt cch trung

thc. Nhng khi nim huyn hoc khng t nhin m c. Chng ta phi chu trch nhim
v chng. Bi v chng sinh ra t chnh s bt cn ca chng ta khi khng quan tm ng
mc ti nhng c tnh lin quan ti khi nim, hay t hn, chng l sn phm ca hnh
ng ch tm khc t thc ti khch quan ca chng ta.
6. Khp ngn t vi khi nim
Nh thy, u tin l s vt, sau l khi nim, v cui cng l t ng. Nu nhng khi
nim ca chng ta phn nh chn thc s vt, chng cng s khng hon chnh nu thiu b
trang phc ngn t chnh xc. iu kin mt khi nim c mi ngi thu hiu l
chng phi c din gii bng ngn t chnh xc. Chn t ng ng cho cc khi nim
khng phi l qu trnh v thc m i khi cng y th thch. Khng t ln chng ta ri
vo tnh cnh mun ni nhng khng tm c t ni.
Lm th no bo m ngn t ph hp vi cc khi nim cn truyn t? Chng ta phi
tm hiu ngun gc ca cc khi nim ging vi qu trnh xc minh tnh r rng v hon
chnh ca cc khi nim. Thng thng s khng th tm c t ng ng cho mt khi
nim nu chng ta khng hiu tng tn khi nim . Khi no khi nim c lm sng t
bng cch tra cu ngun gc trong th gii khch quan, t ng ng s n vi chng ta.
i khi t ng v khi nim l mt cp i hon ho. Theo , s c mt hn c gia t
ng v s vt, v nu s vt c phn nh chn thc trong khi nim v t ng biu th
chnh xc khi nim th chc chn t ng s miu t s vt kia mt cch trung thc. iu
ny l d dng vi nhng khi nim n gin. Nu ti ni, Tng i lm bng hoa
cng, v tng i m ti ni n thc t lm bng hoa cng th trong t hoa
cng ti kt hp hon ho khi nim vi s vt m n phn nh. Nhng mi chuyn
khng cn d dng khi vp phi nhng khi nim phc tp. Quy tc chung vn khng thay
i: m bo vic s dng ngn t chnh xc, hy quay v vi thc ti khch quan yu
t nn tng gii ngha cho t ng .
Khi n lc s dng ngn t din t chnh xc khi nim, mc tiu trn ht ca chng ta
l: sp xp t ng sao cho chng truyn ti chnh xc hin thc khch quan n ngi nghe.
Ngn ng khng nhng cn ph hp vi khi nim m cn phi n khp vi nhng khi
nim r rng v hon chnh. V d ti say sa khng nh s tn ti ca Lilliput v cung cp
th khi nim v n. Ti c th tm ra hng t t ng biu t nhng khi nim ny cho
bn nhng tt c nhng g m t ng ny lm l th hin tr tng tng ca ti ch khng
phi hin thc ca th gii. Chng th hin thc ti ch quan thay v thc ti khch quan.
7. Giao tip hiu qu
Ngn ng v logic gn b bn cht vi nhau. iu ny s sng r hn khi chng ta nhn li
mi quan h gia khi nim v t ng. D y vn l im khin cc chuyn gia cn tranh
lun nhng c v nh ai cng nhn ra mnh c th gi mt khi nim trong tm tr m
khng cn mt t ng chnh xc cho n. Ch ti khi no mun truyn t khi nim n

ngi khc, chng ta mi buc phi s dng t ng. V nh nhc n trn, t ng

cng biu t chnh xc khi nim th hot ng giao tip cng r rng v hiu qu.
Khp t ng vi khi nim l bc u tin v cn bn nht trong giao tip. Bc tip theo
l sp xp cc khi nim li vi nhau to thnh nhng pht biu mch lc. Nu ti ni
con ch hoc con mo, bn s c tm th ch i nghe ni dung tip theo. Bn s thc
mc ti mun ni g v ch hay mo. Qua li ni ca ti, bn bit r nhng khi nim nhng
khng bit ti nh cung cp thng tin g v chng. Ti ch mi n thun nhc n cc khi
nim m cha ni g v chng. Cc khi nim mang ni dung khi chng c sp xp thnh
pht biu v c th to nn phn ng ng tnh hay phn i t ngi nghe. Hy xem!
Nu ai ch n thun ni t mo, s khng c nhiu ni dung phn hi li ng ri
hay Sai ri. Nhng nu ai ni Con mo ang trong nh xe th nhng phn hi nh
trn l thch hp. Pht biu m ta va nhc n c mt ngha c bit trong logic. N l
mt biu thc ngn ng chp nhn phn hi ng hoc sai.
T ng c xem l nhng vin gch nn tng xy dng nn ngn ng, cn logic li bt u
t mnh . Bi v ch vi mnh mi t ra cu hi v tnh ng sai v logic s xc nh
ci g ng v phn bit n vi ci sai. i khi xc nh tnh ng sai ca mt mnh ,
ngay c nhng mnh r rng cng l vic kh khn. Nhng nu chng ta gp kh khn
trong vic hiu ni dung ca mnh th kh khn s cng chng cht hn. Bi v trc ht
chng ta phi tm ra ngha ca mnh ri chuyn sang bc quan trng l xc nh tnh
ng sai ca n. Do , giao tip r rng, hiu qu l rt quan trng.
Hiu qu giao tip s khng tt nu thiu i t duy rnh mch. Ti kh lng gii thch minh
bch mt khi nim cho bn nu ti ch hiu l m v n. Th nhng nm r cc khi nim
vn khng bo m cho mt pht ngn rnh mch. Hiu rt r nhng khi nim ang mun
ni n vn khng t c thnh cng trong giao tip nu bn khng bit cch truyn t
chng r rng.
Di y l mt vi nguyn tc c bn hot ng giao tip t hiu qu:
ng mc nh rng ngi nghe hiu bn nu bn khng ni r rng
Vi nhng ch cng phc tp th nguyn tc ny cng tr nn quan trng. i khi chng
ta c inh ninh rng ngi nghe c nhng thng tin nn tng cn thit hiu ng ch
m mnh ang ni, nhng thc t, ngi c th vn cn l lm vi thng tin y. Nu
h cn hoi nghi, hy gii thch r nhng thng tin nn tng. Ni qu nhiu vn tt hn l
ni qu t.
S dng nhng cu hon chnh
Loi cu m logic quan tm nhiu nht l cu trn thut. Mt cu trn thut ging nh mt
pht ngn (cn c gi l mnh trong logic). Nu ti ni Ch ra, S rt gi ca
chng khon trong thng By, Mt tin ta nh vi Indiana, bn c th on rng ti
nh kt hp vi khi nim no li vi nhau nhng khng bit ti lm bng cch no. Bi
v ti cha xy dng c nhng pht biu trn vn. Ti cn phi ni nhng cu hon

chnh nh: Con ch cn con ra, Chng khon rt gi trong thng By khin Julian phin
mun, Mt tin cng trnh vi Indiana b hu hoi bi nhng k ngu dt chuyn ph hoi
cc cng trnh vn ho.
ng xem nhng pht biu nh gi nh nhng pht biu v thc ti khch quan
To nh Pearce nm gc ng Main v Adams l mt pht biu v thc ti khch quan.
Nhng pht biu kiu ny khng ng th sai. To nh Pearce xu x l mt pht biu nh
gi. Nhng pht biu kiu ny kt hp c yu t khch quan v ch quan. Nhng pht biu
nh gi khng to ra cc phn hi ng/ sai n thun. Chng ta khng nn a ra nhng
phn hi v cn c. Nhng chng ta li thng coi mt pht biu nh gi nh mt pht
biu v thc ti khch quan. Nhng pht biu ng vi thc ti khch quan khng th em
ra tranh lun nhng nhng pht biu nh gi th c th. mi ngi chp nhn mt pht
biu nh gi ca mnh, ti phi bin h cho n.
Trnh ph nh kp
Trong ting Ty Ban Nha, cc ph nh kp c tc dng nhn mnh tnh ph nh trong cu.
Trong ting Anh, ph nh kp hu b tnh ph nh v bin cu tr thnh khng nh
(trong ting Vit cng vy). Hin tng ny i khi khin ta bi ri, v cu c hnh thc ph
nh nhng thc ra li l cu khng nh. trnh li din t ri rm v mp m ,
khng nn s dng li ph nh kp. Thay v ni: Khng chc l c y s khng c cho
n, hy ni: C y s c cho n.
Hy s dng ngn ng ph hp vi ngi nghe
Nu bn l mt nh vt l hc ang tho lun v nguyn l bt nh vi ng nghip trong
mt hi tho chuyn ngnh, bn c th t do s dng nhng thut ng chuyn ngnh.
Nhng nu c yu cu gii thch nguyn l ny cho mt nhm khng phi cc nh vt l,
bn nn la chn ngn t v cch trnh by d hiu nht c th. ng s dng nhng bit
ng ch gy n tng vi mi ngi. Mc tiu ca bn l giao tip. Hai thi cc chng ta
cn trnh l ni ging k c hay ging hiu bit vi ngi khc.
Mt im quan trng cn lu l ngn ng ca chng ta ch ph hp vi ngi nghe khi
chng ta thc s hiu h. Do , vic u tin bn phi lm l tm hiu v t cht, lai lch
ca i tng m bn cn ni chuyn cng nhiu cng tt.
8. Trnh s dng ngn ng m h, ti ngha
Ngn ng m h v ti ngha hn ch s r rng v hiu qu trong giao tip. T m h
(vague) trong ting Anh xut pht t tnh t vagus trong ting Latin ngha l lan man; t
ti ngha (ambiguous) trong ting Anh c ngun gc t amgibere trong ting Latin c
ngha l i lang thang. Ngha l nhng t ng v cch din t m h, ti ngha i lang
thang khp cc khi nim khc nhau thay v gh li mt khi nim c th no . Nhc
im chung ca chng l khng cha ng mt ngha c th, c nh no v d gy nhm
ln.

Mt t ng m h khi n khng quy chiu r rng. Chng ta khng bit chnh xc ni dung
t mun truyn ti. Hy xem hai pht biu sau: Ngi ta khng thch th loi nhc ny
v H ni ng y s khng tham gia tranh c ln hai. Phn ng t nhin vi pht biu th
nht s l: Ngi ta l ai v th loi nhc no? Phn ng vi pht biu th hai s l: H l
ai? Trong c hai v d, chng ta khng chc chn v ni dung ca thng ip v khng c
thng tin chnh xc. Thay vo , hy pht biu th ny: Nhng ngi tng c o to
Nhc vin San Francisco khng thch th loi m nhc dn gian West Cork hay ng vin t
y ban tuyn chn ca ng Dn ch tuyn b rng ng s khng tham gia tranh c na.
Khi , chng ta s c kin phn hi r rng hn.
T ng cng chung chung th ngha cng m h. Mt gii php chc chn trnh s m
h l chn la ngn t chnh xc v chi tit nht c th. c gi hay thnh gi ca bn s
khng phi on gi on non xem bn ang ni g. Nu bn mun ni n gh u, gh c,
gh nha s hay gh in th hy s dng ng nhng t thay v t gh chung chung.
Thng thng da vo ng cnh, ngi nghe c th on ra vt quy chiu ca nhng t
ng chung chung, nhng c quy chiu chnh xc hy s dng nhng t c th.
Nhng t nh tnh yu, dn ch, cng bng, bnh ng, ci tt, ci xu m h
khng phi v chng khng c ngha c th m v chng qu giu sc thi ngha. Do , hai
ngi cng s dng mt t, v d tnh yu, nhng c th hiu n theo nhng cch khc
nhau, thm ch tri ngc nhau. l l do ti sao khi s dng nhng t ng kiu ny, bn
bt buc phi th hin r sc thi ngha mnh mun ni. Trc khi c gng thuyt phc
ngi nghe v s bt cng trong mt tnh hung no , bn cn phi a ra quan im r
rng v cng bng.
Mt t ti ngha (lp l, theo ngn ng logic) l t c nhiu hn mt ngha v ng cnh
khng gip lm r nt ngha chnh xc m ngi ni mun truyn t. Mt bin bo hiu
t ti ng r ghi BEAR TO THE RIGHT, c th c hiu theo hai ngha khc nhau. C th
l ch dn ngi i ng nn r phi ch khng r tri. Nhng cng c th ngi bo v
rng vit tm bin cnh bo ngi i ng khng nn r phi v c mt con gu xm
trong khu vc m con ng ny chy qua. C th thy, ngn ng ca vin bo v rt bt
cn, d khin ngi c hiu sai ngha v dn n nhng hu qu nghim trng. Cch duy
nht trnh s ti ngha l vit r rng nht c th: Hy r tri. ng r phi. C gu xm
khu vc .
9. Trnh s dng ngn ng lng trnh
Bn hy s dng ngn t trong sng trnh tnh trng thnh gi ch lng nghe m vn
hiu sai ngha. Dng ngn t r rng khng c ngha l bn phi c gng ao to ba ln
nhng cng khng phi l sa vo kh khan hay th l.
Ngn ng no cng c uyn ng. Nhng khng nn li dng uyn ng lng trnh vn
trng tm cn ni. Hy cm t gii php cui cng. N c s dng ngy trang
cho k hoch tn c nhm th tiu c mt dn tc. C hai vn ny sinh t ngn ng lng
trnh khi n khng truyn t trc tip nhng g ngi ni hay ngi vit ngh trong u.
u tin v d thy nht l n la di cc thnh gi. Vn th hai kh nhn ra hn l n c

th gy phn tc dng vi ngi dng bng cch bp mo nhn thc thc t ca h. Ngi
dng nh hng ngn ng nhng ngn ng cng nh hng ngi dng. Nu chng ta
lin tc s dng ngn ng theo hng bp mo thc t, cui cng, ta s tin vo ni dung
mo m kia. chnh l sc mnh ca ngn ng. Khi mi nghe nhng cm t nh cch
mng vn ho v ci to, c v chng hon ton v hi nhng sau ta s nhn ra chng
l tm mn ngy trang ca chnh quyn chuyn ch tn bo nhng thi k suy yu nht.
Tht nng ni nu s dng ngn ng ch gy sc. Nhng ngn ng gy sc cn tt hn
ngn ng lng trnh v n c th khin con ngi tnh ng gia nhng suy ngh mng m v
sn sng i din vi s tht.
10. Chn l
Mc ch cui cng ca l lun, ca logic l i n chn l ca s vt. y qu l mt nhim
v gian nan i khi khin chng ta thoi ch. Nhng khng theo ui chn l th tht v
ngha v l th duy nht mang li ngha cho tt c nhng n lc ca chng ta. Cng s
tht ng ngn nu cho rng chn l l ci g chng ta mn mi theo ui m khng bao
gi t c. Ngh nh vy c ngha l bn coi nhng hnh ng ca mnh khng c mc
ch, ni cch khc bn ang bin chn l thnh o tng.
Chn l c hai dng c bn l chn l bn th v chn l logic. Trong hai dng , chn l
bn th cn bn hn. N l s tht v s tn ti hay bn thn thc th. S vt no c
xem nh chn l bn th nu n tn ti v c s sng. Chic n trn bn ti mang tnh chn
l bn th v n thc s hin hu . N khng phi l mt o tng. Tri ngc vi chn
l bn th l phi thc th.
C th bn cng on c chn l logic l mt dng chn l m cc nh logic hc quan tm.
Chn l logic n thun l chn l trong cc mnh . Ni rng hn, chng l chn l th
hin trong ngn ng v t duy ca chng ta. Hy khai thc khi nim chn l logic tht t m
v n ng vai tr rt quan trng trong nhng phn cn li ca cun sch ny.
Hy nh li nh ngha v mnh bn bit: mt biu thc ngn ng nhn phn hi
thch hp l ng hoc sai. Khng nh mt mnh ngha l cng nhn n ng; ph
nhn n ngha l gn cho n ci mc sai.
Mt mnh ng nu n phn nh ng hon cnh. Hy xem mnh sau: Con thuyn
c buc vo cu tu. Mnh ny ng nu thc s c mt con thuyn, thc s c mt
cu tu, v con thuyn c buc vo cu tu. Mt mnh ng n s dng phng tin
ngn ng biu t quan h i ng gia nhng khi nim trong tm tr (thc ti ch
quan) v nhng trng thi ca th gii (thc ti khch quan). Con thuyn c buc vo
cu tu l sai nu tn ti s sai bit gia ni dung pht biu v trng thi thc t.
Xc minh chn l trong bt k hon cnh c th no l xc nh xem liu ci chng ta tin
hoc hoi nghi v tnh ng n c c s hin thc hay khng. Ngha l chng ta em thc
ti ch quan v khch quan t cnh nhau mt cch hi ha. Nhng im ng quan tm
hn c l thc ti khch quan. Nu ti khng chc chn v tnh chn thc ca pht biu:

Con mo ang trong nh xe, th vic ti ngm ngh trong u v nhng con mo, nhng
nh xe v nhng mi lin h khc nhau gia chng s tht v ch. Ti phi ra ngoi v kim
tra nh xe. Ni vy, c l lm r v sao trong hai dng chn l: bn th v logic, ci u
tin cn bn hn. Ci thc s tn ti bn ngoi mi quyt nh tnh ng sai ca mnh .
Ni cch khc, chn l logic c hnh thnh trn c s chn l bn th.
Ti cng mun bn i cht v ni di. Ni di l vn ca tm l hc nhiu hn l ca
logic. Khi ni di, ti khng h hoi nghi g v thc ti khch quan, nhng trong pht biu
ca ti v thc ti , ti ch tm t mu thun vi nhn thc ca chnh mnh. Ti bit
tnh hung c th din t di dng A l B nhng ti li pht biu l A khng phi l B.
Nh chng ta bit, chn l logic l s i ng gia ni dung ca mnh (phn nh suy
ngh ca ngi ni) v nhng thc ti khch quan. y l cch hiu v bn cht ca chn l,
c t tn l l thuyt i ng ca chn l. Cn mt l thuyt khc, l thuyt nht qun
ca chn l, l cp di ca l thuyt i ng.
L thuyt nht qun ca chn l cho rng mt mnh ng nu n ph hp mt cch hi
ho (nht qun) vi mt l thuyt hay h thng t duy c cng nhn trc . Th ly
Thuyt tng i ca Einstein lm v d. L thuyt nht qun kt lun rng mt mnh c
th v bn cht ca th gii vt cht l ng v n ph hp vi Thuyt tng i. Kt lun
ny c xem l ng n, hp l, v thc t Thuyt tng i l l thuyt pht biu chnh
xc cch thc vn hnh ca th gii vt cht. Gia l thuyt v thc ti khch quan tn ti
quan h i ng. Do , l thuyt nht qun ca chn l ch ng khi da trn nn tng l l
thuyt i ng ca chn l.
Tuy nhin, chng ta nn tnh to nhn bit khi no l thuyt nht qun ca chn l b lm
dng. V nh trong mt tnh hung, mt pht biu c nh gi l ng ch cn c vo s
ph hp gia n vi mt l thuyt hay h thng t duy c tha nhn trc , nhng
thc ra bn thn mnh li khng i ng vi thc t hay ch i ng mt cch ng ng.
V d, nu Hc thuyt kinh t Mc-xt cn nhiu hoi nghi th bt k pht biu kinh t no
ng v ph hp vi hc thuyt ny cng tr nn rt ng ng.

II. Nhng quy tc logic c bn

D c xem l mt mn khoa hc, ngh thut hay k nng v cng c th l c ba logic
vn phi c nhng nguyn tc, nhng khi nim gc r hnh thnh v dn dt cc hot
ng ca logic. Trong phn ny, chng ta s tm hiu nhng im c bn nht ca cc quy tc
logic. Chng ta s tp trung vo ng dng thc tin nhiu hn l c s l thuyt ca cc quy
tc. Kt qu mong i nht l a nhng quy tc ny thm su v nh nhng dn li cho t
duy ca bn, thay v khin bn phi nn c nh n chng.
1. Nhng quy tc c bn
Mi ngnh khoa hc l mt cu trc tri thc chi phi bi nhng quy tc c bn. Nhng quy
tc c bn ny l chn l nn tng cho s hnh thnh ca mi ngnh khoa hc v tt c
nhng hot ng ca n. Logic vi vai tr l mt ngnh khoa hc cng c nhng quy tc c
bn ring. Nhng logic c v tr c o so vi nhng ngnh khoa hc khc v nhng quy tc
logic khng ch c ng dng trong ngnh logic m cn trong tt c cc ngnh khoa hc
khc. Thc t, ph ca n ngy cng rng khp v n thch hp vi suy lun con ngi v
chng ta c th rn luyn hng ngy theo n. V vy quy tc logic c bn v quy tc c
bn trong suy lun con ngi c th xem l cng mt ni dung.
C bn quy tc logic c bn (hay quy tc c bn trong suy lun con ngi), trong chng
ta quan tm nht ti quy tc mu thun. Tuy nhin, c mt h thng hon chnh, chng
ta cng lt qua ba quy tc cn li ca logic trc.
QUY TC NG NHT
Pht biu: S vt l chnh n.
Gii thch: Ton b thc th hin hu khng phi l mt m hn n ng dng. N l s
hp thnh ca cc c th v nhng c th ny khc bit nhau. Nu mt s vt l chnh n,
hin nhin n khng phi l th g khc. Qu to l qu to. N khng phi qu cam, qu
chui hay qu l.
QUY TC BI TRUNG
Pht biu: Gia tn ti v khng tn ti khng c hnh thi trung gian no.
Gii thch: Mt s vt hoc tn ti hoc khng tn ti, khng c trung im gia hai cc. Ci
n trn bn ti hoc l thc s hoc khng. Khng cn kh nng no khc. Chng ta
c th t cu hi: Bn ngh sao v chuyn ang hnh thnh? C trng thi ang hnh thnh
nm gia tn ti v khng tn ti khng? Cu tr li l Khng. Khng c th g ang hnh
thnh, ch c nhng th tr thnh. Trng thi ang hnh thnh thuc a ht tn ti. Mt
ci n ang trong qu trnh sn xut th cha phi l ci n, tuy nhin, nhng b phn to
thnh ci n hin hu v trng thi ang hnh thnh ca ci n ph thuc hon
ton vo s tn ti ca chng. Theo ci nhn tuyt i th khng c chuyn ang hnh thnh

cng nh khng c s chuyn dch t khng tn ti n tn ti. Elaineang tng ngy tr

thnh mt nhc cng ti nng nh chuyn cn luyn tp. Khng th c chuyn ang tr
thnh mt nhc cng nu khng c mt Elaine ang tn ti. Khng c trng thi ang hnh
thnh i vi s tn ti ca mt con ngi. Elaine ang tr thnh mt cch tng i ch
khng phi tuyt i: c y khng tr thnh Elaine m tr thnh nhc cng Elaine ti nng
hn. Mt ln na, nim c bn trong quy tc bi trung l khng tn ti nhng khong cch
trong khi nim tn ti. Ci chng ta gi l ang tr thnh khng phi l con ng
chuyn dch t khng tn ti n tn ti, ch c s bin i bn trong mt hay cc s vt
tn ti.
QUY TC L DO Y
Pht biu: C mt l do y cho mi chuyn.
Gii thch: Quy tc ny cn c th c gi l quy tc nhn qu. Ni dung ca n l bt k
th g tn ti trong v tr vt cht u cha ng li l gii cho s tn ti ca chng. Ng
trong quy tc ny l khng c th g trong v tr vt cht mang tnh t l gii hay l nguyn
nhn cho chnh bn thn n. (V nu th g l nguyn nhn ca chnh n, bng cch no
, n phi c trc n v iu ny tht v l). Mt s vt c xem l nguyn nhn ca
mt s vt khc v n (a) gii thch s tn ti ca s vt kia, hoc (b) gii thch v sao s vt
kia tn ti theo cch c th no tc l gii thch cch thc tn ti ca n. B m ca
Larry l nguyn nhn dn n s tn ti ca anh ny; nu khng c h th anh ta khng tn
ti. Hun luyn vin qun vt ca Larry thi trung hc l nguyn nhn khin anh tr thnh
mt tay chi qun vt gii. V hun luyn vin l nguyn nhn khin Larry tn ti theo cch
c th l mt tay chi qun vt gii. V hun luyn vin khng mang n s tn ti cho anh
y nh b m m ch iu chnh s tn ti. (Tt nhin, c th cn nhng nguyn nhn khc
khin Larry tr thnh mt tay chi qun vt gii v v th, v hun luyn vin ch l mt
trong s nhiu nguyn nhn).
QUY TC MU THUN
Pht biu: Khng c i tng no c th va tn ti va khng tn ti cng lc trong cng
mt phng din.
Gii thch: Quy tc ny c xem l cch din t y hn ca quy tc ng nht. Nu X
l X (quy tc ng nht), n khng th cng lc khng phi l X (quy tc mu thun). Cm
t trong cng mt phng din trong pht biu trn ni n cch thc tn ti ang bn
n. S khng c mu thun no nu th g va mang mt trng thi va cng lc khng
mang trng thi trn nhng phng din khc nhau. V d, hin nay bn ang thc s
New York cn trong u li ngh ang cch San Francisco ba ngn dm. Nhng bn khng
th thc s (cng mt phng din) c New York v San Francisco. Hai pht biu mu
thun nhau nu mt trong hai pht biu hon ton ph nhn pht biu kia. V d:
Alexander Hamilton l mt thnh vin trong ni cc ca Tng thng George Washington.

Alexander Hamilton khng phi l mt thnh vin trong ni cc ca Tng thng George
Washington.
Hai pht biu ny khng th cng lc ng. Nu mt ci ng, ci cn li phi sai v ngc
li. Nu (a) ng th theo (b) phi sai.
T mu thun (contradiction) trong ting Anh bt ngun t ting Latin contra (tng
phn) v dicere (ni). Ni dung ca mt mnh mu thun tng phn vi chnh bn thn
n v n khng tng ng vi thc ti khch quan. Theo , trnh mu thun cng n gin
l trnh sai lm. Nu mc ch chnh ca logic l vn ti chn l th hin nhin iu quan
trng nht l n trnh s i lp vi chn l.
i khi, chng ta vn tn thnh nhng mu thun m khng hay bit v chng ta cha hiu
v thc ti khch quan lin quan. Vic ny c th b qua c nu chng ta khng phi
nhn hu qu t s kh kho y ca mnh. Nu chng ta ch a ra nhng pht biu v
nhng vn quan trng trong mt mi trng nghim tc, chng ta s phi chu trch
nhim v tnh chun xc ca cc mnh vi thc ti khch quan. n y, li quay li vi
tm quan trng ca lu tm.
i khi chng ta nhn ra nhng quan im mu thun, t nht l nhng tng thc su
hn. Hu ht mi ngi khng cm thy thoi mi nu c thi quen gi nhng pht biu
mu thun trong tin thc ca mnh. V d, ti khng th thng thn vi chnh mnh rng
Ti c tnh ni di Stephanie rt nhiu ln v Ti cha bao gi ni di Stephanie. Khi
gi nh rng pht biu th nht phn nh thc ti khch quan, ti ngm trit tiu pht
biu th hai. Mt cch khc ti gi ly nhng pht biu mu thun vi thc ti l c tnh
khng kim chng ni dung ca n vi thc ti. Thi ny thng c biu t bng cu
ni: ng lm phin ti vi nhng thc t na; ti quyt nh ri. Kiu suy ngh ny
khng ging vi l lun lng trnh. N chng c g lin quan n logic c. Nhng cch l
lun km nh th c tn l t duy duy l. T duy duy l l cch l lun bo v nhng nim
tin sai lm.
Nhng quy tc logic c bn va c nhc n chc hn khng c g mi m vi bn. Bi v
nhng quy tc ny pht biu nhng chn l d dng nhn ra t khi bt u c thc v t
duy l tr. D rt hin nhin nhng chng ta vn cn ghi nh i iu v chng. V d, ln
u tin bn c Quy tc mu thun, chc bn phi hoa mt vi n hi lu. Nhng ngay
sau khi bn hiu ni dung n nu ra, phn ng t nhin li l Tt nhin ri!
Cng vi s hin nhin, nhng quy tc c bn ny vn cn mt c im l chng khng th
chng minh. Ngha l chng khng phi l nhng kt lun theo sau nhng tin ; chng
khng phi l nhng chn l ph thuc vo cc chn l i trc. l v nhng quy tc c
bn ng vai tr l chn l nn tng. Chng c bn theo ngha chnh xc nht ca t ny.
Th xem xt quy tc l do y . Ti khng th tm ra nguyn nhn cho tt c nhng g
ang tn ti v cng khng cn phi chng minh v vi ti, n l chn l qu hin nhin, n
gin ch bng cch quan st cch vn hnh ca n. Vn y ch l ti c thy hay khng
m thi. Nu nhng quy tc c bn ca mt ngnh khoa hc khng c nhn nhn nh l

s hin nhin v chp nhn ngay, ngnh khoa hc khng th tin bc. N s gim chn
ti ch m thi.
2. Vng xm thc t, vng xm nhn to
Vng xm l vng m chn l khng th c xc minh r rng. Cuc sng y p nhng
th nh th v chng ta phi vui v ng u vi chng. Nhng ng ngh v chng qu
nhiu. Nhiu ngi gn mnh qu cht vo nhng vng xm ca cuc sng n mc h
thuyt phc bn thn tin rng chng c g tn ti ngoi nhng vng xm. Cn c ci nhn
thc t hn th. Thc ra c rt nhiu iu c th xc nh r rng v c th, nu khng thy
c iu th n gin l khng th nhn mt cch r rng.
Vng xm tn ti v cn nhng la chn ngoi trng v en. Khi bn ri vo tnh hung
khng th tm c nhng la chn r rng khng c ngha l khng c la chn. Ch n
thun l bn khng thy chng m thi. ng ngh rng th gii cng m h nh th gii
ch quan ca bn v a ra kt lun tng nh khch quan cho mi tnh hung .
Khng bit u l chn l tht chng d chu v ng mong ch cht no. V th, chng ta
lun phi n lc thot khi tnh trng cng sm cng tt. Nu chn nn v ri vo
vng ly m h, hy cn nhc suy ngh sau y: Ngay by gi, bn c th khng chc chn
v mt vn c th no , nhng vn tn ti tri nghim v c tri nghim i lp vi
n mt tri nghim chc chn. (Nguyn tc l: Ci tiu cc (s m h) ch c nhn nhn
l tiu cc khi bn bit ci tch cc i lp vi n.) Do , bn bit s chc chn l mt
kh th. V nu chc chn l kh nng, th rt cuc, s m h m bn ang gp phi cng l
mt kh nng. Theo l thuyt, khng loi tr kh nng mt ngy no bn s chin thng
s m h lin quan n vn m bn ang gp phi.
3. Rt cuc mi th u c li gii p
Nguyn tc l do y tuyn b rng mi th khng t nhin din ra. Chng c nguyn
nhn. Chng ta khng bit nguyn nhn ca mi th nhng chng ta bit mi th u c
nguyn nhn. Mt phn sinh lc ca mt sinh vt l tr ginh cho vic tm kim nhng
nguyn nhn. Chng ta mun bit ti sao mi chuyn li din ra. Hiu bit v nguyn nhn,
n thun ch l gc nhn l thuyt, nhng d lm bn hi lng v tin rng bit c nguyn
nhn l hiu bit su sc v s vt. Tuy nhin, hiu bit v nguyn nhn cng bao hm
phm vi thc tin rng ri, v trong nhiu trng hp bit c nguyn nhn c ngha l c
th kim sot c chng, v kim sot c nguyn nhn ngha l kim sot c h qu.
Nu chng ta bit mt loi vi trng no l nguyn nhn ca mt cn bnh, chng ta c
th ngn chn cn bnh (h qu) bng cch v hiu ho hot ng gy bnh ca loi vi
trng kia.
Khi tm kim nhng nguyn nhn, chng ta thng bt u t cc h qu. i din vi mt
hin tng, mt s vt, mt vn , mt s kin, chng ta kim tm li gii thch cho n.
Chng ta chc chn v nhng thc ti khch quan ang i din; nhng cha chc v ngun
gc hnh thnh ca thc ti y. Cng cuc tm kim ca chng ta s c nh hng bi
nguyn tc: tn ti s tng ng cn bn gia nguyn nhn v h qu. C ngha l nguyn

nhn phi c kh nng dn n cc dng h qu m chng ta ang chng kin. V nguyn

nhn li du n c bit trn h qu. Cng theo , bt k h qu no cng s phn nh
bn cht ca nguyn nhn mt mc no .
ngha thc tin ca nguyn tc ny l g? Ti khng th ngay lp tc bit c mt
nguyn nhn gy ra hu qu g v chnh l ci ti ang tm kim nhng ti c th c
nhng hiu bit v kh nng h qu ca n thng qua h qu trc mt. Bng cch nh gi
bn cht ca h qu, ti c th hiu c bn cht ca nguyn nhn v t nh hng
tm kim nguyn nhn thc s.
V d ti ang ngi hc. Ti nghe thy mt ting ng l t nh bp. Ti vo xem l g. Di
sn nh l na lt sa b do ti bt cn bnh trn k bp. y l mt h qu trong
thc ti khch quan. Nguyn nhn do u? Trn k bp, ti thy ba con kin gn bnh sa.
Ti nhng con kin ? Khng, chng khng th gy ra h qu trng i ny. Ti thy
con chim bch yn ca mnh bay ra khi lng v u trn nc t lnh. Do con chim bch
yn ? Mt ln na, cng khng phi. H qu ny vt qu kh nng ca con chim bch yn.
Sau , ti nhn qua ca s v thy con mo nh hng xm. h! D rng ti khng th
khng nh con mo lm sa nhng t nht ti cng bit rng mt con mo c kh
nng dn n h qu nh th. Ti cn iu tra nhiu hn na nhng vo lc ny, ti c th
cn nhc kh nng con mo l nguyn nhn ca na lt sa b . N ang b t di s
ng vc nghim trng.
4. ng kt thc vi vng chuyn hnh trnh tm kim nguyn nhn
Cc nguyn nhn thng sp xp di dng chui. V d, chng ta c mt tnh hung A gy
ra B. Sau chng ta nhn ra n lt B gy ra C. Chui nguyn nhn ny c th c biu
ho nh sau:
A---> B----> C
Tip theo hy gi s rng C biu din mt tnh hung m h cn nhanh chng tm ra
nguyn nhn. Bit rng C l do B, chng ta quyt nh tp trung vo B trn nguyn tc
gii quyt vn phi khm ph nguyn nhn ca n.
Ti nay, cch t duy logic ny rt ng tuyn dng nhng nh th vn cha . D B ng
l nguyn nhn trc tip ca C, n cha chc l nguyn nhn gc r. Chui nhn qu bt
u t A v do , A l ngun gc ca vn C.
B r rng l nguyn nhn trc tip ca C, nn nu C cn m h th c ngha l c g khng
r rng B. Nhng v chnh B cng l mt h qu, do , nu c g khng r rng th cng
phi truy n nguyn nhn A ca n. Vy l vn vi C s khng c gii quyt hiu qu
cho n khi nguyn nhn gc r ca vn nm A cha c quan tm.
V d di y s gip bn hiu ni dung ny r rng hn. Sam bng ngi thy c mi hi
trong nh bp. Sau khi tm hiu, anh pht hin ra c mt x y trn nc bc mi trong t
di bn ra chn. Sau khi anh x nc i, mi hi bin mt. Sau ny, gii quyt

vn mi hi kia, Sam c th tip tc x nc thng xuyn nhng nu anh hi lng

vi gii php ny th tr tu ca anh cng chng c g cao. Cch duy nht gii quyt dt
khot vn mt ln v mi mi l tm ra nguyn nhn gc r nguyn nhn ng nc b
r r lm x lin tc b y.
i khi chng ta tht bi trong vic tm kim nhng nguyn nhn gc r ch v bn tnh li
bing. C khi l v chng ta khng tm hiu vn su sc. Cn li l do mnh thiu kin
nhn. Chng ta cng t hi thc mnh phi lm g nn thng vi vng tm n nhng
gii php tm thi y nhc khuyt, trong khi vn gc r c bn vn cha chm ti.
5. Phn bit cc loi nguyn nhn
T lu, chng ta thng phi gii quyt vn c tn gi l nguyn nhn hiu lc. Nguyn
nhn hiu lc l mt khi nim ch tc nhn, trong phm vi hot ng ca n gy nn s tn
ti hay iu chnh s tn ti ca mt s vt theo cch ny hay cch khc. Ngoi nguyn
nhn hiu lc cn c nguyn nhn quyt nh, nguyn nhn vt cht v nguyn nhn
chiu l. Xt theo quan h nhn qu, khng phi loi nguyn nhn no cng ng vi
nhng tnh hung chng ta ang n lc phn tch nhng cng nhn dng nhiu loi nguyn
nhn, chng ta cng hiu chng r hn.
Nguyn nhn quyt nh, nu p dng vo hot ng, n l mc tiu ca hot ng; nu p
dng vo mt khch th, n l mc ch s dng ca khch th. Nguyn nhn vt cht l
nguyn liu m khch th c cu to thnh. Nguyn nhn chiu l l c im nhn dng
ca mt s vt ci xc nhn n l chnh n.
Hy th phn tch mt chung chim theo bn nguyn nhn nu trn. Fred, ngi to ra n,
l nguyn nhn hiu lc ca n. Nguyn nhn vt cht l g, inh st, c vt, dy thp, v
sn. Nguyn nhn chiu l ca n l hnh th vt cht c bit phn bit n vi mt hp
ng h s hay chu trng cy ca s. Nguyn nhn quyt nh l n cung cp ch tr
ng v mt ci t cho nhng con chim.
Nh ni trn, khng phi i tng no cng c th c phn tch da trn bn
nguyn nhn. Mt khi nim ton hc (hay bt k khi nim no) s khng c nguyn nhn
vt cht v cc khi nim ton hc mang tnh phi vt cht. Nh ton hc ngh ra khi nim
s l nguyn nhn hiu lc. Nguyn nhn chiu l s l bn cht c th ca chnh khi
nim (v d nhng vng trn ng tm) v nguyn nhn quyt nh l gp phn gii p
cho mt vn ton hc tn ti lu i lin quan n tnh ng tm v nhng hnh trn.
Trong nguyn nhn hiu lc c th phn chia thnh nguyn nhn chnh yu v nguyn
nhn cng c. Ngi th iu khc l nguyn nhn chnh yu ca mt bc tng cm
thch v anh ta l li gii thch thuyt phc nht cho s tn ti ca bc tng kia. Nhng
anh ny khng phi l nguyn nhn duy nht v anh ta vn cn n dng c tc nn bc
tng. Nhng dng c d l thuc v nm trong tay ngi th iu khc nhng theo
mt gc no , n cng to nn bc tng. Nhng dng c ny l cch thc m mt
nguyn nhn chnh yu to ra mt h qu no .

D rng nhng nguyn nhn cng c l thuc vo cc nguyn nhn chnh yu, nhng trong
nhiu trng hp, chng cng rt quan trng. Mt ngh s chi n violonxen v i khng
th thiu cy n ca mnh nu mun biu din mt bn n tuyt vi. R rng rng
nguyn nhn cng c hon ton ph thuc vo nguyn nhn chnh yu. Nguyn nhn cng
c mang tnh b ng v khng th khi xng mt hnh ng nm trong kh nng ca n
c. Cy n violonxen khng th t chi mt bn nhc. Cht lng ca c nguyn nhn
chnh yu ln cng c s nh hng n cht lng ca h qu. Chic n violonxen tt
nht s khng th ct ln mt bn nhc tuyt vi nht trong bn tay ca mt ngh s
violonxen ti nng c hn. V ngh s violonxen v i nht trn th gii s khng th biu
din bn nhc tuyt ho nu phi dng mt cy n km cht lng.
V c nguyn nhn chnh yu ln nguyn nhn cng c u quan trng, trong nguyn
nhn chnh yu quan trng hn nn i khi chng ta qun i tm quan trng ca nguyn
nhn cng c. Chc chn s hu mt cng c tt nht c th l iu cn thit nhng cng
ng qun vai tr quyt nh ca ngi s dng tuyt vi nht. Cn phi nhc li rng
nhng cng c tuyt vi nht trong bn tay ca nhng ngi bt ti cng khng mang li
nhng kt qu tuyt vi. Cng cn phi cn nhc rng: Mt nguyn nhn chnh yu ti gii
s dng nhng cng c km cht lng c th lm c nhng iu m nhng nguyn
nhn chnh yu km ci khng th thc hin vi nhng dng c tuyt vi.
6. nh ngha cc thut ng
Cch hiu qu nht trnh s m h v ti ngha trong logic l nh ngha cc thut ng.
Chng ta bn n vic nh ngha thut ng nhng thc t ci chng ta ang nh ngha li
l nhng khch th m thut ng (t ng) biu t. Quy trnh hay c ch ca nh ngha l
chng ta lin h mt khch th c th (khch th cn c nh ngha) vi nhng khch th
khc v t , t n vo mt v tr chnh xc. Khi nh ngha mt thut ng hay t ng,
chng ta lin h cht ch ti khch th m n cp n. C hai li ch thc tin trc mt
ca vic nh ngha thut ng mt cch cn trng. l nhng khi nim ca chng ta tr
nn r rng v do , chng ta c th giao tip hiu qu hn. Nhng thut ng m h nh
cng bng, nhan sc, v s thng thi s c bit cn c nh ngha.
Qu trnh nh ngha mt thut ng theo logic bao gm hai bc. Bc mt: t thut ng
cn c nh ngha vo nhm gn ng. Bc hai: Nhn din s khc bit c th ca
thut ng .
Nhm gn ng l nhm ln cc khch th c chung c tnh, bao gm c khch th chng
ta ang xem xt. nh ngha kinh in ca Aristotle v con ngi l ng vt l tnh. Trong
nh ngha , ng vt l nhm gn ng nhm gn nht m con ngi nm trong
. Ti sao ? V chng ta c chung c tnh ng vt vi cc thnh vin khc ca nhm.
Aristotle khng chn nhm l sinh vt sng, hay thc th vt cht, hay s vt v nhng
nhm ny qu rng. Nu nh th thut ng con ngi m ng mun nh ngha s b
nhm chung vi loi khch th m n khng chung c tnh.
Hy th xem xt vic phn loi nhng mn chi trong mt hp chi ln, trong mt
cn phng ti mt cn nh to lc ti Lansing, bang Iowa, Hoa K. Chng ta c th ni rng

nhng mn chi trong ci hp hay trong cn phng hay trong cn nh hay Lansing
bang Iowa hay Hoa K. Tt c nhng pht biu u ng. Nhng hp chi mi l
nhm gn ng. C nhiu loi chi khc nhau nhng chng u nm trong chic hp
chi. l mt nhm ph hp.
S khc bit r rng chnh l c tnh (hay nhng c tnh) phn bit khch th cn nh
ngha vi nhng khch th cng nhm khc. Trong nh ngha v con ngi ca Aristotle,
mt c tnh duy nht l tnh, c nu ra khu bit con ngi vi nhng loi ng vt
khc. S khc bit c trng phi c ch r mt cch chi tit; ngha l n nhn din mt
loi ring bit v khu bit ho loi vi nhng loi khc cng nhm. Khi nh ngha mt
khi nim, iu cn bn chng ta phi lm l nhn din chnh xc i tng. Bc u tin
l nhm n chung vi cc s vt khc c im tng ng, sau ghi li c trng khc
bit ca n khi so snh vi nhng s vt khc trong nhm.
Hy th vn dng vi vi thut ng kh nhn di y.
a) Thut ng cn c nh ngha: cng bng
Bc 1: Cng bng l mt c tnh x hi...
Bc 2: ...m mt ngi trao tr cho ngi khc nhng g ng thuc v h.
NHN XT: c tnh x hi l mt nhm gn ng dnh cho thut ng cng bng v n
m t tng qut cho thut ng ny. Nhng nhm nh ti nguyn hay th ch hay s
kin l khng ph hp. Nhng nhm nh s vt hay khi nim hay hin tng th qu
rng, khng gn vi thut ng. Nhng trong c tnh x hi, cng bng khng phi l mt
c tnh duy nht. Vy th ci g s phn bit n vi nhng c tnh x hi khc nh lch s,
phng khong hay khoan dung? im khc bit c trng nu ra trong bc hai ch r c
tnh c nht ca thut ng di vai tr c tnh x hi.
b) Thut ng cn c nh ngha: s s hi
Bc 1: S s hi l mt cm xc...
Bc 2: ...khin chng ta phi chn chn khi pht hin ra nhng nguy him.
NHN XT:
Cung bc cm xc l mt t khc miu t nhm gn ng ca thut ng ny. im khc
bit c trng ni cho chng ta bit chnh xc loi cm xc ang c nhc n.
nh ngha sc tch ca Aristotle v hai ch con ngi ng vt l tnh t ti nh
ngha kinh in. ng vt l nhm gn ng, l tnh l im khc bit c trng. Thng
thng, him khi chng ta nh ngha c c ng nh th, nht l khi nhc ti im khc
bit c trng. V d nh khi chng ta cn nh ngha t xe hi. Bc u tin kh n
gin: l phng tin di chuyn. Nhng sau , chng ta phi tm ra nhng khc bit c
trng phn bit n vi cc loi phng tin di chuyn khc trn th gii.

Gi tr c bit ca nh ngha logic l n tit l bn cht chnh xc ca khch th c nh

ngha. Tuy nhin, cch nh ngha ny khng kh d nu chng ta khng hiu bit su sc v
khch th xc nh chnh xc bn cht ca n. Trong trng hp nh th, chng ta c th
nh ngha khch th mt cch lng lo hn thng qua miu t. Mt bn miu t tt cung
cp chi tit v trn vn nht v nhng c tnh quan st c ca khch th. V c th trong
bn miu t s tit l nhng c tnh ca khch th ang c ni n.
7. Mnh khng nh
Mc tiu ca qu trnh lp lun, mi quan tm chnh ca logic chnh l lun chng. Khng
c gi l lp lun nu ti ch n thun tuyn b rng ci ny ci kia ng v ch i s
ng tnh ca bn. Ti phi thuyt phc bn rng iu ny ng v ti lm c iu
nh vo lp lun. Mt lp lun hon ho s to nn mt kt lun hon ho v kt qu l
nhng kt lun s xy dng nn cc mnh hon ho. Tt c nhng g ti trnh by
trong cun sch ny u c km nhng lp lun r rng. Lp lun nm trong phm vi hot
ng ca logic v bt k lp lun no cng ti hin c th qu trnh l lun. Bc tip theo
trong qu trnh lp lun l nghin cu k lng cc mnh , c bit l mnh khng
nh. Lp lun hiu qu nht l lp lun em n kt lun l mt mnh khng nh. Mt
mnh khng nh ch ra iu chc chn trong mt tnh hung no . V d, Chic radio
nm gh sau xe. Chng ta bit chc chn v s vt trong tnh hung ny. Nhng nu ai
ni C l chic radio nm gh sau xe, hay Chic radio c th nm gh sau xe, th s
chc chn bin mt. Nhng pht biu khng phi l pht biu khng nh v chng ta
li bn khon khng bit iu chc chn l g. Theo , mt lp lun khng nh (yu t hnh
thnh nhng mnh khng nh) l nhng lp lun hiu qu nht v chng cung cp
nhng thng tin r rng. Nhng phi cn c vo tnh hung thc t, chng ta mi bit c
c php pht ngn ra nhng pht biu khng nh hay khng. V d, khi ti vn hoi nghi
v v tr ca chic radio m khng nh n nm ng sau xe th qu l v trch nhim.
Nhng nu bit chc chn v m bo cho iu ny, chng ta nn xc nhn n bng pht
ngn khng nh.
C iu cn lu l mt pht biu c th dng khng nh nhng cha chc miu t
thc t mt cch khch quan. Mt ngi ni, Chicago Cubs l i bng chy xut sc nht.
l mt pht biu khng nh nhng n ch cho chng ta bit rng ngi ni rt tin tng
vo iu . l mt thc t ch quan ch khng phn nh thc t khch quan v pht
biu n thun l kin ca ngi ni.
8. Khi qut ho
Mt mnh khi qut l mnh c ch bao qut rt rng. Mnh nh th khng
phi l khng chnh xc. V d nh Nga l ng vt c xng sng v Nh ca l ni tr
ng ca con ngi l nhng mnh khi qut v khng l do g bc b ni dung m cc
tuyn b ny a ra. Ni dung ca mt mnh khi qut c xp vo hai nhm: (a) ng
v (b) thc s p dng c cho c nhm.
Trong pht ngn Nga l ng vt c xng sng, mt ch th (nga) c nhc n i
din cho ton b cc thnh vin khc trong nhm. Nhng ngn t ca pht biu trn khng

c th, r rng. loi b nhng im cn nghi ng, chng ta thm vo t hn nh tt c:

Tt c cc con nga l ng vt c xng sng. Cn nu khng nh nhc n mi thnh
vin trong nhm, chng ta phi din t r trong pht biu ca mnh: Mt s ngi nh l
kiu nh g mt tng.
Ngn t r rng trong nhng mnh khi qut rt quan trng v n gip ngi nghe
khng cn bn khon. C ngi c tnh loi b nhng t hn nh (tt c, mt s) v h
mun nhng g mnh ni ng vi c nhm m khng cn phi dn gii chi tit. Trong rt
nhiu trng hp, nhng pht biu kiu nh C dn thnh ph Carthage rt tn nhn v
ng ngn hng n tt c c dn trong thnh ph Carthage. Nu b phn bin, ngi ni
s s dng thc t l mnh khng ni: Tt c c dn thnh ph Carthage u rt tn nhn v
ng ngn. ng l anh ta khng ni vy nhng cu ni ca anh ta c m ch .
C hai loi mnh khi qut: khi qut ton b v khi qut b phn. Mt mnh khng
nh ton b l mnh c cha mi hay tt c (Tt c c heo u l ng vt c
v.) N khng nh iu g ca c nhm. Mt mnh ph nh ton b l mnh c
cha khng (Khng con c no c chn). N ph nh iu g ca c nhm. Mt mnh
b phn, khng nh hay ph nh, khng hng n tt c mi thnh vin do ch ng
i din. N thng c nh du bng t hn nh mt s, vi (Mt s ng vt c v
sng trn cy; Vi c khoai ty khng ti). Nhng pht biu nh Hu ht ngi M
trng thnh li c t v i a s sinh vin kha di b phiu cho Peterson cng l
mnh b phn. Do , h khng hng n ton b nhm th mnh l b phn. D n
ln hay nh th b phn vn l b phn.
Khi chng ta nhc n mnh ton b hay b phn, chng ta ang quan tm n ci m
trong ngn ng logic gi l lng ca mnh trong logic. Mnh c th i lp vi
mnh khi qut, c im ca n l ch ng l mt c th. Mary n t Maryland,
Wrigley Field nm Chicago l v d cho mnh c th.
Nhng mnh ton b d khng nh hay ph nh, u rt chnh xc. Chng khng nh
hay ph nh iu g ca c nhm, khng cha ngoi l no. Ngc li, nhng mnh
b phn thng kh m h. Vi c phm vi kh rng; c th t 2 n 99 phn trm.
Nhng mt mnh b phn vn c th chnh xc: Mi su phn trm nhng vn ng
vin in kinh hon tt cuc ua trong vng hai ting ng h. Hy a ra nhng pht biu
chnh xc ti a trong phm vi kin thc ca bn.
Ti thm ebook: http://www.taisachhay.com

III. Lp lun: Ngn ng ca logic

Biu hin c th nht ca l lun logic l lp lun. Mt lp lun c th ng vng hay sp
tu thuc vo l lun m n da vo tt hay km. Trong phn ny, chng ta s tm hiu cch
thc xy dng mt lp lun vng chc v hiu qu.
1. Hnh thnh mt lp lun
T u cun sch, chng ta bn n s vn ng cn bn ca l lun, cc bc ca suy
lun. Xut pht im t mt khi nim c nhn nhn l chn l n mt khi nim th hai
cng c xem l chn l di tc ng ca khi nim th nht. S vn ng ny chnh l
tm im ca lp lun. Nh chng ta thy, cc lp lun c to thnh t cc mnh
cha ng nhng khi nim lin quan n vn ng suy lun.
Cc lp lun phc tp hay n gin ch yu l do s lng mnh m chng cha ng,
nhng d phc tp n u, v bn cht, lp lun u cc k n gin. Mi lp lun gm hai
thnh phn c bn, hai dng mnh : mt mnh tin v mt mnh kt lun. Tin
l mt mnh h tr, l im xut pht ca mt lp lun v cha ng chn l khi u
cho suy lun. Kt lun l mt mnh c h tr, mnh c cng nhn l ng da
trn nn tng ca tin . Nhng lp lun phc tp l do s lng tin ln v cch lin
kt gia cc tin vi nhau. Bn c th c mt tp hp cc tin , tin ny c xy
dng da trn tin kia v v th, phi c mt trt t sp xp ph hp. V d: V ci mng
ri ra khi ming mng nga, v ming mng nga bong ra, v con nga b qu, v con nga
ng qung v tng xung, v v tng b bt, nn trn nh b thua. Rt him khi c nhiu
kt lun trong mt lp lun. V thc t, cn trnh mc phi li . Tt nht ch nn c mt
kt lun duy nht. Ni cch khc, nhng lp lun ti u ch nu ra mt vn duy nht.
Mt lp lun cc k n gin c to nn bi hai mnh , mt mnh h tr (tin )
v mt mnh c h tr (kt lun). Thng th bi cnh ca lp lun s gip bn phn
bit c hai thnh phn . Chng ta thng tm du hiu km theo phn bit u l
tin , u l kt lun, c gi tn l ch th logic. Nhng ch th logic thng dng ca tin
l v, do, ti v. Nhng ch th logic thng dng ca kt lun l do vy, v th, v
vy. C nhng li din t tinh vi hn dn ra tin (da trn quan im) v kt lun
(tt yu s dn n). Hy cng xem lp lun gii thch n gin di y:
V Dave lin tc ci nhau vi sp,
Anh ta b chuyn cng tc sang vn phng Houston.
BNH LUN: Lp lun khng chng minh s kin Dave b chuyn cng tc m c gng a
ra l do, gii thch v sao n xy ra. Mnh th nht (tin ) c a ra nh mt thng
tin h tr, nu chng ta chp nhn n ng th chng ta c th hiu v sao c s thuyn
chuyn cng tc.

Tin l nn tng ca mt lp lun. S vng chi ca nn tng ph thuc hon ton vo

tnh chn l ca tin . Do , bc u tin xy dng mt lp lun vng vng l bo
m tnh ng n ca tin . Trong lp lun trn, nu chuyn Dave lin tc ci nhau vi
sp khng phi s tht th chng ta vn khng c mt l gii no cho chuyn Dave b thuyn
chuyn cng tc. Bn cnh yu cu bt buc v tnh ng n, tin cn phi rng
bao qut kt lun. im ny ti s tho lun trong phn 14 v 15 ca cun sch.
2. S vn ng t ton th sang b phn
Nu bn cht ca mt mnh ton th l ng th mnh b phn c cng ch ng v v
ng vi n cng s ng. Do , nu pht biu: Tt c loi ch u n tht ng th pht
biu Vi con ch n tht l ng. Nu pht biu Khng ngi n ng no c th sinh n
l ng th pht biu Vi ngi n ng khng th sinh n cng ng. Nhng pht biu
nh th khng cha thng tin hu ch cng chng a ra kt lun no th v, nhng suy
lun n gin hnh thnh chng ng lu tm v chng l mt v d sinh ng v tnh tt
yu trong lp lun. Nu s tht l tt c loi ch u n tht, chng ta khng cn nghi ng v
s tht rng vi con ch n tht. V cng khng th ph nh s tht rng vi ngi n ng
khng th sinh n khi cng nhn khng ngi n ng no c th sinh n. Nhng kt
lun c rt ra mt cch tt yu. Mt kt lun tt yu l ci khng th b ng vc n
rt chc chn.
Logic ng sau s vn ng t ton th sang b phn v s tt yu i km rt n gin. Nu
chng ta bit c ci g ng cho ton th nhm th n cng phi ng cho mt b
phn ca nhm.
3. S vn ng t b phn sang ton th
S vn ng t ton th sang b phn bo m mt kt lun ng n tt yu. S vn ng
t b phn sang ton th khng c c s bo m nh vy. Hiu bit v mt phn ca
nhm khng cho php ti a ra pht biu dt khot no v tng th. Trong vi trng
hp, c gng thc hin iu s sinh ra mt kt lun sai hin nhin. Vi ph n l nhng
ngi m l mt pht biu hon ton ng n. Nhng ti khng th s dng n h tr
kt lun Tt c ph n l nhng ngi m. c mt nn tng vng chc cho lp lun,
tin ng l cha , cn phi rng bao trm c kt lun, v khng th c mt lp
lun tuyt i chnh xc nu tin l mt mnh b phn. Tng th c th cha ng b
phn nhng b phn khng th cha ng tng th.
Vy c s vn ng t b phn sang ton th no l hp l khng? C, min sao chng ta
khng vt qu gii hn ca bng chng. Chng ta khng th a ra nhng kt lun chc
chn nhng vn c th nu ra nhng kh nng. Ni cch khc, s vn ng phi cn trng.
Nu tt c nhng c dn ca khu vc Clare (Ailen) m ti gp tnh n thi im ny
gi d l mt con s ng k u tc v mt xanh, s khng phi hon ton v trch
nhim nu ti pht ngn nh C th tt c c dn Clare u tc v mt xanh. S phng
on ca ti c ng s tht hay khng l chuyn khc.

S l sai lm khi tuyn b ci g tt yu ng vi c nhm v n ngu nhin ng vi mt

b phn ca nhm. iu ny cn c bit lu v d rt hin nhin nhng chng ta vn
thng xuyn mc phi. Sai lm ny d dng tr thnh mt trong nhng ngy bin yu
thch ca con ngi.
4. V ng ho
Nh ni trn, mnh l mt biu thc ngn ng khng nh hoc ph nh mt ni
dung no . V mt ng php, tt c cc mnh u c to thnh bi mt ch ng v
mt v ng. i tng c ni ti l ch ng; ni dung ca i tng l v ng. Theo , v
ng ho l qu trnh kt ni khi nim, quy khi nim ny vo khi nim khc. Trong pht
biu Loraine l tr l ch huy dn nhc, khi nim tr l ch huy dn nhc tr thnh v ng
ca Loraine.
Nu v ng ho l qu trnh em cc khi nim gn ghp vi nhau th c s xc nhn tnh
ng n ca v ng ho l s n nhp ca cc khi nim . Cc khi nim n vi nhau
nu quan h ng php ca chng phn nh quan h thc t khch quan ca s vt. Trong
pht biu Bnh si l bnh ly nhim, bnh ly nhim l v ng cho bnh si. y l mt v
ng ho ng n v ch ng v v ng thc s n vi nhau v pht biu phn nh ng
thc tin. Tng t vi pht biu Ulysses S. Grant sinh ra Ohio, sinh ra Ohio l v ng
ng n cho Grant v pht biu ny phn nh ng hin thc.
Ta c th thy rng kt qu ca mt v ng ho ng n l nhng mnh ng. Ngc
li, v ng ho khng ng s cho ra nhng mnh sai. Jane Austen vit tc phm S
thuyt phc (Persuasion) New Hamspire l sai v Jane Austen vit tc phm S thuyt
phc Anh, ch khng phi New Hamspire, M nn v ng ha ny sai.
5. Mnh ph nh
Cc mnh khng nh kt ni cc khi nim; cc mnh ph nh phn cch cc khi
nim. Mt mnh ph nh ton th phn cch cc khi nim hon ton (Khng trit gia
no khng th sai lm); mt mnh ph nh b phn phn cch cc khi nim khng
hon ton (Vi c dn vng Bc Dakota khng c cc tc phm ca Dickens.)
Khi mt mnh c chp nhn hay b ph nhn ngha l n ng hoc sai. Theo , s
ph nh n thun l tuyn b rng n sai. Mi mnh u c th sai d n mang tnh
khng nh hay ph nh. (Khi chng ta ni v cht ca mnh theo ngn ng logic tc
l chng ta ang nhc n tnh khng nh hay ph nh ca n.) Herman Melville cha bao
gi l tng thng M l mnh ng; Moby-Dick khng phi l tc phm vit v c voi l
mnh sai.
Nhng mnh ph nh i khi rt lt lo nn cn cn thn khi s dng m bo rng
chng truyn ti chnh xc nhng g chng ta mun ni. Hy xem xt pht biu: Khng phi
tt c nhng con ch u l ch lai. T tt c l du hiu ca tnh ton th v t ph nh
khng d khin chng ta gi nh rng y l mt mnh ph nh ton b. Thc t, y
li l mt mnh ph nh b phn. Bi v mnh ph nh ton b c s tch bit hon

ton gia ch ng v v ng ch khng phi nhng g th hin trong cu trc cu. Trong
pht biu trn, thng ip ph nh c din gii trong cm t khng phi tt c. Khng
phi tt c (hay khng phi mi) khng ging vi khng c ci g; n c hiu nh
vi. V ng ca pht biu trn (ch lai) khng tch bch hon ton khi nhm m ch
ng i din (ch) m ch tch bch mt phn. Do , ni dung thc s ca pht biu ny
l Vi con ch khng phi l nhng con ch lai.
Nu mt ni dung c th din t c dng khng nh ln ph nh, khi khng b l thuc
vo mt yu t no, tt nht bn nn chn cu trc cu khng nh. Th xem hai pht biu
sau: Vi sinh vin l nhng ngi chm ch v Vi sinh vin l nhng ngi khng chm
ch. Theo ci nhn logic cht ch, hai pht biu trn phn tch cng mt ch ng v v ng.
Nhng c s khc bit nho nh gia hai pht biu. Pht biu khng nh nu ni dung trc
tip v r rng hn. (iu ny ng vi tt c pht biu khng nh.) N nhn mnh vo
thc t hn l ci khng thc t v d gi ln nhng phn ng tch cc. Pht biu ph nh
nhn mnh vo ci khng thc t khin chng ta suy ngh nhiu v nhng iu tiu cc
xung quanh tnh hung c miu t.
Cc mnh ph nh c th c s dng hiu qu trong vic to nn phn ng ng n
cho cc pht biu sai. Cch pht biu ph nh: Khng phi tt c ngh s u b lon thn
kinh v Mi ngh s khng b lon thn kinh u l s p tr ph hp cho li qu quyt:
Tt c ngh s u b lon thn kinh. Trong nghin cu logic, s r rng l iu quan trng
nht. Chng ta ch nn a nhng thnh phn ph nh vo mt pht biu truyn ti ni
dung khng nh nu chng khng gy nn s nhm ln. Pht biu Khng p t hnh pht
tin l khng cng bng ng ngha vi p t hnh pht tin l cng bng nhng kh
nng truyn t trong cu th hai r rng v trc tip hn so vi cu th nht.
i khi trnh s cng nhc trong giao tip, ngi ta thng s dng cch ni ph nh.
l mt quyt nh ngu xun l mt pht biu r ngha nhng li qu thng thng.
Chng ta c th gi c quan h thn tnh gia ngi ni vi ngi nghe hn nu ni
Quyt nh c l khng phi l khn ngoan nht vo lc . Nhng ng vi vng coi
y l quy tc bt di bt dch. Mi tnh hung c th s quy nh thng thn trong ngn
ng m chng ta s dng. Ngn t thng thn, trc tip khng nn b loi b hon ton v
trong mt s trng hp chng ta vn cn n n.
6. a ra nhng so snh
T duy con ngi lun c xu hng so snh. Thc t, hot ng suy ngm s kh thc hin
nu thiu s so snh. Qua qu trnh so snh, chng ta quan tm hn ti nhng tng ng
v d bit gia cc s vt.
Mt mnh l biu thc ngn ng, l sn phm ca t duy so snh cn bn khi lin h mt
khi nim (ch ng) vi mt khi nim khc (v ng). Chng ta gi hnh ng tr tu l
phn on, l s ni kt cc khi nim trong kh nng cho php a ra nhng pht biu
mch lc v th gii m chng ta ang sng. V phn on l nn tng ca mnh nn
nhng g chng ta ni trong cc mnh tt yu s gn cht vi cc phn on. Mt

phn on s vng chc nu mi quan h gia hai khi nim m n kt ni phn nh ng

thc t khch quan.
So snh phn nh trong mnh l nn tng, l ngun gc ca nhng so snh phc tp hn
gia cc mnh ci cui cng phn nh t duy ca chng ta. Nu khng nhn ra mi
quan h gia v trong cc s vt da vo hot ng so snh th t duy ca chng ta s thiu
mch lc. Chng ta c nhng khi nim nhng mi khi nim li tn ti c lp. V ta khng
bit cch lin kt khi nim ny vi khi nim kia phn nh mi quan h gia cc khch
th tn ti bn ngoi tm tr ta.
Khi so snh hai s vt, chng ta c th thy chng hoc l hon ton ging nhau hoc hon
ton khng ging nhau hoc l c s kt hp c im ging v khng ging. (Tt nhin,
chng ta c th so snh rt nhiu s vt nhng n gin ti ch ly v d v hai s vt m
thi.)
Ci g l cn c cho kt lun hai s vt chng ta so snh hon ton ging nhau? Chnh l tt
c nhng c tnh ca s vt ny trng khp vi cc c tnh s vt kia. V d bn hy th
so snh hai my pha c ph c sn xut hng lot ly ra t cng mt nh my, chng
ging nhau n tng chi tit.
Cc phn on hi ging nhau, hi khc nhau gn nh khng c s cn nhc k cng nhng
c im ging v khc nhau. Cc c im ging nhau nhiu hn cc c im khc nhau
hoc ngc li. Nhng d kt qu c th ra sao th phn on a ra cng phi da trn s
tnh ton k lng nhng c tnh trc quan.
Vy cn phn on hai s vt hon ton khc nhau th sao? Chng minh bng cch no? Nu
phn on hon ton ging nhau c minh chng bng hai s vt c cng tt c nhng
c im trc quan th phn on hon ton khc nhau s c minh chng bng hai s vt
khng c c im trc quan no chung. Nhng liu c trng hp xy ra khng? V d
thay v so snh hai my pha c ph c sn xut cng tiu chun, chng ta hy so snh
mt my pha c ph v mt l nng bnh. Tt nhin chng khc nhau rt nhiu im.
Nhng chng cng c th c nhiu im tng ng thc s. D thy l c hai u l nhng
thit b in t. Thm ch, chng c th c cng mu sc hay cn nng hay hu ht cc b
phn c lm t nhng cht liu ging nhau.
(C mt im cn lu v phn on hon ton ging nhau: Khng c hai s vt ging nhau
n ni chng khng cn l hai s vt na. Nu hai s vt ging ht nhau theo ngha en
th chng ch l mt s vt m thi.
Mt im na cn lu v phn on hon ton khc nhau: Khng c hai s vt no khc
nhau hon ton n ni chng khng c chung s tn ti cn bn no. Khi so snh A v B,
nu tuyn b rng B hon ton khc A th ch c duy nht s vt A tn ti thi v B khng
tn ti.)
Khi so snh bt k hai s vt no, c bit l nhng s vt to ln, phc tp nh s kin lch
s chng hn, ng qu vi v a ra phn on rng hai s kin rt ging nhau ch v

chng ta thy mt s lng ln nhng c tnh tng t. S lng c tnh tng t cha
th quyt nh vn , bn cn cn quan tm ti tm quan trng ca nhng c tnh na.
Mt c tnh cng quan trng, nu n tit l bn cht, c tnh ring bit ca s vt.
Thm ch, mt s lng ln c tnh quan trng tng ng cng khng gip chng ta c
mt kt lun so snh chc chn nu mt c tnh quan trng mu cht b b qun. V d, ti
ang ni chuyn vi mt ngi khng bit cht g v chut hay voi. Ti khai sng cho ngi
ny bng cch so snh hai loi ny vi nhau. Ti k rng c hai loi ng vt u c bn
chn, hai mt, hai tai, mt ming, mt li, mt ui, mt qu tim, vn vn. Tt c nhng
c tnh ny u quan trng. Nhng trong phn miu t ti khng ng g n kch
thc tng i ca chng. Nh th l ti b st mt c tnh rt quan trng.
7. So snh v lp lun
Khi s dng so snh trong lp lun, mc tiu ca chng ta l chng minh (tc l chng
minh bng lp lun) rng hai s vt chng ta so snh l tng ng nhau. V d, ti ang so
snh hai s vt A v B. Ti suy xt chng tht k lng. Ti thn trng lit k mt danh sch
nhng c tnh chung ca chng. Khi xy dng lp lun, kt lun ca ti s l: A v B rt
ging nhau. Cc tin trong lp lun chnh l nhng c tnh chung : V A v B cng
chia s c tnh X, v A v B cng chia s c tnh Y, v vn vn. V d, khi so snh nai vi vt
nui trong nh, ti thy c nai ln vt nui u c mng ch, u l nhng ng vt khng
n tht, vn vn. Nu nhng tiu ch so snh trn bo m rng (1) tt c u l nhng c
tnh quan trng, v (2) ti khng b st c tnh quan trng no, th lp lun i n kt lun
v s tng ng ng k gia nai v vt nui ca ti s c c s v mang tnh thuyt phc
cao.
Mt trong nhng suy lun ph bin nht da trn phng php so snh c gi l php
loi suy. (Loi suy l loi suy lun da trn nhng im tng ng gia hai s vt.) Cu
trc c bn ca dng suy lun ny l: Trong hai s vt ti so snh, bn bit v s vt A
nhiu hn s vt B. Mc tiu lp lun ca ti l thuyt phc bn rng A v B c nhng
im chung hin nhin khng phi tranh ci, do mt im khc cha r rng v vn cn
ang tranh ci cng l im chung ca chng. V d, A i din cho mt s kin lch s nh
Chin tranh Vit Nam, v B i din cho mt chin dch m chnh ph M cn ang cn nhc
Chin dch Ch ngha V tha Thun khit. Nhim v ca ti l thuyt phc bn v nhng
im tng ng gia Chin tranh Vit Nam v Chin Dch Ch ngha V tha Thun khit
n ni nu chnh ph trin khai chin dch kia th hu qu s tng ng vi Chin tranh
Vit Nam.
Lp lun c phc tho li nh sau:
A s hu c tnh R, S, T, U, V, W, X, v Y,
B s hu c tnh R, S, T, U, V, W, X, v Y,
A s hu c tnh Z,

Do , B cng s hu c tnh Z.
BNH LUN: Kt lun a ra khng tt yu ng nhng khng phi l khng c kh nng.
Nu hai s kin c nhiu c tnh chung, c kh nng mt c tnh khc m mt s kin s
hu cng s c s kin cn li. Suy lun theo dng ny ch c s dng khi chng ta
khng th trc tip xc nh liu B c s hu c tnh Z hay khng, v tt nhin s kin B
cha xy ra v do vy, khng th phn tch c.
8. Lp lun thuyt phc
Chng ta bit, mt lp lun c hai thnh phn c bn: tin v kt lun. Nu mt nh
kinh t hc pht biu: Lm pht s nhanh chng gim trong vng su thng ti, ng khng
cn a ra bt k thng tin no khc m vn c chp nhn l ng. Tt c ph thuc vo
danh ting ca nh kinh t . Chng ta vn thng lm vy. Khng th chp nhn tnh
ng n ca mt pht biu ch da vo danh ting ca ngi pht ngn l thiu tinh thn
trch nhim. Nu ai thc s l mt chuyn gia, chng ta c th tm k vng nhng g
ngi ny ni, min sao nm trong phm vi chuyn mn ca h. Nhng tri thc c c t
cc lp lun vn chc chn hn l da vo ting ni ca uy quyn. Bi v khi ng trc
mt lp lun c c s, t chng ta xc nh c tnh ng sai ca vn v nm c cn
nguyn ca nhng tri thc mnh tip nhn.
lp lun thuyt phc, n phi thuyt phc c vn cp ti (ni dung) v hnh thi
(cu trc). Yu cu th nht c chng ta lc qua i cht. Xt v ni dung, mt lp
lun vng chc nu tt c mnh to nn n u ng. Tm quan trng ca tiu chun
ny qu r rng. Xt v cu trc, lp lun c cn c phi c mt cu trc cht ch m
bo nhng tin ng dn ti mt kt lun ng. Tnh cn c khng phi lc no cng
c th hin r rng bng ngn t, do vy, nu bn cha hnh dung c nhng g ti va
ni, hy kin nhn. Trong phn sau, khi bn v cu trc ca lp lun, ci lin quan trc tip
n tnh cn c, ti s minh ho thng qua cc v d.
Nhn bit c s khc nhau gia chn l v tnh cn c l iu kh quan trng. Tuy chng
rt d nhm ln vi nhau nhng thc t li kh khc bit. Th nht, chn l lin quan n
ni dung cc mnh , cn tnh cn c li lin quan n cu trc sp xp ca cc mnh
, tc l lp lun. Th hai, mt mnh ng nu n chc chn phn nh mt thc t
khch quan. Mt lp lun c cn c nu cu trc ca n bo m t cc tin ng dn ti
mt kt lun ng.
Chng ta lm quen vi vi dng lp lun n gin khi bn v s vn ng t ton th
sang b phn. By gi, chng ta cng tm hiu nhng dng khc ca lp lun. Di y l ba
dng lp lun: lin kt, phn tch, v iu kin.
LP LUN LIN KT
Dng lp lun lin kt c biu din bng k hiu l A . B. C A v B u i din cho
nhng mnh hon chnh. V d: Anne l mt sinh vin nm hai i hc Minnesota v c
hc chuyn ngnh Sinh vt hc. Du . nh b gia A v B mang ngha l v mt ngha

rt ln. N cho chng ta bit c A v B u ng. l mt chnh th thng nht; bn khng

th c lp mt mnh , khng th cho rng mt mnh ng cn mnh cn li l sai
c. A . B c th trong vai tr tin ca mt lp lun v c th c hai kt lun c cn c
c rt ra t n. Do :
A.B
Do , A.
A.B
Do , B.
BNH LUN: C -A v -B (ph nh ca mnh Anne l mt sinh vin nm hai i hc
Minnesota hay c hc chuyn ngnh Sinh vt) l sai v chng mu thun vi ci c nu ra
trong tin ca lp lun.
LP LUN PHN TCH
Lp lun phn tch c biu din bng k hiu nh sau: A v B. Mt ln na, A v B i din
cho nhng mnh hon chnh. K hiu v c ngha l hoc. V d: Arden hoc i xe la
n Washington ti qua hoc i my bay n . y chng ta gp mt pht biu cht ch
hay pht biu phn tch loi tr. Ngha l hai thnh phn ca pht biu loi tr nhau.
Chng khng th cng ng. Nu mt thnh phn ng th ci cn li phi sai v ngc li.
Nu c hai cng ng th pht biu kia l di tr v khi ni A hoc B, ngha l chng ta
mun ni l mt trong hai m thi. Nu chng ta l khng phi A khng phi B th chng
ta phi ni r rng. Lp lun phn tch c cn c c dng nh sau:
AvB
A
Do , -B.
AvB
B
Do , -A.
AvB
-A
Do , B.
AvB

-B
Do , A.
BNH LUN: Trong nhng biu thc trn, -A c ngha l khng A v -B c ngha l khng
B. Quan st s thy dng lp lun ny nhiu hn lp lun lin kt mt bc. Trong dng
thc u tin, thay v i trc tip t pht biu ban u (A v B) n kt lun (do , -B),
chng ta cn mt pht biu xen vo (A), hon tt lp lun. C th chng ta phi c
thng bo rng mnh no trong hai mnh A, B l ng. Do , trong lp lun ny,
chng ta c hai tin : A v B l tin chnh; A l tin ph.
Logic ca nhng lp lun trn nh sau: V A v B loi tr nhau, nu mt trong hai ng th
ci cn li phi sai v ngc li. V v ch c hai kh nng A v B, do nu ti bit chc
chn rng Arden i xe la n Washington, th anh ta khng th i my bay; nu ti bit
chc chn anh ta i my bay, th anh ta khng th i xe la. Ngc li, nu ti bit chc chn
anh ta khng i xe la, chc hn anh phi i my bay. Nu ti bit chc chn anh ta khng i
my bay, anh ta phi i xe la. Ch c hai kh nng m thi.
9. Lp lun c iu kin
Lp lun c iu kin, cn gi l lp lun gi thuyt, l mt dng lp lun nu/ th. N
phn nh thi quen suy ngh ca chng ta. V d, Nu thi tit th Nm p th chng ti s
i cm tri. Hay Nu bn lm vic chm ch th cui cng bn s t c mc tiu ca mnh
thi. Mt iu kin c t ra trong u, nu iu kin tho mn th theo , kt qu
nht nh s xy ra. Dng lp lun ny c biu din di dng k hiu:
A --> B
A
Do , B.
Chng ta bt u vi mnh iu kin A B (Nu A th B). Cng ging nh pht biu lin
kt v phn tch, pht biu iu kin l mt cu ghp. Ni cch khc, trong trng hp ny
A l mt mnh (Nu i Bulldogs thng trn u) v B cng l mt mnh (H s
bc vo trn i u trc tip). Mnh u tin c gi l tin kin; mnh th hai
c gi l hu thc. A --> B (dng th nht) l tin chnh ca lp lun; A (dng th
hai) l tin ph ca lp lun. Dng th ba Do , B hin nhin l kt lun ca lp lun.
(T do mt ln na ng vai tr ch th logic nhn din mnh kt lun.)
im chnh trong lp lun l tin chnh A --> B, cho chng ta bit rng nu A xy ra, B s
tt yu xy ra. Ti thi im ni, chng ta khng bit A xy ra hay khng. Tin ph A cho
chng ta bit rng iu kin c thit lp tin chnh l tho mn. V vy, kt qu l B
s xy ra. y l mt lp lun c cn c, ngha l nu tin ng, kt lun cng s tt yu
ng. y chnh l im chc chn ca mt lp lun c cn c: cc tin ng cho ra mt
kt lun ng.

Nhng nh gi ng tnh cn c ca lp lun c iu kin, chng ta phi hiu chnh xc

ni dung ca tin chnh A B. N cho chng ta bit mi quan h gia A v B hon ton
mang tnh tt yu. Ni cch khc, nu A xy ra, th B phi xy ra.
Nu nh vy th hu ht nhng lp lun c iu kin chng ta s dng trong i sng hng
ngy khng theo st tinh thn logic cht ch. Hy th kim tra mt v d c dn ra:
Nu thi tit th Nm p th chng ta s i cm tri. Chng ta s thy gia tin kin (thi
tit th Nm p) v hu thc (i cm tri) khng c mt quan h tt yu. Thi tit c th l
tng vo th Nm nhng v nhng l do cha bit trc, s khng c bui cm tri no
c t chc. Nhng hy xem lp lun sau y:
Nu Louise ang chy, th Louise ang chuyn ng.
Louise thc s ang chy.
Do , Louise ang chuyn ng.
y, chng ta thy c mt mi quan h cht ch tt yu gia tin kin v hu thc. Khng
c cch no Louise ang chy m cng lc khng chuyn ng, do kt lun ca lp lun
tt yu ng.
C mt dng lp lun c cn c khc ca lp lun c iu kin, c k hiu nh sau:
A --> B
-B
Do , -A.
Tin chnh t ra iu kin: Nu Louise ang chy, th c ang chuyn ng. Tin ph
(-B) ni vi chng ta rng: Louise ang khng chuyn ng. Kt lun: Do , c y ang
khng chy. Logic ca lp lun: V chy chc chn i hi phi chuyn ng (v khng th
c chuyn chy nhng khng chuyn ng), nu mt ngi ang khng chuyn ng th tt
nhin ngi ang khng chy. (Trong phn 5, Mc 1 v 2, khi tho lun v l lun ngy
bin, ti s nu ra nhng dng thiu cn c ca lp lun c iu kin.)
D chng ta ph thuc rt nhiu vo kiu l lun nh lp lun c iu kin, nhng rt t khi
chng ta s dng chng su st theo tinh thn logic. Trong lp lun ca chng ta, him khi
gia tin kin v hu thc c mi lin kt tt yu thc s. Kt lun m chng ta a ra s
khng logic. Tuy nhin, ni vy khng c ngha l kt lun ca cc lp lun c iu kin
khng c gi tr v cng khng phi l vic s dng lp lun ny l mt iu sai tri. Trong
hu ht nhng lp lun c iu kin m chng ta s dng, kt lun thng l nhng trng
hp nhiu kh nng xy ra. Mc tiu ca chng ta l xy dng nhng lp lun m cc kt
lun mang tnh kh d cng cao cng tt.
Tng tng mt ngi bn ni vi bn rng, Nu ti thng x s, ti s quyn gp s tin
cho t thin. Nghe thy th, bn khng hon ton hy vng rng hi t thin s sm ngp

trong ca ci. S hoi nghi ny sinh t mt ch nu rt to xut hin trong cu, do

kh nng iu kin c tho mn l rt nh.
Trong mt pht biu c iu kin, mi quan h gia tin kin v hu thc cng mnh th
kh nng hu thc s tr thnh s tht cng cao. Quay tr li mt v d c dn ra:
Nu i Bulldogs thng trn u, h s bc vo trn i u trc tip. Hy gi nh rng
pht biu ny phn nh chn thc thc ti khch quan. Theo kt qu hin c, nu thng
trn u ny, i Bulldogs chc chn s ginh c mt sut tham gia trn i u trc
tip. Tuy nhin, mi quan h gia tin kin (thng trn u) v hu thc (bc vo trn i
u trc tip) khng mang tnh tt yu. i Bulldogs c th ginh chin thng trong trn
u nhng gi s c mt cuc biu tnh ca cc cu th khin trn i u trc tip nm
nay b hu b. Thc t, cuc biu tnh t kh nng xy ra, do sau khi cn nhc mi kh
nng, si dy lin kt gia tin kin v hu thc kh mnh. S l ng n khi t cc vo
kh nng i Bulldogs ginh v tham d trn i u trc tip nu cho rng h s ginh
chin thng trong trn u ti.
Sc mnh ca pht biu c iu kin ph thuc vo s hiu bit ca bn v hai i tng
bn nhc n trong pht biu ny cng nh mi lin h gia chng. Nu mi lin h gia
tin kin v hu thc mong manh, s l hp tp nu bn lp lun nh th chng l tt yu.
Hy lu rng pht biu c iu kin hng ti tng lai, v do mang tnh d on tim
nng. Nhng d on ng tin cy c xy dng trn c s kin thc t qu kh. Nu ch
Louis n thnh ph, bn ni, ch y s mun n qun Schmidty n khuya. l mt d
on hp l v bn bit rng trong mi lm nm qua, nm no khi n thnh ph, ch
Louis cng lun n qun Schmidty n khuya.
10. Tam on lun
Tam on lun l mt dng lp lun phn nh cch thc t duy thng thng ca con
ngi: kt ni cc khi nim ri rt ra kt lun t cc quan h kt ni . Hy bt u tm
hiu dng lp lun ny ging nh cch chng ta lm vi nhng dng lp lun n gin
khc, thng qua cc cu trc v phn tch tng thnh phn ca chng. Di y l mt tam
on lun th hin di dng k hiu:
Mi M l P
Mi S l M
Do , mi S l P.
Mnh u tin l tin chnh, mnh th hai l tin ph. Mnh th ba r rng l
mt kt lun. Ba k hiu, M, P, S i din cho nhng khi nim c din t thnh ngn t
to thnh ba mnh . M i din cho trung t, P cho i t v S cho tiu t. Trung t
c bit quan trng v n to ra mi lin kt gia hai mnh ; s thnh bi ca lp lun
ph thuc vo kh nng lin kt ca n. Di y l mt v d v tam on lun:
Mi cu th NFL l mt vn ng vin chuyn nghip.

Cc cu th i Minnesota Vilkings l nhng cu th NFL.

Do , cc cu th i Minnesota Vilkings l nhng vn ng vin chuyn nghip.
Khng cn bit NFL l vit tt ca t g hay cc cu th ca i Minnesota Vilkings gm
nhng ai, ch da vo cu trc chng ta cng thy lp lun ny c l.
Lp lun tam on lun da trn hot ng lin h mt b phn ti ton th kt lun
iu g v b phn kia. Nu A l b phn ca tng th B, vi t cch b phn, n c im
chung vi ton th.
Tin chnh ca lp lun (mi M l P) c th c minh ho nh sau:

M i din cho nhm nh hn, nm trn trong nhm P ln hn.

Tip theo chng ta c th minh ho tin ph (mi S l M) nh sau:

Tin ph lp li c ch hot ng ca tin chnh; l nhm nh hn nm bao trn

trong nhm ln hn.
Vi hai hot ng hon chnh ny, ba thut ng ca lp lun c kt ni v mt kt
lun c sinh ra. Khng th c p n no khc. Nu M l mt phn ca P v nu S l mt
phn ca M th S cng phi l mt phn ca P.
11. Chn l trong cc tin
Nh chng ta thy, mt tam on lun hay bt k lp lun no c nh gi l hon
thin nu n tho mn hai iu kin c bn: c ni dung chun xc v cu trc hnh thc

cht ch. Chng ta d thy ni dung ch chun xc khi cc tin trong lp lun ng. Hy
nhn xem chng ta c g nu cu trc lp lun cht ch m ni dung th sai lch:
Mi con ch u c ba u.
Loi cli l ch.
Do , loi cli c ba u.
Nu chng ta bt u vi mt tin sai, mt lp lun c cn c (cht ch v mt cu trc)
s ch khin chng ta i n mt kt lun sai. C th v nh mt chic xe t vi tnh trng
my mc hon ho (lp lun c c s) nhng bnh xng li cha y nc (ni dung sai
lch). D l phng tin tt nht cng khng a chng ta ti u nu khng c xng. Ch
c cn c thi cha .
12. Tnh xc ng ca cc tin
Chn l ca tin l mt iu kin cn cho mt lp lun vng chc nhng cha phi l
iu kin . Nhng tin ng s khng gip ch g cho lp lun nu chng h tr kt
lun mt cch lng lo. Mc tiu ca cc tin l h tr kt lun, mang n nhng l do
thuyt phc chp nhn kt lun a ra; nhng nu tin ng m km ci cng khng
th thc hin c iu ny. Mt trong nhng biu hin ca tin km l ni dung ca n
khng lin quan g n kt lun. Hy xem v d sau y:
Pierre Poseur l mt cu th bng bu dc trong i All - American.
Pierre Poseur ln u tin kim c tin triu khi ng ba mi tui.
Pierre Poseur p trai v s hu mt n ci quyn r.
Do , Pierre Poseur nn c bu chn tr thnh thng c.
Gi s tt c mi thng tin v Pierre Poseur nu ra trong cc tin u ng: l mt tuyn
th bng bu dc trong i All - American, thc s kim c triu la u tin khi ba
mi tui, v l mt anh chng p trai vi n ci quyn r. Tuy ng nhng chng
khng thc s lin quan n vn ang ni n. Chng khng cung cp nhng phm cht
c th chng minh ng c th gnh trch nhim nng n ca mt thng c bang.
Hy phn tch mt lp lun khc, lp lun ng h i th ca Poseur:
John Vere lm vic bn nm ti cng ty Peace.
ng l mt lut s lp hin.
ng tng l th trng thnh ph Center hai nhim k.
ng phc v cng tc lp hin ca bang trong vng mi hai nm.

Do , John Vere nn c bu chn tr thnh thng c.

Nhng tin ca lp lun ny c quan h trc tip ti kt lun hn so vi nhng tin
ca lp lun trc . Chng cha hn thuyt phc c chng ta nhng cng kh lng
ph nhn s nh hng ca chng n kt lun.
13. Mnh hin thc, mnh nh gi
Cc nhc s l nhng ngi sng tc ra m nhc l mt pht biu hin thc. S dng pht
biu ny lm tin , lp lun c c s cht ch, nu n khng qu c bit:
Nhc s l nhng ngi to ra m nhc.
Dorothy l mt nhc s.
Do , Dorothy to ra m nhc.
Cn pht biu: Nhc s l nhng ngi u vit khng phi l pht biu v thc ti m v
gi tr. N th hin quan im ca ngi ni. Khng ai cm chng ta a ra nhng lp lun
t mt pht biu nh gi nh:
Nhc s l nhng ngi u vit.
Cecilia l mt nhc s.
Do , Cecilia l mt ngi u vit.
Nhng khng phi ai cng uy tn a ra nhng lp lun da trn pht biu nh gi
nh v d trn. ng qun s m h trong ngha ca t u vit. T c ngha g? Mt
lp lun da trn mnh nh gi khng th c c tnh thuyt phc bng lp lun da
trn mnh hin thc, v nh gi lun l i tng ca tranh ci khng c hi kt. Nhng
khng phi tt c cc mnh nh gi u thiu c s. nh gi mc chnh xc ca
loi mnh ny ta da vo nn tng thc ti khch quan hnh thnh n. Nn tng ca thc
ti khch quan cng vng chc th mnh gi tr to thnh cng ng tin cy. V d, nhng
phn on nh gi ca mt chuyn gia c kin thc chuyn su v lnh vc ang tho lun
nht nh s c tn trng. Nhng nh gi ca Robert Frost v ch th ca s c trng
lng cng nh khi Teddy Williams ni v ch bng chy. Nhng chng ta s phi hoi
nghi khi Frost ni v ch bng chy cn Williams ni v th ca.
14. Cu trc lp lun
Nh va nhc trn, mt lp lun khng sai v cu trc vn c kh nng dn n kt lun
sai v cc tin sai. Trong trng hp ny, cu trc cht ch cn ni dung li sai lch.
Ngc li, c trng hp, mt lp lun c cc tin ng hon ho nhng kt lun li sai
v nguyn nhn l cu trc lp lun c khuyt im. Hy xem lp lun di y:
Mi con sc u l ng vt c v.

Mi con sc chut u l ng vt c v.
Do , mi con sc chut u l sc.
C tin chnh v ph ca lp lun u ng nhng kt lun li sai rnh rnh. Tnh hung
ny do tnh thiu cn c gy ra. y cu trc lp lun c khuyt im. Hiu ng tc thi
ca mt lp lun thiu cn c (khim khuyt v cu trc) l n ph v lin kt gia cc
mnh dn ti mt kt lun tt yu ng. Hy nh li cu trc ca mt tam on lun
hon thin biu din di dng k hiu:
MP
S M
S P
Nh chng ta bit, cc ch ci ny i din cho cc thut ng ca lp lun (lu mt
iu quan trng rng: ch c ba thut ng trong lp lun ny thi). Du gch gia cc ch
ci i din cho t ni (l). ng ngn cch dng th hai v th ba i din cho do .
Chc bn cn nh M i din cho trung t. Trung t l thut ng ch xut hin trong cc tin
nhng khng xut hin trong kt lun. iu ny rt quan trng v nhim v c th ca
trung t l kt ni i t vi tiu t. Hy lu v tr ca n trong cc tin : l ch ng
trong tin chnh v l v ng trong tin ph. V tr to nn s lin kt tt yu gia
i t v tiu t. Hy th biu din lp lun v sc v sc chut trn di dng k hiu:
P M
S M
S P
C th thy, trong cu trc lp lun ny, trung t (ng vt c v) l v ng trong c tin
chnh ln tin ph. iu ny khin cho lp lun tr nn thiu cn c; y l mt cu
trc khim khuyt. Nhng ti sao li nh vy? hiu bn cht ca vn ny, chng ta
cn nh rng nhim v ca trung t l lin kt i t v tiu t. Trong cu trc ny trung t
khng thc hin c nhim v . Nguyn nhn lin quan ti bn cht ca v ng trong
mt mnh khng nh, vn s c l gii ngay sau y.
Hai tin trong lp lun trn u l mnh khng nh, v trong c hai trng hp,
trung t u l v ng. Mt im rt quan trng trong v ng ca cu khng nh l: Chng
lun mang tnh b phn v khng bao gi mang tnh ton th. Trong pht biu Mi con sc
u l ng vt c v, ch ng c tnh ton th, t mi th hin r c tnh ny. Nhng v
ng khng nhc n tt c ng vt c v m ch mt phn ng vt c v l nhng con sc.
Chng ta c th thy r hn iu ny nu gi nh rng v ng l ton th v sau hon v
ch ng v v ng. Khi ta c, Tt c ng vt c v u l sc. R rng pht biu ny sai.

Do , trung t ca lp lun mang tnh b phn trong c hai mnh v im cn lu

y l trung t phi t nht mt ln mang tnh ton th c th lin kt i t vi tiu t,
nhm rt ra kt lun khng ch n thun ng m l tt yu ng. Cu trc lp lun no
cn tr tnh ton th ca trung t s dn n thiu cn c. Tn c th gn cho sai lm ny l
trung t phn b lch.
p dng phn tch trn vo lp lun chng ta ang tho lun trn. Nhng g m cc tin
lm l t hai nhm con ring bit (sc v sc chut) vo nhm ln hn (ng vt c v).
Kt lun li nh ng hai nhm con v chng cng thuc nhm ln hn. Nhng t duy
thng thng mch bo chng ta rng hai s vt c th cng chung mt nhm nhng
bn thn chng khng phi l mt. M v o len c th cng lm t len nhng iu
khng lm chng ta nhm ln gia m v o len. (Co li cho gn trong trang trn)
T cc tin ng, cu trc ti u ca mt lp lun s bo m mt kt lun tt yu ng.
Cu trc nh vy l mt cu trc c cn c. Cu trc lp lun va tho lun trn thiu tnh
cn c v n khng th mang li mt kt lun bo m. Nhng c phi l bn khng bao gi
c s dng dng cu trc ny khng? Khng. Bn vn c th xy dng mt lp lun chnh
xc t cu trc ny nhng bn phi nh r trong u rng kt lun c th xy ra ch khng
bao gi l tt yu. S cht ch ca lp lun s ph thuc vo lin kt c xy dng gia
cc tin . Hy xem lp lun sau:
Halverson tham d hi tho Chicago vo thng T.
Policinski cng tham d hi tho .
C kh nng c hai gp nhau .
Trong kt lun, kh nng xy ra l kh hp l. Chng ta khng th chc chn Halverson v
Policinski tng gp nhau ti hi tho (v tt c nhng g chng ta bit l h tng
cng ), nhng s hp l nu ni rng h c th gp nhau thnh ph Windy. (Co li
cho gn trong trang trn)
15. Kt lun phi phn nh lng ca tin
Ni n lng ca mnh l mun nhc n tnh ton th hay b phn ca n. Lng
ca mnh c hnh thnh t lng ca ch ng. Mi con chim b cu u l chim l
mt mnh ton th. Mt s cy thuc loi rng l sm l mt mnh b phn. Trong
tam on lun, nu c mt mnh b phn trong tin , n phi c phn nh trong kt
lun. Nu mt trong nhng tin bt u bng mt s, kt lun phi bt u bng mt
s.
Nhng s lng c phn nh trong kt lun phi chc chn hn. Ngha l, lng trong
mnh kt lun d l ch ng hay v ng cng khng c vt qu lng ca mnh
tin . Ni cch khc, nu mnh kt lun mang tnh ton th th mnh tin cng
phi mang tnh ton th. sng t im ny, hy xem lp lun sau y:

Mi nh ho hc u l nh khoa hc.
Mi nh ho hc u lm vic chm ch.
Do , nhng ai lm vic chm ch u l mt nh khoa hc.
BNH LUN: Thm ch nu gi nh c hai tin u ng, chng ta vn c th cm nhn
bng trc gic l c g sai lm nghim trng trong lp lun ny nhng c th ta khng ch
ngay ra c ch sai. Tuy nhin, nu quan st k hn v nh li nhng g hc trc y,
chng ta c th xc nh chnh xc ngun gc ca vn . Kt lun a ra mt tuyn b v
nhng ai lm vic chm ch mt mnh mang tnh ton th. Nhng nu nhn vo mnh
tin chnh, chng ta nhn ra v ng ca mnh ny (lm vic chm ch), nh
bn trong mc 14, lun mang tnh b phn. Nh vy, bin mt thut ng mang tnh b phn
trong tin tr thnh ton th trong kt lun nh trong v d ny l thiu chnh xc.
Nh va cp, chng ta ch c mt kt lun b phn khi chng ta c mt tin b phn.
Chuyn g s xy ra nu chng ta c hai tin b phn? Hy th nghim trong lp lun
sau:
Vi thanh thiu nin hc ting Ty Ban Nha.
Vi nh v ch c vua l thanh thiu nin.
Do , vi nh v ch c vua hc ting Ty Ban Nha.
BNH LUN: Kt lun ny khng hp logic. Trong thc t, c th vi k th c vua hc ting
Ty Ban Nha. Nhng lp lun khng chng minh c tnh tt yu ca trng hp ny. Quy
tc chung gii thch trng hp ny l: Khng kt lun no c rt ra t hai tin b
phn. Nhng hy phn tch lp lun ny k hn na tm ra l do ti sao li nh vy. Hai
tin b phn kia nh hng th no n kt lun? Trung t trong lp lun l thanh thiu
nin. Tin chnh (Vi thanh thiu nin) l mt mnh b phn. Nhng thut ng
ny l v ng ca tin ph, cng l mnh b phn. Do , chng ta c mt trung t
mang tnh b phn t nht mt ln v v th n thiu kh nng lin kt gia tin chnh v
tin ph. lm r hn, chng ta s biu din lp lun ny di dng cc k hiu:
Vi M l P.
Vi S l M.
Do , vi S l P.
Chng ta c th minh ho lp lun di dng hnh nh nh sau:

Chng ta thy rng P ni kt vi M, v S ni kt vi M m khng nht thit cn mt ni kt

gia P v S. chnh l im sai lm ca kt lun.
16. Kt lun phi phn nh cht ca tin
Cht ca mt mnh l nhc n tnh khng nh hay ph nh. Nu kt lun ca lp lun
mang tnh ph nh th t nht mt tin phi mang tnh ph nh. Hy xem chuyn g s
xy ra nu c hai tin ca mt lp lun u l mnh ph nh.
Khng ngi n ng no l nhng c gi
Khng n phc v no l n ng.
Do , khng n phc v no l nhng c gi.
Hin nhin, kt lun y l sai. Kt qu t hai tin ph nh ging vi kt qu ca trung
t phn b lch. Trung t phn b lch khng to ra s lin kt gia tin chnh v tin
ph, cn hai tin ph nh khng thit lp s phn tch tt yu no gia hai mnh . S
tht l hai nhm cc n phc v v nhng c gi u tch bit khi nhm ngi n
ng nn chng ta khng th i n kt lun rng hai nhm tch bit nhau.
Cn trng hp lp lun gm nhng tin khng nh nhng li cho ra mt kt lun ph
nh th sao? Hy quan st v d sau:
Mi con chim u l ng vt c xng sng
Chim bc m l mt loi chim.
Do , chim bc m khng phi l ng vt c xng sng.
y l mt lp lun chng th no hiu c. Kt lun hon ton v l v khng da trn
nhng tin i trc.
Hy cng phn tch mt lp lun vi kt lun ph nh c rt ra ng n v c c s.
Khng c dn Pennsylvania no l c dn California.
Mi c dn Scranton u l c dn Pennsylvania.

Do , khng c dn Scranton no l c dn California.

Nhm c dn Pennsylvania hon ton tch bit khi nhm c dn California (tin
chnh). Nhm con nhng c dn Scranton hon ton nm trn trong nhm Pennsylvania
(tin ph). Vi iu kin , nhm con nhng c dn Scranton s hon ton tch bit
khi nhm c dn California v chnh l kt lun logic ca lp lun ny.
17. Lp lun quy np
Tt c nhng lp lun va tho lun trn u mang tnh din dch. Cch thng thng
phn bit lp lun din dch v lp lun quy np l din dch bt u t ci tng qut ti ci
b phn, quy np bt u t ci b phn ti ci tng qut. y l mt m t y nhng
cn hn ch. Chnh xc hn na, im phn bit chng l lp lun din dch sn sinh ra
nhng kt lun tt yu, cn lp lun quy np ch sinh ra nhng kt lun mang tnh kh
nng.
Cu trc c bn ca lp lun din dch v quy np u gm hai thnh phn ging nh tt c
nhng dng lp lun khc: cc tin v mt kt lun. Trong lp lun din dch, im khi
u duy nht (tin chnh) c gi nh l mt thc ti c chng minh. Tin
lun l mt mnh tng qut, ngha l n nhc n mt s lng ln s vt (Mi cy u
c mt h thng r). C s hp l ca lp lun din dch l: Bt u bng mt mnh ng
(tin chnh), phn tch v rt ra (qua tin ph ri kt lun) nhng g c bao hm
trong mnh chn l ban u . iu ny c th hin trong lp lun sau:
Mi cy u c mt h thng r.
Cy dng nh bn cnh l mt loi cy.
Do , cy dng c mt h thng r.
Chn l trong kt lun c sn trong tin chnh. Lp lun ch lm n sng t hn m
thi. C th ni lp lun din dch mang tnh phn tch v chng ph v mt chn l tng
qut thnh nhng phn t cu thnh nn chn l .
Cn trong lp lun quy np, tt c tin u l nhng thc ti ring bit i chung v h tr
nhau thnh mt tp hp cc chng c. Nhng thc ti chnh l c s i n mt pht
biu khi qut ho ng tin cy v chng. Nhng ng lc no khin nhng nh nghin
cu tin hnh thu thp cc thc ti ca mt nhm no ? iu dn dt h trong cng cuc
nghin cu chnh l cc gi thuyt. Mt gi thuyt suy on v tnh cht phi c hay nn c
ca s vt, da trn nn tng kin thc v n. Mt gi thuyt c th ny sinh t s tnh c
m bn gp trong qu trnh quan st hng ngy hoc l kt qu ca mt suy lun ang
nghin cu.
Mt v d n gin v phng php quy np nh sau: Hy hnh dung ra mt ngi n ng
tn Harry rt yu thch ch v ng nui nm con ch. Mt ngy, ch ca ng ta cng hai con
gi nh n thm ng. Hai a con gi, nhng ngi khch mi l, rt hng th vi nhng

con ch v mun lm quen vi chng. Harry dn hai c chu ca mnh ra sn v gi con ch

sn mu vng ca mnh n. Mt c chu h thp tay xung t ln u con ch vut ve
n; con vt git mnh v li li. C chu b th hai a tay li gn mm con ch n ngi
v sau , n cho c b xoa u. Hm, Harry ngh, th v tht. Liu c phi l mt s
tnh c khng?
ng hi hai c chu liu hai chu c mun tham gia vo mt cuc th nghim nho nh
khng. Chng u rt thch th. Harry ln lt gi bn con ch cn li n. Khi tng con ch
xut hin, u tin, mi c b h thp tay xung u con ch nh th mun vut n. Sau ,
li nga lng bn tay a ln gn ming con ch. Mi ln nh th, con ch git li trc c
ch u tin, nhng cho n v thn thin vi c ch th hai. Vi mt cht suy lun quy
np n gin, Harry i n kt lun tm thi rng nhng con ch thng c xu hng phn
ng theo nhng cch khi gp nhng tnh hung .
Tt c cc nghin cu khoa hc to bo u ph thuc vo suy lun quy np. Cc nh khoa
hc lin tc thu thp nhng mu thng tin c th c th rt ra c nhng m hnh ln
hn. Khi cc m hnh c pht hin, tn sut lp li thng xuyn trong cc m hnh c
xc nhn th chng ta c th a ra nhng d on ng tin cy. Nu trc y, ti cha
tng gp tnh hung hin tng X xy ra m hin tng Y khng xy ra th ti c th d
on mt cch hp l rng nu hin tng X xy ra ngy mai th hin tng Y cng s xy
ra v ti tng quan st hng trm tnh hung c hin tng X. Lp lun quy np tr thnh
nn tng cho lp lun din dch.
Lp lun quy np c sp xp a ra nhng ni dung khi qut ho ng tin cy (kh
nng xy ra cao) v nhng nhm s vt ln. Nu xc nh c tt c cc thnh vin trong
mt nhm no c s hu mt c tnh c th v kim tra c tng thnh vin th kt
lun s l chc chn. Nhng iu ny hu nh khng bao gi kh thi. (Harry khng bao gi
c kh nng mang tt c nhng con ch trn th gii ra lm th nghim.) Do , chng ta n
lc lm l la chn mt tp hp c th, mt phn ca nhm, ci i din cho tng th
nhm. Quy m ca tp hp c nh gi da trn mc i din ca n. Tp hp
phi ln bn c th tin tng rng n cha ng tt c nhng bin th phong ph c
th tm thy trong tng th.
18. nh gi lp lun
Ni mt cch vn tt: lp lun l tm im ca l lun, gm cc bc suy lun. Di dng
n gin nht, lp lun thuyt phc chng ta chp nhn tnh ng n ca mt khi nim
trn nn tng ca mt khi nim khc. iu u tin cn lm r khi nh gi mt lp lun l
liu c mt lp lun ng nh gi hay khng. Ni cch khc, liu hai thnh phn c bn
ca lp lun l tin v kt lun c tn ti hay khng? i khi, b ngoi ging nh mt lp
lun khin chng ta hng hn tuyn b mt quan im m khng km theo d liu xc
minh r rng no. Ch pht biu no c xc minh mi c gi l kt lun. Mt pht
biu khng c xc minh n thun ch l mt kin c th c chp nhn hoc b t
chi ngay lp tc.

Nu tin mt lp lun l ng n, chng ta s mun xem xt ngay cc tin h tr kt

lun. u tin v trc nht l xc nh liu cc tin c ng hay khng? Cu hi ny
khng phi lc no cng tr li n gin l ng hay khng ng. Trong cc tnh hung
thng thng, chng ta s tnh c chm mt mt s lp lun c nhng tin sai r rng.
Nhng thng th khng t cc lp lun c nhng tin khng phi hon ton sai nhng
li bp mo s tht mt cch ng k. y chnh l im m chng ta phi c bit ch
vi s tinh vi ca ngn ng.
Sau khi chc chn c nhng tin ng, chng ta cn kim tra tnh cht ch gia chng
vi kt lun m chng h tr. Tip n l xc nh liu cu trc lp lun c vng vng
hay khng. Liu lp lun c thc s cha ng nhng kt ni quan trng gia cc khi
nim to thnh nn tng cho kt lun hay khng? Nu cu trc lp lun c v nh dn
n mt kt lun tt yu, nhng thc t khng phi nh vy th lp lun l sai. Trong
nhng lp lun m cc kt lun mang tnh kh nng, tnh chn l trong kt lun ph thuc
vo mc h tr v tnh thuyt phc ca thng tin trong tin ca lp lun.
bc phn tch cui cng, sc thuyt phc ca lp lun ph thuc vo phm vi phn nh
trt t khch quan ca s vt. Chng ta tranh lun gii v trc tin chng ta l lun tt, v
mc ch ca c tranh lun ln l lun u l cho php chng ta trnh by quan im t do
v c mc ch trong cuc sng.
19. Xy dng lp lun
Khi xy dng lp lun, iu u tin cn ghi nh l hai thnh phn c bn ca n: tin v
kt lun. Bn khng th c mt lp lun nu ch a ra nhng mnh . Cc mnh ca
bn phi c cu to sao cho mt s mnh trong s chng (cc tin ) ng vai tr
lun c h tr cho nhng mnh khc (kt lun). Hy tp trung vo nhng tin . Gi s
bn hiu r v quan im mun nu ra (kt lun). Cu hi y l: Liu cc tin c
hp l dn n kt lun khng, d l chn l tt yu hay nhng kh nng? Cc tin
ca bn cn c nh gi qua hai thc o gi tr l tnh chn l v tnh c cn c.
CHN L CA TIN
Cc tin phi ng l iu hin nhin. Tuy vy, nhng ngi ch tm dn dng la
gt s dn ra mt tin sai rnh rnh. Nhng khng phi lc no cng xc nh c l sai
hay ng. Trong thc t, mt tin c th ng nhng khng ng hon ton. Nu bn
cn thong cht nghi ng v cc bng chng s dng trong lp lun, hy kim tra n ngay.
Vic nhn nhn thng thn thc ti ny rt quan trng. Nhng mnh ring r trnh by
nhng ni dung khc nhau, tt nhin phi hon ton ng, ch khng th ng mt phn.
Khi bn thay mt mt ng vin ngh vin pht biu rng: Stephens tng phc v trong lc
lng lnh thu nh b chin tranh Vit Nam v ginh hun chng Purple Heart, v nu
c mt phng vin iu tra ra rng thc s Stephens tng tham gia chin tranh Vit Nam,
nhng ng ta chng phi lnh thu nh b cng khng nhn c hun chng Purple
Heart, th ton b lp lun ca bn s b a vo vng nghi vn v khng lm g khc c.

Mt mnh c th hon ton ng nhng cch din t li khin cho ngi nghe khng d
dng nm bt c chn l ca n. Do vy, ngn ng r rng v trong sng l iu rt quan
trng. Khi mun ni vi mt ngi Anh rng Burns l mt c dn a phng ca vng
Ohio, bn li ni Burns l ngi Buckeye t khi sinh ra th nhiu kh nng ngi s
khng hiu c ni dung thng ip.
SC MNH CA TIN
Nh chng ta bit, mt tin c th ng nhng cha chc trc tip gy tc ng ti
kt lun m chng h tr. Mt tin xc ng phi h tr trc tip cho kt lun. Bn c
gng a ra tht nhiu tin h tr cho mt kt lun nhng cha chc lp lun y
c sc thuyt phc. Tnh lin kt trc tip gia cc tin v kt lun khng ging nhau.
Hy dp b tt c nhng tin non km, nu khng chng s chia nh s ch ng l nn
dnh ht cho nhng tin thuyt phc.
Thm ch trong trng hp bn c nhiu tin v tt c u h tr hiu qu cho kt lun
th tt nht l ng s dng tt c. Gii hn s lng tin gip lp lun ca bn c trng
tm v sc bn hn, do to ra hiu qu ln hn. Mt im na cn cn nhc: Nhng tin
chc chn (cc l do rt ra kt lun) c th c ngha hn ty tng i tng thnh
gi. V th, bn cn la chn s dng cc tin cho ph hp vi nhm thnh gi .
Li khuyn bt h cui cng bn cn nh l: Hy thu hiu thnh gi ca mnh. V im ny,
c th thy rng logic l khoa hc nhng cng l mt ngh thut. Lp lun c mc tiu kp:
sinh ra nhng kt lun ng v thuyt phc thnh gi. thnh cng trong mc tiu th hai,
chng ta phi trnh by lp lun sao cho ph hp nht vi thnh gi. chnh l mt ngh
thut ca logic. (Co li cho gn trong trang 130)

IV. Ngun gc ca t duy phi logic

Cc li trong l lun c th n thun l tnh c hay bt cn. Nhng nghim trng hn, chng
c th bt ngun t cc thi hay quan im t duy phi logic. Trong phn ny ca cun
sch, ti s h thng mt s thi v quan im cn phi n trnh v chng s km hm kh
nng t duy logic ca chng ta.
1. Ch ngha hoi nghi
Ch ngha hoi nghi c vai tr ln trong l lun thuyt phc nhng cn s dng chng c
chn lc. Chng ta cn phn bit ch ngha hoi nghi vi thi c chp. Chng ta cn n
trnh thi c chp bng mi gi, cn ch ngha hoi nghi, vi vai tr iu chnh, li cn
thit trong mt tnh hung c th. Trc nhng tnh hung thc s ng ng, chng ta cn
phi nghi ng. Ch ngha hoi nghi gip chng ta bo lu nhng phn on cho n khi c
thng tin trong tay m bo phn on l ng n. V d, chng ta khng nn min
cng hay vi vng chp nhn kt lun m nhng tin ca n, v l do no , cn nm
trong vng nghi vn. Ch ngha hoi nghi tch cc m bo tnh thuyt phc cho cc l lun
ca chng ta.
Nhng ch ngha hoi nghi nh thi c chp, theo quan im trit l, li l thi qu. N
ph v qu trnh l lun trc khi chng kp bt u v bin qu trnh tr nn lch lc. C
hai biu hin ca thi ng vc, mt trong hai cc oan hn ci cn li, nhng c hai u
c hi nh nhau. Nhng ngi a nghi cc oan tuyn b thng thng l khng c chn l.
y r rng l mt quan im t mu thun v nu khng c chn l th chng tn ti tiu
chun no nh gi pht biu trn v pht biu ca k a nghi kia ch l v ngha. Ngi
a nghi n ho sn sng tha nhn rng c tn ti chn l nhng h li ngh l nu c th
tm tr con ngi cng khng c kh nng t ti c. Thot nhn, quan im ny c v t
tu tin hn quan im ca ngi a nghi cc oan nhng thc s khng phi vy. Mt
chn l ch n thun mang tnh l thuyt v v nhng l do no m chng ta khng th
tip cn c n ngha l thc t n khng tn ti.
Nh ni ban u, v bn cht, logic ni v chn l. Nu chn l ch l th ph du m
chng ta ch c th theo ui ch khng bao gi nm bt c, th logic chng ng bn
tm, v trong trng hp , l lun ca con ngi rt cuc ch mang n s rn luyn tr c
ph phim.
2. Thuyt bt kh tri lng trnh
Mt ngi theo thuyt bt kh tri lun ngh rng mnh khng kin thc v mt vn c
th no a ra mt phn on chnh xc v n. Thut ng ny thng gn lin vi cc
c tin tn gio. Mt ngi v thn tuyn b dt khot rng Cha khng tn ti, ngi theo
thuyt bt kh tri th ni rng chng th bit c liu Cha c tn ti hay khng. Nhng
thi ca ngi theo thuyt bt kh tri c th xut hin trong bt k ch no ch
khng ring g tn gio. C mt s khc bit ng k gia ngi theo ch ngha hoi nghi v
ngi theo thuyt bt kh tri. Khng ging vi ngi theo ch ngha hoi nghi, ngi theo

thuyt bt kh tri khng ph nhn s tn ti ca chn l v kh nng t c n. H ch

n thun quan nim rng c nhng chn l no khng th bit c. Cng nh ch
ngha hoi nghi, thuyt bt kh tri cng c mt v tr trong l lun thuyt phc. Ngi thc
s theo thuyt bt kh tri tha nhn tri thc ngho nn ca mnh. Nu khng hiu bit v
mt s vt c th v khng th a ra mt quan im t tin v n, chng ta nn tha nhn
iu . Hnh ng tri ngc d khn kho hn nhng l thiu trch nhim. Theo thuyt
bt kh tri, lng trnh l thi tha hip vi s thiu hiu bit nh th khng c cch no
chinh phc c chng. Ni ti khng bit sau mt thi gian di nghin cu cn mn l
mt chuyn. Nhng s l mt chuyn khc nu ni ti khng bit khi bn thm ch cn
cha thm nhn qua vn . Ngi khng thng ni s cm d ca thuyt bt kh tri lng
trnh s dng s thiu hiu bit nh mt li bo cha hn l mt l do. S thiu hiu bit
l kt qu ca s li bing hoc thiu trch nhim.
3. Giu ct v lc quan ngy th
Giu ct l thi ca ngi a ra nhng nh gi tiu cc m khng c bng chng y
. Lc quan ngy th l cch nhn ca ngi a ra nhng nh gi tch cc m khng c
bng chng y . C hai u i din cho nhng quan im phi logic. C ngi giu ct
ln ngi lc quan ngy th u hnh ng da trn nhng thnh kin (trong ting Anh
prejudice (thnh kin) xut pht t ting Latin praejudicare c ngha l nh gi trc),
v h a ra kin v mt vn c th trc khi tm hiu n y v nghim tc, ch
cha ni ti chuyn tip thu n. Mt ngi hay giu ct trc khi tranh lun s c suy ngh
rng a) vn c tranh lun tht nc ci, b) i th ca mnh l mt k kh, v c) kt
qu ca cuc tranh lun s chng c g hay ho c. Bn cnh tnh phi l ni ti, s giu ct
cn khin chng ta khng thy c cc kh nng v thng bin nhng iu d on v
nim k vng tiu cc ca mnh thnh li tin tri t ng nghim.
Mt ngi lc quan ngy th sau mt gi ng h bn cnh mt ph n tr mi quen tin
tng rng c y c a) nhan sc ca nng Helen thnh Troy, b) tr tu ca Madame Curie, v
c) nng khiu ngh thut ca Emily Dickinson. S lc quan ngy th khin chng ta c ci
nhn lch lc v thc ti v tr nn tht vng trong tng lai, v him khi nhng iu m
ngi lc quan ngy th ngh tr thnh s tht. C ngi lc quan ngy th ln ngi giu
ct u khng c s ch cn thit i vi th gii xung quanh. Thay v nhn nhn s
vt nh bn cht vn c, h nhn nhn theo cch ring m mnh mun.
4. T duy thin cn
V ng hiu trng trng i hc mt mt chic bng tai ngc trai v cng qu gi u
ven ng bin sn bng . Bn chun b i tm kim chic bng tai . Nhng bn
ty tin xc nh trc rng mnh ch tm kim gii hn trong khong bn knh 10 thc
gia sn. Khi cch gii hn phm vi nh th, bn b l 90 phn trm din tch c th tm
thy chic bng tai. Kh nng tm thy ca bn s theo b gim thiu.
Mc tiu ln nht ca logic, ca vic l lun thuyt phc l tm ra chn l, v chng ta khng
th bit chnh xc v tr ca mt s vt u cho n khi pht hin ra n. Trc ht, chng
ta cn phi on nh mi kh nng c th xy ra. Khng ai b xem l c t duy thin cn ch

v h gii hn phm vi tm ti ca mnh, v thc t, l mt phng php tt yu trnh

lng ph cng sc. Mt ngi c t duy thin cn t chi cn nhc la chn no ch v n
khng tho mn nhng gi nh thnh kin ca anh ta v iu g . Ni cch khc, s gii
hn thiu mt phng php t duy c bn ng n. T duy thin cn em n nhng
kt lun suy yu v thiu chnh xc nhng loi t duy phng khong cn ti t hn th. G. K.
Chesterton tng nhn xt su sc rng t duy phng khong ging mt ci ming m to
cui cng n cng nn ng li trc ci g . Mt t duy phng khong tch cc khng
phi l chp nhn mi th m khng cn nhc. S l sai lm nu bn khng cam kt trong
nhng tnh hung i hi phi cam kt. Chp nhn tt c ngha l chng coi trng ci no.
T gc nhn thc tin, hnh trnh kim tm chn l i hi nhng gii hn ng n ph
hp vi lnh vc nghin cu, chng ta khng ph phm thi gian v cng sc mt cch
khng cn thit.
5. Cm xc v lp lun
Ai cng bit mt s tht cn bn trong tm l con ngi: Trng thi cm xc ca chng ta
cng mnh, chng ta cng kh suy ngh mt cch r rng v c x n ha. Mt ngi ang
quay cung trong cn gin d him khi c c l tr sng sut. Chng ta cn s dng
thc tnh to ngn cn cm xc xm nhp vo lp lun. Chng ta s khng bao gi thc
hin thnh cng tuyt i, v thc t, cng khng tt nu lm c iu , nhng chng ta
phi lun nhn thc r rng nu cm xc ginh c quyn lc trong bt k tnh hung
no, t duy sng sut s tht th.
V bn cht, chng ta l nhng sinh vt c cm xc v vic tng tng rng chng ta c
th loi b hon ton cm xc ca bn thn d l tm thi, ti thi im tranh lun s l
khng thc t. D mt s trit gia c i coi cm xc v l tr nh hai a ht c tr bit lp,
lun trong tnh trng giao tranh ln nhau, nhng thc t chng thuc cng mt lnh th v
t nht trong nhng trng hp l tng, chng c th chung sng mt cch ho thun. Mt
khi nim d l c th nht cng khng bao gi rng cm xc v tt c khi nim u l
nhng sn phm tr tu ca con ngi sinh vt vn y xc cm.
Do vy, vn y l cao tm quan trng ca l tr v khng loi b hon ton cm xc.
Sc thuyt phc trong mt lp lun cht ch l ni dung giu tr tu, nhng khi nim v
s kt ni chng ch khng phi ng cm xc km theo. Khng nn chp thun mt
kt lun ch v chng ta cm thy thch n m phi v thy n ng n. C mt quy tc dn
hng m chng ta cn lm theo: ng bao gi khi gi trc tip cm xc ca con ngi.
Hy gip h t mnh khm ph c thc ti. Th duy nht ng cm nhn chnh l chn l.
6. Nguyn c ca l lun
L lun c th c s dng vi v s mc ch c tt ln xu. Mt s ti phm kht ting
nht trong lch s s hu t duy logic cc k chnh xc, nhng suy lun logic ca h nht
qun ngay t nhng phng on ban u.
Rc ri l ngay t nhng phng on ban u chng ta sai. Trong cun sch nh ny,
chng ta ng h mt quan im v logic, iu c nh gi cao hn c l lun nht qun

thun tu: Kin nh t duy theo hng lch lc (v d khng ph hp vi trt t khch
quan ca s vt) ngha l khng logic, v logic c quan h tt yu vi chn l. S dng l
lun cho bt k mc ch no ngoi mc ch t ti chn l u b coi l sai mc ch. Quan
im ny khng nh mt ni dung mang tnh trit l rt cao v chng ta hin thc ha
c l tng cng khng phi l iu ng ngng m. l nhng l tng m chng
ta nn-hng-n.
i khi l lun ca chng ta d dng b cm xc iu khin n mc lp lun ch yu ch
trt gin, bin h cho bn thn, cn bng tnh th hay n thun l ghi im cho
tnh t ph ca mnh. Khi tm kim chn l ch l mc tiu ph. Trong mt cuc tranh
lun l tng, mc tiu ln nht ca nhng ngi tham gia khng phi l chin thng ln
nhau m bng nhng n lc chung, tm ra chn l lin quan n vn ang tranh lun.
Cn chuyn ginh chin thng bng mi gi l iu khng ai c th chp nhn c.
7. Tranh lun khng phi l tranh ci
Tranh lun l nhng bn lun l tr. Khng th nhm ln n vi tranh ci c. i tng
ca tranh lun l chn l. i tng ca tranh ci l chin thng nhng ngi khc. C
nhng ngi d rt vui lng tranh ci vi bn nhng khng sn sng hay khng c kh
nng tranh lun cng bn. ng ph thi gian v cng sc c gng tranh lun vi nhng
ngi s khng hoc khng c kh nng tranh lun.
8. Gii hn ca s chn thnh
S chn thnh l mt iu kin cn cho l lun cht ch nhng khng phi l iu kin .
Nu bn khng nhn nhn quan im m mnh ng h mt cch khch quan v sn sng bo
v n bng lp lun, bn ang lm dng l lun. Ai li mun tranh lun vi mt ngi khng
tht s tin tng vo nhng g mnh ang ni? V cn g ng gin hn khi sau cuc tranh
lun di y hng say bo v iu mnh tin tng, bn nhn ra ngi ang ni chuyn
cng mnh khng khng bo v quan im i lp ch nhm mc ch tranh ci? Ch ngi
a cm mi tin rng ch cn c s chn thnh l . Thc t, s chn thnh tuyt i c th
kt hp hon ho vi nhng sai lm khng th chi ci c. Ti c th chn thnh tuyt
i v mc phi sai lm cht ngi. S chn thnh ca ti khng th chuyn ho sai lm
thnh chn l c. Tt nhin, chng ta phi chn thnh. Nhng chng ta cng phi ng
n.
9. L thng
D cao hn l thng nhng logic c sinh ra t . Do vy, t duy logic thnh cng
cng nh trnh c t duy phi logic bn cn tn trng l thng. L thng l dng l
lun quen thuc trong cuc sng thng nht, c sinh ra t nhn thc tnh to cng nh
t s tn trng dnh cho nhng s tht hin nhin. N c th hin s phn bit thnh
cng gia con mo v con chut ti. L thng xem ngn ng nh phng tin ch yu
khm ph s vt, ch khng phi che giu chng; v t ra nghi ng nhng ngn t khin
ngi khc phi lo mt hn l mang mt ngha no . L thng gn b cht ch vi cc
yu t nn tng v ginh cho cc quy tc cn bn ca l lun s tn knh m chng xng

ng c nhn. L thng l c tnh chung ca tt c nhng ng vt m Aristotle nh

ngha l ng vt l tnh.

V. Nhng dng t duy phi logic chnh

V mt l thuyt, s lng l lun sai lch nhiu hn chng ta tng tng v chng c xu
hng tp hp thnh mt s m hnh tiu biu. M hnh l lun lch lc c gi chung l
ngy bin. C hai loi ngy bin c bn, ngy bin hnh thc v ngy bin phi hnh thc.
Ngy bin hnh thc lin quan n hnh thi hay cu trc ca lp lun. Ngy bin phi hnh
thc lin quan n tt c nhng sai lm logic khc khng mang tnh hnh thc. Trong nhng
phn sau, chng ta s tm hiu nhng dng ngy bin quan trng nht ca c hai loi, ban
u l ngy bin hnh thc.
Ngi ang theo ui t duy logic c th cho rng tm hiu nhng phng thc l lun sai
khng c li ch g, hay t hn l phn tc dng. C hai suy ngh u sai lm. D nhin l
chng ta phi dnh s tp trung nhiu hn cho nhng quy tc tch cc, nhng hiu r v
nhng cm by trong l lun cng c hai li ch: 1) n gip ta nhn thc v nhng phng
php l lun ng d dng hn, t duy chng ta sc bn hn v do , chng ta s s dng
chng t tin hn; 2) n bo v chng ta trnh khi vic tr thnh nn nhn ca l lun ti
bt c khi no chng ta bt u cm thy mnh mc li.
Mt lu c bit quan trng l l lun ngy bin c th tr nn rt thuyt phc, i khi
cn hn c l lun hp l. Nguy him l . L lun ngy bin tr nn thuyt phc v mt
chin thut l ph v l lun c cn c bng cch khi gi trc tip cc cm xc.
1. Ph nh tin kin
Khi bn v lp lun c iu kin (dng A B), chng ta bit c hai dng c cn c l khng
nh tin kin v ph nh hu thc. i ng vi hai cu trc c cn c l hai cu trc
thiu cn c, ci u tin l ph nh tin kin. Di y l m hnh ca lp lun ny:
A --> B
-A
Do , -B.
V d c th:
Nu Louise ang chy th c y ang chuyn ng.
Louise ang khng chy.
Do , c y ang khng chuyn ng.
BNH LUN: Chng ta c th thy r rng rng thc t Louise ang khng chy khng tt
yu dn n chuyn c y ang khng chuyn ng. Nhng g tin chnh cho chng ta
bit l nu A xy ra, B tt yu s xy ra (Louise khng th ang chy trong khi ang khng
chuyn ng), nhng n khng ni rng A l iu kin duy nht cn tho mn sinh ra B.

(Louise c th ang chuyn ng v c y ang i, hay ang tr mnh lc ng, hay ang
ung a th gin trn chic gh.) Nu vy, s kin A khng xy ra khng cho php chng
ta kt lun rng B cng s khng xy ra. Hy nh rng y l mt lp lun thiu cn c v
kt lun khng c rt ra mt cch tt yu. Liu kt lun c kh nng ng khng? C th
nhng chng ta khng th bit chc.
2. Khng nh hu thc
Dng thiu cn c th hai ca lp lun c iu kin c gi l khng nh hu thc, v
c biu din di dng k hiu nh sau:
A --> B
B
Do , A.
V d c th:
Nu Louise ang chy th c y ang chuyn ng.
Louise ang chuyn ng.
Do , c y ang chy.
BNH LUN: Ngay lp tc chng ta nhn ra rng kt lun khng th c rt ra mt cch
tt yu. Ti sao khng? Hy quay li tin chnh. N cho chng ta bit mt iu kin c th
(Louise ang chy) c mt hu thc c th theo sau (c y ang chuyn ng). Nh
ni trong lp lun trc , mnh khng ni rng y l iu kin duy nht cn c
tho mn hu thc tt yu xy ra. Do , nu hu thc xy ra (Louise ang chuyn ng),
chng ta khng th kt lun rng nguyn nhn duy nht cho thc ti l iu kin c th
ny (Louise ang chy). C rt nhiu cch khc m Louise c th chuyn ng ngoi vic
chy. Mt ln na, kt lun c th ng nhng khng tt yu ng.
3. Trung t phn b lch
Trong phn bn v tam on lun, chng ta thy trung t (thut ng xut hin trong cc
tin nhng khng xut hin trong kt lun) phi mang tnh ton th t nht mt ln c
phm vi ph hp nhm lin kt i t v tiu t. Nu iu kin ny khng c tho mn,
chng ta c mt ngy bin hnh thc c tn trung t phn b lch. Ci tn nm na dnh
cho ngy bin ny l sai lm do lin tng. Chng ta c th nhn ra du n ca ci tn th
hai trong v d sau y:
Nhiu tn Pht xt tng l thnh vin ca cu lc b Kaiser.
Hans tng l thnh vin ca cu lc b Kaiser.

Do , Hans tng l Pht xt.

BNH LUN: y l mt ngy bin v kt lun a ra khng phi l tt yu, khng th ch v
Hans tng tham gia mt cu lc b c nhng tn Pht xt m anh ta cng l mt tn Pht xt.
Tnh hung ny c th lm cho Hans b nghi ng nhng n khng cho php chng ta tuyn
b nh th n l mt s tht trong khi chng ta ch c mt kh nng.
4. Li ni lp l
Mt thut ng hay mt t ng lp l c nhiu hn mt ngha. Nhng thut ng lp l gy ra
s ti ngha. Nu chng ta v gy ra s ti ngha do cch s dng t ng, khng phi l
phm vo ngy bin. Ngy bin xut hin khi chng ta c tnh s dng t ng a ngha vi
mc ch la di.
Trong phn bn lun v tam on lun, mt trong nhng yu cu ca tnh chc chn ca lp
lun l n phi c ba mnh v ch ba mnh . Vic trnh mc phi sai lm vi tam on
lun bn mnh l kh d dng, v tt c nhng g phi lm l m s mnh . Nhng s
kh pht hin sai lm hn nu mt trong nhng mnh trong tam on lun mang tnh
lp l. Lp lun ny c th biu din di dng k hiu nh sau:
MP
S M
S P
Nhng v mt mnh M, c s dng nh hai mnh khc nhau, lp lun thc t cha
ng bn tin v tr nn thiu cn c. Biu din lp lun ny di dng k hiu, ta s
thy r s lp l dn n sai lm:
MP
S Q
SP
Cng phn tch lp lun sau y:
Cc c ng vin gy ra rt nhiu ting n.
B Butterfly ang s dng cy qut Ca mnh.
Do , b y ang gy ra nhiu ting n.
BNH LUN: Fan trong lp lun trn s dng theo hai ngha khc nhau. Tin chnh nhc
n cc c ng vin th thao. Tin ph nhc n ci qut, cng c phe phy to ra gi

v lm mt. S dng cch ni lp l c khng phi lc no cng xu. N cn c s dng

to ch to ra hiu ng gy ci.
Lp lun sau y l mt li ni lp l kh tinh vi:
Yu thng ng loi l du hiu ca lng v tha.
S Khanh l mt ngi tnh v i.
Theo , g ny l mt ngi giu lng v tha.
BNH LUN: Vn y l yu l t ti ngha tim n, mang tnh a ngha. Tin chnh
mang n mt hiu bit hp l v c th chp nhn c. N nu ln nh ngha kinh in
v tnh yu nh l s sn sng dnh iu tt p cho ngi khc. Mt khc, tin ph li
mang n mt hiu bit ph bin, thm ch l th tc v tnh yu. Khi chng ta ni rng S
Khanh l mt ngi tnh v i, chng ta l thc t g l k hay tn tnh, hon ton khc so
vi ngi giu lng v tha.
Kt lun rt ra khng ng v tnh yu ca S Khanh khng cng loi vi tnh yu ngang
hng vi lng v tha. S Khanh v lng v tha khng c mi lin kt no v khng c trung t
to lin kt. Nu cc tin mang ng ngha thc s ca chng, ngha khng b che y
bi li ni lp l th chng ta khng c kt lun no ng n c.
Yu thng ng loi l du hiu ca lng v tha
S Khanh l k hay tn tnh.
R rng khng th kt lun c g t y. Ngn t s dng trong li ni lp l d v tnh
hay c u c th to ra hoc thng xuyn to ra rt nhiu ngha. Nu bn nh tranh
lun bo v mt quan im v s cng bng, hy chc chn mnh bt u t mt nh ngha
chnh xc ca t s cng bng v sau kin tr bm theo nh ngha xuyn sut lp
lun.
5. ip nguyn lun
Nh chng ta bit, nn tng c s ca mt lp lun l chng minh mt quan im. Do
, trch nhim ca ngi a ra lp lun l phi cung cp nhng bng chng c th cn
c vo chng minh c tnh ng n ca kt lun. Theo , ngy bin m chng ta gi
bng ci tn ip nguyn lun l mt loi sai lm rt cn bn v n c gng n trnh ton
b qu trnh lp lun. Mt cuc ni chuyn phm phi ngy bin ny c v ging mt lp
lun nhng thc t l gi to.
l v n khng c nhng tin thc s nhng thng tin h tr cho tnh xc thc ca
kt lun. Du n c th ca ngy bin ny l: Lun im cn c chng minh ng
c gi nh l ng. Hy xem xt v d sau:
V Shirley quen thi quanh co.

Shirley l mt k ni di.
Chng ta c th nhanh chng tin rng y l mt lp lun xc thc vi mt kt lun chn
thc v mnh u tin c v nh mt tin cho mnh th hai. Nhng nu quan st
li mnh u tin, chng ta s thy n ch n thun lp li ni dung c ni n trong
kt lun bng nhng t ng khc. Hai mnh ch khc nhau v mt ngn t ch khng
phi ni dung. Do , lun im cn chng minh c gi nh l ng m khng i
km theo s minh chng no. Hy xem mt v d phc tp hn v ngy bin ny:
Tt c mi ngi ngi trong bn u co u.
Jim ngi trong bn.
Do , Jim cng co u.
Mt ln na, nhn b ngoi lp lun ny ging nh ang chng minh mt vn l ng
nhng s tht khng phi th. Nhn li mnh u tin, chng ta thy n c y nhng
du hiu ca mt tin chnh thc s, v cch duy nht c c tin l da trn
hiu bit c bn ca kt lun. Ti khng th bit tt c mi ngi ngi trong bn u co
u nu ti khng bit chc chn Jim cng co u. Do , kt lun ch n thun lp li
thng tin chng ta bit. Khng c lp lun thc s no c thc hin y.
Mt bin th khc ca ip nguyn lun l lp lun lun qun, i khi cn c gi l l
lun lng vng. Ngy bin ny c miu t nh sau: u tin, mt mnh A c s
dng nh tin h tr cho mnh B; sau quy trnh c o ngc, v tin A gi
tr thnh kt lun v kt lun ban u B ng vai tr tin . Hy xem lp lun sau y (Ti
s nh du cc mnh lm r qu trnh o ngc):
A. V con ngi hon ton cng nhc.
B. H thiu ch t do.
Vi trang sau chng ta li c c:
B. V con ngi thiu ch t do.
A. T h hon ton cng nhc trong hnh ng ca mnh.
Nu hai lp lun t cnh nhau, tnh lun qun s th hin r rng. Do , chng c ngn
cch bi mt m din gii chn ngt ngi c c th qun mt lp lun ban u khi c
n lp lun th hai.
6. Gi nh sai lm
Gi nh iu g ng ngha l cho rng n ng m khng th khng nh tuyt i. V bn
cht khng c g l sai c. i khi chng ta cn gi nh mt iu g l ng c th bt
u qu trnh l lun. Nu qu trnh thnh cng, n cho php chng ta xc nhn li iu gi

nh ban u c thc s ng hay khng. Cch kim tra gi nh ph bin l da trn thc
t rng cc mnh khng vi phm quy tc mu thun. Ni cch khc, n khng v l mt
cch hin nhin.
Nhng nhng gi nh a ra phi tht cn thn. Mt gi nh l sai nu s sai lm ca n
c chng minh. Cc thc ti hn nhin chng li n. Nu lp lun bt u bng mt gi
nh sai lm, kt lun ca n cng s sai.
Cn mt dng gi nh sai lm khc c th gy nh hng xu n lp lun nhng t trc
tip hn. Khi hnh thnh lp lun, nu bn gi nh rng ngi nghe c nhng kin thc no
, nhng thc t th khng, th kh nng h hiu c lp lun ca bn d nhin b suy
gim. Quy tc kinh nghim: Hy a ra cng t gi nh cng tt.
7. Ngy bin ngi rm
Trong tranh lun, chng ta i din vi nhng lp lun ch khng phi vi ngi a ra lp
lun . Chng ta phi tranh lun vi chnh lp lun c a ra. Khi phn p li lp lun,
nu ti c tnh bp mo n lm n yu i th ti phm phi ngy bin ngi rm.
Din t mt cch hnh nh nh sau: Ngi rm l mt i th d xi. Chng ta phm phi
ngy bin ny nu chng ta dng ln mt lp lun sai cho ngi khc. Vi phm ngy bin
ny l mt li khng trung thc v n c tnh bp mo lp lun ca ngi khc.
8. Li dng truyn thng
Nhng thi quen truyn thng l nhng phng cch sn c lm vic g . Nhng thi
quen ny l tt v ng tip ni nu chng vn gi nguyn gi tr. Nhn chung, truyn thng
c th c nhn nhn nh mt tp hp phc tp ca nhng tin l. Ch n thun l mi
vic lun c thc hin theo cch ny khng phi l l do thuyt phc tip tc cch
lm . Tt c ph thuc vo cch thc ang c s dng thc s. Thi quen c nh
hng mnh m n cuc sng ca chng ta v chng ta hnh thnh thi quen thc hin
mt vic no nhng trng hp ny, chng li khng ng cng. Khi nh gi mt
thc tin c th, chng ta phi tp trung vo bn thn n ch khng phi l lch s ca n.
C mt dng sai lm tri ngc lin quan n truyn thng m chng ta c th mc phi. S
l phi logic khi dng tnh lu i ca thc tin nh l do duy nht duy tr hay chi b n.
Thi ng sau sai lm ny l mt kiu t duy cch tn, cho rng ch c ci mi mi c gi
tr v chng ta phi thay i thng xuyn. Mt thc tin c trng tn hay khng khng
ph thuc vo lch s di dng pha sau m ph thuc vo gi tr ni ti ca n.
9. Hai sai thnh mt ng
Qua trc quan, chng ta d dng thy s phi logic trong quan im cho rng hai sai to
thnh mt ng. Trong thc t, hai sai to thnh hai li sai. Ngy bin ny c th vit di
dng n gin nht nh sau: S l ng lm __________ v _________ c lm ri. C th
in vo khong trng tt c nhng t ch hnh vi ca con ngi, t v hi n cc k c
c.

Lp lun y da trn gi nh rng nhng tin l s bo m cho tnh ng n ca

nhng hnh ng tng lai. Nhng r rng, bn thn tin l ch mang n nhng bin gii
khng y cho cc hnh ng. Thc t l mt hnh ng c thc hin bi ai ch
mang ngha lch s. xc nh tnh ng n ca hnh ng, chng ta phi tp trung vo
bn cht ca n.
iu ny kh hin nhin. Tuy nhin, trc ngy bin, tnh hin nhin ny chng th l
phng tuyn vng chc m bo cho chng ta khng ng gc trc nhng l lun lch lc.
Lch s c qu nhiu nhng v d v ngy bin ny v t l chng ta phm phi chng l
cao nht. H lm iu ny, th nn chng ti tr a tng t l ng. Nhng nu hnh
ng ca h l sai th n cng khng bt ng tr thnh ng khi chng ta tr thnh th
phm.
10. Ngy bin dn ch
Quan im chung ca a s dn chng v mt vn no l mt thng tin ng quan
tm nhng n khng tt yu quyt nh tnh ng n hay sai lm ca vn ang c
ni ti. S ng c th ng nhng vn c th sai. Ngy bin dn ch cho rng hu ht
mi ngi tin pht biu X l ng l mt bng chng kt lun tnh ng n ca pht
biu ny.
Nu hu ht mi ngi trong mt x hi ng rng en l trng v trng l en th tht
l tri i. Mt s vt mu trng hay mu en khng ph thuc kin ch quan ca ai m
nm thc ti khch quan. Th nhng cng phi tha nhn phng din cm xc, ngy
bin dn ch li rt c sc thuyt phc. Nh rt nhiu nhng nhn vt v i trong lch s
nhn ra, tht khng d dng chng li kin ca m ng khi m ng c gi suy
ngh rng trng l en v en l trng.
11. Suy lun gim pha
Vn phi nhc li mt quy tc quan trng: Trong tranh lun, chng ta p tr nhng lp
lun ch khng phi ngi a ra lp lun . Quy tc ny b ph v khi lp lun b pht l
v ngi a ra lp lun b tn cng mt cch c ch . Khi iu xy ra, ngy bin suy
lun gim pha b phm phi. (Trong ting Latin, Ad hominem c ngha l chng li c
nhn.) Tnh cng kch ca th on ny l ch n phi by nhng thng tin tiu cc v
i sng c nhn ca i th, d chng khng lin quan ti vn ang c tranh lun
nhng d lm bin i xc cm. Ch ca ngi phm ngy bin ny l chuyn hng tp
trung ca ngi nghe ra ngoi cuc tranh lun, thng l khi ngi phm ngy bin ang
trong tnh th bt li.
Nu mc tiu duy nht ca ti l ginh thng li trong mt cuc tranh lun, ngy bin suy
lun gim pha c th h tr hiu qu cho mc tiu . N c th khin ngi nghe bt ng
vi i th ca ti v nhng l do khng lin quan n cuc tranh lun; theo , ti c th
ginh c s u i ca ngi nghe. Kt qu l ti c th vui mng v ginh thng li
trong cuc tranh lun nhng thc cht ti chng lm g c d bt k kha cnh logic no,
bt k cp no. Chin thng ng ng ca ti khng da trn gi tr ca nhng quan

im ca ti m da trn kh nng ngn cn lp lun ng c lng nghe mt cch cng

bng ca i th.
12. Thay th sc mnh ca l l
Lp lun l tng cho chng ta thy c s ng n ca iu g da trn cc bng
chng. Sc mnh duy nht m ngi tranh lun trung thc mun s dng l sc mnh ca
l l.
thuyt phc mi ngi, ngoi vic s dng l l, c ngi cn s dng sc mnh th.
Con ngi c th b p buc lm iu mnh khng mun lm nhng khng th b p buc
suy ngh nhng g h khng mun ngh. H khng th gng p chp nhn iu g l
ng n. Trong tranh lun, s gng p lun em li kt qu ngc vi mong i. Con
ngi s chp nhn chn l ch khi h t do lm iu , t bn thn nhn thy tnh ng
n thc s ca vn .
13. Lm dng quyn lc chuyn mn
Chuyn gia l ngi c hiu bit v mt lnh vc chuyn mn nht nh. Vic s dng quan
im ca cc chuyn gia trong tranh lun l hon ton ng nu n lin quan n quan
im ang c gng chng minh. Nhng vn cn phi cn thn khi s dng phng thc lp
lun ny. Hy phn tch lp lun sau:
Gio s Smith ni rng chng trnh Acme l tt.
Gio s Jones ni rng chng trnh Acme l tt.
Gio s Doe ni rng chng trnh Acme l tt.
Do , chng ta nn chp thun chng trnh ny.
V d, ba gio s c dn li trn y u l nhng chuyn gia trong lnh vc lin quan
n chng trnh Acme. Khi bng chng a ra c xem l xc ng. Nhng gi s c
trng hp khng v gio s no a ra l do cho kt lun chng trnh kia l tt, ngha l
cc gio s khng c mt lp lun no. Chng trnh c chp thun ch nh vo li ni
ca nhng v ny.
Lm nn gi tr thm quyn phi l lp lun ch khng phi ch li ni ca cc chuyn gia.
Lp lun chng ta nu ln trn rt thiu thuyt phc v n khng cung cp g thm ngoi
nhng li ni ca cc chuyn gia. Nu chng ta tho mn li ni ca chuyn gia, chng khc
no chng ta chp thun cu ni: ng thc mc g c, c lm theo nhng g chng ti ni.
Chng c chuyn mn c gi tr nht bao gm c l do h tr ca chuyn gia dnh cho mt
quan im no . Trong trng hp nh vy, chng ta c nhiu hn mt quan im.
Cng nh vic nghin cu cc mnh khng nh chc chn chng ph hp vi thc
ti, chng ta phi m bo rng cc bng chng chuyn mn c s dng trong lp lun

cng vy. C qu nhiu ngi mo nhn mnh l chuyn gia d khng c nhng phm
cht cn c. Vic kim tra khng phi da vo nhng g ngi ta ni v tri thc chuyn mn
ca h m l cch h th hin tri thc qua lp lun.
Vn cn nhc rng pht biu ca mt chuyn gia chn chnh ng bn quan tm ch khi
n lin quan n nhng lnh vc chuyn mn c kim chng ca ngi . iu hin
nhin ny vn phi nhc li v n thng xuyn b coi nh. Nhng quan im ca mt nhc
s ni ting th gii v ch kinh t hay s nng ln ca ton cu khng c gi tr no v
quyn lc duy nht anh ta c ch l nhng thnh tu m nhc.
14. nh lng ho c tnh
Chng ta thng din t tnh cht bng nhng ch s nh lng, mt cch thc c th
mang li nhng li ch thc tin ng k nhng cng phi lu nhng hn ch ca hnh
ng ny. V d, nhit l mt c tnh. Chng ta nh lng ho n. Nhit hm qua
c ghi nhn l 93o F (34o C), v nhng con s khc biu din ch s m v sc gi. C
ngi ni rng con s biu din nhit v m hm nay cao hn hm qua v khng c
gi nhng thc cht, hm nay li khng nng bng hm qua. Mt ngi c th cho rng
hm nay mnh cm thy nng hn v con s biu din nhit cao hn nhng iu ny ch
ng khi c tnh c chuyn i hon ho thnh cc con s. iu ny s sai nu kim
nghim thc t chnh lch vi nhng g hin th trn nhit k.
Nhn nhn mt cch kht khe nht th khng c tnh no c th lng ho hon ho c
v nu c tnh c th c chuyn i thnh con s th t u khng c c s phn
bit hai iu trn. Chng ta nhc n mu xanh bng nhng tn sut nht nh ca cc ln
sng nh sng nhng khi quan st, chng ta ch thy mu xanh ch khng phi nhng ln
sng nh sng. Tri nghim v cc con s khng ging vi tri nghim v c tnh c gn
vo nhng con s . S l sai lm nu chng ta cho rng mnh bit chnh xc mt c tnh
hn v n c lng ho.
Hu ht nhng c tnh quan trng khng chp nhn phng php nh gi nh lng. V
d nh trng hp ca tnh yu, nhan sc, lng ho tm, cng bng, t do, v ho bnh. Lm
sao c th o lng c chng? Khi lng v tc ca chng l g? Chng ng gi bao
nhiu USD hay cent? C gng nh lng mt c tnh khng c kh nng lng ho l hnh
ng bp mo n.
15. Ngy bin cn nhc ngun gc
Gi s bn l nhn vin phng t chc ca mt cng ty danh ting. Trong phn vic ca
mnh, bn vn dng kh tt nhng hiu bit thc tin v cc trng cao ng v i hc
xut chng khp c nc v nhng sinh vin tt nghip t cc trng . C th, bn bit
rng Vacuous l mt trng i hc rt km. Bn ang tuyn nhn vin cho mt v tr quan
trng trong cng ty v ang nhn h s ng vin. Khi va nhn vo mt h s ca anh chng
sinh vin tt nghip i hc Vacuous tn l Peter Petri, bn ngay lp tc quyt nh loi b
khi danh sch ng c, n thun da trn cn c ng vin tt nghip t i hc . Lm
vy bn phm phi mt ngy bin.

L do ca bn khng hon ton v l. Da trn nhng g bn bit v i hc Vacuous, nhiu

kh nng Petri khng phi l mt ng vin c bit sng gi. Nhng tnh tt yu khng hin
din y. Vn c kh nng c mt c nhn thc s sng gi xut hin cho d tng hc
mt trng i hc chng danh ting g nh Vacuous. Bn cht ca ngy bin m bn phm
phi l: Bit ngun gc l xu, bn gi nh rng tt c mi th xut pht t cng tt yu
xu. iu ny khng ng.
D nhin, cn nhc ngun gc ca mt th g hay ai nh gi mt tnh cht ang
cn quan tm l iu chnh ng. Nhng chng ta khng dng li . Cu hi u tin l:
Anh Petri n t u? Cu hi tip theo v ng n hn l: Xt trn kha cnh c nhn, anh
Petri c nhng phm cht g?
16. Phn tch non
Xt v bn cht, chng ta l nhng sinh vt a phn tch, phi tho ri cc s vt trong u
ch khng phi hnh ng, c th hon ton hiu c chng. Nhng phn tch ch c
hiu qu nu n c hon thin bng s tng hp. Tho ri cc s vt ra l khng ;
chng ta phi lp t chng tr li.
Ed l ngi thch tho d xe. Anh tho thnh cng rt nhiu loi xe nhng ti nay anh
cha th lp li v khin chng hot ng bnh thng c. T , chng ta c th tin
tng kt lun rng Ed khng thc s hiu bit nhiu v xe. Anh ta c th phn tch chng
nhng khng th tng hp chng c.
Mc tiu ca phn tch khng ch n thun l bit tng b phn cu to nn s vt m cn
phi bit mi quan h gia chng hiu c chng tp hp vi nhau to thnh mt
tng th nh th no. Nu ch xt theo kha cnh nh lng thun tu, mt tng th khng
khc g tng ca tt c cc thnh phn. Nhng nu cch nhn hiu bn cht ca s
vt, th nhng phn b tho ri ca mt chic ng h em t cnh nhau cng hot ng
ging nh mt chic ng h.
17. Gin ho lun
Nh va lu , mt s vt hon thin lun c nhiu hn tt c cc b phn hp thnh s vt
. V d, c th con ngi c th c phn tch da trn nhng thnh phn ho hc cu
to nn, nhng tranh lun bo v kin rng c th con ngi khng nhiu hn mt tp
hp nhng cht ho hc th bn mc phi li l lun n gin ho qu s si v phm
phi ngy bin gin ho lun.
Ngy bin ny phm phi khi chng ta tp trung chn lc vi thnh phn ca mt tng th
hon chnh. Chng ta thng hng s ch vo nhng c im tiu cc ca mt ngi
v t gi nh rng mnh bit c ton b bn cht thc s ca c con ngi .
18. Phn loi sai lm

Con ngi l nhng sinh vt phn tch, c xu hng t duy phn loi. Chng ta hiu s vt
y hn khi lin h chng n nhng s vt khc, c th bng cch nhm chng vi
nhng s vt tng ng. (y l bc u tin trong qu trnh nh ngha logic.) S phn
loi sai lm tng nhm to l cam c th mang n nhng hu qu nghim trng. Mt
cun sch c phn loi thiu chnh xc trong th vin c th b mt tch hng nm tri.
Chng ta phn loi sai lm cc s vt v chng ta thiu ch v nhn din chng khng
ng n ngay t u.
19. Ngy bin C trch
Mc tiu chnh ca nhiu ngy bin l khin chng ta lc li bng cch hng s ch ca
chng ta ra khi vn ang ni n. Tng t nh ngy bin suy lun gim pha, nhng
thng tin khng lin quan n lp lun xut hin lm lay ng cm xc lin quan n i
th l chin thut c s dng trong ngy bin c trch . Nhng thng tin xc cm kh
bin c a ra mt cch c ch tm kch ng mt thnh gi xc nh no . C hai
yu t khin chin thut ny mang tnh ngy bin: u tin, n trc tip khi gi cm xc
ch khng phi l l; th hai, thng tin c nu ra khng lin quan n nhng vn
ang tranh lun.
Hai nh ho hc Louis v Lawrence ang tranh lun v ch liu cng ty ca h c nn
gii thiu mt loi phn bn mi khng. Cuc tranh lun din ra trong mt phng ban ca
cng ty, khi cc nhn vin va b t chi yu cu c tng lng. Louis, ngi pht minh
ra loi phn bn mi nhit tnh ng h cho tng a sn phm ny ra th trng. Nhng
anh cm thy mnh khng c c v th tt trong cuc tranh lun v thc t c v nh
nhng lp lun i lp ca Lawrence s ginh chin thng. Trong lc tuyt vng, Louis nhc
n ch yu cu tng lng va b t chi gn y. iu ny lm cho tnh trng hn lon
xy ra. Cuc tranh lun t ngt kt thc. Khng cn nghi ng g na, ch tng lng
chnh l mt con c trch .
20. Ci nh lc hng
Ngy bin ny thng xy ra khi chng ta khng c kh nng ngh ra mt l l tc th trc
mt lp lun. Chng ta c gng trnh n n bng cch gi v rng n khng ng c
xem xt nghim tc. Xa hn na, chng ta cn mun khng nh rng lp lun chng c
gi tr g ngoi vic gy ci. Ci trc mt lp lun l cch hiu qu lm suy gim gi tr
ca lp lun nhng n c th khng lin quan g n gi tr ni ti ca lp lun. Nu mt tay
tranh lun ranh ma khng th khin ngi nghe ci vo mt lp lun, anh ta s c gng
bin i th ca mnh thnh tr ci bng cch hng s ch vo mt vn khng lin
quan nh tt ni lp v theo s ch b hng ra ngoi lp lun m i th khng th
chng tr c.
Thc t, c nhng lp lun v l n tc ci. Nhng ngay c trong nhng trng hp nh
th, thay v gt b mt lp lun bng cch ci nho n gin, tt hn bn nn ginh t pht
ch ra ti sao n gy ci v lp lun ny tht bi nh th no.
21. Khc nh lc hng (Ngy bin li dng lng trc n)

Bn cnh vic s dng ting ci nh lc hng, nc mt c th c dng li

dng lng thng hi ca thnh gi. Ngy bin ny ch tm che m cc lp lun bng cch
thao tng cm xc mt cch ym th.
Cc tranh lun thng phi gii quyt nhng vn lin quan ti tnh cm. Khi trong
nhng tnh hung ny, n lc kim ch cm xc l c bit quan trng. Cm xc mnh lit
v kh nng t duy sng sut c mi quan h ngc chiu, nn nu cm xc thng th, c
hi a ra mt lp lun thuyt phc hu nh khng c.
Chng ta sa phi ngy bin ny khi c tnh pht l hay nh gi thp vn ang c ni
n, ch tp trung vo nhng vn ngoi vi hay khng lin quan v khi gi cm xc
ginh ly s ng cm ca ngi nghe. Gi s ti c mi n mt cuc hp to th
chnh trnh by quan im ca mnh v ch xut tng thu gio dc. Ti khng
ng tnh vi hnh ng tng thu ny. Khi bc ln bc pht biu, thay v tp trung vo
mc tiu chnh ca cuc hp, ti than vn v nhng ni kh ti tri qua trong thi
gian cn l sinh vin. Bng chin thut nh lc hng , ti ginh c s ng h y xc
cm ca thnh gi v ginh c rt nhiu phiu i lp vi xut tng thu.
22. Khng th bc b khng c ngha l chng minh
Khng c mt bng chng c th bc b mt quan im khng phi l hnh thnh mt
lp lun ng h quan im . Ti khng th tuyn b rng ti ng ch v bn khng th
chng minh ti sai. Hy xem on hi thoi sau y:
Dr. Willing: Chng ta khng tn ti mt mnh trong v tr. Ti vn tin tng rng c nhng
s sng si ng nhng v tr xa xi ngoi kia.
Dr. Able: Anh c bng chng g khng?
Dr. Willing: Ti khng c. Nhng anh c th chng minh c rng khng tn ti s sng
ngoi v tr khng?
Dr. Able: Khng, ti khng th.
Dr. Willing: h! iu chng minh ti ng.
BNH LUN: Dr. Willing ang vi vng ng li mt cu hi vn cn m. V khng c
bng chng no a ra chng li hay ng h cu hi liu c s sng ngoi v tr hay
khng, c hai bn u khng th chp nhn rng vic khng tm thy bng chng bc b
chnh l bng chng cho quan im ng h.
23. Lp lun r i
Trong ting Anh, tnh trng tin thoi lng nan (dilemma) xut pht t ting Hy Lp
ngha l hai kh nng. Chng thc cht l nhng tnh hung mang tnh cht hoc l
trong cuc sng nhng tnh hung ch c hai kh nng m ra. Nhng cng c khng t
nhng tnh hung m ra rt nhiu kh nng.

Ti phm phi ngy bin lp lun r i trong tnh hung c nhiu kh nng nhng ti c
gng thuyt phc bn rng ch c hai kh nng m thi. Lp lun r i l sai v l hnh
ng bp mo thc ti.
Ngy bin ny to ra cm gic khn cp gi to p thnh gi la chn kh nng c
ngi s dng ngy bin cn thn a ra. t ra cm gic khn cp ny c bit quan trng
nu khng c s la chn c bit hp dn no c a ra. Gi s ti a cho bn hai la
chn A hay B. Ti mun chn A. Lc , ti s tranh lun: Phi th nhn A khng phi l
mt la chn d chu nhng B th tht kinh khng. Chc chn bn chng mun la chn
u.
24. Ngy bin nhn qu
Ting Latin gi ngy bin ny l post hoc ergo propter hoc, ngha l xy ra sau, do l
nguyn nhn ca ci trc. (Bn s nhn ra t bn thn cm t ny cng l mt lp lun
nho nh.) Ngy bin ny lin quan n quan h nhn qu. Trong quan h nhn qu, nguyn
nhn lun xy ra trc hu qu, ngha l nguyn nhn xut hin trc dn n hu qu
theo sau. Nhng thng c mt khong thi gian cho nguyn nhn. u tin ti t kp ca
mt thanh thuc n (nguyn nhn); kp chy ht v sau mt lt s xy ra mt v n ln (h
qu). Chng ta phm phi ngy bin nhn qu trong tnh hung m s kin A xy ra, theo
sau l s kin B v ch da trn vic A xy ra trc B m kt lun A gy ra B.
Mt ngi tin s thy tt c cc bui sng m anh ta c th nh c, ting ht ca
by chim lun ct ln trc khi mt tri mc. Da vo bng chng , anh ta sung sng
kt lun rng ting chim ht khin mt tri mc. Nh vy, anh ta phm phi ngy bin
nhn qu.
Mt s kin xy ra trc mt s kin khc nhng cn phi cn nhc liu gia hai s kin
ny c tn ti mt quan h nhn qu hay khng. Chng ta cn nhiu d liu hn th. Nu tt
c thng tin chng ta c ch n vy th ci nhiu nht kt lun c l s kin u tin c
th gy ra s kin th hai. Nu anh chng ngi tin s nghin cu xa hn nh nhng g
m nhng ngi i sau anh lm chc hn anh ta s khm ph ra rng ch v by chim
ht v sau mt tri mc khng i ti kt lun ting chim ht khin mt tri mc.
25. Bin h c bit
Ngy bin bin h c bit phm phi khi chng ta ch loi b nhng thng tin quan
trng v chng i lp vi quan im m chng ta ang ng h. Kt qu l hnh ng ny
bp mo nghim trng ch ang c tho lun.
Gi s ti ang vit v truyn thng lch s ca trng Carefree College. Ti thc s yu
thch ngi trng ny v coi nhng nm thng hc tp y nh qung thi gian hnh
phc nht trong cuc i. Trong bi vit ca mnh, ti mun c th gii bit Carefree l mt
hc vin thng hng. Tuy nhin, cng nghin cu su, ti cng khm ph ra rng trong qu
kh, Carefree khng mang gi tr gio dc c bit. Nhng iu khng cn tr mc tiu
ban u ca ti, nn khi vit, ti pht l tt c nhng kha cnh tiu cc v ch tp trung vo

nhng im tch cc trong lch s ca ngi trng ny. Vi cch tip cn , ti phm
phi ngy bin bin h c bit v hnh nh v ngi trng Carefree College m ti gii
thiu vi th gii l mt bc tranh b bp mo.
26. Ngy bin ng c c nhn
Ngy bin ng c c nhn phm phi khi chng ta pht l tt c nhng kha cnh khc,
ngoi tr kh nng t c kt qu mong mun. S l sai tri nu ch chm chm t n
kt qu cui cng nh th l tt c nhng g quan trng. Cu hi l: Lm th no chng ta
t c kt qu ?
Chng ta phm ngy bin ny khi sn sng s dng bt k chin thut no d l phi l nht
t c mc tiu cui cng. Thi ch o y l: Khng quan trng chng ta n
bng cch no, min sao chng ta n c .
27. N trnh kt lun
L lun ca con ngi mang tnh mc ch. Chng ta suy ngh cc vn gii quyt
chng. Chng ta hnh thnh nhng lp lun i n kt lun. Cc tin ca lp lun l
nn tng a chng ta i n kt lun. Cc tin phi kh nng lm vic . Nu chng
ta i thng n kt lun khi khng c bng chng (nhng tin yu), lp lun ca
chng ta s khng thuyt phc.
Kt lun l ci ch m lp lun phi hng n. L dng l lun biu t bng ngn ng ca
con ngi, lp lun mang tnh nh hng mc ch. Quan nim rng tranh lun ch ni
ngha l tm thng ho n. C nhng vn khng th tm ra gii php, c nhng kt
lun nm ngoi tm vi ca chng ta. Nhng d di chp nhn mt vn khng c li gii
v cc kt lun khng th vi ti l mt chuyn hon ton khc. Hnh ng l s dng l
l mi mn chnh l l.
28. L lun gin lc
Chng ta b cm d vi li t duy ch c trng hay en v s phc tp ca cuc sng i khi
lm ta mt mi. Nhng n gin ha mt thc t phc tp khng phi l cch phn ng
ng n m l bp mo thc t mt cch th bo. Kt qu ca l lun gin lc lun l s
mo m.
Mt s thnh gi chn lc tip nhn nhng g h mun nghe. Nhiu ngi lun kim tm
nhng cu tr li tht n gin. Tht ng ch trch nu ai li dng nhng im yu
ny. ng ni vi thnh gi nhng g h mun nghe; hy ni s tht. ng ni vi h iu g
m thc t khng phi th. Nu thc t l en, hy ni en. Nu l trng, hy ni trng. Nu
l xm, th phi ni xm. Thnh gi c th khng nh gi cao s ngay thng ca bn ngay
lc nhng hy vng rng qua thi gian, h s nhn ra rng s tht l th duy nht c gi
tr.

Li cui sch
N trnh nhng sai lm trong l lun km l iu quan trng, nhng quan trng hn na l
tp trung nng lc ca chng ta vo vic nm vng nhng quy tc l lun tch cc hnh
thnh nhng l lun thuyt phc. iu ny cn phi luyn tp. Logic ch c th hon ho
nh mt ngh thut khi chng ta gn n vi thc tin, thng xuyn vn dng n trong
nhng tnh hung thc ca cuc sng. Chng ta khng thiu c hi thc hin iu ny v
cuc sng lun y p nhng tnh hung i hi phn ng logic.
Ngh thut logic khng ging nh nhng ngh thut khc v n i vo bn cht i sng ca
chnh bn thn chng ta. Nh th Pindar tng khuyn chng ta rng hy tr thnh
chnh bn ngha l tr thnh con ngi. Nu t duy logic khng phi l tt c th cng
l mt phn rt quan trng bn tr thnh con ngi.
D n 1.000.000 ebook cho thit b di ng
Pht hnh ebook: http://www.taisachhay.com
To ebook: T Hi Triu
Ebook thc hin dnh cho nhng bn cha c iu kin mua sch.
Nu bn c kh nng hy mua sch gc ng h tc gi, ngi dch v Nh Xut Bn