TP

SACH NAY DO T HP GIAO DUC

PACE

CHON LA

TRONG H THNG NHNG CUN SACH CO GIA TR CUA

TH GII VA C DUNG LAM TAI LIU THAM KHAO

DOANH NHN, HOC VIN CUA

NHN VA GIAM C PACE

CHNH THC CHO CAC

TRNG DOANH

THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE:

Powerful Lessons in Personal Change
by Stephen R. Covey

Copyright 2004 by FranklinCovey Company

FranklinCovey and the FC logo and trademarks are trademarks of
FranklinCovey Co. and their use is by permission.
Vietnamese Edition 2007 by First News - Tri Viet.
Published by arrangement with FranklinCovey Co., USA.
All rights reserved.

THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE

7 THOI QUEN THANH AT

Cng ty First News - Tr Vit gi ban quyn xut ban va phat

hanh n ban ting Vit trn toan th gii theo hp ng
chuyn giao ban quyn vi FranklinCovey Co., Hoa Ky.
Bt c s sao chep, trch dn nao khng c s
ng y cua First News va FranklinCovey u la bt
hp phap va vi pham Lut Xut ban Vit Nam, Lut
Ban quyn Quc t va Cng c Bao h Ban quyn S
hu Tr tu Berne.
CNG TY VN HOA SANG TAO TR VIT - FIRST NEWS

11HNguyn Th Minh Khai, Qun 1, TP. H Ch Minh

Tel: (84.8) 822 7979 - 822 7980 - 823 3859 - 823 3860
Fax: (84.8) 822 4560; Email: triviet@firstnews.com.vn
Website: www.firstnews.com.vn

Bin dch: VU TIN PHUC

Ban Bin Dch First News
Hiu nh: T Hp Giao Duc PACE

FIRST NEWS
NHA XUT BAN TRE

LI GII THIU

u nh i bt ky quc gia nao trn th gii

ban cung d dang nhn ra tac phm ni ting
7 Thoi quen thanh at (The 7 Habits of Highly
Effective People) cua tac gia Stephen R. Covey lun
c moi ngi on oc va anh gia rt cao nh mt
cm nang ren luyn i n thanh cng.
Tht vy, t ln xut ban u tin, 7 Thoi quen
thanh at a tr thanh mt trong nhng cun sach
co gia tr va ni ting nht th gii v th loai self-help
- t ren luyn ban thn thanh cng trong cuc
sng. Vi 20 triu ban phat hanh, c dch ra hn 40
th ting trn khp th gii, tac phm a co sc lan
toa v cung rng ln, khng ch trong lnh vc ren
luyn, phat trin tnh cach con ngi ma con c
bnh chon la mt trong 10 cun sach v quan tr co
gia tr nht t trc n nay. Tin s Stephen R. Covey
la mt bc thy th gii v ren luyn tnh cach, kha
nng lanh ao va cac vn tm ly cuc sng. ng
con la mt nha giao duc tai nng, mt chuyn gia t
vn v quan ly con ngi, Stephen R. Covey a cng
hin tron i mnh giang day phng phap sng
va quan tr ly nguyn tc lam trong tm co c
cuc sng hanh phuc va s nghip thanh at.

THOI QUEN THANH AT

Con ngi lun khao khat thanh cng, nhng

nu khng nhn thc c ban cht cua thanh cng
ma c mu quang theo ui th tht v ngha.
Stephen R. Covey a nhn ra va phn tch mt cach
cc ky su sc ci ngun cua thanh cng, giup cho
hang chuc triu ngi trn th gii xy dng c
cuc sng my man t nn tang tnh cach cua chnh
mi ngi.
Tnh cach cua chung ta v c ban bt ngun t
nhng thoi quen. o la mt chui phan ng dy
chuyn bt u t suy ngh, dn n hanh ng, tao
nn thoi quen, nh hnh tnh cach - va cui cung - tao
nn s phn. Trong dy chuyn o, thoi quen la yu
t quan trong v chung tn tai trong pham tru v
thc, mang tnh bn vng. Chung tac ng vao i
sng sinh hoat hang ngay va anh hng manh me
n ca tnh, ng thi hnh thanh, xac nh nng lc,
tnh cach va ban lnh mi ngi. Nhng thoi quen
khng th hnh thanh mt cach nhanh chong, tc
thi ma lin quan mt thit n qua trnh ren luyn.
V vy, thoi quen co mt sc manh va anh hng rt
ln; nu chung ta bit cach vn dung ung se em lai
nhng hiu qua c bit i vi s cai thin tnh cach
va phat trin nng lc mi ngi.
7 Thoi quen thanh at la cun sach co gia tr
thc tin ln lao, mang lai cho chung ta nhng kin
thc c ban v cach c x ung n, phng phap

THOI QUEN THANH AT

lam vic hiu qua, ng thi giup chung ta chu ng

nm vng va x ly tnh hung mt cach co c s khoa
hoc. Cun sach cung a ra nhng quy tc ng x
tuyt vi, phu hp vi chn ly cuc sng nn tao
c hiu qua v mt tm ly, dn n thanh cng
trong cng vic va cac mi quan h gia con ngi.
Bng vic phn tch cac quy lut chi phi mt cach
rt thc t, 7 Thoi quen thanh at se khi dy
nhng nng lc tim n trong ban, ch ra con ng
thc t va vng bn ban at ti thanh cng.
Moi thanh cng trong cuc sng co th noi gn
nh lun c bt ngun hoc t nhiu u co lin
quan n 7 thoi quen quan trong nay. Tao dng
c 7 thoi quen con la phng cach giup ban co th
giai quyt mt cach hiu qua nht moi vng mc
trong cng vic, trong cuc sng gia nh, trong giao
tip xa hi ng thi nhn c s quy trong va
thin cam cua nhng ngi xung quanh.
Vi 7 Thoi quen thanh at cung nhng tac
phm ni ting khac nh First Things First (u tin
cho iu quan trong nht), Principle Centered
Leadership (Lanh ao ly nguyn tc lam trong tm),
7 Habits of Highly Effective Family (7 Thoi quen cua
gia nh hanh phuc), Living the 7 Habits (Sng theo
7 thoi quen), The 8th Habit from Effectiveness to
Greatness (Thoi quen th 8 T thanh at n v
ai) a tao nn mt tn tui Stephen R. Covey co

THOI QUEN THANH AT

mt khng hai trong nhng tac gia ng ai vit v

cuc sng va a c tap ch Time cng nhn la mt
trong 25 ngi My co anh hng nht th gii trong
20 nm tr lai y.
First News va Trng Doanh Nhn & Giam c
PACE trn trong gii thiu n ban oc Vit Nam tac
phm 7 Thoi quen thanh at cua Tin s Stephen
R. Covey. Hy vong cun sach co gia tr to ln nay se
giup cac ban thay i cuc i mnh theo hng tch
cc, nhm at c thanh cng trong cuc sng.
Chuc cac ban thanh cng!
- First News

LI TAC GIA

Cuc sng ngay cang phc tap, cng thng va khc

nghit khi con ngi chuyn t thi ai cng nghip sang
thi ai cng ngh thng tin cung vi cac h qua cua no.
Nn kinh t tri thc ra i, kem theo o la hang loat cac
vn mi lam anh hng manh me n i sng xa hi,
em n cho con ngi nhng ng dung tch cc cung
nh tao ra thm mt s kho khn va thach thc. Nhng
kho khn va thach thc y khng ch khac v lng ma con
khac v cht.
Nhng i thay su sc cua xa hi va cac bin ng trn
thng trng toan cu trong thi ai ky thut s a khin
nhiu ngi nghi ng tnh phu hp cua nhng nguyn tc,
nhng thoi quen c a ra trong cun sach nay. Theo
ti, cuc sng cang co nhiu bin ng, nhng thach thc
chung ta gp phai cang ln th 7 Thoi Quen cang co gia tr
i vi tt ca moi ngi. V cac kho khn, thach thc lun
tn tai va ngay cang ph bin nn cac giai phap a ra u
da trn nhng nguyn tc mang tnh quy lut, hin nhin,
bt bin, va phat trin lu dai trong lch s. Ti khng phai
la ngi sang tao ra cac nguyn tc o ma ch la ngi nhn
ra va sp xp chung lai theo mt trt t hp ly.

10

THOI QUEN THANH AT

Sau nhng trai nghim, ti uc kt c mt bai hoc su

sc trong cuc sng: Nu mun vt qua moi thach thc
at c nhng khat vong ln lao, ban phai bit nhn din va
vn dung ung cac nguyn ly hay quy lut t nhin vao cac
muc tiu cua mnh. Vn dung thanh cng mt quy lut nao
o phu thuc rt nhiu vao tr tu, kha nng va s sang tao
cua tng ngi, nhng iu quan trong nht la phai bit kt
hp hai hoa cac nguyn tc vi nhau.
Trn thc t, nhng giai phap a ra t cac nguyn ly
lun trai ngc vi li suy ngh ph bin cua chung ta hin
nay. S i lp nay c chng minh qua nhng thach
thc ph bin di y:
- S hai va t ti;
- c mun va tham vong s hu;
- Trn tranh trach nhim;
- Tuyt vong;
- Mt cn bng trong cuc sng;
- Tnh v ky;
- Khao khat c lng nghe;
- Xung t va khac bit;
- B tc cua ban thn.
Ti mong cac ban hay lu tm n ca nhng thach
thc chung cung nh nhng nhu cu va kho khn cua
ring mnh. Khi lam nh vy, cac ban se tm ra cac giai phap
va phng hng lu dai cho ban thn. Ban cung se thy s
khac bit ngay cang ro gia cach tip cn ph bin hin nay
vi cach tip cn da theo nhng nguyn tc bt bin trong
moi thi ai.
Cui cung, ti mun nhc lai mt cu hoi ma ti
thng nu ra trong nhng bui thuyt trnh cua mnh:

THOI QUEN THANH AT

11

Co bao nhiu ngi trc khi trut hi th cui cung mun

co thm thi gian lam vic, hay xem ti-vi? Cu tra li la
chng co ai ca. Luc o, ho ch ngh v ngi thn, gia nh
va ca nhng ngi ma ho ht long phung s.
Ngay ca nha tm ly hoc v ai Abraham Maslow vao
cui i mnh cung a coi hanh phuc, s hoan thanh
nhim vu va cng hin cho hu th quan trong hn s t
th hin ban thn (self-actualization - nhu cu u tin cua
H thng cp nhu cu ni ting cua ng). ng goi no
la ban nga siu vit (self-transcendence). iu nay cung
ung vi ti. Cho n nay, tac ng ln nht va my man
nht cua cac nguyn tc trong 7 Thoi quen c th hin
qua cuc sng cua con chau ti chnh la nim hanh phuc
ln nht cua ti.
Chng han, a chau gai 19 tui cua ti, Shannon, lun
b cun hut vao cac hoat ng tnh nguyn, sn sang xa
nha n giup nhng tre m ci t nc Rumani xa
xi. Shannon vit th cho chung ti va noi rng: Con
khng mun sng mt cuc sng ch ky, ch bit co ring
mnh. Con se danh ca cuc i nay cho hoat ng cu tr.
Cac con ti gi a ln khn, a lp gia nh va chung
u nh hng cuc sng theo muc ch phuc vu con
ngi. o la iu lam chung ti rt i vui mng.
Cun sach 7 Thoi quen thanh at chc chn se
mang n cho ban mt hanh trnh hoc hoi ly thu. Hay ap
dung ngay va chia se vi ngi thn, ban be nhng iu ban
hoc c. Hay nh: hoc ma khng hanh th khng phai la
thc hoc, bit ma khng lam th khng tht s la bit.
Sng theo 7 Thoi quen la mt cuc u tranh khng
ngng bi v khi ban cang tin b th ban cht cua cac thach

12

THOI QUEN THANH AT

thc ban gp phai cung thay i. Mi ngay, ti u sng,

lam vic va u tranh da trn cac thoi quen a c cp
trong cun sach nay. V th, ti se lun co mt trong cuc
hanh trnh cua cac ban.

- Stephen R. Covey

CHNG MT

NHNG KHAI NIM

TNG QUAN

CANH CA CUA
S THAY I
Khng ai co th thuyt phuc ngi khac thay
i. Mi canh ca cua s thay i vn ch co th
m c t bn trong ban thn mi ngi.
Du bng ly le hay s li keo tnh cam, ban cung
khng th m canh ca o cua ngi khac.
- Marilyn Ferguson

Nhng thach thc

cua ky nguyn mi
S

HAI VA

TI

Rt nhiu ngi sng trong thi ai ngay nay lun

mang tm trang lo u, s hai. Ho lo lng v tng lai: s b
mt vic lam, s khng con kha nng chu cp cho gia nh
Chnh thai t ti nay a a ho n mt li sng an
phn va da dm vao ngi khac, ca trong cng vic va
trong gia nh. Nh vy, theo nn vn hoa cua chung ta,
tnh t lp cang c xem la giai phap ph bin cho vn
nay. Ti sng v ti. Ti lam tt cng vic cua ti, va ti co
quyn tn hng nhng thu vui cua cuc sng. Tnh t lp
mang mt y ngha v cung quan trong, thm ch con mang
tnh sng con. Tuy nhin, chung ta ang sng trong mt
thc tai tng thuc va at c nhng thanh qua quan
trong, ngoai kha nng hin co, ban thn mi ngi phai bit
sng hp tac va h tr ln nhau.

MUN VA

THAM

VONG S HU

Ti mun co tin. Ti mun co mt ngi nha tht

ep, mt chic t sang trong, mt trung tm giai tr ln
nht va hin ai nht. Ti mun co tt ca va ti xng ang
c hng thu moi th. Mc du c mun cua con
ngi la v han va tham vong c s hu lun sn sang;
mc du trong thi ai the tn dung ngay nay, ngi ta co

18

THOI QUEN THANH AT

th d dang mua trc tra sau; mc du ai cung c gng

lam vic chm ch nhng cui cung, chung ta cung phai
i din vi mt thc t chua xot la sc mua khng theo
kp sc san xut; thanh qua at c vn khng th u so
vi nhu cu. Vi tc thay i nhanh chong va canh
tranh khng ngng do toan cu hoa trong lnh vc th
trng va khoa hoc ky thut, chung ta khng nhng phai
c ao tao, ma con phai lin tuc t ao tao va t lam mi
ban thn. Chung ta phai phat trin tr tu va trau di ky
nng tranh b ao thai. Nhu cu tao ra cua cai la nhu cu
trc mt, nhng thanh cng, cn phai phat trin bn
vng lu dai. Ban hoan toan co kha nng at c cac ch
tiu hang quy, nhng iu quan trong la liu ban a u t
ung hng co c s bn vng va thanh cng keo dai
n 5 hay 10 nm sau hay khng? Th ma thng thng,
moi ngi ch chu trong n kt qua trc mt. Tuy nhin,
nguyn tc tt yu dn n nhng thanh tu trong tng
lai - trai ngc vi li suy ngh trn - chnh la tao s cn
bng gia vic thoa man cac yu cu trc mt vi vic u
t vao cac kha nng tim n. iu nay cung ung khi ap
dung cho cac vn khac cua con ngi nh sc khoe, ban
thn, gia nh va cac nhu cu xa hi.

TRN

TRANH TRACH NHIM

Mi khi co chuyn g khng hay xay ra, ngi ta

thng i tm nhng ly do khach quan n t hoan canh
bn ngoai ma qun xem xet lai chnh mnh. Xa hi ngay
nay y ry nhng ke lun cho mnh la nan nhn nh th,
ho lun tm cach li: Gia nh sp ti khng phai la mt
ga ngc va nghim khc nh th Gia nh ti khng sinh
ra trong mt gia nh ngheo kho nh th Gia nh ti

THOI QUEN THANH AT

19

c sng mt ni tt hn Gia nh ti khng tha

hng cai tnh nong nay o cua cha ti Gia nh cac con
ti khng bng bnh nh th Gia nh nn kinh t cua
chung ta khng xung dc nh th nay Gia nh cac nhn
vin cua ti khng li bing va thiu nhit huyt trong
cng vic nh vy Gia nh v ti thng cam vi ti
hn. Nhng mnh o dn dn tr thanh cach noi
quen thuc mt vai ngi. Ho xem nhng kho khn va
thach thc xay ra vi mnh la do ngi khac gy nn. Cung
co th khi ngh nh th, tam thi ho cam thy nhe nhom,
nhng v lu dai se troi buc ho vao nhng rc ri khng
th nao thao g c.
Hay cho ti bit mt ngi dam nhn trach nhim v
nhng vic lam cua mnh hoc co u dung kh vt qua
th thach, ti se cho ban thy sc manh phi thng trong
tinh thn ngi y.

TUYT

VONG

Ngi thng xuyn li cho hoan canh la ngi

lun hoai nghi va mai sng trong v vong. Nhng ai mang
t tng mnh la nan nhn cua hoan canh va d u hang
trc kho khn se nhanh chong anh mt nim tin vao
cuc sng, anh mt ng lc vn ln va cam chu sng
trong b tc. Ti ch la mt qun c, mt con ri di s
iu khin cua ngi khac, mt ke thp c be hong chng
th lam g c!. Thm ch nhiu ngi thng minh, co
hoc thc cung suy ngh nh vy va chnh suy ngh o a
bin ho thanh ngi nhu nhc, thiu nhit tnh.
Theo li suy ngh lac hu thng thng, giai phap cho
vn nay la ch cn ha thp moi tham vong, c mun

20

THOI QUEN THANH AT

cua ban xung mc thp nht n ni khng con ai,

khng con iu g co th lam ban tht vong na. Tuy nhin,
theo nguyn tc tch cc chng lai giai phap trn, ban cn
phai khng nh rng: Ti chnh la ng lc sang tao cua
cuc i mnh.

MT

CN BNG TRONG CUC SNG

Cuc sng thi cng ngh thng tin ang ngay cang
phc tap, cng thng va khc nghit. Chung ta lun c
gng tn dung tt quy thi gian cua mnh, n lc lam vic
va ng nhin cung gt hai nhiu thanh cng nh vao
nhng thanh tu cng ngh hin ai. Th th tai sao chung
ta lai lun lun thy mnh ri mu v nhng chuyn lt vt
v sc khoe, cuc sng gia nh, phm cht ao c, va
nhiu iu khac lam anh hng n cuc sng? S tht,
nguyn nhn khng phai do cng vic vn la ng lc
duy tr cuc sng, hay do s bin ng phc tap cua xa hi
hin tai, ma do li suy ngh ph bin trong nn vn hoa
hin ai nh: Hay n cng s sm hn, lai lu hn, lam
vic tt hn va hy sinh nhiu hn. Chnh li suy ngh nay
a ly i s cn bng trong cuc sng va s thanh than
trong mi tm hn. Ch nhng ai co mt y thc ro rang v
khat vong va quyt tm theo ui no bng tt ca sc lc,
tm huyt mi co th t tao ra cho mnh mt cuc sng
cn bng, thanh than.

TNH

V KY

Trong nn vn hoa chung ta, nu mun at c mt

iu g o th ban phai i tm va at cho bng c iu
tt nht. Va cung theo nn vn hoa y, cuc sng la mt
tro chi, mt cuc chay ua, mt cuc canh tranh, va ban

THOI QUEN THANH AT

21

phai thng trong cac cuc o sc o. Nhng ngi ban

cung lp, cac ng nghip, thm ch ca nhng thanh vin
trong gia nh u co th tr thanh i thu cua nhau nu
ho thng cang nhiu th phn con lai danh cho ban cang t.
Tt nhin, chung ta vn lun th hin s vui mng trc
nhng thng li cua ke khac nh mt ngi rng lng.
Tuy vy, rt nhiu ngi trong chung ta vn ngm ngm
ghen ty khi ngi khac thanh cng. Trong lch s a co
nhiu thanh tu v ai at c nh vao sc lc va tm
huyt cua mt ngi lam vic c lp, nhng trong thi ai
ngay nay, nhng c hi thanh cng ln va nhng thanh
tu v gia ch danh cho nhng ai thu hiu c ngh
thut hp tac. Song, cho du co thi ai nao i na th
s v ai chn chnh cung ch co th at c nh vao mt
tm hn rng m, lam vic qun mnh, tn trong ln nhau
va v li ch chung.

NIM

KHAO KHAT C LNG NGHE

Bt ky ai trong chung ta cung mong mun nhng y kin

cua mnh c ngi khac lng nghe, thu hiu, c anh
gia cao va tao nn anh hng. Cha khoa gy anh hng
nm kha nng giao tip trnh bay quan im mt cach
ro rang, u sc thuyt phuc ngi khac. Nhng ban co
nhn ra rng trong khi ngi khac ang noi chuyn vi ban,
thay v chu tm lng nghe hiu ro y kin cua ho, ban lai
tp trung vao vic chun b a ra y kin cua mnh
khng? Vic gy c anh hng ch thc s bt u khi
ngi khac nhn thy rng ho a lam cho ban tp trung chu
y, thy c ban s chia se, lng nghe mt cach chm chu,
chn thanh va ci m. Th nhng, do cam xuc d b tac
ng nn hu ht moi ngi u khng u kin nhn

22

THOI QUEN THANH AT

lng nghe va hiu ro y kin ngi khac trc khi a ra y

kin cua mnh. Nn vn hoa cua chung ta ku goi, thm ch
oi hoi phai thu hiu va gy anh hng. Tuy nhin, theo
nguyn tc gy anh hng, thu hiu nhau th trc ht,
phai chu y lng nghe.

XUNG

T VA KHAC BIT

Con ngi cung chia se nhiu im chung nhng ng

thi cung co nhiu net khac bit. Ngi ta suy ngh khng
ging nhau, quan nim v cac gia tr khac nhau, co cac
ng c va muc ch khac nhau. Nhng im khac bit nay
ng nhin se dn n xung t. giai quyt nhng
xung t y, ngi ta thng s dung nhng cach thc
nhm thu li ch v mnh cang nhiu cang tt. Mc du co
nhiu kt qua tt at c bng ngh thut am phan, khi
ma hai bn tranh chp u to ra nhng b i n thoa
thun chung, nhng tht ra, khng bn nao hoan toan hai
long vi kt qua at c. Vy tai sao khng tm ra im
chung nht t nhng khac bit nu trn? Vy tai sao lai
khng ap dung nguyn tc hp tac sang tao tm ra cac
giai phap tt hn ca d tnh ban u cua ca hai bn?

TC CUA BAN THN

Ban cht cua con ngi c th hin bn yu t: th

xac (body), tr tu (mind), tm hn (heart) va tinh thn
(spirit). Hay so sanh nhng khac bit va kt qua theo hai
cach tip cn khac nhau di y:

THOI QUEN THANH AT

23

Xu hng chung

Nguyn tc

Th xac

Duy tr li sng. Nu b bnh th

i kham va cha bnh.

Phong nga bnh tt va cac vn

sc khoe bng cach iu chnh li
sng phu hp vi cac quy tc bao
v sc khoe a c tha nhn.

Tr tu

Xem ti-vi giai tr.

ao su kin thc, khng ngng

hoc hoi.

Tm hn

S dung cac mi quan h vi

ngi khac nhm truc li ca nhn.

Lng nghe, tn trong va giup

ngi khac se em lai s hai long
va cam giac hanh phuc.

Tinh thn

Khut phuc chu ngha th tuc va

chu ngha hoai nghi ang ngay
cang phat trin.

Nhn ra rng ngun gc cua nhu

cu tm hiu v y ngha va nhng
iu tt ep trong cuc sng nm
ngay trong cac nguyn tc.

u la giai phap?
Trc khi chung ta bt tay vao nghin cu 7 Thoi Quen
Thanh at, ti mun gi y hai s bin i m thc co th
lam gia tng hiu qua khi ban s dung cun sach nay.
Trc ht, ti ngh cac ban khng nn xem tp tai
liu nay nh mt cun sach ch vic oc xong ri ct ln k
sach, v no co th tr thanh mt ngi ng hanh vi ban
trong qua trnh thay i va phat trin. Ni dung trong
cun sach nay c sp xp theo trnh t tng dn mc
su sc, va cui mi phn u co nhng gi y ap dung
ban co th nghin cu va tp trung vao tng thoi quen cu
th cua ring mnh.

24

THOI QUEN THANH AT

Khi a hiu su va vn dung tt, ban co th quay tr lai

cac nguyn tc trong tng thoi quen nghin cu su
hn v kin thc, ky nng va khat vong cua ban thn.
Th hai, ti mun gi y rng ban nn thay i m thc
cua vic tham gia vao tp tai liu nay, ngha la chuyn t vai
tro cua ngi hoc sang vai tro cua ngi day. Ban cung nn
ap dung quan im bt u t bn trong thay i nhn
thc cua chnh mnh va cung chia se hay thao lun vi
mt ngi nao o nhng iu ban hoc c trong vong 48
gi sau o.
V du, nu ban bit trc rng se day cho ai o v
nguyn tc cn bng P/PC (san phm/nng lc san xut)
trong vong 48 gi, th iu nay co lam cho vic oc cua ban
khac i khng? Hay c gng lam iu nay ngay khi ban oc
phn cui cua cun sach. Hay oc no vi suy ngh ban cn
co u thng tin va hiu bit thu ao giang giai cho v/
chng hay con cai, ng s, nhn vin cua mnh thng sut
mt vn nao o ngay hm nay hoc ngay mai.
Ti bao am rng nu tip cn tai liu nay theo cach
trn, ban se khng ch nh lu hn nhng g a oc ma
tm nhn cua ban cung se c m rng, s hiu bit cua
ban se su sc hn va hiu qua ap dung nhng iu a hoc
se tng ln ro rt.
Ngoai ra, khi chia se mt cach ci m va chn thc iu
a hoc c vi ngi khac, ban se ngac nhin nhn ra
rng nhng thanh kin hoc nhn thc tiu cc ma ngi
khac co th co v ban hu nh bin mt. Nhng ngi
c ban chia se se nhn thy ban mt con ngi ang
thay i, trng thanh hn va ho se h tr ban ht long
a 7 Thoi quen hoa nhp vao cuc sng cua ban.

THOI QUEN THANH AT

25

Chung ta co th ky vong
iu g?
Nu ban quyt nh m canh ca cua s thay i
thc s hiu va sng theo cac nguyn tc c trnh bay
trong 7 Thoi quen th ti co th yn tm bao am vi ban
rng nhiu iu tch cc se n vi ban.
Trc tin, s trng thanh cua ban se din ra, tuy
chm rai theo chu trnh cua no nhng tac dung thay i lai
tr nn rt manh me va toan din. H qua cui cung cua
vic m canh ca cua s thay i i vi 3 thoi quen u
tin - cac thoi quen cua thanh tch ca nhn - se lam tng s
t tin mt cach ang k. Ban se hiu ban thn hn vi
nhng y ngha su xa v ban cht, gia tr va nng lc cng
hin cua mnh. Khi sng theo cac m thc th y thc v ca
tnh, tnh t chu va s t nh hng trong ban se ngm
su vao bn trong, gi cho tinh thn ban c bnh yn,
bnh yn trong s phn chn. Ban se nhn din ban thn
mnh t bn trong thay v thng qua y kin cua ngi khac
hay bng cach so sanh vi nhng ngi khac. Sai hay
ung se khng anh hng g ln n nhng g ban a
tm thy.
Mt khi khng con quan tm nhiu v nhng iu
ngi khac ngh v mnh, ban se quan tm nhiu hn v
nhng iu ngi khac ngh v ban thn ho va v th gii
cua ho, k ca mi quan h cua ho vi ban. Ban se khng con
xy dng cuc sng tnh cam cua mnh da trn s yu
kem cua ngi khac. Ban se cam thy d dang hn va sn
sang hn i vi s thay i, bi v co cai g o - nm su

26

THOI QUEN THANH AT

bn trong ban - v c ban khng h i thay.

Khi t mnh on nhn 3 thoi quen tip theo - cac thoi
quen v thanh tch tp th, ban se kham pha va giai phong
ca y mun ln ngun lc han gn va xy dng lai cac mi
quan h quan trong a b xoi mon, hay sp b pha v. Con
cac mi quan h tt ep chc chn se c cai thin, tr nn
su sc, vng chc hn, sang tao va ly thu hn.
Thoi quen th bay, nu tip thu mt cach su sc, se
em lai sc sng mi cho 6 thoi quen u tin, se lam cho
ban thc s tr thanh mt ngi c lp va co c hiu
qua tt ep trong cac mi quan h h tng. Qua o, ban
cung co th t hoan thin ban thn mnh.
Du hoan canh hin tai cua ban th nao i na, ti vn
tin rng ban khng phai la mt ngi thu cu vi cac thoi
quen cu ky cua mnh. Ban co th thay i chung bng nhng
khun mu mi, nhng thoi quen mi cua s thanh at,
hanh phuc va cac mi quan h da trn s tin cy ln nhau.
Vi s quan tm tht s, ti mong rng sau khi nghin
cu cac thoi quen nay, ban se m c canh ca cua s
thay i trng thanh hn. Ro rang, moi s thay i u
kho co th thc hin c ngay, nhng ti bao am vi cac
ban rng ban se cam thy co li va c nhn v nhng
phn thng xng ang. Hay kin nhn vi chnh mnh v
khng co s u t nao ln hn th.
Chung ta thng khng quy nhng g co c mt cach d
dang. Ch co s cao quy mi lam cho moi th tr nn co gia tr.
(Thomas Paine)

M THC VA
NGUYN TC
Khng co s xut sc tht s nao tn tai trn
i ma tach bit vi cach sng ung n.
- David Starr Jordan

Bt u t bn trong

rong hn 25 nm lam vic, ti a gp va tip xuc vi

nhiu ngi rt thanh at. Ho la doanh nhn,
giang vin ai hoc, ban be va ca ngi thn trong gia nh
ti. Tuy thanh at nh vy nhng bn trong ho vn lun
bng chay khao khat c man nguyn va bnh yn ni
tm hn cung nh co c mi quan h tt ep vi nhng
ngi xung quanh.
Co le vn ho chia se vi ti cung ging nh nhng
trn tr cua cac ban:
Ti a at c cac muc tiu va gt hai nhng thanh cng
vt bc trong ngh nghip cua mnh, nhng lai chng con
chut thi gian nao danh cho v con, cung nh hiu c ban
thn va nhn ra u la iu quan trong nht i vi cuc i
mnh. Nhiu ln ti t hoi: moi th co ang ti anh i
nh vy khng?
Ti lai bt u mt ch n king mi - ln th nm trong
nm nay. Ti bit mnh tha cn, va ti mun thay i. Ti oc
tt ca cac thng tin mi v n king. Ti t ra cac muc tiu, t
khch l chnh mnh bng mt thai sng tch cc va t nhu se
thc hin thanh cng. Nhng ri ti cung khng lam c ti
ni ti chn; sau vai tun thc hin, ti a bo cuc. Dng nh
ti cung khng th gi ni mt li ha vi chnh mnh.
Ti tham d ht khoa ao tao nay n khoa hun luyn khac
v quan tr hiu qua. Ti c i x tt va tao mi quan h thn

30

THOI QUEN THANH AT

tnh vi nhn vin cua mnh, ky vong vao nng lc cua ho nhng
ti khng thy ai trung thanh vi mnh ca. Ti ngh nu ti b m
nm nha mt ngay, ho se tha h ma tan gu vi nhau sut bui.
Tai sao ti khng th ren luyn ho bit lam vic mt cach t giac
va co tinh thn trach nhim - hay tm c ngi co nhng c
tnh o?
Cu quy t nha ti va quy pha lai va nghin ngp. Du ti
a c ht cach nhng vn khng cai tao c no. Ti phai lam g
by gi?
Co qua nhiu vic phai lam nhng thi gian khng bao gi
u ca. Ti cam thy ap lc e nng va bc bi sut ngay, sut
tun. Ti d cac hi thao v quan tr thi gian hiu qua va a th
ap dung na ta phng phap hoach nh thi gian khac nhau,
nhng vn khng cam thy mnh ang sng mt cuc sng hanh
phuc, hu ch va yn bnh nh mong mun.
Ti mun day cac con ti gia tr cua lao ng, nhng mi khi
nh chung lam vic g, ti u phai theo doi va chu ng nhng
li ku ca phan nan cho ti khi chung lam xong vic. Nu ti t
lam chc hn se d dang hn nhiu. Tai sao bon tre khng th
vui ve va t giac lam vic?
Ti bn, rt bn, nhng thnh thoang ti lai t hoi liu
nhng g mnh ang lam v lu dai co tao ra s khac bit nao
khng. Ti rt mun ngh rng cuc i mnh co mt y ngha
nao o, rng du th nao i chng na, moi th se khac i v s co
mt cua ti.
Khi thy ban be va ngi thn at c mt s thanh cng
trong cuc sng hoc c tha nhn trong xa hi, ti mm ci
va chuc mng ho vi ca tm long. Nhng trong thm tm, ti lai
ganh t vi ho. Tai sao ti lai co nhng phc cam nh vy?

THOI QUEN THANH AT

31

Ti la ngi co ca tnh manh. Ti bit rng ti co th kim

soat c kt qua trong hu ht cac tnh hung giao tip. Ti co
th tac ng ngi khac thun theo y mnh. Ti suy ngm tng
tnh hung va thc s thy rng nhng y kin mnh nu ln
thng la nhng y kin hay nht moi ngi nghe theo.
Nhng ti vn khng cam thy thoai mai va lun t hoi khng
bit moi ngi ngh g v mnh va cac y tng cua mnh.
Cuc hn nhn cua ti tr nn nhat nheo. Chung ti khng
mu thun hay luc uc g vi nhau ca, nhng khng con yu
nhau na. Du a nh n Trung tm t vn hn nhn gia nh
va thc hin mt s cach, chung ti vn khng th nhom ln
ngon la nng m ma ca hai tng co.
Nhng vn nu trn u phc tap va ri rm nn
khng th dung nhng bin phap c nh, nhanh chong
giai quyt.
Vai nm trc, v chng ti cung ri vao mt hoan
canh tng t. Cu con trai cua chung ti hoc rt kem,
thm ch no khng th hiu cu hoi trong bai kim tra.
Trong giao tip hang ngay, thng be qua nhut nhat va
thng to ra bi ri trc ca nhng ngi gn gui nht vi
mnh. Trong hoat ng th thao, no rt m yu, vung v,
khng bit cach phi hp ng i. V du, khi chi bong
chay, bong cha c nem ma no a vung gy ln . V
th bon tre thng ci nhao no.
Hai v chng ti ra sc tm cach giup con trai v theo
quan im cua chung ti, nu thanh cng la mt yu t
quan trong trong cuc sng, th no cung v cung quan
trong i vi vai tro lam cha me cua chung ti. Do vy,
chung ti c gng dung thai va hanh vi cua mnh tac
ng n con va ra sc ap dung cac liu phap tm ly tch

32

THOI QUEN THANH AT

cc c vu tinh thn thng be: Nao c ln con! B me bit

con co th lam c ma! Cm gy cao hn mt chut, mt
nhn thng vao bong. ng vut gy cho ti khi con thy
qua bong bay ti gn trc mt. Va nu thng be co mt
chut tin b, chung ti ng vin ngay: Tt lm. C chi
nh th nhe!.
Khi bon tre xung quanh ci nhao no, chung ti la ry
chung: Hay no yn. No mi tp chi ma. Luc o, cu
nhoc nha ti ch bit khoc va khng khng bao rng no
khng th nao chi tt c, rng no cha bao gi thch
chi bong chay ca.
Nhng g chung ti c gng lam cho con dng nh
chng co tac dung g ang k, va iu nay khin cho chung
ti tht s lo lng. Chung ti co th thy c nhng vic
nay anh hng n long t trong cua no. Du chung ti
lun ng vin, h tr va to ve lac quan nhng vn lin tip
tht bai. Cui cung, chung ti anh bo cuc va c gng
nhn nhn vn theo mt goc khac.
Vao thi im o, ti cung ang tham gia giang day cac
khoa hoc v phat trin ky nng lanh ao cho nhiu cng ty
khac nhau khp nc My. Ti thit k nhng khoa hoc
(mi khoa cach nhau 2 thang) v giao tip va nhn thc cho
cac hoc vin trong chng trnh Phat Trin Lanh ao
cua IBM.
Trong khi nghin cu va chun b nhng bai thuyt
trnh, ti c bit quan tm tm hiu s hnh thanh cua
nhn thc, anh hng cua nhn thc n cach nhn nhn
mt vn ; t o, tm hiu xem cach nhn nhn vn chi
phi hanh vi nh th nao. iu nay dn dt ti n vic
nghin cu ly thuyt ky vong - hay con goi la Hiu ng

THOI QUEN THANH AT

33

Pygmalion(*) cung nh tm cach ly giai cu hoi: S t

nhn thc cua chung ta c khc su nh th nao? Cu
tra li a giup ti m ra mt nhn thc mi me: Chic
lng knh ma chung ta s dung ngm nhn th gii
xung quanh se nh hng cach chung ta din dch v th
gii.
T cac khai nim ti ang giang day cho IBM, v chng
ti lin h trc tip n trng hp con trai mnh. Chung
ti bt u nhn ra rng cach chung ti tr giup con khng
hai hoa vi nhn thc tht s cua chung ti v thng be.
Theo nhn thc cua chung ti, v c ban, no la mt a tre
thiu nng va co phn tut hu so vi nhng a tre khac.
Do o, moi c gng cua chung ti a khng mang lai kt
qua g. Du cho nhng hanh ng va li noi cua v chng
ti u mang tnh khch l, ng vin, nhng thc cht,
thng ip ma chung ti truyn cho con lai la: Con khng
th lam c. Con cn phai c giup .
V vy, nu mun thay i tnh hnh, trc tin chung
ta phai thay i ban thn; va thay i ban thn mt cach
co hiu qua, chung ta phai bt u t vic thay i nhn
thc cua mnh.

1. AO

C NHN CACH VA

AO

C TNH CACH

Bn canh vic nghin cu v nhn thc, ti con b cun

hut vao mt cng trnh nghin cu chuyn su cac tai liu
v thanh cng k t nm 1776(**) n nay. Ti a oc va ra soat
(*) Hiu ng Pygmalion la mt qua trnh tao ra ngi khac nhng mong i,
ma tht ra o la kt qua cua mt tri giac t hay nhiu ro rang v i tng cua
mnh - Theo Nhng khai nim c ban cua Tm ly hoc xa hi; Huyn Giang dch,
NXB Ha Ni, 1998.
(**) 04/07/1776: ngay thanh lp Hp chung quc Hoa Ky, gm 13 bang u tin.

34

THOI QUEN THANH AT

hang trm cun sach, hang ngan bai bao va tiu lun trong
cac lnh vc nh: t lc, t hoan thin ban thn, tm ly hoc
ph thng Ti co trong tay mt b su tp t liu ma hu
ht moi ngi u cho rng no cha ng chic cha khoa
dn ti thanh cng.
T nhng trai nghim cua chnh mnh va chng kin trai
nghim cua rt nhiu ngi khac, ti tm ra c nhng
phng phap va khoa hoc va thc tin, va mang tnh chn
ly v qua trnh mu cu s thanh cng cua con ngi.
Trong 150 nm u tin t sau ngay thanh lp Hp
chung quc Hoa Ky, hu ht cac sach noi v thanh cng
u tp trung khai thac quan im ao c tnh cach
(Character Ethic) - bao gm s chnh trc, c khim tn,
long trung thanh, s mc thc, long can am, s cng
bng, s cn cu, tnh gian d, long tht tha cung b Quy tc
vang v ng x xa hi (Golden Rule) - c xem la nn tang
cua thanh cng. T truyn cua Benjamin Franklin(*) la mt
ai din tiu biu cho trao lu nay. V c ban, o la cu
chuyn v mt ngi c gng kt hp cac nguyn tc sng
va nhng thoi quen c hu vi tnh cach cua mnh.
Theo quan im ao c tnh cach, co mt s nguyn
tc sng c ban. sng tht s hanh phuc va thanh cng,
con ngi phai bit gn nhng nguyn tc nay vao tnh
cach ring cua mnh.
Sau Th chin th nht, quan im chu ao v thanh
cng chuyn t ao c tnh cach sang ao c nhn cach
(Personality Ethic). Luc by gi, moi ngi cho rng thanh
(*) Benjamin Franklin (1706 - 1790) la mt trong nhng nha lp quc cua nc
My. ng la mt nha bao, nha khoa hoc, nha phat minh, nha hoat ng xa hi,
nha ngoai giao ni ting th ky XVIII.

THOI QUEN THANH AT

35

cng chu yu la do nhn cach, hnh anh xa hi, thai va

hanh vi, cac ky nng va b quyt giup qua trnh giao tip
gia con ngi vi nhau c thng sut hn. Quan im
nay gm hai xu hng: mt la cac quy tc ng x ca nhn
va xa hi, hai la thai sng tch cc (PMA Positive
Mental Attitude). Mt vai ni dung cua trit ly nay c
din dch thanh nhng cu chm ngn tuyn truyn rt co
gia tr, chng han nh: Thai quyt nh tm nhn,
Mt nu ci la mi ngi ban, Nhng g con ngi
nhn thc c va tin, ho se lam c Trong o cung co
ca vic hng dn s dung cac tiu xao ly long ngi,
hay gia v quan tm n nhng thu vui cua ngi khac
c phn mnh, hoc s dung sc manh anh mt
chinh phuc hay doa dm ngi khac.
Mt s sach theo quan im ao c nhn cach cung
tha nhn tnh cach la mt trong nhng yu t cua thanh
cng, nhng lai ha thp vai tro nn tang hay tnh xuc tac
cua no i vi thanh cng Do o, trong nhng cun sach
nay, ao c tnh cach dng nh tr thanh nhng li noi
sung va cac tac gia ch nhn manh cac ky xao gy anh
hng ca nhn, m mu quyn lc, ky nng giao tip va
thai tch cc.
Sau khi suy ngh su hn v s khac nhau gia cac quan
im ao c nhn cach va ao c tnh cach, v chng ti a
nhn ra sai lm khi c gng tach nhng li ch v mt xa hi
ra khoi hanh vi tch cc cua con trai. Chung ti ngh rng
thng be khng u kha nng t lam bt c mt iu g.
Chung ti a t hnh anh ban thn va vai tro lam cha me
cao hn li ch cua thng be. Chung ti ch chu y n cach
nhn nhn va cach x ly vn cua mnh ma khng quan
tm n hanh phuc cua con. iu nay khng mang lai s

36

THOI QUEN THANH AT

thay i tch cc nao cho thng be ma con co tac ng

ngc n nhn cach cua no.
Khi Sandra va ti noi chuyn vi nhau, chung ti mi
au kh nhn ra rng chung ti b anh hng manh me bi
tnh cach, ng c va nhn thc chu quan v con mnh.
Chung ti bit rng cac ng c so sanh mang tnh xa hi
khng phu hp vi nhng gia tr ring cua chung ti. iu
nay dn n vic chung ti yu thng con khng ung
cach va cang lam cho thng be cam thy mnh v dung. Do
o, chung ti quyt nh tp trung ht sc vao chnh mnh,
vao nhng ng c va nhn thc cua mnh v thng be.
Thay v tm cach thay i con trai, chung ti ng ra xa,
quan sat va cam nhn din mao, ca tnh, nhng net ring va
gia tr cua ban thn no.
Bng nhng nhn thc o cung nh qua vic luyn tp
long tin, chung ti bt u nhn con theo cach khac.
Chung ti nhn ra rt nhiu tim nng co th c khuyn
khch phat trin song hanh cung vi qua trnh trng
thanh cua con. Chung ti quyt nh bt quan tm va
khng can ng thng be na ma t no bc l nhn
cach. Chung ti nhn ra thin chc cua cac bc cha me la
khng nh, chia se va anh gia kha nng cua con mnh.
Chung ti cung xem xet lai cac ng c cua mnh mt cach
co y thc hn, ng thi, nui dng sc manh tinh thn
cam nhn cac gia tr cua con ma khng b nhng hanh
vi khng th chp nhn c cua thng be chi phi.
Khi t bo nhn thc cu, chung ti a co nhiu thay i:
khng so sanh con vi nhng a tre cung trang la khac,
khng phan xet theo nhng khun mu, khng t vao
con ky vong hay mong mun cua chung ti, va khng tm
cach thuc ep con phai lam theo nhng m thc nay no.

THOI QUEN THANH AT

37

Chung ti thng be t quyt nh moi hanh vi, ng x

cua mnh. Bc u, chung ti nhn thy rng con mnh v
c ban cung co y u t cht co th ng u vi cuc
sng. Do o, chung ti khng con tm cach che ch, tranh
cho thng be khoi b tru choc nh trc kia na. Chung
ti thy rng thnh thoang no cung co vai biu hin thu
mnh, va chung ti chp nhn ma khng cn phai phan
ng lai. Chung ti ngm cho con bit rng: Cha me khng
cn phai che ch con. Con co th t mnh vt qua c.
Ngay thang tri qua, thng be dn dn cam thy t tin
hn. No bt u co nhng hanh ng t khng nh mnh,
th hin qua s tin b v cac mt hoc hanh, quan h xa hi
va hoat ng th thao. Vai nm sau, no c bu lam thu
lnh cua nhiu t chc hoc sinh, tr thanh vn ng vin
cp quc gia, em v nha u cac loai bng khen. Con trai
chung ti a t phat trin nhn cach, va gy c cam tnh
vi moi ngi.
V chng ti tin rng nhng thanh tch rt n tng
v mt xa hi cua con trai chnh la biu hin cua cam giac
mun tm hiu ban thn mnh, hn la ch nhn c
phn thng cua xa hi. o la mt kinh nghim ang quy
va la mt bai hoc co tnh giao duc cao, khng nhng cho
chung ti ma con cho nhiu bc phu huynh khac. No giup
chung ti nhn thc c s khac bit quan trong gia ao
c nhn cach va ao c tnh cach.
Co mt cu trong thanh ca din ta rt ung nhn thc
nay: Hay chu y lng nghe li cua trai tim mnh v moi vn
trn i u nay sinh t o.

38

THOI QUEN THANH AT

2. CHNH

YU VA TH YU

Nh kinh nghim t trng hp con trai mnh, kt hp

vi cac nghin cu v kha nng nhn thc va oc cac sach
vit v thanh cng, ti tch luy c nhiu bai hoc thu v va
bt ng v con ng i n thanh cng. Ti bt cht nhn
ra anh hng manh me cua quan im ao c nhn cach va
hiu ro s khac bit tinh t gia nhng g trc kia ti cho
la ung nhng gia tr ti c day d t tm be va a n
su vao tim thc vi nhng trit ly hin hu hang ngay
trong cuc sng. Khi lam vic vi nhiu ngi, ti hiu su
hn ly do tai sao quan im cua ti lai mu thun vi suy
ngh chung cua ho. o la v nhng quy tc trong thuyt ao
c nhn cach a n su vao tim thc cua nhiu th h, anh
hng n vic giao duc cua cac bc phu huynh i vi qua
trnh trng thanh cua con em ho. Thm na, khi s dung
trit nng lc cua nhn loai xy dng nn tang cho
nhng th h trc y, cha ng chung ta a qua tp trung
vao hnh thc ngi nha cua mnh ma thiu quan tm n
phn mong, chung ta quen thu hoach nhng cai co sn ma
qun i s cn thit cua vic gieo hat. Ti khng co y noi
rng cac ni dung cua ao c nhn cach nh s phat trin
nhn cach, ren luyn ky nng giao tip, giao duc cac phng
cach gy anh hng, t duy tch cc la khng hiu qua.
Bi v, trn thc t i khi ao c nhn cach cung cn thit
cho s thanh cng, nhng o ch la yu t phu ma thi.
Nu chung ta c y s dung cac phng cach gy anh
hng buc ngi khac lam iu mnh mun, khuyn
khch ho lam vic tt hn, hay ho yu thch chung ta,
trong khi ban thn chung ta con nhiu khim khuyt, nht
la tnh gia di, th rut cuc chung ta cung khng th thanh
cng. Tnh gia di se dn n s thiu tin cy. Do o, moi

THOI QUEN THANH AT

39

vic chung ta lam, thm ch ca vic tao dng mi quan h

tt vi ngi khac cung se c coi la gia tao. Du cho y
nh cua chung ta co tt n u i na nhng mt khi no
ch c thit lp da trn s la di, khng trung thc va
thiu tin cy th se khng th tao dng nn tang thanh
cng vng bn. Ban th ngh xem moi chuyn se nh th
nao nu ban qun gieo trng vao mua xun, rong chi sut
mua he va ra sc lam vao mua thu kp thu hoach trc
mua ng? ng rung, cung nh tt ca moi quy trnh
khac, u co quy lut cua no: Ch co cng sc tht s mi
co th mang lai kt qua nh mong i. gt hai kt qua,
chung ta phai bt u t vic gieo hat!
Nguyn tc trn ung vi ca hanh vi cua con ngi ln
cac mi quan h gia con ngi vi nhau. Chng han
trng hoc, moi hoc sinh u co th vt qua cac ky thi
nu nghim tuc thc hin cac quy ch hoc tp va thi c.
Trong hu ht cac mi quan h thoang qua gia con ngi
vi nhau, ngi ta thng s dung cac quy tc cua ao c
nhn cach c vic cho mnh hoc gy n tng vi
i phng nh s duyn dang va kheo leo. Nhng cach
nay khng th xy dng c mi quan h lu dai. Nu
khng co s trung thc va sc manh tnh cach c ban th
nhng thach thc trong cuc sng se lam bc l nhng
ng c n giu bn trong va khi o, tht bai se thay th
cho nhng thng li nht thi.
Nhiu ngi ch at c nhng thanh tch th yu
c xa hi nhn nhn nng lc - nhng lai thiu cai chnh
yu, tc nhng phm cht tch cc c ban. Sm mun g
con ngi thc cua ho cung se bc l qua cac mi quan h
lu dai, bt k vi i tac kinh doanh, v chng, ban be, hay
vi con cai. Theo Emerson, Tnh cach cua ban ln at ca

40

THOI QUEN THANH AT

nhng li ban noi. Do o, tnh cach la cng cu giao tip

hiu qua nht.
Tuy nhin, nu mt ngi co ban cht tt, tnh cach
tt, thoi quen tt nhng thiu ky nng giao tip th chc
chn se anh hng n cac mi quan h. Nhng nhng
anh hng nay ch la th yu.
Tom lai, tnh cach bn trong co sc thuyt phuc hn
nhiu so vi hanh ng va li noi. Mt khi bit ro tnh cach
tt ep cua ai o th mc nhin chung ta hoan toan tin
tng ho, va lam vic rt thanh cng vi ho bt k ho co
kha nng giao tip kheo leo hay khng.
iu nay qua ung nh li cua William George Jordan:
Thin va ac co mt sc manh ky la n bn trong mi con ngi;
o la s tac ng thm lng, v thc va v hnh i vi cuc i
ho. o chnh la s phan anh ban cht tht cua mt con ngi,
ch khng phai la s gia tao cua ho.

3. ANH

HNG CUA M THC

Cun sach 7 Thoi Quen Thanh at cha ng nhng

nguyn tc c ban, nhng thoi quen chu yu gop phn xy
dng mt cuc sng tch cc cho mi ngi. hiu ro 7
thoi quen nay, trc ht, chung ta cn phai hiu m thc cua
ban thn va cach thay i m thc o.
Hai khai nim ao c tnh cach va ao c nhn cach
nu trn la v du v m thc xa hi. Thut ng m thc
(paradigm) co xut x t ting Hy Lap. y la mt thut
ng khoa hoc, ngay nay thng c dung vi ngha la m
hnh, ly thuyt, nhn thc, gia thuyt hay khung tham chiu.
Noi mt cach d hiu hn, m thc la cach chung ta nhn
th gii khng phai bng trc giac ma bng nhn thc, s

THOI QUEN THANH AT

41

hiu bit va theo cach ly giai cua ring chung ta.

Cach n gian nht hiu c khai nim m thc la
xem no nh mt tm ban . Chung ta u bit ban
khng phai la lanh th, no n gian ch la s sao chup va
giai thch mt s kha canh nht nh nao o cua lanh th.
o cung chnh la y ngha cua m thc.
Gia s ban mun i n mt a im cu th tai thanh
ph Chicago va ban phai s dung tm ban ng ph
Chicago. Th nhng, gia s nh ngi ta a cho ban tm
ban sai. Do li in n, tm ban thanh ph Chicago
thc ra la ban thanh ph Detroit chng han, ban co
hnh dung ra s bc bi, s bt lc cua mnh trong vic c
tm ra im cn n nh th nao khng?
Vi tm ban Detroit trong tay, ban bt u s dung
hanh vi cua mnh - n lc tm kim im cn n thanh
ph Chicago. Nhng c gng o ch a ban n sai ch
nhanh hn ma thi. Ri ban s dung n thai suy ngh
tch cc hn - nhng vn khng n c ung ni cn
n. Song, ban vn gi c thai tch cc va cam thy
vui ve, bt lun ban ang u.
Tuy nhin, vn y lai chng lin quan g n hanh
vi hay thai cua ban. Ban ang b lac ng: nguyn do la
ban s dung tm ban sai. Nu co trong tay tm ban
ung cua thanh ph Chicago th hanh vi n lc tm kim cua
ban lai tr nn ang trn trong. Va khi gp phai nhng tr
ngai trn ng i th thai tch cc cua ban se co y ngha.
Nhng, chung ta cha vi xet n nhng gia nh o. iu
trc tin va quan trong nht la ban phai co trong tay mt
tm ban chnh xac, ngha la ban cn phai xy dng mt
m thc ung n trc khi bt tay vao hanh ng.

42

THOI QUEN THANH AT

Trong tm tr mi chung ta u co v s nhng tm

ban tng t nh th. Co th chia chung thanh hai loai
chu yu: ban thc tai va ban gia tr. Chung ta thng
ly giai moi vic thng qua hai tm ban nay nhng t khi
nhn ra s hin din cung nh t nghi ng v chnh xac
cua chung. Hu nh chung ta co thoi quen nhn nhn chu
quan rng th nao moi vic cung tin trin theo ung
nhng g mnh nhn thy; o cung chnh la ngun gc cua
thai va hanh vi cung nh cach thc chung ta suy ngh va
hanh ng.
lam ro hn v vn nay, chung ta hay tham gia
mt th nghim v t nhn thc va cam giac qua hnh 1
(trang 44), hnh 2 (trang 47) va hnh 3 (trang 72). u tin,
chung ta se danh vai giy quan sat hnh 1, sau o nhn hnh
2 va m ta t m nhng g a c nhn thy hnh 2 qua
mt s cu hoi gi y nh: Ban th oan ngi phu n nay
bao nhiu tui? Din mao th nao? Co eo trang sc g
khng? Va ngi phu n nay co vai tro g trong xa hi?
Co th ban se m ta ngi phu n bc tranh th hai
la vao khoang 25 tui, trng rt d thng, co phn thi
thng vi cai mui xinh xinh va mt dang ve oan trang.
Nu ban c thn, co th ban rt thch mi c y i chi.
Nu ban kinh doanh trong nganh thi trang, co le ban
mun thu c y lam ngi mu.
Nhng nu ti noi rng ban hoan toan sai th sao? Nu
ti noi y la bc tranh ve mt ngi phu n 60 hay 70 tui,
co net mt bun ba vi cai mui to, va ba ta ang cn ngi
dn qua ng th sao?
Ai ung? Hay xem lai hnh ve ln na. Ban co nhn ra
mt ba lao khng? Nu cha, ban hay c ln na. Ban co

THOI QUEN THANH AT

43

nhn thy cai mui to cua ba y? Ban co thy chic khn

trum u cua ba?
Nu chung ta trc tip noi chuyn vi nhau, chung ta
co th cung m ta, thao lun, trao i v nhng g chung ta
nhn thy trong bc tranh y. Nhng chung ta khng th
lam c iu o, v vy ban hay lt n hnh 3 (trang 72) va
quan sat tht ky bc ve nay, ri tr lai nhn hnh 2 mt ln
na. Ban a nhn ra ba lao trong bc ve nay cha?
Ln u tin ti c thc hin bai tp th nghim nay
la tai Khoa Kinh doanh cua trng ai hoc Harvard cach
y nhiu nm. V giao s day chung ti luc y a dung
phng phap nay chng minh mt cach ro rang va
thuyt phuc rng hai ngi co th co hai cai nhn khac
nhau v cung mt s vt, va ca hai u ung. y khng
phai la vn l-gc, ma la vn tm ly hoc.
ng em vao lp hoc mt tp cac ban ve ln ve c gai
tre nh ban nhn thy hnh 1 (trang 44) va ve ba lao nh
hnh 3 (trang 72). ng chia lp hoc lam hai nhom, nhom 1
nhn hnh ve c gai tre, nhom 2 nhn hnh ve ba lao, va yu
cu chung ti xem ky bc ve nhn c trong vong mi
giy, sau o, up xung ban. oan, ng chiu ln man anh
hnh 2 (trang 47), va yu cu ca lp m ta nhng g ho nhn
thy trn hnh ve o. Va kt qua la hu ht nhng ngi
nhom 1 u cho rng a nhn thy hnh anh mt c gai
trn hnh chiu, con nhom 2 th nhn thy mt ba lao trn
man anh. Tip n, v giao s yu cu ai din hai nhom
m ta nhng g a nhn thy va mt cuc tranh lun kha
gy cn a din ra. Mt bn noi rng: C y khng qua 20
hay 22 tui, xinh xn va ang yu, con mt bn th khng
khng: Ba y phai hn 70, co le 80 tui, gia nua va xu x..

44

THOI QUEN THANH AT

Hnh 1

THOI QUEN THANH AT

45

chng minh cho quan im cua nhom mnh, mt

sinh vin thuc nhom 1 bc n trc man anh va ch vao
ng ve: y la chui hat cua c gai. Cac sinh vin
nhom 2 nhao nhao phan i: Khng phai, o la cai ming
cua ba cu Tuy nhin, cung co mt vai sinh vin c gng
nhn bc tranh theo mt khung tham chiu khac, ho nhn
ra hnh ngi phu n trn man anh la s lng ghep kheo
leo cua hnh c gai va hnh ba lao. Bng s trao i bnh
tnh, tn trong ln nhau va phn tch su vao cac chi tit, ho
giup cho tng ngi trong lp nhn ra va tha nhn quan
im cua nhng ngi co cai nhn khac vi mnh.
Phep th v nhn thc nay giup chung ta hiu c s
quen thuc co anh hng manh me nh th nao n nhn
thc va m thc cua chung ta. Nu nh s quen thuc ch
trong thi gian 10 giy con co anh hng n cach chung ta
nhn s vt nh vy, th th hoi s quen thuc ca i se co
sc anh hng manh me n nhng nao?
Trong cuc sng, chung ta thng b anh hng bi gia
nh, trng hoc, nha th, mi trng lam vic, ban be, cng
s, va cac m thc xa hi hin hanh (v du: m thc ao c
nhn cach) mt cach v thc. Tt ca nhng iu o hnh thanh
trong chung ta mt khung tham chiu, mt m thc, va mt
tm ban nhn thc ring. No cung cho thy m thc la
ngun gc cua thai va hanh vi. Chung ta khng th hanh
ng trung thc bn ngoai khun kh cua m thc. Chung ta
khng th duy tr c s nht quan nu nhng g ta noi va
lam khac vi iu ta nhn thy. Nu nh ban nm trong s
nhng ngi nhn ra ngi phu n trong bc tranh ghep la
mt c gai tre th chc rng ban se khng h ngh n vic giup
c y bng qua ng v thai ln hanh vi cua ban phai phu
hp vi cach nhn cua ban i vi c gai tre nay.

46

THOI QUEN THANH AT

Th nghim trn ch ro im sai sot c ban cua cac quy

tc trong ao c nhn cach. Vic c gng thay i thai va
hanh vi bn ngoai se khng co my hiu qua nu chung ta
khng xem xet lai cac m thc c ban hnh thanh thai va
hanh vi cua chung ta.
ng thi, no cung cho thy cac m thc co anh
hng manh me nh th nao n cach thc chung ta i
x vi ngi khac. Nh mt thoi quen, chung ta thng
quan sat va suy ngh v s vt theo quan im ring cua
mnh, va chung ta cung phai tha nhn rng ngi khac
cung co cai nhn theo quan im ring cua ho. Nh vy,
vic anh gia mt s vic, s vt la tuy thuc vao goc nhn
cua mi ngi.
Mt khac, ai trong chung ta cung co xu hng ngh
rng mnh nhn nhn s vt mt cach khach quan, ung
nh ban cht vn co cua chung, nhng qua tht khng
phai vy. Chung ta nhn s vt theo nhng quy c do
chnh chung ta t ra va m ta chung theo suy ngh, nhn
nh, m thc ring cua mnh. V th, khi gp s phan bac,
hay khng ng tnh t pha ngi khac, ngay lp tc
chung ta cho rng ho sai. Tuy nhin, phep th v nhn thc
trn cung cho thy nhng ngi chn thanh, tm tr sang
sut lun nhn nhn s vt theo nhiu cach khac nhau qua
lng knh kinh nghim cua ring mnh.
iu nay khng co ngha la chn ly hay s tht khng
tn tai. Trong phep th noi trn, khi hai ngi thuc hai
nhom cung nhn bc ve th ba, ho u nhn ra mt s tht
ng nht th hin qua tng ng net, cac mang mau
en, trng cua bc tranh, nhng mi ngi lai din giai v
hnh ve da theo cai nhn ban u cua ho.

Hnh 2

THOI QUEN THANH AT

47

48

THOI QUEN THANH AT

Tom lai, khi chung ta cang hiu ro cac m thc c ban,

cac ban , hay cac gia thuyt do mnh t ra, cung vi
mc anh hng cua kinh nghim, th chung ta cang co
trach nhim nhiu hn i vi nhng m thc o - xem
xet, kim nghim, i chiu thc t, lng nghe va tip thu y
kin ngi khac. Bng cach o, chung ta mi co cai nhn
tng quan va khach quan hn v cac vn ang din ra.

4. THAY

I M THC

Co le iu quan trong nht rut ra t phep th v nhn

thc nu trn la pham vi thay i m thc, co th tam goi
la kinh nghim A ha! (Aha! experience) - khi ai o nhn
nhn s vic bng mt cai nhn khac, mi me va sang tao
hn. No ging nh mt lung sang bt ng loe ln trong
bong ti nn nhng ai cang b rang buc suy ngh vao nhn
thc ban u th kinh nghim A ha cang co tac dung
manh me.
Thut ng s bin i m thc (Paradigm shift) do
Thomas Kuhn gii thiu trong cun sach Cu truc cua cuc
cach mang khoa hoc ky thut (The Structure of Scientific
Revolutions), anh du mt bc ngot ln trong lnh vc
khoa hoc ky thut. Kuhn a ch ra rng, hu ht nhng t
pha co y ngha trong lnh vc khoa hoc trc ht la do s
pha v cac tp tuc truyn thng lac hu, li t duy sao mon
va nhng m thc cu ky. Nh s bin i o ma hang loat
cac phat minh, sang ch ra i va co gia tr cho n ngay nay.
Theo nha thin vn hoc v ai cua Ai Cp, Ptolemy, th
trai t la trung tm cua vu tru. Nhng Copernicus(*) a gy
chn ng trong gii khoa hoc luc by gi, va bt chp s
phan i cua giao hi, khi a ra mt m thc mi: mt

THOI QUEN THANH AT

49

tri mi la trung tm cua vu tru. M thc nay hoan toan

trai ngc vi m thc trc kia. Va ngay lp tc, moi th
u co cach giai thch khac i.
M hnh vt ly cua Newton la nn tang cua nn khoa
hoc ky thut hin ai nhng no cha hoan hao. Sau nay,
m thc v thuyt tng i cua Einstein mi thc s la
mt cuc cach mang cua th gii khoa hoc v co gia tr tin
oan va giai thch khoa hoc cao hn.
Trc khi ly thuyt vi trung hoc c nghin cu, ty l t
vong san phu va tre s sinh rt cao nhng khng ai giai
thch c nguyn nhn. Trong cac cuc ung qun s,
s binh s cht do cac vt thng nhe va bnh tt nhiu hn
s cht v trong thng ni tin tuyn. Nhng ngay sau khi
ly thuyt vi trung hoc ra i, mt m thc, mt nhn thc
hoan toan mi, tin b hn, a xut hin va giup nganh y gt
hai c nhng thanh qua quan trong.
Ngay nay, nhiu quc gia phat trin nh co s thay i
m thc. Quan nim truyn thng v nha nc qua nhiu
th ky a co nhiu thay i tin b, t nn qun chu, quyn
lc tuyt i nm trong tay vua chua, chuyn sang nn dn
chu lp hin - nha nc cua dn, do dn va v dn. Bc
ngot nay giai phong ang k ngun lc va tr tu con
ngi, tao ra cac chun mc khac nhau cua cuc sng, cua
t do va dn chu, cua anh hng va hy vong trong lch s
th gii.
(*) Nicolaus Copernicus (1473 - 1543) sinh tai Ba Lan. ng la mt nha thin vn
hoc, toan hoc, vt ly hoc, lut hoc, kinh t hoc, ngoai giao, va la mt chin binh
li lac thi Phuc Hng. Hoc thuyt Thai dng h (mt tri la trung tm) cua
ng la mt phat minh gy sng st gii khoa hoc thi o va lam giao hi ni
gin v hoc thuyt nay a lam ao ln moi giao ly cua ho v vu tru (rng trai t
la trung tm).

50

THOI QUEN THANH AT

Tuy nhin, khng phai tt ca moi s thay i m thc

u co xu hng tch cc. Chng han nh s thay i t ao
c tnh cach sang ao c nhn cach a khin chung ta i
chch ra khoi con ng dn n thanh cng va hanh phuc.
Nhng du s thay i m thc din ra theo hng tch cc
hay tiu cc, ung hay sai, nhanh hay chm, chung vn co
ngun gc t thai va hanh vi, t mi quan h cua chung
ta vi ngi khac va lam cho chung ta thay i nhn thc.
Ti nh mt cu chuyn nho v s thay i m thc
xay ra trn mt chuyn xe in ngm vao mt bui sang
chu nht. Luc o, moi hanh khach ang ngi im lng
ngi oc bao, ngi trm ngm suy ngh, mt vai ngi
khac th tranh thu chp mt - trong bu khng kh tht yn
tnh. Ri mt ngi an ng cung cac con bc ln, ngay
lp tc, s tnh lng b pha v.
Ngi an ng no ngi xung canh ti, nhm mt lai
nh khng co chuyn g xay ra. Trong khi o, bon tre tip
tuc ku gao, nem cac vt vao nhau va thm ch con git
t bao cua mt hanh khach. Canh tng tht kho chu. Tuy
vy, ngi an ng ngi canh ti vn khng co phan ng g.
Ti va moi ngi trn xe u cam thy bc bi, khng
th hiu ni tai sao ngi an ng nay lai khng co hanh
ng g ngn chn s quy pha cua am tre. Cui cung, khi
s kin nhn va chu ng a vt qua gii han, ti quay
sang noi vi ng y: Tha ng, cac con ng ang lam
phin rt nhiu ngi y. ng co th lam n bao chung
gi trt t c khng?.
Ngi an ng ngc mt nhn ln nh th trn tnh
lai va noi nhe nhang: phai ri, ng noi ung. Ti phai
bao chung im lng mi phai. Chung ti va bnh vin ra,

THOI QUEN THANH AT

51

ni me chung va mt cach y vai ting ng h. Ti th

nh ngi mt hn, va chc bon chung cung khng con
bit g na.
Ban co th hnh dung luc o ti cam thy th nao
khng? M thc cua ti v s vic o nhanh chong thay
i. Ti nhn s vic khac i va v vy, ti cung thay i suy
ngh, cam xuc va hanh vi cua mnh. S bc tc bin mt.
Mt tnh cam thng xot va ng cam tun trao. Xin li!
Ti xin thanh tht chia bun! Liu ti co th giup g ng
khng?, ti chn thanh noi.
Nhiu ngi cung trai qua nhng thay i m thc
tng t trong t tng khi ho gp kho khn hoc khi am
nhn vai tro mi trong gia nh hoc trong cng vic.
Chung ta co th bo ra hang tun, hang thang, thm ch
hang nm ren luyn ao c nhn cach nhm muc ch
thay i thai va hanh vi cua mnh nhng chung ta lai
khng tm cach tip cn ban cht cua s thay i, vn xay
ra t nhin khi chung ta thay i cach nhn s vic. iu
nay chng to nu mun tao ra nhng thay i nho trong
cuc sng, chung ta nn tp trung chu y n thai , hanh
vi cua mnh. Nhng nu mun co s thay i ln, co y
ngha va mang tnh t pha, chung ta cn phai xem xet lai
nhng m thc c ban do mnh tao ra.
Theo li cua Thoreau: Mt ngan nhat bua b vao canh
la khng bng mt nhat vao gc r. Chung ta ch co th
at c thanh tu ln lao trong cuc sng nu chu tm
vao thay i nhng m thc c ban ci r cua thai va
hanh vi.

52

THOI QUEN THANH AT

5. NHN

THC VA TNH CACH

Khng phai tt ca cac qua trnh thay i m thc u

din ra ngay tc khc nh s thay i nhn thc nhanh
chong cua ti trn chuyn xe in ngm ma ti a k, ngc
lai, s thay i m thc co khi la mt qua trnh din ra chm
chap, y kho khn va cn phai c cn nhc ky lng nh
trong trng hp cua v chng ti i vi con mnh.
Nhn thc ban u cua chung ti v con xut phat t
anh hng cua nhiu nm tip thu va ren luyn ao c
nhn cach. o la mt m thc a n su vao quan nim cua
cac bc cha me v thanh cng trong vic giao duc con cai
cung nh v thc o thanh cng cua con cai: ho mun
bao boc con cai, khng hoan toan tin vao kha nng thc s
cua chung va cho rng chung nn tun theo moi quyt
nh cua mnh. Tuy nhin, ch khi chung ta thay i nhng
m thc c ban, thay i nhn thc th chung ta mi co th
tao ra nhng thay i mang tnh t pha cho ban thn va
hoan canh cua mnh.
V vy, thay i nhn thc v con, chung ti bt u
thay i m thc c ban - thay i chnh tnh cach cua
chung ti. Va mt m thc mi ra i trong qua trnh nay.
M thc khng tach ri khoi tnh cach. Trong ban
thn cua mt con ngi, tnh cach va nhn thc co mi quan
h h tng: tnh cach quyt nh nhn thc va nhn thc co
lin quan mt thit n tnh cach. Chung ta khng th thay
i nhn thc ma khng thay i tnh cach va ngc lai.
Ngay ca trng hp thay i m thc co ve tc thi cua
ti vao bui sang hm o trn xe in ngm, th vic thay i
y cung la h qua va b gii han bi tnh cach c ban cua ti.

THOI QUEN THANH AT

53

Co th khng phai ai cung c x ging ti trn chuyn

xe in ngm hm y. Ti tin chc rng mt vai ngi cui
cung ri cung hiu ra c hoan canh cua cha con ngi
an ng no, nhng cung lm ho ch cam thy thng xot
chut t ma thi. Lai co nhng ngi nhay cam hn, nhanh
chong nhn ra ban cht cua vn , n chia se va giup
ngi an ng no trc ca ti.
Qua cac lp lun trn, chung ta cang thy c sc
manh cua cac m thc, v chung tao ra mt lng knh giup
chung ta quan sat th gii theo cach ring cua mi ngi.
Sc manh cua s thay i m thc chnh la sc manh chu
yu tao ra s thay i mang tnh t pha, du o la s thay
i nhanh chong hay la mt qua trnh din ra t t va
thn trong.

6. LY

NGUYN TC LAM TRUNG TM

ao c tnh cach hnh thanh da trn khai nim c ban

v nhng nguyn tc chi phi tnh hiu qua cua con ngi.
o la cac quy lut t nhin tn tai, bt bin va khng cn
tranh cai trong ban cht con ngi, cung ging nh nh
lut van vt hp dn chng han.
Ngi ta tm thy y tng v s tn tai va anh hng
cua cac nguyn tc nay trong mt cu chuyn v s thay i
m thc cua Frank Koch ng trn tap ch Proceedings cua
Hoc vin Hai qun.
Hai chic tau chin c iu ng n h tr mt cuc
tp trn dai ngay trn bin trong iu kin thi tit xu.
Ti phuc vu trn chic tau ch huy va c giao nhim vu
ng gac trn boong khi man m bung xung. Tm
nhn han ch v sng mu bao phu nn v thuyn trng

54

THOI QUEN THANH AT

cung lai trn boong tau theo doi moi hoat ng.
Khng lu sau khi tri ti, hoa tiu man phai bao cao: Co
m sang bn phai mui tau.
m sang cang gn hay xa dn so vi tau chung ta?,
thuyn trng hoi lai.
Tha thuyn trng, cang gn!, hoa tiu tra li va iu
nay co ngha tau cua chung ti co nguy c va vao mt con
tau nao o.
V thuyn trng ra lnh cho tn hiu vin: Phat tn hiu
cho con tau o: ca hai tau ang chay hng thng vao
nhau, yu cu ho i hng 20 .
Tn hiu ngay lp tc c truyn i, va chung ti nhanh
chong nhn c tn hiu tra li cua chic tau kia: Yu
cu tau cac ng i hng 20 .
Thuyn trng ra lnh: Truyn tn hiu: Ti la thuyn
trng, ti yu cu tau cac anh i hng 20 .
Bn kia tra li: Ti la binh nh, ti ngh cac ng phai
i hng 20 !.
n luc nay th v thuyn trng ni cau, ng het ln:
Truyn tn hiu: Chung ti la tau chin. Cac anh phai
i hng 20 ngay lp tc!.
en tn hiu bn kia nhp nhay: Ti la hai ng.
Th la chung ti buc phai i hng.
S thay i m thc cua v thuyn trng, va ca cua
chung ta khi oc bai tng thut nay, khin chung ta xem
xet tnh hung theo mt quan im hoan toan khac.
Chung ta co th thy rng thc tai a b thay th bi nhn

THOI QUEN THANH AT

55

thc han ch cua ng y mt thc tai quan trong i vi

chung ta trong vic hiu cuc sng hang ngay cung nh
i vi v thuyn trng trong nhim vu iu khin con
tau gia sng mu.
Cac nguyn tc cung ging nh ngon hai ng. Chung
la nhng quy lut t nhin phai c con ngi tun thu.
Cung nh Cecil B. de Mille nhn xet v cac nguyn tc
trong b phim ni ting cua ng, Mi iu rn cua Chua
(The Ten Commandments), rng: Chung ta phai tun theo
cac quy lut a c t ra, nu chng lai nhng quy lut y,
co ngha chung ta ang chng lai chnh mnh.
Trong khi mi ngi co th nhn vao cuc sng cua
ban thn, vao cac mi quan h qua lai di lng knh cua
m thc hay ban - vn hnh thanh t kinh nghim
hay s quen thuc - th nhng tm ban nay lai khng
phai la lanh th ma ch la nhng thc tai chu quan
din ta lanh th ma thi.
Thc tai khach quan hay lanh th bao gm cac
nguyn tc, quy lut t nhin chi phi s phat trin va
hanh phuc cua con ngi. iu nay co ngha cac quy lut
nay a hoa quyn vao cu truc cua moi xa hi vn minh
trong sut chiu dai lch s va la ngun gc cua moi gia
nh va th ch xa hi. chnh xac cua tm ban
miu ta lanh th khng anh hng g n s tn tai cua
lanh th.
Nh vy, s tn tai cua cac nguyn tc, cac quy lut t
nhin nu trn a tr nn ro rang i vi bt c ai co suy
ngh su sc va bit xem xet cac chu ky lch s cua xa hi.
Nhng nguyn tc, quy lut nay thnh thoang lai xut hin
trong i sng. Tuy theo mc nhn thc va thch nghi

56

THOI QUEN THANH AT

cua con ngi, chung a ho phat trin theo hng tn tai

va n nh, hoc y ho n ch tan ra va dit vong.
Nhng nguyn tc ti ang noi n tuyt nhin khng
phai la nhng iu kho hiu, b him, hay mang mau sc
cua mt tn giao c bit nao o, ma la nhng iu hin
nhin i vi moi tn giao, trong cac trit ly xa hi va cac
h thng ao c a co t lu i. Nhng nguyn ly hay
quy lut t nhin nay gn nh la mt phn trong iu kin
sng cua con ngi, cua y thc va lng tm con ngi.
Chung gn nh tn tai trong mi ca nhn, khng phu
thuc vao iu kin xa hi va y mun chu quan cua con
ngi, cho du chung co th b vui dp hay lam cho t lit
bi nhng iu kin bt li hay s phan khang nao o.
V du, khi ti noi v nguyn tc cng bng th se nay sinh
ra khai nim cng bng va cng ly. Dng nh tre con cung
co mt y thc bm sinh v s cng bng, cho du c ren
luyn trong iu kin ngc lai. Tuy co mt s khac bit rt
ln gia nh ngha va vic thc hin cng bng, nhng
nhn thc v s cng bng lai la mt nhn thc chung.
Nguyn tc trung thc va lng thin tao c s cho s tin
cy - iu ct yu cho s hp tac, phat trin bn vng trong
ban thn cua mt con ngi va trong cac mi quan h cua
con ngi vi nhau.
Mt nguyn tc na la nhn quyn. Khai nim c ban
trong Tuyn ngn c lp cua Hoa Ky a nu ro gia tr cua
nguyn tc nay: Chung ti khng nh mt chn ly hin
nhin rng: moi ngi sinh ra u bnh ng, rng tao hoa
a ban cho ho nhng quyn tt yu va bt kha xm pham,
trong o co quyn sng, quyn c t do va mu cu
hanh phuc.

THOI QUEN THANH AT

57

Ngoai ra con co mt s nguyn tc khac nh: phung s,

hoc y tng mun cng hin, nguyn tc cht lng hay
hoan hao.
Nguyn tc tim nng cho rng chung ta la phi thai co
th ln ln, phat trin, tao ra ngay cang nhiu ngun lc.
Gn lin vi nguyn tc tim nng la nguyn tc phat trin
tc la qua trnh giai phong tim nng va phat trin tai nng.
Qua trnh nay cung cn n cac nguyn tc nh kin tr, bi
dng va khuyn khch.
Nguyn tc khng phai la thc hanh, v thc hanh la mt
hoat ng c trng, mt hanh ng cu th. Thc hanh co
th thanh cng trong trng hp nay nhng cha chc a
thanh cng trong trng hp khac, nh vic cha me khng
nht thit phai nui a con th hai ging nh cach nui
a con u long.
Nu thc hanh la vic lam cu th trong tng hoan canh
th nguyn tc lai la chn ly c ban, su sc va co tnh ph
bin, co th ap dung cho tng ca nhn, gia nh, t chc...
Khi chn ly thm nhp vao cac thoi quen, chung se giup
con ngi tao ra kha nng thc hanh, x ly hiu qua cac vn
khac nhau trong cuc sng.
Nguyn tc khng phai la gia tr. V du: Mt bng cp
co th chia nhau cac gia tr (vt cp c) nhng chung a
pham vao cac nguyn tc c ban (vi pham phap lut).
Nguyn tc la lanh th, con gia tr la ban . Khi chung ta xem
trong cac nguyn tc ung, tc hiu bit s vt ung vi
ban cht vn co cua no th chung ta se tm ra chn ly.
Nguyn tc nh hng cach ng x cua con ngi.
Chung co gia tr lu dai, bn vng va la nhng vn c
ban, hin nhin. Chung ta co th nhanh chong hiu c

58

THOI QUEN THANH AT

tnh hin nhin cua nguyn tc nu xem xet s v ly khi c

gng at c thanh cng bng cach lam ngc lai cac
nguyn tc nay. Tht v ly nu chung ta coi s bt cng, la
ao, hen ha, v dung, tm thng, hay suy i la nn tang
vng chc cho thanh cng va hanh phuc lu dai. Mc du
ngi ta co th tranh cai vi nhau v cach nh ngha, cach
th hin va thc hin cac nguyn tc nay, nhng chung
lun tn tai trong nhn thc cua ho.
Cac ban hay m thc cua chung ta cang gn kt cht
che vi cac nguyn tc, quy lut nay bao nhiu th chung
cang chnh xac va co hiu qua by nhiu. Nhng ban
chnh xac se co anh hng lu dai n s thanh at cua ca
nhn va duy tr cac mi quan h bn vng hn nhiu so vi
n lc thay i thai va hanh vi cua chung ta.

7. NGUYN

TC THAY I VA PHAT TRIN

S d thuyt ao c nhn cach co sc li cun manh

me la do nhiu ngi cho rng no hng dn cach at
c nhng thanh tu trong cuc sng nh giau co, thanh
at va co mi quan h khng kht vi nhng ngi xung
quanh mt cach nhanh chong, d dang ma khng cn phai
trai qua qua trnh phn u hay trng thanh theo quy lut
t nhin.
Tuy nhin, o la mt ly thuyt khng thc t, ao tng
va la di. Dung ky xao va nhng bin phap vi vang at
c thanh cng cung chng khac g tm nha ngi quen
thanh ph Chicago ma lai dung tm ban cua thanh ph
Detroit.
Theo Erich Fromm, mt nha phan bin sc sao v nguyn
nhn va kt qua cua ly thuyt ao c nhn cach th:

THOI QUEN THANH AT

59

Hm nay, chung ti gp mt ngi co hanh vi ging nh

mt ngi may, anh ta khng bit va khng hiu mnh la
ai. Con ngi duy nht ma anh ta bit n chnh la con
ngi ma anh ta mun c ngi khac nhn nhn, o la
con ngi vi nhng li ba hoa sao rng thay th cho
nhng li chn thanh, nu ci gia tao thay th cho ting
ci trung thc, va iu b tht vong thay th cho ni
au thc s. Co th din ta con ngi nay qua hai cu
sau: Mt la, anh ta co nhng khim khuyt khng th
sa c v ca tnh va ban tnh t nhin. Hai la, anh ta
cung chng khac g hang triu ngi khac quanh ta.
Cuc i con ngi lun phat trin theo mt trnh t
nht nh. Mt a tre bit lt, ngi, bo, i trc khi bit
chay. Nhng mi bc phat trin y u quan trong va
phai din tin theo trnh t thi gian, khng th bo qua
mt bc nao ca. iu nay cung ung vi moi giai oan
cua cuc sng, moi ca nhn, gia nh va t chc cung nh
trong moi lnh vc.
Chung ta d dang bit va chp nhn chn ly hay nguyn
tc v qua trnh cua cac s vt trong th gii vt cht, nhng
hiu c no trong lnh vc tnh cam, trong mi quan h
gia con ngi vi con ngi va thm ch, trong tnh cach
ca nhn la iu khng n gian. Ngay ca khi chung ta a
hiu c no, th vic chp nhn va chung sng vi no lai
con kho khn hn na. Do vy, i khi chung ta mun tm
mt con ng tt, vi hy vong co th bo qua mt s bc
quan trong nhm tit kim thi gian va cng sc ma vn gt
hai c kt qua mong mun.
iu g se xay ra khi chung ta c i tt, bo qua mt s
giai oan cua qua trnh tng trng va phat trin t nhin?

60

THOI QUEN THANH AT

Nu ban ch la mt ngi chi qun vt hang trung bnh

ma lai quyt nh chi hang cao hn nhm gy n tng
tt hn, kt qua se la g? Liu tinh thn lac quan co u
ban anh bai mt tay vt chuyn nghip hay khng? Ban
be cua ban se ngh g nu ban noi vi ho rng ban co th
biu din tai nha hat ln, trong khi ban ch mi hoc chi
dng cm? Cu tra li qua ro rang. n gian la khng th
nao i ngc cac quy lut t nhin, va vic c tnh i ng
tt ch dn n nhng kt qua ang tht vong va lam ban
thm nan long.
Trn mt chic thang 10 bc, ti ang bc 2 va mun
chuyn ln bc 5, vic u tin ti phai lam la bc ln bc
thang th ba a. Ngan ng co cu: Hanh trnh van dm
bt u t bc chn u tin va chung ta ch co mt cach
an toan nht la bc i tng bc mt ma thi.
Nu ban khng cho thy giao bit trnh cua ban
ang mc nao bng cach t cu hoi hay thu nhn sc
hoc tp cua mnh ban se khng th nao hoc kha hn hay
tin b hn. Ban khng th che giu mai yu kem cua
mnh, v trc sau g cung b phat hin. Cho nn, tha
nhn no chnh la bc u tin hoc hoi. Thoreau tng
noi rng: Trong qua trnh phat trin, lam sao co th che
giu nhng yu kem cua mnh khi chung ta lun phai s
dung kin thc trong moi luc?.
Ti nh co ln hai c gai tre, con cua mt ngi ban,
n gp ti trong nc mt gian giua, phan nan v s ha
khc va thiu thng cam cua cha mnh. Hai c khng dam
m ming noi vi cha me mnh trong khi hai c lai ang rt
cn tnh yu, s thng cam va li khuyn cua ho.
Ti noi chuyn vi ngi cha va nhn thy ng ta rt

THOI QUEN THANH AT

61

hiu vn ang xay ra. Nhng trong khi ng ta tha nhn

mnh nong tnh th lai chi bo trach nhim v vic nay va
khng chu tha nhn la mc phat trin cam xuc cua
ng con thp. Tnh t ai khng cho phep ng ta co bc i
u tin dn n s thay i.
co c mi quan h tt ep vi v, chng, con cai,
ban be hay cac ng s, chung ta phai hoc cach lng nghe.
lng nghe, chung ta cn n cac mc cam xuc khac
nhau nh: kin tr, ci m va to y thng cam. y la nhng
phm cht bc cao cua tnh cach. Se d dang hn nhiu khi
ngi ta hanh ng mc cam xuc thp va a ra li
khuyn mc cao.
Mc tin b cua mt ngi trong cac lnh vc nh
chi tennis hay dng cm la iu rt d nhn thy, v qua
trnh o khng th co s gia tao. Nhng mc phat trin
tnh cach va cam xuc th khng d nhn ra. Chung ta co th
ong kch vi ngi la, vi ng s, hay vi ai o trong
mt khoang thi gian ngn, hoc thm ch cung co th t
la di ban thn. Nhng theo ti, trong thm tm, chung
ta bit ro con ngi tht cua mnh va cung se b nhng
ngi thng xuyn tip xuc, lam vic vi chung ta phat
hin ra.
Vic c gng i ng tt trong qua trnh phat trin t
nhin thng dn n mt s hu qua trong th gii kinh
doanh. Nhiu nha quan ly doanh nghip tm cach mua
mt th vn hoa mi v cai tin nng sut lao ng, cht
lng, tinh thn lam vic va cach phuc vu khach hang bng
cac bai din vn hung hn, luyn tp cach ci, va nhng
s can thip bn ngoai khac, hoc qua vic sap nhp, mua
lai, hay thu tom cng ty. Th nhng, ho lai xem nhe bu
khng kh thiu tin cy phat sinh t nhng hoat ng o.

62

THOI QUEN THANH AT

Khi tht bai, ho lai tm kim cac phng phap khac trong
ao c nhn cach ma ho tin rng se mang lai thanh cng.
Tuy nhin, ho lun xem nhe va vi pham cac nguyn tc va
quy trnh t nhin, vn la c s xy dng mt nn vn
hoa co tin cy cao.
Nhiu nm trc, ban thn ti cung tng vi pham
nguyn tc nay trong ln sinh nht ln th ba cua con gai ti.
Hm o, ti v nha va nhn thy con be ang ng trong
goc phong khach, ngang nganh gi cht cac goi qua tng,
khng cho nhng a tre khac cung chi. iu u tin
ti y la co nhiu phu huynh trong phong ang chng
kin hanh ng ch ky cua con mnh. Ti cam thy mt
mt vi cac phu huynh khac va ti bit ho ang mong i
iu g ti.
Khng kh trong phong tht s cng thng. Nhng a
tre khac chay quanh con ti, oi c chi cac tng
phm, con con be th cng quyt khng chu. Ti thm
ngh: Chc chn mnh phai day cho con be bit chia se.
Gia tr s chia se la mt trong nhng iu c ban nht ma
mnh coi trong. Do o, u tin ti th a ra mt yu
cu tht nhe nhang: Con gai cng cua b, cho cac ban
chi chung chi cac ban tng con nhe?.
Khng!, con be tra li thng thng. Tip theo, ti
chuyn sang cach khuyn no kem theo mt t ly lun:
Nay con, nu con chia chi vi cac ban, ln sau khi
con n nha ban, cac ban cung se chia chi vi con.
Mt ln na, con be lp lai cu tra li cu.
Ti tr nn hi lung tung, v ro rang con be khng h
nghe ti. Cach th ba, ti a ra mt iu kin hi l

THOI QUEN THANH AT

63

no: Con a, nu con chia se chi vi ban, b se co mt

mon qua tht c bit danh cho con. B se tng con keo
cao su.
Con khng thch keo cao su!, con be thet ln.
n nc nay th ti ni cau tht s. Ti dung n bin
phap uy hip va e doa no: Nu con khng chu cho cac
ban chi cung, b se phat con mt trn.
Con khng s!, con be gao to, Tt ca qua tng la cua
con. Con khng mun chia cho ai ca!.
Cui cung, ti phai dung n sc manh. Ti git ly vai
mon chi trn tay con be va a cho bon tre: y, cac
chau chi i!.
Co th c con gai nho cua ti cn co kinh nghim s
hu vt trc khi no co th cho ngi khac mn.
(Trong thc t, nu chung ta khng s hu mt vt nao o
th liu chung ta co tht s cho ngi khac mn hay
khng?). Con be cn ti vi t cach la mt ngi cha co
chn chn cao hn v cam xuc day cho no iu nay.
Nhng luc o, ti coi trong y ngh cua cac bc phu
huynh ang ng xung quanh v cach x s cua ti hn s
trng thanh va phat trin cua con cung nh hn mi
quan h gia hai cha con ti. n gian la ti cho rng mnh
lam nh vy la ung va hanh ng cua con be la sai. Con be
phai chia chi cho cac ban.
Co le theo thang o cua ring ti, ti ang mc
cam xuc thp v ti khng th cho con long kin nhn hay s
thng cam. Do o, ti a ky vong con gai mnh mc cao
hn - o la no se cho cac ban chi. c gng bu p
nhng yu kem cua ban thn, ti a mn sc manh t uy

64

THOI QUEN THANH AT

quyn cua mt ngi cha ep buc con lam theo y mnh.

Nhng vay mn sc manh lai la minh chng cua s
yu kem, bi no gia tng tnh phu thuc vao cac yu t bn
ngoai, buc ngi khac phai nhng b, lam can kit s
phat trin cua ly tr c lp, s trng thanh va tnh ky lut
cua ca ban thn va ngi xung quanh. Va cui cung no se
tao ra s yu kem trong mi quan h, s s hai thay th
cho s hp tac, va ca hai bn se tr nn tuy tin va thu th
vi nhau.
Va iu g se xay ra khi sc manh b vay mn sc
manh vt cht, a v, uy quyn, s tn nhim, biu tng,
hnh dang b ngoai, thanh tch qua kh thay i hay
khng c duy tr na?
Nu ti chn chn hn, ti a da vao sc manh ni tai
cua mnh s hiu bit cua ban thn v s chia se, v s
trng thanh, tnh yu thng va s chm soc va cho
phep a con gai be nho cua mnh c t do la chon co
mun chia se hay khng.
Co th sau khi c gng ly giai vi con be, ti nn chuyn
s chu y cua my a tre vao cac tro chi ly thu khac nhm
trut bo moi sc ep tm ly khoi con be. Mt khi tre con co
c cam giac s hu thc s, chung se t nguyn chia se
chi cho nhau ma khng mt chut n o.
T o, ti nghim ra rng co nhng luc tre con cn
c day bao nhng co nhng luc cung nn chung t
suy xet. Khi mi quan h cua chung ta vi bon tre tr nn
cng thng trong mt bu khng kh y xuc cam th vic
c day bao chung thng b xem nh la mt s trng tr
hay phan bac. Nhng nu chung ta keo a tre ra mt goc
kn ao, kin nhn lng nghe va noi chuyn vi no th co le

THOI QUEN THANH AT

65

se mang lai kt qua tt hn. Trong cu chuyn k trn, ti

a khng u chn chn v mt tnh cam, thiu s nhn nai
va kim ch co th lam c iu o.
Co le y thc s hu nn c day d trc y thc chia
se. Trong quan h hn nhn va gia nh, nhiu ngi a
cho i mt cach may moc hay t chi chia se v ho cha bao
gi trai qua kinh nghim c lam chu ban thn hay hiu
ung v gia tr ban thn. giup con em chung ta trng
thanh, chung ta cn phai u kin nhn giang day chung y
thc s hu va gia tr cua vic chia se. Ngoai ra, ban thn
chung ta cung phai lam gng cho chung.

8. NHN

NHN VN

Ngi ta thng b cun hut vao nhng chuyn tt ep

cua cac ca nhn, gia nh va t chc sng da trn nhng
nguyn tc vng chc. Ho ngng m nhng ca nhn co
sc manh, chn chn, nhng gia nh bit um boc, oan
kt, nhng t chc co nn vn hoa ng tm hip lc. Va
thng th ho mun bit ngay m thc c ban cua nhng
ca nhn, tp th, t chc o bng cac cu hoi nh: Lam th
nao anh thc hin c iu o? Hay cho ti bit phng
phap cua anh?, cung co ngha la: Hay hng dn ti cach
giai quyt vn nhanh nht cua anh ti co th giai quyt
nhng vng mc ti ang gp phai.
Ho c gng hoc tp va ap dung nhng ky nng nay.
Trong mt thi gian ngn, chung dng nh co hiu qua.
Tuy nhin, iu o chng khac nao vic s dung thuc
aspirin hoc cao dan cha nhng cn au tht tc thi
ma khng th nao trit tiu c cn bnh kinh nin ri
cui cung cac triu chng cp tnh mi se xut hin. V vy,

66

THOI QUEN THANH AT

cang tp trung vao nhng vn va cn au cp tnh bao

nhiu th chung cang gop phn lam cho cn bnh kinh
nin thm trm trong by nhiu.
iu nay co ngha la co vn trong cach nhn nhn
vn cua chung ta.
Chung ta hay xem lai ln na mt s im cn lu y a
c nu ra chng nay va tac ng cua t duy ao c
nhn cach.
Ti tham d ht khoa ao tao nay n khoa hun luyn
khac v quan tr hiu qua. Ti c i x tt va tao mi quan h
thn tnh vi nhn vin cua mnh, ky vong vao nng lc cua ho
nhng ti khng thy ai trung thanh vi mnh ca. Ti ngh nu
ti b m nm nha mt ngay, ho se tha h ma tan gu vi nhau
sut bui. Tai sao ti khng th ren luyn ho bit lam vic mt
cach t giac va co tinh thn trach nhim - hay tm c ngi co
nhng c tnh o?
Thuyt ao c nhn cach day rng ti co th ap dung
mt s hanh ng quyt lit hn nh chn chnh lai cng
vic hay sit cht ky lut - nhng vic co th lam cho cac
nhn vin cua ti tr nn n np hn va hai long vi nhng
g ho ang co. Hoc ti co th tm kim cac chng trnh
hun luyn xy dng ng c lam vic giup nhn vin co
trach nhim hn, thm ch co th sa thai nhn vin cu va
tuyn nhn vin mi co kha nng lam vic tt hn.
Nhng, vi nhng nhn vin thiu trung thanh nay th
liu ho co hiu nhng iu ti lam la v quyn li cua ho
hay khng? Ho co cam thy ti ang i x vi ho nh vi
nhng c may khng? Co phai ti anh gia ho nh th la
hoan toan ung? Cung co th chnh cach nhn nhn cua
ti i vi nhn vin lai co vn .

THOI QUEN THANH AT

67

Co qua nhiu vic phai lam nhng thi gian khng bao gi
u ca. Ti cam thy ap lc e nng va bc bi sut ngay, sut
tun. Ti d cac hi thao v quan tr thi gian hiu qua va a th
ap dung na ta phng phap hoach nh thi gian khac nhau,
nhng vn khng cam thy mnh ang sng mt cuc sng hanh
phuc, hu ch va yn bnh nh mong mun.
Thuyt ao c nhn cach nhc ti phai chun b sn
iu g o n t bn ngoai - mt tr ly hoach nh chin
lc kinh doanh mi hay mt cuc hi thao chng han - co
th giup ti giai toa cac ap lc nay mt cach hiu qua hn.
Nhng liu nhng hiu sut o co phai la cu tra li
khng? Liu lam c nhiu vic hn trong khoang thi
gian ngn hn co em lai nhng thay i tht s khng,
hay ch cang y ti n vic phan ng lai nhng con
ngi, nhng tnh hung co ve nh ang kim soat cuc
sng cua ti?
Phai chng co iu g khac ti cn phai xem xet thu
ao hn, cn ban hn chng han nh mt m thc nao
o trong ti co anh hng n cach ti nhn nhn thi
gian, cuc sng va ban cht cua chnh mnh?
Cuc hn nhn cua ti tr nn nhat nheo. Chung ti
khng mu thun hay luc uc g vi nhau ca, nhng khng con
yu nhau na. Du a nh n Trung tm t vn hn nhn gia
nh va thc hin mt s cach, chung ti vn khng th nhom
ln ngon la nng m ma ca hai tng co.
Thuyt ao c nhn cach mach bao ti rng chc phai co
vai cun sach hay vai cuc thao lun mi giup ti bc bach
nhng tm s v ti co th hiu ti hn. Nhng cung co
kha nng chung khng giup c g, va ch khi yu ngi
khac th ti mi co c tnh cam mnh ang tm kim.

68

THOI QUEN THANH AT

Nhng liu v ti co phai la nguyn nhn tht s cua

vn khng? Liu co phai ti ang chm chm vao cac
nhc im cua v mnh va bin cuc sng gia nh thanh
ra kh s nh th nay?
Liu ti co ang t ra mt m thc c ban nao o v
v mnh, v cuc hn nhn, v mt tnh yu thc s ri
cuc sng gia nh mnh b no chi phi qua nhiu?
Ban co nhn ra m thc ao c nhn cach co anh
hng quan trong nh th nao n cach chung ta nhn
nhn va giai quyt vn khng?
Du co nhn ra hay khng th cung co nhiu ngi ao
tng v nhng ha hen sao rng cua thuyt ao c nhn
cach. Ti tng i n nhiu ni, lam vic vi nhiu t chc,
gp g nhiu ngi va phat hin ra rng, cac nha quan ly co
tm nhn chin lc lu dai thng chan cac din gia ch
bit tac ng tm ly va khch l ngi khac bng nhng cu
chuyn v v mang tnh giai tr. iu ho cn la gia tr thc
cht bn trong mt qua trnh hn la liu thuc aspirin
hay cao dan. Mong mun chu yu cua ho la giai quyt cac
vn nan giai va tp trung vao cac nguyn tc co th em
lai hiu qua lu dai.

9. NNG

CAO TRNH T DUY

Theo Albert Einstein, Chung ta khng th giai quyt

c vn quan trong ma chung ta ng u bng trnh
t duy ging nh khi chung ta gy ra nhng vn o.
Tht vy, khi quan sat s vt xung quanh va xem xet lai
chnh ban thn mnh, chung ta se nhn ra rng nhng vn
nay sinh khi sng va c x theo quan im ao c nhn
cach la nhng vn c ban, co chiu su va khng th

THOI QUEN THANH AT

69

c giai quyt mc t duy hi ht nh khi chung

mi phat sinh. Chung ta cn co mt trnh t duy mi
su sc hn mt m thc da trn cac nguyn tc miu ta
chnh xac pham tru con ngi va cac mi quan h qua lai
co hiu qua giai quyt chung.
Trnh t duy mi chnh la vn ma cun sach 7
Thoi Quen Thanh at cp n. y la quan im bt
u t bn trong - ly nguyn tc lam trung tm va ly tnh
cach con ngi lam nn tang - nhm mang lai s thanh at
cua ca nhn va s thanh cng trong mi quan h gia cac
ca nhn vi nhau. Quan im bt u t bn trong chu
trong y thc bt u t ban nga va quan trong hn, bt u
t phn ct loi cua ban nga: nhng m thc, tnh cach va
ng c cua con ngi.
Quan im nay cho rng nu mun co mt cuc hn
nhn hanh phuc, ban hay la ngi tao ra cac mt tch cc va
bit bo qua nhng chuyn khng vui. Nu mun con
mnh ngoan ngoan hn, ang yu hn, ban hay la bc cha
me hiu va thng cam vi chung, kin nh hn va yu quy
chung hn. Nu mun co c quyn t chu hn trong
cng vic th ban hay la mt nhn vin co trach nhim hn,
bit giup ng nghip va cng hin nhiu hn. Nu
mun c ngi khac tin cy, ban hay la ngi ang tin
cy. Nu mun co c cai th yu la tai nng c tha
nhn, th trc ht, ban hay tp trung vao cai chnh yu tnh cach cua ban.
Quan im bt u t bn trong cho rng nn t
Thanh tch ca nhn ln trn Thanh tch tp th, rng ha va
nn gi li ha vi chnh mnh trc khi ha va gi li ha
vi ngi khac. Theo quan im nay, se la v ch nu chung
ta mun co nhn cach trc khi co tnh cach, mun cai

70

THOI QUEN THANH AT

thin cac mi quan h trc khi hoan thin ban thn.

Bt u t bn trong la mt qua trnh i mi lin
tuc da trn cac quy lut t nhin chi phi s trng thanh
va tin b cua con ngi. No phat trin theo ng xon
c, nng cao cach sng c lp, co trach nhim va phu
thuc ln nhau co hiu qua.
Ti co c hi lam vic vi nhiu ngi khac nhau - co
ngi rt tuyt vi, co ngi rt tai nng, co ngi mong
mun s thanh at va hanh phuc, co ngi ang i tm
hanh phuc, co ngi ang khin ngi khac au kh nhng ti cha bao gi thy co giai phap nao, co nim
hanh phuc, s thanh cng nao tn tai lu dai da trn quan
im bt u t bn ngoai.
Quan im bt u t bn ngoai thng mang lai
nhng kt qua tiu cc trong thai va cach c x cua
nhiu ngi. Ho thng cam thy mnh la ngi khng co
hanh phuc, la nan nhn va bt lc; ho ch tp trung vao
nhc im cua ngi khac va lun cho rng hoan canh
kho khn, tnh trang tr tr ma mnh phai chu ng thuc
v trach nhim cua ai o. Chung ta co th nhn thy ro nht
nhng cp v chng khng co hanh phuc, o la v ca hai
khng bit chp nhn nhau, ngi nay mun ngi kia
phai thay i, ngi nay k ti ngi kia, ngi kia tm
cach sa i tnh nt cua ngi nay o la mt mi quan
h thiu tin cy ln nhau.
Cac thanh vin trong gia nh chung ti a tng sng
ba a im nong bong nht trn trai t - Nam Phi, Israel,
va Ireland - va ti tin rng ngun gc cua cac vn ang
din ra ba ni khac nhau nay chnh la s thng tr cua m
thc xa hi bt u t bn ngoai. Cac bn lin quan u

THOI QUEN THANH AT

71

tin rng vn nm bn ngoai va nu ho (tc pha

bn kia) chu sa i theo khun phep hay t nhin b
loai khoi cng ng th vn se c giai quyt.
Quan im bt u t bn trong la s thay i m
thc quan trong i vi hu ht moi ngi, phn ln la do
anh hng manh me t m thc xa hi hin hanh cua ao
c nhn cach.
Nhng theo kinh nghim cua ring ti rut ra t
nhng chuyn ca nhn cung nh khi lam vic vi hang
ngan ngi khac va bng s nghin cu su sc v nhng
ca nhn va hnh thai xa hi a thanh cng trong lch s, ti
tin rng nhiu nguyn tc th hin trong 7 Thoi quen nay a
tng n su trong mi con ngi chung ta, trong lng
tm va y thc xa hi cua chung ta. nhn ra va phat trin
chung, ap dung chung vao vic giai quyt cac mi quan
tm su sc nht cua loai ngi, chung ta cn phai t duy
khac i, phai chuyn nhng m thc cu thanh nhng m
thc mi, su sc hn - m thc bt u t bn trong.
Chung ta khng c dng cuc tham him, v muc ch
cua chung ta la i n ni chung ta a xut phat kham pha
no mt ln na. (T.S. Eliot)

72

THOI QUEN THANH AT

Hnh 3

TNG QUAN V
7 THOI QUEN
Mi ngi th hin mnh
qua nhng vic thng lam.
Th nn, s xut sc cua
mt con ngi khng phai la
hanh ng, ma la thoi quen.
- Aristotle

c ban, tnh cach cua chung ta la mt b phn cua

thoi quen. Ngan ng co cu: Gieo suy ngh, gt
hanh ng; gieo hanh ng, gt thoi quen; gieo thoi quen,
gt tnh cach; gieo tnh cach, gt s phn.
Co th noi, thoi quen la khun mu nht quan, i khi
v thc, th hin tnh cach cua chung ta mt cach thng
xuyn, hang ngay va quyt nh tnh hiu qua hay khng
hiu qua trong moi hoat ng, tao nn sc manh bn trong
cua chung ta. Horace Mann, mt nha s pham v ai tng
noi: Thoi quen cung ging nh dy thng. Hang ngay
chung ta bn tng si nho va bn cang nhiu th si dy
thng cang kho t. Ban thn ti khng ng y vi phn
cui cua cu noi nay. Ti cho rng no co th b t, cung
nh thoi quen la th co th hoc va cung co th t bo, nhng
vic o oi hoi phai co mt qua trnh va mt quyt tm cao.

74

THOI QUEN THANH AT

Nhng ai tng theo doi hanh trnh b cua con

ngi t tau Apollo 11 ln mt trng ri tr v trai t chc
hn u sng s trc s kin lch s nay. Ho se tht ln
Tht la phi thng! hay Khng th tin c!. Th
nhng, nhng ngn t o vn cha u din ta nhng
giy phut ang ghi nh o. co c thanh cng v ai
y, cac nha du hanh vu tru a phai vt qua sc hut cc ln
cua trai t. Nng lng bo ra trong vai phut u tin khi
con tau ri khoi b phong va trong nhng dm u tin
cua cuc hanh trnh con nhiu hn tng s nng lng
c dung trong nhiu ngay sau o thc hin cuc
hanh trnh dai na triu dm.
Thoi quen cung vy, no co sc hut rt ln - ln hn
nhiu so vi nhng g chung ta co th nhn thy. Mt chut
y ch hay mt vai thay i trong cuc sng cha u xoa
bo nhng thoi quen a n su vao ban thn nh: s thiu
quyt tm, thiu kin nhn, tnh kiu ngao va ch ky. Moi
s ct canh u cn mt n lc phi thng. Ch cn vt
qua c sc hut cua thoi quen, s t do cua chung ta se
c y ln mt tm cao mi.
Cung nh cac ngun nng lng t nhin khac, sc
hut cua trong lc co th co li hoc co hai. Lc hut cua
trong lc co th can tr con ngi n vi vu tru y b n
nhng cung chnh no lai co kha nng lin kt th gii nay
thanh mt th thng nht, va gi trai t nm ung quy
ao, tao ra mt trt t nht nh trong vu tru. Thoi quen
cung vy. o la mt lc hut rt ln, nu bit s dung mt
cach hiu qua, chung ta co th dung no tao s gn kt va
trt t cn thit nhm mang lai thanh cng trong cuc
sng cua chung ta.

1. THOI

THOI QUEN THANH AT

75

QUEN LA G?

Trong pham vi cun sach nay, chung ta xem thoi quen

la giao im cua tri thc, ky nng va khat vong. Trong o, tri
thc la mt m thc ly thuyt, tc lam g va tai sao; ky nng
la lam nh th nao; con khat vong la ng c, la y mun hanh
ng. Mun tao mt thoi quen trong cuc sng, chung ta
cn phai co ca ba yu t nay.
Quan h cua chung ta vi cac ng nghip, v/chng,
con cai khng my tt ep co th la v chung ta co thoi
quen ap t y kin cua mnh ma khng bao gi thc s
lng nghe ho. Nhng du bit cn phai lng nghe ngi
khac i na, co ky nng lng nghe i na th ti cung cn
co mong mun giao tip thc s, nu khng, ti cung
khng th ren luyn c thoi quen nay. V vy, xy
dng c mt thoi quen cn phai co ca ba yu t: tri thc
- ky nng - khat vong.
S thay i cua hin tng/ban cht la mt qua trnh
i ln. Ban cht lam thay i hin tng, va ngc lai, hin
tng cung co th lam thay i ban cht. Chung ta phat
trin theo mt ng xon c. Nh co tri thc, ky nng va
khat vong, chung ta co th pha bo c nhng m thc cu
- vn la ch da gia tao trong nhiu nm qua - at c
cac bc tin mi cua ban thn va trong mi quan h vi
ngi khac.

76

THOI QUEN THANH AT

Tri thc
(lam g, tai sao)

THOI QUEN
Ky nng
(lam nh
th nao)

Khat vong
(mun lam g)

NHNG THOI QUEN HIU QUA

Cac nguyn tc va m hnh ng x c lnh hi

i khi, s thay i la mt qua trnh y gian trun,

nhng no c thuc y bi mt muc ch cao ca hn, bi
mong mun hy sinh cai hin tai at c thanh tu ln
trong tng lai va no mang lai hanh phuc - muc tiu
chung ta tn tai. Hanh phuc co th c nh ngha la kt
qua cua khat vong va kha nng hy sinh hin tai cho nhng
iu tt ep trong tng lai.

2. TNH

THOI QUEN THANH AT

77

LIN TUC CUA QUA TRNH TRNG THANH

Bay thoi quen khng phai la mt tp hp cac cng thc

tm ly ri rac, chp va ma o la phng phap tip cn tnh
tin, lin tuc va c kt hp cht che nhiu mt trong vic
nng cao tnh hiu qua cua tng ca nhn, cua cac mi quan
h. Kt hp hai hoa vi nhng quy lut phat trin t nhin,
7 thoi quen giup chung ta lin tuc tin ln trong cac bc
cua qua trnh trng thanh, t phu thuc sang c lp ri
n tng h.
Khi bt u cuc sng, mi chung ta u la mt a tre
s sinh, hoan toan phu thuc vao cha me (hoc ngi
u). c day d, nui dng va nng , theo nm
thang, chung ta tr nn cng cap hn, c lp hn - v th
cht, tinh thn va ca v tai chnh - cho n khi chung ta co
th t chm soc ban thn mnh va tr thanh mt con ngi
t chu, t lc.
Cang trng thanh, chung ta cang nhn thc c
rng moi s vt trn i u tac ng qua lai ln nhau, rng
co mt h sinh thai chi phi ca t nhin va xa hi. Chung
ta phat hin ra rng vic nng mnh ln mt tm cao mi
phu thuc rt nhiu vao mi quan h vi nhng ngi
xung quanh - ngha la cuc sng cua con ngi lun co s
tng h.
Nhn tng th, s phat trin cua con ngi t thi th
u n khi trng thanh la phu hp vi quy lut t nhin.
Tuy nhin, co nhiu chiu hng phat trin. Chng han, s
trng thanh v th cht khng nht thit i lin vi
trng thanh v tnh cam hay tr tu. Mt khac, mt ngi
chm phat trin v th cht khng hn la kem trng
thanh v mt tr tu hay tnh cam.

78

THOI QUEN THANH AT

Trn con ng phat trin lin tuc cua s trng

thanh, phu thuc la m thc thuc v ngi khac - anh chm
soc ti, anh n hoc khng n vi ti, ti trach anh v
hu qua xay ra Con c lp mi chnh la m thc cua ti ti co th lam vic nay, ti chu trach nhim, ti bit t lc,
ti co quyn la chon
Nhng, tng thuc la m thc thuc v chung ta - chung
ta co th cung lam vic, chung ta co th hp tac vi nhau,
chung ta co th kt hp tai nng va nng lc lai cung lam
nhng vic ln hn.
Ngi phu thuc da vao ngi khac at iu mnh
mun. Ngi c lp lun co c cai mnh mun bng
chnh n lc cua ban thn. Con Ngi tng thuc th bit
kt hp n lc cua mnh vi nhng n lc cua ngi khac
at thanh cng ln nht.
Nu b phu thuc v th cht, chng han b bai lit hay
tt nguyn, ti se phai cn n s giup cua ngi khac.
Nu b phu thuc v tnh cam, ti se cn n nhn xet cua
ngi khac cam thy mnh co gia tr va an tm. Nu la
ngi phu thuc v tr tu, ti se phai nh ngi khac suy
ngh h moi vn trong cuc sng.
Ngc lai, nu la mt ngi c lp, v mt th cht,
ti co th t mnh lam ly moi vic; v tr tu, ti co th t
suy ngh, t duy mt cach sang tao, co oc phn tch va sp
xp cung nh trnh bay y kin cua mnh mt cach d hiu;
v tnh cam, ti se t lam chu ban thn, cam nhn c
chnh mnh va se khng b chi phi bi cu hoi ti co c
ngi khac yu mn hay i x tt khng.
Co th d dang nhn thy rng ngi co tnh c lp to
ra chn chn hn nhiu so vi ngi co tnh phu thuc.

THOI QUEN THANH AT

79

Ren luyn c tnh c lp la mt thanh cng ln nhng

o khng phai la tt ca.
Hin nay, tnh c lp ang la m thc c xa hi
cao. Hu ht sach, bao vit v cach sng u sung bai tnh
c lp - nh th giao tip, lam vic nhom, hay hp tac u
kem gia tr hn. Ho xem tnh c lp nh muc tiu ti
thng ma moi ca nhn va xa hi cn hng ti. Nhng
thc cht, vic nhn manh tnh c lp phn nhiu xut
phat t phan ng trc s phu thuc, nh mt cach chng
i vic kim soat, chi phi va khng ch cua ngi khac
i vi chung ta.
Nhiu ngi hiu khng thu ao v khai nim tng
thuc, thng lin tng, thm ch ng nht no vi s
phu thuc. V vy, chung ta thy co nhng ngi nhn
danh c lp, giai phong con ngi, nhng thc cht la v
ch ky ca nhn, t li ma ly hn, bo ri con cai va lang tranh
moi trach nhim xa hi.
Phan ng nhng ngi co tham vong thoat khoi s
go bo - t khng nh mnh va lam nhng vic mnh
mun - thng bc l nhiu s phu thuc c ban. Trong
khi c gng at c muc tiu, ho lai bc l nhiu im
yu: nhng s kin nm ngoai kha nng kim soat cua
ban thn chi phi.
Tt nhin, chung ta cn phai thay i hoan canh. Th
nhng, phu thuc lai la mt vn thuc v qua trnh
trng thanh cua tng ca nhn ma t lin quan n hoan
canh. Ngay ca trong hoan canh thun li hn th s phu
thuc vn thng c duy tr. Tuy nhin, no co th c
giai phong bng s c lp tht s trong tnh cach chung
ta, khin cho chung ta co thm sc manh chu ng

80

THOI QUEN THANH AT

hanh ng hn la b ng i pho. o la mt muc tiu tt

ep nhng khng phai la muc tiu ti thng cua mt
cuc sng thanh at.
T duy c lp n thun khng th phu hp vi thc
tai co tnh tng thuc. Nhng ngi co tnh c lp ma
khng u trng thanh suy ngh va hanh ng mt cach
tng thuc th ho ch co th la nhng ca nhn tt, ch
khng th la nhng nha lanh ao hay ng i tt. V ho
khng xut thn t m thc cua s tng thuc cn thit
cho s thanh cng trong cac mi quan h hn nhn, gia
nh, t chc.
V ban cht, cuc sng co tnh tng thuc cao nn vic
tm cach at c hiu qua ti a bng tnh c lp th
chng khac nao tm cach chi qun vt bng chic gy
anh gn - ngha la phng phap khng thch hp vi
thc tin.
Tnh tng thuc la mt khai nim chn chn va tin b
hn nhiu so vi tnh c lp. Nu tng thuc v th
cht, du la ngi t lc va co kha nng, chung ta cung se
lin kt sc manh co c kt qua tt hn trong cng
vic. Nu tng thuc v tnh cam, du nhn ra y ngha cua
ban thn, chung ta cung cn chia se tnh cam vi ngi
khac. Nu tng thuc v tr tu, chung ta se bit kt hp
nhng y tng tuyt vi nht cua ngi khac vi nhng y
tng cua ring mnh.
Do o, nu co tnh tng thuc, chung ta se co c hi
chia se ban thn mnh vi ngi khac mt cach su sc
va co y ngha, se tip cn c cac ngun lc va tim nng
ln lao cua nhng ngi xung quanh.
Ch co nhng ngi sng c lp mi ren luyn c

THOI QUEN THANH AT

81

tnh tng thuc. Ngi phu thuc thng khng co c

nhng mi quan h tng thuc v ho khng th lin kt
vi ngi khac trong khi cha u kha nng lam chu ban
thn. o cung la ly do v sao cac thoi quen 1, 2, 3 trong cac
chng tip theo lai xoay quanh vn lam chu ban thn.
Nh cac thoi quen nay, ngi ta co th chuyn t phu thuc
sang c lp trc khi co th co c tnh tng thuc.
Chung la nhng thanh tch ca nhn - ct loi cua s phat trin
tnh cach - va thanh tch ca nhn se dn n thanh tch tp
th. Cung nh gieo hat ri mi thu hoach c, ban khng
th ao ngc qua trnh nay. o la mt qua trnh bt u
t bn trong.
Khi tht s c lp, ban se co nn tang vng chc cho
tnh tng thuc, co mt tnh cach c ban giup ban at
c nhng thanh tch tp th theo nh hng nhn
cach khi lam vic nhom, hp tac, giao tip xa hi c
nu trong cac thoi quen 4, 5, 6.
Nhng iu nay khng co ngha la ban phai ren luyn
cac thoi quen 1, 2, 3 mt cach hoan hao trc khi tp luyn
cac thoi quen 4, 5, 6. Nm c s lin tuc cua cac thoi
quen se giup ban lam chu c s phat trin cua mnh
mt cach hu hiu. Ban co th luyn tp cung mt luc ca
6 thoi quen.
La mt phn cua th gii tng thuc, hang ngay,
chung ta vn giao tip vi th gii o. Tuy nhin, cac vn
ni cm o co th d dang lam lu m nhng thoi quen
hnh thanh nn tnh cach. Hiu c tac ng cua ban
thn n cac mi quan h co tnh tng thuc giup ban tp
trung n lc theo ung trnh t va phu hp vi cac quy lut
phat trin t nhin.

82

THOI QUEN THANH AT

Thoi quen th bay la thoi quen cua s i mi - mt s

i mi thng xuyn va co tnh cn i bn chiu - gm
ba chiu khng gian va chiu con lai la thi gian - cua cuc
sng. No xoay quanh va bao ham tt ca cac thoi quen khac.
o la thoi quen hoan thin khng ngng, tao ra mt qua
trnh phat trin theo ng xon c nng ban ln mt
trnh hiu bit mi va sng theo tng thoi quen khi ban
nhn nhn no goc cao hn.
Biu di y la s th hin bng hnh anh theo
trnh t va tnh tng thuc cua 7 thoi quen. No se c s
dung xuyn sut cun sach nay, khi chung ta khao sat ca hai
kha canh: mi quan h co trnh t gia cac thoi quen va s
kt hp vn ng cua chung. Khi lin kt vi nhau, 7 thoi
quen se tao ra c nhng hnh thc mi cua nhau va lam
tng gia tr cho nhau. Mi khai nim hay mi thoi quen se
c trnh bay ro rang trong nhng phn tip theo.

7 Re
n

giua

b a n

t h

Tng thuc
Lng nghe va
ng tm
thu hiu
hip lc
ln nhau
THANH TCH
5
6
TP TH
T duy
cung thng
4

c lp
u tin
3 cho iu
quan trong nht
1
Lun
chu ng

THANH TCH
2
CA NHN Bt u
t muc tiu
a c xac nh

Phu thuc

M THC 7 THOI QUEN

3. NH

THOI QUEN THANH AT

83

NGHA V TNH HIU QUA

Bay thoi quen chung ta se cp trong cun sach nay la

nhng thoi quen cua s thanh at, bi v chung c xy
dng da trn cac nguyn tc, mang lai cho chung ta
nhng li ch ti a va lu dai. Chung tr thanh nn tang
cua tnh cach con ngi, tao nn mt trung tm cung cp
nhng tm ban chnh xac. ng thi, nhng thoi
quen nay la c s mi ca nhn co th t giai quyt cac
vn cua mnh mt cach hiu qua, tn dung ti a cac c
hi, khng ngng hoc tp cung nh kt hp c cac
nguyn tc khac trong qua trnh phat trin cua mnh.
Bay Thoi quen thanh at cung c xy dng da trn
m thc cua tnh hiu qua, phu hp vi mt quy lut t
nhin, mt nguyn tc ti goi la s cn bng P/PC. d
dang hiu c nguyn tc nay, chung ta co th lin h vi
cu chuyn ngu ngn Ngng e trng vang cua Aesop.
Mt bac nng dn ngheo mt hm phat hin mt qua
trng bng vang lp lanh trong con ngng cua mnh.
Luc u, ng ngh ai o mun chi khm ng. Nhng khi
nht ly qua trng nh nem i, ng a kp ngh lai.
Qua trng ung la bng vang tht! Ngi nng dn
khng th tin ni vao vn may ln ang n vi mnh. C
mi ngay tri qua, ngay sau khi thc dy, ng lai chay b
n ngng va thu c mt qua trng vang. Chng my
chc, bac nng dn tr nn giau co.
Tuy nhin, cang giau th long tham cua ng cang ln, ng
khng con u kin nhn ch tng ngay tri qua na.
ng quyt nh git cht con ngng ly tt ca s trng
trong bung no. Nhng khi ng m bung con ngng ra th
bn trong trng rng, tuyt nhin khng co qua trng

84

THOI QUEN THANH AT

vang nao. Va, iu ti t hn na la t o v sau ng

khng con ly c qua trng vang nao na v a git
cht con ngng ri.
n ng sau cu chuyn ngu ngn nay la mt quy lut
t nhin, mt nguyn tc - mt nh ngha c ban v tnh
hiu qua. Nhiu ngi nhn hiu qua t m thc qua
trng vang: Cang san xut, cang thu li nhun th hiu qua
at c cang cao.
Cu chuyn ngu ngn trn cho thy tnh hiu qua phu
thuc vao hai yu t: san phm (cac qua trng vang) va phng
tin/nng lc (con ngng) san xut ra san phm o.
Nu ban chon kiu sng ch chu trong vao nhng qua
trng vang ma bo qua con ngng, ban se sm mt i
phng tin san xut ra cac qua trng vang Mt khac nu
ban ch chm soc con ngng ma khng co muc ch at
c cac qua trng vang, ban se sm khng con g nui
sng ban thn hay con ngng.
Tnh hiu qua nm trong s cn bng ti goi la s cn
bng P/PC. P la san phm (Production), ma y la nhng
qua trng vang. Con PC la ch vit tt cua nng lc san
xut (Production Capability), tc con ngng nng lc
tao ra nhng qua trng vang.

4. BA

LOAI TAI SAN

V c ban, co ba loai tai san: tai san vt cht, tai san tai
chnh va tai san con ngi. Chung ta cung ln lt xet tng
loai mt.
Cach y vai nm, ti mua mt tai san vt cht - o la
mt chic may ct co. Ti s dung thng xuyn chic may

THOI QUEN THANH AT

85

nay ma chng h bao dng g ca. Th nn, sau hai vu mua,

no bt u hong hoc. Trong ln sa cha u tin, ng c
ch con mt na cng sut ban u. Nh vy, v c ban,
chic may khng con dung c na.
Ti nhn ra rng, gia nh chu u t vao PC (nng lc
san xut) - tc chm soc va bao dng chic may, th ti co
th c hng P (san phm) cua no - mt sn co ep. V
khng sm nhn ra iu o nn hu qua la ti phai bo ra
nhiu thi gian va tin bac hn mua mt chic may ct
co mi. Ro rang y la mt vic khng hiu qua.
V theo ui cac li ch hay kt qua trc mt, chung ta
thng huy hoai nhng tai san vt cht co gia tr nh mt
chic xe hi, mt cai may vi tnh, may git, thm ch ca c
th va mi trng sng cua chung ta. Gi cn bng gia P
va PC se tao ra s khac bit ln trong vic s dung co hiu
qua cac tai san vt cht.
S cn bng P va PC cung tac ng manh me n vic
s dung co hiu qua cac tai san tai chnh. Chung ta thng
ln ln gia vn gc va lai mc nao? Co bao gi ban s
dung thm vao vn gc cua mnh tng mc sng? Trong
kinh doanh, nu chung ta giam vn gc th thng keo
theo kha nng giam li nhun, tc la giam thu nhp, va
ngun vn se ngay cang can dn cho n khi khng con u
cung cp cho cac nhu cu c ban na.
Loai tai san tai chnh quan trong nht chnh la kha
nng tao ra thu nhp cua mi chung ta. Nu khng u t
lin tuc vao vic tng PC, kha nng la chon cua chung ta
se b gii han rt nhiu. Chung ta se b troi buc vao hoan
canh, s phai nghe y kin cua moi ngi t cp trn n
ng nghip va cp di, s b phu thuc v kinh t va ri

86

THOI QUEN THANH AT

vao th b ng. Va y cung la mt vic khng hiu qua.

Trong lnh vc con ngi, s cn bng P va PC con
quan trong hn na v con ngi la chu th kim soat tai
san vt cht va tai san tai chnh. V du, nu hai ngi kt
hn vi nhau ch v nhng qua trng vang v li ch
ma khng quan tm n vic xy p mi quan h tnh cam
th ho thng tr nn thiu nhay cam va thiu suy ngh, bo
qua nhng c ch quan tm, chm soc tuy nho nhng rt
quan trong i vi mi quan h su sc. Ho tr thanh i
thu cua nhau, kim soat nhau, ch quan tm n nhu cu
cua ring mnh, bin bach cho mnh va bi lng tm
vt sai lm cua ngi kia. Tnh yu, s du dang va thanh
thoat tan lui dn. Con ngng vang b bnh ngay cang
nng hn.
Con mi quan h cha me vi con cai th sao? Khi con
nho, bon tre hoan toan phu thuc vao ngi ln va chung
rt d b tn thng. Ngi ln d l la nhim vu PC - tc
day d, trao i, tro chuyn va lng nghe con cai. Cac bc
phu huynh thng cho rng ho c quyn lam nhng
iu ho mun. Mt s ngi thng xuyn quat mng, ap
t con cai; s khac lai qua nung chiu, sn sang ap ng
moi oi hoi, du v ly, cua chung. Trong ca hai trng hp
o, bon tre se ln ln ma khng h y thc c v cac
chun mc hay s ky vong, khng co quyt tm, ky lut va
trach nhim vi moi ngi, vi chnh cuc i cua chung.
Du bng cach nao i na c oan hay d dai ngi
ta a mang trong mnh tm ly qua trng vang. Hoc la
lam theo y mnh mun hoc la theo cach mnh c a
thch. Nhng trong khi o cai g se xay ra cho con ngng?
Nu a be lang thang ngoai ng vai nm th tinh thn
trach nhim, y thc t giac, nim tin vao nng lc cua mnh

THOI QUEN THANH AT

87

co s la chon ung hay at c nhng muc tiu quan

trong se nh th nao? Va con mi quan h cua cu be vi
cha me th sao? Khi bc sang mt bc ngot mi, o la
tui thiu nin, th se nay sinh vn v nhn dang. Liu
cu be co cho rng cha me se lng nghe mnh ma khng
phan xet, rng cha me se thc s quan tm n mnh nh
mt con ngi, rng cha me la ngi ang tin cy trc bt
c iu g xay ra? Liu mi quan h co u manh cha me
trao i, tro chuyn va tao anh hng vi cu?
Gia s ban mun con mnh t tay don dep sach se cn
phong cua no. Khi o, cn phong sach se la P (san phm
hoc qua trng vang) va a con chnh la PC (nng lc lam
ra san phm hoc con ngng). Khi P va PC cn bng nhau,
ngha la con ban don dep cn phong mt cach vui ve ma
khng cn ban phai nhc nh th no la tai san co gia tr (tc
la mt con ngng co th e ra nhng qua trng vang).
Nhng nu m thc cua ban tp trung vao P (san phm) mt cn phong ngn np, co th ban se la ry va bt buc con
ban phai lam vic o. iu nay co ngha la at c mong
mun cua mnh la qua trng vang, ban a xem nhe, thm ch
lam hao tn sc khoe va nng lc (PC) cua con ngng.
Ti mun chia se mt kinh nghim PC thu v cua ti
vi con gai mnh.
Ti mun noi chuyn ring vi con gai mnh nn a ln
k hoach cho cuc gp. Ti c inh ninh rng se khng
gp tr ngai g.
Do o, khi gp con, ti bao: Hm nay la bui ti b danh
cho con. Con thch i u nao?.
, b, sao b trnh trong th?, con gai ti to ve ngac
nhin.

88

THOI QUEN THANH AT

Tht y, b noi nghim tuc ma!

Vng a Nhng, con be p ung, iu con mun
lam chc b khng thch u.
Vy sao?, ti noi st sng, Ti nay, b se lam moi th
con mun.
Con mun i xem phim Chin tranh gia cac v sao, con
be tra li, Nhng con bit b khng thch. Ln trc i
xem, b c ngu sut. B khng thch phim gia tng
Nhng thi, mnh khng i cung c b a!.
, khng, nu con thch, b con mnh se cung i.
B ng bn tm. u phai luc nao b con mnh cung co
thi gian vi nhau th nay u, con be ngng mt luc
ri noi tip, Nhng b co bit tai sao b khng thch
phim o khng? V b khng hiu c trit ly cua Chin
binh Jedi.
Con noi sao?
B con nh nhng g b thng giang day khng? o
chnh la nhng g Chin binh Jedi c hun luyn.
Tht th sao? Vy th b con mnh phai i xem Chin
tranh gia cac v sao mi c!
Th la chung ti n rap chiu phim. Con be ngi canh
ti va truyn cho ti m thc o. Ti tr thanh hoc tro cua
no. iu o tht ky diu. Ti bt u nhn ra mt m
thc mi ma toan b trit ly c ban va s luyn tp cua
Chin binh Jedi c th hin trong nhng hoan canh
khac nhau.
Kinh nghim nay khng phai la kinh nghim v P
c vach sn. o la kt qua bt ng cua vic u t vao

THOI QUEN THANH AT

89

PC. o la s gn bo va rt ang hai long. Nhng chung ti

cung c hng ca nhng qua trng vang na, khi ma
con ngng cht lng cua mi quan h c nui
dng tt.

5. NGUYN

TC

PC

TRONG T CHC

Mt trong nhng kha canh co gia tr ln lao cua bt ky

mt nguyn tc ung n nao la no hp ly va co th ap
dung c trong moi hoan canh. Trong cun sach nay, ti
mun chia se vi cac ban mt s cach ap dung cac nguyn
tc trong mt t chc, gia nh hay ban thn ban.
Khi khng tn trong s cn bng P/PC trong vic s
dung cac tai san vt cht cua mt t chc, ngi ta se lam
giam i hiu qua hoat ng cua t chc o va thng
lai cho ngi khac hu qua - nhng con ngng ang
giay cht.
V du, mt ngi phu trach tai san vt cht la mt chic
may san xut. Do ang hao hc gy n tng vi cp trn
nn anh ta a cho chic may lam vic vi cng sut ti a, ca
ngay ln m - khng cho may ngh hay bao dng. Sau mt
thi gian ngn, san lng tng ln ang k, chi ph san xut
giam, va li nhun tng vot, ng thi anh ta c thng
chc. ung la nhng qua trng vang!
Nhng nu ban la ngi k nhim cua anh ta. Ban se
tha hng mt con ngng m yu, kit sc mt cai
may a n luc b g set va bt u hong hoc. Ban phai u
t nhiu chi ph va thi gian cho vic bao tr, bao dng.
San lng khng ap ng yu cu, chi ph tng vot, li
nhun giam xung t ngt. Vy ai la ngi b ln an v a
gy tn tht nhng qua trng vang nay? Chnh la ban.

90

THOI QUEN THANH AT

Ngi tin nhim cua ban mi tht s la ngi gy tn tht

cho tai san, nhng h thng k toan ch bao cao n v san
lng, chi ph va li nhun ma thi.
S cn bng P/PC cung c bit quan trong khi ap
dung vao tai san con ngi trong mt t chc - ca nhn
vin ln khach hang.
Ti bit co mt hiu n phuc vu mon xup trai tuyt hao
va lun cht cng ngi vao mi bui tra. Nhng v mt ly
do ca nhn, ngi chu a ban lai ca hang cho ngi khac.
Ngi chu mi chu trong vao nhng qua trng vang: ng
ta quyt nh pha thm nc vao mon xup. Trong thang
u tin, chi ph giam xung va doanh thu khng i nn
li nhun tng ln. Nhng thang tip theo, khach hang bt
u vng i. S tin cy khng con va doanh s gn nh bng
khng. Ngi chu mi c gng mt cach tuyt vong khi
phuc lai uy tn nhng v phng cu cha. Nguyn do la v
ng y a xem thng khach hang, anh mt long tin va s
trung thanh cua ho. ng y khng con con ngng san
sinh ra nhng qua trng vang na.
Co nhiu t chc rt quan tm n khach hang nhng
lai hoan toan xem nhe nhng nhn vin lam vic trc tip
vi khach hang. Nguyn tc PC la lun lun c x vi cac
nhn vin cua ban nh cach ban mun ho c x vi nhng
khach hang thn thit nht.
Ngi ta co th mua c canh tay cua ngi khac,
nhng khng th mua c trai tim. Trai tim chnh la ni
cha ng s nhit tnh va long trung thanh. Ngi ta co
th mua i vai cua ngi khac, nhng khng th mua
c khi oc cua ho. Ni o n cha sc sang tao, tr thng
minh va tai thao vat. Nhim vu PC trong trng hp nay la

THOI QUEN THANH AT

91

c x vi nhn vin nh nhng ngi tnh nguyn, cung

nh ban c x vi khach hang nh nhng ngi tnh
nguyn. Ho se tnh nguyn dng hin ca con tim va khi oc
cho ban cung nh cho cng vic ma ho ang am trach.
Ln no, khi chung ti ang hop nhom th co ngi a ra
vn : Cac anh se lam g tr nhng nhn vin li
bing va kem nng lc?. Mt ngi ap: Cho ho hnh
phat ch ang!. Va nhiu ngi khac cung ng tnh
vi li quan ly theo quan im chn chnh - tng kh
nay. Cuc tranh lun bt u va tr nn si ni.
Nhng mt ngi khac trong nhom lai t cu hoi: Th
ai la ngi i tuyn nhng cua n o?.
Ho khng phai la cua n!, mt ngi phan i.
c ri, th tai sao anh khng lam nh vy vi cac
khach hang cua anh? V du anh co th noi Nghe nay, nu
ng khng mua th mi ng i khoi y cho.
Du sao cung khng c lam th vi khach hang!
Th tai sao anh lai lam nh vy vi nhn vin cua
mnh?
V ho la ngi lam thu cho ti.
Th a? Th nhn vin cua anh co tn tuy lam vic cho
anh khng? Tc thay ngi cng ty anh nh th
nao?
Anh ua a? Thi bui nay lam sao tm c ngi tt?
Tc thay th nhn vin phai noi la qua ln, ri vng
mt va ngh khng phep, ti buc phai cho tng ca vao
ban m. Ti thy ho chng mang g ti cng vic ca.
Vic chu trong vao nhng qua trng vang nhng

92

THOI QUEN THANH AT

ngi co quan im chn chnh va tng kh nh trn

hoan toan khng u khai thac ngun nng lng to ln
trong mi trai tim va khi oc cua nhn vin. Li nhun
trc mt la quan trong nhng khng phai la tt ca.
Tnh hiu qua nm trong s cn bng. Nu qua tp
trung vao P th se lam tn hai sc khoe, lam h hong may
moc, lam can kit vn ling va pha v cac mi quan h. Nu
qua tp trung vao PC th cung ging nh mt ngi chay
ba hay bn gi mi ngay, ri khoac lac v vic keo dai thm
tui tho 10 nm, ma qun rng ngn y thi gian cung ch
dung chay.
Gi c s cn bng P/PC s cn bng gia qua
trng vang (san lng) vi sc khoe va nng lc cua con
ngng (nng lc san xut) thng la mt vic kho.
Nhng o thc cht la iu ct loi cua tnh hiu qua. No
cn bng li ch trc mt va li ch lu dai, cn bng gia
vic ly im va ong hoc ph khi i hoc, cn bng gia y
mun co mt cn phong sach se va vic xy dng mi quan
h vi a tre no lam cng vic o mt cach vui ve, t
nguyn, khng cn ngi khac ch bao.
Co mt nguyn tc lun hin din trong cuc sng cua
mi chung ta: nu gng sc lam vic co c nhiu qua
trng vang th se chuc ly s m au va kit sc. Ngc
lai, nu lam vic mt cach khoa hoc, chung ta se co mt c
th khoe manh, mt gic ngu ngon ngun nng lng
cho mt ngay lam vic mi.
Ban co th nhn thy s tn tai cua nguyn tc nay khi
c ap t suy ngh cua mnh cho ngi khac va cam thy s
trng rng trong mi quan h; hay khi ban thc s bo thi
gian u t vao mi quan h ri tm thy y mun va

THOI QUEN THANH AT

93

kha nng lam vic cung nhau, hay quan h giao tip co mt
bc tin t pha.
S cn bng P/PC chnh la ct loi cua tnh hiu qua.
No co gia tr trong moi lnh vc cua cuc sng. Chung ta co
th lam theo no hoc chng lai no, nhng no vn c tn
tai. No la mt ngon hai ng. No la nh ngha, la m thc
cua s thanh at, va la c s hnh thanh 7 Thoi quen c
trnh bay trong cun sach nay.

CHNG HAI

THANH TCH
CA NHN

7 R
en g
i ua

b a n

t h

Tng thuc
Lng nghe va
ng tm
thu hiu
hip lc
ln nhau
THANH TCH
5
6

TP TH

T duy
cung thng
4

c lp
u tin
3 cho iu
quan trong nht
1
Lun
chu ng

THANH TCH
CA NHN

2
Bt u
t muc tiu
a c xac nh

Phu thuc

Thoi quen th nht

LUN CHU NG

7 Re
n gi
ua
b a n
t h
n

Tng thuc
Lng nghe va
ng tm
thu hiu
hip lc
ln nhau
THANH TCH
5
6

TP TH

T duy
cung thng
4

c lp
u tin
3 cho iu
quan trong nht
1
Lun
chu ng

THANH TCH
2
CA NHN Bt u

t muc tiu
a c xac nh

Phu thuc

Cac nguyn tc v
tm nhn ca nhn
Khng mt s tht nao ang khch l hn la
kha nng cua con ngi trong vic nng cao
cuc sng cua mnh bng s n lc co y thc.
- Henry David Thoreau

hi oc cun sach nay, ban hay c gng thoat ra

khoi con ngi cua ban, c gng a y thc vt
ln va soi roi ban thn bng chnh i mt cua tm hn
mnh, va oc. Liu ban co th nhn ban thn bng anh mt
cua mt ngi khac khng?
By gi, ban hay suy ngh v tm trang cua mnh. Ban
co th nhn din c no khng? Ban cam thy th nao?
Ban co th m ta tm trang hin tai cua mnh khng?
Tip theo, ban hay danh mt phut ngh xem tr oc
cua mnh lam vic nh th nao? Liu no co nhanh nhay va
tnh tao khng? Ban co cam thy ang b ging co gia vic
luyn tp kha nng t duy va vic anh gia y ngha cua hoat
ng tr tu nay khng?
Kha nng lam c iu nu trn ch c bit co con
ngi, chung ta co th goi o la s t nhn thc - kha
nng t suy ngh trong toan b qua trnh t duy cua ban

100

THOI QUEN THANH AT

thn. o la nguyn nhn v sao con ngi chim lnh c

moi th trn th gii va co nhng bc tin khng ngng
t th h nay sang th h khac. Va o cung la ly do tai sao
chung ta co th anh gia va hoc tp c kinh nghim cua
ngi khac, cung nh tao ra hoc t bo nhng thoi quen
cua mnh.
Chung ta khng phai la iu ma chung ta cam thy.
Chung ta khng phai la tm trang chung ta ang mang.
Chung ta cung khng phai la cai ma chung ta nhn thc.
Chung ta co kha nng t duy v cam xuc, tm trang, va y
ngh, co kha nng t nhn thc, va chnh iu nay a tach
chung ta ra khoi con ngi mnh va ra khoi th gii ng
vt xem xet cach chung ta nhn nhn v ban thn mnh.
o la m thc ban nga m thc quan trong nht, c ban
nht cua s thanh at. No co anh hng khng ch n
thai va hanh vi cua chung ta ma con n cach chung ta
nhn nhn ngi khac. No la tm ban chi phi ban
cht c ban cua con ngi.
Tht vy, ch khi quan tm n cach nhn nhn ban
thn (va cach chung ta nhn ngi khac) th chung ta mi
co th hiu c cach nhn va cam nhn cua ngi khac v
ho va th gii cua ho. Nu khng, chung ta se co thanh
kin i vi hanh vi cua ho va xem hanh vi cua chung ta la
khach quan.
iu nay se lam han ch ang k tim lc cua ban thn
va kha nng giao tip vi ngi khac. Nhng nh kha nng
c bit cua con ngi la s t nhn thc nn chung ta co
th xem xet m thc cua mnh xac nh xem chung la
thc tai - da trn c s nhng nguyn tc - hay chung phu
thuc vao iu kin va hoan canh.

1. LNG

THOI QUEN THANH AT

101

KNH XA HI

Nu chung ta nhn ban thn thng qua lng knh xa

hi - theo m thc xa hi ng thi hay theo cac y kin,
nhn thc va m thc cua nhng ngi xung quanh - th
chung ta chng khac nao hnh anh phan chiu trong
phong ci tai cac l hi.
Ban chng bao gi ung gi ca!
Tai sao con khng bao gi ngn np c nh?
Ban phai la mt ngh s mi xng!
Ti khng tin la anh a thng!
iu nay tht n gian. Tai sao anh/ch lai khng
hiu?
Th y! Nhng hnh anh v chung ta thu c t
xung quanh thng ri rac va khng cn i. Chung
thng la nhng li nhn xet theo kiu phong oan v
nhng g ang din ra, xoay quanh nhng mi quan tm va
s hi ht trong cach nhn cua ngi a ra thng tin hn
la phan anh chnh xac s tht.
S phan anh cua m thc xa hi ng thi cho thy
ban cht con ngi c quyt nh phn ln bi iu
kin va hoan canh sng. Tha nhn vai tro quyt nh cua
iu kin sng va cho rng mnh khng th nao kim soat
c sc anh hng cua no la mt quan im, mt tm
ban hoan toan khac.
Thc ra co ba loai ban xa hi - ba hoc thuyt v chu
ngha tt nh - c tha nhn rng rai, c lp hoc kt
hp, giai thch ban cht con ngi. o la:
Thuyt Quy nh Di truyn cho rng ban cht con ngi

102

THOI QUEN THANH AT

c di truyn t t tin. o la ly do v sao ban co phm

cht, tnh cach nh th nay ma khng phai th khac. Hay
noi cach khac, tnh cach cua ng ba ban hin din trong
nhim sc th (ADN) cua ban. Thm vao o, ban thuc
nhom dn tc nao th ban cht cua ban thuc v ban cht
cua dn tc o.
Thuyt Quy nh Tm ly v c ban cho rng ban cht cua
ban la do cha me ban tao ra. Nhng g ban c dng duc
t thi th u se t nn mong cho nhng khuynh hng
ca nhn va ca tnh cua ban. Chng han, ban ngai ngung khi
ng trc am ng, o la v cach cha me ban a day d
ban; hay khi lam sai iu g, ban cam thy mnh co li
khung khip, o la v ban nh lai nhng tn thng do
hnh phat ma ban a trai qua
Thuyt Quy nh Mi trng cho rng s d ban tr
thanh con ngi nh th nay la do s tac ng cua ngoai
canh - sp cua ban, v/chng ban, be ban, hoc do hoan
canh kinh t cua ca nhn va gia nh ban, va ca cac chnh
sach quc gia. Ai o hoc iu g o phai chu trach nhim
v ban cht con ngi ban ch khng phai la ban.
Ca ba tm ban nu trn u da vao ly thuyt
phan xa co iu kin cua Pavlov (trong th nghim vi cac
con cho). Y tng c ban y la chung ta c tao iu
kin phan ng lai mt tac nhn kch thch nao o bng
mt cach c bit nao o.

Kch thch

Phan ng

Nhng ban cua cac thuyt tt nh nay m ta

THOI QUEN THANH AT

103

bin gii lanh th mt cach ung n v mt chc nng

va chnh xac n mc nao? Nhng tm gng nay phan
chiu ban cht con ngi ra sao? Liu chung co tr thanh
nhng li tin oan t thc hin khng? Liu chung co
da trn cac nguyn tc ma chung ta co th vn dung vao
chnh ban thn mnh?

2. GIA

NHN T KCH THCH VA PHAN NG LA G?

tra li cac cu hoi nu trn, ti mun chia se vi cac

ban cu chuyn co tnh cht xuc tac cua Viktor Frankl.
Frankl, mt nha tt nh hoc ngi Do Thai theo
trng phai tm ly hoc Freud, cho rng bt c iu g xay
ra vi ban khi con tre se nh hnh ca tnh va nhn cach cua
ban, se chi phi c ban toan b cuc i ban. Nhng gii
han va cac thng s cua cuc i ban a c xac lp va co
th noi, ban khng th nao thay i c.
Frankl cung la mt nha tm thn hoc. ng tng b
giam trong cac trai tp trung cua c quc xa, ni ng phai
chng kin nhng hanh ng gh tm cua bon phat xt.
Cha me, em trai va v cua ng u cht trong trai tp trung.
Ca gia nh ch con lai c em gai va ng. Ban thn ng a
phai chu ng nhiu cc hnh va ng khng bit mnh b
se b a vao lo hoa thiu hay may mn nm trong s
nhng ngi c sng lam cng vic khing xac
hoc xuc tro nhng ngi xu s.
Mt ngay no, khi ang trn trung mt mnh trong
phong giam nho, ng bt u nhn thc ra iu ma sau nay
ng goi la s la chon cui cung trong cac quyn t do cua
con ngi - s la chon ma bon cai nguc quc xa khng
bao gi cp i c.

104

THOI QUEN THANH AT

Frankl cho rng, bon chung co th kim soat hoan toan

mi trng sng cua ng, co th lam bt c iu g chung
mun trn thn th ng, nhng la mt con ngi bit t
nhn thc, ng co th nhn hoan canh cua mnh t goc
cua mt ngi quan sat bn ngoai. T ng co th quyt
nh tt ca nhng chuyn ang xay ra co anh hng n
ban thn ng hay khng va nu co th no anh hng mc
nao. Gia nhng iu a xay ra vi ng (nhn t kch
thch) va phan ng cua ng i vi chung la s t do hay
quyn la chon phan ng.
Bng kinh nghim sng, Frankl hnh dung v mnh
trong cac hoan canh khac nhau. Chng han ng se ln lp
giang bai cho sinh vin sau khi ra khoi trai tp trung. ng
se giang nhng bai hoc ma mnh a uc kt c trong
sut quang thi gian b tu ay.
Thng qua s ren luyn tr oc, tnh cam va tinh thn
nh vy, chu yu bng tr nh va s tng tng, ng a
luyn tp co c s t do cho chnh mnh. Co th bon
cai nguc ang rao bc qua lai ngoai xa lim kia co nhiu t
do v thn th va nhiu s la chon hn ng, nhng ng lai
co c s t do v tinh thn va sc manh bn trong
thc hin nhng la chon cho tng lai cua mnh. ng tr
thanh ngun cam hng cho nhng ngi xung quanh,
thm ch mt s cai nguc cung ngng m ng. ng giup
ngi khac tm ra y ngha cuc sng trong ni au b hanh
ha do hoan canh tu ay.
Frankl a s dung kha nng thin phu cua con ngi v
s t nhn thc kham pha ra mt nguyn tc c ban
trong ban cht con ngi: Gia kch thch va phan ng la
quyn t do la chon phan ng cua con ngi.

THOI QUEN THANH AT

105

Trong s t do la chon la nhng kha nng thin phu

ma ch con ngi mi co. Ngoai s t nhn thc, chung ta
con co tr tng tng - kha nng sang tao ngoai thc tin.
Chung ta con co y thc - s hiu bit su sc v cai ung cai
sai, v cac nguyn tc chi phi hanh vi, va v mc phu
hp cua suy ngh va hanh ng cua chung ta i vi cac
nguyn tc o. Chung ta cung con co y ch c lp - la kha
nng hanh ng da trn c s cua s t nhn thc ma
khng chu anh hng cua cac yu t khac.
Ngay ca nhng ng vt thng minh nht cung khng
co c nhng kha nng thin phu nay. Noi theo ngn ng
may tnh th chung c lp trnh bng ban nng
va/hoc bng s luyn tp. Chung co th c luyn tp
co trach nhim, nhng khng th luyn tp chu trach
nhim v vic hun luyn o. Noi cach khac, chung khng
th iu khin, khng th thay i c vic chng trnh
hoa va thm ch cung khng bit c iu o.
Nhng vi con ngi th khac. Nh co nhng kha
nng thin phu, chung ta co th vit ra cac chng trnh
mi cho mnh mt cach hoan toan khac vi cac ban nng
va s luyn tp cua mnh. o la ly do v sao kha nng cua
ng vt tng i han ch, con kha nng cua con ngi la
v tn. Nhng nu sng nh cac con vt, ch da vao ban
nng, hoan canh va cac iu kin sng, th kha nng cua
chung ta cung se b han ch.
M thc cua chu ngha tt nh xut phat t vic nghin
cu cac loai ng vt (chut, kh, b cu, cho) va nhng
ngi b chng ri loan thn kinh hay mc bnh tm thn.
Trong khi nhng nghin cu nay co th ap ng mt s
tiu ch nht nh cua mt vai nha nghin cu do no co th
o lng va d oan c, th lch s loai ngi va s t

106

THOI QUEN THANH AT

nhn thc cua chung ta giup chung ta nhn ra tm ban

nay chng m ta mt khu vc lanh th nao ca.
Nhng kha nng c bit ch co con ngi y nng
chung ta vt ra khoi th gii ng vt. S luyn tp va phat
trin nhng kha nng thin phu giup chung ta co thm sc
manh hoan thin cac tim nng cua mnh. Nm v tr
gia s kch thch va phan ng la sc manh ln nht cua
chung ta: quyn t do la chon.

3. NH

NGHA TNH CHU NG

kham pha nguyn tc c ban v ban cht con ngi,

Frankl a m ta mt ban ban thn chnh xac. T o,
ng bt u phat trin thoi quen u tin va c ban nht
cua mt con ngi thanh at trong moi hoan canh, o la
thoi quen lun th chu ng.
Thut ng tnh chu ng tr nn kha ph bin trong
nganh quan tr hoc, nhng khng d tm thy trong moi
cun t in. Khng ch co ngha n thun la s chu ng,
tnh chu ng con mang y ngha v t cach con ngi, v
trach nhim vi cuc i. Hanh vi la kt qua cua nhng
quyt nh a ra, khng chu anh hng bi hoan canh
nn chung ta cn chu ng va co trach nhim lam cho moi
vic tr nn hiu qua. Ngc lai, nu cuc sng cua chung
ta phu thuc vao iu kin va hoan canh th li thuc v
chung ta, v chung ta cho nhng s vic khach quan iu
khin mt cach co y thc.
Khi a ra s la chon, ngi ta d b mi trng vt
cht quanh mnh tac ng ngc tr lai. Nu thun li, ho
se cam thy d chu, kt qua cng vic tt, va ngc lai.
Nhng ngi lun th chu ng co th tao ra s cn bng

THOI QUEN THANH AT

107

cho mnh. i vi ho, du iu kin khach quan sun se hay

tr ngai th tm trang va cng vic cua ho cung vn tin
trin. V ho c thuc y bi gia tr cua ban thn. Nu gia
tr o quyt nh cht lng cua cng vic th bt ky hoan
canh nao cung khng th gy anh hng n iu o.

Kch thch

Quyn t do
la chon

Phan ng

T
nhn
thc

Y ch
c lp
Tr tng tng

Lng tm

M HNH TNH CHU NG

Nhng ngi thu ng lun chu s chi phi t bn
ngoai thng b anh hng bi mi trng xa hi, hay
con goi la nh kin xa hi. Khi ngi khac i x tt vi
ho, ho cam thy vui; nhng khi ngi khac i x khng
tt, ho lin lui v th phong thu hoc chng . Ho xy
dng cuc sng tnh cam cua mnh da vao hanh vi cua
ngi khac va nhm vao nhc im cua ngi khac chi
phi ho.
Ngi chu ng co kha nng t gia tr ln trn cam
xuc. Ho c thuc y bi cac gia tr a c suy ngh thu
ao, chon loc, va tip thu. Con nhng ngi b ng
thng b anh hng bi tnh cam, hoan canh, iu kin va

108

THOI QUEN THANH AT

mi trng sng. Tuy nhin, ngi chu ng vn b tac

ng bi nhng kch thch bn ngoai, bt k v mt vt
cht, xa hi hay tm ly. Nhng phan ng cua ho, du co y
thc hay v thc, lun lun la s la chon hay phan ng
da trn c s gia tr.
Theo Eleanor Roosevelt, Khng ai co th lam tn
thng ban nu ban khng ng y. Con Gandhi noi: Ho
khng th ly i s t trong cua chung ta nu chung ta
khng cho ho cai quyn o. Chnh s t nguyn cho phep
hay ng tnh cua chung ta khin chung ta au kh hn
nhiu so vi ban thn s vic xay ra.
Ti tha nhn rng y la iu kho chp nhn v mt
tnh cam, c bit nu chung ta c k l v ni bt hanh cua
mnh ht ngay nay sang ngay khac, li cho hoan canh
hay hanh vi cua ngi khac. Nhng khng ai co th noi
Ti co s la chon khac cho n khi ho tha nhn mt
cach su sc va thanh tht rng: S phn cua ti ngay hm
nay chnh la do s la chon cua ti ngay hm qua.
Co mt ln tai Sacramento, khi ti ang noi chuyn v
tai tnh chu ng th mt ngi phu n trong s c toa
ng ln phat biu mt cach rt kch ng. Moi ngi
quay sang nhn, c y nh sc tnh, lung tung va vi ngi
xung. Nhng hnh nh c khng th kim ch c cam
xuc va tip tuc ban lun vi nhng ngi ngi xung quanh.
Ti cam thy nong long mun gi ngh n nhanh
tm hiu xem iu g a xay ra vi c. Gi giai lao, ti bc
xung va hoi c co mun chia se iu g khng. Va c ng
y k cho ti nghe cu chuyn cua mnh.
ng khng th hiu chuyn g a xay ra vi ti u!
Ti la mt y ta. Ti ang chm soc mt ngi bnh bt hanh

THOI QUEN THANH AT

109

va v n nht t trc n nay. Bt c iu g ti lam, anh ta

cung khng cho la u. Anh ta khng bao gi bit cam n,
cung khng cn bit ti ang lam nhim vu cua mnh. Anh
ta lun ku ca, phan nan va lun kim chuyn vi ti. Ngi
an ng nay lam cho cuc sng cua ti ao ln, ti thng
mang v nha ni bc doc cua cng vic. Cac y ta khac cung
co tm trang tng t. Chung ti gn nh ai cung mun ru
bo cuc n o sm chng nao hay chng y.
Th ma ng va noi rng khng iu g co th xuc
pham c ti, lam ti au kh nu khng co s ng y
cua ti, tr phi chnh ti a la chon cho mnh s bt hanh
o. Vng, nhng ti khng con cach nao khac.
Ti a suy ngh rt nhiu v iu nay va bt u t hoi,
liu mnh co quyn la chon phan ng cho mnh hay
khng. Cui cung, ti cung nhn ra rng ti co quyn o.
Hanh phuc hay bt hanh u xut phat t s la chon cua
chung ta. Ti a thay i suy ngh va cam thy nh mnh
va thoat khoi nha tu San Quentin. Ti mun ku to ln
cho ca th gii bit rng: Ti a c t do! Ti a thoat
khoi nha tu! Ti se khng con ban thn mnh b chi phi
bi cach c x cua ngi khac.
Khng phai do ban thn s vic xay ra, ma la do cach
phan ng cua chung ta trc s vic o lam chung ta au
kh. Tt nhin, co nhng s vic xay ra khng nhng lam
chung ta au kh v th xac, tn tht v kinh t ma con tn
thng ca v tinh thn, nhng tnh cach, ban cht cua
chung ta khng vic g phai chu au kh. Nhng kinh
nghim kho khn nht ma chung ta trai qua lai tr thanh
lo ti luyn tnh cach, phat trin sc manh bn trong, em
lai cho chung ta quyn t do x ly cac tnh hung kho
khn trong tng lai va thuc y nhng ngi khac lam

110

THOI QUEN THANH AT

theo mnh. Frankl la mt trong s nhng ngi lam c

iu o.
Chung ta tng bit nhng ngi gp hoan canh khng
may nh mc bnh nan y, b khim khuyt v th xac, hoc
qua ngheo kho nhng vn gi c mt y ch ang khm
phuc Va nhng phm gia cao quy o cua ho a truyn
cho chung ta ngun cam hng manh me. Khng g gy n
tng manh me va thuyt phuc bng nhng cu chuyn co
tht v nhng con ngi du phai chu s phn va hoan
canh bt hanh, nhng vn vn ln bng y ch cao nht.
Sandra va ti co mt khoang thi gian ang nh hn 4
nm khi cung chia se vi ni bt hanh cua mt ngi ban
thn, Carol. C y mc bnh ung th a di cn. Khi bnh
tnh cua Carol chuyn sang giai oan cui, Sandra a danh
thi gian chm soc ngi ban tai ging bnh, ng vin va
giup c y vit tiu s ca nhn.
Carol c gng giam thiu vic dung thuc giam au
co th keo dai s minh mn va duy tr tinh thn n nh.
C tranh thu thi gian vit nhng bc th c bit danh
cho nhng a con cua mnh, th thm vao may ghi m
hoc noi vi Sandra Sandra ghi chep lai. Carol qua thc
la mt con ngi lun chu ng, dung cam va quan tm
n ngi khac. C la ngun cam hng thc s cho chung
ti va nhiu ngi xung quanh.
Ti khng th nao qun c anh mt cua Carol mt
ngay trc khi c mt va cam nhn ni au su thm cua
mt con ngi co sc manh ni tm v cung to ln. Ti co
th nhn ra trong i mt y mt cuc i y tnh cach, s
cng hin, hy sinh cung nh tnh yu, s quan tm va cam
kch danh cho nhng ngi thn yu.

THOI QUEN THANH AT

111

Trong nhng cuc noi chuyn sau o, ti thng hoi

nhiu ngi rng: Co ai a tng chng kin mt ngi co
mt thai sng tuyt vi cho n giy phut cui cung
khng? Mt phn t s ngi tham d tra li rng co. Ti
hoi trong s ho co bao nhiu ngi cam thy co s thay i
chnh mnh, du la tam thi, nh ngun cam hng t
hanh ng dung cam cua con ngi o cung nh cam
nhn c s trc n su sc co nhng hanh ng cao
ep. Tt ca ho u tra li co.
Viktor Frankl cho rng trong cuc sng co ba gia tr
trung tm. o la gia tr kinh nghim - gia tr n t bn
ngoai, gia tr sang tao - gia tr do chung ta tao ra, va gia tr thai
, tc gia tr t phan ng cua chung ta trc nhng hoan
canh kho khn, chng han nh phut cui i.
Kinh nghim cua ti v con ngi cho thy quan im
cua Frankl la ung - tc gia tr cao nht trong ba gia tr nay
la gia tr thai , xet v y ngha m thc hay khun mu
nhn thc. Noi cach khac, iu quan trong nht la cach
chung ta phan ng nh th nao i vi nhng g chung ta
trai nghim.
Nhng hoan canh kho khn thng tao ra cac thay i
v m thc, tao ra nhng khung tham chiu hoan toan mi
me. Da vao o, ngi ta nhn th gii, ban thn va nhng
ngi khac, cung nh tm hiu xem cuc sng xung quanh
oi hoi nhng g ho. Tm nhn cua ho phan anh gia tr
thai , la gia tr nng cao va tao ngun cam hng cho tt ca
moi ngi.

4. NM

TH CHU NG

Ban cht c ban cua con ngi la chu ng hanh ng

112

THOI QUEN THANH AT

ch khng phai b ng i pho. Cung nh chung ta co

quyn la chon phan ng phu hp vi hoan canh va co
c sc manh tao ra cac hoan canh.
Nm th chu ng khng co ngha la t cao chnh
mnh, xuc pham ngi khac hay to ra hung hng th bao
ma la nhn thy trach nhim cua mnh lam cho s vic
xay ra.
Trong nhiu nm, ti a t vn cho nhng ngi
mun tm cng vic tt hn la ho phai to ra chu ng hn,
chng han nh, lam cac bai trc nghim v mc quan
tm va nng lc, nghin cu v nganh ngh, thm ch v
nhng vn cu th cua t chc ma ho xin vic ang gp
phai. Va sau o, ti hng dn ho lam mt ban t gii
thiu tht thuyt phuc trong o nu ro nhng nng lc
cua ho se giup giai quyt cac vn cua t chc nay nh
th nao. Ban t gii thiu o c goi la tip th cac giai
phap va la mt m thc then cht at c thanh
cng trong kinh doanh.
Cach lam trn thng mang lai hiu qua. Co th noi
y la mt cach tip cn anh hng manh me n cac c
hi tm vic lam, hay s tin thn. Nhng nhiu ngi a
khng co nhng bc i cn thit, o la chu ng tao ra
cac tnh hung. Ho gp mt vai vn nh:
Ti khng bit lam cac bai trc nghim v mc
quan tm va nng lc u.
Lam sao ti co th nghin cu cac vn chuyn mn
cua t chc nay c? Chng ai giup ti ca.
Ti khng bit phai vit iu g trong ban t gii thiu
co th gy n tng tt vi nha tuyn dung.

THOI QUEN THANH AT

113

Rt nhiu ngi ch ngi ch vic t n, hay ch ai o

quan tm giup ho. Con nhng ngi chu ng lun
kim c vic lam tt. Ho a ra cac giai phap giai quyt
vn , ch khng phai ch nu ra vn . Nhng ngi
nm th chu ng lam bt c vic g cn thit, phu hp vi
cac nguyn tc ung n hoan thanh cng vic.
Mi khi bon tre nha ti, du la a be nht, co thai
v trach nhim, ch ngi ch ai o n lam giup, chung ti
lin bao: Hay dung R va I cua mnh i!(*)
Ren luyn tinh thn trach nhim khng phai la ha thp
phm gia ma la khng nh phm gia. Tnh chu ng la
mt phn cua ban cht con ngi, bng cach tn trong ban
cht chu ng cua ngi khac, chung ta se em lai cho ho
t nht mt hnh anh phan chiu ro rang khng b nhiu t
chic gng xa hi.
Tt nhin, iu o con tuy thuc mc trng thanh
cua mi ngi. Chung ta khng th ky vong s hp tac
sang tao mc cao t nhng ngi qua l thuc v mt
tnh cam. Nhng t ra, chung ta vn co th khng nh ban
cht c ban cua ho va tao ra mt bu khng kh d chu
ho co th nm bt cac c hi va t giai quyt vn .

5. CHU

NG HANH NG HAY B NG I PHO?

S khac nhau gia ngi chu ng va b ng cung

ging nh s khac nhau gia ngay va m. Ti khng noi
n s khac nhau mc 25 n 50% cua tnh hiu qua,
ma la t 5.000% tr ln, c bit nu nhng ngi chu ng
la ngi thng minh, hiu bit va nhay cam trong giao tip.
(*) R la ch vit tt cua Resourcefulness - co ngha la s thao vat; I la ch vit
tt cua Initiative - ngha la s chu ng.

114

THOI QUEN THANH AT

Cn chu ng co th tao ra s cn bng P/PC cua

s thanh at trong cuc sng va xy dng 7 Thoi quen. Khi
nghin cu 6 thoi quen u tin, ban se thy mi thoi
quen u phu thuc vao sc manh cua tnh chu ng
ban. Mi thoi quen u t ra trach nhim ban hanh
ng. Nu ch ngi ch, ban se lun ri vao th b ng
i pho. Khi o, s phat trin va c hi se n vi ngi
khac, ch khac.
Co mt ln, ti tham d cuc gp mt hang quy cua
nhng ngi lam vic trong nganh xy dng dn dung, n
t 20 t chc khac nhau. V ang trong thi ky suy thoai kinh
t nn nganh nay chu tac ng rt nng n, va nhng ngi
tham d u mang mt tm trang y chan nan.
Trong ngay u, chu thao lun cua chung ti la:
iu g ang xay ra vi chung ta? ng lc kinh doanh
nm u?. Rt nhiu chuyn xay ra do sc ep cua mi
trng kinh t. Nan tht nghip lan tran, nhiu ngi
trong s nhng ngi tham d cuc hop cung ang phai sa
thai nhn vin, thm ch la ca ban be, ngi thn cua mnh
duy tr s sng con cua doanh nghip. Vao cui ngay
th nht, moi ngi rt bi quan.
Ngay th hai, chung ti nu ra cu hoi: iu g se xay
ra trong tng lai?. Chung ti nghin cu cac xu hng
cua tnh hnh kinh t va gia nh rng nhng iu nay se
tao nn tng lai cua ho. Vao cui ngay th hai, tm trang
chung con bi at hn. S vic thng ht sc ti t trc
khi kha hn ln, va moi ngi u bit iu o.
Do vy, ngay th ba, chung ti quyt nh chuyn sang
nhng cu hoi mang tnh chu ng: Phan ng cua chung
ta la g? Chung ta se lam g? Chung ta se chu ng hanh

THOI QUEN THANH AT

115

ng trong tnh hung nay nh th nao?. Bui sang,

chung ti thao lun v cach quan ly va ct giam chi ph.
Bui chiu, chung ti ban n cach lam tng th phn.
Chung ti tp trung vao nhng vn thc t va d thc
hin nht. Cuc hop i n kt thuc trong s phn chn,
nim hy vong va mt th chu ng mi.
Vao cui ngay th ba, chung ti tng kt hi ngh bng
cu tra li cho cu hoi Tnh hnh kinh doanh ra sao?. Cu
tra li nay co ba phn.
Phn 1: Hin tai, tnh hnh i vi chung ti la khng
tt, cac xu hng co ve ti t hn trc khi co th lac quan.
Phn 2: Tuy nhin, nhng bin phap chung ti ang
ban thao la rt tt, giup quan ly tt hn, giam cac chi ph,
tng c th phn.
Phn 3: V th, tnh hnh kinh doanh se tt hn.
ng trc vn nay, mt ngi b ng se noi g? ,
sao vy, hay i mt vi thc t i. Nhng suy ngh tch cc
va cach t ng vin tinh thn cua anh cung ch n th
thi. Trc sau g cung phai i mt vi hin thc.
o chnh la s khac bit gia t duy chu ng va t duy
b ng. Chung ti i mt vi thc t y ch. Chung ti a
i mt vi thc t v tnh hnh hin nay va vach k hoach
cho tng lai. Chung ti co sc manh la chon phan ng
tch cc i vi nhng hoan canh, tnh hung a c tin
liu, ch khng ngh rng nhng g ang xay ra trong mi
trng kinh doanh se quyt nh s phn cua chung ti.
Cac doanh nghip, cac cng ng dn c, t chc, gia
nh va tng ca nhn u co th lun th chu ng. Cn
bit kt hp s sang tao va nng n cua nhng ca nhn co

116

THOI QUEN THANH AT

tinh thn chu ng tao ra mt nn vn hoa thc s co

tnh chu ng trong t chc. Khng nn pho mc cho
hoan canh! Moi ngi cn chu ng hanh ng at
c nhng gia tr va muc ch chung.

6. LNG

NGHE CHNH MNH

Thai va hanh vi bt ngun t nhng m thc, nn

qua qua trnh t nhn thc, mi ngi se t tm thy tm
ban cua ban thn. V du, ngn t cua mt ngi co th
la thc o chnh xac v mc chu ng cua ngi o.
Ngn ng cua nhng ngi lun b ng la thoai thac va
trn tranh trach nhim:Ti la th o. Ti chng th lam g
khac hn. (Khng phai ti ma la ngi khac quyt nh).
Anh ta lam ti mun phat in! (Ti khng chu trach
nhim. Cuc sng tnh cam cua ti b chi phi bi nhng s vic
nm ngoai tm kim soat cua ti).
Ti khng th lam c iu o u. Ti khng co
thi gian. (Co g o bn ngoai v du nh thi gian han hep
ang chi phi ti).
Ti phai lam vic o. (Hoan canh hay ngi khac buc
ti phai lam. Ti khng c t do la chon hanh ng).
Nhng ngn t o bt ngun t mt m thc c ban
cua thuyt tt nh va bao trum no la s thoai thac trach
nhim. Ti khng chu trach nhim, ti khng th la chon
phan ng cua mnh.

THOI QUEN THANH AT

117

Ngn t b ng

Ngn t chu ng

- Ti khng th lam c g na.

- Hay tm cach khac xem sao.

- Ti la nh th o.

- Ti co th chon cach khac.

- Anh ta lam ti phat in.

- Ti bit kim ch cam xuc cua mnh.

- Ho khng cho phep iu o.

- Ti co th trnh bay vn tht

thuyt phuc.

- Ti phai lam iu o.

- Ti se la chon mt phan ng thch

hp.

- Ti khng th

- Ti chon

- Ti buc phai

- Ti thch

- Gia nh

- Ti se lam

Co ln, mt sinh vin hoi ti: Thy co th cho phep

em ngh hoc c khng? Em phai i anh qun vt.
Em b buc phai i, hay la t em chon?, ti hoi.
Em thc s phai i, cu ta giai thch.
iu g se xay ra nu em khng i?
Ho se ui em khoi i.
Em co chp nhn hu qua o khng?
Khng a.
Noi cach khac, em chon i anh qun vt v em mun
mnh vn nm trong danh sach i. Th con chuyn g se
xay ra nu em vng tit hoc nay?
Em khng bit.

118

THOI QUEN THANH AT

Hay suy ngh ky i. Hu qua tt yu cua vic khng ln

lp la g?
Thy se ui hoc em, co phai vy khng?
o la mt hu qua co tnh xa hi, la hu qua gia tao.
Nu em khng tham gia vao i qun vt, em se khng
chi. o la iu tt nhin. Nhng nu em khng ln lp
th hu qua tt yu se la g?
Em oan la em se mt i mt s kin thc.
ung th. Vy em phai cn nhc hu qua nay vi hu
qua khac co s la chon. Ti bit rng, nu la ti, ti cung
se i anh qun vt. Nhng ng bao gi noi rng em
buc phai lam cai g ca.
Vy la chon cua em se la i anh qun vt, cu ta ben
len tra li.
Va bo bui hoc nay?, ti noi khay cu ta.
Mt vn nghim trong khac lin quan n ngn t
b ng la no mang tnh tin oan t hoan thanh. Nhng
ngi thu ng cam thy mnh la nan nhn va khng kim
soat c tnh hnh, khng thy mnh co trach nhim v
cuc sng hay s phn cua ban thn. Ho li cho cac
nguyn nhn bn ngoai, cho ngi khac, cho hoan canh,
thm ch ca trng sao trn tri cung phai chu trach nhim
v tnh canh ho gp phai.
Tai mt cuc hi thao, khi ti ang noi v khai nim
tnh chu ng, mt ngi an ng bc n va noi: Nay
Stephen, ti thch nhng iu anh ang noi. Nhng mi
ngi mi canh, chng ai ging ai. Hay nhn vao cuc hn
nhn cua ti. Ti thc s lo lng. V chng ti khng con
tnh cam vi nhau nh trc na. Ti ngh rng ti khng

THOI QUEN THANH AT

119

con yu c y na va c y cung khng yu ti. Vy ti phai

lam g y?.
Anh ch khng con tnh cam vi nhau tht ?, ti hoi.
ung vy, anh ta khng nh, Va chung ti co ba a
con. Ti rt lo cho chung. Theo anh nn giai quyt sao?
Hay yu c y, ti tra li.
Ti noi ri, tnh yu khng con na.
Hay c yu.
Ti khng hiu anh noi g. Tnh yu tht s khng
con na.
Vy th cang phai yu c y. Nu nh tnh cam khng
con th o la ly do xac ang .yu.
Nhng lam sao anh co th yu mt ngi khi anh
khng con tnh cam?
ng ban i, yu la mt ng t. Con tnh yu cam
xuc la kt qua cua ng t o. Vy hay chu ng hanh
ng i, hay yu thng c y, chm soc, hy sinh v c y.
Con na, hay lng nghe c y, thng cam va ng vin c
y. Liu anh co mun lam iu o khng?
Yu la mt ng t, nhng ngi b ng lun coi o
la cam xuc va ho b cam xuc chi phi. Hollywood thng
co nhng kch ban phim lam chung ta tin rng chung ta
khng phai chu trach nhim, rng chung ta la san phm
cua nhng cam xuc cua mnh. Cac kch ban cua
Hollywood khng m ta ung thc tai. Nu nh cam xuc
co th kim soat hanh ng cua chung ta, th o la v
chung ta a t bo trach nhim cua mnh va chp nhn
no chi phi.

120

THOI QUEN THANH AT

Nhng ngi chu ng lun bit cach khin cho yu

thng tr thanh mt ng t. Tnh yu la iu g o thi
thuc ban hanh ng: hy sinh, cho i cai ti cua mnh, ging
nh ngi me cho mt a be chao i. Nu ban mun
nghin cu tnh yu, hay nhn vao nhng tm gng hy
sinh v ngi khac, k ca trng hp ngi o a xuc pham
hay khng ap lai tnh yu cua ho. Nu la mt bc cha me,
ban hay nhn vao tnh yu mnh danh cho con cai. Tnh yu
la mt gia tr c th hin thng qua cac hanh ng yu
thng. Ngi chu ng lun cho cam xuc phuc tung
cac gia tr, Tnh yu la cam xuc co th ly lai c

7. VONG TRON QUAN TM VA VONG TRON ANH HNG

Mt cach tuyt vi khac t nhn thc ban thn tt
hn v kha nng lun chu ng la quan sat xem chung ta
tp trung thi gian va sc lc cua mnh vao u.
Mc du pham vi quan tm cua con ngi la rt rng
t sc khoe, con cai, cng vic, n ca tnh hnh n nc
ngoai cua quc gia, chin tranh hat nhn, - nhng chung
ta co th tach nhng iu mnh quan tm ra khoi nhng
cai vn khng co lin quan g c bit n chung ta, ca v
phng din ly tr ln tnh cam, bng cach tao ra mt Vong
tron Quan tm nh hnh trang bn.

THOI QUEN THANH AT

121

Khng quan tm

Vong tron Quan tm

Khi quan sat cac s vt nm trong Vong tron Quan

tm, chung ta thy ro la co nhng mi quan tm nm trong
va ngoai kha nng kim soat cua chung ta. Nhng g co th
kim soat c, chung ta se gom vao mt vong tron nho
hn goi la Vong tron Anh hng.

Vong tron Quan tm

Vong tron
Anh hng

122

THOI QUEN THANH AT

Bng cach xac nh vong tron nao thu hut hu ht thi

gian va sc lc cua ban, ban se bit c mc chu ng
cua mnh.
Vong tron

Vong tron
Anh hng

Quan tm

TIU IM CHU NG
(Nng lng tch cc m rng Vong tron Anh hng)
Ngi chu ng tp trung n lc cua mnh vao Vong
tron Anh hng. Ho tp trung vao nhng s vic, s vt ma
ho co th kim soat. Ban cht nng lng cua ho la tch cc,
no m rng va khuch ai, lam tng chu vi Vong tron Anh
hng.
Ngc lai, ngi b ng tp trung n lc cua mnh vao
Vong tron Quan tm. Ho tp trung vao im yu cua ngi
khac, vao nhng vn cua mi trng bn ngoai, vao
hoan canh nm ngoai kha nng kim soat cua ho. S tp

THOI QUEN THANH AT

123

trung nay dn n cac thai li, ln an va thoi quen

dung ngn t b ng... V tnh, ho t bin mnh thanh
nan nhn. S tp trung nay lam tng nng lng tiu cc,
cng vi vic bo mc nhng iu ho co th lam c, khin
cho Vong tron Anh hng b thu nho lai.

Vong tron Quan tm

Vong tron
Anh hng

TIU IM B NG
(Nng lng tiu cc thu nho Vong tron Anh hng)
Chng nao chung ta con tp trung vao Vong tron Quan
tm, con s vic, s vt bn trong vong tron nay kim
soat th chung ta khng th co hanh ng chu ng cn
thit mang lai s thay i tch cc.
Chuyn v cu con trai cua ti gp phai nhiu vn
nghim trong trng nh a k trn la mt v du. Chung
ti ch chu y n Vong tron Quan tm cua mnh gm nhng

124

THOI QUEN THANH AT

im yu cua thng be va cach c x cua ngi khac i vi

no. Va chung ti chng lam c g, ngoai tr vic lam tng
thm cam giac hut hng, bt lc va phu thuc cua no. Ch
khi chuyn sang Vong tron Anh hng, tc tp trung vao cac
m thc cua chnh mnh, chung ti mi bt u tao ra
c nng lng tch cc lam thay i ban thn chung ti
va cui cung tac ng n con trai mnh. Thay v ch lo lng
v nhng iu kin ngoai canh, chung ti a chu ng tac
ng ngc lai ngoai canh.
Do a v, s giau co, vai tro, hay do mi quan h xa hi
cua mt ngi nn trong mt vai tnh hung Vong tron Anh
hng cua ho ln hn Vong tron Quan tm.

Vong tron
Anh hng

Vong tron
Quan tm

o la s phan anh cua cai nhn thin cn v mt tnh

cam t thn th hin mt li sng ch ky.

THOI QUEN THANH AT

125

Du co th phai co s u tin trong vic s dung anh

hng cua mnh, ngi chu ng vn co Vong tron Quan
tm ln t nht bng Vong tron Anh hng va chp nhn
trach nhim s dung anh hng cua mnh mt cach co
hiu qua.

8. KIM

SOAT TRC TIP, KIM SOAT GIAN TIP VA

NGOAI TM KIM SOAT

Nhng vn chung ta thng i mt trong cuc

sng co th thuc mt trong ba loai sau: kim soat trc tip
(nhng vn lin quan n hanh vi cua chnh chung ta);
kim soat gian tip (nhng vn lin quan n hanh vi cua
ngi khac) hay ngoai tm kim soat (nhng vn chung
ta khng th tac ng c). Quan im chu ng xac
nh bc u tin la giai quyt ca ba loai vn bn trong
Vong tron Anh hng hin tai cua chung ta.
Nhng vn v kim soat trc tip se c giai quyt
bng cach ren luyn cac thoi quen. chung nm trong Vong
tron Anh hng va la Thanh tch Ca nhn cua Thoi quen 1, 2
va 3.
Nhng vn v kim soat gian tip se c giai quyt
bng cach thay i cac phng phap gy anh hng va la
Thanh tch Tp th cua Thoi quen 4, 5 va 6. Ban thn ti a
nhn din hn 30 phng phap khac nhau gy anh hng
n con ngi nh: thu hiu thay v i u, lam gng
thay v thuyt phuc. Nhng ngi ch co ba hoc bn
phng phap trong tay thng bt u bng ly le va nu
khng thanh cng, ho se hoc bo chay, hoc ng u.
Tht d chu bit bao nu chp nhn y ngh rng ti co th
hoc c cac phng phap mi gy anh hng n ngi

126

THOI QUEN THANH AT

khac thay v khng ngng lp lai cac phng phap cu rch,

kem hiu qua sa i ngi khac.
Cac vn ngoai tm kim soat co trach nhim thay i
nhng ng net quan trong trn gng mt cua chung ta
n nu ci, hay chp nhn mt cach chn tht va nhe
nhang nhng vn nay va hoc cach chung sng vi no,
mc du chung ta khng thch chung. Bng cach nay, chung
ta khng cho chung chi phi mnh. Chung ta chia se
tinh thn n cha trong li cu nguyn sau: Chua hay
ban cho con long can am thay i nhng iu co th va
cn phai thay i, ban cho con s thanh than chp nhn
nhng iu khng th thay i c, va tr khn phn
bit c s khac bit o.
Bt k vn la kim soat trc tip, kim soat gian tip
hay ngoai tm kim soat, chung ta vn co trong tay bc u
tin x ly. Thay i thoi quen, thay i phng phap gy
anh hng va thay i cach thc nhn nhn nhng vn
ngoai tm kim soat u nm trong Vong tron Anh hng cua
chung ta.

9. M

RNG

VONG

TRON

ANH

HNG

iu ang khch l la trong khi la chon phan ng i

vi tac ng bn ngoai, chung ta cung gy anh hng
manh me n hoan canh cua mnh, ging nh khi thay i
mt phn cng thc hoa hoc, kt qua cua cuc th nghim
cung thay i.
Ti tng lam vic trong nhiu nm cho mt cng ty do
mt ngi rt nng ng lanh ao. ng y la ngi thng
minh, sang tao, co nng lc va co tm nhn chin lc ai
cung thy iu o. Nhng ng y co cach quan ly rt c

THOI QUEN THANH AT

127

oan. ng y xem nhn vin nh nhng ke lam cng,

khng co t duy va giao tip vi ho bng mt giong iu rt
ke ca.
Hu qua tt yu la hu ht can b quan ly u xa lanh
ng y. Ho thng tu tp hanh lang phan nan v sp
va trao i nhng cu chuyn co ve rt thi s va cu th, c
nh ang tm cach giai quyt tnh hnh vy. Cac cuc thao
lun bao gi cung nh keo dai v tn, tuy nhin, nhng
ngi trong cuc th lai xem nh mnh khng co trach
nhim g; tt ca la do s yu kem cua v lanh ao.
Cac ban khng th hnh dung ni chuyn g xay ra ln
o u, mt ngi noi, Ba o, ng y n phong chung
ti. Ti a chun b moi th sn sang. Nhng ng y n va
phan mt cai lnh t trn tri xung. Moi th ti mt hang
thang tri chun b coi nh cng cc. Ti khng bit liu
ti con co th tip tuc lam vic cho ng y na khng. Con
bao lu na ng y ngh hu nh?.
ng y mi 59, mt ngi khac tra li, Liu anh co
th chu ng thm sau nm na khng?.
Ti khng bit. Du sao th ng y cung khng phai la
loai ngi chu v hu d dang u!
Nhng trong s ho, co mt ngi co tinh thn chu
ng. Anh y c thuc y bi cac gia tr ch khng phai
bi tnh cam. Anh y la ngi chu ng a ra hanh ng
bng phan oan, cam thng va nghin cu tnh hnh. Thay
v ch trch cac im yu cua v lanh ao, anh y tm cach bu
p. Nu im yu cua ng ta la phong cach, anh y tm
cach lam cho cac nhc im o tr thanh th yu. Anh tp
trung vao nhng im manh cua ng chu tch tm nhn,
s thng minh, tnh sang tao. Anh y hiu ro tm quan

128

THOI QUEN THANH AT

trong cua ng chu tch i vi s phat trin cua cng ty va

c gng thng cam vi nhng mi quan tm cua ng y. Do
o khi cung cp thng tin, anh y cung a ra nhng kin
ngh da trn cac phn tch o. Ro rang, ngi an ng nay
a bit tp trung vao Vong tron Anh hng cua mnh.
Vao mt ngay, khi ti ngi cung ng chu tch vi t
cach la mt c vn, ng y noi:
Nay Stephen, ti khng th tin c nhng vic ma
ngi nay a lam. Anh y khng ch ap ng nhng g ti
yu cu ma con cung cp thm thng tin b sung cn thit
va ung luc. Anh y con a cho ti bang phn tch v
nhng iu ti quan tm nht, va mt ban kin ngh na.
Nhng kin ngh nay phu hp vi bang phn tch, va bang
phn tch phu hp vi s liu. Anh y tht tuyt vi! Tht la
nhe ngi khi co c mt ngi giup lo lng phn vic
kinh doanh.
Tai cuc hop tip theo, tt ca cac nhn vin quan ly khac
vn b lanh ao i x nh cu: Anh lam cho ti vic nay...,
Nhim vu cua anh la phai..., ch tr mt ngi. i vi
ngi nay, ng chu tch hoi: Y anh th nao?. Vy la Vong
tron Anh hng cua anh y a tng ln. S kin nay nhanh
chong tr thanh tm im trong cng ty. Hang ngu
nhng can b quan ly co tinh thn tiu cc quay sang na
an ti tp vao con ngi tch cc nay.
Ban cht cua ngi b ng la thoai thac trach nhim.
Tht d khi noi Ti khng chu trach nhim. Phan ng
cua nhng ngi nay thng la tham gia vao mt mi
trng tiu cc, cu kt, c bit nu nh nhiu nm qua
ho a tm cach thoai thac trach nhim bng cach vin vao s
yu kem cua ngi khac.

THOI QUEN THANH AT

129

Con ngi nhn vin tch cc nay th lun co thai

chu ng vi cac ng nghip khac. Tng bc mt, Vong
tron Anh hng cua anh y i vi ho ngay mt ln. No tip
tuc c m rng n mc cui cung, bt ky ai khi a ra
y kin hay ngh g cung u mun tham khao anh ta, k
ca ng chu tch. Nhng ng chu tch khng cam thy o la
mi e doa v ngi nay se b sung cho ng rt nhiu sc
manh. Chnh s la chon phan ng trc hoan canh, s
tp trung vao Vong tron Anh hng ma anh y tao ra c s
khac bit.
Mt s ngi giai ngha thut ng lun chu ng la
chi tri, hung hng, va v tm, nhng iu o hoan toan
khng ung. Ngi chu ng la nhng ngi khn ngoan,
c thuc y bi gia tr, ho hiu hin thc va bit iu nao
la cn thit.
Hay nhn vao Mahatma Gandhi(*). Trong khi b ch
trch Quc hi v khng chu tham gia vao Hi ln an
quc Anh, Gandhi lng le tr v qu nha. Tai y, ng tng
bc m rng Vong tron Anh hng cua mnh i vi nhng
ngi nng dn. S ung h va tin tng cua ho vao ng
ngay cang tng. Mc du khng co mt a v chnh tr nao,
nhng bng long nhn ai, dung cam va tinh thn bt khut
y thuyt phuc, cui cung, ng a buc nc Anh phai
rut lui. Gandhi a pha tan s h chnh tr e nng ln
hn 300 triu dn n bng sc manh ti a t Vong tron
Anh hng cua mnh.
(*) M. Gandhi: Nha lanh ao kit xut va u tin cua phong trao gianh c lp
cho cac nc thuc a trn th gii ma khng cn n bao lc. ng a tao ra
mt khai nim goi la gi vng nim tin. Bt chp chin tranh va bao lc trong
th ky 20, Gandhi a day cho loai ngi v gia tr cua long tin, phi bao lc va
hoa bnh.

130

THOI QUEN THANH AT

10. CO

VA

LA

Co mt cach xac nh xem mi quan tm cua chung

ta nm trong vong tron nao la phn bit gia cai co va cai
la. Vong tron Quan tm cha y nhng cai co:
Ti se rt hanh phuc khi co c mt ngi nha va tra
ht n ngn hang
Gia nh ti co mt ng sp khng c tai nh vy
Gia nh ti co mt ng chng bit kin nhn hn...
Gia nh ti co nhng a con ngoan ngoan hn...
Gia nh ti co c mt tm bng ai hoc...
Gia nh ti co nhiu thi gian hn cho ban thn ...
Con Vong tron Anh hng th cha y nhng cai la.
Ti se la ngi kin nhn hn, la ngi khn ngoan, la
ngi ang yu. o la s tp trung vao tnh cach.
Vi nhng ngi b ng, suy ngh cua ho lun lun
hng v nhng cai bn ngoai. Chnh suy ngh o co
vn . Ho cho cai nm bn ngoai chi phi. Ho suy
ngh theo m thc bt u t bn ngoai. Theo ho, cn phai
thay i nhng cai ngoai trc khi thay i ban thn.
Con quan im chu ng la thay i bt u t bn
trong. Bng cach thay i nh th, chung ta mi co th gy
anh hng tch cc n cai bn ngoai.
Mt trong nhng cu chuyn ti thch nht la cu
chuyn trong kinh cu c, mt phn cua nn tang Do
Thai giao. o la cu chuyn cua Joseph, ngi a b nhng
ngi anh em cua mnh ban lam n l tai Ai Cp khi mi 17
tui. Ban co th hnh dung ng y se d dang bung xui

THOI QUEN THANH AT

131

n th nao. ng se khng ngng than trach cuc i lam

lu lam ti t cho Potiphar, hoc buc ti nhng ke bac ac
a y ng vao bc ng khn cung. Nhng Joseph la
mt ngi lun chu ng. ng tp trung vao ch la. Va ch
trong mt thi gian ngn, ng tr thanh ngi quan gia
cho nha Potiphar. ng y quan ly moi th ma Potiphar co
v ng rt c tin cy.
Th ri n mt ngay, Joseph b bt trong mt tnh
hung phc tap va a b cm tu oan trong 13 nm. Nhng
mt ln na, ng lai th hin ban lnh cua mt ngi lun
chu ng. ng tp trung vao Vong tron Anh hng - vong
tron cha cai la, thay v cai co. Khng lu sau o, ng tr
thanh ngi cai quan nha tu va cui cung cai quan ca nc
Ai Cp, ch ng sau Hoang (Pharaoh).
Ti hiu rng y tng nay la mt s thay i m thc
trit i vi nhiu ngi. Tht d khi li cho ngi
khac, cho iu kin hay hoan canh v tnh trang b tc cua
mnh. Nhng chung ta co trach nhim co th chu ng
kim soat cuc sng cua chung ta va tac ng tr lai hoan
canh mt cach manh me bng cach tp trung vao ch la,
vao chnh ban thn mnh.
Nu cuc sng hn nhn cua ti gp truc trc th se ch
li g khi ti khng ngng k ti v mnh? Khi tha nhn
rng mnh khng co trach nhim trong chuyn nay, ti a
t bin mnh thanh mt nan nhn va dn mnh vao mt
tnh hung tiu cc. Ti cung anh mt ca kha nng gy
anh hng n c y. Thai ry la, ln an gay gt cua ti
ch cang khin cho c y cam thy mnh ung. S ch trch
cua ti con ti t hn nhng g ma ti mun lam un
nn v mnh. Kha nng gy anh hng tch cc n hoan
canh cua ti dn dn b mt i.

132

THOI QUEN THANH AT

Nu thc s mun cai thin tnh hnh, ti phai tp

trung vao cai ti co th kim soat c o la ban thn ti.
Ti cn chm dt vic tm cach chn chnh v mnh va tp
trung khc phuc nhc im cua chnh mnh. Ch bng
cach tr thanh mt ngi chng tt, bit yu thng va
ung h v iu kin i vi v mnh, ti mi co th lam cho
c y cam thy sc manh cua tnh chu ng va se ap lai
tng t. Nhng du kt qua co th nao, cach tch cc nht
ma ti co th tac ng vao hoan canh cua mnh la tp trung
vao ban thn, vao m thc cua mnh.
Co nhiu cach iu chnh ban thn trong Vong tron
Anh hng la mt ngi bit lng nghe nhiu hn , la mt
ngi ban i ang yu hn, la mt sinh vin tt hn, la
mt nhn vin tn tuy va d hp tac hn. i khi, iu co
tnh chu ng nht ma chung ta co th lam la cam thy
hanh phuc hoc n mt nu ci chn thanh.
Hanh phuc hay bt hanh nm s la chon cua chung
ta. ng nhng th bn ngoai nh thi tit, tnh
hnh chnh tr, s khung hoang tai chnh quc gia nm
trong Vong tron Anh hng cua chung ta. Hay lun chu
ng! Chung ta co th mang sc manh tch cc o bn
mnh, bt ky luc nao, u. Chung ta vn co th hanh
phuc va chp nhn nhng th hin thi chung ta cha
kim soat c tp trung n lc vao nhng th ma
chung ta co th kim soat.

11. PHA

BN KIA CUA THT BAI

Trc khi chuyn muc tiu cuc sng vao Vong tron
Anh hng, chung ta cn xem xet su hn hai ni dung nm
trong Vong tron Quan tm: sai lm va h qua.

THOI QUEN THANH AT

133

Chung ta co quyn t do la chon hanh ng, ch

khng c t do la chon h qua cua nhng hanh ng
o. H qua b chi phi bi cac quy lut t nhin, no nm
bn ngoai Vong tron Quan tm. Chung ta co th quyt nh
bc vao gia ng ray, i mt vi mt con tau ang lao
ti, nhng chung ta khng th quyt nh iu g se xay ra
sau khi con tau m vao mnh.
Chung ta co th quyt nh la ngi thiu trung thc
trong giao keo lam n va hu qua xa hi cua quyt nh o
co th khac nhau, tuy thuc hanh vi gian di cua chung ta
co b phat hin hay khng. Th nhng, h qua t nhin i
vi ban cht cua chung ta la mt kt qua c nh.
Hanh vi cua chung ta b chi phi bi cac nguyn tc.
Chung sng hai hoa vi cac nguyn tc se em lai h qua
tch cc; vi pham nguyn tc se em lai h qua tiu cc.
Chung ta t do la chon phan ng trong moi hoan canh,
nhng khi lam th, chung ta cung la chon lun hu qua
kem theo, nh cu ngan ng: Khi chung ta cm ly mt
u gy th u kia cung c nng ln.
Chc chn trong cuc i mi ngi, khng t ln
chung ta cm mt chic gy ln ri mi phat hin ra rng
o khng phai la chic gy tt. S la chon cua chung ta a
a n nhng hu qua xu hn, so vi khi chung ta khng
la chon. Nu co c hi la chon lai mt ln na, chc
chn chung ta se lam khac i. Chung ta goi nhng s la
chon o la sai lm, va o la iu ang chung ta suy ngm.
i vi nhng ai ang phai sng trong ni n hn, th
bai tp cn thit cho tnh lun chu ng la phai nhn thc
c rng: nhng sai lm qua kh cung nm trong Vong
tron Quan tm. Chung ta khng th lam lai t u, cung

134

THOI QUEN THANH AT

khng th xoa bo hay kim soat c h qua cua sai lm a

xay ra.
Quan im cua ngi lun chu ng i vi sai lm la
tha nhn ngay sai lm o sa cha va rut ra bai hoc.
iu nay thc s bin sai lm thanh thanh cng, nh T. J.
Watson, ngi sang lp cng ty IBM, a noi: Thng li
nm pha bn kia cua tht bai.
Nhng nu khng tha nhn, khng sa cha sai lm
cung nh khng rut ra bai hoc kinh nghim th o lai la
mt sai lm khac. No thng a ngi ta vao con ng
t la di mnh, t ru ngu mnh, va thng gn vi s duy
ly (s la di duy ly) i vi ban thn va ngi khac. Sai lm
th hai nay che y, lam tng tac hai va anh hng cua sai
lm th nht, gy tn tht ln hn cho ban thn. Khng
phai sai lm cua ngi khac, hay thm ch khng phai sai
lm cua ban thn ma chnh la phan ng cua chung ta i
vi nhng sai lm o gy tac hai ln cho chung ta. Rt
ui theo con rn c a cn mnh ch cang lam cho cht
c lan toa khp c th. Tt hn ht, chung ta hay tm ngay
bin phap ly cht c ra khoi c th.
Phan ng cua chung ta i vi bt ky sai lm nao cung
u co anh hng n cht lng cua nhng s vic sau
o. iu quan trong la tha nhn va sa cha ngay cac sai
lm chung khng con anh hng n ta va giup ta tr
nn manh me hn.

12. CAM

KT VA GI LI

Ngay tai trung tm cua Vong tron Anh hng la kha nng
cam kt va gi li cua chung ta. Nhng cam kt i vi ban
thn, nhng ngi xung quanh va s nht quan thc hin

THOI QUEN THANH AT

135

cac cam kt o la ban cht, la iu ct loi cho s trng

thanh va la s th hin ro nht cua tnh chu ng. Thng
qua kha nng thin phu cua con ngi, cung vi s t nhn
thc va lng tm, chung ta y thc c nhng im yu,
nhng mt cn hoan thin, nhng kha canh thuc v tr
tu co th phat trin hn, cac thoi quen cn c thay i
hay loai bo. Sau o, khi tha nhn va s dung tr tng tng
va y ch c lp cua mnh hanh ng da trn nhn thc
o a ra nhng li ha, t ra cac muc tiu, va trung
thc vi chung chung ta se xy dng c sc manh cua
tnh cach co th lam c bt ky iu g tch cc trong
cuc sng.
Chnh t nhn thc nay, chung ta se thy co hai
phng phap lam chu cuc sng. Mt la, a ra li ha
va gi li ha. Hai la, t ra mt muc tiu va phn u at
c muc tiu o. Khi chung ta a ra va gi li thc hin
cac cam kt, du nho, chung ta se xac lp c s trung thc
bn trong, cho ta y thc v s t chu va long can am cung
nh sc manh nhn ly nhiu trach nhim hn trong
cuc sng. Bng cach o, dn dn, danh d se tr nn quan
trong hn tm trang cua ban thn.
Kha nng a ra va thc hin cac cam kt i vi ban
thn la yu t ct loi nht cua qua trnh xy dng cac thoi
quen c ban cho s thanh at. Kin thc, ky nng, va khat
vong u nm trong tm kim soat cua chung ta. Chung ta
co th tac ng vao mt trong ba ni dung trn, hoc ca ba,
lam tng tnh cn bng gia chung. Khi s giao thoa gia
chung ngay mt nhiu hn, chung ta se cang lnh hi su
sc hn cac nguyn tc - la c s cho cac thoi quen - va tao
ra sc manh tnh cach giup chung ta hng ti s thanh
at mt cach tht cn bng.

136

THOI QUEN THANH AT

13. TNH

CHU NG: CUC TRC NGHIM

30

NGAY

Chung ta khng cn phai kinh qua nhng ngay en ti

trong cac trai tp trung cht choc nh Frankl nhn thc
va phat trin tnh chu ng cua mnh. T cac s kin xay ra
hang ngay, chung ta cung co th phat trin kha nng nay
x ly nhng sc ep bt thng trong cuc sng, v du cach
x ly tnh hung ket xe, cach phan ng i vi mt khach
hang ang cau knh hay mt a con bng bnh o la
cach chung ta nhn nhn mt s vic bit u la vn
mnh cn tp trung giai quyt.
Ti mun ban th nghim nguyn tc chu ng nay
trong vong 30 ngay. Ban ch cn ap dung va quan sat kt
qua. Trong vong mt thang, ban hay tp trung vao Vong
tron Anh hng cua mnh. Ban ch cn a ra nhng cam
kt nho nho va thc hin chung. Hay la ngi hng dn
ch khng la ngi phan xet. Hay lam gng ch ng ch
trch. Hay a ra giai phap, ch khng lam vn tr nn
nghim trong hn.
Hay th nghim cac nguyn tc trn trong cuc sng
hn nhn, trong gia nh va trong cng vic cua ban. ng
ban cai v nhng im yu cua ngi khac. ng bin h
cho li lm cua mnh. Khi mc sai lm, ban nn tha nhn,
sa cha va rut ra bai hoc kinh nghim ngay lp tc. ng
mnh sa vao thoi quen ln an va trach moc ngi khac.
Hay tp trung vao nhng g ban co kha nng kim soat.
Hay tp trung vao chnh mnh va lun la chnh mnh.
Hay nhn vao nhc im cua ngi khac bng anh
mt thng cam ch khng ln an. Vn khng phai ch
ho khng lam hay khng nn lam mt vic g o, ma chnh
la s la chon phan ng cua ban trc tnh hung xay ra

THOI QUEN THANH AT

137

va iu ban nn lam. Nu ban bt u suy ngh rng vn

nm bn ngoai th hay dng lai. Suy ngh o chnh la
vn cua ban.
Nu ta th hin quyn t do la chon cua mnh
thng xuyn th cai quyn y cang c m rng. Nhng
ai khng lam nh vy se nhn thy t do cua ho ang dn
b xoi mon cho n khi mt hn. Ho buc phai ong
nhng vai din theo kch ban cua cha me, cua cng s va
cua xa hi.
Co trach nhim tc la co kha nng phan ng ung n
trc moi iu kin va hoan canh. y la iu thit yu
i vi s thanh at, hanh phuc cua bt ky ai. iu cui
cung ti mun noi la mi chung ta u cn phai lam chu
c cuc sng cua ring mnh, trong moi hoan canh,
moi iu kin.

138

THOI QUEN THANH AT

CAC

GI Y THC HANH:

1. Hay lng nghe li n ting noi cua mnh va nhng

ngi xung quanh trong mt ngay xem co bao nhiu
ln ban hoc ngi khac s dung nhng ngn t b
ng nh Gia nh ..., Ti khng th ... hay Ti
buc phai ....
2. Tin liu mt tnh hung ban co th se gp phai
trong tng lai gn ma theo kinh nghim ca nhn,
ban co th se hanh ng mt cach b ng. Hay im
lai tnh hung o trong pham vi Vong tron Anh hng
cua ban. Ban se chu ng phan ng nh th nao?
Hay danh thi gian n lai cac kinh nghim a qua
va hnh dung phan ng cua ban trc mt tnh
hung gia nh nao o. Hay ghi nh nhng g a xay
ra gia qua trnh kch thch va phan ng. Hay t ra
cam kt vi ban thn va thc hanh quyn t do la
chon thai hoc phan ng cua mnh.
3. Hay chon ra mt rc ri tai ni ban lam vic hay
trong cuc sng ang lam ban kho chu. C gng xac
nh xem o la vn ban co th kim soat trc tip,
gian tip, hay ngoai tm kim soat. Hay nh dang
bc giai quyt vn th nht trong Vong tron Anh
hng va thc hin no.
4. Hay th trc nghim trong 30 ngay v kha nng chu
ng cua ban. Chu y ghi nhn s thay i trong Vong
tron Anh hng cua ban.

Thoi quen th hai

BT U T MUC TIU
A C XAC NH

7 Re
n gi
ua
b

a n

t h

Tng thuc
Lng nghe va
ng tm
thu hiu
hip lc
ln nhau
THANH TCH
5
6

TP TH

T duy
cung thng
4

c lp
u tin
3 cho iu
quan trong nht
1
Lun
chu ng

THANH TCH
CA NHN

2
Bt u
t muc tiu
a c xac nh

Phu thuc

Cac nguyn tc
lanh ao ban thn
Nhng g lui lai pha sau,
nhng g con pha trc
u chng la g so vi cai nm bn trong
chnh ban thn mi ngi.
- Oliver Wendell Holmes

y gi, ban hay tm mt ch yn tnh va tp trung

vao nhng trang tip theo thc s m ra canh
ca cua s thay i bn trong tm hn mnh.
Bng tr tng tng, hay hnh dung ban ang d am
tang mt ngi thn. Hnh dung ban lai xe n nha tang l
hay nha th, ri a xe vao bai , xung xe. Khi ban bc
vao bn trong toa nha, ban y thy cac vong hoa, va nghe
ting nhac cu hn thm trm. Ban nhn ra nhng gng
mt quen thuc, ban be va gia nh Ban cam nhn c
s chia se, cam thng t nhng ngi hin din xung
quanh ban.
Khi tin ln va nhn vao quan tai, ban thnh lnh i
mt vi chnh mnh. y se la l tang cua chnh ban sau vai
chuc nm na. Tt ca nhng ngi nay n y ving
ban, bay to tnh cam yu thng va s cam kch v s
cng hin cua ban.

142

THOI QUEN THANH AT

Khi ngi vao bng gh ch bui l bt u, ban oc t

chng trnh trong tay. Se co bn ngi oc iu vn. u
tin la mt ngi trong gia nh ban. Ngi th hai la mt
ngi ban anh ta hiu rt ro v ban. Ngi th ba la mt
ng nghip cua ban. Va ngi th t la mt v linh muc ai din cng ng ni ban sinh sng. Ban mun nhng
ngi oc iu vn nay noi g v con ngi va cuc i ban?
Ban mun ho m ta ban la mt ngi chng/v, mt
ngi cha/me, mt a con, mt ngi ban, hay mt ng
nghip nh th nao?
Ban mun ho thy c tnh cach g con ngi ban?
Hay ban mun ho ghi nh s cng hin hoc thanh tch
nao o cua ban? Hay nhn nhng ngi xung quanh ban va
t hoi ban a lam c g tr thanh mt tm gng sang
trong long ho?
Trc khi oc tip, hay danh vai phut ghi chep cam
tng cua ban. Vic nay se giup ban hiu ro hn Thoi quen
th hai.

1. BT

U T MUC TIU A C XAC NH

CO NGHA LA G?

Nu tham gia mt cach nghim tuc vao th nghim

trn, se co nhng khoanh khc ban cham n nhng gia tr
c ban, su xa trong tm hn mnh. Ban se co cuc tip xuc
ngn vi h thng hng dn ni tm ngay tai trung tm
Vong tron Anh hng cua ban.
Hay ngm ngh nhng li sau y cua Joseph Addison:
Khi nhn vao bia m cua nhng con ngi v ai, moi
cam giac ghen ty trong ti bin mt. Khi oc vn bia ghi lai

THOI QUEN THANH AT

143

nhng li hay y ep, moi duc vong tm thng trong ti

tiu tan. Khi chng kin ni au bun khn xit cua nhng
bc cha me bn nm m, ti qun long thng cam. Khi
ng trc nm m cua cha me, ti ngh n h danh cua
nhng ke ma chung ta buc phai tun lnh: cac bc vua
chua. Ho nm bn canh nhng ke a ha b ho nhng ke
knh ch lai sat vai nhau khi la i. Trc nhng anh
hung hao kit a phn chia th gii bng cac cuc tranh
chp mau, ti suy ngm trong au bun va ngac nhin
trc toan tnh nho nht cua loai ngi. Khi oc nhng
ngay thang ghi trn bia m, trong o co mt s ngi va
cht vao ngay hm qua, va mt s a cht cach y 600
nm, ti ngh n cai ngay trong ai khi tt ca chung ta u
la nhng ngi ng thi, va cung nhau hin din
Mc du Thoi quen th hai ap dung trong nhiu hoan
canh va cung bc cuc sng khac nhau, nhng ng dung c
ban nht cua no la bt u ngay t ngay hm nay bng nhng
muc tiu a c xac nh. Ly hnh tng, hnh anh hay m
thc cui i ban lam khung tham chiu hay chun mc
xem xet moi th khac. Mi chng ng i hanh vi
cua ban ngay hm nay, trong tng lai, tun sau, thang sau
se c xem xet trong bi canh tng th bao gm nhng
iu co y ngha nht i vi ban. Bng cach ghi nh nhng
muc tiu o, ban mi co th tin chc vao nhng g ban lam,
vao mt ngay cu th nao o, se khng vi pham cac chun
mc ma mnh a xac nh la quan trong nht. Va mi mt
ngay ban sng se gop phn tch cc cho muc tiu ma ban
a xac nh trong sut cuc i mnh.
Bt u t muc tiu a c xac nh co ngha la xut phat
bng mt s hiu bit ro rang v ch n cua ban. iu o
co ngha la ban bit ni mnh mun n, do o ban se hiu

144

THOI QUEN THANH AT

ro hin tai mnh ang u lun i ung hng.

Con ngi tht d sa vao nhng chic by cua i
thng, cua cuc mu sinh hang ngay. Ho lao vao lam vic
ngay mt nhiu hn nhm leo ln bc cao nht cua chic
thang danh vong, ri phat hin ra rng chic thang bc
nhm bc tng. Moi ngi u bn rn, thm ch rt bn
rn vi cuc sng nhng s bn rn o nhiu khi khng
mang lai hiu qua. Cui cung, ho phat hin ra rng ho a
gianh c nhng thng li rng tuch. Thanh cng at
c bng cai gia cua nhng th con quy gia hn chnh s
thanh cng. Nhng con ngi thuc moi tng lp xa hi bac s, vin s, din vin, chnh tr, doanh nhn, vn ng
vin, th ng nc - thng phn u co c thu
nhp nhiu hn, a v xa hi cao hn, hay trnh chuyn
mn tt hn. Nhng ri ho lai phat hin ra rng ng c
thuc y ho at c muc tiu a che khut nhng g thc
s co y ngha vi ho.
Cuc sng cua chung ta se khac i nu chung ta nhn
thc c iu g thc s quan trong va gi nhng hnh
anh o trong tm tr. Chung ta se lam chu c ban thn
va lam nhng iu co y ngha nht. Chung ta co th rt bn
rn, lam vic rt tt nhng ch co hiu qua khi chung ta bt
u bng mt muc tiu ro rang.
Nu cn nhc ky nhng iu ban mun nghe ngi
khac anh gia v mnh, ban se tm ra nh ngha cua s
thanh cng. nh ngha o co th rt khac vi nh ngha
ban ang ngh trong u, co th khng phai la tin tai, a
v, danh ting hay bt c th g ma ban phn u at cho
bng c.
Khi bt u mt cach co muc ch, ban se co mt vin

THOI QUEN THANH AT

145

canh khac bit. Mt ngi a hoi mt ngi khac khi

ngi ban chung cua ho mt i: Anh y co lai g nhiu
khng?. Ngi kia ap: Anh y lai tt ca.

2. MOI

S VT U C SANG TAO HAI LN

Thoi quen bt u t muc tiu a c xac nh c da

trn nguyn ly moi s vt u c sang tao hai ln. Sang tao
ln th nht la sang tao tinh thn, va sang tao ln th hai la
sang tao vt cht.
Hay ly vic xy mt ngi nha lam v du. Ban a sang
tao no bng hnh anh trong u n tng chi tit trc khi
ha bua ong chic inh u tin ln cng trnh. Ban c
gng hnh dung mt cach ro rang kiu dang ngi nha. Nu
mun co mt ngi nha ma ca gia nh co th sum hop, ban
vach ra k hoach xy mt cn phong ni moi ngi co th
quy qun vui ve bn nhau. Hoc mun tao khng gian m
cho phong chi cua bon tre, ban se m mt canh ca lua
Ban d nh iu o bng y tng cho n khi co c
mt bc tranh ro rang v ngi nha ban mun.
Ri ban th hin y tng o trn ban ve va ln k hoach
thi cng. Tt ca iu nay c thc hin trc khi vic
ng th bt u. Nu khng lam nh vy th ln sang
tao th hai, tc la s sang tao vt cht, ban se phai co nhiu
thay i tn kem, co th khin chi ph tng gp i.
Quy tc cua th mc la hai ln o, mt ln ct, ngha
la ban phai suy ngh ky moi th trc khi hanh ng. Ban
phai chc chn rng ban thit k, tc s sang tao u tin,
phai thc s ung vi cai ban mun co, sau o mi s dung
n gach va va. Ngha la ban bt u cng vic bng mt
muc ch a xac nh ro rang.

146

THOI QUEN THANH AT

Hay xem mt v du khac trong lnh vc kinh doanh.

Nu mun thanh cng, ban phai xac nh ro rang muc tiu
kinh doanh cua mnh. Ban cn cn nhc ky lng v san
phm hay dch vu ma ban mun a vao th trng, ri t
chc cac hoat ng co lin quan nh tai chnh, nghin cu
va phat trin, san xut, tip th, nhn s, c s vt cht v.v.
K hoach, muc tiu ban u thng quyt nh s thanh
cng hay tht bai cua mt doanh nghip. Phn ln cac tht
bai trong kinh doanh u khi phat t s sang tao u tin:
thiu vn, anh gia sai th trng hay khng co mt k
hoach kinh doanh kha thi.
Lam cha lam me cung vy, nu mun nui day con cai
thanh ngi co trach nhim, co ky lut va t giac, ban phai
bam sat muc ch o khi tip xuc hang ngay vi con cai.
Ban khng c xm pham tnh t giac hay long t trong
cua chung.
Ngi ta thng s dung nguyn tc sang tao hai ln
trong nhiu lnh vc va nhiu mc khac nhau cua
cuc sng. Trc khi thc hin mt cuc hanh trnh, ban
cn xac nh trc ch n va vach ra mt l trnh tt
nht. Trc khi trng cy trong vn, ban a co k hoach
trc trong u, co th trn giy. Ban vit bai din vn ra
giy trc khi oc. Ban hnh dung trc canh bai tr khun
vin ngi nha trc khi trang tr no, ban thit k mu thi
trang cua mnh trc khi ct may.
Do o, tuy mc hiu ro nguyn tc sang tao hai ln
va nhn trach nhim cho ca hai ln sang tao ma chung ta
hanh ng va m rng Vong tron Anh hng cua mnh.

3. D

THOI QUEN THANH AT

147

KIN HAY MC NHIN

Theo nguyn tc, tt ca moi s vt u c sang tao

hai ln, nhng khng phai moi sang tao u tin u da
trn d kin. Trong cuc sng ca nhn, nu khng phat
trin s t nhn thc cua mnh va co trach nhim i vi
nhng sang tao u tin, th chung ta se pho mc cho
ngi khac va hoan canh khach quan nm ngoai Vong tron
Anh hng nh hnh phn ln cuc sng cua mnh. Chung
ta sng mt cach b ng theo cac kch ban ap t t bn
ngoai nh gia nh, cng s, k hoach cua ngi khac va
cac sc ep cua hoan canh.
Tt ca nhng iu o la do ngi khac hoc ngoai canh
ch khng phai la do cac nguyn tc mang lai. Chung phat
sinh t tm ly d b tn thng cua chung ta, t s l thuc
qua nhiu vao ngi khac, t nhu cu c tha nhn, yu
thng, t cam giac v tm quan trong va gia tr hay mt
cam giac nao o ma chung ta lu tm.
Du chung ta co nhn thc hay kim soat c hay
khng th vn co s sang tao ln th nht cho mi cuc
i cua chung ta. T chung ta sang tao ln th hai tr
thanh mt con ngi tch cc, hoc la san phm sang tao
ln th hai cua ngi khac, cua hoan canh hay cua thoi
quen qua kh.
Nhng kha nng c bit cua con ngi cung tr tng
tng va lng tm cho phep chung ta xem xet nhng sang
tao u tin va giup chung ta chu trach nhim vit tip
kch ban cua i mnh. Noi cach khac, thoi quen th nht
noi rng Ban la ngi sang tao, con Thoi quen th hai la
s sang tao u tin.

148

THOI QUEN THANH AT

4. LANH

AO VA QUAN LY

HAI S SANG TAO

Thoi quen th hai da vao cac nguyn tc v lanh ao

ban thn, tc lanh ao la sang tao th nht. Lanh ao khng
phai la quan ly. Quan ly la sang tao ln th hai. y la ni
dung chung ta se thao lun phn Thoi quen th ba.
Quan ly la s tp trung vao nhng vn cu th: Lam
cach nao ti co th hoan thanh cng vic o?. Lanh ao la
s tp trung vao cai mu cht, quan trong: iu ti mun
at c la g?. Theo li Peter Drucker va cua Warren
Bennis, Quan ly la lam ung cac cng vic, con lanh ao la
lam nhng vic ung. Quan ly la hiu nng cua vic leo
cac nc thang n thanh cng; con lanh ao la xac nh
xem cai thang o co c bc ung bc tng hay khng.
Ban co th hiu mt cach nhanh chong s khac nhau
gia hai khai nim nay qua v du sau.
Hay tng tng mt nhom th dung dao ra phat
quang ng rng. Ho ch la nhng ngi th, nhng
ngi giai quyt vn . Nhng ngi quan ly theo sau ho,
mai sc cac dao ra, vit ra cac hng dn va thit lp cac
chnh sach, thc hin cac chng trnh hun luyn c bp,
a vao ap dung cac cng ngh mi, ln thi gian biu lam
vic va tnh toan lng bng cho nhng ngi th. Con
ngi lanh ao la ngi leo ln ngon mt cai cy cao nht,
quan sat toan b va thet ln: Nhm canh rng ri!.
Nhng phan ng thng thy cua nhng ngi th
va gioi tay ngh va chm ch va cac nha quan ly mn can
la g? ng im i cho! Chung ti ang lam c rt nhiu
vic y nay!.
Chung ta thng chu tm vao cac chi tit ma qun i

THOI QUEN THANH AT

149

cai tng th, v th chung ta thng b chch hng. S

thay i rt nhanh chong cua mi trng sng lam cho
lanh ao hiu qua tr nn quan trong hn bao gi ht ca
trong cuc sng c lp hay tng thuc.
Chung ta ngay cang cn co mt tm nhn va mt chic
la ban ch khng phai ch mt tm ban ch ng.
Chung ta thng khng bit a hnh pha trc la g, cn
vt qua chng ngai nao; phn ln moi vic phu thuc vao
s phan oan cua chung ta tng thi im cu th. Nhng
chic la ban ni tm khng phai lun ch ung hng.
S thanh at thm ch ca s sinh tn khng ch phu
thuc n thun vao n lc cua chung ta, ma con ch n
lc o ung hng hay khng. S thay i mun hnh van
trang trong hu ht cac lnh vc san xut va ngh nghip
oi hoi lanh ao phai c xem la yu t quan trong hang
u va quan ly ng hang th hai.
Trong kinh doanh, th trng thay i nhanh n
mc nhiu san phm va dch vu rt thanh cng ch vai nm
trc th nay a tr nn lac hu. Ngi lanh ao chu ng
phai lun theo doi s thay i cua mi trng kinh
doanh, c bit la thoi quen va ng c cua khach hang,
a ra nhng ngun lc cn thit giup cho doanh nghip
i ung hng.
Nhng thay i nh ni long quan ly cua nha nc
trong nganh hang khng, tng chi ph chm soc sc khoe, va
nng cao cht lng xe -t nhp khu u co tac ng ang
k n mi trng kinh doanh. Nu cac doanh nghip
khng theo doi mi trng kinh doanh, k ca cac nhom
nhn vin cua mnh, va sang sut lanh ao th khng mt ky
nng quan tr nao co th cu doanh nghip o khoi sup .

150

THOI QUEN THANH AT

Quan ly hiu qua ma khng lanh ao ung hng th

cung ging nh sit cht cac gh ngi trn boong tau
Titanic. Khng co s thanh cng nao trong quan ly co th
bu p c nhng sai lm trong lanh ao. Th nhng,
lanh ao khng phai la cng vic d dang, bi chung ta
thng b vng vao m thc quan ly.
Tai bui hop cui cung trong chng trnh Phat trin
quan ly keo dai mt nm tai Seattle, chu tch mt cng ty
du kh n gp ti va noi: Nay Stephen, khi ng nu ra s
khac nhau gia lanh ao va quan ly, ti a xem lai vai tro
chu tch cng ty cua ti va nhn ra rng ti cha bao gi
lanh ao ca. Ti ch lao vao lam cng tac quan ly, b chn
vui trong hang ng cng vic s vu hang ngay. Do o, ti
a quyt nh giao cho ngi khac lam vic o. Ti tht s
mun thc hin vai tro lanh ao, dn dt cng ty cua mnh.
Nhng o khng phai la mt vic d dang. Ti a phai
trai qua cam giac hut hng kho chu cua s rut lui nay. Ti
khng ung n nhng cng vn khn cp ang cht y
trn ban, cung khng giai quyt hang ta cng vic khng
tn khac Tt ca a co cp di cua ti chu trach nhim.
Ti bt u vt ln vi nhng vn v phng hng, v
xy dng nn vn hoa cng ty, phn tch su th trng va
nm bt cac thi c mi. Nhng ngi khac cung cam thy
hut hng v phong cach lam vic thay i. Ho khng con
c tip cn ti d dang nh trc, trong khi vn mun
gp ti bt ky luc nao xin y kin, nh giup giai quyt
nhng vn hang ngay.
Nhng ti a tht s thay i. Ti tin rng vic mnh
cn phai lam la lanh ao. Va ti a lam c. n hm nay,
toan b cng vic kinh doanh cua chung ti a khac hn.
Chung ti thch nghi hn vi mi trng mi cua cng ty.

THOI QUEN THANH AT

151

Doanh thu tng gp i va li nhun tng gp bn ln. Ti

a thc hin c vai tro lanh ao.
Ti tin rng cac bc cha me cung thng b vng vao
m thc quan ly. Ho ch chu trong n vic giam sat, hiu
qua va ky cng thay v muc ch va tnh cam gia nh.
Tng t, trong cuc sng ring cua chung ta lai cang
thiu s lanh ao. Chung ta lao vao quan ly ban thn sao
cho co hiu qua, t ra va phn u at c cac muc
tiu trong khi cha xac nh ro nhng gia tr cua mnh.

5. TR

THANH NGI SANG TAO U TIN

CUA CHNH MNH

Nh chung ta nhn thy phn trc, tnh chu ng

c da trn c s t nhn thc mt kha nng c bit
cua con ngi. Hai kha nng thin phu na giup chung ta
m rng tnh chu ng va thc hin vai tro lanh ao ca
nhn trong cuc sng la tr tng tng va lng tm.
Nh co tr tng tng, chung ta co th hnh dung
c nhng tim nng cua ban thn. Nh co lng tm,
chung ta co th tip cn cac quy lut ph bin hay cac
nguyn tc, bng chnh tai nng ring cua mnh va cua
ngi khac. Vi nhng nguyn tc ch ao ban thn, chung
ta co th khai thac ban thn mt cach hiu qua. Kt hp vi
s t nhn thc, nhng kha nng nay se giup chung ta u
sc vit ly kch ban cho chnh mnh.
Do chung ta a sng vi nhiu kch ban t bn ngoai,
nn qua trnh vit kch ban cho chnh mnh tr thanh
mt qua trnh vit lai kch ban, hay thay i mt s m
thc c ban ma chung ta a co. Khi nhn ra nhng kch

152

THOI QUEN THANH AT

ban khng hiu qua, nhng m thc khng ung hay

khng hoan hao trong con ngi mnh, chung ta co th
chu ng bt tay vao vit lai nhng kch ban o.
Theo ti, mt trong nhng cu chuyn hp dn nht
cua qua trnh vit lai kch ban nm trong cun t truyn
cua Anwar Sadat - Tng thng qua c cua Ai Cp. Sadat a
tng c nui dng, day d va hun uc long cm thu
Israel. ng tng tuyn b trn ai truyn hnh quc gia
rng: Ti se khng bao gi bt tay vi mt ngi Israel khi
nao ho con chim du ch mt tc t cua ngi Ai Cp.
Khng bao gi! Khng bao gi!. Va nhng am ng dn
chung trong ca nc a tng h vang Khng bao gi!
Khng bao gi!. ng a tp hp c sc manh va y ch
thng nht cua ca nc vao kch ban o cua mnh.
Kch ban nay rt c lp va mang tnh dn tc cc
oan, no kch ng tinh thn dn chung mt cach su sc.
Nhng no cung rt in r va Sadat bit ro iu o.
Do o, ng a vit lai kch ban cho mnh, miu ta lai
qua trnh ng a hoc c khi con la mt thanh nin b
giam cm tai xa lim 54, mt xa lim bit lp cua nha tu trung
tm Cairo, do dnh lu vao mt m mu chng lai vua
Farouk. ng a hoc c cach bt ra khoi tm tr cua mnh
nhn lai kch ban mt cach khn ngoan hn. ng hoc
cach lam cho tm tr cua mnh trng rng, bng mt qua
trnh thin nh su sc tp trung vao cac kch ban cua
ban thn.
ng k lai rng ng a gn nh khng con mun ri xa
lim nha tu na, v tai o ng a nhn ra thanh cng thc s
la thanh cng cua ban nga. o khng phai la s giau co ma
la co c s t chu va chin thng chnh ban thn mnh.

THOI QUEN THANH AT

153

Trong thi ky cm quyn cua Nasser, co thi gian Sadat

b giang chc. Moi ngi ngh rng ng se mt tinh thn,
nhng khng phai nh vy. Ho mun ap t kch ban
cua ho ln ng ma khng bit rng ng ch ang ch i
thi c.
Va khi thi c n, tc khi tr thanh tng thng Ai Cp
va i mt vi nhng thc tai chnh tr, ng a vit lai kch
ban cua ban thn i vi Israel. ng a n thm Quc
hi Israel (Knesset) tai Jerusalem va m ra mt trong
nhng phong trao hoa bnh cha tng co trong lch s th
gii, mt sang kin tao bao dn n Hip c Camp David
gia Ai Cp va Israel.
Sadat a bit dung s t nhn thc, tr tng tng va
lng tm cua mnh lanh ao ban thn, lam thay i mt
m thc ct loi va cach nhn v hoan canh. ng a tac
ng vao trong tm Vong tron Anh hng cua mnh thay
i m thc o - mt thay i lam anh hng n hang
triu con ngi trong Vong tron Quan tm ln hn.
Trong qua trnh phat trin s t nhn thc, nhiu
ngi trong chung ta phat hin ra nhng kch ban kem
hiu qua, nhng thoi quen a c n su va hoan toan
khng nn co va khng phu hp vi nhng iu chung ta
thc s quy trong trong cuc sng. Thoi quen th hai noi
rng chung ta khng cn phai chung sng vi nhng kch
ban o. Chung ta co quyn s dung tr tng tng va oc
sang tao cua mnh vit lai nhng kch ban mi hiu
qua hn, phu hp hn vi nhng gia tr su sc nht va
nhng nguyn tc ung n, mang lai y ngha tht s.
Nu la mt ngi co phan ng qua mc trong vic day
d con cai th mi khi chung bt u lam iu g o sai trai,

154

THOI QUEN THANH AT

ti se khng kim ch c cn gin d. Ti khng tp

trung vao s trng thanh lu dai hay cam thng ma vao
hanh vi nht thi. Ti ang c gng chin thng trong
mt trn u, ch khng phai ca cuc chin.
Khi o, ti s dung uy quyn cua mnh, la het, nat n,
e doa va trng phat cac con ti. Va ti chin thng. Ti
ng o, trong vinh quang, gia mi quan h cha con b
v khi chung bn ngoai to ra khut phuc nhng trong long
th chng lai. Chung c gng km nen nhng cam xuc ma
v sau se bung phat mt cach t hai hn.
Gi y, nu ti la ngi ngi d l tang nh a tng
tng phn u, va mt trong nhng a con ti chun
b ln ting. Ti mun nghe no noi v ti nh v mt ngi
cha a day d, ren luyn y thc ky lut cho anh em chung
vi long yu thng v b, ch khng phai bng nhng
trn on va li la mng. Ti mun con tim va khi oc cua
con ti tran y nhng ky nim su sc, nhng khoang thi
gian y y ngha ma chung ti co vi nhau. Ti mun con
ti nh n ti nh mt ngi cha ang knh, ngi chia
se ca nim vui ln ni bun cho ti luc no trng thanh.
Ti mun con ti nh lai nhng luc no n vi ti tm
s nhng kho khn va u t ma no gp phai. Ti mun no
hiu rng du khng phai la ngi hoan hao nhng ti a
c gng ht sc lam bt c iu g co th cho cac con. Va
co le hn bt c ngi nao khac trn coi i nay, ti la
ngi yu thng chung nht.
Ly do ma ti mun co c nhng iu trn la v su
thm trong tm hn, ti yu quy con ti va xem trong vai
tro lam cha cua mnh.
Nhng khng phai luc nao ti cung nhn thy nhng

THOI QUEN THANH AT

155

gia tr o. Ti b sa ly trong mt ng vun vt. Nhng g

quy gia nht lai b chn vui di tng tng lp lp cua
nhng bc bi, thuc ep hang ngay. Ti tr nn lun b
ng, va cach c x vi cac con lai mu thun vi tnh cam
ti tht s danh cho chung.
V ti la mt con ngi bit t nhn thc, v ti co tr
tng tng va lng tm, nn ti co th kim tra nhng
gia tr su sc nht cua mnh. Ti co th nhn thy kch
ban ti ang sng khng phu hp vi nhng gia tr o,
rng cuc i ti khng phai la san phm cua ban thit
k cua ring ti. Nhng ti co th thay i va sng theo tr
tng tng cua mnh thay v da vao tr nh. Ti co th
gn ban thn vao nhng tim nng v han thay v vao qua
kh hu han. Ti co th tr thanh ngi sang tao u tin
cua chnh mnh.
Bt u t muc tiu a c xac nh co ngha la thc
hin cac vai tro khac nhau trong cuc i vi nhng gia tr
va phng hng ro rang. Mi chung ta u phai co trach
nhim i vi s sang tao u tin cua chnh mnh, phai
vit lai kch ban cho ban thn tao m thc hanh vi va
thai phu hp vi nhng gia tr su sc cung nh nhng
nguyn tc ung n.
iu o co ngha la ti phai bt u cuc sng hang
ngay bng nhng gia tr o khi i din vi nhng thng
trm, thach thc cuc i, ti co th hanh x bng nhn
phm cua mnh ma khng cn phai hanh ng theo cam
tnh hoc b hoan canh tac ng. Ti co th thc s tr
thanh ngi lun chu ng va sng theo cac gia tr tt ep,
v nhng gia tr o rt ro rang i vi ti.

156

THOI QUEN THANH AT

6. TUYN

NGN S MNH CA NHN

Cach hiu qua nht bt u t muc tiu a c xac

nh ma ti tng bit la thit lp mt ban tuyn ngn s
mnh ca nhn hay mt trit ly, mt nim tin. Tuyn b o
th hin ro ban mun tr thanh ngi th nao (tnh cach),
se lam g (cng hin, thanh tch), ly gia tr va nguyn tc
nao lam nn tang.
V mi ngi la mt ca th, nn tuyn ngn s mnh ca
nhn se phan anh tnh cht n nht nay, ca v ni dung va
hnh thc. Mt ngi ban cua ti, Rolfe Kerr, a xac lp s
mnh cua mnh nh sau:
Trc ht, phai thanh cng trong cuc sng gia nh.
Tm kim va sng xng ang vi s h tr tuyt vi t
nhng ngi xung quanh.
Lun sng lng thin.
Lun nh n nhng ngi co cng giup mnh.
Lng nghe ca hai pha trc khi phan quyt.
Sn long nhn li khuyn cua ngi khac.
Bnh vc nhng ngi vng mt.
Chn thanh nhng quyt oan.
Mi nm thanh thao mt vic mi.
Co k hoach cng vic ngay mai ngay t hm nay.
Khng ngi yn ch i.
Lun duy tr mt thai tch cc.
Lun co oc hai hc.
Trt t ngn np trong sinh hoat ca nhn va cng vic.

THOI QUEN THANH AT

157

ng s mc sai lm ch s thiu oc sang tao, thiu tinh

thn xy dng va sa cha sai lm.
Lun tao iu kin cho cp di thanh cng.
Nghe nhiu hn noi.
Dn ht kha nng va n lc vao cng vic hin thi,
khng bn tm v cng vic sp ti hay s thng quan
tin chc.
Con y la ban tuyn ngn s mnh cua mt phu n
ang c gng cn bng gia cuc sng gia nh va s
nghip:
Ti se c gng tao s cn bng gia ngh nghip va gia
nh mt cach tt nht, v ca hai iu nay u quan trong
i vi ti.
Ngi nha cua ti se la ni ma ti, gia nh, ban be va
nhng ai ti thm co th tm thy nim vui, s thoai mai,
bnh yn va hanh phuc. Mc du vy, ti vn se c gng
tao mt mi trng sng sach se, ngn np va tin nghi.
Ti se vn dung s hiu bit cua mnh chon la cach
thc n ung, oc sach, giai tr, lam cac vic ni tr khac.
Ti c bit quan tm n vic day con cai bit yu
thng, cung hoc tp tin b.
Ti coi trong cac gia tr, quyn t do va cac ngha vu trong
xa hi cua chung ta. Ti se la mt cng dn co trach nhim,
nhit tnh tham gia vao cac hoat ng chnh tr ting noi
va la phiu cua mnh gop phn xy dng cng ng.
Ti se la mt ngi bit khi ng, chu ng thc hin
cac muc tiu cua i mnh. Ti se chu ng trc cac
hoan canh va c hi, ch khng b ng i pho.

158

THOI QUEN THANH AT

Ti se lun gi mnh, tranh xa cac thoi nghin ngp va

h hong. Ti se phat trin cac thoi quen giup mnh thoat
khoi nhng khun mu lac hu va han hep m rng
kha nng cung nh la chon cua mnh.
Ti se la chu nhn ch khng phai la n l cua ng tin.
Ti se lun tm cach c lp v tai chnh. Nhng g ti
mun tuy thuc vao nhu cu va kha nng tai chnh cua
ti. Tr khoan vay dai han mua nha va xe -t, ti se
khng vay n mua bt ky th g khac. Ti se lam
nhiu, tiu xai t va thng xuyn dung s tin d tit
kim hoc u t.
Ngoai ra, ti se dung tin va tai nng mnh lam cho cuc
sng cua ngi khac vui ve hn, bng s phuc vu va
ong gop t thin cua mnh.
Ban co th xem ban tuyn ngn s mnh ca nhn la
mt ban hin phap cua ca nhn ban. Va, nh moi ban
hin phap trn th gii, v c ban, hin phap cua ban la
khng thay i. Nh Hin phap Hoa Ky chng han, trong
hn 200 nm qua, no ch co 26 b sung, sa i, trong o
ban gc ch sa i ung 10 im.
Hin phap Hoa Ky la tiu chun anh gia bt ky b
lut nao cua nc My. y la vn ban ma tng thng My
nhn trach nhim bao v va ung h khi tuyn th nhm
chc, y la c s phap ly cho vic nhp quc tch Hoa Ky
cua ngi dn. y la nn tang va trung tm giup dn chung
vt qua nhng bin ng ln nh cuc ni chin My,
chin tranh Vit Nam, vu b bi Watergate. y la cac
chun mc th hin bng vn ban nhng chun mc then
cht dung anh gia va iu hanh moi th khac. Nhng
nguyn tc nay em lai cho ban Hin phap mt sc manh

THOI QUEN THANH AT

159

v tn, ngay ca trong trng hp co nhng s m h va thay

i trong xa hi, nh Thomas Jefferson a noi: Nn an
ninh c bit cua chung ta nm ban Hin phap nay.
Tng t nh vy, ban tuyn ngn s mnh ca nhn
da trn nhng nguyn tc ung n, tr thanh mt chun
mc cho mi ngi. No tr thanh ban hin phap cua ca
nhn, lam c s cho vic a ra nhng quyt nh ln, la
phng hng cho ca cuc i ban, la c s cho nhng
quyt nh hang ngay ban a ra, ma khng phu thuc vao
hoan canh sng hay nhng xuc cam. No cung em lai cho
mi ca nhn ngun sc manh ln lao gia nhng bin c
cua cuc i.
Con ngi khng th chung sng vi s thay i nu
trong ho khng co mt hat nhn vng chc va bt bin
theo thi gian. Cha khoa dn ti kha nng tao ra thay i
la mt nhn thc trc sau nh mt rng ban la ai, ban
mun lam g, va ban coi trong iu g.
Co ban tuyn ngn s mnh, chung ta co th cung bay
bng vi nhng thay i. Chung ta khng con quan tm
n nh kin hay thanh kin. Chung ta khng cn phai
tm hiu, rp khun, phn loai moi th va moi ngi
hoa hp vi thc tai.
Mi trng sng cua chung ta cung ang thay i vi
mt nhp iu khng ngng gia tng. S thay i chong
mt o lam kit sc nhiu ngi, khin ho khng u sc
ng u vi cuc sng. Ho tr nn b ng va thng
u hang, vi hy vong theo thi gian, ri nhng iu tt
ep cung se n
Nhng khng phai ai cung vy. Trong cac trai tp trung
cua bon c quc xa, Viktor Frankl a hoc c nguyn

160

THOI QUEN THANH AT

tc lun chu ng va tm quan trong cua vic xac nh muc

ch, y ngha cuc sng. ng a phat trin khai nim Liu
phap biu tng thanh mt trit ly va a ra giang day.
iu ct loi cua trit ly nay la: nhiu chng bnh v tinh
thn va cam xuc tht ra la do tm trang b e nen, trng
rng, cam thy cuc i v ngha cua con ngi. Liu
phap biu tng xoa bo cam giac tiu cc o bng cach
giup cho tng ca nhn tm thy y ngha n nht va s
mnh cua ban thn trong cuc sng.
Mt khi nhn thc c s mnh cua mnh, ban se co
c nn tang cua tnh chu ng. Ban se co c tm nhn
v nhng gia tr dn dt cuc i ban. Ban se co phng
hng c ban t o t ra cac muc tiu ngn han va dai
han. Ban se co c sc manh cua ban hin phap ca nhn
c vit ra da trn cac nguyn tc ung n, dung lam
cn c anh gia mt cach hu hiu moi quyt nh v
vic s dung tt nht thi gian, sc lc va tai nng cua ban.

7. TRUNG

TM CUA

VONG

TRON

ANH

HNG

co th vit c mt ban tuyn ngn s mnh,

chung ta phai bt u ngay tai trung tm Vong tron Anh
hng cua mnh. Trung tm nay bao gm nhng m thc
c ban nht - nhng lng knh - ma qua o chung ta co th
nhn ra th gii.
Chnh tai trung tm nay, chung ta x ly tm nhn va
nhng gia tr cua mnh, s dung kha nng t nhn thc
xem xet cac ban ch dn. Va nu co c cac nguyn
tc ung n, chung ta se bit chc cac ban ch ung
ng, bit chc cac m thc cua mnh c da trn cac
nguyn tc va c s hin thc. Chnh tai y, chung ta s

THOI QUEN THANH AT

161

dung lng tm lam la ban ch ra tai nng ring bit va

pham vi co th cng hin cua mnh, s dung tr tng
tng hnh dung ch n. Tt ca nhng iu o nhm
mang lai cho chung ta nhng c s cua mt ban hin phap
ca nhn. Cung chnh tai y, nhng n lc tp trung cua
chung ta se at c kt qua ln nht. Khi tp trung vao
trung tm cua Vong tron Anh hng, chung ta se m rng
no. y la vic tao ra PC (nng lc san xut) co sc manh va
anh hng to ln n s thanh at moi mt trong cuc
sng chung ta.
Bt c cai g nm tai trung tm cua cuc sng se la
ngun gc cho s an toan, nh hng, khn ngoan va nng
lc cua chung ta.
An toan biu hin y thc cua ban v gia tr, ca tnh, nn
tang tnh cam, long t trong va cac th manh cua ban.
nh hng la ngun gc cac phng hng trong cuc
sng cua ban. Ban dn ng, tc khung tham chiu
ni tm cua ban la cai ch cho ban iu g ang xay ra
bao gm cac nguyn tc, cac tiu chun ngm chi phi
nhng quyt nh va hanh ng cua ban.
Khn ngoan la tm nhn tng lai va nhn thc v s cn
bng, s am hiu cua ban i vi cach ap dung cac nguyn
tc khac nhau trong cuc sng va s lin h gia chung. No
bao gm kha nng phan oan, suy xet va hiu bit. o la
mt chnh th tng hp cua suy ngh hay kinh nghim mt tng th c nht va tron ven.
Nng lc la kha nng hanh ng, la tim lc hoan
thanh mt cng vic nao o. y la kha nng c ban
thc hin vic la chon va a ra cac quyt nh. No cung
bao gm kha nng vt qua nhng thoi quen c hu

162

THOI QUEN THANH AT

hnh thanh nhng thoi quen mc cao hn, co hiu qua

hn.
An toan

Khn ngoan

Trung tm

nh hng

Nng lc

Bn yu t nay an toan, nh hng, khn ngoan va

nng lc phu thuc ln nhau. Ro rang, an toan va nh
hng se em lai khn ngoan tht s, la cht xuc tac giai
phong nng lc. Khi ca bn nhn t nay cung co mt, kt
hp hai hoa va b sung cho nhau, chung se tao nn sc
manh to ln co th san sinh ra mt nhn cach cao quy, mt
tnh cach cn bng va mt con ngi toan ven.
Cac yu t h tr nay cung gn kt vi moi kha canh
khac cua cuc sng va khng ch xut hin mt ln. Mc
phat trin tng yu t c th hin trn mt chui lin
tuc, ging nh cac bc lin tuc cua s trng thanh c
m ta phn trn. u di cua chui, bn nhn t nay
u yu, ngha la v c ban, ban phu thuc vao hoan canh,

THOI QUEN THANH AT

163

vao ngi khac, vao nhng th ban khng kim soat mt

cach trc tip. u trn cua chui, ban kim soat c
tnh hnh; khi o, ban co sc manh c lp va nn tang cho
cac mi quan h a dang, tng thuc ln nhau.
An toan cua ban nm u o trn chui lin tuc gia
cc khng an toan nm mt u, ni cuc sng cua ban
chu s chi phi bi cac xung lc hay thay i, va u kia,
ni ban y thc c gia tr ban cht va s an toan ca nhn.
nh hng cua ban dao ng trn chui lin tuc, t nhng
ngun lc dao ng bn ngoai cho n s iu khin ni
tai vng vang. Khn ngoan cua ban nm u o gia mt
tm ban hoan toan sai lch, ni moi th b bop meo va
khng n khp nhau hoc co th gia mt tm ban
chnh xac, hoan hao v cuc sng, ni moi thanh phn va
nguyn tc lin h vi nhau mt cach hp ly. Nng lc cua
ban nm gia mt cc la s bt ng mt con ri cho
ngi khac git dy va cc kia la s chu ng, ngha la sc
manh hanh ng theo nhng gia tr cua chnh ban.
V tr cua nhng yu t nay trn mt chui lin tuc biu
hin s hoa nhp, hai hoa, cn bng. Anh hng tch cc
cua chung i vi moi mt cuc sng cua chung ta la v
cung cn thit la chc nng trong tm, la m thc thit
yu, ct loi mi ngi.

8. CAC

TRONG TM TRONG CUC SNG

Mi ngi u co mt trong tm trong cuc sng du

rng chung ta thng khng nhn ra iu o. Hay khao sat
tom tt cac trong tm khac nhau hay cac m thc ct loi
trong chung ta hiu ro anh hng cua chung n bn
nhn t c ban an toan, nh hng, khn ngoan va nng
lc nu trn.

164

THOI QUEN THANH AT

Trong tm phi ngu. Quan h hn nhn co th la mi

quan h thn mt, man nguyn, lu dai va co anh hng
nht i vi con ngi. No giup cac mi quan h khac phat
trin. Do vy, vic mt ngi nao o tp trung chu y vao v
hay chng mnh la iu rt t nhin va ung n.
Tuy nhin, kinh nghim va quan sat thc t cuc sng
lai cho chung ta mt bc tranh hoan toan khac. Sau nhiu
nm tham gia x ly mt s cuc hn nhn gp rc ri, ti
nhn ra nhng si ch xuyn sut dt nn hu ht cac mi
quan h hn nhn o la s l thuc manh me v mt tnh
cam. Chung ta se d b tn thng bi tm trang, tnh cam,
hanh vi va cach c x cua ngi ban i, bi cac iu kin
bn ngoai tac ng n quan h v chng, v du mt a
con mi chao i, tac ng cua gia nh bn v/chng,
nhng kho khn tai chnh, s thanh cng v mt xa hi cua
mt trong hai ngi v.v.
Khi trach nhim tng ln va s cng thng xut hin
trong quan h hn nhn, chung ta co xu hng quay tr
lai cac kch ban a c trang b trong giai oan trng
thanh. Va ngi ban i cua chung ta cung th. Thng
thng, kch ban cua hai bn khng ging nhau, v vy
xut hin cach x ly khac nhau v cac vn nh tai chnh,
nui day con cai, tnh cam v chng Khi nhng vn
nay kt hp vi s l thuc tnh cam trong hn nhn th
mi quan h ly phi ngu lam trong tm se bc l moi
im yu cua no.
Khi chung ta l thuc vao ngi chung ta ang co xung
t th nhu cu va xung t lun hoa ln vao nhau. Kt qua
thng thy la hanh ng yu ghet thai qua, i u hay
trn chay, rut lui hay gy hn, cay ng, ky, hoc ngm
ngm ua tranh. Khi nhng trang thai tiu cc nay xay ra,

THOI QUEN THANH AT

165

chung ta cang lun su vao cac thoi quen cu nhm bin minh
cho hanh vi cua mnh va tra ua ngi v hoc chng.
Ro rang, khi b tn thng nng n, chung ta cam thy
cn phai phong thu tranh au n ln na. V vy,
chung ta thng dung nhng ngn t ma mai, chm choc
va ch trch che y s yu ui bn trong con ngi
mnh. Ca v va chng u co y ch bn kia nhn nhng
tnh cam trc, ri nhn ly s tht vong va cang cam
thy oan trach i phng.
Mi quan h nh vy ch cha ng an toan hao huyn.
nh hng luc nay ch da vao cam xuc nht thi. Con
khn ngoan va nng lc b chm lp trong mi quan h tng
tac tiu cc va i nghch.
Trong tm gia nh. Mt trong tm t nhin, ung n
va ang chu y khac thng thy la gia nh. y la lnh vc
c tp trung va u t nhiu, tao ra nhng c hi ln
cho cac mi quan h su sc, cho s yu thng, chia se, va
nhiu nhn t khac lam cuc sng co y ngha. Nhng v
la mt trong tm, nn ban thn no cung lai co kha nng
pha hoai chnh cac yu t cn thit bao am cho s thanh
cng trong cuc sng gia nh.
Nhng ngi ly gia nh lam trong tm cua cuc sng
co nhn thc v s an toan hay gia tr cua ban thn xut
phat t truyn thng, nn tang giao duc hay danh d cua
gia nh. Do vy, ho d b tn thng trc moi s thay i
v truyn thng hay vn hoa, hoc bt ky tac ng nao lam
phng hai n gia nh ho.
Nhng bc cha me ly gia nh lam trong tm thng
khng co c s t do v tnh cam chm soc con cai
mc cao nht. Nu ho quan nim s an toan cua ho xut

166

THOI QUEN THANH AT

phat t gia nh th nhu cu sng hoa hp vi con cai co

th lam lu m tm quan trong cua vic u t lu dai vao s
trng thanh va phat trin cua chung. Ho ch co th tp
trung vao un nn cac hanh vi nht thi. Bt c hanh vi nao
ho cho la khng thch hp u b coi la mi e doa cho s
an toan cua gia nh ho. Do vy, ho tr nn tht vong, d
dang chu s chi phi bi nhng cam xuc nht thi hoc
nhng vn trc mt, hn la chu y n s trng thanh
va phat trin lu dai cua con cai. Ho co th phan ng thai
qua va trng phat con cai do nong nay hoc yu thng
chung mt cach co iu kin, khin cho chung b l thuc
v tnh cam, tr nn ngang nganh va quy pha.
Trong tm tin bac. Mt trong tm khac, hp ly va rt
ph bin trong cuc sng cua nhiu ngi, la vic kim
tin. Trong bang th t u tin hay chui lin tuc cac nhu
cu, th s an toan v vt cht va tai chnh lun ng hang
u. Cac nhu cu khac thm ch con khng c k n
cho n khi nhu cu c ban c thoa man, ch t la mc
ti thiu.
Hu ht moi ngi u phai i mt vi s u lo v mt
tai chnh. Nhiu tac ng cua xa hi co th gy anh hng
va e doa n tnh hnh tai chnh, tuy khng phai luc nao
chung ta cung th hin s lo lng nay ra bn ngoai.
Co rt nhiu ly do chnh ang kim tin, chng han
nh nhu cu tch luy, chm soc gia nh. Tuy rt quan
trong, nhng nu ch tp trung vao vic kim tin, coi o la
trong tm cua cuc sng th ban thn no se em lai tac hai.
Hay xem lai ln na bn nhn t cn thit cho cuc
sng: an toan, nh hng, khn ngoan va nng lc. Gia s ti
tm thy an toan cua mnh chu yu t cng vic lam n, hay

THOI QUEN THANH AT

167

t thu nhp hoc li nhun. Do co nhiu nhn t anh

hng n cac nn tang kinh t nay, nn ti se bn tm va
lo lng, phong va bao v bt c iu g co th gy tn hai
cho chung. Khi nhn thc v gia tr ca nhn cua ti xut
phat t tin bac, ti se d b tn thng bi nhng tac ng
bn ngoai. Nhng cng vic va tin bac t thn no khng
em lai khn ngoan, nh hng ma ch em lai nng lc va an
toan mc han ch. Han ch cua trong tm tin bac
chnh la no thng em lai s khung hoang trong cuc
sng cua chnh ban hay ngi thn cua ban.
Nhng ngi ly tin bac lam trong tm cuc sng
thng gat gia nh hay cac u tin khac sang mt bn. Ho
cho rng moi ngi se thng cam v nhu cu kinh t phai la
trc ht. Ti con nh mt cu chuyn ma ti co dp
chng kin nh sau. Mt ng b sp sa dn cac con i
xem xic nh a ha th nhn c in thoai t cng ty.
o la cuc goi cua cp trn bao ng n ngay cng ty giai
quyt cng vic, nhng ng a t chi. Khi ba v noi rng
ng nn i lam th hn, ng tra li: Cng vic ri se lai
n, nhng tui th cua cac con th khng. T o, trong
tm tr, cac con ng khng bao gi qun c nhng c ch
quan tm, tuy nho, nhng la bng chng xac thc cua tnh
yu ma b lun danh cho chung.
Trong tm cng vic. Nhng ngi ly cng vic lam
trong tm trong cuc sng co th tr thanh nhng ke
tham cng tic vic. Ho hy sinh ca sc khoe, cac mi
quan h va nhiu mt quan trong khac cua cuc sng. c
tnh c ban cua ho c quyt nh bi tnh cht cng vic:
Ti la bac s, Ti la nha vn, Ti la ngh s
V nhn thc v gia tr cua ho ch goi gon trong cng vic,
nn cam giac an toan trong ho d b tn thng bi nhng g

168

THOI QUEN THANH AT

ngn can ho tip tuc cng vic. nh hng cuc sng cua ho
lun phu thuc vao nhu cu cng vic. Khn ngoan va nng
lc cung se b gii han trong pham vi cng vic. Do o, ho
lun to ra kem nhay ben trong cac lnh vc khac cua cuc
sng nh mi quan h gia nh, ng x xa hi
Trong tm tai san. ng lc sng cua nhiu ngi khac
lai la quyn s hu cua cai vt cht - khng ch i vi tai
san hu hnh nh nha lu, xe hi, thuyn bum va trang
sc, ma con ca nhng tai san v hnh nh danh ting, s
vinh quang va a v xa hi. a s chung ta u nhn thc
c qua kinh nghim sng cua mnh v s khim khuyt
cua trong tm nay, n gian bi v chung chu anh hng
cua rt nhiu yu t va co th mt i nhanh chong.
Nu cam giac v s an toan cua ti da vao danh ting
hay s cua cai vt cht co c th cuc sng cua ti lun
trong tnh trang b e doa va lo u. Ti thng xuyn lo s
tai san cua mnh b trm hoc mt gia. Nu gp ai co a v
cao hn, giau co hay ni ting hn, ti se cam thy t ti.
Con nu gp ai hen mon hn, thp kem hn v tin tai, a
v, ti se cam thy kiu hanh. Nhn thc cua ti v gia tr
ban thn lun lun bin ng. Ti khng co c cam giac
yn n hay mt ban nga n nh. Ti se khng ngng tm
cach gi gn, bao v tai san, c phiu, a v va ting tm cua
mnh. Chung ta tng nghe k hoc chng kin nhiu
ngi t kt liu cuc i v b sat nghip hay danh ting
chnh tr b hoen .
Trong tm hng lac thu. Mt trong tm khac thng
thy, co quan h cht che vi trong tm tai san la trong tm
hng lac thu. Chung ta ang sng trong mt th gii ma
s khoai lac lun lun tn tai va c khuyn khch.
Truyn hnh va phim anh lun ap ng nhu cu cua con

THOI QUEN THANH AT

169

ngi kha canh nay, lun khc hoa mt cach sinh ng

nhng thu vui ma ngi khac co hoc co th tn hng
trong cuc sng mt cach d dang va y thu v. Nhng
trong khi hao quang lp lanh cua li sng hng thu c
khc hoa mt cach qua mc th kt qua t nhin cua no
tc tac ng cua no n ni tm con ngi, n tnh hiu
qua, n cac mi quan h lai t khi c nhn din mt
cach chnh xac.
S giai tr v hai mc va phai co th lam th gian th
cht va tm hn, giup nui dng mi quan h gia nh va
cac mi quan h khac. Nhng ban thn thu vui khng em
lai s thoa man su sc va lu dai hay mt cam giac toai
nguyn. Ngi ly thu vui lam trong tm cuc sng se rt
chong chan sau khi c thoa man, va ho khng ngng oi
hoi nhiu hn, cao hn. Ri vao trang thai nay, ngi ta
gn nh tr thanh mt ngi ch ky, v , ho giai thch
moi th trong cuc i qua nhng vui thu mnh c tn
hng.
Nhng ky ngh dai l th, nem tin vao song bac, nhay
nhot thu m tai cac vu trng, hay n gian nh xem
qua nhiu phim anh ngha la dung qua nhiu thi gian
cho nhng thu vui v b se lam hoang ph cuc i
chung ta, khin cho nng lc b t lit, tr tu ngng phat
trin, u oc va tinh thn b m mui va tm hn chai san.
An toan, nh hng, khn ngoan va nng lc luc by gi se
nm tn ay cua chui phat trin.
Malcolm Muggeridge(*) vit trong cun Li chng cua
th ky 20 nh sau:

(*) Malcolm Muggeridge (1903 - 1990): Nha vn chm bim, nha bao ni ting
cua nc Anh.

170

THOI QUEN THANH AT

Ngay nay, mi khi nhn lai cuc i mnh, ti git mnh

nhn ra rng nhng iu trc y ti cho la co y ngha
nht, co sc hp dn nht th nay lai tr nn phu phim
va v ngha tt ! o la tham vong thanh cng bng moi
gia; la s hanh din v c moi ngi bit n va ca ngi;
la nhng vui thu vt cht t vic kim nhiu tin, chinh
phuc c nhiu c gai ep, co nhng chuyn chu du
khp th gii nh quy Satan. Tt ca giai thch va giup ti
hiu c th nao la s phu du gia tao cua th gii nay.
Hi tng lai, tt ca nhng tro t man nay xem ra ch la
mt s huyn hoc, cai ma Pascal goi la lt trn coi tuc.
Trong tm ban/thu. Nhng ngi tre tui thng co
xu hng ly ban be lam trong tm cuc sng cua mnh.
i vi ho, vic gia nhp vao mt nhom ban ng trang la
la mt vic v cung quan trong. Tm gng xa hi b meo
mo va lun thay i tr thanh ngun lc cho bn nhn t
chi phi cuc sng, dn n s phu thuc nhiu hn vao
s bin i cua tm trang, tnh cam, thai va hanh vi cua
ngi khac.
Vic ly ban be lam trong tm cuc sng cung co th
ch tp trung vao mt vai ngi, no co mt s c im
ging trng hp trong tm phi ngu. Xu hng ly ban
be lam trong tm co th la nguyn nhn gy ra s l thuc
tnh cam vao mt ca nhn, s phat trin cua nhu cu/xung
t theo ng xon c va mi quan h tng tac tiu cc.
Ngc lai, cung co s t ngi ly i thu lam trong tm
cuc sng, c bit khi ho co s tng tac thng xuyn vi
i thu. Tuy t ai lam iu nay mt cach co y thc, nhng
khng phai la khng ph bin. Khi ai o cam thy mnh b
i x bt cng bi ngi co anh hng ln v tnh cam hay

THOI QUEN THANH AT

171

v mt xa hi, th anh ta se rt d dang chu tm vao s bt

cng va coi ngi kia la trong tm cuc sng cua mnh.
Thay v sng mt cach lun chu ng cho cuc i mnh,
ngi ly i thu lam trong tm phan ng lai mt cach thu
ng tuy vao hanh vi va thai cua i thu.
Ti co mt anh ban giang day tai mt trng ai hoc.
Anh ta a tr nn qun tr v s yu kem cua mt ngi
quan ly - ngi co mi quan h rt xu vi anh ta. Anh ta a
suy ngh cua mnh v ngi nay chi phi n mc tr
thanh ni am anh. iu nay anh hng n ca quan h cua
anh vi gia nh, vi nha trng va cac ng nghip. Cui
cung, anh i n quyt nh se ri bo trng ai hoc o
tm cng vic khac.
Liu anh co thc s mun tip tuc lai trng, nu
khng co ngi o khng?, ti hoi.
Vng, ung vy, anh ta tra li, V chng nao con co
mt hn ta y, cuc i ti con b gian oan, b lam cho
ao ln. Ti phai i thi.
Tai sao anh lai ly ngi nay lam trong tm cua cuc
i anh?, ti hoi lai.
Anh ta git mnh v cu hoi nay. Nhng ri anh phu
nhn no. Va ti ch cho anh ta thy rng anh ang cho
mt ca nhn cung vi s yu kem cua ho lam meo mo toan
b tm ban cuc i mnh, pha hoai nim tin, va ca
mi quan h vi ngi thn.
Cui cung, anh ta tha nhn rng con ngi o a co anh
hng n anh, nhng phu nhn vic t anh a ra s la
chon nay. Anh ta trach nhim cho ngi quan ly no va
tuyn b ban thn anh khng co trach nhim g trong vic nay.

172

THOI QUEN THANH AT

Chung ti tip tuc trao i. Dn dn, anh ta cung nhn

thy rng qua tht anh cung co mt phn trach nhim,
nhng v anh a x ly trach nhim nay khng tt, nn tr
thanh ngi v trach nhim.
Nhiu ngi ly hn cung b ri vao tnh trang tng t.
Ho khng thoat ra c tm trang oan gin, cay ng va
trach moc ngi v/chng a ly d. Trong nhn thc tiu
cc, v mt tm ly, ho vn con la v chng, th nn ngi
nay mi cn n nhng nhc im cua ngi kia bin
h, bao cha cho mnh.
Nhiu a tre v thanh nin sng trm lng hay phong
tung vi s cm ghet cha me chung. Chung ln an cha me
v nhng hanh ng lam dung, bo ri hay thin v trong
qua kh, va chung chon thai cm ghet lam trong tm
cuc sng cua mnh khi ln ln. Chung sng mt cach b
ng theo kch ban c hnh thanh t thai o.
Ngi ly ban hoc thu lam trong tm cuc sng se
khng co c an toan va thanh than trong tm hn.
Cam giac v gia tr ban thn d thay i. Ho thng b
chi phi bi tm trang, xuc cam hay hanh vi cua ngi
khac. nh hng nhng ngi nay phu thuc vao nhn
thc va phan ng cua ngi khac, con khn ngoan b han
ch bi lng knh xa hi, bi ni am anh v i thu.
Nhng ngi nay khng co nng lc va phn ln b ngi
khac iu khin.
Trong tm tn giao. Ti tin rng hu ht nhng ai thc
s gn bo vi bt c mt tn giao nao o cung se nhn ra
vic i l tai nha th/chua chin khng ng ngha vi c
tin cua ca nhn. Mt s ngi qua bn rn vi cac hoat
ng th cung va cng vic cua giao hi n ni tr nn v

THOI QUEN THANH AT

173

cam i vi nhng nhu cu bc thit cua nhng ngi xung

quanh ho, i ngc lai chnh nhng li giao hun ma ho a
tuyn xng mt cach su sc. Trong khi lai co nhng ngi
khng thng xuyn i l, thm ch cha bao gi i, nhng
thai va hanh vi cua ho lai th hin s tp trung mt cach
chn thc vao cac nguyn tc ao c c ban cua tn giao.
Nh tham gia t rt sm vao cac hoat ng giao hi va
cac nhom phuc vu cng ng co t chc, ti kham pha ra
rng vic i l khng nht thit co ngha la sng theo cac
nguyn tc c nu ra trong cac bui giang ao. Ngi ta
mt mt rt nng ng trong hoat ng tn giao, nhng
mt khac lai co th khng lam theo giao ly hay kinh thanh.
Trong cuc sng, vic ly tn giao lam trong tm, tao
n tng hay gi th din co th tr thanh mi quan tm
bao trum, dn n thoi ao c gia, lam bng hoai phm
gia ca nhn va cac gia tr chn thc khac.
nh hng xut phat t lng tri xa hi, va ngi ly
tn giao lam trong tm thng tuy tin gan cho ngi khac
cac nhan hiu gia tao nh la tch cc tiu cc, t do,
chnh thng hay bao thu.
V tn giao la t chc chnh thc bao gm cac chnh
sach, chng trnh va cng ng tn nn t no khng th
em lai cho ngi ta s an toan su sc va vnh vin hay mt
y thc v gia tr ni tai. Sng theo cac nguyn tc c giao
hun, ngi ta co th lam c iu o, nhng ch ban thn
tn giao thi th khng th. Nha th cung khng th cho
ngi ta mt cam giac thng xuyn c nh hng.
Nhng ngi ly tn giao lam trong tm thng co xu
hng sng bit lp, suy ngh va hanh ng cua ho cung co
net khac bit so vi ngi khng theo tn giao. Thiu vng

174

THOI QUEN THANH AT

tnh tng th, tnh thng nht hay hoan thin la mt mi e

doa i vi s an toan, tao ra nhu cu gia tao va s t man.
Vic coi tn giao la muc ch ch khng phai la
phng tin lam xoi mon s khn ngoan va cam giac cn
bng cua con ngi. Mc du tn giao day con ngi v
ngun gc cua nng lc, nhng ban thn tn giao khng
phai la nng lc. Tn giao ch la mt phng tin a sc
manh tinh thn n vi con ngi.
Trong tm hng v ban thn. Co le trong tm ph
bin nht ngay nay la trong tm hng v ban thn ma
hnh thc d thy nht la s ch ky. Ngi ly ban thn lam
trong khng h quan tm n nhng ngi xung quanh.
i vi trong tm hng v ban thn th an toan, nh
hng, khn ngoan va nng lc rt t khi hin din. Cung nh
bin Cht Israel, no ch nhn vao ma khng bao gi cho
i. V th, no tr nn can kit.
Mt khac, nu quan tm n s phat trin cua ban nga
theo quan im cao ca hn, o la hoan thin nng lc ca
nhn phuc vu, xy dng va ong gop mt cach co y ngha
th se lam tng ang k bn nhn t chi phi cuc sng.
Trn y la mt s trong tm ph bin ma con ngi
thng s dung tip cn cuc sng. Ban co th d dang
nhn thy trong tm cuc sng cua ngi khac nhng kho
nhn ra trong tm cua mnh. Ban co th bit ai o xem vic
kim tin la quan trong hn moi th khac trn i hoc
dung ht sc bin minh cho mnh trong mt mi quan
h ang tr nn ti t. Nhng nu chu kho quan sat, i
khi ban se nhn xa hn nhn ra trong tm nao a tao ra
hanh vi o.