1.

UVOD:

-Savremene tehnologije omoguuju sprezanje razliitih materijala. Sprezanje u irem smislu

je konstruktivno i funkcionalno objedinjavanje dva ili vie materijala razliitih osobina u
jedinstven spregnut presjek.
-Kod razmatranja ponaanja spregnutih nosaa kao jednog sloenog sistema, predpostavlja se
idealizirano ponaanje koritenih materijala.
-Kod spregnutog se nosaa horizontalna uzduna posmina sila prenosi pomou modanika s
uskog elinog nosaa u irokopojasnu betonsku plou. Tlani betonski pojas se deformira te
normalni naponi nisu vie jednaki u svakoj taki armiranibetonske ploe u tlanom podruju.
Zato je potrebno odrediti sudjelujuu irinu ploe be na kojoj se predpostavlja da su normalni
naponi jednaki u svakoj taki tlanog dijela presjeka.

L
-Sudjelujua irina be se odreuje preko izraza: be= 8

e
2

gdje je :

be sudjelujua irina armirano betonske ploe

L raspon spregnutog nosaa
e razmak spregnutih nosaa
-U nizu moguih sprezanja razliitih materijala u graevinarstvu imaju praktinu primjenu
sprezanje elika i betona, sprezanje betona razliite starosti i kvaliteta i sprezanje betona i
drveta.
-Razvoj spregnutih konstrukcija se odvija u dva pravca:
- razvoj teorije spregnutih konstrukcija i eksperimentalnih istraivanja
- razvoj i unapreenje prakse konstruisanja, projektovanja i postupaka graenja spregnutih
konstrukcija u mostogradnji.

2.SREDSTVA ZA SPREZANJE:
-

Sredsva za sprezanje treba da obezbijede zajedniko (spregnuto) djelovanje dva razliita

konstruktivna materijala u jedinstvenom spregnutom presjeku.

-Kao sredstvo za sprezanje armirano betonske ploe i elinog nosaa kod konstruisanja
spregnutih nosaa razliite namjene, koriste se modanici, sidra, epovi, visokovrijedni vijci i
njihove kombinacije. Kod konstruisanja i prorauna spregnutog presjeka nosaa zanemaruje
se trenje koje postoji na kontaktu elinog i betonskog dijela spregnutog presjeka.

- Pored sprezanja elik-beton tu jo takoe imamo sprezanje drvo-beton kod kojeg se koriste
odreeni tipovi spajala i naini sprezanja.
Neki od osnovnih vrsta spajala kod sprezanja drvo-beton su:
-avli
-ulijepljene armaturne ipke
-vijci za drvo sa heksagonalnom glavom
-vijci za drvo u paru
-prstenasti modanici
-utisnuti nazubljeni ploasti modanici
-eline cijevi
-eline utisnute jeaste spojne ploe

3.SPREZANJE REETKASTIH NOSAA

3.1 OPTA RAZMATRANJA
-U dosadanjem razmatranju spregnutih konstrukcija govorili smo o sprezanju armiranobetonske ploe i elinog punostijenog limenog nosaa, odnosno zatvorenog sanduastog
presjeka sa punim vertikalnim rebrima.
-Prednosti sprezanja betona sa elinim reetkastim nosaima mogu se korisno primjeniti kod
mostova, a takoe i kod objekata visokogradnje.
-Na slici 7.1 ispod su prikazane dvije karekteristine forme reetkastih nosaa koji se
primjenjuju za mostove i kod kojih postoji mogunost sprezanja sa betonom.

-Sprezanje reetkastih nosaa koristi se i kod objekata visokogradnje za stropne i krovne

konstrukcije veih raspona. Reetkasti nosa je kombinovan od armirano-betonske ploe koja
zamjenjuje gornji pojas klasinog reetkastog nosaa, a ima i ulogu stropne ili krovne ploe.
tapovi ispune i donji pojas su od elika. Ovaj nain sprezanja koristi se za vee raspone 10
20 m.
-Za manje raspone od 7,0 do 12,0 gornji- pritisnuti pojas je kompletan od betona i proizvodi
se u tvornicama, a za elini dio reetkastog nosaa vee se prema detalju C na slici ispod.

3.2 ANALIZA SPREGNUTOG REETKASTOG NOSAA SA ARMIRANO

BETONSKOM PLOOM NA GORNJEM PRITISNUTOM POJASU
Za analizu sprezanja reetkastih nosaa uzet je prijmjer nosaa sa slike 7.1 a i 7.2 sa AB
ploom na gornjem pritisnutom pojasu, kada se dobije najvei efekat od sprezanja.
Sprezanje ploe sa gornjim pojasom moe biti na cijeloj duini pojasa ili samo u vorovima.

-Kod sprezanja reetkastih nosaa sa AB ploom smiue sile se javljaju samo u vorovima
reetke gdje se u pojas unosi horizontalna komponenta rezultujue sile tapova ispune.
Modanici za sprezanje (rasporeeni u zoni vora) preuzimaju ovu silu (slika 7.3b).
-Kod sprezanja na duini cijelog pojasa, smiuu silu od horizontalne komponente rezultujue
sile tapova ispune preuzimaju takoe modanici u zoni vora, a smiuu silu od savijanja du
tapa (izmeu dva vora) preuzimaju modanici rasporeeni du tapa.
-Postoje dvije faze rada reetkastog nosaa.
U I fazi elini reetkasti nosa prima optereenja od vlastite teine i teine betonske ploe sa
oplatom.
U II fazi spregnuti reetkasti nosa prima preostali dio stalnog optereenja (izolacija, asfalt,
ivinjaci, ograde, oprema itd.) i korisno pokretno optereenje (gIif + p).
-Iznalaenje sila u tapovima eline reetke za I fazu poznato je iz teorije konstrukcija (h
reetke = hIf).
-U II fazi spregnuti reetkasti nosa prima slijedee statike uticaje i naprezanja:
aksijalne sile (naprezanja) sa hr = hIf + e;
momente savijanja u gornjem spregnutom pojasu izazvane deformacijom reetkastog
nosaa;
momente savijanja u gornjem spregnutom pojasu nastale od ekscentrine veze u
vorovima, tapova ispune;
momente savijanja u gornjem spregnutom pojasu od lokalnog savijanja tapova
izmeu vorova.
3.3 KONTROLA NAPONA U TAPOVIMA SPREGNUTE REETKE
-Za tapove ispune i donjeg pojasa izbor presjeka i kontrola napona su isti kao i kod klasine
eline reetke. Za tapove gornjeg spregnutog pojasa naponi se moraju sumirati po fazama,
vodei rauna da je u I fazi presjek tapova elini, a u II fazi spregnuti sa svim dodatnim
uticajima i naponima koji su ovdje razmatrani. Pored razmatranih treba dodati i uticaje
skupljanja i teenja betona samo za svaki izdvojeni spregnuti tap gornjeg pojasa.
3.4 SPREGNUTI REETKASTI NOSAI KOD KOJIH
PRITISNUTI POJAS (ILI OBA POJASA) OD BETONA

JE

KOMPLETAN

-Na slici 7.2 prikazan je reetkasti spregnuti nosa koji se koristi za horizontalne (stropne i
krovne) konstrukcije objekata visokogradnje kod koga je gornji pojas AB ploa, povezana u
vorovima sa elinim dijagonalama.
Ovi nosai proizvode se u tvornicama kada su u svim elementima reetkastog nosaa nulta
naponska stanja.

-Kod velikih reetkastih nosaa koji se koriste u mostogradnji ili za velike raspone u
visokogradnji moraju se predvidjeti konstruktivne mjere za prenoenje sila pritiska iz elinog
dijela pojasnih tapova u AB plou. elini pritisnuti pojas ima dimenzije koje mogu da
preuzmu sile od vlastite teine i teine svjeeg betona AB ploe . vorovi se moraju tako
konstruisati da predstavljaju oslonce AB ploe, da preuzmu smiue sile i omogue
demontau elinih pojasnih tapova nakon ovravanja betona AB ploe.

4.SPREGNUTI ELINI STUBOVI

-Kod primjene spregnutih elinih stubova, kao i kod primjene spregnutih nosaa, do izraaja
dolaze prednosti elika i betona kao materijala. Sa elinim dijelom presjeka dobija se velika
nosivost uz minimalan gabarit.
-Betonski dio presjeka poveava nosivost elinih stubova, uz isti gabarit i znatno poveava
protupoarnu otpornost.
-Spregnuti elini stubovi su savremen i racionalan vid graevinskih konstrukcija koje u
zadnjoj deceniji ulaze u praksu indusrijski razvijenih zemalja.
-U konkurenciji sa armirano-betonskim i elinim stubovima, spregnuti stubovi se koriste u
konstrukcijama sa velikim uzdunim silama i ogranienim presjecima i veom transportnom
duinom montanih dijelova.
- Na slici ispod dati su presjeci armirano-betonskih, elinih i spregnutih stubova iste
nosivosti i iste protivpoarne otpornosti.

-U dosadanjoj praksi primjenjuju se tri osnovna tipa formiranja poprenog presjeka

spregnutih stubova:
-spregnuti stubovi od elinih okruglih i pravougaonih cijevi ispunjenih betonom
-spregnuti stubovi sa ubetoniranim elinim profilima
-spregnuti stubovi sa izbetoniranim prostorima otvorenih elinih profila

5. PRIMJENA SPREGNUTIH KONSTRUKCIJA U MOSTOGRADNJI:

Prije stotinu godina poela je upotreba betona za kolovozne ploe putnih i eljeznikih
mostova. U poetku beton je imao funkciju ispune izmeu elinih nosaa ili koritastih
limova. Od dvadeset do trideset godina prolog stoljea beton kao ispuna zamjenjen je
nosivom armirano betonskom ploom koja se oslanjaja na eline nosae.
Znaajan podsticaj za razvoj spregnutih mostova imali su rezultati probnog optereenja i sa
tim povezana istraivanja na mostu preko rijeke Save u Zagrebu 1939. godine. Most nije bio
projektovan i dimenzioniran kao spregnuta konstrukcija. Izmjereni naponi i deformacije pri
probnom optereenju su pokazala veliki stepen sprezanja.
Razvoj teorije i prakse spajanja elinih konstrukcija zavarivanjem i visoko vrijednim vijcima
omoguuju nove funkcionalne i skladne oblike presjeka, radionikih i montanih nastavaka i
olakavaju izradu i montau.

-Sprezanje elika i betona se najvie primjenjuje pri projektovanju putnih i eljeznikih

mostova grednih sistema. Na primjerima projektovanih i izgraenih mostova mogue je
uvjerljivo i pregleno prikazati praktinu primjenu savremenih trendova razvoja spregnutih
mostova.
- Za sprezanje elinih nosaa i armiranih betonskih ploa koriste se elastini i kruti
modanici raznih oblika. Podjela je zasnovana prema nainu preuzimanja napona smicanju. U
savremenoj praksi najvie se koriste elastini modanici u vidu epova

Most preko rijeke Neretve kod Jablanice

Za razliku od ranije izgraenih mostova sa kontinualnim spregnuto-prednapregnutim
kostrukcijama kod kojih je kablovima ostvareno kontinualo sprezanje, putni most preko rijeke
Neretve ima kontinualnu konstrukciju sa diskontinualnim sprezanjem.

Pjeaki most preko rijeke Drave u Ptuju

Most je lijep primjer savremene spregnute kontinualne reetkaste konstrukcije izgraene

1997. godine. elina reetkasta prostorna konstrukcija mosta visine 1,23 m izraena je od
cijevi u zavarenoj izvedbi. elina konstrukcija preuzima teinu svjeeg betona, a spregnuti
presjek teinu opreme i korisno optereenje pjeaka

Viadukt Mirna
Viadukt Mirna na istarskoj brzoj cesti Y u Hrvatskoj premotava iroku dolinu rijeke Mirne
na visini 15-40 m. Spregnuta rasponska konstrukcija ukupne duine 1355 m ima 22 raspona
sa tipinim rasponom 66,50 m.

6.PRIMJENA SPREGNUTIH KONSTRUKCIJA U VISOKOGRADNJI

6.1 UVOD
-U ovom poglavlju biti e dat skraeni prikaz primjene spregnutih konstrukcija kod objekata
visokogradnje razliite namjene (industrijski,javni, poslovni, stambeni objekti).
Negdje 1790. god. prvi put je upotrijebljen liveni elik kao materijal za stubove i nosae u
zgradarstvu. elini stropni nosai pokazali su niz prednosti u odnosu na nosae od drveta i
svodove od opeke, meutim, ve od samog poetka uoen je respektovan problem zatite
elinih nosivih dijelova od uticaja poara. Za zatitu elinih stropnih nosaa koriteni su
specifino oblikovani elementi od peene gline sa kojima je premotavan raspon izmeu
elinih nosaa.
Poetkom 19. st. ulaskom betona u konstrukcije objekata, stropna konstrukcija evoluira jer
beton definitivno izbacuje svodove od opeke.
Na slici 11.1 vidi se evolucija nosive stropne konstrukcije.

Opsena ispitivanja ponaanja spregnutih konstrukcija u laboratorijama i na gotovim

objektima, prvenstveno mostovima, omoguili su da veina zemalja 1960. 1970. god.
ozvanii propise i uslove za proraun i primjenu spregnutih konstrukcija.

Spregnute stropne konstrukcije iz ovog perioda izgledale su kao na slici 11.1e, gdje su
sprezani valjani I nosai sa ili bez vute.
Na slici 11.2 vidi se poreenje spregnutog nosaa sa drugim nosaima iste nosivosti, kod
stropne konstrukcije raspona 12 m i razmakom nosaa od 3 m. Prednosti sprezanja su
evidentne.

Spregnute meuspratne konstrukcije mogu se primjenjivati u sluajevima kada je nosiva

konstrukcija od punih zidova ili u vidu skeletne konstrukcije od elika i armiranog
betona.
Sa uvoenjem u iru primjenu spregnutih stubova cjelokupna nosiva konstrukcija, tj. skelet i
sve horizontalne nosive konstrukcije postaju spregnute.
Prednosti primjene spregnutih konstrukcija u zgradarstvu je savladavanje znatno veih
raspona, manje dimenzije i zapremine, ekonominost, brzina graenja i vea krutost
objekta.
-Za spregnute konstrukcije u zgradartsvu koriste se ovi materijali:

zavareni asimetrini limeni nosai i drugi nosai,valjani profili,toplooblikovani cijevni

profili

armirani beton visokih marki od MB30 MB60

elik za armiranje kao profili i kao armaturne mree

sredstvo za sprezanje u vidu elastinih modanika,takasto zavarivanje

sredstva za zatitu od korozije i poara.

6.2 NOSIVI SISTEMI ZGRADA SA SPREGNUTIM KONSTRUKCIJAMA

-Nosive sisteme zgrada ine vertikalni nosivi elementi (zidna platna,stubovi, okviri, jezgra),
horizontalne meuspratne ili krovne konstrukcije i elementi za ukruenje (spregovi
dijafragme,jezgra, fasadna platna ili fasadni okviri).
6.2.1 Spregnuta stropna konstrukcija sa nosivim zidovima
Kod jedno ili vieetanih novih zgrada razliite namjene sa nosivim zidovima na razmaku
veem od 10 m, racionalna je primjena spregnutih meuspratnih konstrukcija sa punim
obimom sprezanja. Ako namjena objekata uslovljava i vee razmake nosivih zidova
racionalan je raspon i do 25 m uz uslov da se ostvari potpun obim sprezanja uz
prednaprezanje stropnih nosaa.

6.2.2 Zgrada sa stubovima bez podvlaka i spregnutim meuspratnim konstrukcijama

6.2.2.1 Zgrade sa stubovima samo na vanjskim stranama bez podvlaka
elini ili spregnuti stubovi su na vanjskim stranama i nisu povezani podvlakama.
Rastojanje izmeu stubova je 2 4 m i identino je sa razmakom stropnih nosaa. Spregnuti
stropni nosai su znatnih raspona jer su stropne povrine velike. Rasponi se kreu 10 12 m,
a kod javnih garaa i do 16 m.

6.2.2.2 Zgrade sa stubovima u vie redova bez podvlaka

Spregnuti stubovi su u vie redova. Razmak redova je posljedica namjene objekta. Poeljno je
da unutarnji redovi budu u ravni unutranjih pregrada. Stubovi su na malom razmaku 3 4 m.
Nepostojanje podvlaka olakava vertikalne prodore kroz objekat za stepenita, liftove i
instalacije.

6.2.3 Zgrade sa stubovima sa dva ili vie redova, sa podvlakama samo u jednom pravcu
Za ovaj sistem karakteristini su veliki razmaci izmeu redova stubova, tj. veliki rasponi
stropnih nosaa i vei razmaci izmeu redova stubova spojenih sa podvlakama. Velika
optereenja podvlaka ograniavaju razmake redova stubova na 6 9 m. Obzirom na veliko
optereenje podvlake se mogu projektovati kao spregnuto prednapregnuti Preflex nosai.

6.2.4 Zgrade sa stubovima u dva ili vie redova i podvlakama u oba pravca
Sa podvlakama u oba pravca dobija se vea prostorna krutost zgrada u toku montae i
eksploatacije. Rasponi sekundarnih, stropnih nosaa se smanjuju, a time se dobija i manja
visin stropne konstrukcije. Podvlake su, takoer, spregnuti nosai pa ih tako treba i analizirati,
posebno vodei rauna kod ukljetenih veza sa stubovima.
Rjeenje sa dva reda stubova na veem razmaku 15 30 m karakteristino je za jedno
proizvodne i vieetane objekte gdje je poeljan slobodan radni prostor bez stubova. Razmaci
poprenih okvira 6 10 m ogranieni su dimenzijama podvlaka.

6.2.5 Vieetane zgrade sa betonskim jezgrom u elinom skeletu

Betonska jezgra mogu biti u centru elinog skeleta, sa strane ili van skeleta. Broj i raspored
jezgara zavisi od osnove, visine i namjene zgrade kao i od veliine horizontalnih sila koje
preuzima (zona vjetra i seizminost lokacije). Zatvoren torziono krut betonski cilindar
preuzima sve horizontalne sile od spregnutih etaa i prenosi ih u temelj.

6.3 ARMIRANO BETONSKE

STROPNIM KONSTRUKCIJAMA

(SPREGNUTE)

PLOE

SPREGNUTIM

AB ploa meuetane konstrukcije, sprezanjem sa stropnim (sekundarnim) nosaima i

prekama nosivog okvira primarne konstrukcije, postaje pored svoje osnovne namjene dio
nosivog spregnutog presjeka sekundarnih i primarnih nosaa.
U zavisnosti od naina i mjesta izrade dijelimo ih na: - AB ploe betonirane na licu mjesta, montane AB stropne ploe.
6.3.1 Stropne ploe betonirane na licu mjesta
Karakteristina su tri osnovna rjeenja oplate za betoniranje stropne ploe na licu mjesta: oplate od drvene grae, - oplate od prefabriciranih ojaanih betonskih talpi, - oplate od
elinih profilisanih limova.
Visoka cijena drvene grae, rad na montai i demontai i mali broj obrta oplate uticali su da
se drvene oplate rijetko primjenjuju, a ako se ipak koriste to je u sluajevima veih razmaka
elinih nosaa, tj. veih raspona ploe (c > 3 m) kada je iz nekih drugih razloga potreban
vei meusobni razmak stropnih spregnutih nosaa.

Kod manjih razmaka stropnih spregnutih nosaa (c < 2 m) za oplatu se primjenjuju

prefabricirane AB oplate debljine 3 5 cm, irine 30 cm ili vie, ojaane elinom reetkom
od betonskog eljeza.

Hladno oblikovani profilisani elini limovi raznih oblika profilacije i dimenzija u

kombinaciji sa betonom kome predstavljaju oplatu, a esto i oplatu i dio spregnutog presjeka
omoguuju brzu i ekonominu izgradnju meuspratnih i krovnih konstrukcija kod objekata
visokogradnje razliite namjene.

6.3.2 Montane armirano betonske stropne ploe

Ekonominost ibzina graenja su osnovni razlozi koji projektante i investitore upuuju na
primjenu montanih AB ploa kod spregnutih horizontalnih konstrukcija u visokogradnji.
U industrijski razvijenim zemljama, gdje je razvijena prefabrikacija betonske galanterije i
konstrukcija, primjenjuju se montane betonske ploe kao dijelovi spregnutog nosaa ili se
kompletni spregnuti nosai rade u prefabrikaciji.
Za sprezanje montanih ploa skoro iskljuivo se koriste elastini modanici, tip epova sa
glavom, radi njihovih poznatih prednosti i male zapremine koju zahtijevaju u montanoj vezi.

6.4 SPREGNUTI STROPNI (KROVNI) NOSAI

Karakteristini presjeci spregnutih stropnih nosaa koji su se zadravali u primjeni u duim
vremenskim razdobljima:
ubetoniran valjani I nosai,
valjani I nosa sa A.B. ploom na gornjem pojasu sa ili bez vute,
zavareni asimetrini I nosa sa A.B ploom na gornjem pojasu sa ili bez vute,
ubetonirani zavareni I nosa sa irokim nesimetrinim pojasevima otporan na poar,
spregnuto prednapregnuti Prefelex nosai,
zavareni I nosa sa gornjim pojasom od betona,
reetkasti spregnuti nosai,
nosai I presjeka kombinovani sa kratkim nosaima.

Ubetoniran valjani I nosa

Valjani I nosa sa AB ploom na gornjem pojasu bez vute i sa vutom

Spregnuti presjeci sa zavarenim nosaima

Detalj oslanjanja sekundarnih nosaa na Preflex

nosa kao podvlaku

Ubetonirani spregnuti nosa

Zavareni nosa sa gornjim pojasom

od betona

Reetkasti spregnuti nosai

Nosai I presjeka kombinovani sa kratkim nosaima