A. .

Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-243-

XVIII. YZYILDA BTLS SANCAI VE DARECLER

Bitlis Province and Its Governors In 18th Century
Dr. Mehmet NBAI *
ZET
Bitlis, Anadoluda Mslman Araplar mteakiben de Trkler
tarafndan erken fethedilen blgelerden birisidir. Trk-slam
hkimiyetinin salanmasndan sonra blgede, din ve sosyal ynden
byk gelime yaanmtr. Osmanl hkimiyetine girmesinde dris-i
Bitlisnin byk rol olmutur. Douda bulunan Safev Devletinin
yaylmac politikasna kar tahkim edilen ehir, Osmanl idaresine
sadk olup blgede etkili yerel airet ve kabilelerin idaresine verilmi
ve onlara hkmet stats altnda farkl bir idare sistemi
uygulanmtr. Bu almada, Bitlis sancann idar yaps ile
blgede grev yapm hanedanlar hakknda bilgiler verilmitir.
Anahtar kelimeler; Bitlis, Van Gl havzas, sancak, hkmet
sancaklar, XVIII. yzyl.
ABSTRACT
Bitlis is one of the early conquered places by Muslim Arabs and
later Turks in Anatolia. After the Turkish-Islam dominance,
significant religious and social developments took place in the city.
dris Bitlisi played an important role in order to put the city under the
rule of Ottomans. Fortified against the imperial Safevids who are
located in the east, the city always remained faithful to Ottomans and
given under the rule of effective tribes and clans in the region by
applying a different government system. In this study, information
about the ruling system and about the dynasties is given.
Keywords: Bitlis, Van Lake, Sandjak, Province, Governing
provinces, 18th Century.

uruluu ve adnn kkeni hakknda kesin bilgiler bulunmayan Bitlis,

Byk skendere atfedilen bir efsaneye gre onun kumandanlarndan
Badlis tarafndan ina edilen kalenin etrafnda kurulmutur. Sasanler ve
Romallar arsnda ihtilaf konusu olan blge, birok defa el deitirmi, daha
sonra Dou Roma mparatorluunun snrlar iinde kalmtr. Halife Hz. mer
zamannda 641 ylnda Mslman Araplar tarafndan fethedilmitir. Abbasiler
dneminde Hamdanler ve Mervanlere bal olarak idare edilen ehir 1 , XI.
*
1

Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm rt. yesi.

Mkrimin Halil Ynan, Besim Darkot, Bitlis, slam Ansiklopedisi (A) II, s. 657658;
Metin Tuncel, Bitlis, Diyanet slam Ansiklopedisi (DA.) VI, s. 226; Mehmet z, XVI.

TAED 33, 2007, 243-261

-244-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

yzyl ortalarnda Seluklu nfuzu altna girmi, Sultan Melikah, Fahrud-devle

Muhammedi blgede fetih yapmakla grevlendirmi, O da yannda Emir Sanduk
ve Dimaolu Mehmed Bey olduu halde harekete geerek, Mays 1085 ylnda
Bitlisi, hemen arkasndan da Ahlat taraflarn fethetmiti. Fetihten sonra Bitlis
ehri, Dilmaolu Mehmed Beye ikta olarak verilmiti. Dilmaoullar
Beyliinin merkezi olan Bitlis, daha sonra Ahlatahlarn, ksa bir sre sonra da
Artukoullarnn idaresine girmiti. Ancak bir sre sonra Ahlat Emiri Begtimur
blgeye yeniden hakim olmutu. Bitlis ehri ve havalisi 1207de Ahlatahlar
malup eden Eyybilerin idaresine girmiti. 2
Celaleddin Harezmahn Eyyubilerin blgedeki hkimiyetlerine son
vermek istemesi, Eyybiler ile Seluklular arasnda ittifaka neden olmutu.
Sultan Aleddin Keykbad, 1230 tarihindeki Yassemen savanda Celaleddin
Harezmah malup ederek Bitlis ve havalisine hkim olmutu. Ancak Mool
basks sebebiyle blgedeki Seluklu hkimiyeti uzun sreli olmam ve 1231de
ehri ele geiren Moollar kaleyi ve ehri tahrip etmilerdi. Bunun zerine
Aleddin Keykbad, Kemaleddin Kamyar isimli bir komutann Bitlis zerine
gndermi, ehri yeniden 1232de ele geirdikten sonra kalesini tamir ettirmiti. 3
XIV. yzylda erefoullar adl bir ailenin hkm srd Bitlis,
Karakoyunlularn arkasndan da blgenin yeni hkimi Akkoyunlularn idaresine
girmitir. XVI. yzyl balarnda blgeye hkim olan Safevlerden sonra
blgedeki ilk Osmanl hkimiyeti, Yavuz Sultan Selimin aldran seferi
srasnda gereklemitir. Bitlis ve civarnn fethedilmesinde blgede nfuz
sahibi olan dris-i Bitlisnin byk rol olmutur. dris-i Bitlisnin gayretleri
neticesinde, Bitlis emiri IV. erefeddin Han da Osmanl hakimiyetini tanm,
ancak zaman zaman Osmanl Devletine kar Safev Devletine meyilli
politikalar izleyerek blgede ihtilafn kmasna sebep olmutu. Hatta Kanun
Sultan Sleymann Irakeyn Seferine (15331535) kmasnn temel sebebi de
Bitlis hkimi eref Hann rana iltica etmesi idi. Onun yerine Azerbaycan
hkimi iken Osmanllara iltica eden Ulama Han getirilmi ve blgede yeniden
istikrar salanmt. 4 Ancak Nahvan seferi srasnda 1552de yeniden harekete
geen eski Bitlis hkimi eref Hann olu emseddin Han, Ahlat ve civarna

3
4

Yzylda Bitlis Sanca: Ynetim, Nfus ve Vergilendirme, IX th International Congress of

Economic and Social History of Turkey, (Dubrovnik-Croatia, 2023 August 2002), Ankara
2005, s. 31.
Erdoan Meril, Mslman Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1985, s. 261267; Osman Turan,
Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1980, s. 111116; Faruk Smer, Seluklular
Devrinde Dou Anadoluda Trk Beylikleri, Ankara 1990, s. 4754.
Smer, Dou Anadolu Trk Beylikleri, s. 5758; Tuncel, Bitlis, s. 226.
.H. Uzunarl, Osmanl Tarihi II, Ankara 1998, s. 275276; M. Tayyib Gkbilgin, Kanun
Sultan Sleyman, stanbul 1992, s. 6978.

TAED 33, 2007, 243-261

-245-

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

baskn yaparak Osmanl askerine zayiat verdirmiti. 5 Osmanl ordusunun

harekete geip blgede yeniden stnlk salamasndan sonra, 1555te yaplan
Amasya Antlamas ile sulh ve skn salanmt.
dar Yap; Osmanl Devleti, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerini
hkimiyeti altna aldktan sonra, buralarda farkl bir idar yaplanma
gerekletirmitir. Bunun temel sebebi de blgedeki airet yapsndan
kaynaklanmaktadr. Bunlardan birisi olan Bitlis de, fetihten sonra sancak /
hkmet ad altnda zel bir stat verilerek Osmanl idaresine balanmt.
Hkmet; Osmanl Devletinde klasik sancaklarn yannda, hkmet
olarak adlandrlan ve idarelerinin mahalli beylere ocaklk suretiyle tevcih
edildii sancaklar da mevcuttu. Ancak bunlar defterlere liva olarak deil
hkmet ad altnda kaydedilmilerdir. Hkmetleri idare eden beylere ise,
hkim denildi. Hkmet sancaklarn kanunla belirlenmi olan statleri, tabii
olarak Osmanl Devletine ballklar lsnde geerli idi. Diyarbekir, Van ve
Badad eyaletlerinde rastlanlan hkmetlerin ihdas sebebi, buralardaki mahalli
beyleri devletin resmi grevlisi yaparak bir lde merkezi otoriteye balamakt.
Hkmet sancaklar, kanun hkmne baklarak bir muhtariyet olarak
alglanamamaldr. Zira bunlarn idaresinin sadece kuru bir mlkiyet hakk ile
mahalli beylere brakld ve uygulamada dier sancaklar gibi muamele
grdkleri tespit edilmitir. Bunlarn temelde baz zellikleri vardr: 6
1. Hkmet ve yurtluk-ocaklk sancaklar, fetih srasnda hizmeti grlen
mahalli beylere veya meraya verilmektedir.
2. Hkmet sancaklar mlkiyet, yurtluk-ocaklk sancaklar ise arpalk ve
sancak hass olarak tevcih edilmitir.
3. Hkmet sancaklarda tahrir yaplmamaktadr. Tmar ve zeamet yoktur.
Geliri idarecilere aittir.
4. Hkmet sancaklarda meradan ve kul taifesinden hi kimse
bulunmamaktadr.
5. Yurtluk-ocaklk
bulunmaktadr.

5
6

sancaklarda

tahrir

yaplmakta

ve

kul

taifesi

Smer, Dou Anadolu Trk Beylikleri, 6263.

Orhan Kl, 18. Yzyln ilk Yarsnda Osmanl Devletinin dar Taksimt, Eyalet ve Sancak
Tevcihat, Elaz 1997, s.7; O. Kl; Yurtluk-Ocaklk ve Hkmet Sancaklar zerine Baz
Tespitler, Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 10, Ankara
1999, s. 121122; O. Kl,Klasik Dnem Osmanl dar Sisteminde Hkmet Sancaklar;
Hakkri Hkmeti rnei, XIV. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler II/I, (9
13 Eyll 2002, Ankara), Ankara 2005, s. 702710.

TAED 33, 2007, 243-261

-246-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

6. Beyleri ldklerinde veya hizmette kusurlar grldnde evladna

veya akrabasndan kimseye verilir, aile dndan bakasna tevcih yaplmazd.
7. Sefere arldklar zaman bal bulunduklar beylerbeyi ile birlikte
sefere katlmak zorunda idiler.
Grld zere hkmet sancaklar zel bir statye sahip olmakla beraber
tamamen muhtar ya da bamsz hareket edebilecek konumda deildirler. Bu
sancaklar idare eden beylerin sancak zerindeki hakk, sadece grnte ortaya
kan bir mlkiyet hakk idi. Osmanl Devletinin bunlar zerinde her trl
tasarruf hakk her zaman sakl kalmt. Nitekim yurtluk ve ocaklk sancaklara
zaman zaman mdahale edildii bilinmektedir. Ayn durum hkmet sancaklar
iin de geerli olmutur. Kanunnmede her ne kadar memleketleri mefrzlkalem ve maktl-kademdir eklinde, yani tahrir yaplmayan ve Osmanl
idarecilerinin mdahale etmedii bir idari birim olarak belirtilmesine ramen,
buralarda tahrir yapld ve zaman zaman devlet idarecilerinin mdahale ettii,
ariv kaytlarndan anlalmaktadr. Nitekim XVI. yzylda Bitlis Sancann
ynetim, vergi ve nfus yaps konusunda nemli bir alma yapm olan
Mehmet z, almasnda ana kaynaklar olarak tmar defterlerini kullanmtr.
Dolaysyla bu dnemde tahrir yaplmtr. Geri bu dnemde Bitliste, hkmet
stats tam olarak uygulanmayp normal sancak olarak kaydedilmitir. Ancak
yine de devletin belli bir lde nfus ve vergi tespitine gittiini sylemek
mmkndr. Ayn ekilde kanunnamede Osmanl idarecilerinin mdahale
etmedii yer olarak belirtilmesine ramen, XVIII. yzyla ait kaytlarda Bitlis
hkmetine idareci tayinine bazen Van Beylerbeyinin, bazen Erzurum
Beylerbeyinin bazen de Bitlis kads ile blgedeki dier idarecilerin dorudan
mdahale ettii grlmektedir. Bu konuda ok sayda kayt vardr. Yine
kanunnmede ilerinde mer-i Osmaniyeden ve kul taifesinden hibir ferd
yokdur eklinde, yani burada Osmanl askerinin olmad ve timar sisteminin
uygulanmad belirtilmesine ramen XVIII. yzyla ait kaytlarda hkmet
statsnde olan Bitliste erbab- timar, zuem, alaybeyi, mustahfz gibi
grevlilerden sk sk bahsedilmektedir. Dolaysyla Osmanl Devleti idarecileri,
zaman ve mekn mefhumunu dikkate alarak zaman zaman kanunnme hkmleri
dna kmlardr ki, bu da statkocu yapnn her zaman geerli olmadn
gstermektedir. Bu da adem-i merkeziyete, merkezin mdahale ettiini ortaya
koymaktadr.
Van blgesi ve hkmetler konusunda nemli almalar bulunan Orhan
Kl da, kanunnamede belirtilen hkmlere ramen devletin lzum grmesi
halinde tahrir yaptn, Bitlis hkmetinin 1593 ve 1604 yllarnda iki defa tahrir
edildiini, sancak gelirlerinin nemli bir ksmnn da timar ve zeamet gelirlerine
ayrldn belirtmektedir. Yine ayn ekilde hkmetlerde, kul taifesinin
bulunmad yolundaki kanunname hkmlerinin de Bitlis hkmetindeki
TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-247-

uygulamada uyumadn sylemektedir. 7 Bu da yaplan deerlendirmeyi teyit

etmektedir.
Bitlis Sanca / Hkmeti; Stat olarak sancak tekilat kurularak 1527
tarihli kayda gre Diyarbekir Vilayetine balanan Bitlis Sancann bu
dnemdeki idarecisi eref Han idi. 8 Ancak eref Hann Safev Devletine iltica
edip ah Tahmasb ile ittifak salamas zerine blge, Ulama Hann idaresine
verilmi ve Bitlis Eyaleti eklinde kaynaklarda zikredilmitir. 9 eref Hann
rana iltica etmesinden ve ldrlmesinden ksa bir sre sonra olu emseddin,
Bitlis beyliine tayin edilmi, ancak Irakeyn Seferi dnnde 1535te
grevinden azledilmi, Bitlisin hkmetlik statsne son verilerek normal
sancak haline getirilmiti. 1540 tarihli timar icmal defterinde, Bitlis yine normal
sancak statsnde kaydedilmi olup sancakbeylii grevinde brahim Bey
bulunmaktayd. 10 XVI. yzyln son eyreine kadar sancak statsn devam
ettiren
Bitlis,
Vann
fethedilip
yeni
bir
beylerbeylik
olarak
tekilatlandrlmasndan sonra Van Beylerbeyliine balanmtr. 11
1548 Elkas Seferi srasnda bizzat Kanun Sultan Sleyman tarafndan
muhasara edilen Van, on gnlk bir mukavemetten sonra 25 Austos 1548de
fethedilmiti. 12 Fetihten sonra, Van ve civarnda gerekli idar dzenlemeler
yaplarak Van ehri, Paa Sanca olmak zere Van Beylerbeylii adyla yeni bir
beylerbeylik kurulmu ve Anadolu Defterdar erkez skender Paa, Beylerbeyi
olarak tayin edilmiti. 13 Van civarnda bulunan yerler de durumlarna gre,
sancak, hkmet, ocaklk statleri altnda Van Eyaletine balanmtr. Bu
sancaklardan zaman zaman baka eyaletlere balananlar, lavedilenler veya
yeniden kurulanlar olduu kaytlardan anlalmaktadr. Van Eyaletine bal
sancaklardan birisi olan Bitlisin idari yaps ve XIX. yzyla kadarki durum u
ekildedir:

7
8
9
10
11
12
13

Kl, Hkmet Sancaklar, s. 705706.

z, Bitlis Sanca, s. 34.
Dndar Aydn, Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat; Kurulu ve Genileme Devri (15351566),
Ankara 1998, s. 52, 104105.
z, Bitlis Sanca, s. 35.
Orhan Kl, XVI-XVII. Yzyllarda Van (15481648), Van 1997, s. 136137.
Nejat Gyn, Van, slam Ansiklopedisi (A.), XIII, stanbul 1986, s. 197202; Kl, Van,
s. 321.
CIEPO Tarafndan Yrtlen Osmanl Prozopografisi zerine Aratrma Program,
Koordinatrler; Halil nalck, Jean-Louis Bacqu-Grammont, (Tarihsiz), s. 162; Kl, 153436
yllar arasnda Van Beylerbeyi olarak Hsrev Paay gstermekte ve 1548de beylerbeyi olarak
skender Paann ismini vermektedir. Van, s. 147; Kl, Eyalet ve Sancak Tevcihat, s. 7.

TAED 33, 2007, 243-261

-248-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Van Eyaletine Bal Sancaklar 14

XVII. Yzyl 16
XVI.
15
Yzyl
Van (Paa Van (Paa Sanca)
Sanca)
Adilcevaz
Adilcevaz (Ocak)
Aakis
Aakis
Bargiri
Alpak (Ocak)
Bargiri (Ocak)
Bidlis
Bradost
Erci
Espayrid
Hakkri
Hizan
Hoy
Kesan

14

15

16

17
18

17001750 17

17501800 18

Van
(Paa Van (Paa Sanca)
Sanca)
Adilcevaz
Adilcevaz
Aakis
Aakis (Ocak)
Bargiri
Bargiri (Ocak)
Belican
Bidlis
Hkmeti
(Ocak)
Hkmeti Bidlis Hkmeti Elbak (Ocak)

Bidlis
(Ocaklk)
Diyadin
Erci (Ocak)
Espayrit / Asiybrud (Ocak)
Hakkri Hkmeti
(Ocak)
Hizan
Hkmeti
(Ocak)
Krkr

Diyadin
Erci
Espayrid

Erci
Espayrid
Hakkri Hkmeti
(Ocak)
Hakkri (Ocak)
Hizan
Hkmeti
(Ocak)
Hizan (Ocak)
Harun / Heyrn (?)
tabi rvi
Hob/ Mahmd Hob / Mahmd
(Ocak)
Hkmeti (Ocak)

Sancak isimleri farkl tarihlerde farkl ekillerde yazld iin, burada her dnemdeki yazl
ekilleri esas alnmtr. Alpak / Elbak, Espayrid / Asiyb-rd, Krkr / Kkr, Zeriki / Zriki /
Zerii vb.
Bu dnemle ilgili Kl, 1558, 1565, 157585, yllarna ait olmak zere 4 farkl liste verirken,
Kunt, 156874 ve 157888 yllarna ait iki liste vermektedir. Bu listelerde, Van Eyaletinin
sancak says 13 ila 22 arasnda deimektedir. Kl, Van, s. 120124; . Metin Kunt,
Sancaktan Eyalete 15501650 Arasnda Osmanl meras ve l daresi, stanbul 1978, s. 144,
172173; Tuncer Baykara, Anadolunun Tarih Corafyasna Giri I, Anadolunun dar
Taksimat, Ankara 1988, s. 107, 202205.
XVII. yzyla ait olmak zere Ayn Ali Efendi, 163132 tarihli Tevcihat Defteri, Sofyal Ali
avu Kanunnmesi ile Telhisl-Beyn esas alnmak suretiyle Van eyaletine bal olarak
eitli sancaklarn isimleri zikredilmitir. Ayn Ali 14, Turan 18, Sofyal Ali avu 14,
Hseyin Hezarfen de 20 sancan adn kaydetmitir. Bunlardan ve eitli ariv kaytlarndan
naklen de Kl, 6 ayr listede deien sayda sancak ismi belirtmitir. Ayn Ali Efendi,
Kavnn-i l-i Osman Der Hls-i Mezmin-i Defter-i Divan, stanbul 1280, s. 3334, 60;
erafettin Turan, XVII. Yzylda Osmanl mparatorluunun dr Taksimt, Atatrk
niversitesi 1961 Yll, Ankara 1963, s. s. 220; Sofyal Ali avu Kanunnmesi, Haz. Midhat
Sertolu, stanbul 1992, s. 37; Hezarfen Hseyin Efendi, Telhsl-Beyn f Kavnn-i l-i
Osman, Haz. Sevim lgrel, Ankara 1988, s. 130131: Kl, Van, s. 125129.
Fehameddin Baar, Osmanl Eyalet Tevciht (17171730), Ankara 1997, s. 23; Kl, Eyalet
Tevcihat, s. 6870.
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.) Divan- Hmyun Tahvil Defteri 16, s. 178192.

TAED 33, 2007, 243-261

-249-

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

Mahmd
Mak
Mu
Mks
Ovack
Pesk
Selmas
rvi
Tso
Urmi
Toplam 22

Kesan (Ocak)

Somay
maa Kkr
Selmas
(Hkmet)
Kotur (Ocak)
rvi
Kesan
Mahmd Hkmeti Zriki (Ocak)
Mu
(Ocak)
Mks (Ocak)
Mks
rv (Ocak)
Somay
tak (Ocak)
rvi
Zerik (Ocak)
tak (Ocak)
Zrii (Ocak)
19

15

20

Grld zere, XVI. yzylda Van Eyaletine ait sancak listesinde

belirtilen sancak ve hkmet says 22 iken XVII. yzylda 19, XVIII. yzyln
ilk yarsnda 15, ikinci yarsnda ise yeniden 20 olarak kaydedilmitir. XIX.
yzylda ise eyalete bal 16 sancak vard. Sancak saysndaki bu deimelerin
sebebi, baz sancaklarn lavedilmesi, bazlarnn da ran harplerinden sonra
yeniden kurulmasdr. Temelde hkmet ve ocaklk stats verilenlerin hemen
her dnemde ayn statlerini koruduklar anlalmaktadr.
XVI. yzyln son eyreine kadar normal sancak statsnde olan Bitlisin
XVII. yzylda hkmet stats altnda kaydedildii grlmektedir. Nitekim Ayn
Ali Efendi, Van Eyaletinin sancaklarn zikrederken Bitlisten Hkmet-i Bidlis
eklinde bahsetmektedir. 19 163131 tarihli tevcihat defterinde yine Van
Eyaletine bal olan Bitlis, Hkmet-i Bidlis der tasarruf- Abdal ibn Ziyaeddin ocaklk eklinde kaydedilmitir. 20 Evliya elebi, Seyahatnamesinde Bitlisin
hkmet statsnde olduunu ve bu dnemde Bitlis hakimi olan Abdal ibn
Ziyaed-din ile grtn, yannda bulunan Melek Ahmed Paa ile on gn
sresince Abdal Hann misafiri olarak kaldn, kendisine yaplan ihsanlarn ne
kadar bol olduunu uzun uzadya beyan etmektedir. Yine Seyahatnmede,
Bitliste yenieri serdarnn, 13 adet zeametin, 214 adet erbab- timarn, alaybeyi,
eriba gibi grevlilerin bulunduu eklindeki kayt 21 burada kul taifesinden
kimselerin olduunu gstermektedir. Gerek tevcihat kaytlarndan gerekse

19
20
21

Ayn Ali, s. 3334.

Turan, dr Taksimt, s. 220.
Evliya elebi b. Dervi Muhammed Zll, Evliy elebi Seyahatnmesi 4. Kitap, yay. Ycel
Dal-S.Ali Kahraman, stanbul 2001, s. 6485.

TAED 33, 2007, 243-261

-250-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Seyahatnamede belirtilen bilgilerden, Bitlisin hkmet statsnn XVII. yzyl

boyunca devam ettii anlalmaktadr.
XVIII. yzyl, Bitlisin hkmet sancak olarak kaydedildii bir dnemdir.
Nitekim bu dnemdeki tevcihat defterlerinde Bitlisin stats ve idarecileri
hakknda ok farkl bilgiler bulunmaktadr. Bitlis sancanda grev yapan
idarecilere bakld zaman ilgin bir durum ortaya kar. Bunun sebebi de
incelenen bir asrlk sre ierisinde 53 idarecinin atanm olmasdr. Hkmet
statsnde olduu iin ou defa ayn aileden olmasna ramen bu idarecilerin
pek az 2 yl ve zeri grev yapabilmitir. Arlkl olarak grev yapan idareciler
bir yln altnda ancak grevde kalabilmilerdir. rnein 17551800 yllar
arasnda yaklak 40 tayin karar ariv kaytlarna girmitir. Dolaysyla 45 yllk
sre ierisinde 40 defa tayin kararnn yazlm olmas, blgede idari ynden
byk bir istikrarszln olduunu gstermektedir.
Bu idarecilerin isimleri ile grev tarihleri aada gsterilmitir.
XVIII. Yzylda Bitlis Hkmeti darecileri
darecinin Ad
Greve Balama Ayrl Tarihi
Grev
Tarihi
Sreleri
Mehmed Said Han
3 Nisan 1702
Mehmed Adil Han
2 Kasm 1716
3 Eyll 1725
9 yl
Mehmed Emin Han
4 Eyll 1725
16 Aralk 1726
1 yl, 2 ay
Mehmed Adil Han
17 Aralk 1726
9 ubat 1728
1 yl, 2 ay
Mehmed Emin Han
10 ubat 1728
28 Haziran 1728 4 ay
Mehmed Adil Han
29 Haziran 1728
26 Mart 1729
9 ay
Mehmed Emin Han
27 Mart 1729
7 Temmuz 1736 7 yl, 3 ay
Selim Han
8 Temmuz 1736
5 Haziran 1737
11 ay
Sleyman Han
6 Haziran 1737
6 Haziran 1738
1 yl
Mehmed Emin Han
7 Haziran 1738
Mehmed Said Han
?
Behram-zde Mehmed 10 Mays 1756
2 Nisan 1757
1 yl
Burhan
Adil Han
3 Nisan 1757
21 Austos 1757 4 ay
Mehmed eref Han
22 Austos 1757
30 Haziran 1759 2 yl
Mehmed Selim Han
1 Temmuz 1759
24 Eyll 1759
3 ay
Mehmed Haydar
25 Eyll 1759
31 Mays 1760
8 ay
Adil Han-zde Mehmed 1 Haziran 1760
26 Ocak 1761
8 ay
eref Han
Mehmed Haydar
27 Ocak 1761
22 Eyll 1763
1 yl, 10
ay
eref Han
23 Eyll 1763
10 Eyll 1765
2 yl
Han-zdelerden Haim
11 Eyll 1765
10 Mart 1766
7 ay
TAED 33, 2007, 243-261

-251-

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

Mehmed Adil Han-zde

Hasan Bey
Mehmed Haim Han
Hasan Han
Mehmed Haim Han

11 Mart 1766

1 Haziran 1768

2 yl, 2 ay

2 Haziran 1768
29 Mart 1770
10 Haziran 1771

2 yl
1 yl, 2 ay
1 yl

Hasan Han

19 Temmuz 1772

28 Mart 1770
9 Haziran 1771
18
Temmuz
1772
19 Nisan 1774

Adil Han-zde Mehmed

eref Han
Mehmed Haim Han
Mehmed eref Han
Mehmed Haydar Han
Adil Han
Mehmed eref Han
Adil Han

20 Nisan 1774
28 Temmuz 1775
6 Mart 1776
24 Ekim 1776
7 Mays 1777
2 Ekim 1777
3 Haziran 1778

27
1775
5 Mart 1776
23 Ekim 1776
6 Mays 1777
1 Ekim 1777
2 Haziran 1778
16 Eyll 1780

Mehmed eref Han

Mir Muhammed Koak
Han
Mehmed eref Han
Adil Han
Mehmed eref Han
Mir Mehmed Koak
Han
Mehmed eref Han
Mehmed Adil Han
Selim Han-zde Faik
Ahmed Han
Mehmed eref Han
Gazanfer Han
Nasuh Han

17 Eyll 1780
6 Mart 1783

5 Mart 1783
10 Eyll 1783

8 ay
8 ay
7 ay
6 ay
8 ay
1 yl, 10
ay
2 yl, 7 ay
6 ay

11 Eyll 1783
4 Ocak 1784
27 Mays 1785
28 Eyll 1786

3 Ocak 1784
26 Mays 1785
27 Eyll 1786
6 Nisan 1787

4 ay
1 yl, 4 ay
1 yl 4 ay
7 ay

7 Nisan 1787
2 Austos 1787
22 Kasm 1787

1 Austos 1787
21 Kasm 1787
17 Nisan 1788

4 ay
4 ay
6 ay

18 Nisan 1788
26 Haziran 1797
4 Nisan 1809

25 Haziran 1797

9 yl

1 yl, 10
ay
Temmuz 1 yl, 2 ay

Grld zere XVIII. yzylda Bitlis sancanda idarecilerden

kaynaklanan nemli bir problem yaanm, bunun zlebilmesi iin de sk sk
idareciler deitirilmitir. yle ki, bu deiiklere zaman zaman Bitlis ulemas,
imam ve hatipleri, ayan ve eraf imzal ve mhrl dilekeler vermek suretiyle
dorudan mdahil olmulardr. Ayn ekilde Bitlis idarecilerinden bazlarnn
seferlere katlmakta ihmalkr davranmas, ordu iin gerekli iaenin temin
edilmemesi gibi durumlarda ran seferi seraskerlerinin arzlar ile tayin veya
TAED 33, 2007, 243-261

-252-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

azledilmilerdir. Bitlisteki idareciler arasndaki ihtilafta, eref Han ile Selim

Han evlatlarnn nemli rol oynadklar kaytlardan anlalmaktadr. Ksa sre
ierisinde yaanan bu deiiklikler, ehri idare eden beylerin kendi ihtiraslarndan
ve bunu gerekletirmek iin de halk tahrik ve tevik etmelerinden
kaynaklanmtr. Osmanl Devleti idarecilerinin blge hakkndaki en nemli bilgi
kaynaklar kadlar ve ilmiye ricali olmutur. zellikle blgede bulunan ilmiye
ricalinin ve ileri gelenlerin Selim Han ve eref ham evlatlarnn bu rekabetlerine
alet olmalar onlarn ou defa aleyhlerine merkeze arz gndermeleri, devlet
ricalinin de bu arzlara gre yeni idareciler atamas, blgedeki karkl daha da
artrmtr. Nitekim bu iten kar temin eden kimseler, bu kadar idareci
deiikliinde en aktif rol oynamlardr. Ekler ksmnda verilen rnekler,
konunun daha iyi anlalmasn salayacak ve bu konuda yaplan
deerlendirmenin doru olduunu gsterecektir.
Sonu olarak, Bitlis Hkmetindeki idari yap, her ne kadar hkmet
statsn tamasna ramen zellikle XVII. ve XVIII. yzylda devletin sk sk
mdahalesi olmutur. Bu da bu blgede istikrarl bir idarenin tam olarak
kurulamadn gstermektedir. zellikle idareci olarak tayin edilen kimselerin
tayinden hemen sonra hakknda zulm ve taaddide bulunduu, ahaliye bask ve
tazyik yapt, fakirlerin haklarn korumad vb eklinde ithamlar olmas,
azlinden sonra yeni tayin edilen idareci iin de ksa bir sre sonra ayn
ikyetlerin ortaya kmas, bu defa nceki ikayet edilen idarecinin yeniden
tayin edilmesi istikrarn salanamadn tam olarak gstermektedir. Bunda
blgenin airet ve kabile yapsnn da etkisi olmutur.

KAYNAKLAR
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.) Divan- Hmyun Tahvil Defteri 16.
AYN AL EFEND, Kavnn-i l-i Osman Der Hls-i Mezmin-i Defter-i
Divan, stanbul 1280.
EVLYA ELEB B. DERV MUHAMMED ZILL, Evliy elebi
Seyahatnmesi 4. Kitap, yay: Y. Dal - S.Ali Kahraman, stanbul 2001.
HEZARFEN HSEYN EFEND, Telhsl-Beyn f Kavnn-i l-i Osman,
Haz. Sevim lgrel, Ankara 1988.
SOFYALI AL AVU KANUNNMES, Haz. Midhat Sertolu, stanbul 1992.
Aratrma Eserler
AYDIN, Dndar, Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat; Kurulu ve Genileme
Devri (15351566), Ankara 1998.
BAAR, Fehameddin, Osmanl Eyalet Tevciht (17171730), Ankara 1997.
BAYKARA, Tuncer, Anadolunun Tarih Corafyasna Giri I, Anadolunun
dar Taksimat, Ankara 1988.
TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

-253-

CIEPO Tarafndan Yrtlen Osmanl Prozopografisi zerine Aratrma

Program, Koordinatrler; Halil nalck, Jean-Louis Bacqu-Grammont,
(Tarihsiz).
GKBLGN, M. Tayyib, Kanun Sultan Sleyman, stanbul 1992.
GYN, Nejat, Van, slam Ansiklopedisi (A.), XIII, stanbul 1986.
KILI, Orhan, 18. Yzyln ilk Yarsnda Osmanl Devletinin dar Taksimt,
Eyalet ve Sancak Tevcihat, Elaz 1997.
_________, XVI-XVII. Yzyllarda Van (15481648), Van 1997.
_________,Klasik Dnem Osmanl dar Sisteminde Hkmet Sancaklar;
Hakkri Hkmeti rnei, XIV. Trk Tarih Kongresi, Kongreye
Sunulan Bildiriler II/I, (913 Eyll 2002, Ankara), Ankara 2005.
_________,Yurtluk-Ocaklk ve Hkmet Sancaklar zerine Baz Tespitler,
Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM) 10,
Ankara 1999.
KUNT, . Metin, Sancaktan Eyalete 15501650 Arasnda Osmanl meras ve l
daresi, stanbul 1978.
MERL, Erdoan, Mslman Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1985.
Z, Mehmet, XVI. Yzylda Bitlis Sanca: Ynetim, Nfus ve
Vergilendirme, IX th International Congress of Economic and Social
History of Turkey, (Dubrovnik-Croatia, 2023 August 2002), Ankara
2005.
SMER, Faruk, Seluklular Devrinde Dou Anadoluda Trk Beylikleri, Ankara
1990.
TUNCEL, Metin, Bitlis, Diyanet slam Ansiklopedisi (DA.) VI.
TURAN, Osman, Dou Anadolu Trk Devletleri Tarihi, stanbul 1980.
TURAN, erafettin, XVII. Yzylda Osmanl mparatorluunun dr
Taksimt, Atatrk niversitesi 1961 Yll, Ankara 1963.
UZUNARILI, .H., Osmanl Tarihi II, Ankara 1998.
YINAN, Mkrimin Halil, Besim Darkot, Bitlis, slam Ansiklopedisi (A) II.

TAED 33, 2007, 243-261

-254-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Ek. XVIII. Yzylda Bitlis Hkmeti ve darecileri

darecinin Ad
Grev
Aklama
tarihi
Mehmed
Said 3 Nisan Eski Bitlis hakimi, Van Valisi brahim Paann
Han 22
1702
arz ile yeniden tevcih.
Mehmed
Adil 2 Kasm Bitlis halkna iyi muamele ettiinden grevinde
Han 23
1716
ibka olundu.
Mehmed
Adil 22 Mart Grevinde ibka olundu
Han 24
1722
Mehmed
Adil 2 Ocak Ekya basknlarna kar koyduu ve halka iyi
Han 25
1723
muamelede bulunduundan yeniden tayin
edilmiti.
Mehmed
Adil 7 Kasm Ocaklk olarak yeniden tevcih edilmiti.
Han 26
1723
Mehmed
Adil Mart
Tebriz seferine az bir asker ile katlmas, verilen
Han 27
1724
hizmeti yerine tam olarak getirememesi sebebiyle
azlolunup yeniden Mehmed Adil Hana verildi.
Mehmed
Adil 13 Ocak Bahar aylarnda kapu halk ve airet kuvvetleriyle
Han 28
1725
birlikte piyade ve suvari askeriyle beraber Tebriz
seferine katlmak artyla Tebriz Seferi seraskeri
ve Van Valisi Vezir Abdullah Paann arz ile
tevcih.
Mehmed Emin 29
4 Eyll Eski Bitlis hakimi Mehmed Abid Hann olu.
1725
Mehmed
Adil
Han,
Tebriz
seferinden
affolunmakla beraber ordu iin gerekli olan krk
bin kile arpa ile yirmi bin kile budayn
mubayaasnda kendi zerine vazife olmadn
ileri srerek ordunun iaesinde skntya sebep
olduundan azledilip yerine istenilen zahireyi
temin eden hatta bir ksmn kendi malndan
veren ve bunlar Tatvan iskelesinde teslim etmeyi
kabul eden Mehmed Emin Hana ocaklk olarak
verildi.
22
23
24
25
26
27
28
29

Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192193

Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192193
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 130.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

Mehmed
Han 30

-255-

Emin 25 Ocak Mehmed Adil Han zamannda halka zulm ve

1726
teaddi etmesi, Mu tarafnda yz binden fazla
koyun ve on be bin civarnda sr ve atn yama
edilmesi, airetlerin huzursuz olmas, Mehmed
Emin Han zamannda ise bunlara son verilip sulh
ve skunun salanmas, devlete sadk kalp ylda
yirmi bin kuru hazineye vermek artyla yeniden
tevcih edilmiti.
Mehmed Emin Hann taahht ettii yirmi bin
Mehmed
Adil 17
Aralk
kuruu zamannda dememesi, Tebriz seferinde
Han 31
1726
vermeyi vaat ettii her biri bir kurua olmak zere
yirmi bin koyunu vermeyip on bin koyun teklif
etmesi sebebiyle taahht edilen yirmi bin kuruu
vermek artyla Tebriz seraskeri Ali Paann arz
ile Adil Hana verilmiti.
Mehmed
Emin 10 ubat Eski Bitlis hakimi. Ocaklk zere verilmiti.
Han 32
1728
Mehmed
Adil 29
Ocaklk olarak yeniden Adil Hana verilmiti.
Han 33
Haziran
1728
Mehmed
Emin 27 Mart irvi sancanda kartlan maden iin gerekli
Han 34
1729
amele ve levazmat temin etmek artyla eski
Bitlis hakimi yeniden tevcih edilmiti.
Selim Han 35
8
Eski Bitlis hakimi olup Van valisi brahim
Temmuz Paann arz ile tevcih edilmi, 22 ubat 1737
1736
tarihinde de grevinde ibka olunmutu.
36
Sleyman Han
6
Eski Bitlis hakimi olup, Ekim 1737 ve Kasm
Haziran 1738 tarihlerinde yeniden ibka suretiyle tayin
1737
edilmiti.
Eski Bitlis hakimi olup Van Valisi Osman
Mehmed
Emin 7
Haziran Paann arz ile tayin edilmiti.
Han 37
1738
Mehmed
Said ?
Mehmed Adil Hann olu
30
31
32
33
34
35
36
37

Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131.

Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 131132.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 132.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 132.
Baar, Osmanl Eyalet Tevciht, s. 132.
Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192.
Kl, Eyalet Tevcihat, s. 192.
Kl, Eyalet Tevcihat, s. 193.

TAED 33, 2007, 243-261

-256-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Han 38
Behram-zde
Mehmed Burhan
Behram-zde
Mehmed Burhan 39
Adil Han 40

Mehmed
Han 41

Mehmed
Han 42

38

39
40
41
42

Ne zaman tayin edildii belirtilmemitir.

10
Eski mutasarrf
Mays
1756
3 Nisan Bidlis hkmeti ulema ve sleha ve eimme ve
1757
huteba ve eraf ve meayih ve ayan ve kale
dizdarlar ve azeban aalar ve kethdalar ve alay
beisi ve zuema ve erbab- tmarlar mahzar
gnderb vilayetlerinin hanlk hkmeti teden
beri ocaklk olub ve aba an ced hkmet-i
mezbure han zadelere verilmesi mukarrer olup
onlarn da fukaraya ve reayaya iyi davranp, airet
ve kabilelere himaye etmeleri sebebiyle, ocaklk
zere sabka mutasarrf Adil Hana tevcih olunup
cmlesi ondan memnun olmasna ramen
Behram-zade
Mehemmed
Burhan
tevcih
olunduktan sonra halkn rahat ve huzuru
kalmadndan Behram- zde Mehmed Burhann
yerine Adil Han tevcih olunup emr-i erif verildi.
eref 22
Mehmed eref Han arzuhal gnderip aba-an ced
Austos Bidlis hkmeti hanzadelerinden olup sabka
1757
hkmeti mezburede mutasarrf olan karnda
Mehmed Said Han fevt olmakla kendisine
verilmesini istediinden ocaklk zere tevcih
edilmiti.
eref 10 ubat Bitlis ulema, imam, eyh ve hatipleri ile blgenin
1758
ileri gelenleri arzuhal gnderip daha nceden
blgeden g eden baz airetlerin tekrar
dndkleri, halkn mevcut idareden raz olup
hkimlerine kar kranda bulunduklarn beyan
etmeleri zerine ibka klnd

1738den sonra Bitlis hakimliine kimin tayin edildii konusunda kaynaklarda net bilgi
olmamasna ramen incelenen Divan- Hmayun Tahvil Defterinde Mehmed Said Han ve
Behram-zde Mehmed Burhan Hann mnavebeli olarak hanla tayin edildikleri ve
bunlardan da sabk Bidlis hakmi olarak bahsedilmeleri sebebiyle idareciler listesine alnmtr.
Babakanlk Osmanl Arivi (BOA.) Divan- Hmayun Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

Mehmed
Han 43

-257-

Selim 1
Mehmed eref Han hakknda ikayetlerin ortaya
Temmuz kmas, Mehmed Selim Hann da arzda bulunup
1759
birka defa Bitlis hakimlii yaptn beyan
etmesi, Bitlis ulema, meayih ve huteba ile
slehasnn da Mehmed Selim hann tayin
edilmesi iin mhrl mahzar gndermeleri
sebebiyle eski Bitlis Hakimi Mehmed Selim
Hana verilmiti.
Mehmed Haydar 44 25 Eyll Bitlis Kads Mevlana Yusuf mektup gnderip 28
1759
Mays 1759da vefat eden Mehmed Selim Hann
yerine hakimlii laykyla yerine getireceine dair
Bitlis ulema, ayan ve erafnn da ahadet etmesi
zerine Haydar Beye ihsan olunmutu.
Adil
Han-zde 1
Bitlis kads Yusuf Efendinin arz zerine
Mehmed
eref Haziran Mehmed Haydar Hann kardei Emin Han ile
Han 45
1760
birlikte Adil Han-zde Sleyman katledip bask
ve zulmde bulunmalar sebebiyle fitne ve
fesadn nne geilmesi iin Adil Han-zde
Mehmed eref Hana verilmesi iin halkn da
istediini bildirdiinden tevcih edilmiti.
Mehmed Haydar 46 27 Ocak Mehmed eref hann vefat etmesi halkn da
1761
arzda bulunmas zerine Bitlis kads Yusuf
Efendinin arz zerine yeniden Mehmed Haydar
tayin edilmiti.
Mehmed Haydar 47 27
Eski Bitlis hakimlerinden eref han ile Selim Han
Kasm
arasndaki dmanlklarn yeniden ortaya
1761
kmas, bunlara bal airetlerin blgede
ekyalk hareketinde bulunmas, buna karlk
Mehmed haydar Beyin devlete sadk kalp halkn
sulh ve skunu ile ilgilenmesi zerine Mu,
Ahlat, Adilcevaz, Tatvan, Erci sancakbeyleri ve
Bitlis kads Yusuf Efendinin arz zerine
yeniden tayin ve ibka klnmt.
48
Mehmed Haydar
26 Ocak Grevindeki dikkat ve ihtimam sebebiyle
1763
yeniden tayin edilmiti.
43
44
45
46
47
48

Tahvil Defteri 16, s. 179.

Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.

TAED 33, 2007, 243-261

-258-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

eref Han
Han-zdelerden
Haim 49
Mehmed
Han-zde
Bey 50
Mehmed
Han-zde
Bey 51

Adil
Hasan

Mehmed
Han 52

Haim

Adil
Hasan

Hasan Han 53

Mehmed
Han 54

Haim

Hasan Han 55

Adil
Han-zde
Mehmed
eref
Han 56
49
50
51
52
53
54
55
56

23 Eyll Bitlis eski hakimlerinden eref Han, aba-an-ced

1763
Bitlise hakim tayin edildiini belirtip yeniden
tayin edilmesini talep ettiinden ona verilmiti.
11 Eyll eref Hann halka zulm ve baskda bulunmas
1765
ve hakkndaki ikayet ve Bitlis naibi merin arz
zerine tayin edilmiti.
11 Mart Haim Beyin azlini gerektirecek hadiseler
1766
sebebiyle Erzurum valisi Numan Paann arz
zerine tayin edilmiti.
9 Mart Hasan Beyin adilane idaresinden btn Bitlis
1767
halk memnun olduundan Bitlis kads
Abdurrahman Efendi ve ulemann arzlar
sebebiyle ibka klnmt.
2
Hasan Bey hakknda eitli ikayetlerin ortaya
Haziran kmas, han-zdeler arasnda kan anlamazlk
1768
sebebiyle asayiin bozulmas ve halkn talebi
zerine tayin edilmiti.
29 Mart Mehmed Haim Hann halka zulmetmeye
1770
balamas ve onun hakknda ikayetlerin artmas
zerine daha nceden Bitlis hakimi olup adilane
idaresi olduu bilinen Hasan Hana verilmesi iin
Van, Bitlis, Erci ve Hns kadlarnn da arz
zerine verilmiti.
10
Hasan Hann rahatszlanmas zerine tayin
Haziran edilmiti.
1771
19
Hasan Hann yeniden Bitlis hakimliini talep
Temmuz etmesi, ona tabi airetlerin istekleri, Mehmed
1772
Haim Hann da zrn beyan etmesi zerine
tayin edilmiti.
20
Hasan Beyin vefat zerine kardei olup daha
Nisan
nce de hakimlik yapm olan Mehmed eref Han
1774
verilmesi iin Bitlis naibi Mustafa ile ulem,

Tahvil Defteri 16, s. 179.

Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 179.
Tahvil Defteri 16, s. 180.
Tahvil Defteri 16, s. 180.
Tahvil Defteri 16, s. 180.
Tahvil Defteri 16, s. 180.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

Mehmed
Han 57

Haim

Mehmed
eref
Han 58
Mehmed Haydar
Han 59
Adil Han
Mehmed
Han 60

eref

Adil Han
Mehmed
Han 61

eref

Mir Muhammed
Koak Han 62
Mehmed
Han 63

eref

Adil Han 64
Mehmed
Han 65

57
58
59
60
61
62
63
64
65

eref

-259-

sleh ve eimmenin talepleri zerine tayin

edilmiti.
28
Mehmed eref Han hakkndaki ikayetler
Temmuz dolaysyla azledilmesi zerine tayin edildi.
1775
6 Mart Haim Hann halka zulm ve teaddide bulunmas
1776
sebebiyle azli zerine tayin edildi.
24 Ekim eref Han hakkndaki ikayetlerin artmas ve
1776
olunun halka kar adaletsiz davranmas
dolaysyla azli ile tayin edilmiti.
7 Mays Haydar Han hakknda ikayetler olmas zerine
1777
tayin edilmiti.
2 Ekim eref Hann Bitlisin idaresini yeniden talep
1777
etmesi ve halknda bu konuda isteklerinin olmas
ile tayin edilmiti.
3
Bitlis ileri gelenlerinin istei ile atanmt.
Haziran
1778
17
Adil Hann halka zulmetmeye balamas zerine
Eyll
azli ile tayin edilmiti.
1780
6 Mart Van kads Mahmud Efendi ile Bitlis ileri
1783
gelenlerinin istei ile yurtluk ve ocaklk olarak
tayin edilmiti.
11 Eyll eref Hann aba-an-ced Bitlis hakimliini talep
1783
etmesi, Bitlis ileri gelenleri ile halkn talebi
zerine tayin edilmiti.
4 Ocak Adil Hann talebi ve ileri gelenlerin istei ile
1784
tayin edilmiti.
27
Adil Hann zulmetmesi sebebiyle azli zerine
Mays
tayin edilmiti.
1785

Tahvil Defteri 16, s. 180.

Tahvil Defteri 16, s. 180.
Tahvil Defteri 16, s. 180.
Tahvil Defteri 16, s. 180.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.

TAED 33, 2007, 243-261

-260-

M. NBAI: XVIII. Yzylda Bitlis Sanca ve darecileri

Mir
Mehmed 28 Eyll Sleyman Paann arz ve eref Hann halka
Koak Han 66
1786
kt davranmas sebebiyle yeniden Bidlise tayin
edilmiti.
Mehmed
eref 7 Nisan Mehmed Koak Han hakknda halkn ikayette
Han 67
1787
bulunmas sebebiyle.
Mehmed
Adil 2
Bitlisin idaresinde hak talep etmesi ve ileri
Han 68
Austos gelenlerin destei zerine tayin edilmiti.
1787
Selim Han-zde 22
Adil Hann idarede tarafl davranmas ve halkn
Faik
Ahmed Kasm
ikayeti ile azledilmesi zerine tayin edilmiti.
69
Han
1787
Mehmed
eref 18
eref Hann istei zerine tayin edilmiti.
Han 70
Nisan
1788
Gazanfer Han 71
26
eref Hann kardei.
Haziran
1797
Nasuh Han 72
4 Nisan
1809

66
67
68
69
70
71
72

Tahvil Defteri 16, s. 181.

Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.
Tahvil Defteri 16, s. 181.

TAED 33, 2007, 243-261

A. . Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi Say 33 Erzurum 2007

Babakanlk Osmanl Arivi Divan- Hmayun Tahvil Defteri 16

TAED 33, 2007, 243-261

-261-