Eskişehir'in Sivrihisar Ilçesinde Bir Ermeni Kilisesi Surp Yerortutyun

AKADEMK BAKI DERGS
Say: 37
Temmuz Austos 2013
Uluslararas Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694-528X ktisat ve Giriimcilik niversitesi, Trk Dnyas
Krgz Trk Sosyal Bilimler Enstits, Celalabat KIRGIZSTAN
http://www.akademikbakis.org
ESKEHRN SVRHSAR LESNDE BR ERMEN KLSES;

SURP YERORTUTYUN KLSES
Erkan KAYA1
z
Bu almada, Eskiehirin Sivrihisar ilesinde bulunan Surp Yerortutyun Kilisesi hakknda
yaplan aratrmalar sunulmaktadr. Aratrma kapsamnda, Surp Yerortutyun Kilisesi
incelenerek ayrntl fotoraflar ekilmitir. Yapnn tarihesi, konumu, mimari ve ssleme
zellikleri konusunda bir deerlendirme yaplmtr. Mimari ayrntlar tanmlanm ve Ermeni
kiliseleri ile karlatrlarak benzer mimari uygulamalardan bahsedilmitir. Yapnn mevcut
durumu deerlendirilerek Ermeni kilise mimarisi iindeki konumu aklanmtr.
Anahtar Kelimeler: Sivrihisar, Ermeni Kilisesi, Surp Yerortutyun Kilisesi, Eskiehir.
AN ARMENIAN CHURCH IN SVRHSAR, ESKEHR;
CHURCH OF SURP YERORTUTYUN
ABSTRACT
In this study, the research about the Surp Yerortutyun Church is presented. In the content of
the research Surp Yerortutyun Church has been examined and photographed in details. The
history, location, architecture and decorative features are evaluated. The architectural details
are defined and similar architectural applications are mentioned by comparing with the other
armenian churchs. The place of the structure in the armenian church architecture is explained
by its current situation.
Key words: Sivrihisar, Armenian Church, Surp Yerortutyun Church, Eskiehir.
GR
Osmanl Devleti snrlar iinde yaamakta olan Ermenilerin dini yaplar, Osmanl
Devletinin koyduu kurallar erevesinde yaplmtr. Gayrimslimlerin aznlkta2 olmasnn
da etkisiyle yaplarn says da azdr. Osmanl Devletinde yeniliklerin youn yaand 19.
yy.da ilan edilen fermanlarla gayrimslimlerin haklar daha da artmtr 3 . 1839 Tanzimat
1
Yksek Lisans, Pamukkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sanat Tarihi Anabilim Dal,
erkankaya06@gmail.com
2
A. S., Alkaya, Ermeni Tehciri ve Eskiehir Ermenileri, Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,
Baslmam Yksek Lisans Tezi, Eskiehir, 2006, s.136.
3
G., Sar, Kayseride Osmanl Dneminde na Edilmi Bir Grup Ermeni Kilisesi II, Trk Arkeoloji ve
Etnografya Dergisi, sy.5, 2005, s.41.
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
Ferman ve 1856 Islahat Fermanyla Osmanl toplumlarnda gayrimslim olan topluluklarn

sosyal ve siyasal stats deimitir. Osmanl Devletinde yeniliklerin yaand bu dnemde,
gayrimslimler zellikle tarada youn imar faaliyetlerine balamtr4. 19.yy.n ilk yarsnda,
yeni ve deiik bir anlayn ynetime etkimesi yeni olaylarn, yeni oluumlarn toplum
katlarna yansmasna yol amtr. Bu da mimarlkta, daha ok aznlklarn bulunduu
yrelerde, yeni kilise yaplaryla somutlamtr5.
Aratrma konusu olan Surp Yerortutyun Kilisesi de Islahat Fermanndan daha sonraki
dnemde yaplmtr. Ktahya nahiyesine bal Eskiehir yaknlarnda yaplan yap,
gnmzde Sivrihisar olarak bilinen ilede yer almaktadr.
YNTEM
Aratrmalarn balang aamasnda blge taramas ve kaynak aratrmas yaplmtr. Daha
sonrasnda ise Sivrihisar lesinde bulunan Surp Yerortutyun Kilisesine gidilerek ayrntl
fotoraf ekimleri yaplmtr. Yapnn mimarisi incelenerek gerekli notlar alnm ve halktan
da bilgiler toplanmtr. Restorasyon projesinde kullanlan yap plan, aratrmamzda
kullanlmak zere Autocad ile tekrar izilmitir. Son olarak da metin yazm aamasna
geilmitir. Yaplan aratrmalar sonucunda; temel amacmz, Surp Yerortutyun Kilisesinin
tarih srecindeki yerini deerlendirerek gnmzdeki durumuna dair bilgiler vermektir.
Bunun yan sra yapnn tarihesine, mimari ve ssleme zelliklerine, Ermeni kiliselerindeki
plan deiimini de ele alarak plan geliimine dair bilgilerin verilmesi de almann ana
konusu olmutur.
TARHE
Eskiehirin Tarihi
Arkeolojik aratrmalarda ilk yerlemenin M.. 3500 yllarnda bugnk arhykte olduu
bilinmektedir. Kalkolitik ada ve takiben Bakr anda (M.. 3500-2000) Eskiehir evresi
ve zellikle Porsuk, Seydisu, Sarsu gibi aylarn kenarlarnda sk yerlemelerin olduu
grlmektedir. Eskiehir, Anadoluda bir yerleim blgesi olmas nedeniyle srekli deiik
devletlerin etkisi altnda kalmtr. M.. 1200 yllarnda Hitit egemenliine son vererek geni
bir alana yaylan Frigler, Eskiehir ovasna yerleerek bir krallk kurmulard 6 . Eskiehir,
Friglerden Romaya, sonra Bizansa gemitir. 708 ylnda ise bu ehri Araplar aldlar, sonra
yine Bizansa geti. 1080li yllarda Seluklu Trkleri buray fethettiler. Eskiehir 1176
ylnda kesin olarak Trklere geti 7 . Orta Anadoluda nemli bir konumda bulunan
Eskiehire bal olan Sivrihisar lesi de, aratrmaya konu olan Surp Yerortutyun
Kilisesinin bulunduu iledir.
Eskiehir Ermenileri
Sar, agm, s.41.

F., lter, Baz rneklerle Osmanl Dnemi Mimarlnda XIX. Yzyl Ege Blgesi Kiliseleri: Gkeada (mroz)
Ayvalk Seluk irince Krkca Ky, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1994, Ankara, s. 1988.
6
Alkaya, a.g.t., s.23.
7
V. Gltekin, Eskiehir, Yeni Hayat Ansiklopedisi, Doan Karde Yaynlar, Cilt 3, s. 1191.
5
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
Eskiehir Ermenileri konusunda ayrntl bilgi veren Ermeni Tehciri ve Eskiehir

Ermenileri isimli tez almasnda, Eskiehirde yaayan Ermenilerden ilk bahseden kiinin
seyyah Paul Lucas olduu ve 1705 ylnda Eskiehire urayan Lucasn Eskiehirden 2
kilometre uzaklkta bir kye gittii belirtilmektedir. Burada bir tepenin eteinde Ermenilerin
oturduu aktarlmaktadr. Eskiehire XIX. yzylda gelen seyyah J. Macdonald Kinneirin ise
u anda Eskiehirin bir ilesi konumunda olan Sivrihisarda o dnemde 400 Hristiyan
olmak zere toplam 1500 insann yaad bilgisini verdii de aktarlmaktadr8.
Eskiehir ve civarna XIX. yzyln ikinci yarsnda gelen G. Perrotun ise Sivrihisarda
yaamakta olan Ermenilerin varlndan bahsettii ve Sivrihisarda bir de Ermeni Okulu
bulunduu bilgisini verdii belirtilmektedir. 1882 ylnda Eskiehir ve civarna gelen dier
gezginler Humann ve Puchsteinin, Eskiehirin nfusunu bir ksm Ermeni olmak kaydyla
10.000, Sivrihisarn nfusunu ise hane olarak. 2.000 Trk evi ve Sivrihisarn kuzeybatsnda
ise 800 hanelik bir Ermeni Mahallesi olduu bilgisini aktard da belirtilmektedir 9 . Bu
rakamlardan da anlald zere Sivrihisarda yaayan Ermeniler XIX. yzyln ikinci
yarsna gelindiinde saylar iyice artm ve artk bir Ermeni Mahallesi oluturmulardr.
Blge olarak bakldnda, 19. yy.da Ermenilerin, toplum yapsnda ve evre blgelerin etnik
yapsnda nemli bir yer tuttuu bilinmektedir10.
Eskiehirde yaayan Ermenilerle ilgili ilk net bilgileri ise Dyun- Umumiyenin Vital
Cuinete Osmanl mparatorluunun gelir kaynaklarn renmek iin hazrlatt La
Turquie dAsie adl kitapta rastland belirtilir. Cuinetin, bu eserinde, Eskiehirin
Hdavendigar Vilayetinin Ktahya sancana bal bir kazas olduunu ve Seyitgazinin ise
tek nahiyesi olduunu belirterek toplam 152 kyn varlndan bahsettii aktarlr. Blgede
48.200 Mslman, 12.700 Ortodoks Rum, 6.074 Gregoryen Ermeni ve 100 Yahudi olmak
zere toplamda 67.074 kii bulunduu da bu bilgilere eklenmitir 11 . Bu verilerden de
anlald zere XX. yzyl balarna gelindiinde bu net nfus bilgilerine gre Eskiehir ve
kylerindeki Ermeni nfusu toplam nfusun % 10una tekabl etmektedir. Ayrca bu tarihte
Cuinetin Eskiehirde bir de Ermeni Kilisesinin varlndan bahsettii belirtilir ki, bu zaten
Eskiehirde Ermeni nfusunun fazla olduunu gstermektedir.
emsettin Saminin ise Kamusul-Alam adl eserinde, Eskiehirin toplam nfusunu XIX.
yzyl sonunda 27.242 olarak verdiini, bunun 600nn Hristiyan olduu aktarlmaktadr.
emsettin Saminin yine ayn eserinde Sivrihisarn nfusunun da 4.000i Ermeni olmak zere
toplam 34.902 olarak aktard bilgisi verilir. Tm bu veriler de gsteriyor ki Eskiehir ilinde
XX. yzyl balarna gelindiinde tren yolunun da yaplmasyla nfus artna paralel olarak
Ermeni nfusu da artmtr12. Ermeni nfusun artm olduu bu blgede, Sivrihisar lesinde
bulunan ve 1881 ylnda ina edilen Surp Yerortutyun Kilisesi, bir Ermeni kilisesi olarak
dikkat ekmektedir.
Alkaya, ay.t., s.151.

10
lter, F., 19.yy. Osmanl Dnemi Mimarlnda, Kayseri Yresi Hristiyan Yaplar: Germir ve Endllk
Kiliseleri, Belleten, C. LII, Say 205, Trk Tarih Kurumu Basmevi , 1989, Ankara, s.1664.
11
12
9
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
Sivrihisar
Eskiehirin ilesi olan ve 98 km. uzaklkta bulunan Sivrihisar lesi, batda Mahmudiye,
kuzeybatda Beylikova, Kuzeyde Mihallck, douda Ankara, gneydouda Gnyz,
Gneyde Konya, gneybatda ise ifteler ile komudur (ekil 1).
Sivrihisar lesi nl Kral Yolu (ekil 2) zerinde; Hitit, Phryg, Roma, Bizans, Seluklu ve
Osmanl dnemlerinde stratejik nemi yksek olan bir yerleim yeridir. Hititler tarafndan
Sallopa olarak adlandrlan, sonradan Palia, Spalia ve Abrustula olarak bilinen
yrede, Bizans imparatoru ustinianos (527-565) kendi adyla anlan ustinianopolis kentini
kurdurmutur. Sivrihisarda bulunan kale, nemli bir yol gzerghnda olmasndan dolay
ustinianus tarafndan tamir ettirilmitir. Antik ada Spaleia ad ile tannan ve I.
ustinianus devrinde nem kazanan ustinianopolis (Sivrihisar) nce bapiskoposluk daha
sonra da metropolitlik merkezi olmutur13.
SVRHSAR SURP YERORTUTYUN KLSES
Konum
Surp Yerortutyun Kilisesi, Sivrihisar le merkezinin kuzeybatsnda, Yazcolu Kalesinin
gneyinde, ile yerleiminin daha dnda konumlanm olan Gavur Hamamnn da
gneydousundadr. Kilisenin dousunda ise saat kulesinin de zerinde konumland yksek
kayalk alan bulunmaktadr.
na Tarihi Ve Geirdii Onarmlar
Surp Yerortutyun Kilisesinin bat cephesinde bulunan st sra pencerelerin kilit talarna
saylarn tek tek yazlmasyla ina tarihi verilmitir (ekil 3). Buna gre yapnn ina tarihi
1881 yldr. Kilisenin bat giri kaps zerinde Emenice yazlm olan kitabesinde ise;
gnmz Trkesiyle; Cemaat yelerinin yardmlaryla kutsal l (Surp Yerrortutyun)
adna bir kilise ina edildi. Patrik Nerses hkmranlnda, Sivrihisarn imanl cemaati,
Minte Panoyat mimarn 1881 de unutulmaz eseri Surp Yerrortutyun Kilisesi ina edildi.14
ibaresinden yapnn Patrik Narses zamannda Mimar Minte Panoyat tarafndan yapld
anlalmaktadr. Fakat nemli bir nokta olarak belirmeliyiz ki, kaynakta verilen bu Trke
metinde Patrik Narses hkmdarlnda denilmektedir. Patrik Narsesin herhangi bir
hkmdarlk dnemi olmad bilinmektedir. Bu bilgi de, kitabenin gnmz Trkesine
evirisinde hatalar yaplm olduunu gstermektedir. mekndaki stunlardan drdnn;
kuzeybat keden ikinci, nc ve drdnc stunlarn zerine tamir edildiine dair bilgiler
yazlmtr. Kuzeybat keden ikinci stunda Ermenice metinden sonra 25 . ibaresi ile
09 ibaresi bulunmaktadr. Tarafmzdan bunun da 25 ..... 1909 olabilecei
dnlmektedir (ekil 4). Kuzeybat keden nc stunda ise verilen Ermenice yaznn
altnda 19..9 tarihi grlmektedir. Tarihteki nc say tahribattan dolay tam
okunamamaktadr fakat kalan izlere baklarak 0, 2 veya 9 saylarndan birisi olabilecei
dnlebilir. Okunamayan nc saynn 0 olma ihtimali daha yksektir. (ekil 5).
Kuzeybat keden drdnc stunda ise Ermenice verilen bilgilerden sonra 1..05 saylarn
13
E., Altnsapan, C., Parla, Eskiehir Seluklu ve Osmanl Yaplar I, Anadolu niversitesi Edebiyat Fakltesi
Yaynlar, Eskiehir, 2004, s.6.
14
A., Tetikolu, Sivrihisara Gitmek in 25 Neden, Eskiyeni Aylk ehir Kltr Dergisi, T.C. Eskiehir
Valilii, say 22, Ankara, Aralk 2010, s.24.
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ieren bir tarih yer almaktadr. Yine tahribattan dolay okunamayan ve hafif izleri kalan ikinci
rakamn 9 olmas gerektii dnlmektedir (ekil 6). 2001 ylnda onaylanm bir
restorasyon projesi ise daha sonra uygulamaya geirilerek 2012 ylnda restorasyon
almalar balamtr.
Yap Tantm
Surp Yerortutyun Kilisesi, yap ktlesi asndan dou-bat ynnde dikdrtgen, planlan
biimi asndan ise nefli bazilika planldr. Naosta kuzey-gney ynde iki sra halinde
dizilen ve birbirine sivri kemerlerle balanan drder tane stn ile nefli bir mekn
oluturulmutur. Yap, temelde nefli bir bazilikadr. Fakat yap rtsnde, merkeze
yerletirilen bir kubbeye, giri ekseninde ve dou bat ynnde ynelen beik tonoz rtler,
yapnn rt sisteminde ha plana gidii gstermektedir (ekil 50).
Bat cephe dey olarak drt mermer plaster ile blme ayrlmtr. ekil 7. Krma tala
yaplm olan yapnn kuzey, gney ve bat cephede eksenlerine yerletirilen, toplam girii
bulunmaktadr. Tm cephelerde ift sra pencere dzenlemesi grlmektedir. Alt srada yer
alan pencereler dikdrtgen formlu ve gen kertme alnlkldr. Pencerelerin kilit talarna
ise kabartma ha motifleri yaplmtr. st srada yer alan pencereler ise yarm daire
kemerlidir. Bu yarm daire kemer, tula kemer ile evrelenmitir. st sra pencerelerin zengi
talar ve kilit ta yzeyden daha yksek grlmektedir. Ayn zamanda, pencerelerin
tamamnda ayn tarzda demir korkuluklar kullanlmtr (ekil 3). Dou cephedeki pencereler
ise dier cephelerdeki pencerelerden daha kk ve mazgal pencere olarak grlmektedir. Bu
pencereler beyaz renkli talarla evrelenmitir (ekil 8). Bat cephede alnla 4 yaprakl
yonca formlu bir pencere yerletirilmitir. Bu pencere de bo alandaki monotonluu
gidermitir (ekil 9).
Bat cephede yer alan giri kaps, yapnn ssleme anlamnda en zengin blmdr. Orta nef
eksenine yerletirilen giri l sivri kemerli dzenlemeye sahiptir. Eksende bulunan sivri
kemer daha geni, kuzey ve gney kenarlarndaki sivri kemerler ise daha dar yaplmtr.
Ortada bulunan geni sivri kemer iki plaster arasnda yer alan yarm daire kemerli giri
kapsn evrelemektedir. Bu sivri kemer ise dtan tula kemerle evrelenmitir. Kap,
plasterlarn tad kenger yaprakl balklarla tanan yarm daire kemerli bir uygulamaya
sahiptir. Yarm daire kemeri oluturan talara, yzeyden alaltma ve ykseltmenin ztlyla
hareket kazandrlm, kilit ta ise zeminden daha fazla ykseltilerek yzeyine kabartma ha
motifi yerletirilmitir (ekil 10). Bat cephenin kuzey ve gney kesinde yer alan
plasterlarn yzeyine, iki sra pencerenin zengi talar ile ayn hizaya gelen kabartma ha
motifleri yerletirilmitir (ekil 7).
Giri kapsnn kuzey ve gney yannda bulunan drt plastera oturan kemerlerin batya doru
devam ettii anlalmaktadr. Bu uygulama yap giriinde bir por oluturulduunu
gstermektedir. Sivri kemer ierisinde yer alan kapnn iki yannda, dikdrtgen prizma
kaideler zerinde yer almas gereken iki stune bulunmamaktadr. Fakat stunelerin zerine
oturmas gereken balklar ise cephe ile birleik vaziyette zvana girintileri ile birlikte
grlmektedir (ekil 11). Bu blmde kenger yaprakl iyonik balklarn zerine oturan bir
yastk zerinde profilden S kvrml ve kenger yapraklar ile kabartlarak bezenmi olan gei
eleriyle stte ikinci bir bala gei salanmtr. Bu iki yastk, baln dier yandaki
simetrii ile arasnda yatay silmelerle birletirilerek oluturulan kitabe alanna ise kitabe ve
5
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
rulo halindeki kitabeyi aan melekler yerletirilmitir. Bu blmn st ksmna ise iki tane
kanatl ban tad dairesel bir alanda tasvir edilen ve kutsal ruhu temsil eden bir gvercin
ile bir kre zerinde sakall iki insan figr kabartlmtr. Kuzeydeki yuvarlak haleli kiinin
elinde bir ha, dier gen haleli kii ise bir yeri iaret eder biimde tasvir edilmitir. ki
kiinin bulunduu alann evren, altlarndaki krenin de Dnya olduu tarafmzdan
dnlmektedir (ekil 12). Bu alan evreleyen bir siviri kemerin yarm kalarak, tm giri
alann evreleyen sivri kemer tarafndan kesildii grlmektedir. Bu durumun, yapnn bir
onarm geirdiini iaret edebilecei dnlebilir. Giriteki bu uygulamalar beyaz kesme
tala yaplarak yapnn krma ta mimarisinden farkllk yaratlmtr. Bat cephede kelerde
bulunan plasterlar at hizasnda birer stun balyla son bulurken dier iki stun ise at
eimine gre krlmaya uramtr. Saak; dz-kaval-dz-ibkey-dz silmeli frizle
sonlandrlmtr (ekil 13).
Kuzey ve gney cephelerdeki kaplar beyaz mermer ile erevelenerek belirlenmitir. Kuzey
cephenin ortasndan yan neflere alan yarm daire kemerli kap da gen alnlkl bir
uygulama ile grlmektedir (ekil 14). Kuzey ve gney cepheler de bat cephede olduu gibi
beyaz mermer plasterlarla dey olarak blnmtr. Bu cephelerde ise plasterlarla be blm
oluturulmutur. Gney cephe, kuzey cephe ile ayn zellikleri tarken, yapnn ina edildii
alann eiminden kaynakl baz farklar grlmektedir. Bu farklardan biri apel giriine ve yan
neflere alan girie basamaklarla ulalmasdr.
Kuzey ve gney cephede, kuzeydou ve gneydou kelerde ykselen an kulelerinin de
birer mazgal penceresi bulunmaktadr. Dou cephede, yapnn kuzeydou ve gneydou
kelerinde, kare planl ve dikey elips aklklar bulunan an kuleleri ykselmektedir (ekil
15).
Apsis kasna ise cephenin st snrndan da yedigen olarak yansmaktadr. Kubbeli
meknn ha kollarndan birinin apsis zerinde pahlanm at olarak da yansd ve bu
gen alnla da drt yaprakl yonca formunda bir pencere eklendii grlmektedir (ekil
15).
meknda, orta nef yan
balanan stunlar, profilli
gergiler ekilmitir. Kare
balklara sahiptir. Sivri
salanmtr (ekil 16).
neflerden daha geni ve yksektir. Birbirlerine sivri kemerlerle

balklar araclyla plasterlara oturmaktadr. Balklar arasna
payelere oturan dairesel planl bamsz stunlar ise voltl
kemerlerden voltl balklara gei bir yastk araclyla
Naos, bat cephede alt srada iki tane kare formlu, st srada drt tane yarm daire formlu
olmak zere alt pencere ile aydnlatlrken orta nef hizasna gelen en st noktaya ise drt
yaprakl yonca formlu bir pencere yerletirilmitir (ekil 16).
Kuzey ve gney cephelerde altta 4, stte ise 6 pencere olmak zere toplamda 10 pencere ile i
mekn aydnlatlrken kubbe hizasnda en st noktaya ise yine drt yaprakl yonca formlu
birer pencere yerletirilmitir (ekil 14). Alt sra pencerelerin tamam bask kemerli ve ie
evlidir. st sra pencereler ise, kuzey ve gney cephelerin sadece doudan drder tanesi ie
evlidir (ekil 16).
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
Douda l apsis uygulamas grlmektedir. Orta nef douda apsis ile son bulurken yan
nefler ise birer apsidiolle sonlandrlmtr (ekil 18). Bu alan naostan yksek bir zeminle
ayrlmtr. Apsidiollerin de yksek bir zeminle ayrlm olmas, apsidiollerin pastaforion
hcresi olarak da kullanlm olabileceini gstermektedir (ekil 18).
Apsise iki, apsidiollere de birer kap almaktadr. Apsise; kuzey, gney ve dou ynlerde
ni almtr (ekil 50). Douda alm olan nite, alttaki daha geni ve yatay dikdrtgen,
steki ise dey dikdrtgen iki niin st ste yerletirilmesiyle iki blml bir ni
oluturulmutur (ekil 19). Kuzey ve gneyde yer alan niler ise kademelidir (ekil 20-21)
Dikdrtgen ereve iine, ka kemerli ve dilimli kemerli niin i ie yerletirilmesiyle
oluturulan bu niler apsiste kuzey ve gney duvarlara simetrik yerletirilmitir (ekil 22)
Apsise ve apsidiollere alan kaplarn baland koridorun kuzey ve gney ucunda,
kuzeydou ve gneydou kelerde ykselen kulelere dnerek kan merdivenler
bulunmaktadr. Apsisin iki yannda devam eden bu koridorlara aydnlatma amal birer tane
mazgal pencere eklenmitir (ekil 50). Bu pencereler dou cephede alt srada da yansyan
pencerelerdir. Dou cephede, apele geii salayan koridorda mazgal pencereler haricinde
bir aklk yoktur.
rt sistemi, kubbe, beik tonoz ve ha tonoz saplanm beik tonoz rtden olumaktadr.
Drt stunun tad pandantif geili kubbe, kuzey ve gneyde ayn eksenli birer beik tonoz
ile gelitirilmitir. Merkezde yer alan kubbe, douda bir, batda ise beik tonoz ile ayn
eksende gelitirilerek rt sisteminde bir kapal ha oluturulmaya allmtr. Ha
oluumunun dnda kalan pastaforion hcreleri ve yan neflerin bat uzantlar ise ha tonoz
saplanm beik tonoz ile rtlmtr (ekil 50). Yap, dou bat ynnde uzanan bir krma
at ile kubbe ekseninde bir krma atnn dikey olarak kesmesiyle rtlmtr. Ha kollar ise
ift pahl at ile rtlmtr (ekil 23).
Yapnn ssleme zelliklerinde ise stunlarn renkli svand grlmektedir. Bu uygulama
stunlarn freskli olma ihtimalini dndrebilir. Apsisin iki yannda kemerlere geiin
saland plasterlarn balk ksmnda be yaprakl ve voltl bitkisel kabartmalar yer
almaktadr. Bu bitkisel kabartmalarn alt ksmna ise birer ha yerletirilmitir. Fakat apsisin
gney duvarnn bat yzeyine yerletirilen ha yerinde yoktur (ekil 24). Her iki apsidiolde
de kemer kilit ta olarak mermerden yaplm tek apal Malta ha yerletirilmitir (ekil
25).
Kubbe pandantiflerinde ise freskler bulunmaktadr. Fakat gnmzde bu fresklerden sadece
iki para kalmtr (ekil 26). Gei elerinde bulunan bu iki para fresk dnda kalan
ksmlar tamamen dklmtr. Bu daire formlu fresklerden bir tanesinin byk ksm yok
olmutur. Bu freskte bir kitap, kitab tutan bir el ve kitab tutan kiinin dier eli
grlebilmektedir (ekil 27). Freskteki renk arl bordo iken koyu gri, ak sar, beyaz ve
siyah renkler de grlmektedir. Dier daire formlu freskte ise dairenin kk bir paras
krlarak dmtr. Fakat onun da boyal ksm kaznarak tahrip edilmitir (ekil 28). Bu
yzden, burada hle olabilecei tarafmzdan dnlen koyu sar bir yay ile lacivert arlkl
bir blm kalabilmitir. Bahsedilen daire formlu freskler kabara olarak grlmektedir.
Freskler meandr ile erevelenerek en da ise ibkey ve dbkey yivler yaplmtr. Kuzey
apsidiolde ise bir yaz bulunmaktadr. Bu yaz Latin harflerinin say formlarna
benzemektedir. Siyah boya ile yazlan bu yaznn evresi svanarak kapatlmtr (ekil 29).
7
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
Apsis yuvarlann iki ucuna simetrik yerletirilen nilerin st ksmnda ise yarm daire
formlu bitkisel sslemeler bulunmaktadr (ekil 20-21). Apsisin gney duvarnda yer alan
ssleme daha iyi korunarak gnmze ularken, kuzey duvarndaki ssleme ise daha fazla
tahrip olmutur. Birbirleriyle ayn olan mavi renkli bu sslemeler, ular palmet ve rozetle
biten simetrik kvrml bitkisel bezemelerdir (ekil 30-31).
Apsisin kuzeyinde yer alan niin en i kademesinde farkl boyutlarda ha figrleri yzeye
kaznmtr (ekil 17). Bu alanda, en ok Malta ha grlmektedir. Farkl boyutlarda
yaplm halarn arasnda Yunan ha da bulunmaktadr.
Apsis sivri kemerinin bat yzeyinde ise tek sra yaz dizisi yer almaktadr (ekil 32). D hatt
siyah, ii ise krmz tonda yazlm olan yaznn tamam byk harftir. Youn bir tahribat
olduu iin yaznn tamam mevcut deildir. Yaznn bittii yerde ise iki satrlk bir not yatay
olarak yazlmtr. Apsis sivri kemerinin kilit tana ise dairesel formlu gzleri ve burnu
bulunan bir figr kabartmas yaplmtr (ekil 33). Apsis duvar ile yarm kubbe eteinin
ayrld eritte de tek sra yazlm bir yaz mevcuttur (ekil 34). Sar zemin zerine lacivert
ve byk harflerle yazlm olan bu yaznn sadece ok az bir ksm gnmze ulaabilmitir.
Gney apelin bat duvarna geliigzel yaslanm olan iki mermer kitabe bulunmaktadr
(ekil 35-36). Fakat zerlerinde Ermenice yaz ve ha olan bu talarn yapnn neresinde
bulunduu bilinmemektedir. ki kanatl melek figrnn bitkisel bezemeler arasnda byk
bir ha tutar biimde tasvir edildii ta, sar renkli mermerdendir (ekil 35). Bu alann alt
ksmnda ise kabartlarak yazlm drt sra Ermenice yaz bulunmaktadr. Dier ta ise gri
renkli mermerden yaplmtr (ekil 36). Bu tata ise birbirine kemerle balanan iki taycnn
arasna ha yerletirilmitir. Bu alann alt ksmnda ise kaznarak yazlm be sra Ermenice
yaz bulunmaktadr.
Apsis kasnann dou cephesinde, iki tayc arasnda tasvir edilmi iki insan figrnn yer
ald bir kabartma levha bulunmaktadr (ekil 37). Bu levhann st kenarndan bir ksm da
krlmtr.
Kuzey ve gney cephelere birletirilmi birer mekn olarak grnen apellerin; bat
cephelerinden, yan neflerden ve apsidiollerden birer giri olmak zere girii
bulunmaktadr. apellere apsis ve apsidiollerden giri, alan bir hol ile salanmtr (ekil
38). apellerin bat cephesinden giri, yarm daire kemerli kap ile salanmaktadr. Gney
apelin girii kot farkndan dolay merdivenle salanrken kuzey apelin girii ise zemin
hizasnda kalmtr. apeller tek sra gen alnlkl pencerelere sahiptir. Giri cephesinin
alnlnda ise daire formlu bir pencerenin yerletirildii grlmektedir. Bu pencereden
apelin dou cephesinde de yer almaktadr (ekil 39). Gneyde yer alan apel, bat ve gney
cephelerden; kuzeyde yer alan apel ise bat ve kuzey cephelerden ikier pencere ile
aydnlatlmtr. Ayrca gney apelin giri kapsnn stnde bo bir kitabe levhas
bulunmaktadr. Kuzey apel giri kaps moloz talarla oluturulmu bir kemere sahipken
gney apelin giri kaps ise mermerdir. Her iki apelin de pencere kilit talar dikey
yivlendirilmi dalgal bir yzeyle hareketlendirilmitir (ekil 40).
apellerde de dou yne birer apsidiol yerletirilerek iki yanna dikdrtgen niler almtr.
Kuzey apelin kuzeyinde, gney apelin ise gneyinde bulunan iki pencerenin arasna da birer
tane apsidiol yerletirilmitir. Fakat kuzey apeldeki apsidioln ilevi farkldr. Gney apelde
8
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
yer alan sadece bir apsidiol iken, kuzey apelde yer alan apsidiol ise havuzundan dolay bir
eme veya vaftizhane ilevi grmektedir (ekil 41). Kuzey apelde yer alan bu vaftiz
havuzunun yarm daire formlu kemerinin zerinde kemer formuna uygun iki sra Ermenice
yaz bulunmaktadr (ekil 42). Gney apelin gney kenarndaki niin dou kenarnda plaster
bulunmaktadr. Bu plastern zerinde ise yeil renkli sva kalntlar vardr (ekil 43). Dou
kenarda yer alan ni ise hibir zellie sahip deildir. Fakat bu niin zerinde dikdrtgen
biimli ve sar renkli ta zerine yazlm be satrlk Ermenice bir kitabe vardr (ekil 44-45).
apellere geit veren koridorlarn kuzey ve gney kelerinden kuleye kan merdivenler,
dikdrtgen planl tonoz rtl, dou cepheden tek mazgal pencereli dar bir mekna
ulalmaktadr (ekil 46). Bu mekn giriinden birka basamak ykseklikle ayrlan, yan
neflere yukardan bakan bir koridora ve i mekna bakan bir pencereye ulalmaktadr (ekil
47). Merdivenlerin devam ise kare planl an kulelerine kmaktadr (ekil 48). Her iki an
kulesinde de ayn uygulamalar grlmektedir.
DEERLENDRME
19.yy.da yaplm olan Surp Yerortutyun Kilisesi, dtan dou-bat ynnde dikdrtgen, ite
ise nefli bazilika planl bir kilisedir. Yap rtsnde, merkeze yerletirilen bir kubbeye,
giri ekseninde ve dou bat ynnde ynelen beik tonoz rtler, yapnn rt sisteminde ha
plana gidii gstermektedir (ekil 49). Bu plan tipiyle benzeen yaplar 5. yzylda grlmeye
balanmtr.
480li yllara tarihlendirilen Kars Tekor Kilisesi 15 (ekil 51), 5-7.yy.lara tarihlendirilen
Ermenistan Odzun Kilisesi 16 (ekil 52), 572 ylna tarihlenen Ermenistan Dwin Kilisesi 17
(ekil 53). Sivrihisar Surp Yerortutyun Kilisesi ile benzer zellikler tayan erken dnem
yaplardr. Bu yapda da temelde nefli bazilikal plan ve rt sisteminde ise ha plana
yneli grlmektedir. Fakat Odzun Kilisesi ve Tekor Kilisesinde l apsis uygulamas
yoktur. Dwin Kilisesi ise l apsis uygulamas bakmndan da Surp Yerortutyun Kilisesi ile
benzemektedir. Tekor Kilisesinde kubbenin drt ynden beik tonozlarla vurgulanmas,
Surp Yerortutyun Kilisesinde de ayn biimde grlmektedir.
19. yy.da yaplan Surp Yerortutyun Kilisesine planlan bakmndan benzeyen erken dneme
ait yaplar farkl blgelerde de grlmtr. Buna en iyi rnek Constantinapolisde yaplan
Hagia Eirene Kilisesidir (ekil 54). 6.yya yaplm ve en son 8. yy.da onarm geirmi olan
kilise18, nefli bazilikal plan oluu ve rt sistemindeki ha plana ynelim bakmndan Surp
Yerortutyun Kilisesi ile benzerlikler tamaktadr.
Surp Yerortutyun Kilisesi ile ayn dnemde yaplm olan Ermeni kiliseleri incelendiinde
plan uygulamalarnda yakn benzerlikler de grlmektedir. 18-19. yy.larda yaplm yakn
rnekler ise Kayseride grlmektedir.
15
http://www.virtualani.org/tekor/turkish.htm
G., Capner, Armenian Architecture 4th to 17th century, Paris, 1968, Fig. 29.
17
G., Capner, ay. e., Fig. 24.
18
L., Darag, Medieval Archtecture, Techncal Unversty Of Budapest, Engneerng Programs In Englsh
Faculty Of Archtecture, Department Of Hstory Of Archtecture And Of Monuments, Budapest, 2007, s.13.
16
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
Kayseride yaplm olan 1725 Agios Theodoros-Trinos Kilisesi (ekil 55), 1835-37 Yanarta
Kilisesi (ekil 56), 1837 Panagia Kimisistis Theotoku Kilisesi (ekil 57), 1842 Balagesi
Kilisesi (ekil 58), 1857 Arnas Agios Prokopios Kilisesi (ekil 59), 1858 Surp stapanos
Kilisesi (ekil 60), 1886 Develi Surp Toros Kilisesi (ekil 61), 19.yy. Endrlk Agia Triada
Kilisesi (ekil 62), 19.yy. Gzelky Surp Toros Kilisesi (ekil 63), 19.yy. Surp Tavlusun
Kilisesi I (ekil 64), Ioannes Prodromos Kilisesi (ekil 65), Yeni Camii Mahalle Kilisesi
(ekil 66) ve Surp Asvadzadzin Kilisesi (ekil 67), planlan bakmndan Surp Yerortutyun
Kilisesine benzer yaplardr.
Agios Theodoros-Trinos Kilisesi, Yanarta Kilisesi, Arnas Agios Prokopios Kilisesi, Surp
Tavlusun Kilisesi I ve Endrlk Agia Triada Kilisesi; nefli bazilika planl, apsisli bir
uygulamaya sahip olmalar ve rt sisteminde ise ha plana gidiin grlmesi bakmndan
benzer yaplardr. Endrlk Agia Triada Kilisesinde (ekil 62), naosa yerletirilen kubbe
Surp Yerortutyun Kilisesinde de olduu gibi beik tonozlarla drt ynden vurgulanmtr. Bu
da rt sisteminde ha plan oluturmas ve ayn rt sistemini kullanmalar bakmndan yakn
bir benzerliktir.
Panagia Kimisistis Theotoku Kilisesi, Balagesi Kilisesi, Surp stapanos Kilisesi, Surp Toros
Kilisesi, Ioannes Prodramos Kilisesi ve Yeni Camii Mahalle Kilisesi; nefli bazilikal plan
ve apsisli bir uygulama grlmesi bakmndan benzer yaplardr. Surp stapanos
Kilisesinde kuzey ve gneye yerletirilen apeller ve bu apellere yan neflerden geit
verilmesi de Surp Yerortutyun Kilisesi ile benzer bir uygulamadr.
Surp Yerortutyun Kilisesi, nefli ve rt sisteminde ha plana gidiin grld Surp
Asvadzadzin Kilisesi ile de benzer uygulamalara sahiptir. Bu kilisedeki porch uygulamasnn,
Surp Yerortutyun Kilisesinde de olduu sylenebilir. Porch, Surp Asvadzadzin Kilisesinde
olduu gibi Surp Yerortutyun Kilisesinde de drt kemerli bir giri mekn olarak
uygulanmtr. 19. yy.da yaplan baz yaplarda porch yerine, bu meknlar narteks olarak da
grlmektedir. Endrlk Agia Triada Kilisesinde narteks yapy U biimli sararken, Surp
stapanos Kilisesinde de grld gibi sadece batda konumlanan bir n mekn
olabilmektedir.
Ermenilerin Hristiyanl kabul etmesinden sonra, Ermeni mimarisinde grlmeye balayan
bu kiliseler, erken dnemde nefli bazilika, l apsis uygulamas ve ha plana gidi
abalarn gsteren rt sistemindeki ha vurgusuyla ne kmaktadr. Bu uygulamada
zellikle rt sistemindeki ha plan ve grkemli yap grnmne ulama dncesi yap
temelinde bazilikal plan ve rt sisteminde de ha plan vurgusuyla grlr. Bu tarz plan ve
rt sistemi uygulanmasnn sebebi ise, i meknda geni bir alan istei ve d grnmde ise
grkemli bir grnm ile ha grnmn ne kmas istei olmutur. Surp Yerortutyun
Kilisesinde de bu dncenin etkileri grlmektedir (ekil 68).
SONU
Ermenilerin 4. yy.da Hristiyanl kabul etmesiyle yaplmaya balayan Ermeni kiliseleri,
mekn ihtiyalarna gre gelierek farkl uygulamalarla gnmze kadar gelmitir. 5.yy.da
grlen yaplardaki bazilika plan emasnn temel alnmasyla nef saysnda, rt sisteminde,
apsis uygulamalarnda, pastaforion hcrelerinde ve giri meknlarnda deiik uygulamalarla
mimari ekillendirilmitir.
10
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
5. yy.da uygulanan nef ve rt sistemindeki ha plana gidii iaret eden plan emas, 19.yy.
Ermeni kiliseleri mimarisinde yine kullanlmaya devam etmitir. Kullanm amalarn ve
mimari ihtiyalar karlayan bu plan tipinin, 19.yy. Ermeni mimarisinde eitli blgelerde
youn biimde kullanld da grlmektedir.
Dou-bat ynnde dikdrtgen planl, ite iki sra stunla nefe ayrlan ve l apsis
uygulamas grlen Surp Yerortutyun Kilisesi de, bu uygulamalarn aka grld bir
yapdr. rt sisteminde, ha biimi vurgulayacak ekilde yerletirilen beik tonozlarla
kubbeye ynelim de yapnn rt sisteminde ha plana gidiin gstergesi olmutur.
Yapld dnemin tarihini yanstan, dnemin sosyal duruma dair bilgiler verebilen, erken
dnemden yapld dneme kadar olan srecin izlerini tayan ve dneminin mimarisine dair
bilgiler veren Surp Yerortutyun Kilisesi, tarih srecinin bir paras olarak korunmal ve
deerlendirilmelidir. Yaplan aratrma, bu konuda mevcut duruma dair bilgi vermesi ve
yapnn mimarisinin deerlendirilmesi bakmndan nemli bir alma olmutur.
KAYNAKLAR
AIKGZ, . G., AHUNBAY, Z. (Eyll 2008). 19.yy Kayseri Kiliseleri in Koruma
nerileri. t, 7 (2), s.26-37.
ALKAYA, A. S. (2006). Ermeni Tehciri ve Eskiehir Ermenileri. (Yaymlanmam yksek
lisans tezi). Osmangazi niversitesi/Sosyal Bilimler Enstits, Eskiehir.
ALTINSAPAN, E., PARLA, C. (2004). Eskiehir Seluklu ve Osmanl Yaplar I. Eskiehir:
Anadolu niversitesi Edebiyat Fakltesi.
CAPNER, G. (1968). Armenian Architecture - 4th to 17th century. Paris.
DARAG, L. (2007). Medieval Archtecture. Budapest.
EKN, C. (2005). Kayseri Kayaba Osmanl Dnemi Rum Kiliseleri. (Yaymlanmam
yksek lisans tezi). Hacettepe niversitesi/Sosyal Bilimler Enstits, Ankara.
GLTEKN, V. Eskiehir, Yeni Hayat Ansiklopedisi, Doan Karde Yaynlar, Cilt 3.
lter, F. (1994). Baz rneklerle Osmanl Dnemi Mimarlnda XIX. Yzyl Ege Blgesi Kiliseleri:
Gkeada (mroz) Ayvalk Seluk irince Krkca Ky, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
SAIR, G. (2004). Kayseride Osmanl Dneminde na Edilmi Bir Grup Ermeni Kilisesi I.
Trk Arkeoloji ve Etnografya, 4, s.53-66.
SAIR, G. (2005). Kayseride Osmanl Dneminde na Edilmi Bir Grup Ermeni Kilisesi II.
Trk Arkeoloji ve Etnografya, 5, s.29-44.
11
AK
KADEMK BAKI DERGS
Say: 37
Temmuz Austos 2013
Uluslararass Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694-528X kktisat ve Giriimcilik niversitesi, Trk Dnyas
Krgz Trk Sosyall Bilimler Enstits, Celalabat KIRGIZSTAN
httpp://www.akademikbakis.org
TANI, . (2006). Germir Kiliseleri Ve Panaga Kmss Ts Theotoku

Theotoku Kilisesinin
Gnmz Koullarnda Deerlendirilmesi.
erlendirilmesi. (Yaymlanmam yksek lisans tezi). Mimar Sinan
niversitesi/Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
TETKOLU,
LU, A. (2010, 22 Aralk). Sivrihisara Gitmek in 25 Neden. Eskiyeni Aylk ehir
Kltr, s.24.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Constantinople_Hagia_Eirene.png
http://www.istanbul-city-guide.com/map/Esk
guide.com/map/Eskisehir-Map
http://www.sosyalciler.com/2011/10/kral
http://www.sosyalciler.com/2011/10/kral-yolu-haritasi-iv.html
http://www.virtualani.org/tekor/turkish.htm
EKLLER
ekil 1. Sivrihisar ilesi konum

ekil
ekil 3. Pencere formlar
12
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 4. Kuzeybat keden ikinci stun

onarm kitabesi
ekil 5. Kuzeybat keden nc stun

onarm kitabesi
ekil 2. Kral Yolu
ekil 6. Kuzeybat keden drdnc stun

onarm kitabesi
ekil 7. Bat cephe
ekil 9. Bat giri ekseni

13
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 8. Dou cephe
ekil 10. Bat giri kaps
ekil 11. Bat giri, porch
ekil 12. Bat giri kitabesi
ekil 13. Bat cephe st sra pencereler
ekil 14. Kuzey cephe
14
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 15. Gneydou keden genel
ekil 21. Ana apsis Gney apel koridor

girii ve gney ni
ekil 17. Apsis kuzey nii

ekil 16. Naos
ekil 19. Apsis dou nii

ekil 18. Apsis
15
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 20. Ana apsis Kuzey apel koridor

girii ve kuzey ni
ekil 22. Ana apsis gney ni
ekil 23. rt sistemi
ekil 25. Apsidol, Sivri kemer kilit ta
ekil 27. Apsis kubbesi gneydou pandantif

fresk kalnts
ekil 29. Kuzey apsidol yaz kalnts
16
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 30. Ana apsis gney ni sslemesi

ekil 24. Ana apsis gney duvar bat yz
ekil 31. Ana apsis kuzey ni sslemesi
ekil 26. Naos kubbesi
ekil 33. Ana apsis kemer kilit ta
ekil 28. Apsis kubbesi kuzeybat pandantif

fresk kalnts
17
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 34. Apsis yaz eridi kalnts
ekil 35. Gney apel nndeki bamsz

kitabe
ekil 37. Dou cephe ta levha
ekil 36. Gney apel nndeki bamsz

kitabe
ekil 32. Apsis yarm kubbesi

ekil 38. Apsis-apel Koridoru
18
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 39. Kuzey apel

ekil 44. Gney apel dou ni
ekil 41. Kuzey apel vaftizhane
ekil 40. Gney apel
ekil 42. Kuzey apel vaftizhane kemeri

ekil 43. Gney apel gney ni
19
AKADEMK BAKI DERGS

Say: 37
Temmuz Austos 2013
ekil 45. Gney apel dou ni kitabesi
ekil 49. rt sistemi ha plan vurgusu
ekil 46. kinci kat hcresi
ekil 51. Kars Tekor Kilisesi (virtualani.org)
ekil 47. kinci kat akl
ekil 48. an kuleleri

20
AKADE
DEMK BAKI DERGS
Say: 37
Temmuz Austos 2013
Uluslararas Hakemli
H
Sosyal Bilimler E-Dergisi
ISSN:1694-528X ktisaat ve Giriimcilik niversitesi, Trk Dnyas
Krgz Trk Sosyal Biilimler Enstits, Celalabat KIRGIZSTAN
http://www
www.akademikbakis.org
ekil
ekil 55. Agios Theodoros-Tironos
Theodoros
Kilisesi
(Tan,
, 2006)
ekil
ekil 50. Surp Yerortutyun Kilisesi Plan
ekil 57. Panagia Komisistis Theotoku

Kilisesi (Tan,
(Tan 2006)
ekil 52. Odzun Kilisesi (Capner, 1968)
ekil 59. Arnas

rnas Agios Prokopios Kilisesi
(Ekin, 2005)
ekil 53. Dwin Kilisesi (Capner, 1968)
21
AKADE
DEMK BAKI DERGS
Say: 37
Temmuz Austos 2013
Uluslararas Hakemli
H
http://www
ekil 54.Hagia Eirene Kilisesi (wikipedia.org)
ekil 60. Surp stapanos

stapanos Kilisesi (Sar,
(Sa
2005)
ekil
ekil 61. Surp Toros Kilisesi, Develi
(Tan,
, 2006)
ekil 56. Yanarta Kilisesi (Akgz, 2008)
ekil
ekil 58. Balagesi Kilisesi (Sar,
(Sa 2005)
ekil
ekil 63. Surp Toros Kilisesi, Gzelky
(Sar,
r, 2005)
22
AKADE
DEMK BAKI DERGS
Say: 37
Temmuz Austos 2013
Uluslararas Hakemli
H
http://www
ekil 65. Ioannes Prodromos Kilisesi

(Ekin, 2005)
ekil
ekil 64. Surp Tavlusun Kilisesi (Ekin, 2005)
ekil 67. Surp Asvadzadzin Kilisesi

Kilises
(Sar, 2004)
ekil
ekil 66. Yeni Camii Mahalle Kilisesi
(Tan,
, 2006)
ekil
ekil 68. Genel konu
ekil 62. Endrlk Agia Triada Kilisesi
(Akgz, 2008)
23

Eskişehir'in Sivrihisar Ilçesinde Bir Ermeni Kilisesi Surp Yerortutyun

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eskişehir'in Sivrihisar Ilçesinde Bir Ermeni Kilisesi Surp Yerortutyun

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKADEMK BAKI DERGS

ESKEHRN SVRHSAR LESNDE BR ERMEN KLSES;

AKADEMK BAKI DERGS

Ferman ve 1856 Islahat Fermanyla Osmanl toplumlarnda gayrimslim olan topluluklarn

Sar, agm, s.41.

AKADEMK BAKI DERGS

Eskiehir Ermenileri konusunda ayrntl bilgi veren Ermeni Tehciri ve Eskiehir

Alkaya, ay.t., s.151.

AKADEMK BAKI DERGS

AKADEMK BAKI DERGS

AKADEMK BAKI DERGS

neflerden daha geni ve yksektir. Birbirlerine sivri kemerlerle

AKADEMK BAKI DERGS

AKADEMK BAKI DERGS

AKADEMK BAKI DERGS

AKADEMK BAKI DERGS

AKADEMK BAKI DERGS

TANI, . (2006). Germir Kiliseleri Ve Panaga Kmss Ts Theotoku

ekil 1. Sivrihisar ilesi konum

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 4. Kuzeybat keden ikinci stun

ekil 5. Kuzeybat keden nc stun

ekil 2. Kral Yolu

ekil 6. Kuzeybat keden drdnc stun

ekil 7. Bat cephe

ekil 9. Bat giri ekseni

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 8. Dou cephe

ekil 10. Bat giri kaps

ekil 11. Bat giri, porch

ekil 12. Bat giri kitabesi

ekil 13. Bat cephe st sra pencereler

ekil 14. Kuzey cephe

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 15. Gneydou keden genel

ekil 21. Ana apsis Gney apel koridor

ekil 17. Apsis kuzey nii

ekil 19. Apsis dou nii

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 20. Ana apsis Kuzey apel koridor

ekil 22. Ana apsis gney ni

ekil 23. rt sistemi

ekil 25. Apsidol, Sivri kemer kilit ta

ekil 27. Apsis kubbesi gneydou pandantif

ekil 29. Kuzey apsidol yaz kalnts

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 30. Ana apsis gney ni sslemesi

ekil 31. Ana apsis kuzey ni sslemesi

ekil 26. Naos kubbesi

ekil 33. Ana apsis kemer kilit ta

ekil 28. Apsis kubbesi kuzeybat pandantif

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 34. Apsis yaz eridi kalnts

ekil 35. Gney apel nndeki bamsz

ekil 37. Dou cephe ta levha

ekil 36. Gney apel nndeki bamsz

ekil 32. Apsis yarm kubbesi

AKADEMK BAKI DERGS

ekil 39. Kuzey apel

ekil 41. Kuzey apel vaftizhane

ekil 40. Gney apel

ekil 42. Kuzey apel vaftizhane kemeri

AKADEMK BAKI DERGS