ÅéóáãùãÞ ôçò åðéìåëÞôñéáò

Ç Èåóóáëïíßêç ôïõ 19ïõ êáé ôùí áñ÷þí ôïõ 20ïý áéþíá Þôáí ç
ðåñéðüèçôç ðüëç ôçò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò, ç Selanik ãéá
ôçí Ðýëç, áëëÜ êáé ç «ÉåñïõóáëÞì ôùí Âáëêáíßùí» ãéá ôïõò Å-
âñáßïõò ôçò Åõñþðçò. Ôáõôü÷ñïíá óõíÝóôçóå ìáæß ìå ôçí ìáêå-
äïíéêÞ åíäï÷þñá ôçò ôï «ìÞëïí ôçò Ýñéäïò» ôùí âáëêáíéêþí åèíé-
êéóìþí, ðïõ ìå ôïõò Âáëêáíéêïýò ÐïëÝìïõò åðé÷åßñçóáí íá åðé-
ëýóïõí ôá åêêñåìÞ æçôÞìáôá ôçò ×åñóïíÞóïõ ôïõ Áßìïõ. Ç åßóï-
äïò ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý óôçí ðüëç áðÝôñåøå ôçí êáôï÷ýñùóÞ
ôçò óôç âïõëãáñéêÞ ðëåõñÜ êáé åðÝôñåøå ôç ÷ñÞóç ôçò ãéá ìåë-
ëïíôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò óôçí åíäï÷þñá. Áðü ôï 1912 ç ðëçèõóìéá-
êÞ áíáëïãßá ôåßíåé íá áíáôñáðåß, êáèþò ç ðñþçí ðïëõåèíéêÞ ðü-
ëç ìéáò ðáñáêìÜæïõóáò áõôïêñáôïñßáò ìåôáâÜëëåôáé óå Ýíá á-
óôéêü ðåñéâÜëëïí åíüò åèíéêïý êñÜôïõò. Ç ðõñêáãéÜ ôïõ 1917 Ýñ-
÷åôáé íá ðñïóèÝóåé óôçí óôáäéáêÞ ðëçèõóìéáêÞ ìåôáâïëÞ ôéò á-
íáãêáóôéêÝò ìåôáëëáãÝò ðïõ óçìåéþíïíôáé óôï áñ÷éôåêôïíéêü ôï-
ðßï, ôï ïðïßï áðïêüâåôáé áðü ôéò ðáñáäïóéáêÝò åéêüíåò êáé ôï
ðáñåëèüí ôïõ 19ïõ áéþíá. Ùóôüóï, ïé ðáñáðÜíù ìåôáâïëÝò, üóï
áíáôñåðôéêÝò êáé áí õðÞñîáí óå ó÷Ýóç ìå ôï ïèùìáíéêü ðáñåë-
èüí, äåí èá Þôáí éêáíÝò íá áíáôñÝøïõí ôïí ðëçèõóìéáêü ÷Üñôç
ôçò ðüëçò óå ôüóï óýíôïìï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá áðü ôçí áðåëåõèÝ-
ñùóÞ ôçò, üðùò óôçí ðñáãìáôéêüôçôá óõíÝâç.
Óôïí áðüç÷ï ôïõ Á´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ, ç åêóôñáôåßá óôçí
ÌéêñÜ Áóßá êáé ç ìåôÝðåéôá êáôáóôñïöÞ äéêáßùò èåùñïýíôáé âá-
ñýíïõóáò óçìáóßáò éóôïñéêÜ ãåãïíüôá êáé Ý÷ïõí êáôáãñáöåß ùò
ôÝôïéá óôçí íåüôåñç åëëçíéêÞ éóôïñßá. Ï îåñéæùìüò ó÷åäüí åíÜìé-
óç åêáôïììõñßïõ ÅëëÞíùí áðü ôïí Ðüíôï, ôç ÌéêñÜ Áóßá, ôçí Á-
14 Ç ìåôáìüñöùóç ôçò Èåóóáëïíßêçò

íáôïëéêÞ ÈñÜêç êáé ç ÝëåõóÞ ôïõò óôçí ÅëëÜäá ðñïêÜëåóå ìéá

Üíåõ ðñïçãïõìÝíïõ ðëçèõóìéáêÞ êáé ðïëéôéóìéêÞ ìåôáëëáãÞ, èÝ-
ôïíôáò ôéò âÜóåéò ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò. ¸ôóé, óôéò
ðñïçãïýìåíåò ðåñéóôáóéáêÝò åëåýóåéò ðñïóöýãùí óôïí åëëçíéêü
÷þñï åîáéôßáò ôùí äéþîåùí óôç ÌéêñÜ Áóßá, ôçí ÁíáôïëéêÞ Ñù-
ìõëßá êáé ÈñÜêç, óôïí Ðüíôï Þ óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ ÊáõêÜóïõ, Þñ-
èáí íá ðñïóôåèïýí ìáæéêÜ åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò Üëëïé ðïõ
ðñïÞëèáí áðü ôéò áíôáëëáãÝò ôùí ðëçèõóìþí.
Ïé ÍÝåò ×þñåò äÝ÷ôçêáí ôïí ìåãáëýôåñï üãêï ôùí ðñïóöýãùí
ãéá äéÜöïñïõò ëüãïõò, ïé óçìáíôéêüôåñïé áðü ôïõò ïðïßïõò åß÷áí
íá êÜíïõí ìå ôçí åðéäéùêüìåíç ðëçèõóìéáêÞ ïìïãåíïðïßçóç, óå
ó÷Ýóç ìå áëëüãëùóóïõò êáé áëëïãåíåßò ðëçèõóìïýò ðïõ äéáâéïý-
óáí óôçí ðåñéï÷Þ, êáé ìå ôç äõíáôüôçôá ôçò áóôéêÞò êáé êõñßùò
áãñïôéêÞò áðïêáôÜóôáóçò ôùí ðñïóöýãùí. Ï ðñïóáíáôïëéóìüò
ôçò ÅðéôñïðÞò ÁðïêáôÜóôáóçò Ðñïóöýãùí óôçí áãñïôéêÞ åãêá-
ôÜóôáóç Ýóôñåøå ìåí ôïí ìåãáëýôåñï áñéèìü óôçí åðáñ÷ßá, áëëÜ
ï êïóìïðïëéôéóìüò ôùí ÷áìÝíùí ðáôñßäùí âñÞêå íÝï êáôáöýãéï
óôá áóôéêÜ êÝíôñá. Ç Èåóóáëïíßêç ìðïñåß íá Ý÷áóå óôç ìáêñÜ
äéáäñïìÞ ôçò áðü ôï ðïëõåèíéêü óôï åèíéêü Ýíá ðïëýôéìï êïììÜ-
ôé ôçò öõóéïãíùìßáò ôçò, êÝñäéóå üìùò ðïëýðëåõñá áðü ôç äõíá-
ìéêÞ ôïõ ðñïóöõãéêïý êüóìïõ.
Ôçí ðáñáðÜíù äéáðßóôùóç Ýñ÷åôáé íá äéáêïíÞóåé ï óõëëïãé-
êüò ôüìïò, êáñðüò ôçò çìåñßäáò ðïõ ïñãÜíùóå ôï Éóôïñéêü Áñ-
÷åßï Ðñïóöõãéêïý Åëëçíéóìïý óå óõíåñãáóßá ìå ôï Óýëëïãï Öß-
ëùí ôùí Á.Ó.Ê.É. Äåí ðñüêåéôáé ãéá ìéá áêüìç çìåñßäá ðïõ ðñï-
óôßèåôáé óôç ÷ùñßá áíÜëïãùí ìå ôï ßäéï áíôéêåßìåíï. ¼óï êáé áí
áõôü öáíôÜæåé åðéóôçìïíéêÜ ðáñÜäïîï, ç áóôéêÞ ðñïóöõãéêÞ å-
ãêáôÜóôáóç óôç Èåóóáëïíßêç åëÜ÷éóôá Ý÷åé áðáó÷ïëÞóåé éóôïñé-
êïýò êáé ìåëåôçôÝò ôïõ ðñïóöõãéêïý åëëçíéóìïý, áêüìá ëéãüôåñï
ìÝóá áðü ìéá äéåðéóôçìïíéêÞ ðñïóÝããéóç êáé ïðôéêÞ. Ç Èåóóá-
ëïíßêç ôùí ðñïóöýãùí ëïéðüí, ï ÷þñïò êáé ôá ß÷íç åãêáôÜóôáóçò
óå áõôüí, ç åðáããåëìáôéêÞ ôïõò ôáêôïðïßçóç, ï éäåïëïãéêüò ôïõò
ÅéóáãùãÞ ôçò åðéìåëÞôñéáò 15

ðñïóáíáôïëéóìüò óôïõò ÷þñïõò åñãáóßáò, ç ðïëéôéêÞ ùñßìáíóç

êáé ÝíôáîÞ ôïõò, ïé êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéêÝò ôïõò åðéëïãÝò ãåíéêü-
ôåñá åßíáé ôá èÝìáôá ðïõ äéáðñáãìáôåýïíôáé ïé óõããñáöåßò ôùí
Üñèñùí ôïõ ôüìïõ áõôïý.
Ç ÁëÝêá ÊáñáäÞìïõ Ãåñüëõìðïõ é÷íçëáôåß ôçí åîáñ÷Þò «äý-
óêïëç ó÷Ýóç» ðïõ áíáðôý÷èçêå ìåôáîý ôçò Ýëåõóçò ôùí ðñïóöý-
ãùí êáé åíüò óõãêñïôçìÝíïõ ó÷åäéáóìïý áóôéêÞò áðïêáôÜóôáóçò
ðïõ êáëïýôáí íá ëÜâåé õðüøç ôïõ ôéò ðáñáêáôáèÞêåò ôïõ áóôé-
êïý åêóõã÷ñïíéóìïý ôïõ ðñïçãïýìåíïõ äéáóôÞìáôïò. Ç íÝá ðñü-
êëçóç åíþðéïí ôçò ïðïßáò âñÝèçêå ç åëëçíéêÞ ðïëéôåßá åðÝâáëå
ôç ëÞøç Üìåóùí ìÝôñùí óôï ðëáßóéï åöáñìïãÞò ìéáò êåíôñéêÜ
êáôåõèõíüìåíçò ðïëåïäïìéêÞò ðïëéôéêÞò, ç ïðïßá èá Ýèåôå óå íÝ-
åò âÜóåéò ôïí ó÷åäéáóìü ôçò íåïåëëçíéêÞò ðüëçò, åíóùìáôþíï-
íôáò ôáõôü÷ñïíá êáé ôçí åõñùðáúêÞ åìðåéñßá. ¼ðùò óçìåéþíåé ç
óõããñáöÝáò ôá äýï âáóéêÜ ìåãÝèç ôçò êñáôéêÞò ðñüíïéáò äåí óõ-
íáíôÞèçêáí ðïôÝ, ìå óõíÝðåéá ç ìïñöÞ ôùí ðñïóöõãéêþí ïéêé-
óìþí íá áêïëïõèÞóåé ðáñÜëëçëç ðïñåßá óå ó÷Ýóç ìå ôïí ó÷åäé-
áóìü ôùí ðüëåùí. ÔåëéêÜ ïé ðñüóöõãåò áóôïß åãêáôáóôÜèçêáí
ìåí óôéò ðñïûðÜñ÷ïõóåò ðüëåéò, ÷ùñßò ùóôüóï íá áðïôåëïýí ëåé-
ôïõñãéêü êïììÜôé ôïõò. ¹ôáí ïé «Üëëåò» ðüëåéò ôùí ðñïóöýãùí
ôïõ ìáêåäïíéêïý ÷þñïõ, ðïõ åß÷áí ïñãáíùèåß ãéá ôçí åîõðçñÝôç-
óç ôùí Üìåóùí áíáãêþí êáé ü÷é ìå âÜóç ôïõò ìáêñïðñüèåóìïõò
ó÷åäéáóìïýò ðíïÞò.
Ï ðïëåïäïìéêüò ìåôáó÷çìáôéóìüò ôçò Èåóóáëïíßêçò êáé ïé
ðëçèõóìéáêÝò ìåôáâïëÝò ðïõ õðÝóôç ç ðüëç ðåñéãñÜöïíôáé óôï
êåßìåíï ôçò Âßëìáò ×áóôÜïãëïõ. Ç ðõñêáãéÜ ôïõ 1917 ïäÞãçóå
óôçí ðïëåïäïìéêÞ áíáðñïóáñìïãÞ ôïõ êÝíôñïõ ôçò ðüëçò, åíþ ç
Ýëåõóç ôùí ðñïóöýãùí óõíïäåýôçêå áðü ôç ó÷åäßáóç óõíïéêé-
óìþí ãéá ôç óôÝãáóç ìáêñéÜ áðü ôï êÝíôñï, áëëÜ êáé ôç óýíäåóÞ
ôïõò ìå ôïí áóôéêü éóôü ìÝóù ôçò åðáããåëìáôéêÞò åíáó÷üëçóçò.
Êñáôéêïß óõíïéêéóìïß üðùò ôçò Ôïýìðáò êáé ôçò ÊáëáìáñéÜò, ïé-
êïäïìéêïß óõíåôáéñéóìïß üðùò ôùí ÓáñÜíôá Åêêëçóéþí êáé ôïõ
16 Ç ìåôáìüñöùóç ôçò Èåóóáëïíßêçò

Âõæáíôßïõ, áõèáßñåôïé ïéêéóìïß ôçò åðåßãïõóáò áíÜãêçò êáé ôùí

ðáñáðçãìÜôùí óôçí ¢íù Ðüëç, éäéùôéêÝò ðñùôïâïõëßåò üðùò áõ-
ôÞ ðïõ áðÝäùóå ôïí óõíïéêéóìü ×áñéëÜïõ, áíáðôý÷èçêáí óå á-
ðüóôáóç áðü ôïí éóôïñéêü ðõñÞíá ôçò ðüëçò. ÌÝóù áõôÞò ôçò
÷ùñïôáîéêÞò êáôáíïìÞò ïé ðñüóöõãåò óõãêñüôçóáí ôïí êüóìï
ôùí ìéêñïáóôþí, óõíÝóôçóáí ôï Üöèïíï åñãáôéêü äõíáìéêü êáé
åíóùìáôþèçêáí ìå äõóêïëßá óôçí ðüëç. Áí êáé ç åìðåéñßá ôçò
ðñïóöõãéêÞò åãêáôÜóôáóçò õðÞñîå ðïëýôéìç êáé êáèïñéóôéêÞ,
ãñÞãïñá åãêáôáëåßöèçêå óôï âùìü ôçò áõèáßñåôçò êáé áðïóðá-
óìáôéêÞò ìåôáðïëåìéêÞò áíÜðôõîçò ôùí ðüëåùí.
Ç Èåóóáëïíßêç ôùí ðïëõêáôïéêéþí ðïõ ðñïÝêõøáí áðü ôçí
ïéêïðåäïðïßçóç êáé ôïí ôåìá÷éóìü ôùí ðñïóöõãéêþí óõíïéêé-
óìþí äåí Ý÷åé áöÞóåé óÞìåñá åðáñêÞ ÷þñï óôç ìíÞìç, êáèþò Ý-
÷åé ïõóéáóôéêÜ åîáöáíßóåé êáé ôá ôåëåõôáßá ß÷íç óôï óýã÷ñïíï á-
óôéêü ðåñéâÜëëïí. Ç Áãßá ÖùôåéíÞ áíáðôý÷èçêå óå ìéá Ýêôáóç
ðïõ âñéóêüôáí óôéò ðáñõöÝò ôïõ éóôïñéêïý êÝíôñïõ, óôçí ïðïßá
óõãêñïôÞèçêå Ýíáò áõôüíïìïò óõíïéêéóìüò. Ç áõèáßñåôç åãêáôÜ-
óôáóç ôùí ðñïóöýãùí óå ìéá ðñïíïìéáêÞ êáé äéáöéëïíéêïýìåíç
ðåñéï÷Þ, üðïõ óÞìåñá åðåêôåßíåôáé ôï ÁñéóôïôÝëåéï ÐáíåðéóôÞ-
ìéï êáé ç ÄéåèíÞò ¸êèåóç, åîçãåß ôïõò äåóìïýò äéáðëïêÞò ðïõ á-
íáðôý÷èçêáí ìå ôçí ðáñåìâïëÞ ôçò ðïëéôéêÞò åîïõóßáò êáé ôçí
åêìåôÜëëåõóç ôçò ðñïóöõãéêÞò éäéüôçôáò. Ï ÷þñïò üðïõ ãéá ðå-
íÞíôá ÷ñüíéá «óõãêáôïßêçóáí» ðñüóöõãåò êáé «ãçãåíåßò» Ý÷åé ìå-
ôáó÷çìáôéóôåß áðüëõôá êáé ôßðïôå äåí èõìßæåé ôçí ëáúêÞ áõôÞ á-
ðïêáôÜóôáóç, åêôüò áðü ôï ïìþíõìï åêêëçóÜêé óôç óõìâïëÞ ôùí
ïäþí 3çò Óåðôåìâñßïõ êáé Ãñçãïñßïõ ËáìðñÜêç.
Åîßóïõ äýóêïëá äéáðéóôþíïíôáé óÞìåñá ïé åðáããåëìáôéêÝò äé-
áóôÜóåéò ôçò ðñïóöõãéêÞò åãêáôÜóôáóçò åîáéôßáò ôçò áðïõóßáò
ìéáò ìåëÝôçò ðïõ èá åðéêåíôñþíåôáé óôïí åðáããåëìáôéêü êáé ïé-
êïíïìéêü ñüëï ôùí ðñïóöýãùí óôç Èåóóáëïíßêç ôïõ ÌåóïðïëÝ-
ìïõ. Ç óõìâïëÞ ôïõ ÅõÜããåëïõ ×åêßìïãëïõ õðïãñáììßæåé áõôü ôï
êåíü, èÝôïíôáò åñùôÞìáôá ãéá ðáãéùìÝíåò ôáîéíïìÞóåéò óå ó÷Ýóç
ÅéóáãùãÞ ôçò åðéìåëÞôñéáò 17

ìå ôçí ðñïóöõãéêÞ êáôáãùãÞ êáé áíáöåñüìåíη äåéãìáôïëçðôéêÜ

óå óçìáíôéêÝò ïéêïãÝíåéåò ðïõ áíÝðôõîáí áîéüëïãç åðé÷åéñçìáôé-
êÞ äñáóôçñéüôçôá, ìåôáëáìðáäåýïíôáò ôçí åðáããåëìáôéêÞ ôïõò
åìðåéñßá óôï íÝï ÷þñï. Óå ìéá Üëëç äõíáìéêÞ êáôçãïñßá èá ðñÝ-
ðåé íá åíôá÷èåß åðßóçò ï ðñïóöõãéêüò åêåßíïò êüóìïò ðïõ óõíÝ-
óôçóå áñ÷éêÜ ìéêñÝò åðé÷åéñÞóåéò, ïé ïðïßåò ìåôáðïëåìéêÜ åîåëß-
÷èçêáí óå ìåãÜëåò âéïìç÷áíéêÝò ìïíÜäåò.
Ç Ýëåõóç ôùí ðñïóöýãùí Ýäùóå ðíïÞ óå ìéá Üëëç óçìáíôéêÞ
äéÜóôáóç ôçò áóôéêÞò æùÞò, áõôÞ ôùí åñãáôéêþí äéåêäéêÞóåùí. Ï
ðñïóöõãéêüò ðëçèõóìüò Þñèå íá ðñïóèÝóåé ôç äéêÞ ôïõ óõìâïëÞ
êáé íá áíáäéáôÜîåé ôï åñãáôéêü óêçíéêü, èÝôïíôáò óå Üëëåò âÜóåéò
ôç ó÷Ýóç åñãïäüôç-åñãáæïìÝíïõ. Ï Êþóôáò Öïõíôáíüðïõëïò õðï-
óôçñßæåé üôé ìå ôçí Ýëåõóç ôùí ðñïóöýãùí äåí ìåôáâëÞèçêáí ôü-
óï ï âáèìüò ôçò ìá÷çôéêüôçôáò üóï ïé ìïñöÝò ôçò. Ïé äéåêäéêÞ-
óåéò ôïõ åñãáôéêïý êéíÞìáôïò åðé÷åßñçóáí íá åîéóïññïðÞóïõí ôçí
ðßåóç ðïõ áóêÞèçêå åîáéôßáò ôçò ìåãÜëçò äéáèåóéìüôçôáò öôçíþí
åñãáôéêþí ÷åñéþí, áëëÜ êáé íá áíôéìåôùðßóïõí äõíáìéêÜ ôéò åðé-
ðôþóåéò ôçò ïéêïíïìéêÞò êñßóçò, ôçò áíüäïõ ôùí ôéìþí êáé ôçò á-
íåñãßáò. ÐáñÜ ôç äéáöïñïðïßçóç ìåôáîý ôùí ãçãåíþí êáé ôùí
ðñïóöýãùí óôç óõíäéêáëéóôéêÞ ïñãÜíùóç êáé ôçí ðïëõäéÜóðáóç,
ï óõíäéêáëéóìüò âñÝèçêå áíôéìÝôùðïò ìå ôçí êñáôéêÞ êáôáóôïëÞ,
êÜôé ðïõ åß÷å åðéðôþóåéò óôçí óõ÷íüôçôá ôçò áðåñãéáêÞò äñÜóçò.
Ãåãïíüò åßíáé ðùò ç ìåôåîÝëéîç ðåñéÝëáâå åêôüò áðü ôïõò ðñüóöõ-
ãåò êáé ðïëéôéêÜ áéôÞìáôá ðïõ õðåñÝâáéíáí ôéò Ýùò ôüôå óôï÷åý-
óåéò ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôçò åñãáóéáêÞò äéáäéêáóßáò.
Ï áíáðüöåõêôïò óõã÷ñùôéóìüò ôùí ðñïóöýãùí ìå ôçí ðïëéôé-
êÞ æùÞ ôïýò êáôÝóôçóå áõôüìáôá ìéá åîáéñåôéêÜ êñßóéìç åêëïãé-
êÞ äåîáìåíÞ. Ãéá ðñþôç öïñÜ óõììåôåß÷áí ðñüóöõãåò õðïøÞöé-
ïé óôçí åêëïãéêÞ áíáìÝôñçóç ôïõ 1923 ãéá ôçí áíÜäåéîç Óõíôá-
êôéêÞò ÓõíÝëåõóçò. Ç 7ç Íïåìâñßïõ 1926 óõíéóôÜ áíáìößâïëá
ôïìÞ óôçí åêëïãéêÞ éóôïñßá ôçò ÷þñáò êáé éäéáßôåñá óå áõôÞí ôçò
Èåóóáëïíßêçò, êáèþò ïé ðñüóöõãåò øÞöéóáí ìáæéêÜ ôï Êüììá
18 Ç ìåôáìüñöùóç ôçò Èåóóáëïíßêçò

ôùí ÖéëåëåõèÝñùí. Ç óôÞñéîç ôïõ ÂåíéæÝëïõ áðü ôïõò ðñüóöõãåò

ôçò Èåóóáëïíßêçò èåùñÞèçêå ðùò ðáñåß÷å ôáõôü÷ñïíá êáé ôçí á-
ðïäï÷Þ ãåíéêüôåñá ôçò âåíéæåëéêÞò ðïëéôéêÞò. Åêåßíï ðïõ ðñïêý-
ðôåé åìöáíôéêÜ áðü ôï Üñèñï ôïõ ÄçìïóèÝíç Äþäïõ åßíáé ôï óç-
ìåßï ôïìÞò, ç åêëïãéêÞ ñÞîç ðïõ åðÞëèå ìåôáîý ÂåíéæÝëïõ êáé
ðñïóöýãùí, åîáéôßáò êõñßùò ôçò õðïãñáöÞò ôïõ åëëçíïôïõñêéêïý
óõìöþíïõ öéëßáò. Óôéò åêëïãÝò ôïõ 1932 ïé Öéëåëåýèåñïé õðÝóôç-
óáí óôéò ðñïóöõãéêÝò åêëïãéêÝò åíïñßåò ôçò Èåóóáëïíßêçò ðñáã-
ìáôéêÞ êáèßæçóç, ìå êåñäéóìÝíï ôï Åèíéêü Ñéæïóðáóôéêü Êüììá
ôïõ Êïíäýëç êáé ôï Åíéáßï ÌÝôùðï. ¼ðùò óçìåéþíåé ï óõããñá-
öÝáò, ç ñÞîç ìåôáîý ôïõ âåíéæåëéóìïý êáé ôùí ðñïóöýãùí äåí Þ-
ôáí åõêáéñéáêÞ, ìå ôç äåêáåôßá ôïõ ’40 íá äéáìïñöþíåé ôéò äéêÝò
ôçò äéáéñåôéêÝò ôïìÝò.
Ï áñ÷éêüò âåíéæåëéêüò åíèïõóéáóìüò ôùí ðñïóöýãùí ôïýò ï-
äÞãçóå óôçí áíáöáíäüí óôÞñéîç ôçò ðïëéôéêÞò ôïõ, áêüìá êáé áí
áõôÞ óôñÝöïíôáí åíáíôßïí «áëëïãåíþí». Ç óõììåôï÷Þ ðñïóöý-
ãùí óå åèíéêéóôéêÝò ïñãáíþóåéò ôïõ ÌåóïðïëÝìïõ, ìå ôçí ïðïßá
áó÷ïëåßôáé ï Èåïäüóçò Ôóéñþíçò, áðïôåëïýóå óõ÷íÜ áðüññïéá
áêñáßùí áíáãêþí åðéâßùóçò ãéá ìåãÜëåò ìåñßäåò ôïõ ðëçèõóìïý
ôçò Èåóóáëïíßêçò, ðïõ ïäÞãçóáí êáé óå äéáêïéíïôéêÝò óõãêñïý-
óåéò. Ï áíôéóçìéôéóìüò Üíèéóå óôç Èåóóáëïíßêç ôïõ óõìðáãïýò
åâñáúêïý ðëçèõóìïý êáé, êáèþò õðïäáõëßóôçêå áðü ôïí âåíéæåëé-
óìü, åîÝèñåøå ôïí ëüãï êáé ôç äñÜóç åèíéêéóôéêþí ïñãáíþóåùí
üðùò Þôáí ç ÅèíéêÞ ¸íùóéò «Ç ÅëëÜò». Ï äéìÝôùðïò áãþíáò åíá-
íôßïí ôùí Åâñáßùí êáé ôùí êïììïõíéóôþí Þôáí ç Üëëç ðëåõñÜ ôçò
óùìáôåéáêÞò ïñãÜíùóçò ôïõ åèíéêéóôéêïý ÷þñïõ, ç ïðïßá Ýöôáóå
óôï áðüãåéü ôçò ìå ôçí ðõñðüëçóç ôïõ óõíïéêéóìïý ôïõ ÊÜìðåë.
Óôçí ïõóßá óõíÝóôçóå ôçí éäåïëïãéêÞ äéÝîïäï áðü ôç ìåóïðïëå-
ìéêÞ êñßóç ôçò åëëçíéêÞò êïéíùíßáò ðïõ óôï÷ïðïßçóå «åóùôåñé-
êïýò å÷èñïýò», ìåôáâÜëëïíôáò ôçí ôáîéêÞ óýãêñïõóç óå ðïëéôéêü
äéáêýâåõìá.
Ï ôüìïò Ç ìåôáìüñöùóç ôçò Èåóóáëïíßêçò. Ç åãêáôÜóôáóç ôùí ðñï-
ÅéóáãùãÞ ôçò åðéìåëÞôñéáò 19

óöýãùí óôçí ðüëç, 1920-1940 åßíáé ï êáñðüò ôçò ãüíéìçò óõíåñãá-

óßáò ìåôáîý ôïõ Éóôïñéêïý Áñ÷åßïõ Ðñïóöõãéêïý Åëëçíéóìïý (É-
ÁÐÅ) êáé ôùí Ößëùí ôùí Áñ÷åßùí Óýã÷ñïíçò ÊïéíùíéêÞò Éóôïñß-
áò (ÁÓÊÉ), ùò óõíäéïñãáíùôþí ôçò ïìþíõìçò çìåñßäáò. Áíáìöß-
âïëá ç óõíåñãáóßá áõôÞ óõíéóôÜ ìéá ðñþôç ðñïóðÜèåéá íá ìåëå-
ôçèïýí ïé ðïëõåðßðåäåò åðéðôþóåéò ôçò ðñïóöõãéêÞò åãêáôÜóôá-
óçò óôï áóôéêü ôïðßï ôçò Èåóóáëïíßêçò. Áðü ôçí Üðïøç áõôÞ ï
óõëëïãéêüò ôüìïò äåí èá ðñÝðåé íá åêëçöèåß ùò ç áðüëçîç, áëëÜ
áóöáëþò ùò ç áöåôçñßá ãéá ôçí ðåñáéôÝñù äéåñåýíçóÞ ôïõò. Ôï
áíáãíùóôéêü êïéíü Ý÷åé ðÜíôá ôïí ðñþôï ëüãï óôïí âáèìü åðéôõ-
÷ßáò ôïõ åã÷åéñÞìáôïò áõôïý.

ÅëÝíç Éùáííßäïõ
Éóôïñéêüò, Éóôïñéêü Áñ÷åßï Ðñïóöõãéêïý Åëëçíéóìïý